qarTuli Teatraluri terminologia

qarTuli Teatraluri terminologia qarTuli Teatraluri terminologia

22.06.2013 Views

ilia WavWavaZis saxelmwifo universiteti ivlita lobjaniZe qarTuli Teatraluri terminologia 10.02.01 _ qarTuli ena filologiis mecnierebaTa doqtoris akademiuri xarisxis mosapoveblad warmodgenili disertacia xelmZRvaneli: filologiis mecnierebaTa doqtori Tbilisi 2008 prof. m. suxiSvili

ilia WavWavaZis saxelmwifo universiteti<br />

ivlita lobjaniZe<br />

<strong>qarTuli</strong> <strong>Teatraluri</strong> <strong>terminologia</strong><br />

10.02.01 _ <strong>qarTuli</strong> ena<br />

filologiis mecnierebaTa doqtoris akademiuri<br />

xarisxis mosapoveblad warmodgenili disertacia<br />

xelmZRvaneli: filologiis mecnierebaTa doqtori<br />

Tbilisi<br />

2008<br />

prof. m. suxiSvili


Sinaarsi<br />

naSromis zogadi daxasiaTeba .................................................................................................................................... 1<br />

Sesavali ......................................................................................................................................................................................... 3<br />

Tavi I<br />

<strong>qarTuli</strong> Teatralur-sanaxaobiTi kulturis sawyisebi<br />

da misi ganviTarebis istoria ............................................................................................................................... 12<br />

Tavi II<br />

qarTul Teatralur terminTa Seswavlis istoriisaTvis ....................................................... 31<br />

Tavi III<br />

<strong>Teatraluri</strong> terminologiis semantikuri veli da Tematuri jgufebi ....................... 40<br />

Tavi IV<br />

Teatralur-sanaxaobiTi terminebi Zvelsa da saSual qarTulSi<br />

§1. <strong>Teatraluri</strong> nagebobis aRmniSvneli termin `Teatris~<br />

sinonimebi Zvel qarTulSi ....................................................................................................................................... 47<br />

§2. termini `msaxiobi~ da misi erT-erTi sinonimi Zvel qarTulSi .................................. 55<br />

§3 sqesis gramatikuli kategoriis gamoxatva<br />

Zvel qarTul Teatralur terminebSi ............................................................................................................ 62<br />

§4. `saxioba~ - `saxismetyvelebis~ semantikuri mimarTebisaTvis ......................................... 67<br />

§5. `mRera~ - `TamaSobis~ semantikuri mimarTebisaTvis ................................................................ 76<br />

§6. godebis saxioba _ tragedia ............................................................................................................................. 87<br />

§7. terminis `zrunis~ Sesaxeb .................................................................................................................................. 94<br />

§8. erTi miviwyebuli <strong>Teatraluri</strong> terminis (qsovilis) Sesaxeb ...................................... 102<br />

§9. <strong>Teatraluri</strong> termini `dasi~ ............................................................................................................................ 108<br />

Tavi V<br />

<strong>Teatraluri</strong> termin-derivatebi qarTulSi ............................................................................................. 115<br />

$1. Zveli <strong>qarTuli</strong> <strong>Teatraluri</strong> terminebi .............................................................................................. 117<br />

$2. ucxouri warmoSobis terminebi .................................................................................................................. 120<br />

$3. <strong>Teatraluri</strong> derivaciuli terminebi prefiqsuli, sufiqsuri da<br />

konfiqsuri warmoebis mixedviT .......................................................................................................................... 123<br />

daskvna ........................................................................................................................................................................................... 138<br />

damowmebuli literatura ......................................................................................................................................... 151<br />

wyaroebi ....................................................................................................................................................................................... 154<br />

Semoklebani .............................................................................................................................................................................. 156


naSromis zogadi daxasiaTeba<br />

Temis aqtualuroba. <strong>qarTuli</strong> Teatris xangrZlivi istoria da misi<br />

funqcia qarTveli xalxis sazogadoebriv cxovrebaSi, iseve rogorc misi<br />

dRevandeli warmatebebi, TavisTavad wamoswevs <strong>Teatraluri</strong><br />

terminologiis specialurad Seswavlis sakiTxs, jerjerobiT ki<br />

<strong>qarTuli</strong> <strong>Teatraluri</strong> <strong>terminologia</strong> monografiulad Seswavlili ar<br />

aris.<br />

Tanamedrove <strong>qarTuli</strong> <strong>Teatraluri</strong> terminebi asaxavs <strong>qarTuli</strong><br />

Teatris warsulsac da dRevandelobasac, arsebuls saTanadod aRwera,<br />

lingvisturi analizi da sistemaSi moyvana esaWiroeba, xolo axlad<br />

warmoqmnil cnebebs _ zusti saxeldeba. vfiqrobT, <strong>Teatraluri</strong><br />

terminologiis kvleva xels Seuwyobs sruli <strong>qarTuli</strong> <strong>Teatraluri</strong><br />

leqsikonis Sedgenis saqmes.<br />

kvlevis mizani. sadisertacio naSromis mizania qarTul enaSi<br />

arsebuli <strong>Teatraluri</strong> terminebis Tavmoyra da leqsikonebSi Setanil<br />

Teatralur terminTa analizi.<br />

naSromSi gaanalizebulia Zvel qarTul originalur Tu naTargmn<br />

ZeglebSi damowmebuli masala, aseve sxvadasxva leqsikografis SromebSi<br />

dadasturebuli terminebi. masalas, bunebrivia, sisrulis pretenzia ara<br />

aqvs. SeZlebisdagvarad Sejerebulia sakvlevi sakiTxis irgvliv<br />

samecniero literaturaSi arsebuli mosazrebebi, rig SemTxvevaSi<br />

warmovadgineT sakuTari Tvalsazrisi terminTa genezisis, maTi<br />

formobrivi da semantikuri struqturis, semantikuri analizisa da<br />

terminTa sityvawarmoebiTi modelebis Sesaxeb.<br />

mecnieruli siaxle. sadisertacio naSromi warmoadgens pirvel<br />

cdas, monografiulad ganixilos Teatralur <strong>terminologia</strong>Si arsebuli<br />

sakiTxebi. ZiriTadi da farTod saxmari terminebis garda, yuradReba<br />

gavamaxvileT naklebad cnobil da TiTqmis miviwyebul terminebzedac.<br />

warmovadgineT maTi rogorc gramatikuli, aseve semantikuri analizi.<br />

1


SevecadeT <strong>Teatraluri</strong> <strong>terminologia</strong> warmogvedgina garkveuli sistemis<br />

saxiT.<br />

kvlevis meTodebi. naSromSi, romelic ZiriTadad aRweriTi da<br />

SepirispirebiTi xasiaTisaa, gamoyenebulia rogorc sinqroniuli, ise<br />

diaqroniuli kvlevis meTodebi.<br />

naSromis Teoriuli da praqtikuli mniSvneloba. naSromSi<br />

ganxiluli sakiTxebi, kvlevis Sedegad miRebuli daskvnebi da<br />

gamoTqmuli mosazrebebi garkveul wvlils Seitans zogadad<br />

terminologiis, rogorc leqsikologiis erT-erTi dargis Seswavlis<br />

saqmeSi. naSromi daxmarebas gauwevs <strong>Teatraluri</strong> terminologiiT<br />

dainteresebul mkvlevrebs: enaTmecnierebs, xelovnebaTmcodneebs,<br />

istorikosebs, kulturologebs.<br />

naSromi saintereso iqneba praqtikuli TvalsazrisiTac: igi<br />

gamoadgebaT leqsikonebze momuSave pirebs. <strong>Teatraluri</strong> terminologiis<br />

kvleva SeZlebisdagvarad xels Seuwyobs sruli <strong>qarTuli</strong> <strong>Teatraluri</strong><br />

leqsikonis Sedgenis saqmes.<br />

naSromis aprobacia. naSromi Sesrulda ilia WavWavaZis saxelmwifo<br />

universitetis <strong>qarTuli</strong> enis modulis xaziT. aqve Sedga disertaciis<br />

ganxilva da aprobacia. naSromis ZiriTadi debulebebi dabeWdilia<br />

calkeuli statiebisa da moxsenebebis saxiT, romlebic warmodgenili iyo<br />

sxvadasxva samecniero konferenciebsa da sesiebze 2002-2006 wlebSi.<br />

naSromis moculoba da struqtura. naSromi Seicavs kompiuterze<br />

awyobil 156 gverds. igi Sedgeba Sesavlis, xuTi Tavisa da daskvnisagan.<br />

naSroms darTuli aqvs gamoyenebuli literaturis sia.<br />

disertacias danarTis saxiT Tan erTvis `Teatralur-sanaxaobiTi<br />

xelovnebis mcire leqsikoni~ (48 gv.).<br />

2


Sesavali<br />

ama Tu im dargis terminologiis kvleva ZiriTadad ramdenime<br />

aspeqtiT aris mniSvnelovani: a) xalxis kulturisa da istoriis<br />

Seswavlis TvalsazrisiT, b) konkretuli dargis Camoyalibebisa da<br />

ganviTarebis TvalsazrisiT da g) lingvisturi TvalsazrisiT _ dargis<br />

`terminologiuri velis~, rogorc semasiologiuri sistemis,<br />

problematikis TvalsazrisiT (terminTa genezisi, maTi struqtura da<br />

semantikuri analizi, terminTa sityvawarmoebiTi modelebi da a.S.). yvela<br />

am sakiTxs, bunebrivia, gulisxmobs <strong>qarTuli</strong> <strong>Teatraluri</strong> terminologiis<br />

kvlevac.<br />

rogorc cnobilia, terminebi warmoadgenen `codnis an moRvaweobis<br />

specialuri dargebis tipobriv cnebaTa aRmniSvnel leqsikur erTeulebs~<br />

(gamyreliZe da sxv. 2003, 394).<br />

<strong>terminologia</strong> gaiazreba, rogorc specialuri daniSnulebis ena,<br />

profesiuli (dargobrivi) enis erT-erTi yvelaze mniSvnelovani nawili,<br />

romlisTvisac damaxasiaTebelia sistematizacia _ Segnebuli<br />

mowesrigebuloba, standartizacia.<br />

`<strong>qarTuli</strong> terminologiuri leqsikis Seqmnis ZiriTad wyaros,<br />

upirveles yovlisa, TviT <strong>qarTuli</strong> enis leqsikuri masala warmoadgens.<br />

Tanamedrove <strong>terminologia</strong> mzamzareulad iRebs da iyenebs <strong>qarTuli</strong> enis<br />

mravalsaukunovani istoriis procesSi Seqmnil sityvebs da maT<br />

specialuri dargis kuTvnilebad aqcevs~ (RambaSiZe 1986, 111).<br />

terminologiuri leqsika Tavisi SemadgenlobiT mravalferovania.<br />

`sakuTriv terminebis garda, masSi uxvadaa araterminologiuri masala,<br />

saliteraturo enis leqsika. terminTa `migraciis~ SemTxvevebi yvela enis<br />

masalaSi uxvad moiZebneba.<br />

saerTo enis wiaRidan aRebul sityvebs terminebis rolSi<br />

xmarebisas sxva sfero da, Sesabamisad, funqciac gansxvavebuli aqvs.<br />

saliteraturo enis leqsikaSi am sityvebs erTi mniSvneloba aqvT da erT<br />

romelime konkretul realiaze miuTiTeben, xolo terminologiur<br />

3


sistemaSi isini sxva denotats ukavSirdebian da sruliad sxva<br />

mniSvnelobas iZenen~ (RambaSiZe 1986, 111-112).<br />

idealuri terminisaTvis damaxasiaTebelia monosemiuroba,<br />

araomonimuroba, arasinonimuroba, emociur-eqspresiuli neitraluroba,<br />

simokle.<br />

<strong>qarTuli</strong> <strong>Teatraluri</strong> <strong>terminologia</strong> warmoadgens <strong>qarTuli</strong><br />

terminologiuri sistemis nawils. bunebrivia, qarTul Teatralur<br />

<strong>terminologia</strong>s aqvs is niSan-Tvisebebi, romlebic zogadad<br />

terminologiisTvisaa damaxasiaTebeli.<br />

yuradReba gamaxvilebulia Teatralur terminTa erT arsebiT niSan-<br />

Tvisebaze, romelic specifikurad gvesaxeba. Cveni azriT, samecniero<br />

terminologiisagan gansxvavebiT, xelovnebis zogierT terminze gadaWriT<br />

ver vityviT, rom igi emociur-eqspresiulad neitraluria. am sakiTxs<br />

saxviTi xelovnebis terminologiis kvlevisas Seexo ilia WrelaSvili,<br />

romelmac eWvqveS daayena saxviT xelovnebaSi terminTa emociur-<br />

eqspresiuli neitraluroba.<br />

`vfiqrobT, mecnierebis sxvadasxva dargebisagan gansxvavebiT,<br />

xelovnebis terminologiis nawili Znelad emorCileba simkacres da<br />

konkretulobas. am SemTxvevaSi terminebi ar warmoadgenen `mkvdar<br />

saxeebs~ da ar SeiZleba laparaki maT srul stilur neitralurobaze~...<br />

amasTan dakavSirebiT SeiZleba aseTi kiTxvac daisvas: mecniereba da<br />

xelovneba Tavisi arsiT, bunebiT, obieqtiT principulad xom ar<br />

gansxvavdeba erTmaneTisagan: pirvelisTvis damaxasiaTebelia azrovneba<br />

cnebebSi, meorisTvis _ saxeebSi~ (WrelaSvili 1999, 4-5).<br />

Sinarsobrivad erTmaneTisagan mniSvnelovnad gansxvavdeba<br />

mecnieruli da mxatvruli Semoqmedeba. mecnieruli Semoqmedeba<br />

dakavSirebulia mecnierul cnebasTan (WeSmaritebasTan), xolo mxatvruli<br />

Semoqmedeba _ mxatvruli saxis kategoriasTan. mecnieruli Semoqmedeba im<br />

niSniT gansxvavdeba mxatvruli Semoqmedebisagan, rom mecnierebaSi<br />

Seqmnili niSnavs arsebulis mxolod realur asaxvas. `mecnierebis<br />

4


Semoqmedebis produqti – WeSmariteba cnobierebaSi _ sinamdvilis swori<br />

asaxvaa cnebebiT da masSi subieqturi momentis Setana dauSvebelia.<br />

mxatvruli saxis, esTetikuri Rirebulebis mqone miRwevis, rogorc<br />

subieqtis mier Seqmnilis, Tavisebureba imiTaa gamorCeuli, rom is<br />

warmoadgens swored iseT axal produqts individis cnobierebis<br />

moRvaweobisa, romelSic yvelaferi Seqmnili siaxliT ganizomeba. is<br />

subieqturia (idealuria), jer erTi, rogorc individualuri cnobierebis<br />

produqti; meorec subieqturia, rogorc cnobierebis axali Sinaarsi<br />

(kakabaZe 1993, 235-236). aqve avtori miuTiTebs: `mxatvruli Semoqmedeba<br />

amave dros obieqturia Tavisi mniSvnelobiT, rogorc zogadsakaciobrio<br />

Rirebulebis matarebeli, is xom gasagnebuli, obieqtivirebuli<br />

mSvenierebaa~.<br />

radgan xelovneba da mecniereba Tavisi arsiT gansxvavebulia,<br />

Sesabamisad xelovnebis terminebic garkveul niSan-TvisebaTa gamo<br />

mecnierebis terminebisagan gansxvavdeba, yvelaze metad ki es niSan-<br />

Tviseba xelovnebis terminebis emociuroba-eqspresiulobas exeba, radgan<br />

xelovnebaSi SemoqmedebiTi procesi uSualod ukavSirdeba gancdebs.<br />

Cveni azriT, Tu vimsjelebT xelovnebis terminTa emociur-<br />

eqspresiulobaze, xelovnebis dargebs Soris Teatralur xelovnebaSi<br />

yvelaze metad TvalSisacemia emociur-eqspresiuloba, rasac saTeatro<br />

xelovnebis arsi ganapirobebs: <strong>Teatraluri</strong> xelovneba _ esaa gardasaxvis,<br />

sxvad qcevis xelovneba, ara mxolod obieqturi realobis, aramed<br />

subieqturis asaxvac. aqedan gamomdinare, xelovnebis am dargSi wina<br />

planze iwevs gancdismieri, grZnobismieri momenti. amas isic emateba, rom<br />

xelovnebis sxva dargebisagan gansxvavebiT, Teatralur xelovnebaSi<br />

CarTulia adamianis xuTive grZnoba, garda amisa, is ipyrobs sxeuls,<br />

azrs, gonebas, nebas, grZnobas, mexsierebasa da warmosaxvas.<br />

SemoqmedebiTi procesis dros mTeli sulieri da fizikuri buneba<br />

mimarTulia imisken, rac gmiris Sinagan samyaroSi xdeba. aqedan<br />

gamomdinare, warmoudgenelic ki aris <strong>Teatraluri</strong> terminebi<br />

emociurobisa da eqspresiulobisagan daclili iyos. `individualuri<br />

5


subieqturi damokidebuleba ama Tu im movlenis da misi saxelis mimarT,<br />

rac enobrivi koleqtivis calkeul wevrebSi gvxvdeba xolme, warmoadgens<br />

wyaros (rogorc SesaZleblobas) enobrivi xasiaTis grZnobiTi ieris<br />

arsebobisaTvis~ (foCxua 1974, 178).<br />

<strong>Teatraluri</strong> terminebi emociur-eqspresiuli TvalsazrisiT, pirobiTad<br />

or nawilad SeiZleba davyoT: pirvel jgufSi gaerTiandeba is terminebi,<br />

romlebis emociur-eqspresiul neitralurobazec SegviZlia saubari. mag.:<br />

1. anonsi, anturaJi, aqsesuari, butaforia, grimi, grimasa, grimireba,<br />

dadgma, dasi, dekoracia, dekoratori, diriJori, epizodi, Teatri,<br />

konstruqcia, mizanscena, personaJi, piesa, rekviziti, repeticia,<br />

reJisori, sadekoracio sawyobi, speqtakli, scena, warmodgena,<br />

teqsti, CanarTi da a. S.<br />

2. meore jgufSi Sedis emociur-eqspresiulad araneitraluri<br />

terminebi: mag.: akompanementi, aplodismenti, aJuruli dekoracia,<br />

bal-maskaradi, bis, bravo, bravisimo, gaxmovaneba, dialogi,<br />

disonansi, drama, variacia, interpretacia, karnavali, kolizia,<br />

komedia, monologi, moqmedeba, moqmedi piri, moZraoba, msaxiobi,<br />

plastika, remarka, replika, simRera, tragedia, qveteqsti, cekva, xma<br />

da sxv.<br />

am jgufs daemateba Zvelsa da saSual qarTulSi dadasturebuli<br />

terminebi: berikaoba, buqna, gancxroma, gogmani (sandomiani Cqari rokva,<br />

_ sulxan-saba), godeba (tragedia), davla, davluri, diTirambi, zuelva,<br />

mebaxte (ucxoebT mrokavni _ sulxan-saba), menoage (Teat.) _ sasaxlis<br />

gasarTobi `saxiobis~ msmenel-mayurebeli (Zveli <strong>qarTuli</strong> termini),<br />

mrguali, mRera, mWvreteli, samaia, saxioba, yeenoba, SuSpari da a. S.<br />

Teatralur terminebs saukuneebis winaT, Teatralur-sanaxaobiTi<br />

xelovnebis CasaxvasTan erTad, Caeyara safuZveli. ama Tu im sanaxaobas,<br />

6


dResaswauls, ritualsa da warmodgenas, maTSi gamoyenebul garkveul<br />

rekvizitebs xalxma Sesabamisi cnebis aRmniSvneli saxelebi daarqva.<br />

«Театральная терминология по функциональным признакам стоит ближе всего<br />

к языку научно-популярных произведений, который, как известно, действительно<br />

быстро становится достоянием литературного языка. В «момент» своего появления<br />

научный термин является еще принадлежностью языка науки, и только спустя какое-<br />

то время выясняется, войдет ли этот термин в литературный язык или останется за его<br />

пределами» («Этим. исслед. по русс. языку. 1981, 99).<br />

droTa ganmavlobaSi <strong>Teatraluri</strong> <strong>terminologia</strong> ivseboda axali<br />

cnebebiTa da terminebiT. zogjer esa Tu is termini qreboda da sxva<br />

terminis Seqmnas exsneboda gza.<br />

qarTul Teatralur <strong>terminologia</strong>Si terminebis Camoyalibeba-<br />

damagrebisTvis damaxasiaTebelia yvela is saSualeba, romlebic sxva<br />

dargis terminTa sistemisTvisaa cnobili, mag.: terminTwarmoeba,<br />

kompozicia, terminTa sesxeba (gansakuTrebiT ki sesxebis erT-erTi saxe<br />

kalki, romelic farTod aris gavrcelebuli Zvel qarTul Teatralur<br />

terminebTan).<br />

qarTulma Teatralur-sanaxaobiTma xelovnebam sakuTari<br />

<strong>terminologia</strong> Seqmna rogorc Zveli leqsikuri fondis safuZvelze, aseve<br />

ucxouri masalis gamoyenebiT. sxvadasxva enidan Semovida da damkvidrda<br />

nasesxebi terminebi, romelTa Sesatyvisic <strong>qarTuli</strong> terminebi ar<br />

arsebobda, zogjer ki <strong>qarTuli</strong> termini ama Tu im enis saTanado terminis<br />

kalkia (magaliTad, berZnulis kalkia <strong>qarTuli</strong> `saxilveli/saxedveli~<br />

Sdr.: berZ. `Tiatro~). jer kidev Zvel qarTulSi <strong>qarTuli</strong> terminebis<br />

gverdiT gvxvdeba berZnul-laTinuri warmoSobis terminebi:<br />

Tiatro/Teatroni, ipodromi, stadioni, scena, orqestra da a. S.<br />

`Tiatro (Tiatroni D) _ saxedveli ese ars zRudemovlebuli Sua<br />

adgili, samRerel _ sarokavni da garemos mWvretelT sadgomi. sada<br />

stanjvidian mowameTa ZAa. romel ars saxedveli zRudemovlebulad<br />

aRSenebuli samRerelad diacTa mrokavTa muSaiTTaTvis, mÃecTa da<br />

7


morkinalTaTvis, mun tanjvidian wmidaTa mowameTa yovelTa<br />

dasanaxveblad~ (saba 1991, 305).<br />

es termini werilobiT ZeglebSi gvxvdeba sxvadasxva formiT:<br />

Teatroni, Tiatroni – moedani, saTamaSo adgili. `wariyvanes igi<br />

Teatronad~ m. cx. 377 r. `Teatroni ese sawadeli smeni – moyvare ars~. [b.<br />

kes. _ equs. dR. 106, 16]. sargebel geyos igi ufroÁs xilvasa Tiatronisasa<br />

[m. sw. 51, 8]. `viTarmed keTil ars saRmrToÁ igi gloaÁ da borot ars<br />

sicili, da viTarmed friad mavnebel ars xedvaÁ TeatronTa da<br />

saxiobaTaÁ~ (wminda ioane oqropiri; Tb. 1996; 114); `amisTÂsca Teatronni<br />

aRaSenna qalaqTa Sina da saxiobani Semzadna safrÃed sulTa maTTÂs<br />

qristianeTasa~ (iqve, 120).<br />

`saxedveli – Tvali ZAB (saba 1991, 74). termini `saxedveli kalkia<br />

berZnuli sityvisa – qeampov (qeaomai - vxedav, vuyureb)~ (kvasxvaZe 2003, 43).<br />

termini ipodromi sulxan-sabas ase aqvs ganmartebuli: ipodromi<br />

berZnulia, cxenT sarbieli ZAB. cxenT sarbieli berZnulad C. ipodromi<br />

da ipokonieri berZnulad cxenTsarbiels hqvian D. berZnulad cxenT<br />

sarbielsa samÃedros hqvian da ipokonierica E.<br />

`cxenT-sarbieli~ gvaqvs Zvel qarTulSi: `xedvida Tavsa TÂssa,<br />

viTarmca jda cxenT-sarbielsa mas qalaqsasa, romelsa ewodebis<br />

ipodromi~ H – 341, 83 (abulaZe 1973, 521) `ijppo - drojmos - hipodromi. <strong>qarTuli</strong><br />

termini `cxenT-sarbieli~ berZnuli terminis `ipodromis~ kalkia.<br />

`kouijw (kouis) vamtvereb, morbenlis an mosiarulis dafarva mtvriT~<br />

(kvasxvaZe 2003, 43-44).<br />

stadioni utevani ZAB. erTi stadion(i) orasi mÃari ars (mÃari D) da<br />

eqvsi stadioni da naxevari erTi milia (milionia CqD) erT(s) wignSi<br />

Svidi da naxevari ewera CD. eqvsi stadioni da naxevari erTi milionia.<br />

erTs wignSi Svidi da naxevari vnaxe E. [stadi n. stadioni] (saba 1991, 110).<br />

`utevanis~ budeSi, romlis wyaroc sabasTan aris: 11, 18 ioane,<br />

leqsikografi sityvis warmomavlobazec miuTiTebs: utevani ars stadioni,<br />

romelsa somexni asparezs uwoden, xolo laTinni da elenni stadis,<br />

romeli 143 biji iq(m) nebis ZA. stajdiou, toj [mr. r. stajdia] `stadionisaTvis~<br />

8


sabas wyaro ar miuTiTebia, magram igi aris Zvel qarTulSi: 125 biji:<br />

`(iyo) viTar aTxuTmet stadion lavrisagan~. m. cx. 396 r. utevani da<br />

asparezi erTmneTis paralelurad gvxvdeba qarTul TargmanebSi<br />

berZnuli teqstis `stadionis~ Sesabamisad.: iyo beTaniaÁ maxlobel<br />

ierusalÀmsa viTar aTxuTmet iyo utevan (asparez C)~ i. 11, 18.<br />

hjjju de hj bhqauja ejvvvccus twjvu jjjTeposocujmwu wjs ajpo stadiwu sekapevte. ganSorebul<br />

iyo queyaniT mraval utevan~ mT. 14. 24. toj sej pcoijou hjsh stadijous.<br />

laTinurSia stadiis.<br />

`stadioni~ iSviaTad gvxvdeba teqstebSi am mniSvnelobiT, Zvel<br />

qarTulSive igi sxva mniSvnelobiTac Cndeba: 1. saasparezo adgili:<br />

stadion moRvawebisa da sulneleba warmatebisa, asparezi samaradisoÁ<br />

gamosacdelobisa da sawurTel mcnebaTa uflisaTa zogadyofaÁ ZmaTaÁ<br />

gansazRvrebuli ars [asketikoni da wmidaTa cxovrebani (XIII s)] (z.<br />

sarjvelaZe 1995). 2. stadioni _ stajdiou, toj 125 romauli nabiji, 600<br />

berZnuli, 625 romauli futi; stadioni, moedani; etapi, stadia,<br />

moRvaweobis sfero; ist. sigrZis erTeuli (m. kvasxvaZe 2003, 102-103)<br />

musika (musiki BCD) (3, 15 daniel) laTinuria, Ãmoanebad mova,<br />

qarTulad saxioba hqvia(n) Z. vmusikob – musikobas viq(m) ZAB. mousikojs, 3<br />

muzuri, yvelaferi is, rac exeba muzebs. taj mousika musikaluri xelovneba.<br />

sabas wyaros berZnul ikiTxvisSia: pautojs hjcou movsikwu. Zvel qarTulSi<br />

dadasturebulia musiki, musikebrivi, musikobaÁ [z. sarjvelaZe, 1995].<br />

(kvasxvaZe 2003, 36).<br />

aRmosavlur qveynebTan kulturuli urTierTobebis gaZlierebis<br />

Semdeg qarTul enaSi fexs ikidebs mravali arabul-sparsuli termini:<br />

naRara, doli, duduki, fanduri, sazandari, aSuRi da a. S.<br />

Semdgom ki gza exsneba rusul da evropis qveynebidan momdinare<br />

terminebs: abonementi, administratori, avanloJa, anonsi, ansambli,<br />

antraqti, anturaJi, apaCi, artisti, arlekini, aqsesuari, aqti, aqtiori,<br />

aqtrisa, balagani, baleti, balerina, balkoni, valsi, vestibiuli, paradi,<br />

reJisori da a. S.<br />

9


Teatri, xelovnebis sxva dargebis msgavsad, Tavisi arsiT mWidrod<br />

aris dakavSirebuli xalxis cxovrebasTan, istoriasa da kulturasTan.<br />

Sesabamisad, masSi aisaxeba is tendenciebi, rac zogadad qveynisaTvis<br />

aris damaxasiaTebeli.<br />

<strong>qarTuli</strong> <strong>Teatraluri</strong> <strong>terminologia</strong>, rogorc sistema, jer kidev<br />

ar aris srulad aRwerili da gaaanalizebuli. naSromze muSaobisas<br />

SevkribeT originalursa Tu naTargmn ZeglebSi dadasturebuli<br />

<strong>Teatraluri</strong> terminebi, saTeatro xelovnebasTan dakavSirebuli sityvebi,<br />

romlebic sakuTriv Teatralur terminebad SeiZleba ar miviCnioT, Tumca<br />

isini mniSvnelovan masalas warmoadgenen <strong>qarTuli</strong> <strong>Teatraluri</strong><br />

terminologiis kvlevisTvis. ganxilulia sxvadasxva <strong>Teatraluri</strong><br />

terminis Sesaxeb gamoTqmuli mosazrebebi, rig SemTxvevaSi<br />

warmodgenilia Cveni Tvalsazrisi; mocemulia terminTa rogorc<br />

gramatikuli, aseve semantikuri analizi. Teatralur terminTa semantikur<br />

velSi pirobiTad gamovyaviT cxra Tematuri jgufi.<br />

1. msaxiobis Tematuri jgufi<br />

2. <strong>Teatraluri</strong> nagebobisa da teqnikuri momsaxurebis Tematuri jgufi<br />

3. <strong>qarTuli</strong> <strong>Teatraluri</strong> sanaxaobis Tematuri jgufi<br />

4. dramaturgiis Tematuri jgufi<br />

5. reJisuris Tematuri jgufi<br />

6. scenografiis Tematuri jgufi<br />

7. <strong>Teatraluri</strong> musikis Tematuri jgufi<br />

8. qoreografiis Tematuri jgufi<br />

9. mayureblis Tematuri jgufi<br />

Cven mier Sekrebili leqsika, albaT, ar amowuravs qarTul enaSi<br />

arsebuli <strong>Teatraluri</strong> terminebis mTel marags. terminTa semantikur<br />

analizs ZiriTadad warmovadgenT Zvelsa da saSual qarTulSi<br />

dadasturebul terminTa mixedviT. Zvel, saSual da axal qarTulSi<br />

Sesabamis terminTa Sejereba warmoaCens terminTqmnadobis dinamikas.<br />

10


sityvaTwarmoebaSi ganxilulia rogorc Zveli, aseve Tanamedrove<br />

<strong>qarTuli</strong> <strong>Teatraluri</strong> terminebi.<br />

11


Tavi I<br />

<strong>qarTuli</strong> Teatralur-sanaxaobiTi kulturis sawyisebi da misi<br />

ganviTarebis istoria<br />

qarTulma sanaxaobiTma xelovnebam primitiuli formebidan<br />

Tanamedrove Teatramde mravalsaukunovani gza gaiara. sanaxaobiTi<br />

kulturis did tradicias adasturebs arqeologiuri gaTxrebis Sedegad<br />

aRmoCenili <strong>Teatraluri</strong> nagebobebi Tu sxvadasxva daniSnulebis nivTebi,<br />

romlebzedac gamosaxulia sakulto-sanaxaobiTi scenebi. TrialeTSi<br />

aRmoCenil vercxlis Tasze (Zv. w. II aTaswl. Sua xana) gamosaxuli<br />

misteria _ niRbosanTa ferxuli, kolxur monetebsa da qarTlSi napovn<br />

spilenZis monetebze gamosaxuli mocekvave (xaris niRbiT) _ yovelive es<br />

imdroindel qarTvel tomebSi sanaxaobaTa kulturis arsebobaze<br />

metyvelebs.<br />

CvenSi sanaxaobiTi kulturis uZveles tradicias arqeologiur<br />

monapovrebTan erTad (da upiratesadac) enobrivi monacemebic<br />

adastureben. istoriul-SedarebiTi meTodis saSualebiT saerTo<br />

qarTvelur doneze aRdgeba sanaxaobiTi kulturis (simRera _ cekvis,<br />

sakravebis da a. S) terminebi:<br />

*bir-<br />

qarT. bir- bir-eb-a `simRera~ (dialeqt.)<br />

megr. bir- v-i-bir-q `vmReri~; bir-a `simRera~…<br />

laz. bir- v-i-bir `vmReri~; bir-af-a/ o-bir-u `TamaSi; simRera~<br />

svan. br- li-br-Áal-i `simRera~; la-br-Áal `samReri; simRera~<br />

*cek<br />

qarT. cek- cek-v-a<br />

12<br />

(fenrixi, sarjvelaZe 2000, 112).<br />

meg. Cak- Cak-al-i. Sdr. saba `cekva ferÃis TiTebiT rokva~ _ `fexis<br />

bakuniT xmauriT, rxeviT siaruli~.


mi-Cak-al `xmauriT, rxeviT midis~…<br />

* Zil<br />

13<br />

(iqve, 591-592).<br />

qarT. Zil- Zil-i `Conguris simi~; Zil-a `Zafi~ `ormagi Zafi~<br />

laz. jil- o-jil-a-S-e `xilis Sesagrovebeli bade~<br />

svan. jil-/jl- jil/ jl-a-Á (bzm.) jl (bqv.) `simi; `lari~ (iqve, 626).<br />

saTeatro xelovnebis elementebs Seicavda nayofierebisadmi<br />

miZRvnili uZvelesi ritualuri dResaswaulebi: svanuri aRba-larali _<br />

aRebis Rreoba da qv. svanuri limuryvamal –koSkoba, romelic ramdenime<br />

dRes grZeldeba da sxvadasxva saxelwodebis wes-Cveulebisagan Sedgeba, _<br />

kviriaÁ, adrekilaÁ, meliaÁ tulefiaÁ, WimxaS _ ferxuli da a. S.<br />

mecnierebi saintereso paralelebs avleben uZveles qarTul sanaxaobiT<br />

wes-Cveulebebsa da sxva qveynebis sadResaswaulo ritualebs Soris. maT<br />

Soris svanuri `melia-telefiasa~ da nayofierebis xeTur qalRmerT<br />

telefinusisadmi miZRvnili sanaxaobis paralelebzec miuTiTeben da am<br />

paralels sayuradRebo etimologiiTac amagreben: «Отмеченные выше<br />

параллели сванского обряда с хеттским мифом о Телепину, подкрепляемые<br />

совпадением наименования обряда с хеттским божеством, позволяют видеть в первой<br />

части слова Melia-Telepia также элемент, увязываемый с персонажем хеттского мифа, в<br />

частности с пчелой (ср. хетт. – LAL - it, * melit «мед» NIM. LAL - aš - «пчела» ),<br />

играющей важную роль в хеттском мифе. На основании слова melit «мед» (LAL – it),<br />

восстанавливается форма индоевропейского происхождения * melitas «пчела» (ср.<br />

NIM. – LAL - aš acc. NIM. – LAL – an; LAL- it, g. LAL- it), соoтветствующая греч.<br />

melitta пчела, meli «мед». Это слово должно было попасть в сванский именно из<br />

хеттского языкового мира вместе с обрядом, посвященным богу плодородия, что<br />

лишний раз подтверждает предложение о возникновенни этого обряда в сванском под<br />

непосредственным влиянием хеттского мифа.<br />

( Н.А. Бендукидзе - Вопросы древней истории. 1973. стр. 100)


uZveles Teatralur sanaxaobebs miekuTvneba walenjixis freskaze<br />

gamosaxuli mocekvave qali, sveticxovlis taZarSi samxreT kedelze<br />

Sesrulebuli freska: mocekvave qalTa ferxuli, mocekvave solisti da<br />

musikosTa ori gundi. msgavsi gamosaxulebebia aRmoCenili Weduri<br />

xelovnebis uZveles nimuSebsa da miniatiurebze, romlebic amSveneben<br />

Zvel xelnawerebs _ adiSisa da jruWis oTxTavebs. miniatiurebiT<br />

yvelaze uxvadaa Semkuli jruWis oTxTavi, romelic 936 wels gadauweria<br />

vinme gabriels, xolo 940 wels wigni mouxatavs mxatvar Tevdores.<br />

wignis Tavfurceli Tevdores Seumkia jvriT, xolo saxarebis TiToeuli<br />

TavisTvis waumZRvarebia wyvili miniatiura, romelTaganac erTi<br />

maxareblis gamosaxulebaa, meore ki teqstis ilustraciaa. jruWis<br />

oTxTavis ilustraciebi imdroindeli mxatvrobis maRal doneze<br />

mianiSneben.<br />

saxiobebsa da misteriebSi, xalxur epossa da sagundo simRerebSi<br />

SemorCenilia nawyvetebi saferxulo dramebidan (`amirani~, `abesalom da<br />

eTeri~, `Tavfaravneli Wabuki~ da sxva).<br />

Zv. w.-is VIII saukuneSi kolxeTis samefoSi sportuli Sejibrebebisa<br />

da sanaxaobaTaTvis agebuli iyo arena.<br />

kldeSi nakveT qalaq ufliscixeSi (Zv. w. III-I ss.) SemorCenili<br />

saTeatro nageboba Tavisi sceniT, orqestraTi da mayurebelTaTvis<br />

gankuTvnili adgilebiT imis dasturia, rom qarTveli tomebi Cv. w.-mde<br />

kargad icnobdnen antikuri Teatris sanaxaobiT kulturas.<br />

`mcxeTis, ufliscixis, sarkinis, Zalisis, vanis, biWvinTis<br />

arqeologiuri gaTxrebis dros napovni dionises da misi Tanmxlebi<br />

silenes, satirebisa da sxvaTa mozaikuri da skulpturuli<br />

gamosaxulebani, brinjaosa da terakotis saritualo niRbebi cxadyofs,<br />

rom Zvel saqarTveloSi gavrcelebuli iyo dionises kulti~ (qse. 1981,<br />

299).<br />

antikur qalaqebSi Teatrebis arsebobas adasturebs axali<br />

welTaRricxvis II saukuneSi moRvawe berZeni istorikosis lukianes<br />

14


cnobac: `adgilobrivi xalxi daniSnul dros, erTobliv sulyvelani<br />

iviwyebdnen yvela sxva saqmes da isxdnen TeatrSi~ (janeliZe 1980, 170).<br />

ax.w. -is VI saukunis bizantieli istorikosis prokofi kesarielis<br />

cnobiT, kolxeTis samefoSi, qalaq afsaruntSi, arsebobda Teatris<br />

Senoba da ipodromi.<br />

uZvelesi <strong>qarTuli</strong> Teatralur-sanaxaobiTi kultura Taviseburi da<br />

mravalferovania. igi TviTmyofad niadagze viTardeboda. Tumca <strong>qarTuli</strong><br />

sanaxaobiTi xelovneba iRebda da iTvisebda Zveli qveynebis kulturaTa<br />

nakadebs, magram maT sakuTar quraSi awrTobda da atarebda.<br />

Sua saukuneebis <strong>qarTuli</strong> literaturis rogorc originalur, ise<br />

naTargmn ZeglebSi dasturdeba Zveli <strong>qarTuli</strong> dramatuli poeziis<br />

fragmentebi da elinisturi periodis pantomimur warmodgenaTa aRwera.<br />

amave ZeglebSi gvxvdeba mravali <strong>qarTuli</strong> Zireuli <strong>Teatraluri</strong> termini,<br />

mag.: mosawevarTmetyebe _ glovis mgosani, tragikosi; winaganwmenda,<br />

winaganswavla _ kaTarsisi; manqanebiT moyvanebuli RmerTi _ `deus eqs<br />

maxina~; simRera _ komosi, komedia; simReris mwerali _ moSaire<br />

komediografi; galobis mwerali _ poeti, diTirambebis mTxzveli;<br />

maxiobeli _ diTirambis Semsrulebeli; saxioba _ musika, poeturi<br />

sityvis musikisa da cekvis sinTezi; msaxiobeli _ saxiobis<br />

Semsrulebeli; mrguali, mZnobari, Znoba, ferxuli, ferxisa _ gundi;<br />

mrgvalismomvleli, mrgualismwyobeli, meferxise _ gundis wevri;<br />

momRerloba _ msaxiobis xelovneba; memRere, mesaxie _ msaxiobi; mwyobri<br />

memRereTa _ msaxiobTa dasi; dasaburveli pirisa, ride, tyavi _ niRabi:<br />

tyaosani _ niRbosani; saxioni _ niRabafarebul msaxiobTa dasi;<br />

saxilveli _ Teatri; gansacxromeli _ orqestra; samRereli _ skene,<br />

scena (qse, 1981, 299).<br />

qristianobis saxelmwifo religiad gamocxadebis Semdeg Seiqmna<br />

saeklesio Teatri da drama. paralelurad viTardeboda xalxuri Teatri<br />

_ berikaoba-yeenoba, romelic uZvelesi droidan iRebs saTaves da bunebis<br />

aRorZinebasa da agrarul kultmsaxurebasTanaa dakavSirebuli.<br />

berikaoba-yeenoba mravaldRiani, sxvadasxva epizodisagan Semdgari<br />

15


dResaswaulia. `igi Seicavs rogorc wminda religiur, ise zamTrisa da<br />

gazafxulis universaluri miTosisa da rTuli istroiul-eTnografiuli<br />

movlenebis danaSrevebs. yvelaferi es ramdenime aTasi wlis win<br />

Camoyalibda bunebis kvdoma-aRorZinebis misteriis saxiT, romlis idea<br />

yovel eTnossa da regionSi garkveuli versiiT iyo warmodgenili.<br />

calkeuli variantebis agebulebasa da ritualur simbolikaSi gadamwyvet<br />

rols asrulebda adgilobrivi warmodgenebi; amitom iqna saukuneebis<br />

manZilze Semonaxuli es xalxuri dResaswauli erTi warmmarTveli<br />

ideiTa da uaRresad Taviseburi, mravalferovani mxatvruli saxeebiT~<br />

(ruxaZe 1999, 7).<br />

xSirad berikaobas da yeenobas cal-calke ganixilaven, Tumca<br />

yeenobis dResaswaulis aRweriloba berikaobis yvela rituals imeorebs,<br />

xolo misTvis damaxasiaTebli finali, romelic moicavs wyalTan<br />

dakavSirebul qmedebebs _ yeenis wyalSi Cagdebasa da amoyvanas, riTac<br />

yeenis sikvdili da gacocxleba ivaraudeba, berikaobis bunebrivi<br />

dasasrulia da mTeli dResaswaulis saerTo warmomavlobasa da<br />

erTianobaze miuTiTebs.<br />

`berikaoba-yeenoba erT mTlian dResaswaulad wamogvidgeba da ara<br />

or, erTimeorisagan damoukidebel dResaswaulad, rogorc amas zogi<br />

mkvlevari miiCnevda (iqve. 13).<br />

Sua saukuneebSi ganviTarda sasaxlis karis Teatri _ saxioba.<br />

warmodgenebi imarTeboda specialurad agebul SenobebSi, romelTac<br />

`saxli saTamaSoÁ~ da `saxli salxino~ ewodeboda. gviandeli feodaluri<br />

xanis (XIV-XVII ss.) dramatul poeziaSi SenarCunebulia saxiobis<br />

tradiciebi. Teimuraz I-ma saxiobisTvis dawera dialogebi<br />

`vardbulbuliani~, `gabaaseba gazafxulisa da Semodgomisa~. arCil II-m<br />

Seqmna polemikuri dramaturgiis nimuSebi `gabaaseba Teimurazisa da<br />

rusTvelisa~ (`Teimuraziani~), `gabaaseba kacisa da soflisa~.<br />

ganviTarda xalxuri drama. XIV _ XVI saukuneebSi Seiqmna dramebi:<br />

`zviada lobjaniZe~, `vicbili da macbili~, XVII saukuneSi ki _ `Savlego~<br />

(qse, 1981, 299).<br />

16


XVIII saukuneSi saxiobis dramatuli poeziis ganviTarebas xeli<br />

Seuwyo d. guramiSvilma (dialogebi `sikvdilisa da kacis Selaparakeba<br />

da ciloba~ da `kacisa da sawuTrosagan ciloba da bWoba, erTmaneTis<br />

Zviris xseneba~).<br />

XVIII saukunis 60-80-ian wlebSi Tbilissa (1756) da TelavSi (1788)<br />

aRmocenda kidev erTi saxis sasceno sanaxaoba _ e. w. saskolo saeklesio<br />

Teatri, romlis erT-erTi gamoCenili moRvawec iyo Telavis seminariis<br />

xelmZRvaneli daviT reqtori.<br />

XVIII saukunis 90-ian wlebSi erekle II-is sasaxlesTan Seiqmna saero<br />

Teatri, romelsac saTaveSi giorgi avaliSvili Caudga. am TeatrSi<br />

originaluri nawarmoebebis garda, idgmeboda rusulidan Targmnili da<br />

gadmokeTebuli piesebi. rogorc korneli kekeliZe miuTiTebs, `qarTul<br />

scenas safuZveli Caeyara ruseTTan politikuri da kulturuli kavSiris<br />

ganmtkicebis Semdeg erekle mefis dros. am dros ruseTidan dabrunebula<br />

saqarTveloSi Tbilisis mcxovrebi viRac maiori gabrieli, romelsac<br />

dauwyia Zveli aRTqmis istoriis siuJetebis warmodgena. am warmodgenaSi<br />

Sesasvlel bileTebs aseTi warwera hqonia: `Sauri ori, gabriel maiori~<br />

(kekeliZe, t. II, 1981, 693).<br />

Telavsa da TbilisSi idgmeboda komediebi, rasac saTaveSi edga<br />

gabriel maiori. paralelurad funqcionirebda sasaxlis karis Teatri _<br />

saxioba, daviT maCablis xelmZRvanelobiT. cnobilia, rom am Teatris<br />

bevri msaxiobi gmirulad daiRupa 1795 wlis krwanisis brZolaSi aRa-<br />

mahmad-xanis winaaRmdeg.<br />

XVIII saukuneSi aRmocenda <strong>qarTuli</strong> klasicisturi Teatri.<br />

saqarTveloSi klasicisturi Teatri Semovida jer a. sumarokovis, Semdeg<br />

ki frangi klasicistebis _ kornelis, rasinisa da volteris _ qarTulad<br />

Targmnili piesebiT. es piesebi yuradRebas iqcevs ara marto mTargmnelTa<br />

mxatvruli ostatobis, aramed piesis dramaturgiuli struqturis,<br />

qarTulad gadmotanisa da <strong>Teatraluri</strong> terminebis TvalsazrisiTac mag.:<br />

aleqsandre WavWavaZis mier Targmnili kornelis `sina-s~ aseTi dasawyisi<br />

aqvs:<br />

17


`korneli, sinna<br />

traRedia ese iTargmna franciulis eniTgan Tavadis aleqsandre<br />

WavWavaZisagan<br />

aqtiorni anu moqmedni pirni...<br />

(monawileTa CamoTvlis Semdeg dasaxelebulia moqmedebis adgili):<br />

ese aRsruldeba romsa Sina<br />

moqmedeba pirveli<br />

warmodgineba a.<br />

emilia....<br />

warmodgineba b.<br />

emilia da fulvia...<br />

warmodgineba g<br />

sinna, emilia, fulvia...<br />

da a. S. (al. WavWavaZe, 1940, 181-240).<br />

piesaSi termini warmodgineba naxmaria gamosvlis mniSvnelobiT da<br />

yovel moqmedebaSi (aseTi sul samia) axali TanmimdevrobiT iwyeba (a, b,<br />

g...)...<br />

al. WavWavaZesTan gvxvdeba terminebi: asparezi, baiaTi, gancxroma _<br />

`lxinoba, mxiaruleba, nebivroba~; dasamReri _ gasaTamaSebeli, Sesaqcevi,<br />

gvxvdeba dacinvis mniSvnelobiT, Sdr. T. bagrationis samRereli amasac<br />

niSnavs, rom ecinodes kaci kacsa...; ebani, dafi, muRni, Cangi, qnari, msaxeni<br />

_ gamomsaxvelni; Sadluxi – zeimis dros Tof-zarbaznis srola; Znoba _<br />

musikoba, xmis Sewyoba, dakvriT da mReriT xotba:<br />

`cud ars TqvenTana esden Znoba,<br />

hsjobs daveviwyo mnaTobT mkoba:<br />

`oh warmavalno~.<br />

al. WavWavaZis mier volteridan gadmokeTebul `taqtika-Sic~<br />

gvxvdeba <strong>Teatraluri</strong> terminebi:<br />

18


`Tqven ra, yovliT bednierno, maSin patiJs Tqvens sadgomsa.<br />

mjdomareni moSaireT, ucxadebdiT kalmiT omsa,<br />

an gosanas saaSiyoT Tiatrisken warxvidodiT<br />

da parteriT WogrebiTa mas SescqerdiT mas SestrfodiT.<br />

19<br />

(al. WavWavaZe 1940, 166).<br />

XIX saukuneSi Seiqmna scenismoyvareTa wreebi, romelTac<br />

xelmZRvanelobdnen aleqsandre WavWavaZe, manana orbeliani, vaxtang<br />

jambakur-orbeliani da sxvebi.<br />

1845 wels saqarTveloSi daarsda rusuli dramatuli Teatri.<br />

<strong>qarTuli</strong> aristokratiisTvis Teatri sulieri cxovrebis<br />

aucilebeli elementi xdeba. gr. orbeliani Tavis dRiurebSi moskovis<br />

TeatrSi erT-erTi stumrobis Sesaxeb wers: `wavediT TeatrSi, xalxi ar<br />

iyo ise mraval viTar uwinares. warmodgena iyo qaRaldis moTamaSis<br />

cxovreba, saucxood iTamaSes, ufro maCalovma, ase rom davswyevle<br />

yoveli moTamaSe. Teatris Semdeg wavedi avalovTan vaxSmad~ (gr.<br />

orbeliani, 1936, 26). am avalovs (giorgi avaliSvils) ki peterburgidan<br />

acnobebs: `mravaljer viyav TeatrSic, marama moskovis Teatri ars<br />

umjobes Zvirfasis SenobiTa da sididiTa~ (iqve, 33). nino andronikaSvil-<br />

erisTavisadmi rigidan miweril werilSi ki aRniSnavs: `amas winaT viyav<br />

riRis qalaqSi, sadaca aris Teatri, magram peterburRisa da moskovis<br />

Teatrebs ver Seedreba~ (gr. orbeliani 1989, 217-333). sazogado salxino<br />

adgilni: pirvel salxino adgili ars Teatri, romelica gamoaCens<br />

xarisxsa eris ganaTlebisasa da aqvs didi Zliereba zneobasa zeda... (iqve,<br />

234).<br />

XVIII saukunis bolosa da XIX saukunis dasawyisSi qarTul<br />

kulturaze mniSvnelovani gavlena moaxdina rusulma da evropulma<br />

kulturam, gavlena igrZnoboda xelovnebis yvela sferoSi, maT Soris<br />

saTeatro xelovnebaSic, rusuli Teatris arsebobam Seamzada niadagi<br />

<strong>qarTuli</strong> profesiuli Teatris Camosayalibeblad, garda amisa rusulis


gziT Semovida da damkvidrda mravali <strong>Teatraluri</strong> termini. gamdidrda<br />

da ganviTarda <strong>Teatraluri</strong> <strong>terminologia</strong>.<br />

1850 wels aRorZinda <strong>qarTuli</strong> profesiuli Teatri. 14 ianvars<br />

daidga pirveli speqtakli _ giorgi erisTavis komedia _ `gayra~. swored<br />

es dRe iTvleba <strong>qarTuli</strong> profesiuli Teatris `dabadebis~ dRed.<br />

am droidan moyolebuli qarTulma Teatrma mniSvnelovani roli<br />

Seasrula sazogadoebriv cxovrebaSi. Teatris funqciisa da<br />

daniSnulebis gazrdis gamoZaxilia mxatvrul literaturasa Tu<br />

sagazeTo statiebSi Teatris Sesaxeb dabeWdili ara erTi msjeloba. XIX<br />

saukunis adamianTa yofaSi Teatri cxovrebis ganuyofel nawilad iqca,<br />

es faqti imdroindel mxatvrul literaturaSic aisaxa gamoZaxili. amis<br />

magaliTia gr. rCeuliSvilis mier gadmokeTebuli nawarmoebebi<br />

`lunatiki~ da `SeSlili~. nawarmoebis pasaJebidan igrZnoba Teatris<br />

sunTqva (loJa, lorneti, Teatris Worebi, ekipaJi), garkveviT ikiTxeba<br />

Teatris daniSnulebac, msaxiobebTan dakavSirebuli SemoqmedebiTi da<br />

piradi cxovrebis msxvilman-wvrilmani, Teatrisadmi gamowveuli<br />

cnobismoyvareoba da usazRvro interesi, namdvilisa da moCvenebiTis<br />

garCeva da mayureblis Tanagancda, <strong>qarTuli</strong> Teatris Camoyalibebis<br />

periodis politikuri konteqstebi da a. S.<br />

`es iyo Tebervlis ToTxmetsa, 1855 welsa, ukanasknels dRes<br />

yvelierisasa, rodesac, dRisiT sadilis ukan, ardgendnen italiurs<br />

operaSi, tfilisSi, `sasZlo lunatiksa~.<br />

orTa ymawvilTa kacTa miaqcies TavianTi lornetebi loJebsa da<br />

erTzed daayenes Wvreta.<br />

_ hxedav kniaz bagratsa, ra saxiT esayvarleba axals qvrivs<br />

babalesa? _ sTqva erTma maTganma.<br />

_ sakvirvelia, _ upasuxa meorem, _ me mgonia, rom bagratis coli<br />

Sewuxebuli avadmyofi aris.<br />

_ imas saSiSi avadmyofoba ara aqvs ra, magram is siyrmiTve sustis<br />

agebulebisa aris da amasTanave metad eWviania. vgoneb es ori mizezi<br />

20


sakmao unda iyos, rom imis qmari eZebdes garTvas teatrSi~ (gr.<br />

rCeuliSvili, `lunatiki~ 1965, 205).<br />

`...warmodgena gaTavda. bagratma gaacila qali ekipaJamdin. babalem<br />

miiwvia igi Caized da ekipaJma mswraflad miaqrola igini babales<br />

saxlSi, kukiaSi~ (iqve, 206).<br />

`...samZimo dumilebis gansawyvetad qalma Camoagdo laparaki<br />

warmodgenazed, aktrisebzed, imaT tansacmelzed; magram mainc ubnoba ara<br />

grZeldeboda (iqve, 206).<br />

mcire nawyveti `SeSlilidan~:<br />

`sazogadod saqarTvelo da sakuTrad tfilisi bevriT arian<br />

davalebulni gansvenebulis feldmarSalis Tavadis voroncovisagan.<br />

1845 welsa gadmovida voroncovi saqarTveloSi mefis nacvlad da<br />

maSinve Seudga is ganxilvasa mis saWiroebisasa, hpova saqarTvelo Zirs<br />

damxobili mravlis wylulebisagan. mxolod imis SemZlebels marjvenas<br />

SeeZlo im Jamad saqarTvelos aRdgineba da imis didkacurma siuxvem ara<br />

dazoga ra am wylulebis gansakurneblad. man daawinaura vaWroba, glexT<br />

gauCina muSakoba, obolT da oxerT Seafarebina Tavi saswavlebelSi,<br />

keTilSobilT daanaxva keTilSobiluri gza xelmwifis samsaxurisa.<br />

agreTve ara daiSura ra sazogados siamovnebisaTvis; amis gamo man<br />

daafuZna <strong>qarTuli</strong> teatri.<br />

keTili saqme Tavadis voroncovisa ar darCa unayofod. mravalTa<br />

misis CvenebiT iwaRmarTes da hpoves warmateba: evropiuli cxovreba<br />

Semovida CvenSi. axali azrebi dagvebadnen. erTis sityviT gaiRviZa xalxma<br />

Rrma Zilidan; sruliad uswavlelni TiTqmis ganviTardnen; uceb<br />

moulodnelad daibadnen warCinebulni komikuri mweralni, romelTa<br />

Soris brwyinavs T. giorgi erisTavi, agreTve aqtiorebi, romelTac<br />

gaakvirves evropielni.<br />

am aqtiorebisa da aqtrisebis Soris iyvnen im dros orni<br />

sayvarelni sazogadoebisa: aqtiori gigo da aqtrisa keke. eseni<br />

yovelTvis erTad TamaSobdnen mijnurobis rolsa; xolo Semdgom am<br />

21


TamaSobidgan igini gadavidnen namdvil damijnurebamdin~ (gr.<br />

rCeuliSvili 1965, 220).<br />

`rodesac Semoxveli TeatrSi. xalxi da yoveli didkacoba xelebs<br />

imtvreven bevris taSis kvriTa, rodesac Sen enas aRZrav xolme...<br />

maSasadame, SenTvis bedniereba ar aris axali anbavi... TiTqmis gazeTebica,<br />

romelnic esred iSviaTad gamoimeteben rasmes kargsa sxvisaTvis,<br />

ganagrZeleben xolme aRtacebiT Sens qebasa... (gr. rCeuliSvili 1965, 221).<br />

` ...Semikar xelebi, gadamparse Tma da wamiyvane im sazarels saxlSi,<br />

sadac mivdiodiT xolme giJebis rolis saswavleblad yovelTvis.<br />

rodesac unda warmogvedgina xolme TeatrSi SeSlili tasiko da<br />

vaxtangi... diaR, diaR! Tu rom fiqrad Cavido me Seni Ralati, wamaTrie<br />

navTluxSi, giJebis saxlSi (gr. rCeuliSvili 1965, 225).<br />

` _ diaR, _ uTxra gigom, _ ai ra mizeziT movediT aqa! me da es<br />

qali orniv aqtiorebi varT Teatrisa. xval unda warmovadginoT Cven<br />

SeSlili. am warmodgenaSi aris qali gagiJebuli siyvarulisagan.<br />

gvindoda, rom Cvens warmodgenas hqonoda msgavseba namdvilisa, da amitom<br />

aq movediT sigiJis dasaswavlad, Sesamecneblad ...es qali apirebs<br />

SeSlilis rolis TamaSobas.<br />

_ oh, ra bednierebaa aqtrisoba! _ warmosTqo saCqarod<br />

Camofarebulma qalma, _ ra keTilSobiluri daniSnuleba aris! acineb,<br />

atireb, aRZrav xalxsa... taSis kvriT aquxeb, moyvan vardis wvimas...<br />

_ Tu rom egreT survili gaqvsT, _ uTxra gigom, _ ratom ar<br />

Sexval aqtrisad?<br />

_ Tqma advilia, magram aRsruleba Znelia, _ uTxra qalma.<br />

_ survili yovels dabrkolebas daamarcxebs, mxolod gabeduleba<br />

unda iqonioT.<br />

_ ara mgonia! aqtrisad Semsvleli pirvelad unda iyos ymawvili<br />

qali, meored hqondes kargi xma da iyos lamazi, agreTve hqondes niWi (gr.<br />

rCeuliSvili 1965, 234).<br />

zemoT dasaxelebuli epizodebidan kargad Cans, Tu rogori didi<br />

adgili eWira Teatrs sazogadoebriv cxovrebaSi. aqve sagulisxmo<br />

22


detals SevniSnavT: msaxiobebi mTeli pasuxismgeblobiTa da mondomebiT<br />

euflebian msaxiobis ostatobas, SeSlilis rolis gasaTaviseblad<br />

sagiJeTSic ki midian.<br />

<strong>qarTuli</strong> profesiuli Teatris daarsebam SemdgomSi scenismoyvareTa<br />

Teatrebis Camoyalibebas Seuwyo xeli.<br />

1857-58 wlebSi saqarTveloSi gavrcelda scenismoyvareTa Teatrebi.<br />

am periodSi Teatris Sesaxeb kritikul werilebs aqveynebdnen: ilia<br />

WavWavaZe, akaki wereTeli, niko nikolaZe, sergei mesxi, ivane maCabeli,<br />

giorgi wereTeli da sxvebi, romlebSic maRal doneze iyo ganxiluli<br />

Teatris sakiTxebi.<br />

<strong>qarTuli</strong> profesiuli Teatris gza zigzagobrivia. drodadro iyo<br />

ufunqciobis periodebic, magram <strong>qarTuli</strong> sazogadoebis didi mondomebiT<br />

xdeboda misi ganaxleba.<br />

1879 wels muSaoba ganaaxla qarTulma profesiulma Teatrma.<br />

qarTul TeatrSi idgmeboda g. erisTavis, z. antonovis, a. cagarlis, ak.<br />

wereTlis, i. WavWavaZis da sxvaTa piesebi.<br />

bunebrivia, rom xalxSi kvlavac cocxalia araerTi sawesCveulebo<br />

rituali da dResaswauli. es sanaxaobebi mxatvruli literaturis<br />

obieqtis xdeba. mweralma barbare jorjaZem detalurad aRwera<br />

imdroindeli saqorwilo rituali moTxrobaSi `Tazo momRerali~.<br />

vrceli amonaridi nawarmoebidan:<br />

`manuCar mZlavraZes, Tavis sakuTar sofelSi kargi saxl-kari<br />

hqonda, magram saxlebi erT mazris qalaqSiac iyida da ufro xSiraT iq<br />

imyofebodnen xolme, radgan erTi mefis moxeleTagani esec iyo. amas<br />

amJamaT gojaspir ptyelaZis qali soflidan rZlaT unda moeyvana. Svilis<br />

qorwili gamarTa. gareT saxlis ezo gaaCiraRdnes, mowveuli xalxi<br />

Tabun-Tabunad dadiodnen da musaifobdnen. erTi didi darbazi<br />

qalebisaTvis daemzadebinaT da meore kacebisaTvis. dabla iataki sul<br />

xalebiT iyo mofenili, mefe-dedofali sadac unda daesxaT, iq kedelze<br />

dibis farda CamoekidnaT da dabla xalzemodan suzani gaeSalaT diba<br />

xaverdis dori fardazed iyo miyudebuli.<br />

23


manuCar da misi colisda TinaTin, siamovnebiT aRtacebulni,<br />

stumrebis daxvedraSi iyven. am dros maxarobelmac cxeni moaWena, Tofi<br />

gaisrola da mefioni modiso, acnobaT. oTaxidan piris fareSma erTi<br />

lula atlas-bafTi gamoarbeina, maxarobels mxari auxvia da qaSanuris<br />

jamiT savse Rvino miawoda. imanac gamoarTo, dalia, jami miwaze daaxala,<br />

gatexa da cxeni ukanve gaaWena, mefis misagebeblad wavida.<br />

qalebSi areuloba da qoTqoTi Seiqna. yvelam fanjrebidan yureba<br />

daiwyes. patara xans ukan dafa-zurnis xma moesmaT da cxenebis Tqara-<br />

TquriT mefioni moiyvanes. patarZals wiTeli maudis sawvimari esxa, piri<br />

daburuli hqonda, iribaT gamoWrili atlasi iyo oqromkerdiT nakeri<br />

asaxvevaT. qali qmarma cxenidan Camoaxdina da xel-mokidebuli sawol-<br />

oTaxisken waiyvana. amaT karebTan erTi qmarSviliani naTesavi qali win<br />

moegeba, romelsac xelSi vercxlis Tasi eWira da zed patar-pataraT<br />

damtvreuli Saqari ewyo. aiRo am qalma, jer mefes SeaWama da mere<br />

patarZals, daloca, orives miesalma da oTaxSi Seiyvana. mefe mere sxva<br />

oTaxSi wavida. rodesac patarZalma cota-xans daisvena, maSin mziTvis<br />

moaxle Semovida da zandukidan tanisamosi amoawyo, am qalma patarZali<br />

morTo: TeTri dibis kaba Caacva, alisfer atlaszed oqromkerdiT nakeri<br />

sartyel-gulispiri gaukeTa, Tavzed saxiani frolis leCaqi daxura,<br />

margalitiT nakeri yamCi Semoakra, iagundisa da zurmuxtis TvalebiT<br />

Semkuli, sami TiTa yamCzed gaukera, yamCSi oqros jiRa CaurWo, Semdgom<br />

yelzed almasiT moWedili didi jvari Tval-margalitiT Semkuli<br />

gulzed Camohkida, TiTebi Zvirfasis beWdebiT gauvso da rodesac morTva<br />

daasrula, saia frolis pir-bade pirzed Camoifara, Tavs gvirgvini<br />

daadga da mefes Seatyobina, qali mzaT ariso; Semdeg mefec Semovida,<br />

imasac sagzao tanisamosi gamoecvala da Caecva yviTeli dibis axaluxi,<br />

alisferi xaverdis qulaja, TeTri maudis Coxa Salvari, welzed oqroT<br />

moWedili qamari ekra, Tavzed maRali kalmuxis qudi exura da zed<br />

gvirgvini edga. dedofali wamoayena da xel-mokidebuli karebTan rom<br />

mividnen, iq meqorwile Tavad-aznauroba daxvdaT, romelTac waiyvanes<br />

galobiT da SeuZRven xomlebiT gaCaRebuls darbazSi. vinc ki qalebi iq<br />

24


iyvnen, sul dabla mokecilebi isxden, gars Semomwkrivebulni. mefe-<br />

dedofali momzadebuls adgils gadaiyvanes da dasxdnen.<br />

am dros wamodga mefis mxriT erTi msaxuri da win daiCoqa, meore<br />

msaxuri dedoflis mxriT movida da daiCoqa, gaSales fiandazi da zed<br />

dadges didi vercxlis badia. jer mefis mamam bajaRlo oqroTi<br />

gadauloca da uTxra mefe-dedofals: _ `RmerTma ise gakurTxoT, rogorc<br />

abram da sarra, ise gagamravloT, rogorc caSi varskvlavni da zRvis<br />

qviSa~. merme dedidam gadauloca, Semdgom vinc ki meqorwile qali Tu<br />

kaci iyo, or-ori mividoden mefe dedofals Tavs daukravdnen da TeTri<br />

fuliT gadaulocden. rodesac gaaTaves, piris meRvineni wamodgen, aiRes<br />

fiandazi da badia, gaitanes da is fulebi imaT Sua gaiyves. manuCarma<br />

daiZaxa: _ aba, axla ki dafa-zurna dahkariTo, isini mswraflad karebTan<br />

modgen da daukres lekuri. manuCarma Tavis colis das, TinaTins, xeli<br />

waavlo, ZalaT wamoayena da uTxra: _ `TinaTin! radgan Cem Svilebs dedis<br />

magivrad Sena hyevxar me da Sen ivanes qorwilSi erTad unda viTamaSoT~,<br />

miugo TinaTinma: `genacvale raRa dros Cemi TamaSobaa, Torem?...~ _ maS<br />

mxiaruloba rogor unda Segetyos? `guliT gaxlavar mxiaruli~. _ ara,<br />

ar mogeSvebi~... manuCar! naTesaobamac waaqeza da eZaxdnen: `aTamaSe,<br />

aTamaSeo~. Zalis ZalaT manuCarma TinaTini gaaTamaSa. imanac siciliTa da<br />

TqaraTqariT ymawvil qalebs daukra Tavi da dajda. gaimarTa lekuri<br />

cekva. es mSvenivraT morTuli qali da kaci TamaSobiT erTaT rom<br />

gamovidoden, TiTqos adgilzed fexs ar akareben da haerSi dafrinaveno.<br />

Tvali ukeTes sanaxavs raRas naxavda? rodesac TamaSobiT guli ijeres,<br />

kacebi gaviden da dafa-zurnac gaiyvanes~ (jorjaZe 1986, 86-89).<br />

yvelaferi Teatralur princips eqvemdebareba. yvelaferi scenuri<br />

moqmedebebis mixedviT aris gadanawilebuli.<br />

I scena: saqorwilod morTuli darbazi, `dibis farda~, mefe-<br />

patarZlis molodinSi fardazed miyudebuli diba xaverdis dori<br />

(baliSi), darbazis gareT, TiTqos avanscenaze, gaCiraRdnebuli ezo,<br />

jguf-jgufad momusaife xalxi, stumrebis daxvedriT dakavebuli da<br />

meqorwileebis molodiniT sasiamovnod SeSfoTebuli ojaxis ufrosoba.<br />

25


II scena: mizanscena icvleba _ maxaroblis SemoWeneba cxeniT, Tofis<br />

srola, stumrebis aRtacebuli SeZaxilebi. wes-Cveulebis mixedviT<br />

maxaroblis tradiciuli daxvedra da maxaroblis mxaris axveva;<br />

maxaroblis ukan gabruneba.<br />

III scena: kvlav icvleba mizanscena da dekoracia. stumarTa<br />

mouTmeneli CoCqoli, Soridan dafa-zurnis xma da cxenebis TqaraTquri,<br />

mefionis Semosvla da patarZlis scena _ misi gamoCena dResaswauls unda<br />

hgavdes: amitom misma STambeWdavma Cacmulobam yvelaferi unda<br />

gadafaros. wiTeli feris maudis sawvimari, iribad gamoWrili atlasis<br />

kaba oqromkediT naqsovi. nefe rainduli TavazianobiT cxenidan<br />

CamosvlaSi exmareba patarZals da ase xelmokidebuli mihyavs (patara<br />

intriga) sawoli oTaxisaken da a. S.<br />

rogorc vxedavT, moyvanil nawyvetSi sruladaa warmodgenili<br />

<strong>Teatraluri</strong> dadgmisTvis aucilebeli komponentebi: arian msaxiobebi,<br />

monawileobs mayurebeli, speqtakls hyavs damdgmeli reJisoric, esaa<br />

Cveni tradiciebi, romlebic Tavis wess karnaxobs saqorwilo rituals,<br />

msvlelobas, Tumca ar gamoiricxeba improvizaciac. nawyvetSi aseT<br />

improvizebuli scenaa simas deidis, TinaTinis, azrobrivad datvirTuli<br />

reveransi, Tavis dakvra ymawvili qalebis misamarTiT, iZulebiTi<br />

wacekvebis Semdeg: `imanac siciliTa da TqaraTquriT ymawvil qalebs<br />

daukra Tavi da dajda~ (iqve, 89).<br />

qarTvel samocianelebs iliasa da akakis meTaurobiT erovnuli<br />

meobis Senebis erT-erT safuZvlad <strong>qarTuli</strong> Teatri esaxebodaT. `didi<br />

ram aris-meTqi scena: Zlivs erTi sajaro adgili mainc gveqneba, saca<br />

Cvenis eniT vilxenT, Cvenis eniT vinaRvlebT, Cvenis enis mowyalebiT<br />

gavatarebT Tval-win Cvens cxovrebasa mTelis misis Wkuisa da gulis<br />

monagarTa~, _ werda ilia 1879 wels dabeWdil Sinaur mimoxilvebSi.<br />

`Cven, am Teatris wyalobiT, SegviZlian gavixsenoT Cveni warsuli,<br />

davinaxoT awmyo da warmovidginoT momavali~ (akaki 1990, 134).<br />

gansakuTrebulia i. WavWavaZisa da ak. wereTlis Rvawli <strong>qarTuli</strong><br />

Teatris aRorZinebis saqmeSi. maTi Tvali, yuri da guli yvelafers, rac<br />

26


TeatrTan iyo dakavSirebuli akvirdeboda, ismenda, ganicdida. maTi<br />

<strong>Teatraluri</strong> mimoxilvebi yvelafers swvdeboda, Cxrekda, wonida,<br />

ajerebda _ Teatris Senobas, Teatris gaTbobas, msaxiobis TamaSs,<br />

metyvelebas, materialur mdgomareobas, yofaSi Teatris enobriv<br />

pozicias, recenziebs, dramaturgias, mayureblis daswreba-ar daswrebas,<br />

mecenatebs da a. S.<br />

maTi analizi, Sefaseba-SeniSvnebi Rrmad profesiulia, oriode<br />

nimuSs davasaxelebT: `mesame moqmedebaSi ver iyo b-ni mesxievi, rogorc<br />

sasurvelia. SeSlilobidam goneba-mosvlazed metad swrafad gadavida.<br />

ase rom momxiblavi cduneba scenisa, romelsac iluzias eZaxian, srulad<br />

daekarga mayurebelsa~. ilia ase asabuTebs msaxiobis am nawilobriv<br />

warumateblobas: `advilad dasajerebelia, rom orma pirvelma moqmedebam<br />

dahRala. xorcis moZraoba ise rogor dahRlis kacsa, rogorc sulisa,<br />

da pirveli ori moqmedeba xom TiTqmis sulis moZraoba iyo~ (ilia 1991,<br />

287).<br />

akaki rom zedmiwevniT icnobda Teatris Sida cxovrebas, am<br />

amonarididanac kargad Cans: `am gvaraT artistis bedi da ubeduroba<br />

bevris xelSia Cavardnili: 1) reJisoris xelSi, rom Sesaferi rolebi<br />

aZlios: 2) mokananaxes xelSi, rom kananaxi ar aurios da 3) Tan<br />

moTamaSeebis xelSi, rom ar gaafuWos ganZraxviT TamaSi~ (akaki 1990, 245).<br />

XIX saukunis samocian wlebSi Teatralur <strong>terminologia</strong>Si axali<br />

terminebi nela-nela fexs ikidebs da sanam, rogorc termini<br />

saliteraturo enaSi damkvidrdeba, garkveul gzas gadis. magaliTad,<br />

ilias erT-erT werilSi dasturdeba forma dramatebuli, akaki<br />

<strong>Teatraluri</strong> dasis mniSvnelobis gadmosacemad xmarobs termin truppas<br />

da a. S. `Cvenda samwuxarod, esec unda SevniSnoT, rom egred wodebuli<br />

dramatebuli yelSi laparaki (Драматический шопот) ver mosdis b-ns<br />

mesxievsa, Tumca ise ki mSvenieris xmis patronia. ar viciT, es xmis<br />

gauwvrTnelobis bralia Tu organebuli naklovanebaa. eg dramateburi<br />

yelSi laparaki didi Rirsebaa sadramo artistisaTvis da didi zarica<br />

aqvs msmenelTaTvis, Tu kacsa magis Uunari aqvs. sasurvelia, rom am mxriv<br />

27


yuradReba miaqcios b-ma mesxievma Tavis xmasa da Tu SeiZleba, xma<br />

SeaCvios da gaiwurTnos~ (ilia 1991, 287).<br />

`komitetis brali iyo Tu TviTon truppisa, amis gamokvlevaSi axla<br />

ar Sevdivar~ (akaki 1990, 211). amrigad, Cveni <strong>qarTuli</strong> truppa cud<br />

mdgomareobaSia Cavardnili~ (iqve, 211). `egeba vinmem ifiqros, rom<br />

gabunias qals marto komikuri niWi hqonia da ara dramuli~ (iqve, 321).<br />

XIX saukunis 80-90-ian wlebSi qarTul TeatrSi damkvidrda<br />

ucxouri klasikuri dramaturgia. Seqspiris maCabliseulma Targmanebma<br />

mniSvnelovani roli iTamaSa <strong>qarTuli</strong> profesiuli Teatris donis<br />

amaRlebaSi.<br />

1885 wels daarsda pirveli <strong>qarTuli</strong> <strong>Teatraluri</strong> gazeTi `Teatri~,<br />

romelsac redaqtorobda vaso abaSiZe. Tbilissa da quTaisSi<br />

moRvaweobdnen <strong>qarTuli</strong> Teatris msaxiobebi: vaso abaSiZe, lado aleqsi-<br />

mesxiSvili, nato gabunia, mako safarova-abaSiZe, valerian gunia da<br />

sxvebi.<br />

1900-ian wlebSi qarTul TeatrSi didi warmatebiT idgmeboda egnate<br />

ninoSvilis `qristine~, `Cveni qveynis raidebi~ da daviT kldiaSvilis<br />

`irines bedniereba~, `darispanis gasaWiri~ da sxva.<br />

1890-1900-ian wlebSi saqarTveloSi Seiqmna saxalxo Teatrebi.<br />

<strong>qarTuli</strong> Teatris istoriaSi mniSvnelovani adgili uWiravs<br />

quTaisis Teatrs. 1897-1906 wlebSi mas saTaveSi edga lado aleqsi-<br />

mesxiSvili.<br />

1921 wlis 25 noembers Tbilisis qarTul Teatrs SoTa rusTavelis<br />

saxeli mieniWa. erTi wlis Semdeg am Teatrs saTaveSi Caudga kote<br />

marjaniSvili. 1922 wlis 25 noembers rusTavelis Teatris scenaze didi<br />

warmartebiT daidga lope de vegas `cxvris wyaro~. es iyo udidesi<br />

movlena <strong>qarTuli</strong> Teatris istoriaSi. am dadgmas mohyva zurab antonovis<br />

`mzis dabneleba saqarTveloSi~. gansakuTrebiT aRsaniSnavia 1925 wels<br />

kote marjaniSvilis mier rusTavelis TeatrSi dadgmuli Seqspiris<br />

`hamleti~ (hamleti _ uSangi CxeiZe, klavdiusi _ akaki vasaZe, ofelia _<br />

veriko anjafariZe, laerti _ akaki xorava). speqtaklSi mkafiod<br />

28


gamovlinda marjaniSvilisaTvis damaxasiaTebeli Tanamedrove JReradoba,<br />

emociuroba, mxatvruli ubraloeba, monumenturoba (qse, 1981, 300).<br />

1926 wels marjaniSvili rusTavelis Teatridan wavida. Teatrs<br />

saTaveSi sandro axmeteli Caudga. man warmatebiT dadga `anzori~,<br />

`rRveva~, Sileris `yaCaRebi~.<br />

1928 wels quTaisSi kote marjaniSvilma daaarsa axali Teatri,<br />

romelsac TbilisSi gadmosvlis (1933) Semdeg kote marjaniSvilis saxeli<br />

mieniWa. aq daidga k. guckovis `uriel akosta~ (1929), polikarpe kakabaZis<br />

`yvaryvare TuTaberi~ (1929) da sxva mniSvnelovani speqtaklebi.<br />

M meore msoflio omi, bunebrivia, qarTul Teatrsac Seexo. es<br />

periodi xasiaTdeba naklebi aqtiurobiT.<br />

XX saukunis 50-ian wlebSi mniSvnelovani gardatexa moxda qarTul<br />

TeatrSi. dramaturgTa, msaxiobTa, reJisorTa axali Taoba daupirispirda<br />

rusTavelis Teatris gmirul-romantikul tradiciebs. mniSvnelovani iyo<br />

akaki dvaliSvilis speqtakli `Cveneburebi~ (1956). am speqtaklSi<br />

gamovlinda reJisorTa swafva, SeeqmnaT Rrmad fsiqologiuri<br />

speqtaklebi.<br />

60-ian wlebSi rusTavelis TeatrSi Tavi iCina mxatvrul-<br />

SemoqmedebiTi Ziebebis tendenciebma. gmirul-romantikuli mimarTulebis<br />

tradiciebis SenarCunebasTan erTad xdeboda maTi Sexameba Rrma<br />

fsiqologizmTan da msoflio <strong>Teatraluri</strong> xelovnebis SemoqmedebiT<br />

siaxleebTan. mas mxars uWerdnen reJisorebi: dimitri aleqsiZe, mixeil<br />

TumaniSvili, arCil CxartiSvili.<br />

70-ian wlebSi axalgazrda Semoqmedni cdiloben ganazogadon<br />

Tanamedroveobis problemebi, isini axali TvalTaxedviT dgamen rogorc<br />

klasikur nawarmoebebs, ise Tanamedrove avtorTa piesebs. es tendenciebi<br />

gansakuTrebiT kargad gamovlinda reJisorebis _ robert sturuas, Temur<br />

CxeiZis, gizo Jordanias, giga lorTqifaniZis, gogi qavTaraZis, nana<br />

xatiskacisa da sxvaTa SemoqmedebaSi.<br />

qarTulma Teatrma farTo aRiareba moipova saerTaSoriso arenaze.<br />

moskovSi didi warmateba xvda wilad robert sturuas mier dadgmuli<br />

29


ertold brextis `kavkasiur carcis wres~ (1975), Seqspiris `riCard III-s~<br />

(1976), giga lorqifaniZis reJisorobiT dadgmul sofokles `oidipos<br />

mefes~ (1978) da sxva speqtaklebs.<br />

Tanamedrove <strong>qarTuli</strong> Teatri warmatebiT agrZelebs Tavis<br />

saqmianobas. Seiqmna bevri axali Teatri, rac imis mauwyebelia, rom<br />

Tanamedrove sazogadoebisaTvis Teatri iseTive mniSvnelovani da<br />

aucilebelia, rogoric es wlebis win iyo. miuxedavad imisa, rom<br />

Tanamedrove adamianis yofaSi Teatris adgili masobrivma saSualebebma<br />

daikava, Teatrs mainc rCeba Tavisi mTavari funqcia _ adamians<br />

Seacnobinos samyaro da sakuTari Tavi. `xelovnebis zegavleniT samyaros<br />

ver Secvli, magram sakuTar Tavs namdvilad gardaqmni. da Tu yvela<br />

Secvlis Tavis Tavs, maSin xom adamianTa samyaroc sxvanairi iqneba.<br />

amitom xelovnebis mTavari daniSnulebaa, Seacnobinos adamians sakuTari<br />

Tavi, aRmoaCeninos is, rac masSi adamianuria da es daafasos yvelaze<br />

metad~ (uruSaZe 1999, 20).<br />

30


Tavi II<br />

qarTul Teatralur terminTa Seswavlis<br />

istoriisaTvis<br />

<strong>Teatraluri</strong> terminebi dasturdeba jer kidev Zvel qarTul<br />

originalursa da naTargmn ZeglebSi, istoriul wyaroebsa da<br />

dokumentebSi. <strong>Teatraluri</strong> terminebi moiZieba sasuliero<br />

literaturaSic. marto `didi Sjulis kanonSi~ Semonaxulia uamravi<br />

<strong>Teatraluri</strong> termini (mag.: Teatroni, saxioba, maxeobeli, saxilveli,<br />

saxedveli, meaCrdile da sxva), `udabnos mravalTavma~ Semogvinaxa<br />

terminebi: mlalveli (`mebrZoli, moCxubari~), momanqaneba (`eSmakoba,<br />

xerxis, fandis xmareba~), am terminTa umravlesoba dRes miviwyebulia.<br />

Zvel qarTulSi arsebuli <strong>Teatraluri</strong> terminebi dafiqsirebulia i.<br />

abulaZis `Zveli <strong>qarTuli</strong> enis leqsikonSi~, z. sarjvelaZis `Zveli<br />

<strong>qarTuli</strong> enis leqsikonsa~ da `Zveli <strong>qarTuli</strong> enis sityvis konaSi~,<br />

agreTve `agiografiuli Zeglebis simfonia-leqsikonsa~ da Zveli <strong>qarTuli</strong><br />

Zeglebis sxvadasxva simfonia-leqsikonebSi. faqtobrivad, Cveni kvlevis<br />

ZiriTad wyaros Zvel qarTulSi warmoadgens originalur da naTargmn<br />

ZeglebSi, aseve zemoT dasaxelebul leqsikonebSi Tavmoyrili,<br />

Teatralur xelovnebasTan dakavSirebuli sityvebi da terminebi.<br />

sulxan-sabas `sityvis konaSi~ ganmartebulia saTeatro<br />

xelovnebaSi gamoyenebuli sityvebi, bevri saintereso <strong>Teatraluri</strong><br />

termini, nasesxeb formebs ki miTiTebuli aqvs warmomavloba. mag.: `mimosi<br />

(+37 lavsakon ZAa) [A-a54, 312 r, a 14] moTamaSe kaci, romeli iqms<br />

sakvirvelebaTa da ZnelebTa ara grZnebiTa, ara ÃelovnebiTa ZA. mimosi<br />

ars kacni, romelni iqman Zliersa da sakvirvelsa saqmesa ara grZnebiTa,<br />

aramed ÃelovnebiTa ZA. mimosi ars kacni, romelni iqman Zliersa da<br />

sakvirvelsa saqmesa ara grZnebiTa, aramed Ãelo(v)nebiTa, rameTu qoCorTa<br />

TvisTa maleTa cxenTa gamoibmen da sxva kaci aRjdeba, ganabnevs da cxeni<br />

daecema (daecemis Cb) da mimosi ara SeiZrvis, kvalad TavTa TxemTa zeda<br />

(Tvissa D) grdemlTa daideben da zedan mWedelni WurWelTa iqmonen da<br />

31


eseviTarTa mravalTa sakvirvelebaTa iqmonen anu maxvilebiTa gina sxviTa<br />

(+ kvalad masxara Cb) CD. 4 noembris svinaqsari: [1156w]. `mgosnobaTa da<br />

sxvaTa memRerTa kicxevaTa da basrobaTa da eseviTarTa amaT gancxromaTa<br />

da mimosobaTa Sina uaRres iyo yovelTa sworTa~ E. (saba 1991, 483).<br />

sabas SemCneuli aqvs erTi da imave fuZisgan sxvadasxva afiqsebiT<br />

nawarmoeb terminTa Soris semantikuri gansxvaveba. aseve aqvs mcdeloba<br />

terminis erTmniSvnelobianobis damkvidrebisaken mcire formobrivi<br />

koreqciis gziT; Sdr. momRerali da momReri.<br />

Teimuraz bagrations (1782-1846) Tavis leqsikonSi `wignni<br />

leqsikonni~ 60-ze meti saTeatro sanaxaobrivi termini aqvs damowmebuli.<br />

misi saleqsikono muSaoba <strong>Teatraluri</strong> terminebis kuTxiT im mxrivac<br />

aris saintereso, rom Teimuraz bagrations miewereba originaluri<br />

patriotuli piesis _ `samsaxeoba raindisa-s~ _ avtoroba. yovel<br />

SemTxvevaSi, am piesis dedani, mcire zomis xelnaweri wigni, misi<br />

gadawerilia da pirvelsave gverdze grigol dadianisadmi miZRvnil<br />

mimarTvaSi piesis Janrobrivi mikuTvnebuloba, dramaturgiuli struqtura<br />

da SemsrulebelTa aRmniSvneli im periodis terminebia warmodgenili:<br />

`sasaxiobo ese wigni~; `sasaxiobe aligorebri~; `saTeatro saxioba~;<br />

`Semdgomsa amas Sina furcelsa moqmedTa saxiobisa amis mimosTa (ese igi<br />

msaxiobelTa) magaliTisa warmomadgenelTaTvis TviTeuli aRiwerebian<br />

pirni~ (iordaniSvili 1947, 4).<br />

amis gareSec, miCneulia, rom <strong>qarTuli</strong> leqsikografiis istoriaSi<br />

Teimuraz bagrationi erTgvari SemaerTebeli xidia sabasa da<br />

CubinaSvilebs Soris (SaraZe, 1979, 3). amdenad, leqsikonSi damowmebuli<br />

masala sayuradReboa maSindeli <strong>Teatraluri</strong> cxovrebis, <strong>Teatraluri</strong><br />

termonologiis Seswavla – gagebasa da damkvidrebis TvalsazrisiT.<br />

Teimuraz bagrationis leqsikonSi dasturdeba iseTi <strong>Teatraluri</strong><br />

terminebi, romelTac sabaseuli ganmartebebi, an sabas ganmartebebze<br />

agebuli met-naklebad gavrcelebuli da Sevsebuli axsna axlavs.<br />

zogjer Teimurazi mTlianad imeorebs ama Tu im sityvis<br />

ganmartebas. mag.: leqsema buki sabasTanac da Teimuraz bagrationTanac<br />

32


identurad ganimarteba `sayviri didi~, magram Teimurazs damatebuli aqvs:<br />

`sayviri didi + <strong>qarTuli</strong> leqsia. sammusikveli sakravi, tkbil-xmovani +<br />

sayviri + truba, sakravi...~.<br />

gvxvdeba agreTve erTi da igive sityva fonetikurad odnav<br />

gansxvavebuli formiT, Tumca Tvisebrivad msgavsi gameorebiT<br />

momRerali/momReralni.<br />

erTnairadaa ganmartebuli sabasTanac da Semdgom Teimuraz<br />

bagrationTanac: lodbari `sruli mgalobeli~.<br />

moaspareze `asparezSi wvrTili (TeimurazTan: wurTili), tinbani<br />

(saba//tinbana Cab) `laTinurad ebani~, ebani `dafi~ (Teimuraz<br />

bagrationTan ganmartebaSi `lirac~ aris damatebuli, Sdr. sabaseul D<br />

variantSi: ebani `daira~); sabasTan barbiTi `muRni ~ ZABCD (Sdr.: E Zali),<br />

Teimuraz bagrationTan es ganmarteba gavrcobilia: barbiTi... muRi da nei<br />

ars. didi salamuri banis xmiTa ikvris. sparspeTsa Sinaca ician ese da<br />

saqarTveloSiac icnoben...~ (Teimuraz bagrationi, 1979, 27).<br />

sabas mixedviT, Jiri omonimuri sityvaa: `Jiri ese ars Saqari anu<br />

Taflwyali, Jirad iTqmis sakravTa zali msxirpnesa boxs(a) saSualoca~.<br />

T. bagrations sityva mxolod am mniSvnelobiT aqvs damowmebuli: Jiri<br />

sakrav Zali msxirpnesa da boxs saSuali~ (iqve, 1979, 105).<br />

saTeatro <strong>terminologia</strong> vrclad aris warmodgenili niko da daviT<br />

CubinaSvilebis leqsikonebSic. leqsikur erTeulebad Setanilia<br />

saTeatro xelovnebisTvis mniSvnelovani cnebebis ganmartebebi.<br />

gansamartav masalas miwerili aqvs rusuli Sesatyvisebi. miTiTebulia is<br />

wyaroebi, romlebSic es formebi gvxvdeba, mag.: `mRera (vimReri, vmRerob)<br />

msofliuri galoba, simRera, петь, песни, распевать. //TamaSoba (iq naxe)<br />

(fsal.113,4 da Semdgomi: vefxist. 11, 83, 326), играть, взыграть, скакать, игра.<br />

//(vemReri) agdeba, kicxeva, dacineba (mat. 27, 29), ругаться, насмехаться,<br />

издеваться.~ (n. CubinaSvili 1961, 303).<br />

XIX saukuneSi, <strong>qarTuli</strong> profesiuli Teatris daarsebis Semdeg,<br />

iqmneba rogorc originaluri, aseve Targmnili da gadmokeTebuli<br />

piesebi, Sesabamisad, <strong>qarTuli</strong> <strong>Teatraluri</strong> terminebi aisaxeba am<br />

33


periodis teqstebSi, Jurnal-gazeTebis enaSi, sxvadasxva saxis<br />

dokumentebSi, sazogado moRvaweTa mimoweraSi. am periodis saTeatro<br />

xelovnebaSi Semodis (evropuli enebidan, ZiriTadad _ rusulis<br />

meSveobiT) bevri ucxouri termini. am periodSi saqme gvaqvs terminTa<br />

spontanur Seqmnasa (rogorc sakuTari, aseve nasesxebi terminebis) da<br />

enaSi mis damkvidrebasTan, bunebrivia, rom am etapze <strong>Teatraluri</strong><br />

terminologiis mecnierulad kvleva jer ar dawyebula.<br />

Teatralur terminologiis mecnieruli kvleva ZiriTadad XX<br />

saukuneSi daiwyo. <strong>qarTuli</strong> Teatris istorias mecnierebi sxvadasxva<br />

kuTxiT swavlobdnen: arqeologebi arqeologiuri monapovris mixedviT<br />

cdilobdnen antikuri da Zveli <strong>qarTuli</strong> xalxuri <strong>Teatraluri</strong><br />

sanaxaobebis daxasiaTebas, eTnografebi _ eTnografiul masalaze<br />

dayrdnobiT, istorikosebi saqarTvelosa da msoflio <strong>Teatraluri</strong><br />

xelovnebis istoriis WrilSi ganixilavdnen <strong>qarTuli</strong> Teatris sakiTxebs;<br />

Teatralur <strong>terminologia</strong>ze momuSave qarTveli enaTmecnierebi<br />

ikvlevdnen zogadad Teatralur terminebs: etimologias, mkvidroba-<br />

nasesxobas, warmoebis Taviseburebebs da maTs semantikas. araerTi<br />

qarTveli lingvisti Sexebia sxvadasxva Teatralur termins, maT Soris<br />

ak. SaniZe da arn. Ciqobava.<br />

Zvel qarTul Teatralur terminebs intensiurad ikvlevda didi<br />

qarTveli istorikosi ivane javaxiSvili. Tavis wignSi `<strong>qarTuli</strong> musikis<br />

istoriis ZiriTad sakiTxebi~ mkvlevari Seexo ara marto musikalur<br />

terminebs, aramed warmoadgina bevri <strong>Teatraluri</strong> terminis mecnieruli<br />

analizi, radgan Teatralur-sanaxaobiTi xelovneba sinTezuri<br />

xelovnebaa da moicavs musikalur xelovnebasac, xolo Zvel<br />

saqarTveloSi xelovnebis am or dargs Soris kavSiri ufro mWidro iyo.<br />

mecnierma warmoadgina mravali saintereso Teatralur-sanaxaobiTi<br />

terminis mniSvnelobisa da etimologiis sakuTari xedva. magaliTad,<br />

mRera – TamaSobis semantikuri mimarTebis garkvevisas (ix. qvemoT),<br />

mkvlevari Znoba _ mZnobaris Tavdapirvel semantikazedac miuTiTebs. misi<br />

azriT, mZnobari Tavdapirvelad mocekvaveTa gunds niSnavda `daaxloebiT<br />

34


XI saukunemde, xolo am droidan moyolebuli, Znoba ukve musikasTan<br />

dakavSirebuli Cans... Znoba musikis mniSvnelobiT gvxvdeba d.<br />

guramiSvilTan.<br />

`aqebdiTo RmerTs yovelni sulni cxovelni,<br />

xarTo misi arsobis purisa mTxovelni:<br />

fsalmuniT, ebniT, winwiliTa keTil-xmiTa,<br />

ZnobiTa, orRanoTa, bobRniT, mwyobris TqmiTa~.<br />

35<br />

(guramiSvili 1980, 313)<br />

raki gamoirkva, rom Znoba, Znobari gundobrivi cnebis gamomxatveli<br />

yofila, safiqrebelia, rom igi imave Ziris sityvaa, rac Zna, romelic,<br />

sabas ganmartebiT, `yanis kona~-s niSnavs. amis gamo SeiZleboda gvefiqra,<br />

rom Znoba ferxulisa da ferxisa-is msgavsi xelCakidebuli Sdr. `mobmiT~<br />

rokvisa,MmZnobari ki mrokvelTa gundis aRmniSvneli yofiliyo<br />

Tavdapirvelad. rogorc wyoba-sagan mwyobri iyo nawarmoebi, aseve Znoba-<br />

sagan m- _ - ar konfiqsis darTviT mZnobari da mZnobri unda iyos<br />

warmomdgari.<br />

`rusul-qarTul leqsikonSi~ Zna asea axsnili: `Сноп _ Zna 1. gadat.<br />

kona _ сноп лучей _ sxivTkona; Упал как сноп _ moceliliviT daeca.<br />

rusul enaSi Znis 2 mniSvneloba dasturdeba, erTi ZiriTadi, meore<br />

ki gadataniTi: `Сноп, - а. м. 1. Связка сжатых с теблей с колосьями с. 2. перен.<br />

Излучение в виде лучей, искр, исходящих из одного центра. С лучей// прил.<br />

сноповый, - ая, - ое ~ (Ожегов, 1963. стр. 728).<br />

`rusuli enis etimologiur leqsikonSi~ asea: `Сноп «повязка» , Sdr.:<br />

z. g. snuobili ср. р. «цепочка»...~ (Фасмер, 1987).<br />

Снопъ... связка, стебла, солома, прутья, связанные толстым руком. (Даль,1987<br />

стр. 247). sainteresoa, am ukanasknelis ganmarteba `Снопъ - ... связанные<br />

толстым руком~. es ucxoenovani paraleli semantikuri gadasvlisa: Сноп<br />

`Zna~ Сноп, `повязка~ ... amagrebs varauds qarT. Znoba, mZnobri leqsemebis<br />

Zna sityvidan warmomavlobis Sesaxeb. Sdr.: Zv. qarT. Zneuli `kona, Zna~.


SesaZlebelia, Zvel qarTulSi Zna/Znobis erT-erTi mniSvneloba<br />

xelixelCakidebul, gundur cekvasTan yofiliyo dakavSirebuli, rogorc<br />

amas ivane javaxiSvili miuTiTebs. misive cnobiT, Znoba da Znobari<br />

(mZnobri) uZveles xanaSi umTavresad Ggundobriobis cnebasTan yofila<br />

dakavSirebuli da ufro sarwmunoebrivi cekvis SemsrulebelTa gundebs<br />

gulisxmobda, magram, `raki yoveli aseTi rokva, Cveulebriv, galoba-<br />

sakravebis ayolebiT icodnen, amitom mgalobelTa gundis<br />

aRmniSvneladac qceula~ (javaxiSvili 1938, 50-52).<br />

mecnierma warmogvidgina Zvel qarTulSi dadasturebuli sinonimuri<br />

terminebis _ mutribisa da momRerlis mniSvnelobaTa urTierTmimarTeba:<br />

`ra gansxvaveba iyo mutribsa da momRerals Soris realurad, imas garda,<br />

rom pirveli amaTgani arabuli sityvaa, meore ki _ namdvili <strong>qarTuli</strong>,<br />

mutrib arabulad gamarTobels, gamamxiarulebels, musikos-damkvrels,<br />

momReralsaca da mocekvavesac niSnavs. amaTgan pirveli ori am terminis<br />

ZiriTadi mniSvnelobaa.<br />

Tu gaviTvaliswinebT, rom me-12 saukuneSi momRerali umTavresad<br />

ukve xmiT mgalobelsa niSnavda, SesaZlebelia gvefiqra, rom mutribi<br />

momRerlisagan egebis imiT gansxvavdeboda, rom is erTsa da imave dros<br />

damkvrelica da momReralic iyo~ (javaxiSvili 1938, 50-52).<br />

iv. javaxiSvilma warmoadgina (dRes Teatralur <strong>terminologia</strong>Si<br />

farTod gavrcelebul) termin dasis mniSvnelobis cvlilebac. misi<br />

azriT, gundi da dasi, `dabadebis~ <strong>qarTuli</strong> Targmanebis sxvadasxva<br />

redaqciebis mixedviT, sinonimebad moCanan...<br />

`mwyobris calkeuls wevrs memwyobre ewodeboda, iseve rogorc<br />

dasis wevrsac modase erqva. orive termini SavTelis SesxmaSia naxmari:<br />

`wmidaT memwyobre, maTTan mosagre, zecisa ZalTa xar modaseca...<br />

arc gundi da arc dasi <strong>qarTuli</strong> sityvebi ar aris. pirveli<br />

somxurSic moipoveba da fahlauriTgan uSualod, anda somxuris gziT<br />

SeTvisebuli unda iyos, meorec Zvel somxurSic arsebobda da bevr sxva<br />

enaSic...<br />

36


sagulisxmoa, rom dasi qarTul musikis terminad ki ar iqca, aramed<br />

Teatris terminologiisaTvis iqmna gamoyenebuli, gundi mxolod<br />

momReralTa nakrebis aRmniSvnel sityvad iqmna miCneuli da Zvelma<br />

qarTulma musikalurma <strong>terminologia</strong>m ufro zogadi cnebis<br />

gamosaxatavad marto mwyobri SeinarCuna~ (javaxiSvili 1938, 234-235).<br />

iv. javaxiSvilis gamokvlevebma uaRresad mniSvnelovani roli<br />

Seasrula <strong>qarTuli</strong> <strong>Teatraluri</strong> terminologiis Seswavlis saqmeSi.<br />

<strong>qarTuli</strong> <strong>Teatraluri</strong> terminebis etimologiur kvlevas awarmoebda<br />

<strong>qarTuli</strong> Teatris istorikosi dimitri janeliZec. amgvari kvlevis erT-<br />

erTi nimuSia `berikoba-yeenobis~ erT-erTi mTavari moqmedi piris berika/<br />

`beri-s~ etimologiis Zieba. mecnieri askvnis: `iv. javaxiSvilisa da arn.<br />

Ciqobavas Sromebze damyarebulma kvleva-Ziebam safuZveli mogvca<br />

dagvedgina sanaxaobis moqmedi `beri~ rogorc uZvelesi xanis totemur-<br />

miTur-misteriuli gardasaxvis gadmonaSTi. `beri~ Zveli <strong>qarTuli</strong>T<br />

Svilis aRmniSvnelia: iaberi, Wiaberi, kaxaberi, xuWuberi, da sxv. TviT es<br />

gvarebi (iaberi _ iaSvili) maniSnebelia, rom `beri~, garda adamianis<br />

Svilisa, mcenareulis gamonayofisa da cxovelis naSobis aRmniSvnelic<br />

unda yofiliyo. rogorc iv. javaxiSvils aqvs garkveuli, es garemoeba<br />

naxevari wlis Zroxis aRmniSvnel `barakeul~-Siac aris daculi `beras~<br />

fonetikuri saxesxvaobiT _ `bara~. `bel~ Ziridan sagulisxmebelia<br />

sityvaTwarmoeba `dabelva~, rac norCi totebis gamosatanad xes rom Zvel<br />

totebs SeaWrian, imis aRmniSvnelia~ (janeliZe 1980, 21).<br />

beris Sesaxeb uaRresad saintereso gamokvleva ekuTvnis g. klimovs:<br />

`* bher «ребенок» (ср. алб. bir «сын») ~ лазск. bere «ребенок, сын». В других<br />

картвельских языках слово отсутствует (хотя его следы нередко усматриваются как в<br />

мегрелъских, так и грузинских фамильных именах). Его заимствованный характер<br />

признает А. С. Чикобава, предполагающий, что усвоение лексемы – факт далекого<br />

прошлого, когда лазы обитали не на нынешних местах расселения, а значительно южнее.<br />

Встречающемуся сопоставлению слова с чечен. , ингуш. ber «ребенок» мешает не только<br />

отсутствие промежуточных звеньев, но и то обстоятельство, что последняя форма<br />

исторически восходит к более пространной * bader (cp. бацб. bader «ребенок» при бацб.<br />

37


“abik «ложка» ~ чечен. hajg, бацб. qadal «самка» ~ чечен. qal и т. д). («Этимология 1979»;<br />

1981, 169-170).<br />

Semdgom wlebSi Teatralur terminTa kvleva gaagrZeles sxva<br />

qarTvelma mecnierebmac, calkeuli terminebis Sesaxeb gamokvlevebi<br />

ekuTvniT: k. kekeliZes, il. abulaZes, tr. ruxaZesa da sxv.<br />

saintereso gamokvleva ekuTvnis ineza kiknaZes termin `mesaxieni-s~<br />

Sesaxeb, romelic Teimuraz batoniSvilis piesaSi `samsaxeoba raindisa-<br />

Si~ gvxvdeba. am sityvas pirvelad dimitri janeliZem miaqcia yuradReba<br />

da miuTiTa, rom mesaxie ucnobia <strong>qarTuli</strong> leqsikonebisTvis.<br />

i. kiknaZem daaskvna, rom forma gamWirvalea: sa-x-i(v) fuZes daerTvis<br />

konfiqsebi me- _ -e, mo- _ -e ma- _ -e. Tumca teqstSi sityva oden nar-iani<br />

mravlobiTiT warmogvidgeba: mesaxive-n-i, mesaxie-n-i,//masaxie-n-i,<br />

mxoloobiTi ricxvisaTvis gvavaraudebinebs mesaxive > mesaxie//mosaxie<br />

//masaxie formebs; xolo sityvaSi warmoCenili –iv, (_ev) formanti x-ev, x-<br />

iv fuZesa da saxioba, (sa-x-iv-ob-a, sa-x-ev-ob-a) terminTan me-sa-x-iv-e-n-is<br />

kavSirze miuTiTebs... mesaxiveni, mesaxieni//masaxieni//mosaxieni igive<br />

`maxiobelTa dasia~, mesaxie an dasis wevria.<br />

Zveli <strong>qarTuli</strong> maxiobeli, saxiobeli,/msaxiobeli, T. batoniSvilis<br />

piesis mesaxie, dialeqtSi dafiqsirebuli mexeve (mexeveni) da mgalobeli<br />

sinonimuri cnebebia. mesaxiven-sa da mexevenSi sruli saxiT aris daculi<br />

uZvelesi zmnuri fuZe xev-/xiv, romlis erT-erTi mniSvnelobaa `xmis<br />

gamocema~, RaRad-yofa~, `galoba~ (kiknaZe 2005, 184-191).<br />

saintereso mosazrebebi warmoadgina eTnomusikologma manana<br />

SilakaZem wignSi `tradiciuli samusiko sakravebi da qarTul-<br />

Crdilokavkasiuri eTnokulturuli urTierTobani~. mecnieri Seexo iseTi<br />

terminebs, rogoricaa: fanduri, Zali, ebani, Cangi da a. S. `musikaluri<br />

termini fanduri bevr enaSi gvxvdeba simebiani sakravis aRmniSvnelad.<br />

qarTulad fanduri ewodeba Camosakrav, yel-muclian sakravs. msgavsi<br />

sakravebi analogiuri da monaTesave saxelwodebebiT cnobilia kavkasiis<br />

sxva xalxebSic, agreTve evropasa da aziaSi (CeCnur-inguSuri deCig-<br />

fondur, osuri fandir, somxuri fandirn, azerbaijanuli fandara da a.S.<br />

38


garda ama Tu im <strong>Teatraluri</strong> terminis kvlevisa Teatralur<br />

<strong>terminologia</strong>Si udidesi mniSvneloba eniWeba Teatrmcodneebisa Tu<br />

Teatris istorikosebis: naTela uruSaZis, vasil kiknaZis, nodar<br />

gurabaniZisa da sxvaTa naSromebs.<br />

miuxedavad calkeuli <strong>Teatraluri</strong> terminebis kvlevisa, <strong>qarTuli</strong><br />

<strong>Teatraluri</strong> <strong>terminologia</strong> monografiulad dRemde ar aris Seswavlili.<br />

39


Tavi III<br />

<strong>Teatraluri</strong> terminologiis semantikuri veli da Tematuri<br />

jgufebi<br />

`leqsika iyofa mravalferovan, sxvadasxva safuZvelze agebul da<br />

sxvadasxvagvarad organizebul dajgufebebad, romlebic dakavSirebulia<br />

erTmaneTTan da qmnian enis erTian leqsikur sistemas~ (gamyreliZe da<br />

sxv. 2003, 353). am sistemaSi gamoiyofa semantikuri velebic.<br />

`sityvaTa semantikuri mimarTebebi erTmaneTTan, romelsac<br />

Rirebuleba ewodeba, unda vikvlioT erTi semantikuri velis farglebSi~<br />

(nebieriZe 2003, 215). semantikur velebSi aisaxeba aRsaniSni faqtebis<br />

cnebiTi, sagnobrivi da funqciuri msgavseba. isini aerTianeben ara<br />

leqsemebs, aramed calkeul semantemebs. erTsa da imave semantikur velSi<br />

erTiandeba sxvadasxva struqturuli klasebis wevri leqsemebis<br />

mniSvnelobebi... (gamyreliZe 2003, 349). enis leqsikuri fondidan SeiZleba<br />

gamovyoT naTesaobis, adamianis sxeulis nawilebis, adamianis Sinagan<br />

mdgomareobaTa, moqmedebis, drois, sivrcis, raodenobis, feris, florisa,<br />

faunisa da sxva velebi. semantikuri velebi ar aris Caketili. nebismieri<br />

ori semantikuri veli dakavSirebulia erTmaneTTan. SeiZleba erTi<br />

semantema gadavides meore semantikur velSi da piriqiT. TiToeul<br />

semantikur velSi gamoiyofa semantikuri qveklasebi, leqsikur-<br />

semantikuri jgufebi,Qqvevelebi, romlebic erTi da imave struqturuli<br />

klasis semantikurad monaTesave leqsemebs aerTianeben. mag.: moqmedebis<br />

aRmniSvneli zmnebi, metyvelebis zmnebi, sixarulis gamomxatveli<br />

arsebiTi saxelebi da a. S. mimarTebebi sityvebs Soris myardeba erTi<br />

semantikuri velis SigniT.<br />

`velebis SemadgenlobaSi gamoiyofa birTvuli (centraluri) da<br />

periferiuli zona. centrisa da periferiis gansxvaveba enis<br />

universaluri Tvisebaa, romelic sxvadasxva aspeqtSi vlindeba.<br />

centrisaTvis damaxasiaTebelia tipobrivi modelebi, formebi da<br />

mniSvnelobebi, periferiisaTvis _ sxva dajgufebisa Tu kategoriis<br />

40


momijnave, Sualeduri formebi da mniSvnelobebi, tipobrivi<br />

modelebisagan gadaxra~ (gamyreliZe 2003, 349).<br />

L leqsika velis SigniT cvalebadia, magram leqsikis cvlileba<br />

semantikur velebs ver auqmebs. `Tu enis leqsika mowesrigebuli<br />

simravlis STabeWdilebas tovebs, es mxolod imitom, rom semantikur<br />

velebsa da mis wevrebs Soris an TviTon semantikur velebs Soris<br />

subordinaciis mimarTeba gvaqvs~ (nebieriZe 2003, 218).<br />

`mTelisa~ da `nawilis~, `obieqtisa da misi funqciis~, agreTve<br />

GgvareobiT-saxeobiTi mimarTebebi vlindeba leqsemaTa (umTavresad _<br />

arsebiTi saxelebis) Tematur (ideografiul, cnebiT) jgufebSi, romlebic<br />

eqstralingvistur safuZvelze gamoiyofa (maTi wevrebi semantikurad<br />

monaTesave leqsemebs ar warmoadgenen)~ (gamyreliZe 2003, 351).<br />

rogorc zemoT aRvniSneT, saliteraturo enis leqsika iyofa<br />

semantikur velebad, <strong>terminologia</strong> saerTo enis specifikuri leqsikis<br />

kuTvnilebas warmoadgens da, ra Tqma unda, <strong>terminologia</strong>Sic gamoiyofa<br />

garkveuli semantikuri velebi. sxvadasxva dargis terminologiisaTvis<br />

damaxasiaTebelia sxvadasxva semantikuri velebis arseboba, rac<br />

ganpirobebulia konkretuli dargis specifikiT, misTvis niSandoblivi<br />

cnebebiTa da mniSvnelobebiT.<br />

<strong>Teatraluri</strong> <strong>terminologia</strong> warmoadgens zogadad xelovnebis<br />

terminologiis erT semantikur vels. am semantikuri velis farglebSi<br />

ufro marTebuli iqneba <strong>qarTuli</strong> <strong>Teatraluri</strong> terminologiis Tematur<br />

jgufebad dayofa.<br />

41


literaturis<br />

<strong>terminologia</strong><br />

kinoxelovnebis<br />

<strong>terminologia</strong><br />

<strong>qarTuli</strong> <strong>terminologia</strong><br />

xelovnebis <strong>terminologia</strong><br />

<strong>Teatraluri</strong><br />

<strong>terminologia</strong><br />

42<br />

musikis<br />

<strong>terminologia</strong><br />

saxviTi xelovnebis<br />

<strong>terminologia</strong>


<strong>Teatraluri</strong> terminebi Tematur jgufebad davyaviT Semdegnairad:<br />

erT Tematur jgufSi gavaerTianeT mniSvnelobis TvalsazrisiT met-<br />

naklebad daaxloebuli terminebi Tu sityvebi, anu terminebis dajgufeba<br />

ideografiul principze davafuZneT. mag.: msaxiobis Tematur jgufSi<br />

Semavali terminebisTvis ZiriTadad saerTo is aris, rom isini<br />

mniSvnelobis TvalsazrisiT ufro msaxiobs ukavSirdebian.<br />

TiToeuli Tematuri jgufis SigniT movaqcieT Zveli da axali<br />

<strong>Teatraluri</strong> terminebi. radgan leqsikuri fondis dayofa Tematur<br />

jgufebad subieqtur faqtorebs efuZneba, jerjerobiT SemuSavebuli ar<br />

aris sityvaTa Tematuri dajgufebis sayovelTaod gaziarebuli<br />

principebi. amitom ramdeni avtoricaa, imdengvari dajgufeba gvaqvs.<br />

TiToeul klasifikaciaSi didi adgili uWiravs subieqtur moments da<br />

mravalricxovania gamonaklisebi (foCxua 1974, 146).<br />

qarTul Teatralur <strong>terminologia</strong>Si gamovyofT cxra Tematur<br />

jgufs:<br />

1. msaxiobis Tematuri jgufi: agoni, adaptacia, akrobati, amplua,<br />

angaJementi, ansambli, aparti, araprofesionali msaxiobi, artisti,<br />

asparezi, aqti, aqtiori, afeqti, aSuRi, balerina, barba, benefisi,<br />

berika, bomoloxi, boxiganga, bufoni, bufi, brecia, gamosvla,<br />

gansaxiereba, gardasaxva, gastroli, gastroliori, gascenureba,<br />

gaSarJeba, glovis mgosani, grandami, grandkoketi, guga, gumoza,<br />

gundi, gusan-mimosi, dasi, daStampva, debiutanti, deklamatori,<br />

deklamacia, dialogi, diafonia, diqcia, dubli, dublaJi,<br />

dubliori, dueti, ekrani, ekranizacia, epizoduri roli, epilogi,<br />

43


efeqti, eqspozicia, eqscentriada, eqscentriki, eqscentrika,<br />

vagantebi, vertepi, TamaSi, iluzia, imitacia, imitatori,<br />

improvizatori, improvizacia, improvizireba, inscenireba, memuRame,<br />

memRere, memusike, menafire, menaRare, mestvire, metyveleba, mewyobre,<br />

mzvelavi, mTavari roli, mimika, mimosi, monologi, muSaiTi,<br />

partniori, plastika, profesionali msaxiobi, Jongliori, remarka,<br />

roli (rols aqvs dasawyisi, Sua nawili da bolo, sxvagvarad:<br />

debiuti, mitelSpili da endSpili), sarolo rveuli, saxasiaTo<br />

msaxiobi, speqtakli, scenuri saxe, Seyvana da sxv.<br />

2. <strong>Teatraluri</strong> nagebobisa da teqnikuri momsaxurebis Tematuri<br />

jgufi:<br />

am jgufSi erTiandeba Semdegi terminebi: abonementi, abonenti,<br />

administratori, avanloJa, avanscena, amatori, amfiTeatri, anonsi,<br />

antraqti, antrepreniori, antrepriza, anturaJi, anSlagi,<br />

arierscena, asistenti, asociacia, asparezi, auditoria, afiSa, aqti,<br />

balagani, balkoni, beletaJi, benuari, bileTi, bogirbani, butafori,<br />

butaforia, gala, gamnaTebeli, gansacxromeli, garderobi,<br />

garderobmaisteri, gasaxdeli, grandopera, dadgma, darbazi, eorema,<br />

vestibiuli, videoCanaweri, zeda scena, Teatroni, iarusi,<br />

impresario, intendanti, klaka, kulisi, menejeri, mecenati, parteri,<br />

prodiuseri, repertuari, rampa, saxedveli, saxilveli, speqtakli,<br />

scena, utevani, foie, qandara, winadarbazi da sxv.<br />

3. dramaturgiis Tematuri jgufi: arlekinada, auto, dialogi, drama,<br />

epizodi, Tema, komedia, komentarebi, monologi, moqmedeba, moqmedi<br />

piri//personaJi, piesa, piri, remarka, teqsti, tragedia, tragi-<br />

komedia, qveteqsti da sxv.<br />

44


4. <strong>qarTuli</strong> <strong>Teatraluri</strong> sanaxaobis Tematuri jgufi: berikaoba,<br />

gancxroma, godeba (tragedia), zuelva, saxioba, yeenoba.<br />

5. reJisoris Tematuri jgufi: ansambluroba, bataluri scena, dadgma,<br />

dialoguri scena, karnavali, kolizia, masobrivi scenebi, mTavari<br />

reJisori, mizanscena, reJisori, reJisoris asistenti, sareJisoro<br />

rveuli, speqtakli da sxv.<br />

6. scenografiis Tematuri jgufi: avlea, anturaJi, arlekini, aJuruli,<br />

aqsesuari, butaforia, ganaTeba, `gverdiTi jibeebi~, grimasa, grimi,<br />

grimireba, dekoratori, dekoracia, konstruqcia, rekviziti,<br />

sadekoracio sawyobi, scena, scenebi, Suqis gamoTiSva, CanarTi da<br />

sxv.<br />

7. <strong>Teatraluri</strong> musikis Tematuri jgufi: akompanementi, alilo,<br />

barbiTi, bobRani, buki, gaxmovaneba, daira, dafi, dafdafi,<br />

diTirambi, diriJori, diplipito, diskanti, disonansi, doli,<br />

duduki, duri, evfonia, valdopera, variacia, interpretacia,<br />

kakafonia, mRera, naRara, simRera, xma da sxv.<br />

8. qoreografiis Tematuri jgufi: bal-maskaradi, baxti, buqna,<br />

gastibube, gogmani (sandomiani Cqari rokva _ sulxan-saba), davla,<br />

davluri, mebaxte (ucxoebT mrokavni _ sulxan-saba), moZraoba,<br />

mrguali, plastika, samaia, cekva, SuSpari da sxva.<br />

45


9. mayurebelis Tematuri jgufi: aplodismenti, binokli, bis, bravo,<br />

bravisimo, Tayvanismcemeli, Teatrali, Teatrmcodne, lorneti,<br />

menoage (Teatr.) _ sasaxlis gasarTobi `saxiobis~ msmenel-<br />

mayurebeli (Zveli <strong>qarTuli</strong> termini), mWvreteli, warmodgena da<br />

sxva.<br />

zogierTi termini meordeba sxvadasxva Tematur jgufSi, mag.: remarka<br />

Sedis rogorc msaxiobis Tematur jgufSi, ise dramaturgiis Tematur<br />

jgufSi; anturaJi _ rogorc <strong>Teatraluri</strong> nagebobisa da teqnikuri<br />

momsaxurebis Tematur jgufSi, ise scenografiis Tematur jgufSi da<br />

a.S. termini remarka mniSvnelobis TvalsazrisiT dakavSirebulia<br />

rogorc msaxiobTan, aseve dramaturgiasTan, aqedan gamomdinare<br />

bunebrivia, am terminebis Tanxvedra orive velSi.<br />

46


Tavi IV<br />

Teatralur-sanaxaobiTi terminebi Zvelsa da saSual<br />

qarTulSi<br />

$1. <strong>Teatraluri</strong> nagebobis aRmniSvnel termin `Teatris~<br />

sinonimebi Zvel qarTulSi<br />

Zvel qarTulSi _ rogorc naTargmn, ise originalur teqstebSi _<br />

gvxvdeba termini Teatron-i (//Tiatroni) _ `wariyvanes igi Teatronad~ [m.<br />

cx. 337 r] `Teatroni ese sawadeli smenis-moyvare ars~ [b. kes. _ equs. dR.<br />

106, 16]; `sargebel geyos igi ufroÁs xilvasa Tiatronisasa~ [m. sw. 51, 8.]<br />

_ (abulaZe 1973, 179).<br />

moyvanili ilustraciebis mixedviT, termini Teatroni<br />

polisemiuria, mas gansxvavebuli mniSvnelobebi udasturdeba. pirvel<br />

magaliTSi Teatroni sanaxaobaTaTvis gankuTvnili adgilis aRmniSvnelia,<br />

xolo danarCen orSi es termini zogadad sanaxaobas gulisxmobs. termini<br />

Teatroni ufro zustad aris ganmartebuli `<strong>qarTuli</strong> agiografiuli<br />

Zeglebis simfonia _ leqsikonSi~. `Teatron-i _ sanaxaoba, sanaxaobis<br />

adgili. iqmna Teatron angelozTa da kacTa [III 169, 23.]; grZnobadTa<br />

naTelTa Teatron angelozTa da kacTa wyobasa Sina... ganakÂrvna [290, 35].<br />

Teatroni didi iqmna winaSe marzapnisa [I 244, 28] (qarT. agiogr. Zegl.<br />

simf. leqs. 2005, 385).<br />

rogorc aRiniSna, termini Teatroni <strong>Teatraluri</strong> nagebobis<br />

aRmniSvnelia ax. w.-is VI saukunis bizantieli istorikosis prokofi<br />

kesarielis TxzulebaSi. avtori kolxeTis qalaq afsarus Sesaxeb wers:<br />

`es qalaqi Zvelad mravalmcxovrebiani yofila, mas garSemo uvlida<br />

mravali kedeli da Semkuli iyo TeatroniTa da ipodromiTa da mas<br />

mravali sxva ramec hqonda, rac, Cveulebriv, qalaqis sididis<br />

momaswavebelia. amJamad aqedan sxva araferia darCenili, garda naSenobaTa<br />

saZirkvlebisa~ (janeliZe 1965, 79).<br />

47


SesaZlebelia, saqarTvelos teritoriaze agebuli Teatri Zveli<br />

berZnuli Teatris msgavsi yofiliyos.<br />

`Греческий театр представлял собой открытое здание огромнейших размеров.<br />

Сцена состояла из длинной узкой платформы и с трёх сторон была обнесена стенами, из<br />

которых задняя (с навесом) называлась скеной (skene), боковые — параскениями<br />

(paraskenion), а то, что мы называем сценой — предскением (proskenion).<br />

Поднимавшийся уступами полукруг сидений для зрителей назывался<br />

амфитеатром, место между сценой и амфитеатром — орхестрой; здесь помещался хор,<br />

который управлялся корифеем (руководитель хора). С развитием драматического<br />

действия к орхестре была присоединена палатка (skene), где актёры одевались и<br />

переодевались (каждый из актёров исполнял несколько ролей).<br />

Декораций в обычном смысле слова греческий театр не знал. Это оказало влияние<br />

на технику оформления греческой трагедии. Актёры носили маски, котурны (высокая<br />

обувь на деревянном каблуке) и длинные до пят плащи (цвет их зависел от роли — цари,<br />

например, носили красные плащи). Всё это должно было придать актёру высокий рост и<br />

величие, уподоблявшие его богу или герою, которых он изображал. В соответствии с этим<br />

жест актёра был преувеличенным, а декламация его — торжественной, патетической ~<br />

(Материал из Википедии — свободной энциклопедии).<br />

ioane oqropiris qadagebebis mixedviT `didi vnebaÁ ars da<br />

warwymedaÁ mislvaÁ Teatronad da xedvaÁ saqmeTa saZagelTaÁ: dedaTa<br />

mrokvelTaÁ, aRreulTaÁ mamaTa Tana, romelTa ganagdian bunebiTi igi<br />

sircxÂli SiSuelni imRerdian. raÁmca iyo uZÂres mun mislvisa? umjobes<br />

ar mwÂriTa dasuraÁ, vidreRa eseviTarisa urCuloebisa xedvaÁ, rameTu<br />

ara avnebs mwÂre esreT TualTa, viTar avnebs eseviTarisa borotisa<br />

xedvaÁ~ `...vswyevdeT mas, romelman Teatronni aRaSena qalaqTa Sina da<br />

saxiobani Seamzadna~... `viTarmed keTil ars saRmrToÁ igi gloaÁ da<br />

borot ars sicili, da viTarmed friad mavnebel ars xedvaÁ TeatronTa<br />

da saxiobaTaÁ~ (wminda ioane oqropiri 1996; 114); `amisTÂsca Teatronni<br />

aRaSenna qalaqTa Sina da saxiobani Semzadna safrÃed sulTa maTTÂs<br />

qristianeTasa~ (iqve, 120).<br />

48


erZnuli [Theatron] -is (Tiatro) qarTul Sesatyvisad sulxan-saba<br />

orbeliani saxedvels asaxelebs: `Tiatro _ saxedveli ese ars<br />

zRudemovlebuli Sua adgili, samRerel-sarokavni da garemos mWvretelT<br />

sadgomi, sada stanjvidian mowameTa~ (saba 1991, 305).<br />

ioane batoniSvilis `kalmasobaSi~ dasturdeba Tiatri, rogorc<br />

Teatralur sanaxaobaTaTvis gankuTvnili nagebobis aRmniSvneli termini.<br />

`mxiaruli da celqi talia mxiarul hyofs mayurebelTa Tiatrsa Sina<br />

ganmrTuÀliTa TamaSobiTa TÂsiTa~ (`ciskari~ 1867, #11, 26).<br />

termini Teatri/teatri gvxvdeba XIX saukunis mxatvrul<br />

literaturasa Tu im drois periodul presaSi:<br />

`vgoneb es ori mizezi sakmao unda iyos, rom imis qmari eZebdes<br />

garTvas teatrSi~ (g. rCeuliSvili 1965, 205).<br />

`man daawinaura vaWroba, glexT gauCina muSakoba, obolT da oxerT<br />

Seafarebina Tavi saswavlebelSi, keTilSobilT daanaxva keTilSobiluri<br />

gza xelmwifis samsaxurisa. agreTve ara daiSura ra sazogados<br />

siamovnebisaTvis; amis gamo man daafuZna <strong>qarTuli</strong> teatri (iqve, 220).<br />

`kekes hyvanda dobili da suliTadi megobari ana, aqtrisa imave<br />

Teatrisa~ (iqve, 221).<br />

` _ ra didgulaT xar, rom kaci, romelsac natroben yovelni Cveni<br />

Teatris qalni, Cemi qmari unda iyos (iqve, 222).<br />

`rodesac Semoxveli TeatrSi. xalxi da yoveli didkacoba xelebs<br />

imtvreven bevris taSis kvriTa, rodesac Sen enas aRZrav xolme...<br />

maSasadame, SenTvis bedniereba ar aris axali anbavi... TiTqmis gazeTebica,<br />

romelnic esred iSviaTad gamoimeteben rasmes kargsa sxvisaTvis,<br />

ganagrZeleben xolme aRtacebiT Sens qebasa...~ (iqve, 221).<br />

`... Semikar xelebi, gadamparse Tma da wamiyvane im sazarels saxlSi,<br />

sadac mivdiodiT xolme giJebis rolis saswavleblad yovelTvis.<br />

rodesac unda warmogvedgina xolme TeatrSi SeSlili tasiko da<br />

vaxtangi...~ (iqve, 225).<br />

`diaR, _ uTxra gigom, _ ai ra mizeziT movediT aqa! me da es qali<br />

orniv aqtiorebi varT Teatrisa~ (iqve, 234).<br />

49


n. CubinaSvilis `qarTul leqsikonSi~ gvxvdeba: `Teatro, Teatri<br />

adgili SesaqcevTa saxilvelTa, театрь~ (n. CubinaSvili 1961, 231). am<br />

ganmartebas imeorebs d. CubinaSvilic.<br />

sainteresoa ganmartebaSi naxsenebi sityva saxilveli. <strong>qarTuli</strong><br />

warmoSobis es termini Zvel qarTulSi Teatrsac aRniSnavda. `speqtaklis<br />

gmirTa cxovreba gansazRvruli zomis sagangebo moedanze _ scenaze<br />

iSleba. qarTvelebi adre am adgils saxilvelsac uwodebdnen da<br />

saberZneTidan Semosul Teatronsac, samRerelsac, da utevansac~ (uruSaZe<br />

1999, 26)<br />

semantikuri TvalsazrisiT saxilveli xilvasTan, xedvasTan aris<br />

dakavSirebuli berZnuli warmoSobis termini Theatron yurebas aRniSnavs.<br />

Cans, orive termini erT cnebasTan aris dakavSirebuli da qarTul enaSi<br />

isini sinonimur terminebs warmoadgenen.<br />

Zveli <strong>qarTuli</strong> enis leqsikonSi saxilveli ganmartebulia, rogorc<br />

`dasanaxavi, gamoCenili, `TiTiT saCuenebeli~; mxilveloba, Teatri:<br />

yovelTa saqmeTa... iqmed saxilvelad kacTa~ [C. mT. 23, 5]; `saxilvel<br />

(TiTis saCuenebel); viqmneniT soflisa~ [I kor. 4, 9]; `mokla kaci igi<br />

megÂipteli, kaci saxilveli, xuT wyrTa sigrZiTa~ [I nSt. 11, 29]; `moviRo<br />

miTve saxilveliTa~ [mrT. d. oqr. _ petre da elia 313]; `maimarTes da<br />

mivides erTbamad saxilvelsa mas~ [saq. moc. 19,22.] ix. xilva~ (abulaZe<br />

1973, 384).<br />

saxilveli sanaxaobis mniSvnelobiT aris damowmebuli z.<br />

sarjvelaZis `Zveli <strong>qarTuli</strong> enis leqsikonSic~ `saxilvel-i – sanaxaoba:<br />

`da ezraxa mas, mi-raÁ-vidoda igi sabrZolvelsa mas saxilvelsa [ler = 24,<br />

43 r; 10-12]; xvalisagan dajda igi saxilvelsa mas Sina [iqve 48 v, 29]~<br />

(sarjvelaZe 1995, 187).<br />

saxilveli Zvel qarTulSi -oba abstraqtul saxelTa mawarmoebeli<br />

sufiqsiTac gvxvdeba.<br />

`saxilveloba-Á _ naxva, Sesaxedaoba, nuukuÀ umecrebiT litonad<br />

kacad saxilvelobiTa Seuracx-hyoT [ler. = 16, 86 v; 5-86]; romelTa<br />

saxilvelobaÁ gancxadebulad moaqus moqalaqeobasa ZmaTa krebulisasa<br />

50


[ler. = 689, 170 r, 39 b – 170 v, 2 a]; visme uCndes eseviTari igi erTsa zeda<br />

saxilvelobaÁ misi [iqve 212 v, 29-31 a]~ (sarjvelaZe 1995, 187).<br />

rogorc termini, saxilveli Setanilia `xelovnebis ganmartebiT<br />

leqsikonSi~: `saxilveli (Teatr.) _ Teatris Zvel<strong>qarTuli</strong> saxelwodeba~<br />

(Толк. слов. 1985, 611).<br />

z. sarjvelaZis `Zveli <strong>qarTuli</strong> enis sityvis konaSi~: saxilvel-i _<br />

dasanaxavi; gamoCenili; Teatri.<br />

berZnuli Teatroni da <strong>qarTuli</strong> saxilveli Zvel qarTulSi<br />

sinonimur terminebs warmoadgenen. orive termins ori mniSvneloba<br />

udasturdeba. pirveli mniSvnelobiT igi <strong>Teatraluri</strong> nagebobis cnebis<br />

aRmniSvnelia, xolo meore mniSvnelobiT _ sanaxaobis, warmodgenis<br />

cnebisa. saxilvels sxva mniSvnelobebic aqvs:<br />

`saxilveli ese ars sarkesaviT ram Semzadebuli, gina sanaxavi, gina<br />

sizmari da Cveneba, gina misanTa (mis Tana ZAa) aRmosacnobeli, gina<br />

maRliT gamosamzeri~ (saba 1991, 76).<br />

Zvel qarTulSi naTargmn ZeglebSi gvxvdeba saintereso forma<br />

`mosaxilveli _ amaRlebuli, saTvalTvalo adgili: `rameTu awve<br />

xedvides mas, mosaxilveliTa momavalsa~ 3:1,7 thvz scophv~ (ioseb flaviosi<br />

1988, 406).<br />

`saxilavi – saxilveli sanaxavi, saWureti adgili (saqm. 19, 29)~ (n.<br />

CubinaSvili 1961, 360).<br />

termini saxilveli scenis mniSvnelobiT XIX saukunis qarTul<br />

mwerlobaSic gvxvdeba:<br />

1965, 23).<br />

`saxilveli warmoadgens meidans Teatris win~ (gr. rCeuliSvili<br />

`saxilveli warmoadgens osefas saxlsa, sadac igi wevs loginzed<br />

avadmyofi da TavisTvis laparakobs~ (gr. rCeuliSvili 1965, 24).<br />

saxilveli sanaxaobis mniSvnelobiTac dasturdeba.<br />

`ukve araerTis qalis guli sTrTida SiSiT am saxilvelzed qmrisa<br />

anu Zmis gamo~ (gr. rCeuliSvili 1965, 129).<br />

51


`mimindvia mkiTxvelTaTvis, warmoidginos gulis aRreuloba da<br />

grZnobani, romelnic dahbada mun myofTa Soris am saxilvelma~ (gr.<br />

rCeuliSvili 1965, 156).<br />

`anuka Seiwroebulis guliT, mdumare uyurebda am saxilvelsa da<br />

ra eSureboda, rom Zvirfasi dro ar daekarga, sTqva man ZaldatanebiT~<br />

(gr. rCeuliSvili 1965, 74).<br />

`ratom ar davstkbebi saxilveliT Senis upatiurobiTis<br />

sikvdilisa~ (gr. rCeuliSvili 1965, 68).<br />

trivialuri mniSvnelobiT, <strong>qarTuli</strong> enis ganmartebiTi leqsikonis<br />

mixedviT, saxilavia is, rac unda ixilon. `saxilvel-i (saxilvelisa)<br />

mimR. vneb. Mmy. igivea, rac saxilavi. Ddumda qali ramdenime xans. iSviaTi<br />

saxilveliT siamovnebda (v. barn.). [Wabuks] axlad sumbuli amosvloda da<br />

mcired qufri moxveoda sayvarlad saxilveli (saba). saxilvelad zmns.<br />

igivea, rac saxilavad. yvavili ris yvavilia, Tu yvelasaTvis... ar aris<br />

saynosavad saamo, saxilvelad sanetaro! (n. lorTq.). razom meltvi, ufro<br />

getrfi saxilvelad sasurvelo~ (a. WavW.) (qegl, 1960, 968).<br />

termini saxilveli xilvasTan aris dakavSirebuli. xilvas Zvel<br />

qarTulSi hqonda sxvadasxva mniSvneloba: xedva, SeniSvna, gasinjva,<br />

ganxilva, gulveba, krZalva, naZileveba, Cveneba, sizmari, Sesaxedaoba,<br />

qmnuleba, sanaxaoba, Cena, gaxela: `vixileT varskvlavi~ [mT. 2, 2]; `ixileT,<br />

giCuenen Tquen samarTalni da mSjavrni~M[G], _ `iguleT, aha esera migec<br />

Tquen samarTalni da msjavrni~ [M, II didi Sj. 4,5]; `ixilos mRdelman~<br />

[pb], _ `ganixilos mRdelman~ [G], [levit. 13, 27]; `ver ixilos naTeli<br />

mzisTualisaÁ~ [fiz. 1,6]; `vixile zRÂsagan modrekili RelvaÁ~ [i. moc. 58,<br />

10]; `ara ixilvos Senda comi~ [G, II Sj. 16,4]; `CuenebiT ixilviden da<br />

Wabukni Tquenni xilviT hxedviden~ [O, iov. 2, 28]; `mivida da ixilvida<br />

beWedsa mas~ [Toma mociq. 16, 23]; `ixileT, nuukue scTeT~ [l. 21, 8];<br />

`ixileT da mRÂZare iyveniT~ [DE], _ xedevdiT da iRÂZebdiT~ [mr, 13, 33];<br />

`Tquen ixileT~ [DE], `Tquen ekrZaleniT~ [mr. 13, 33]; `Cueneba, romeli<br />

vixile~ [pb], _ `vinaZilevi naZilevi~ [G, msj. 7, 13]. `mi-Tu-vidian xilvad<br />

sneulTa~ [flp. moc. 10, 26]; `nu vis uTxrobT xilvasa mas~ [mT. 17, 9];<br />

52


`Wapukni Tquenni xilvasa ixilviden! [saq. moc. 2,17]; `daniel gulisxma-<br />

hyofda yovelTa xilvaTa da CuenebaTa~ [O, dan. 1, 17]; `giCueno Sen...<br />

saucari xilvaÁ~ [flkt. 133, 21]; `iyo yrmaÁ igi Suenier xilviTa keTil<br />

piriTa~ [M], _ `yrmaÁ igi keTil iyo qmnulebiTa friad da Suenier<br />

piriTa~, [esT. 2, 7]; `(iyo) yudroÁ xilviTa~ [log. 188, 24]; `dedani ege,<br />

momavalni xilviT, movedin~ [I, es. 27, 11]; `ara SeZrwundes yovlisa misTÂs<br />

xil(v)ulisa~ [b. kes. 40-TÂs 117, 15]; `romeli ididebi yovlTagan<br />

dabadebulTa, xilulTa da uxilavTa~ [SuS. III, 10]; `ixiles dRisi<br />

TualiTa xiluliTa kaci igi RmrTisaÁ~ [nrs. 78,16]~ (abulaZe 1973, 562).<br />

`xilvasTan~ aris dakavSirebuli sanaxaobis aRmniSvneli Zveli<br />

<strong>qarTuli</strong> terminebi saxedveli da saxedavi, romlebic xedva zmnis<br />

mimReobur formebs warmoadgenen da sa- _ -el konfiqsiTa da sa- _<br />

prefiqsiT arian nawarmoebi.<br />

saxedveli da saxedavi Setanili ar aris i. abulaZis leqsikonSi,<br />

xolo z. sarjvelaZesTan saxedveli asea ganmartebuli: `saxedvel-i _<br />

sanaxaoba. nebierobasa miscems episkoposTa mxedvelTa sinanulsa<br />

moyuasTa menardeTasa anu saxedvelTaTÂs misrulTasa (didi sj. 184, 33)~.<br />

saxedav-i _ sanaxavi dga igi adgilsa vakesa saxedavsa mas, romelsa<br />

hrqvan Teatroni [A=199 72 r, 18-206]~ (sarjvelaZe 1995, 186).<br />

sanaxaobis mniSvnelobiT Zvel qarTulSi dasturdeba termini<br />

saxedavobaÁ.<br />

`saxedavoba-Á sanaxaoba. arca bWobaÁ iqmnebis, arca maCueneblobiT<br />

xumarTa saxedavobaÁ~ [didi sj. 184, 33]~ (sarjvelaZe 1995, 186).<br />

sulxan-saba berZnuli Teatron-is qarTul Sesatyvisad saxedvels<br />

asaxelebs: `Tiatro-saxedveli. ese ars zRudemovlebuli Sua adgili,<br />

samRerel _ sarokavni da garemos mWvretelT sadgomi, sada stanjvidian<br />

mowameTa~ (saba 1991, 305).<br />

sityvebi saxilveli da saxedveli ZiriTadad or mniSvnelobas<br />

ukavSirdeba: saxilveli niSnavs imas:<br />

1) rasac ixilav<br />

2) riTic ixilav (xedvis organo _ Tvali).<br />

53


saxedveli niSnavs:<br />

1) rasac xedav<br />

2) riTic xedav<br />

`guli brolisa fiqali, siamovnobs saxedvelada~ (dimitri bagrationis<br />

`Sairi~; `ciskari~, 1853, #1, gv. 15).<br />

Teatris, rogorc warmodgenisaTvis gankuTvnili nagebobis<br />

aRmniSvnelad gvevlineba agreTve `saxli saTamaSoÁ _ sanaxaobisaTvis<br />

gankuTvnili specialuri nagebobis saxelwodeba, romelic Sendeboda<br />

mefis sasaxleebSi Sua saukuneebis saqarTveloSi~ (Толк. слов. 1985, 612).<br />

`saxli saTamaSoÁ~ damowmebulia v. kiknaZesTan: `...naWarmagevsa<br />

saxlsa saTamaSosa Sina...~ saTamaSo saxlebis simravle TavisTavad<br />

sanaxaobiTi kulturis ganviTarebze metyvelebs.<br />

Zvel qarTulSi cnobili iyo <strong>Teatraluri</strong> nagebobis aRmniSvneli<br />

kidev erTi termini-Sesityvebis `saxli salxino~ (saqarTveloSi nadimisa<br />

da sanaxaobaTa saxli). nadimis dros aq gamodiodnen saxiobis<br />

Semsrulebeli momRerlebi da musikosebi (XI-XIIs.)~ (Толк. слов. 1985, 612).<br />

dasaxelebuli <strong>Teatraluri</strong> terminebi: Teatroni, saxilveli,<br />

saxedavi, saxedveli, saxli saTamaSoÁ, saxli salxino warmoadgenen<br />

<strong>Teatraluri</strong> warmodgenebisaTvis gankuTvnili nagebobebis aRmniSvnel<br />

terminebs. Teatroni, saxilveli, saxedavi, saxedveli Zvel qarTulSi<br />

ufro farTo mniSvnelobiT gamoiyeneboda, vidre saxli saTamaSoÁ da<br />

saxli salxino.<br />

54


§2. termini `msaxiobi~ da misi erT-erTi sinonimi Zvel<br />

qarTulSi<br />

saTeatro xelovnebis mTavari figura, Tavi da Tavi msaxiobia. is<br />

aris <strong>Teatraluri</strong> sanaxaobis, saxiobis Semoqmedi.<br />

termini msaxiobi `<strong>qarTuli</strong> enis ganmartebiT leqsikonSi~ asea<br />

ganmartebuli: `xelovnebis nawarmoebis profesiuli Semsrulebeli<br />

scenaze~... aqvea damowmebuli am terminis sinonimuri calebi: artisti,<br />

aqtiori (qegl, 1958, V, 1132).<br />

`mcire <strong>Teatraluri</strong> leqsikoni~ ganmartebiT leqsikons eyrdnoba.<br />

ZiriTadi terminia msaxiobi, miTiTebulia aseve aqtiori da artisti.<br />

`msaxiobi _ artisti, aqtiori~ (megreliZe 1980, 25); artisti _ msaxiobi,<br />

xelovnebis nawarmoebTa sajarod Semsrulebeli, warmomsaxveli. (iqve 7).<br />

rogorc vxedavT, termin msaxiobis sinonimebad leqsikonebSi<br />

franguli warmoSobis artisti da aqtioria moxmobili: `aqtior-i [frang.<br />

acteur] (Zv.) (Teatr.) saTeatro warmodgenebSi rolebis profesiuli<br />

Semsrulebeli, _ msaxiobi, artisti. sazogadoebas... SeuZlia Semweoba<br />

gauwios aqtiorebs (ilia). `ors... aqtiors sazogadoebam mouwona mRera<br />

(l. ardaz.)~ (qegl, 1950, 731). sxvaTa Soris, ivane maCablis mier Targmnil<br />

`hamletSi~ aqtiori.<br />

`artist-i [frang. artiste] adamiani, romelsac profesiad aqvs<br />

xelovnebis nawarmoebis sajarod Sesruleba, _ msaxiobi. operis artisti.<br />

_ dramis artisti. _ baletis artisti (qegl, 1950, 574).<br />

Tanamedrove qarTulSi `msaxiobis~ cnebis gadmosacemad ZiriTadad<br />

Semdegi terminebi dasturdeba: msaxiobi, aqtiori, artisti. artisti<br />

polisemiuri terminia, qegl-Si damowmebulia, rogorc barbarizmi. am<br />

sityvis Semdegi mniSvnelobaa moyvanili _ `Tavisi saqmis niWieri ostati~:<br />

`sakuTari meparike gvyavda _ patara daTiko amirajibi, dRes Tavisi<br />

55


xelobis artisti~ (a. cagareli). farTo gagebiT, artisti aris adamiani,<br />

romelic SemoqmedebiT moRvaweobas eweva xelovnebis sxvadasxva dargSi _<br />

mxatvari, musikosi. qarTulSi artisti ixmareba gadataniTi<br />

mniSvnelobiTac: artistobs _ TvalTmaqcobs (ix. qegl, I).<br />

`qarTul sinonimTa leqsikonSi~ msaxiobis sinonimad miTiTebulia<br />

agreTve `mimosi n. msaxiobi~ (neimani 1978, 257).<br />

termini mimosi Tanamedrove qarTulSi TiTqmis aRar ixmareba, igi<br />

arc `<strong>qarTuli</strong> enis ganmartebiT leqsikonSia~ Setanili. `ucxo sityvaTa<br />

leqsikonSi~ gvxvdeba mim _ fuZisgan nawarmoebi forma: `mimist-i _<br />

msaxiobi, romelic ostaturad flobs mimikas~ (usl. 1989, 315).<br />

mimosi dasturdeba sulxan-sabasTan: mimosi (+37 lavsakon ZAa) [A-<br />

a54, 312 r, a 14] moTamaSe kaci, romeli iqms sakvirvelebaTa da ZnelebTa ara<br />

grZnebiTa, ara ÃelovnebiTa ZA. mimosi ars kacni, romelni iqman Zliersa<br />

da sakvirvelsa saqmesa ara grZnebiTa, aramed ÃelovnebiTa ZA. mimosi ars<br />

kacni, romelni iqman Zliersa da sakvirvelsa saqmesa ara grZnebiTa,<br />

aramed Ãelo(v)nebiTa, rameTu qoCorTa TvisTa maleTa cxenTa gamoibmen<br />

da sxva kaci aRjdeba, ganabnevs da cxeni daecema (daecemis Cb) da mimosi<br />

ara SeiZrvis, kvalad TavTa TxemTa zeda (Tvissa D) gvrdemlTa daideben<br />

da zedan mWedelni WurWelTa iqmonen da eseviTarTa mravalTa<br />

sakvirvelebaTa iqmonen anu maxvilebiTa gina sxviTa (+ kvalad masxara<br />

Cb) CD. 4 noembris svinaqsari: [1156w]. `mgosnobaTa da sxvaTa memRerTa<br />

kicxevaTa da basrobaTa da eseviTarTa amaT gancxromaTa da mimosobaTa<br />

Sina uaRres iyo yovelTa sworTa~ E. -oba abstraqtul saxelTa<br />

mawarmoebelia.<br />

`mimosi _ jambazi: mimosi vinme romeli iyo JamTa maqsimiane<br />

mefisaTa Teatronsa Sina xumrobiT da mimosobiT [ler = 24 187 r, 2-4] [ z.<br />

sarjvelaZe]. mimosi berZnuli sityvaa mivmos, ou, ov da niSnavs mimbaZvels,<br />

msaxiobs.<br />

karlo jorjanelis `qarTul sinonimTa vrcel leqsikonSi~<br />

msaxiobis sinonimebad dasaxelebulia `artisti, (Zv.) aqtiori, (Zv.)<br />

komedianti (jorjaneli 2003, 458).<br />

56


leqsikonebis mixedviT, `msaxiobis~ cnebis gadmosacemad axal<br />

qarTulSi Semdegi sinonimuri sityvebi ixmareba: msaxiobi, artisti,<br />

aqtiori, mimisti, komedianti. sinonimTa es rigi, rogorc vxedavT, arc Tu<br />

SezRudulia. semantikuri sxvaoba am sinonimur calebs Soris met-<br />

naklebad TvalsaCinoa. mag.: artistis mniSvneloba ufro farToa, Sdr.<br />

mimisti. `miuxedavad amisa, isini sinonimebs warmoadgenen, radgan maT<br />

erTi saerTo niSani aerTianebT _ es maTi nominaciuri funqciaa, isini<br />

erTsa da imave denotats aRniSnaven~ (RambaSiZe 1986, 36).<br />

Cven mier dasaxelebul sinonimur rigSi dominanti sityvaa msaxiobi,<br />

danarCenebi ki am mniSvnelobis gansxvavebul niuansebs Seicaven.<br />

`msaxiobi~ Zveli <strong>qarTuli</strong>dan wamosuli <strong>Teatraluri</strong> termini Cans,<br />

Tumca Zv. qarTulSi am formiT (oden m- prefiqsiT) igi ar dasturdeba.<br />

gvaqvs amave fuZis prefiqs-sufiqsiani forma msaxiobel-i. `jambazi<br />

miiswrafvis xilvad mrokvelTa da msaxiobelTa~ [ler =12 91v, 24-25]<br />

(sarjvelaZe 1995, 151). m-saxiobel-i miRebulia saxiobs zmnisgan m- _ -el<br />

konfiqsis darTviT. erTi da imave fuZidan gansxvavebuli afiqsaciiT<br />

nawarmoebi sinonimuri calebi <strong>qarTuli</strong>saTvis ucxo ar aris. Sdr.: saba,<br />

momRerali _ momReri.<br />

`msaxiobeli, msaxiobi, s. mimosi, warmomadgeneli TeatrSi, актеръ,<br />

vefx. 119~ (d. CubinaSvili 1984, 897).<br />

Zvel qarTulSi gvxvdeba xioba zmnidan ma- _ -el konfiqsiT<br />

nawarmoebi formac: `mermeca ukue vedrebaÁ saÃmar ars amisTvis, raÁTa<br />

ukueTu vinme, romelTaca msaxiobelTa dasisaganman qristeane _ yofaÁ<br />

inebos da iqmnes da pirvelTa maT biwTagan ganTavisufldes,<br />

arRaravisgan ebrZanebodis gina egulebodis egeviTarsa mas kualad maTve<br />

pirvelTa CueulebaTa Ãel-yofaÁ. msaxiobelTa (E. 8) maxiubelTa (E)~ (didi<br />

sj. 1975, 319).~<br />

`msaxiob~ terminSi nagulisxmevi cnebis gamosaxatavad Zvel<br />

qarTulSi bevrad meti terminia gamoyenebuli, vidre es Tanamedrove<br />

qarTulSi gvaqvs. `qarTul sabWoTa enciklopediaSi~ msaxiobis<br />

gansamartav sityva-statias miwerili aqvs: Zv. qarTulSi memRere,<br />

57


mesaxiobe; msaxiobi, msaxiobeli... sinamdvileSi sinonimTa es rigi ufro<br />

farToa: msaxiobeli, maxiobeli, mgosani, mzuelavi, mimosi (anu mokicxari)<br />

memRere, mesaxie (d. janeliZe), meTeatrone, meaCrdile, moTamaSe.<br />

Zveli da saSuali <strong>qarTuli</strong>s Zeglebis mixedviT dadasturebuli<br />

`msaxiobis~ aRmniSvnel terminTa aseTi simravle Teatralur terminTa<br />

Camoyalibeba-daxvewis, terminTqmnadobis uwyvet da intensiur process<br />

mianiSnebs.<br />

mgosani `didi sjulis kanonSi~ ganmartebulia, rogorc msaxiobi.<br />

`mzuelav-i _ mimbaZveli, msaxiobi mzuelavTaTÂs da maxiobelTa,<br />

romelni qristiane iqmnen [didi sj. 319, 5-6].<br />

M zuelaoba _ mibaZva, msaxioboba: `numca vin erisaganni... anu meZavni<br />

iÃumeven, anu mzuelaoben samonazunoÁTa saxiTa [didi sj. 196, 17]~<br />

(sarjvelaZe 1995, 118).<br />

meTeatrone z. sarjvelaZis `Zveli <strong>qarTuli</strong> enis leqsikonSi~<br />

ganmartebulia, rogorc msaxiobi. meTeatrone-Á msaxiobi. iZulebulTa<br />

zeda Tanayofad mzuelavTa, anu meTeatroneTa [didi sj. 210; 19]~<br />

(sarjvelaZe 1995, 112).<br />

moTamaSe.<br />

memRere ganmartebuli aqvT sabas da d. CubinaSvils, rogorc<br />

formobrivi da semantikuri TvalsazrisiT gansakuTrebiT<br />

sainteresod gveCveneba termini meaCrdile.<br />

z. sarjvelaZis `Zveli <strong>qarTuli</strong> enis leqsikonSi~ damowmebulia<br />

meaCrdile formisgan nawarmoebi `meaCrdileTagan-i _ msaxiobTagani.<br />

`numca vin erisaganni da ufroÁsRa meaCrdileTaganni anu meZavni iÃumeven<br />

[didi sj. 196, 16]~ (sarjvelaZe 1995, 111).<br />

`didi sjuliskanonSi~ am sityvis sxva nimuSebic gvxvdeba: `xolo<br />

meaCrdileTaTÂsi ormeocdameequse nearaÁ ityÂs, viTarmed meaCrdileTa,<br />

ese igi ars mokicxarTa daRaTu fucon, viTarmed ara gandgebian<br />

siZvisagan.~ (did. sj. 1975; 209).<br />

`didi sjuliskanonze~ darTul leqsikonSi (didi sjuliskanoni,<br />

1975) meaCrdile sityvis ganmartebas berZnuli ekvivalentic axlavs.<br />

58


me-aCrdil-e nawarmoebia me- _ -e konfiqsis darTviT. `me-Rv-e: (es<br />

modeli dRes, Cveulebriv, arsebiT saxelTa fuZeebisagan awarmoebs<br />

xelobis saxelebs. rogorc Cans, igi adre zmnur fuZeebsac (e.w. saSuali<br />

gvaris formebs) erToda da nazmnar substantivebs warmoqmnida. am<br />

modelis SesaZlebloba farTodaa gamoyenebuli termin-substantivTa<br />

sawarmoeblad zmnur fuZeTagan)~ (meliqiSvili 1999, 61), me- _ -e modeli,<br />

rogorc es d. meliqiSvilis damowmebuli Sromidanac Cans, sakmaod<br />

produqtiulia filosofiur-Teologiur terminTa warmoebisas.<br />

me-aCrdil-e leqsemis amosavali fuZe aCrdili Cveulebrivia Zveli<br />

da axali aRTqmis qarTul wignebSi. ixmareba frazeologiur gamoTqmaSic:<br />

`romelni bnelsa da aCrdilsa sikudilisas sxenan~ (l. 1.79 c; ix. agreTve<br />

l. 1,79; m. 4.16)~ (qarT. oTx. simf. 1986).<br />

i. abulaZis `Zveli <strong>qarTuli</strong> enis leqsikonSi~ aCrdili asea<br />

ganmartebuli: `Crdili,~ `sagrili~, `safarveli:~ `aCrdilsa mTaTasa<br />

xedav Sen kacad~ (M), `Crdilsa mTaTasa xedav Sen viTarca kacTa~ (G)<br />

`aCrdilsa missa queSe mfrinvelTaca cisaTa dadgomad~G(G). `sagrilsa<br />

missa queSe mfrinvelni cisani dadgomad~ mr 4, 32. `SemodegiT aCrdilsa<br />

Cemsa~ (G); `mesevdiT safarvelsa Cemsa~ (msj. 9, 15). `dReni Cemni viTarca<br />

aCrdilni warÃdes~ (fs. 101. 12). `aCrdili ara ipyrobebis~ (A- 92, 366). ix.<br />

miuaCrdilebeli~ (abulaZe 1973, 26).<br />

`aCrdil-i magaliTi: `romelni-igi saxed da aCrdilad hmsaxurebdes<br />

zecisasa mas~ (hebr. 8, 5.) (abulaZe 1973, 26).<br />

`aCrdilis-mwerali momxazveli: `macTunna Cuen... arca aCrdilis<br />

mweralTa Sromaman unayofoman~ (sibrZ. sol. 15, 4) ix. mwerali~ (abulaZe<br />

1973, 26).<br />

CvenTvis sainteresoa aCrdilis meore mniSvneloba. aCrdili _<br />

magaliTi, aseTive Sinaarsis ganmartebaa mocemuli aCrdilisgan<br />

nawarmoebi formebis _ aCrdilebris, aCrdilovanis _ axsnisas ioane<br />

damaskelis dialeqtikis qarTul TargmanSi: `aCrdilebri _ aCrdilovani<br />

(100, 33) gamoxatuleba, anabeWdi, asli~.<br />

59


`ese yovelni arsebisaTananiRa arian da ara TÂTarseba. amisTÂsca<br />

warweriTad saxel-idebian, viTarca aCrdilebrad saxel-idebian da ara<br />

arsebiTsa guamsa winamdebarisa nivTisasa sacnaur-hyofen.~<br />

ese yovelni arsebiszedani arian, romlisaTÂsca warweriTad<br />

iwodebian, viTarca aCrdilovnad damsaxvelni da ver cxadmyofelni<br />

arsebiTsa myofobobasa quedmdebarisa~ (16, 7) (i. damaskeli 1976; 190).<br />

z. sarjvelaZis leqsikonSi gvxvdeba fonetikurad saxecvlili<br />

aCrdili (r-s dakargviT), damowmebulia am fuZisgan nawarmoebi formebic:<br />

aCrdilebr-i, aCrdilebroba-Á.<br />

aCrdilisa da Crdilis formobrivi dapirispireba a- prefiqss<br />

gamoyofs. h. fogti <strong>qarTuli</strong> zmnisa da saxelis prefiqsebis<br />

warmomavlobisa da istoriis ganxilvisas a prefiqss lokalurobis<br />

Sinaarsis gadmocemas ukavSirebs. `aseTi warmoeba produqtiuli unda<br />

yofiliyo maSin, roca saxeli da zmna jer kidev ar iyo mkveTrad<br />

diferencirebuli~ (CarTolani 1981, 209).<br />

`a-Crdili rom a- prefiqsiania, amas amJRavnebs Crdili, Crdilo da<br />

Cero... Cero-sTan Sepirispireba fuZis e-s amoRebasa da d-s<br />

sufiqsobazedac miuTiTebs (Tofuria 1979; t. III; 454). amosavali fuZis<br />

Sesaxeb ix. (gamyreliZe, maWavariani 1965).<br />

Crdil- formaSi gamoiyofa saxelzmnuri -il sufiqsi. aseTi<br />

segmentaciis uflebas Zvel qarTulSi dadasturebuli siCrdo forma<br />

iZleva (si-Crd-o); `siCrdo _ siCrdile, Cero; `dasxdes siCrdosa queSa<br />

zRudisasa~ (lim. 92, 30) (abulaZe 1973; 396).<br />

formobrivad ase daiSleba; me-aCrdil-e < aCrdil-i < Crdil < Crd-<br />

il < Crd (si-Crd-o).<br />

semantikuri TvalsazrisiT meaCrdile igive msaxiobia, romelic<br />

kargad flobs gardasaxvis, sxvad gardaqcevis xelovnebas, sxvisi<br />

aCrdilia, sxvisi gamoxatuleba, anabeWdi, gadmoscems sxva adamianis<br />

cxovrebas, sxvisi magaliTia. saintereso ganmarteba mogvawoda z.<br />

sarjvelaZem: magaliTeba _ msgavseba. aqedanve cxadi xdeba, rom aCrdilis<br />

meore mniSvnelobac magaliTTan, aslTan, anabeWdTan aris dakavSirebuli.<br />

60


Sdr.: qegl-Si warmodgenili magaliTis mniSvneloba (2).... `sxvisaTvis<br />

misabaZi saqcieli Tu movlena (qegl, V, 1958, 4).<br />

SeiZleba vifiqroT, rom meaCrdilis Teatralur terminad qcevas<br />

safuZvlad daedo <strong>qarTuli</strong> xelovnebis wiaRSi warmoSobili `Crdilebis<br />

Teatri~. SesaZlebelia, meaCrdile swored `Crdilebis Teatris~<br />

(Tojinebis) mTavari msaxiobi yofiliyo. rogorc Cans, terminma SemdgomSi<br />

mniSvneloba gaifarTova da zogadad Teatris msaxiobis aRmniSvnelad<br />

mogvevlina.<br />

61


§3. sqesis gramatikuli kategoriis gamoxatva Zvel qarTul<br />

Teatralur terminebSi<br />

rogorc cnobilia, <strong>qarTuli</strong> ena ar ganarCevs gramatikuli sqesis<br />

formebs. mas SeuZlia mxolod leqsikurad ganasxvavos zogi sulieri<br />

sagnis ori bunebrivi sqesi _ mamrobiTi da mdedrobiTi, rac metwilad<br />

erTi semantikuri jgufis antonimuri wyvilebiT gadmoicema: deda/mama,<br />

da/Zma, furi/xari, Zu/xvadi, dedali/mamali, asuli/Ze, qali/vaJi,<br />

mÃevali/mona, sidedri/simamri da sxv. (danelia 1998, 94).<br />

ra jgufis sulier saganTa bunebrivi sqesis gasarCevad nebismieri<br />

cxovelis (xari/furi), frinvelis Tu mweris aRmniSvnel sityvebs<br />

SeiZleba msazRvrelad daematos dedali an mamali, rac yvelaze<br />

gavrcelebuli saSualebaa.<br />

saWiro SemTxvevaSi <strong>qarTuli</strong> axerxebs bunebrivi sqesis gamoxatvas<br />

leqsikuri saSualebiT mxolod sulieri sagnis saxeldebisTvis. magram<br />

es saSualeba uZluria, gadmosces ucxoenovani gramatikuli sqesis<br />

Sinaarsi. es garemoeba garkveul siZneleebs uqmnida Zveli <strong>qarTuli</strong><br />

Targmanebis gadmomRebT, romlebic metwilad damokidebulni iyvnen<br />

bibliur Tu sxva saxis TxzulebaTa berZnul wyaroebze. berZnulSi ki<br />

gramatikuli sqesi mkveTradaa gamoxatuli rogorc saxelTa daboloebiT,<br />

aseve, rac mTavaria, artikliT.<br />

rogorc cnobilia, qarTul samwerlo enaSi mdedrobiTi sqesis<br />

morfologiurad gamoxatvis seriozuli cda ukavSirdeba elinofilTa<br />

moRvaweobas. arsebiTad, sasuliero Zeglebis qarTul TargmanTa<br />

Sesabamis berZnul wyaroebTan zedmeti sizustiT daaxloebis tendenciam<br />

Tavi iCina me-11 saukunis meore naxevridan da me-13 saukunis dasawyisamde<br />

gagrZelda (iqve, 98).<br />

korneli danelia wignSi `narkvevebi <strong>qarTuli</strong> samwerlobo enis<br />

istoriidan~ miuTiTebs, rom gramatikuli sqesis gamoxatvis cda<br />

petriwamdec yofila, mecnieri am argumentis gasamyareblad imowmebs<br />

62


Semdeg magaliTs: efrem mciris mier mdidara (`mdidari qali~) sityvis<br />

xmarebas. `mdidaraÁ moiRebn WiWnaursa, xolo qurivi matylsa SeRebulsa~,<br />

razedac efremi aseT SeniSvnas akeTebs: `Seiswave, mdidaraÁ<br />

axalmopovebulad dedalad sityuad, rameTu dedakaci ars, momRebel<br />

WiWnaursaÁ, xolo WiWnauri mamasa efTeÂmes abreSumisa saxelad<br />

moupovebia~ (A _ 1115,153 V)~.<br />

gramatikuli berZnizmebi gansakuTrebiT moxSirda da momZlavrda<br />

petriwuli stilis TargmanebSi, saidanac –a sufiqsiani mdedr. sqesis<br />

saxelebi Warbad Sevida sulxan-sabas qarTul leqsikonSi. robert bleiki<br />

petriwuli stiliT Sesrulebuli e. w. `gelaTuri bibliis~ (A _ 1108)<br />

teqstSi arsebuli mdedr. sqesis xelovnuri formebis arsebobis faqtSi<br />

berZnuli wyaros uSualo gavlenas xedavda (iqve, 99).<br />

qarTul saliteraturo enaSi mimdinare tendenciebma garkveuli<br />

gavlena moaxdines Teatralur terminebzedac. CvenTvis saintereso<br />

magaliTebi, marTalia, mcire raodenobiT, magram mainc iZebneba im drois<br />

naTargmn ZeglebSi. XII saukuneSi berZnulidan naTargmn ioseb flaviosis<br />

`moTxrobani iudaebrivisa Zuelsityuaobisan-Si~ erTmaneTis gverdigverd<br />

dasturdeba Semdegi formebi: mgalobela, mgalobelani/mgalobelni (mr.<br />

r. mamrobiTis mniSvnelobiT); momRerala /momReri.<br />

`mgalobela _ mgalobeli qali: simravle ukue msaxurTaÁ Seudga...…<br />

bevri..., xolo mgalobelni da mgalobelani oras ormeocaxuTni~ 11:3,10.<br />

(ioseb flaviosi 1988, 401).<br />

`momRerala _ qali momRerali, musikosi: `miwera kleopatraÁsa,<br />

raÁTa TanaSeweoda mas momRerala vinme warRebad nawerTa~ 15:2,5. mousourgu<br />

(iqve, 405).'<br />

`momReri _ masxara: `romeli iyo mefisa momReri da kicxvaTa da<br />

adgilis SinaTa siRodaTa Semwynarebel iyo~ 12:4,9. a']zurma (iqve, 405).<br />

aRsaniSnavia, rom mdedrobiTis a sufiqsis uZveles al saxeobis<br />

iSviaT magaliTad (reliqtad) aris miCneuli `momRerni~-s sapirispiro<br />

forma `momReralebni~ giorgi monazonis `xronografis~ petriwuli<br />

stiliT Sesrulebul TargmanSi, sadac moyvanilia citata<br />

63


`eklesiastedan~ (2,78): `movigen monani da mÃevalni, da saxlis-wulni<br />

iqmnnes Cemda mraval ufroÁs yovelTa yofilTasa uwinares Cemsa<br />

ierusalÀms. da Sevkribe vecxlica da oqroÁ da simdidre mefeTaÁ da<br />

yanaTaÁ da ganvawyven momRerni da momReralebni da saSuebelni Zisa<br />

kacisani, mwdeni da mwdeani~.<br />

k. donduas miaCnia, rom `momReralebni~-s al- sufiqsi iseTive<br />

Rirebulebisaa, rogorc a `mwdean~ sityvaSi (maTi berZnuli fardebi<br />

a;dou;saz da ai;uoco;cz mdedr. sqesis mr. ricxvis bralobiTi brunvis<br />

formebia). `Tu gaviTvaliswinebT, rom `xronografis~ Targmanis Semcvel<br />

uZveles (XIII s.) xelnawerSi (A _ 174), romelic gamocemas daedo<br />

safuZvlad, bevri Secdomaa (asometoba, asonakloba...), maSin unda<br />

vifiqroT, rom Tavdapirvel teqstSi iqneboda `momReraebni~ da l<br />

gadamwers unda miematebina kanonier `momReral~ formis gavleniT, e. i.<br />

unda yofiliyo: momRer-i (mamr. sqesi) da momRera-Á (mdedr. sqesi)~<br />

(danelia 1998, 102).<br />

Cven ver gaviziarebT dasaxelebul mosazrebas, radgan<br />

`xronografis~ Targmanis Semcvel uZveles (XIII s.) xelnawerze adre<br />

forma momRerala gvxvdeba zemoT dasaxelebul, XII saukunis<br />

berZnulidan naTargmn, ioseb flaviosis `moTxrobani iudaebrivisa<br />

Zuelsityuaobisan-Si~. es teqsti qronologiurad win uswrebs<br />

`xronografis~ qarTul Targmans, savsebiT SesaZlebelia, mTargmnels<br />

gaazrebulad daewera forma momReralebni, radgan im dros mdedrobiTi<br />

sqesis gamosaxatad ukve dasturdeba momRerala da ara momReraÁ, rogorc<br />

amas korneli danelia miuTiTebs. Sesabamisad mTargmnelisTvis ucxo ar<br />

iqneboda mxolobiTi momRerala formisgan momReralebnis warmoeba.<br />

sqesis xelovnuri formebi dasturdeba XVIII-XIX saukuneebis<br />

nawerebSi, sadac aSkarad igrZnoba qarTulze rusuli enis gavlena.<br />

XIX saukuneSi yvelaze xSirad Teatralur <strong>terminologia</strong>Si<br />

gramatikuli sqesi gamoxatulia frangulidan nawarmoeb da CvenTan<br />

rusulis gziT damkvidrebul termin aqtior/aqtrisasTan.<br />

64


1965, 235).<br />

`...ho, didi aqtrisa iyo, ara hyvanda imas Tanaswori~ (rCeuliSvili<br />

`...saucxovo roli aris tasikosi. mgonia aqtrisa gamova Tma<br />

gaSlili, oqromkerdis gvirgviniT Tavzed, simReris TqmiT sayvarelzed~<br />

(iqve, 236).<br />

`...gamigonia, rom erTi aqtrisa ariso tfilisSi, romelsac ara hyavs<br />

Tanaswori da romelic dedoflobso yovelzed.<br />

_ aqtrisa? _ saCqarod hkiTsa anam~ (iqve, 235).<br />

`me viyavi sawyali, uTqmeli da gaubedavi aqtrisa~ (iqve, 225).<br />

`_ diaR, _ uTxra gigom, _ ai ra mizeziT movediT aqa! me da es qali<br />

orniv aqtiorebi varT Teatrisa.<br />

_ oh, ra bednierebaa aqtrisoba! _ warmosTqo saCqarod<br />

Camofarebulma qalma, _ ra keTilSobiluri daniSnuleba aris! acineb,<br />

atireb, aRZrav xalxsa... taSis kvriT aquxeb, moiyvan vardis wvimas...<br />

_ Tu rom egreT survili gaqvsT, _ uTxra gigom, _ ratom ar<br />

Sexval aqtrisad?<br />

_ ara mgonia! aqtrisad Semsvleli pirvelad unda iyos ymawvili<br />

qali, meored hqondes kargi xma da iyos lamazi, agreTve hqondes niWi~<br />

(iqve, 234).<br />

`qalma Camoagdo laparaki warmodgenazed, aktrisebzed, imaT<br />

tansacmelzed~ (iqve, 205).<br />

`uceb moulodnelad daibadnen warCinebulni komikuri mweralni,<br />

romelTa Soris brwyinavs T. giorgi erisTavi, agreTve aqtiorebi,<br />

romelTac gaakvirves evropielni.<br />

am aqtiorebisa da aqtrisebis Soris iyvnen im dros orni<br />

sayvarelni sazogadoebisa: aqtiori gigo da aqtrisa keke~ (iqve, 220).<br />

`kekes hyvanda dobili da suliTadi megobari ana, aqtrisa imave<br />

Teatrisa~ (iqve, 221).<br />

qarTul enaSi mimdinare yvela tendencia met-naklebad Seexo<br />

qarTul Teatralur <strong>terminologia</strong>sac, es exeba gramatikuli sqesis<br />

gamoxatvasac, magram radgan <strong>qarTuli</strong> enis bunebisaTvis es gramatikuli<br />

65


kategoria ucxoa, man qarTul Teatralur <strong>terminologia</strong>Sic ver moikida<br />

fexi.<br />

66


§4. `saxioba~ _ `saxismetyvelebis~ semantikuri<br />

mimarTebisaTvis<br />

Zvel qarTulSi sanaxaobaTa aRmniSvnel termins `saxioba~<br />

ewodeboda. `xelovnebis ganmartebiT leqsikonSi~ igi asea axsnili:<br />

`saxioba – Zvel<strong>qarTuli</strong> Teatris saxe. termini `saxioba~ gamoiyeneboda<br />

sxvadasxvagvar sanaxaobaTa aRmniSvnelad. XII-XVIII saukuneebSi es<br />

saxelwodeba gamoxatavda samefo karis Teatrs, sadac warmodgenili iyo:<br />

deklamacia, simRera, cekva, jambazebis, Jongliorebis gamosvlebi,<br />

Sejibrebebi sanaxaobiTs JanrebSi. saxiobaSi monawileobdnen sasceno<br />

xelovnebis sxvadasxva dargis warmomadgenlebi: memRere – dramatuli<br />

msaxiobi, maxiobeli – mimikosi msaxiobi, mgosani _ momRerali, musikosi _<br />

kompozitori, mrokveli – mocekvave mamakaci an qali, muSaiTi _ akrobati,<br />

Jongliori. isini gamodiodnen rogorc sagangebo sasaxiobo SenobebSi<br />

(saxli saTamaSo), ise sajaro moednebze sxvadasxva dResaswaulebis<br />

dros~ (Толк. слов. 1985, 611).<br />

saxiobaSi gamoyofdnen or ZiriTad Janrs:<br />

1) glovis saxioba – mgosnoba – godeba – tragedia;<br />

2) salxino saxioba – mgosnoba – simRera – komedia.<br />

warmarTul xanaSi kerpTmsaxurebis ritualis dros saxiobas<br />

mimarTavdnen. vaxuSti bagrationi am sanaxaobas `zneni da CveulebaTa~-Si<br />

ase aRwers: `kvalad uwyodian dResaswauli kerpTa, RmerTTa TÂisTa:<br />

ganvidis TviT mefe da didebulni da mcirebulni buk-dabdabiTa da<br />

yovliTa ZnobiTa (Znobi – Sewyobili xma (saba 1993, 356) da saxiobiTa...~<br />

`rokviTa ferÃisiTa, pirobiTa, saxiobiTa da ZnobiTa sam dRe da moaqcian<br />

TÂsTÂsad saxid...~ (vaxuSti; `aRwera samefosa saqarTvelosa~, T.<br />

lomourisa da n. berZeniSvilis redaqciiT, Tb., 1941). teqstidan Cans, rom<br />

saxioba _ esaa gardasaxvis xelovneba, sam dRes ritualis monawileni<br />

sxvad gadaiqcevian.<br />

dabadebis SesaqmeTa 31/27 berZnuli teqsti qarTulad Targmnilia<br />

Semdegnairad: `ga-mo-mca-mevline Sen mxiarulebiT da musikebriTa,<br />

67


obRnebiTa da ebnebiTa~, igive xelnaweri #A51-Si Targmnilia `warmom-ca-<br />

gzavne Sen saxiobiTa bobRniTa da qnariTa~.<br />

termin saxiobas vxvdebiT aTonis mravalTavSi (X-XI ss.). `spevsipes,<br />

elavsipeisa da melavsipeisis wamebaSi~ naTqvamia: `romelman (qristem) dRÀ<br />

da RamÀ daudumebeliTa saxiobiTa ganyo.~ aq saxioba niSnavs musikas,<br />

galobas.<br />

ilia abulaZis `Zveli <strong>qarTuli</strong> enis~ leqsikonSi saxioba axsnilia,<br />

rogorc `Ãmaneloba, galoba: `friad saxiobd~ (0), `mravlad Ãmanelobd~<br />

(pb, es. 23,1 6): `saxioben saxiobasa ÃmiTa tkbiliTa~ (fiz. XVI 7)~ (abulaZe<br />

1973, 384).<br />

bibliaSi saxioba semantikurad ukavSirdeba galobas: `uZio ufalsa<br />

Cuensa kaci erTi, romelman icodis saxiobaÁ galobaTaÁ uflisaTaÁ<br />

qnariTa~ (0, I mf. 16, 16); `esma ÃmaÁ saxiobisaÁ da pariT memRereTaÁ~ (C), _<br />

`esmoda xmaÁ sixarulisaÁ da gancxromisaÁ~ (DE, _ luk. 15, 25); `ityodeT<br />

ÃmiTa saxiobisaÁTa Soris moxarulTasa~ (M): `miTxrobad Ãmisagan<br />

aRmombgerebelisa saSual morwyulTaÁsa~ (G, msj. 5, 11); `keTilad<br />

galobda saxiobasa uflisasa mecnierebiT~ (O, I mefeTa. 16, 18); `RÂnoman<br />

da saxiobaman axarian gulsa~ (O, zir. 40, 20); `saxiobaÁ glovasa, viTarca<br />

sityÂs-TxrobaÁ uJamoÁsaÁ~ (O, zir. 22, 6); `ganmcxromelni mravliTa<br />

saxiobiTa da ÃmiTa qnarisa da stÂrisaÁTa~ (m. sw. 15, 3); `me vscemde<br />

viTarca fandurTa Zalsa, Tquen SerTuliTa saxiobiTa SeasxemdiT~ (HH-<br />

341, 198).<br />

saxioba:<br />

ilustrirebuli masalidan SeiZleba gamovyoT Semdegi saxis<br />

1. glovisa: `saxiobaÁ glovasa, viTarca sityÂs-TxrobaÁ uJamoÁsaÁ~ (O,<br />

zir. 22, 6);<br />

2. salxino: `esma ÃmaÁ saxiobisaÁ da pariT memRereTaÁ~ (C), _ `esmoda xmaÁ<br />

sixarulisaÁ da gancxromisaÁ~ (DE _ luk. 15, 25); `ityodeT ÃmiTa<br />

saxiobisaÁTa Soris moxarulTasa~ (M); `miTxrobad Ãmisagan<br />

aRmombgerebelisa saSual morwyulTaÁsa~ (G, msj. 5, 11); `RÂnoman da<br />

saxiobaman axarian gulsa~ (O, zir. 40, 20); `ganmcxromelni mravliTa<br />

68


saxiobiTa da ÃmiTa qnarisa da stÂrisaÁTa~ (m. sw. 15, 3); dauteve eri igi<br />

huriaTaÁ da qalaqi igi aRSfoTebuli, mZlavri igi mklveli, ucnebaÁ da<br />

saxiobaÁ yovelive soflioÁ da miiswrafe beTlemd, romel ars taZari<br />

purisa mis sulierisaÁ...~ (mwinda ioane oqropiri 1996; 132);<br />

3. RvTis sadidebeli: `uZio ufalsa Cuensa kaci erTi, romelman icodis<br />

saxiobaÁ galobaTaÁ uflisaTaÁ qnariTa~ (0, I mf. 16, 16); `keTilad<br />

galobda saxiobasa uflisasa mecnierebiT~ (O, I mf. 16, 18);<br />

`me vscemde viTarca fandurTa Zalsa, Tquen SerTuliTa saxiobiTa<br />

SeasxemdiT~ (HH_ 341, 198); `nesutsa daeciT Tavsa TTueTasa axalsa,<br />

nesutsa keTilad saswaulovansa dResaswaulisa Cvenisas! _ ese brZanebaÁ<br />

sawinawarmetyveloÁ Cuen yovlisa, _ nesutsa Ãma-umaRlÀssa da yovlisave<br />

saqmrisa saxiobisaÁsa keTilad saswaulovansa...~ (`udabnos mravalTavi~<br />

1994; 123).<br />

rogorc cnobilia, arsebobda saxiobis kidev erTi saxe _<br />

satrfialo saxioba, mocemul masalaSi gamokveTilad ar Cans satrfialo<br />

saxiobis magaliTebi. am SemTxvevaSi Cven salxino saxiobaSi vigulisxmeT<br />

satrfialo saxiobac.<br />

z. sarjvelaZis `Zveli <strong>qarTuli</strong> enis sityvis konaSi~ ganmartebulia<br />

`saxioba _ galoba, saxioba-Á _ galoba, jambazoba. saxiobeli _ simRera,<br />

sagalobeli, saxiobiT _ harmoniulad.~ (sarjvelaZe 2001). `maxioba –<br />

TvalTmaqcoba. vidremde hmaxiob, Ä ubadruko~ (sarjvelaZe 1995, 109).<br />

qristianobis gavrcelebas saqarTveloSi bunebrivad mohyva<br />

warmarTuli tradiciebis uaryofa, anda masze qristianuli simbolikis<br />

dafuZneba, moxda erTgvari sinTezi. rogorc Cans, Sua saukuneebSi<br />

eklesiisaTvis miuRebeli aRmoCnda saxiobis xasiaTi (gansakuTrebiT<br />

satrfialo saxiobisa). meeqvse msoflio saeklesio krebis (680-681)<br />

dadgenilebaSi naTqvamia: `romelni samoqalaqoTa SjulTa iswavlidnen,<br />

ara uÃms, raTa Seudgnen sawarmarToTa wesTa, anu ra Teatronad<br />

aRiyvanebodian, anu srulyofdnen maT, romelTa igi kvilistrad<br />

ewodebis~ (janeliZe 1965, 157).<br />

69


ioane oqropiris qadagebebis mixedviT, `didi vnebaÁ ars da<br />

warwymedaÁ mislvaÁ Teatronad da xedvaÁ saqmeTa saZagelTaÁ: dedaTa<br />

mrokvelTaÁ, aRreulTaÁ mamaTa Tana, romelTa ganagdian bunebiTi igi<br />

sircxÂli SiSuelni imRerdian. raÁmca iyo uZÂres mun mislvisa? umjobes<br />

ar mwÂriTa dasuraÁ, vidreRa eseviTarisa urCuloebisa xedvaÁ, rameTu<br />

ara avnebs mwÂre esreT TualTa, viTar avnebs eseviTarisa borotisa<br />

xedvaÁ~ `...vswyevdeT mas, romelman Teatronni aRaSena qalaqTa Sina da<br />

saxiobani Seamzadna~ `...viTarmed keTil ars saRmrToÁ igi gloaÁ da<br />

borot ars sicili, da viTarmed friad mavnebel ars xedvaÁ TeatronTa<br />

da saxiobaTaÁ~ (mwinda ioane oqropiri 1996; 114); `amisTÂsca Teatronni<br />

aRaSenna qalaqTa Sina da saxiobani Semzadna safrÃed sulTa maTTÂs<br />

qristianeTasa~ (iqve, 120).<br />

eqvTime mTawmidlis mier gadmoRebul `rCulis kanonSi~ naTqvamia:<br />

`simRerani da mTrvalobani, mgosnobani da saxiobani da ese viTarca maT<br />

ÃmaTa saeSmakoTa smenani barbiTebisa da orRanoebisa ebanTa da winwilTa<br />

da mrokvalTa da momReralTa da xedvani ese... ujero arian, romel<br />

saqmeni arian sawarmarToni~ (janeliZe 1965, 321).<br />

eklesiam saero Teatrisa da dramis dapirispirebiT TviTon Seqmna<br />

drama da saeklesio Teatri, radganac, rogorc amas ioane oqropiri (IVs.)<br />

aRniSnavda: `ukeTu maxiobeli vinme movidis... erni Sehkrbian da dautevian<br />

yoveli saqme maTi, da aRvidian adgilsa maRalsa xilvad misTa<br />

xelovnebaTa da saxiobaTa~ (ruxaZe 1949, 48).<br />

Zvel wyaroebSi, sadac saxiobaa moxsenebuli, misi Sesrulebis<br />

qmedebis terminic Cans `saxiob~-idanve nawarmoebi: `fiziologSi~<br />

sirinozebis Sesaxeb naTqvamia: `zRvasa Sina arian da saxioben saxiobasa~<br />

(janeliZe 1965, 303).<br />

sulxan-saba orbelianis ganmartebiT: `saxioba ese ars musika<br />

mwyobri ZalTa da sakravTani da Ãmoaneba tkbili, galoba Tu musika~<br />

(saba 1993, 76).<br />

`saxiob~-idan momdinareobs saxiobeli-c da maxiobeli-c.<br />

70


`saxiobeli _ sagalobeli, an mgalobeli, musikosi, galoba:<br />

`daacxrvis simravle saxiobelTa SenTaÁ da ÃmaÁ SemasxmelTa SenTaÁ<br />

arRara ismes (O; ezek. 26, 11); `erTbamad aReRo saxiobeli~ (rifs. 171, 34)<br />

(abulaZe 1973, 384).<br />

am formebs specialuri gamokvleva miuZRvna ilia abulaZem. man<br />

erTmaneTs Seudara Zveli <strong>qarTuli</strong> naTargmni teqstebis sxvadasxva<br />

redaqciebi, agreTve amave teqstebis somxuri da rusuli Targmanebi da<br />

daaskvna, rom am formaTa amosavali mniSvneloba ukavSirdeba ara saxes,<br />

aramed xmis gamocemas. kerZod, Satberdis krebulis mixedviT<br />

(gadawerilia X s. 70-ian wlebSi), grigol noselis nawarmoebSi `kacisa<br />

SesaqmisaTvis~ (Targmnilia VIII-IX ss.) termini mZnobari niSnavs Zalebian<br />

sakravze damkvrels, xolo maxeobeli – Casaber instrumentebze<br />

damkvrels.<br />

i. abulaZe teqstidan ramdenime citatas imowmebs; `da rameTu kaci<br />

cxoveli ars metyueli da amisTÂs jer-ars, raiTa iyvnen Ãelnica misni<br />

Semsgavsebul metyuelebisa, viTar-igi vxedavT mZnobarTa da maxeobelTa<br />

da Semzadis TiToveulman maTman WurWeli msgavsad Znobisa mis TÂsisa,<br />

da ver Ãel-ewifebis stÂnvaÁ ebniTa da verca ebnaÁ igi stÂriTa<br />

ganwvalebisaTÂs WurWelTa maTTaÁsa...~ (abulaZe 1960, 212). teqstidan Cans,<br />

rom Sesrulebamde mZnobari da maxeobeli winaswar unda moemzados.<br />

mogvianebiT giorgi mTawmidels uTargmnia grigol noselis<br />

`SesaqmisaTvis kacTa~ da Satberdiseuli krebulis Znoba termins mis<br />

TargmanSi saxioba Seesabameba. giorgi mTawmideli wers: `yovelive guami<br />

viTarca saxiobisa raÁsme orRanoÁ Semzadebul ars, viTarca-igi iqmnebis<br />

mravalgzis mecniersa zeda saxiobisa, gina galobisasa...~ (abulaZe 1960,<br />

216).<br />

i. abulaZe saxioba, msaxiobeli, maxeobelis Zirad xe//xi formas<br />

gamoyofs da musikalur xmianobas ukavSirebs. manana kobaiZem statiaSi<br />

`vefxistyaosnis xeva terminisaTvis~ saintereso Tvalsazrisi gamoTqva.<br />

igi Seexo `vefxistyaosnis~ prologSi `marT agreTve meleqsesa leqsTa<br />

grZelTa Tqma da xeva~ taepSi naxseneb xeva masdars da aseTi daskvna<br />

71


gaakeTa: saxioba, maxeobelis Ziri `xe//xi (avtori iziarebs i. abulaZis<br />

Tvalsazriss) miRebulia xev-//xiv-fuZisagan –ob Temis – niSniseuli -o-s<br />

win -v-s dakargvis Sedegad. TviTon xev-//xiv- fuZeSi ev sufiqsi Cans: sa-x-<br />

iv-ob-a> saxioba; ma-x-ev-ob-el-i//ma-x-iv-ob-el-i>maxeobeli//maxiobeli.<br />

`leqsTa grZelTa Tqma da xeva-sTan~ dakavSirebiT z. sarjvelaZem<br />

gamoTqva gansxvavebuli mosazreba, rom `xeva zmna SoTa rusTavelma<br />

gamoiyena kazmvis, gamSvenierebis mniSvnelobiT. leqsTa grZelTa Tqma da<br />

xeva unda niSnavdes: epikuri nawarmoebis (poemis) gamoTqma da saTanadod<br />

kazmva (gawyoba)~ (sarjvelaZe 1997, 129).<br />

iv. qavTaraZis azriT: `saxioba imave saxelads fuZes iyenebs, rasac<br />

sax-av-s zmnaSi vxvdebiT: sax-e-ob > sax-i-ob...~ (qavTaraZe 1954, 108).<br />

nawarmoebia sa-x-e sityvisagan: Ziria x, romelic saerToa x-ed-av, a-x-el,<br />

Se-u-x-en-eb-av (xevsuruli), na-x-av fuZeebSi (qavTaraZe 1954, 282).<br />

Cveni azriT, saxeoba Zvel qarTulSi or mniSvnelobas iTavsebs.<br />

erTi mniSvnelobiT is dakavSirebuli iyo musikasTan (`saxioba ese ars<br />

musika mwyobri ZalTa da sakravTani da Ãmoaneba tkbili, galoba Tu<br />

musika~ (saba 1993, 76). am SemTxvevaSi marTebulia i. abulaZis mosazreba<br />

saxiobis Zirad xe//xi gamoyofasTan dakavSirebiT.<br />

meore mniSvnelobiT saxioba dakavSirebuli iyo saxesTan.<br />

(saxiobasax-i-oba).<br />

sainteresoa Zvel qarTulSi moqmedebiT brunvaSi dadasturebuli sityva<br />

saxiTi:<br />

`saxiT-i _ mimsgavsebiTi: `gesma Tquen sityvaÁ arRara saxiTi da<br />

igaviTi~ (sarjvelaZe 1995, 187).<br />

radgan saxioba esaa raimes saxis, xatis, simbolos, vinmes saxis<br />

Seqmna, mimsgavseba, `saxeebiT azrovneba~, marTebuli iqneba, rogorc<br />

<strong>Teatraluri</strong> termini semantikurad saxis cnebas davukavSiroT.<br />

termini saxioba XIX saukunis leqsikografebTanac gvxvdeba.<br />

72


niko CubinaSvils saxioba Setanili aqvs `qarTul leqsikonSi~, rogorc<br />

`saxioba _ Znoba, xma samusikoTa sakravTa, sagalobelTa, anu simReraTa~<br />

(n. CubinaSvili 1961, 360).<br />

d. CubinaSvili imowmebs niko CubinaSvils da saxiobas ase<br />

ganmartavs: `saxioba, s. Znoba, xma samuzikoTa sakravTa, sagalobelTa an<br />

simReraTa... saTeatro saxioba~ (d. CubinaSvili 1984, 1158).<br />

sityva saxioba naklebad, magram XIX saukunis mwerlobaSic<br />

gvxvdeba. n. baraTaSvilis `CinarSi~ saxioba gamoxatavs xmianobas:<br />

`moqSuis mtkvari, moqris niavi da SrialiTa arxevs Cinarsa,<br />

da gamoscemen saxiobasa, tkbilis ocnebiT damaZinarsa!~<br />

73<br />

(qarT. mwer. 1992, 591).<br />

`<strong>qarTuli</strong> enis ganmartebiT leqsikonSi~ saxioba ori mniSvnelobiT<br />

dasturdeba: 1. sanaxaoba, warmodgena. `mudam gatacebuli iyavi nadimebiT,<br />

mogwonda Teatri, saxiobani~ (s. kld.). 2. Zvel musikalur sakravTa xma an<br />

galoba; musika. `moqSuis mtkvari, moqris niavi da SrialiTa arxevs<br />

Cinarsa, da gamoscemen saxiobasa, tkbilis ocnebiT damaZinarsa~ (n. baraT.)<br />

(qegl, VI, 1960, 968).<br />

Tanamedrove qarTulSi saxioba, rogorc Teatralur-sanaxaobiTi<br />

termini, aRar ixmareba.<br />

saxiobis paralelurad qarTul enaSi gaCnda termini<br />

saxismetyveleba, romelic dRes xelovnebaSi `saxeebiT azrovnebas~,<br />

alegoriul Tu simbolur gamoxatvas, raime Sinaarsis saxeobriv<br />

warmodgenas gulisxmobs. zviad gamsaxurdias azriT, `alegoriul meTods<br />

Seesatyviseba sxvadasxva terminebi: `saxismetyvelebiTi,~<br />

`saxisSemoRebiTi~, `mopovnebiTi~, `aRyvanebiTi~, `sacnauri~, `xedvaÁ~<br />

(gamsaxurdia 1991, 61).<br />

pirvelad `saxismetyveleba~ zemoT aRniSnuli mniSvnelobiT<br />

dadasturebulia VIII saukunidan (gavixsenoT, rom 680-681 wels msoflio<br />

saeklesio krebam akrZala saxioba). termini `saxis sityuaÁ~ qarTul


TargmanSi uxmariaT berZnuli fiziologos-is nacvlad (ix. n. maris<br />

gamocemaTa seria `Тексты и разыскания по армяно-грузинской филологии~ VI CПб;<br />

1904).<br />

saxismetyvelebis monaTesave termini `saxis gamoTquma~ gvxvdeba<br />

ioane damaskelis (VIII s.) TargmanSi (k. kekeliZis saxelobis xelnawerTa<br />

instituti,A 691, 91r).<br />

termini saxismetyveleba gamoiyeneba originalur mwerlobaSic. mag.:<br />

efrem mcire erT-erT TxzulebaSi nawarmoebTa Sinaarsis gaazrebis<br />

orgvar SesaZleblobas aRniSnavs: erTia pirdapiri – `ganmartebiTi~,<br />

xolo meore _ `saxismetyvelebiTi~, anu alegoriuli azris amocnoba.<br />

paralelurad ixmareba <strong>qarTuli</strong> da berZnuli terminebi: `saxeT<br />

mwmasnebloba~ _ berZnuli tÂpoplastia (saxeTa Seqmna), `saxiTmoswavebiTi<br />

– sÂmbolikos~ (saxis miniSneba), `saxis moqmedeba~ – morfopoia (formis<br />

micema), `saxis mwerloba~ – ikonografia (saxis, xatis Seqmna), `saxis<br />

CuenebiTi~, `saxis SemoRebiTi~ da a.S. (siraZe 1975, 7).<br />

sulxan-sabasTvis cnobilia termini `saxismetyveleba~, magram<br />

leqsikonSi calke leqsikur erTeulad ganmartebuli ara aqvs. Tumca<br />

gvaZlevs monaTesave terminebis axsnas: 1. `saxis mwerali –<br />

saxismetyvelebiT Tqmulsa sityvasa hrqvian.~ 2. saxis SemoReba – igavis<br />

moyvana. (saba 1991, 76).<br />

ilia abulaZe saxismetyvelebas ase ganmartavs: `saxismetyveleba –<br />

igavi, araki; r-ra zeda saxismetyvelebaÁ SesZina, (m. cx. 316 z), xolo<br />

saxismetyveli – cxovelTa bunebriv xasiaTTa Tu qcevaTa Sesaxeb<br />

metyveli, momTxrobi fiziologi: Tqua saxismetyvelman, fiz.VI.46 saxis<br />

moqmedi moqandake.~ (abulaZe 1973, 384).<br />

z. sarjvelaZis ganmartebiT `saximetyveli niSnavs moigaves, xolo<br />

saxismetyvelebaÁ _ igavTa Txrobas~ (sarjvelaZe 1997, 514).<br />

Cveni azriT, rogorc saxiobis, aseve termin saxismetyvelebis<br />

amosavali mniSvneloba saxes ukavSirdeba. igive xdeba saxismetyvelebis<br />

monaTesave terminebSi (saxis mwerloba, saxis moqmedeba). semantikuri<br />

TvalsazrisiT am terminebs Soris mimarTeba ase gvesaxeba: saxioba aris<br />

74


moqmedeba, romelsac glovis an sixarulis gamosaxatavad mimarTavdnen,<br />

xolo saxismetyveleba _ misi gadataniTi, igavuri gaazreba, Tanamedrove<br />

gagebiT _ saxeebiT azrovneba.<br />

75


§5. mRera-TamaSobis semantikuri mimarTebisaTvis<br />

xelovnebis TiToeuli dargi sakuTari eniT metyvelebs.<br />

`<strong>Teatraluri</strong> xelovneba saxeobrivi qmedebis enaa... speqtaklis saZirkveli<br />

piesaa, scenuri saxisa ki _ roli~ (uruSaZe 1999, 41). rols msaxiobi<br />

asrulebs, asaxierebs.<br />

msaxiobis moqmedebis gamomxatveli cnebis aRsaniSnavad Zvel<br />

qarTulSi gamoiyeneboda <strong>qarTuli</strong> warmoSobis termini mRera. dRes mRera<br />

musikaluri xelovnebis terminologiis kuTvnilebaa. daviwrovda misi<br />

mniSvneloba. Zvel qarTulSi ki mRera ufro farTo mniSvnelobiT<br />

ixmareboda.<br />

iv. javaxiSvili wignSi `<strong>qarTuli</strong> musikis istoriis ZiriTadi<br />

sakiTxebi~ aRniSnavs: `Tavdapirvelad da uZveles xanaSi mRera ar yofila<br />

galobis sinonimi. maSin mRera TamaSobasa niSnavda... TamaSobis<br />

aRmniSvneli iyo am uZveles xanaSi marto mRera ki ara, aramed TviT<br />

simRera-c~ (javaxiSvili 1938, 45).<br />

mRera Zvel qarTulSi polisemiuri terminia. igi dasturdeba i.<br />

abulaZis `Zveli <strong>qarTuli</strong> enis leqsikonSi:~ `mRera _ Zvra, TamaSoba,<br />

xtoma, cekva; `kicxeva,~ `mokicxva,~ dacinva. `laRoba~: `imRerdin winaSe<br />

Cuensa~ (M, msj. 16,25); `daviT... imRerda winaSe RmrTisa yovliTa ZaliTa~<br />

(M, I nSt. 13,8); `imReried raÁ matlni Soris dampalsa Ãorcsa~ (Ath.-11,203<br />

v); `emRerde mas viTarca mfrinvelsa~ (M, iob 40,24); `nu emReri ugunursa~<br />

(O, zir. 8,5); `ferÃiTa erTbamad imRerdes~ (I, es. 3,16); `mouwoda asulsa<br />

ebraelsa, raÁTa amRerebdes yrmasa mas~ (RS. Sob. 186, 18); `yrmaniRa<br />

imReried niguziTa, ginaTu sxÂTa simReriTa~ (Ath-11,78 r); `dReni da<br />

Rameni... guemRerian Cuen, viTarca yrmani raÁ imReried birTuTa<br />

mimogdebiT~ (m. sw. 253,5); `mRdelTmoZRvarni igi emRerdes (ekicxevdes C)~<br />

(DEEmr. 15,31); `emRerdes mas Rame yovel~ (G), `mokicxes igi Rame yovel~<br />

(M, msj. 19,25); `suli maZRari gulsa emRerin~ (O), (ig. sol. 27,7); `xedvides<br />

da emRerdes _ igini samsons~ (M, msj. 16,27); `imRere mis Tana da<br />

Segawuxos Sen~ (pb), _ `hlaRobde Tu SegaWuvnos Sen~ (O, zir. 30,9).<br />

76


mRera _ TamaSi: `sakicxel ars gonierTa kacTa kenWebiTa mReraÁ~ (i.<br />

abulaZe 1973, 303).<br />

z. sarjvelaZis `Zveli <strong>qarTuli</strong> enis leqsikonSi~ gvxvdeba mRera-<br />

dan nawarmoebi forma `mReralobiT-i _ gasarTobi. mamizdeebeli Tavisa<br />

TÂsisaÁ mReralobiTisa ÃelovnebisaTÂs~ [didi sj. 210,29]. (sarjvelaZe<br />

1995, 154). magaliTSi dasaxelebuli mReralobiTi xelovneba swored<br />

Teatralur-sanaxaobiTi xelovnebis <strong>terminologia</strong>s ganekuTvneba.<br />

mRera-sagan nawarmoebi forma memRerni dasturdeba basili<br />

kesarielis `swavlaTa-~s efTvime aToneliseul TargmanSi: `memRern-i<br />

mocekvaveTa da momReralTa gundi, d coroz: `mamaTa da dedaTa zogad<br />

ganawyvnes m e m R e r n i~ 187, 31; `eklesiaTa maT winaSe... memRerni<br />

ganwyvnes maT~ 180, 29 (b. kesarieli 1983, 243).<br />

amave TargmanSi gvxvdeba forma momRerali moqeifis mniSvnelobiT.<br />

`momRerali _ moqeife, d cwmasthz. `romeli m o m R e r a l i marxvasa<br />

Soris gamovida?~ 15, 33; d tranwdovz: `viTarca m o m R e r a l T a aqus<br />

orRanoebi, Semwed Ãelovnebisa maTisa, romliTa mRerad mivlen~ 38, 12<br />

(iqve, 247).<br />

`saqme ars ese memRereTaÁ da meZavTa da mokicxarTaÁ. ara ars ese<br />

saqme zecisa ierusalemsa aRwerilTaÁ, ara ars ese sagzali sasufevelad<br />

caTa wodebulTaÁ~ (wminda ioane oqropiri 1996; 220)<br />

sulxan-sabas leqsikonSi mReraze miTiTebulia, rom TamaSob-is<br />

budeSia saZiebeli: `mRera TamaSobaSi naxe ZA. morineT TamaSoba B.<br />

TamaSoba morineTa C... n. vimRere, imRera, laRoba, memRerni, momRerali,<br />

momReri, namReri, saTamaSo, simRera~ (saba 1991, 535).<br />

`TamaSoba (+ TamaSa TaTrulad sanaxavsa hqvian, xolo TamaSoba<br />

qarTulad mRera SeqcevaTa saxelia. da Z) eseca ganiyofebis<br />

(ganiyofebian A) eqvsad; asparezobad (asparesobad Aa), mRerad, fundrukad,<br />

xuntrucad, rokvad da Seqcevad... mRera ars esenica (+ da ZAB) WadrakTa<br />

da nardTa da yovelTa samorinoTa (samorineTa A) TamaSoba, da orolTa<br />

mravalgvarad brunebasac(a) mRerad(ve) ityvian~ (saba 1991, 298).<br />

77


`mRera tabliT~ ganmartebulia i. abulaZis `Zveli <strong>qarTuli</strong> enis<br />

leqsikonSi~, rogorc `ZvliT, kamaTliT TamaSi: `romeli ara imRerdes<br />

tabliT, aramed iyos igi mocale sxÂsaTÂs~ (b. kes.-equs. dRe. 122,7)<br />

(abulaZe 1973, 303).<br />

niko CubinaSvilis `qarTul leqsikonSi~ mRera Setanilia ori<br />

mniSvnelobiT: `mRera (vimReri, vmRerob) msofliuri galoba, simRera,<br />

ппеть, песни, распевать //TamaSoba (iq naxe) (fsal. 113,4 da Semdgomi:<br />

vefxist.11,83,326), играть, взыграть, скакать, игра. //(vemReri) agdeba, kicxeva,<br />

dacineba (mat. 27, 29), ругаться, насмехаться, издеваться~ (n. CubinaSvili 1961,<br />

303).<br />

`mRera, sx пение, игра, насмешка, vefx.11; bediTi mRera, злая насмешка,<br />

mRera nardisa, игра въ шашки, darej. 2 _ 67,68; vefx. 82; rusud. 412; mRereba,<br />

n. amomRereba; (vimRer, -re), vhgalob, simReras vityvi; vTamaSob nardsa,<br />

Wadraksa; игратьи въ шашки и т.п.; vimRer oroliTa, бросать копье т.е.фехтовать<br />

копьемъ, darej. 22; visr. 5; samRTo werilSi: imReried, unda imRera, играл<br />

онь; isai. 33-4; (vimReri, vemRere), masxrad vigdeb, gavhkicxav, davcineb;<br />

насмехаться, издеваться, mart. 27-29; andr. 20; mReroba (vhmRerob, -re).<br />

simReras vityvi, петь, mRereba, (vamRereb, -re), simReras vaTqmevineb,<br />

vaTamaSeb; заставить петь, играть, (visr. 3), mRerali, s. momRerali. певець, игрокь~<br />

(d. CubinaSvili 1984, 914-915).<br />

mRera gvxvdeba saSual qarTulSi. d. guramiSvilis `daviTianSi~<br />

naxsenebia im drois samefo mejlisis Semadgeneli nawilebi:<br />

`kargi iyvis aRdgomasa mefeTagan mejliSoba:<br />

zma, Sairi, galobani, CangT kvra, mRera, TamaSoba.~<br />

(guramiSvili 1992, 95. strofi 476).<br />

miuxedavad imisa, rom mRera calkea dasaxelebuli, igi<br />

semantikurad mainc garToba-TamaSobis mniSvnelobas gamoxatavs. amas isic<br />

gvafiqrebinebs, rom galobani CamonaTvalSi calkea gamoyofili. `winaT<br />

galoba zogadad yovelnairi musikaluri gabmuli bgeris, anu xmis<br />

aRmniSvneli iyo~ (javaxiSvili 1938, 44).<br />

78


ogorc Cans, mweralma `galoban-Si~ igulisxma saero simRera (da<br />

ara sasuliero, ase rom yofiliyo am sityvis mniSvnelobis gageba<br />

mocemul konteqstSi gaZneldeboda. warmoudgenelia mejlisze<br />

sasuliero simReris Sesruleba).<br />

mRera-dan miRebuli mimReoba _ mRerali gvxvdeba gr. orbelianis<br />

cnobil poema `sadRegrZeloSi~.<br />

`sxva saqarTvelo sad aris, romeli kuTxe qveynisa?<br />

eri guladi, purad, mebrZoli Savis bedisa?!<br />

SavTa droT vera Sescvales mis guli andamatisa,<br />

igiv mxne, igiv mRerali, moyvare Tavis miwisa!..~<br />

79<br />

(qarT. mwer. 1992, 365).<br />

mocemul konteqstSi Znelia imis garkveva, Tu ras gulisxmobda<br />

poeti mReral sityvaSi. ufro marTebulia mocemul konteqstSi mRerali<br />

mxiarulis mniSvnelobiT gaviazroT:<br />

sityva momRerali TamaSis mniSvnelobiT gvxvdeba n. baraTaSvilis<br />

leqsSi `CemT megobarT~:<br />

`ahyeviT sofels, SeumCnevels da momReralsa,<br />

nu moaridebT siymawviles trfobisa alsa!~<br />

da kidev:<br />

`ar SeemsWvaloT mokiskases, kekela qalsa,<br />

sulis damtyvevnels da grZnobaTa crud momReralsa!<br />

(qarT. mwer. 1992, 582-583).<br />

orsave SemTxvevaSi momRerali semantikurad niSnavs `moTamaSes~ da<br />

saero musikis Semsrulebels.<br />

Tanamedrove qarTulSi mRera aRniSnavs saero simReras da<br />

daclilia erT-erTi Tavdapirveli mniSvnelobisagan. `mRera 1. saxeli<br />

mReris zmnis moqmedebisa, _ musikaluri nawarmoebis Sesruleba<br />

(adamianis) xmiT; galoba, simRera. `Cveni xumroba, mRera, sicili xezeda<br />

mZinar frinvels afrTxobda.~ (ilia). ◊ sxva hangze daiwyebs mReras gadat.<br />

iron. Sexedulebas, azrs gamoicvlis. dRes [menSevikebma], roca isini<br />

social-demokratias zurgs aqceven, sxva hangze daiwyes mRera da


liberalebs revoluciis centrad, mis mxsnelad aRiareben (stalini). 2.<br />

Zv. TamaSoba. mefesa ese ambavi uCns, viTa mRera nardisa (rusTaveli)~<br />

(qegl IV, 1958, 1185).<br />

`<strong>qarTuli</strong> enis ganmartebiT leqsikonSi~ ganmartebulia aseve zmna<br />

mReris, mis meore mniSvnelobad dasturdeba Zvel qarTulSi arsebuli<br />

TamaSobs zmnis mniSvneloba. `mReri-s (imRera, umReria) 1. xmiT musikalur<br />

nawarmoebs asrulebs (adamiani), _ simReras ambobs, galobs. patara gogo...<br />

wkriala xmiT mReroda (r. gvet.). [bavSvebi] urbendnen xes garSemo da<br />

mxiarulad mRerodnen (i. gogeb.).. 2. Zv. TamaSobs~ (qegl IV, 1958, 1185).<br />

`Tu me-11 saukunis ZeglebSi mRera winandeburad TamaSobasa da<br />

garTobasa niSnavs, me-12 saukunis ZeglebSi ki ukve saero galobis<br />

aRmniSvnelia da simRera-sac iseTi mniSvneloba aqvs, rogorc am terminis<br />

mniSvneloba exla gvesmis~ (javaxiSvili 1938, 46).<br />

SesaZloa, mRera terminis mniSvnelobis daviwroeba ganapiroba im<br />

faqtma, rom saqarTveloSi ukve XI-XII saukuneebSi Cndeba garTobis cnebis<br />

aRmniSvneli sparsuli termini TamaSi.<br />

Teatralur <strong>terminologia</strong>Si termini TamaSi semantikurad<br />

gamoxatavs msaxiobis mier rolis gansaxierebas, scenaze moqmedebas.<br />

`sabavSvo TamaSebis ubralo refleqsidan, locvidan, ritualidan,<br />

dResaswaulidan, qadagebidan – daibada scenuri TamaSi, msaxiobis<br />

xelovneba. TamaSi _ es ganuxorcielebeli survilebis ganxorcielebis<br />

iluziaa, sazogadoebriv cxovrebaSi momxdari procesebis sarkea. TamaSi,<br />

sarkiseburi asaxvis miuxedavad, axladwarmoqmnadi ramaa, gansakuTrebuli<br />

fenomeni, saswauli~ (TumaniSvili 1998, 10-11).<br />

dRes farTodaa gavrcelebuli rogorc sityva TamaSi, aseve<br />

<strong>Teatraluri</strong> termini TamaSi.<br />

rogorc zemoT aRiniSna, Teatralur-sanaxaobiT xelovnebas CvenSi<br />

didi tradicia aqvs da, Sesabamisad, Zvel qarTulSi msaxiobis moqmedebis<br />

amsaxveli cnebis Sesatyvisi sityvac arsebobda, romelic mRera<br />

aRmniSvneliT gamoixateboda. ukve XI-XII saukuneebis literaturul<br />

ZeglebSi gvxvdeba termini TamaSoba:<br />

80


`gamiSvia SeWirveba, ara mgama yola meo.<br />

ese Tqva da sixaruliT TamaSoba adiada,<br />

mgosani da muSaiTi uÃmes, hpoves, raca sada~<br />

Aanda:<br />

`baRsa Sigan TamaSobad saRamosa gave Jamsa...<br />

momyvebodes momReralni ityodian tkbilsa xmasa,<br />

vimRerdi da vymawvilobdi, vicvalebdi ride Tmasa.<br />

81<br />

(vefx. 1986, strofi 122-123).<br />

(vefx. 1986, strofi 1134).<br />

TamaSi saSual qarTulSic dasturdeba. sulxan-sabasTan TamaSi<br />

calke ganmartebuli ar aris, magram es sityva gvxvdeba sxva sityvebis<br />

asaxsnelad. mag.: `lacici aSikT TamaSi B. ganumartavia Cb… lacicoba<br />

ÃeliT aSikT TamaSoba ZB n. velacice. (saba 1991, 408). gvaqvs TamaSoba<br />

formac: `TamaSoba (+TamaSa TaTrulad sanaxavsa hqvian, xolo TamaSoba<br />

qarTulad mRera – SeqcevaTa saxelia. da Z) eseca ganiyofebis<br />

(ganiyofebian A), eqvsad: asparezobad (asparesobad AA), mRerad,<br />

fundrukad, xuntrucad, rokvad da Seqcevad...~ (saba 1991, 298).<br />

rogorc vxedavT, leqsikografma TamaS sityvis budeSi moaqcia<br />

garToba-TamaSobaTa sxvadasxva saxeebi, romlebic aqve dawvrilebiT aqvs<br />

axsnili.<br />

TamaSoba ganmartebuli aqvs niko CubinaSvilsac: `TamaSoba<br />

(vTamaSob) Seqceva TÂTogvari (vefxist. 119, 323), играть,и игра, игры. werilTa<br />

Sina naculad amisa xmarebul ars mRera da simRera (gamos. 32, 6;<br />

vefxisty. 11; 83), romelica msofliurisa xmarebasa Sina hniSnavs saerosa<br />

galobasa. xolo gvarni TamaSobisani arian: asparezoba, Âipodromsa zeda,<br />

mxedarTa mier anZaTa da saganTa mimarT isarT sreva, orolT triali<br />

mravalgvarad, burTTa cema CogniTa, anu qveiTad rbola, Widili da<br />

egeviTarni. amaTÂs zogjerme iqmnebis daniSnuli dro, romelsac uxmoben<br />

dReobad. rokva, xltoma sxvadasxva rigiTa tanis moZravobiTa da raÁca<br />

samusikoTa sakravTa da ebanTa zeda iqnebis mgosanTa mier, rokvad<br />

iTqmian: cekva, buqna, koWa, Tulo, Cambala, jundruki, egreTve fundruki


vaJTa da xuntruci qalTa. kualad ferxisi anu ferxuli vaJTa da samaia<br />

qalTa, xardiorda mogverdiT fundruki. kualad TamaSoba anu mRera<br />

ewodebis Seqcevasa WadrakTa, nardTa da sxuaTa samorinoTa mier, anu<br />

kenWebiTa, CxirebiTa, vegiTa da misTaniTa, xolo navardoba ars<br />

Sesaqcevad siaruli cxeniTa anu qveiTad saamovnoTa adgilsa zeda~ (n.<br />

CubinaSvili 1961, 229).<br />

d. CubinaSvils TamaSa, TamaSi forma sparsulidan momdinared<br />

miaCnia: `TamaSa TamaSi (spar.), Seqceva TviTogvari; ucxo sanaxavi ram;<br />

увеселенье зрылище. (vefx. 1060; rusud. 334; visr. 34); TamaSeba Sevaqcev<br />

ymawvils, dros gavatarebineb; gavrTav ymawvils TamaSobaSi an mReraSi,<br />

забавлять игрою; rusud. 441; -krialosans, перебирать, четки, ant. 1-3; 4-4, erisT.<br />

2-53; sibr. 158; (maTamaSebs), забавляетъ меня, aleq. 5, (viTamaSeb), vimRer an<br />

vrokav, играть, плясать, rusud. 773; vuTamaSeb lamaz qalebs), Заигрывать съ<br />

хорошенькими, Cong. 93; (veTamaSebi), vhTamaSob visTanme, играть съ кемъ либо~<br />

(d. CubinaSvili 1984, 546-547).<br />

leqsikografi ase ganmartavs sityva TamaSoba-s: `TamaSoba, Seqceva<br />

TiToeulgvari: werilSi nacvlad amisa xmaroben mRerasa~ (d. CubinaSvili<br />

1984, 547).<br />

forma TamaSoba XIX saukunis mxatvrul literaturaSic gvxvdeba:<br />

`magram nu daiviwyebT, ymawvilebo, rom jiriTi aris mxolod<br />

Seqceva, xumroba, TamaSoba.~ (gr. rCeuliSvili 1965, 129).<br />

dasturdeba aseve TamaSa forma:<br />

`im dros, rodesac xalxi iyo gasuli amaRlebas TamaSad, rusudani<br />

ukve didi xnis qvrivi iyo da mwuxarebac qmris gamo hqonda mas<br />

monelebuli~ (iqve, 127).<br />

forma TamaSi gvxvdeba xeloba-daniSnulebis mawarmoebeli mo- _ -e<br />

konfiqsis darTviT:<br />

`qaixosro kaxelia, isic kargi vaJkaci, mojiriTe, moxumari, ucxo<br />

lekuris moTamaSe~ (iqve, 39).<br />

82


`xSiradre jdebodis igi wversa zedan parnasisa gundTa Soris<br />

muzaTasa, mrokveTa da moTamaSeTasa, romlis gamo mTaÁ parnasisa<br />

Seracxil iqmna mTad moleqseTa~ (`ciskari~ 1867 w. #11. gv. 24).<br />

gvxvdeba -ob sufiqsiani formac.<br />

`mxiaruli da celqi talia, mxiarul hyofs mayurebelTa Tiatrsa<br />

Sina ganmrTuÀliTa TamaSobiTa TÂsiTa~ (`ciskari~ 1867 w. #11. gv. 26).<br />

TamaSi _ es is qmedebaa, romelsac msaxiobi axorcielebs sxva<br />

adamianis saxis Seqmnisas.<br />

Tanamedrove Teatralur xelovnebaSi TamaSi, rogorc <strong>Teatraluri</strong><br />

termini, uxvad dasturdeba:<br />

1. `uadresi xanidan moyolebuli, adamiani yovelTvis TamaSs<br />

eswrafoda: saxalxo wes-Cveulebani, qorwili, dakrZalva, saeklesio<br />

ritualebi, saqarTveloSi berikaoba, yeenoba~ (TumaniSvili 1998, 6).<br />

2. `aseTi dResaswaulebi, TamaSobani sazogadoebisaTvis iyo meore,<br />

xelisuflebis oficialuri akrZalvebisagan Tavisufali cxovreba. anda,<br />

m. baxtinis TqmiT, karnavalSi Tavad cxovreba TamaSobs, xolo TamaSi ki,<br />

droebiT, cxovrebad iqceva~ (iqve, 8).<br />

3. `arsebobs mxolod Teatri _ TamaSi. adamianebs TamaSi rom ar<br />

hqonodaT, albaT, am saSineli nerviuli daZabulobisagan yvela Wkuidan<br />

SeiSleboda. aseTi ram xSiria revoluciebis dros – adamianebi kargaven<br />

iumoris grZnobas, TamaSis unars; ra eTamaSebaT am dros~ (iqve, 8).<br />

4. `TamaSis dros adamiani iers icvlis, icvleba misi qceva, garemo.<br />

TamaSis dros is ukve sxva adamiani xdeba, vidre realur cxovrebaSia;<br />

sxvad qcevis survili ebadeba. TamaSi _ es iseTi saSualebaTagania,<br />

romlis meSveobiTac adamiani droebiT gaurbis arsebobis<br />

yoveldRiurobas~ (iqve, 10).<br />

5. `TamaSobs yvela, TamaSoben cxovelebi, TamaSobdnen<br />

pirvelyofili adamiani – monadireebi, TamaSoben bavSvebi da ufrosebi.<br />

TamaSs TiTqos aranairi praqtikuli mizani ar unda hqondes, magram<br />

cxovelTa TamaSi iseT moZraobebsa da qmedebebs Seicavs, romlebic<br />

misTvis aucilebelia yoveldRiur cxovrebaSi~ (iqve, 6).<br />

83


6. sabavSvo TamaSebi bavSvis garemomcvel samyaroze kodirebuli<br />

cnobebis dastas waagavs. am TamaSebSi gaTamaSebuli situaciebis,<br />

movlenebis da moqmed pirTa mimarT bavSvis damokidebuleba vlindeba. Tu<br />

daakvirdebiT bavSvebis TamaSs, yovelTvis mixvdebi, ra urTierTobebia<br />

maT ojaxSi. bavSvi yovelTvis baZavs ufross, mis rols iTvisebs~ (iqve,<br />

8).<br />

7. `es Cveni scenaa. Semdeg mogvaqvs patara naZvebi da iatakze<br />

vamagrebT: namdvili tye gamogvdis. `wiTelqudas~ vTamaSobT, mgels saxes<br />

muriT vuTxapniT. wiTelqudas lamaz kabas vacmevT, bebias saxeze pudrs<br />

vayriT. erT-or repeticias gavdivarT da mayurebels veZaxiT.<br />

mayurebelTa Soris arian Cveni mSoblebi~ (iqve, 9).<br />

8. `gindaT, ofelias roli iTamaSoT? Tqvenma sityvam TiTqos<br />

fexqveS miwa gamomacala, nerwyvi Zlivs Cavylape da giTxariT, Tqven ra<br />

iciT, rom me ofelias rolis TamaSi minda-meTqi?.~ (WilaZe 1982, 211).<br />

TamaSi `xelovnebis ganmartebiT leqsikonSi~ asea axsnili: `TamaSi<br />

_ aqtioruli gamomsaxvelobis (metyveleba, Jesti, mimika, moZraoba)<br />

meSveobiT mxatvruli saxis Seqmna scenaze, estradaze, cirkis arenaze,<br />

kinoSi (Толк. слов. 1985, 252).<br />

`<strong>qarTuli</strong> enis ganmartebiT leqsikonSi~ sityva TamaSi asea<br />

ganmartebuli: `TamaS-i _ 1. TavSesaqcevi, gasarTobi moqmedeba. burTis<br />

TamaSi. _ laxtis TamaSi. _ Wadrakis TamaSi. _ banqos TamaSi. _ nardis<br />

TamaSi. _ CogburTis TamaSi. _ fexburTis TamaSi. _ me imdenad ara<br />

mSioda, ramdenadac `stumrobias~ TamaSi mindoda (akaki). rodesac maTTan<br />

TamaSi ucbad swyindeba nicasa, axla finias uZaxis, kalTaSi isvams<br />

cicasa (S. mRvim.). lizam aiyvana... xataveri kata da dauwyo TamaSi (e.<br />

ninoS.). boCi... biWebSi Caereoda..., dauwyebda maT TamaSs (r. gvet.). TamaSis<br />

xangrZlivoba ganisazRvreba bavSvis asakiTa da TamaSis xasiaTiT<br />

(`saxalxo ganaTleba~). 2. garkveuli wesiT Catareba raime Sejibrebisa, _<br />

Sexvedra, Sejibreba (sportuli, da sxva.)... 3. xelSi risame triali,<br />

moZraoba... 4. nebismieri (an uneburi) moZraoba, tokva... 5. saub. igivea, rac<br />

cekva... 6. raime rolis Sesruleba (scenaze, warmodgenaSi). mwyobri<br />

84


TamaSiT... msaxiobebi izidaven qarTvel sazogadoebas TeatrSi (d. kldi.)<br />

//figur. `raRa dros Seni tarielobaa/ sxva ara iyos-ra, Cvens droSi es<br />

roli cota sasaciloa. gansakuTrebiT Sen ar Segferis misi TamaSi!~ (r.<br />

gvet.). saSinlad mombezrda mudam Rrmaazrovani brZenis rolis TamaSi (q.<br />

baqr. Targm.)... 7. saub. gadat. arSiyoba, flirti. 8. Zv. TamaSa, seiri... 9.<br />

rTuli fuZis meore Semadgeneli nawili...~ (qegl IV, 299-300).<br />

rogorc vxedavT, sityva TamaSi polisemiuria. Teatralur<br />

<strong>terminologia</strong>Si igi pirveli da meeqvse mniSvnelobiT ixmareba.<br />

`<strong>qarTuli</strong> enis ganmartebiT leqsikonSi~ calkea axsnili Zveli<br />

<strong>qarTuli</strong> TamaSa forma (igi TamaS sityvis merve mniSvnelobadacaa<br />

aRniSnuli (ix. zemoT).<br />

`TamaSa (TamaSasi) Zv. da saub. igivea, rac seiri. `erTi mand movide,<br />

me gayurebinebT Tqvens TamaSasa!~ (T. razik.). `Cven Tu erTmaneTs mxari ar<br />

davuWireT da magisTana rameebi vilaparakeT _ naxeT Cveni TamaSa!~ (s.<br />

SanS.). `sanaxaoba, Tvalis seiri. yvelam Tavis saxlisken gaswia sruliad<br />

kmayofilma, rom es samarcxvino da gulis amazrzeni TamaSa naxa (ilia).<br />

`SegxvdebiT roca TamaSa daiwyeba~ (g. yifS. Targm.)~ (qegl, IV, 1955, 299-<br />

300).<br />

Tanamedrove qarTulSi farTod gamoiyeneba zmna TamaSobs,<br />

romelsac qegl-Si 5 mniSvneloba udasturdeba, maT Soris mexuTe<br />

Teatralur xelovnebas asaxavs: 5. raime rols asrulebs, ganasaxierebs<br />

(scenaze, warmodgenaSi). `gana pirvel aqtrisas... ase unda scmoda? sxva<br />

kintoebze uaresad? meaqlemis rols xom ara TamaSobda?!. (r. erisT.).<br />

//warmoadgens, ganasaxierebs, ganaxorcielebs, dgams (scenaze raime piesas).<br />

TamaSobdnen erT piesas cnobilsa da nanatrsa (i. griS.). TamaSobdnen<br />

`iulius keisars~ (q. baqr. Targm.)... (qegl, IV, 1955, 299-301).<br />

`<strong>qarTuli</strong> enis ganmartebiT leqsikonSi~ Setanilia kompoziti<br />

mRera-TamaSi _ mRera da TamaSi. sma-WamaSi, mRera-TamaSSi dauRamda xalxs<br />

es meore dReca (vaJa)~ (qegl, IV, 1958, 1185).<br />

enaSic.<br />

TamaS Ziridan nawarmoebi formebi dasturdeba azerbaijanul<br />

85


`Тамаша _ 1. sanaxaoba, speqtakli, warmodgena; 2. daTvaliereba.<br />

Тамашачы _ mayurebeli~ (hajievi, alieva 1989, 111).<br />

86


§6. godebis saxioba _ tragedia<br />

berZnul-laTinuri warmoSobis <strong>Teatraluri</strong> termini tragedia<br />

`xelovnebis ganmartebiT leqsikonSi~ asea axsnili: `tragedia _<br />

dramatuli nawarmoebi, romelic gamoxatavs ukiduresad mwvave an<br />

Seurigebel cxovrebiseul konfliqtebs da umetes SemTxvevaSi mTavrdeba<br />

gmiris daRupviT~ (Толк. слов. 1985, 700).<br />

`ucxo sityvaTa leqsikonSi~ am terminis ori mniSvneloba<br />

dasturdeba: `tragedia [berZ. tragodia] – 1. dramatuli nawarmoebi, romelSic<br />

asaxulia Seurigebeli konfliqti, Zlieri xasiaTebisa da Rrma gancdebis<br />

Sejaxeba, rac xSirad gmiris daRupviT mTavrdeba; 2. (gadat.) saSineli<br />

ambavi, ubeduri SemTxveva; mZime gancda, tanjva.~ (usl, 1964, 375).<br />

tragedia aris dramatuli xelovnebis erT-erTi saxe, momdinareobs<br />

antikuri samyarodan da sityva sityviT niSnavs `Txebis simReras~.<br />

mogvyavs zogi cnoba an cnebebTan dakavSirebiT.<br />

`Античная драма — древнегреческая драма. Развилась из ритуального действа<br />

(драма — слово греческое и означает действо) в честь бога Диониса. Оно обычно<br />

сопровождалось хороводами, пляской и песнями (дифирамбами). Содержанием этих<br />

песен являлось сказание о похождениях Диониса. Исполнители их танцами и мимикой<br />

воспроизводили это сказание. Затем из среды хора выделился ведущий, которому отвечал<br />

хор. Роль его часто исполнялась существовавшими уже тогда профессионалами-актёрами<br />

(плясуны, разные потешные мастера и т. п., они увеселяли обычно толпу на сборищах).<br />

Некоторые исследователи полагают, что в глубокой древности о страданиях бога Диониса<br />

рассказывал жрец, приносивший при этом на алтарь в жертву козла (козёл по-гречески<br />

tragos, отсюда — трагедия).<br />

Участники ритуального действа надевали на себя маски с козлиными бородами и<br />

рогами, изображая спутников Диониса — сатиров (отсюда название — сатировская<br />

драма). Ритуальные представления происходили во время дионисий (празднеств в честь<br />

Диониса), весной и осенью. Различались дионисии «великие» — в городе, очень пышные,<br />

и «малые» — сельские, более скромные. Эти ритуальные представления и являются<br />

истоками греческого театра ~ (Материал из Википедии — свободной энциклопедии).<br />

87


termini tragedia sulxan-sabas leqsikonSi Canamatad ikiTxeba:<br />

`traRedia ars berZnuli, niSnavs Txis kikiniviT Semsgavsebul simReras<br />

samwuxarosa.~ aq sainteresoa is, rom sulxan-saba tragediis sawyisad<br />

`simReras samwuxaros~ miiCnevs, rac berZnebs Txis kikinTan mimsgavsebul<br />

hangze hqondaT Sewyobilio~ (janeliZe 1983, 135).<br />

Zvel qarTulSi es termini semantikurad glovas, samwuxaro ambavs<br />

ukavSirdeboda.<br />

gamoTqmulia mosazreba, rom `xalxuri zepirsityvierebiT<br />

Semonaxuli drama `menacvale~ da `qarTlis cxovrebaSi~ daculi Zveli<br />

<strong>qarTuli</strong> tragediis fragmenti tragedias warmogvidgens, rogorc<br />

mwuxarebis, glovisa da godebis Janrs~ (janeliZe 1980, 140).<br />

`godebis~ Janris literaturuli nawarmoebi warmoiSoba maSin,<br />

rodesac adamiani kargavs, rac misTvis yvelaze maxlobeli da Zvirfasia<br />

_ samSoblos, wres, romelSic adamiani cxovrobda da Zvirfas adamians.<br />

datireba dakavSirebuli iyo winaparTa kultTan, winapris kulti ki,<br />

Tavis mxriv, momdinareobs adamianis rwmena-warmodgenebidan sulis<br />

ukvdavebaze. glova sinkretuli xasiaTisaa is gamoixateba rogorc<br />

sityviT, ise masTan ganuyreli moqmedebiT _ garkveuli ceremonialiT,<br />

romelic sxvadasxva adgilas, sxvadasxva dros, adamianTa sxvadasxva<br />

koleqtivSi sxvadasxva saxes Rebulobs~ (sulaberiZe 2001, 100-101).<br />

k. kekeliZe godebasTan, rogorc literaturul JanrTan<br />

dakavSirebiT daaskvnis:<br />

1) savaldebulo araa, rom `godeba~ TavisTavad, rogorc<br />

damoukidebeli nawarmoebi, arsebobdes. xSirad is Casmulia romelime<br />

moTxrobis CarCoSi, rogorc erTi motivi zogadi kompoziciisa;<br />

2) Eepitafia-oda _ sityvis avtorebi mimarTaven gareSe pirT,<br />

`godebis~ avtori ki elaparakeba Tavis Tavs da godebis adresats;<br />

3) `godeba~ cdilobs gadmogvces ara imdenad realuri detalebi<br />

ambisa, rogorc amas vxedavT epitafiaSi, odasa da `samicvalebulo~<br />

sityvaSi, ramdenadac is mwuxareba da sevda, romliTac aRsavsea guli,<br />

88


gamsWvaluli saTuTi lirizmiT, Rrma sevdiTa da mwvave sulieri<br />

gancdebiT;<br />

4) epitafia-xotba _ sityvaSi sWarbobs inteleqtualur-SemecnebiTi<br />

elementi, `godebaSi~ ki _ emociur-grZnobiTi.<br />

5) epitafia-xotba _ sityvis avtorebi winaswar miznad isaxaven<br />

msmenelze zemoqmedebas, amisaTvis isini Sesafer ritorikul xerxebs<br />

mimarTaven, mgodebeli ki winaswar aseT mizans ar isaxavs, is ufro<br />

gulwrfeli da martivia~ (kekeliZe 1956, 199-200).<br />

sayuradReboa leonti mrovelis `mefeTa cxovrebaSi~ daculi<br />

farsman qvelis datireba, romelSic naTqvamia, rom gardacvlili<br />

qarTlis mefis dasatireblad `...dasxdian mgosanni glovisani, da<br />

Sekrbian yovelni da aÃsenebdian simÃnesa da siquelesa, da siSuenieresa<br />

da saxierebasa farsman quelisasa, da ityodian esreT: vaÁ Cuenda rameTu<br />

mogÂZina sueman borotman, da mefe Cueni, romlisagan Ãsnil viyveniT<br />

monebisagan mterTasa, moikla igi kacTa mgrZnebelTagan da aw miveceniT<br />

Cuen wartyuenvad naTesavTa ucxoTa~ (qarTlis cxovreba, I, 53.)<br />

rogorc Cans, Cvenma winaprebma tragediis arsi gadmosacemad<br />

termini tragedia SeusabamoT miiCnies da paralelurad Seqmnes<br />

TviTmyofadi terminebi: `mosawevarTmetyebe~ (tragikulTa filosofosad<br />

ganmartebuli) da `glovis mgosani~.<br />

rogorc zemoT aRvniSneT, Zvel saqarTveloSi `salxino mgosnebis~<br />

gverdiT arsebobdnen `glovis mgosnebi~ micvalebulis damtirebels<br />

specialuri terminiT `glovis mgosniT~ moixseniebdnen. termini `mgosani~,<br />

rogorc iv. javaxiSvilma da ak. SaniZem gaarkvies, Zveli sparsulidan<br />

(`kosan~, `gosan~) unda iyos Semosuli saTanado saxecvlilebiT, TavSi<br />

mimReobis m formantis darTviT~ (janeliZe 1983, 153).<br />

`Wan. m-gar//b-gar _ tirili megr. gar _ tirili, qarT. gl-ov _<br />

datireba~ (a. Ciqobava 1938, 259).<br />

sityva glova/gloaÁ fonetikuri saxesxvaobiT da misgan nawarmoebi<br />

formebi: mgloare/mglovare Zvel qarTul originalsa Tu naTargmn<br />

ZeglebSi uxvad dasturdeba:<br />

89


`rameTu yovelni kacni soflisani saSurvel da sanatrel hgonebdes<br />

sixarulsa da gancxromasa Sina myofTa, xolo mwuxarebasa da gloasa da<br />

siglaxakesa Sina myofni sawyalobelad Seeracxnes~ (ioane oqropiri 1996,<br />

239).<br />

`xolo romelTa mgloareTaTÂs ityÂs? garna romelni igi codvaTa<br />

TÂsTaTÂs iglovden, rameTu meore igi gloaÁ, romelni igi codvaTa<br />

TÂsTaTÂs iglovden, rameTu meore igi gloaÁ, romeli iqmnebodis<br />

soflioÁsa raÁsme da warmavalisa saqmisaTÂs friad dayenebul ars~ (iqve,<br />

240).<br />

`amas eseviTarTa mgloareTa hnatris ufali, rameTu keTil ars<br />

eseca mcnebaÁ da yovlisave sibrZnisa maswavlel, rameTu ukueTu romelni<br />

iglovdian sikudilisaTÂs Svilisa sayuarelisa...~ (iqve, 240).<br />

`saWiro ars gloaÁ da sawyino, amisTÂs eseviTari igi sasyideli<br />

aRuTqua mglovareTa~ (iqve, 240).<br />

`xolo gloaÁ bZanebul ars Cuenda ara TÂsTa oden codvaTaTÂs,<br />

aramed moyvasisaTaca, viTarca iqmodes wmidani igi~ (iqve, 242).<br />

`yovliT kerZo keTil ars mcnebaÁ ese gloÁsaÁ da friad sargebel,<br />

rameTu vinaÁTgan Wiri amis sawuTroÁsaÁ saukunoÁsa gansuenebisa<br />

momatyuebel iqmnebis~ (iqve, 242).<br />

sityva glova gvxvdeba aseve himnografiul Tu sxva saxis<br />

sasuliero mwerlobis nawarmoebebSi:<br />

`yrma saSoÁTgan da mucliT STamosruli<br />

pirvelsa Ãmasa tiriliT ganutevobs,<br />

yovelTasave viTar pirvelis Ãmisa<br />

msgavs mtiralobisa inebebs brZeni vinme<br />

gloÁT, rameTu ars Semosuli sawuTod~<br />

(ianbikoni ioane oqropirisani; k. kekeliZe 1980, 612)<br />

Cvens interess iwvevs sulxan-sabasTan dadasturebuli forma<br />

maJmobeli. maJmobeli _ sagalobel-Ãmoaneba ZA. sagloelÃmoaneba,<br />

galoba, Tu rac B. maJmobeli (ese Cq) ars galoba samkdro anu sxva Ãma<br />

rame glovisa(ni) Cbq. galoba samkdro anu Ãma rame gloisa D. andria<br />

90


salosis wignSi maJmobeli galobad samkdrod anu sxvad Ãmoanebad<br />

gamoaCina E ~ (saba 1991, 437).<br />

`glovis mgosnis gverdiT arsebobda kidev erTi termini _<br />

mosawevarTmetyebe.<br />

d. janeliZe `glovis mgosanze~ ufro Zvel terminad<br />

`mosawevarTmetyebes~ miiCnevs.<br />

mosawevarTmetyebe dasturdeba ioane qsifilinosis metafrasebis<br />

qarTul TargmanSi (XII). `mosawevarTmetyebad uwoden tragikulTa<br />

filosofosTa~.<br />

orive _ `glovis mgosanic~ da `mosawevarTmetyebec~ saxiobis erT-<br />

erTi Janris – tragediis Semsrulebels aRniSnavda, magram maT Soris<br />

semantikuri TvalsazrisiT gansxvavebaa. pirveli gamoxatavda konkretuli<br />

datirebis Semsrulebels, xolo – mosawevarTmetyebes ufro zogadi<br />

mniSvneloba hqonda da niSnavda `sibrZnismetyvels~.<br />

semantikuri TvalsazrisiT interess iwvevs termini<br />

mosawevarTmetyebe. samwuxarod, es termini leqsikur erTeulad ar<br />

Sesula <strong>qarTuli</strong> enis ZiriTad Tu dargobriv _ Teatralur leqsikonebSi.<br />

termini kompozituri mimReobaa: mosawevarT-metyebe – mo-sa-wev-ar-T<br />

_ me-tyeb-e. am kompozitis pirveli Semadgenlis Ziria wev, xolo meorisa<br />

– tyeb.<br />

mosawevarTmetyebis orive nawili cal-calke ganmartebulia<br />

sulxan-saba orbelianTan: `mosawevari _ wartyvevna ZABC (saba 1991, 505).<br />

es ukanaskneli garkveuli fonetikuri procesis, kerZod, metaTezisis<br />

Semdeg Setanilia leqsikonSi, rogorc `wartyuÀnva ZABCab, wartyvenva<br />

(qD) (+14,2 zaq. ZAa) srulad datyveveba ZA. sruli dartyvevebaB.<br />

wartaceba yovlisave CD. n. ayra, wdola (saba 1991, 367).<br />

sityva mosawevari dasturdeba Zvel qarTulSi: `mosawevar-i _ xarki,<br />

kabala. Tavisufali damonebuli gantevebul iqmnas raÁ mosawevarisagan,<br />

kualad ukuniRebn pirvelsave pativsa da mdgomareobasa [didi sj. 139, 39]<br />

(sarjvelaZe 1995, 141).<br />

91


d. CubinaSvili mosawevars ufro vrclad ganmartavs: `mosawevari,<br />

mosawevi – zed an mdevari, mdevrad gagzavnili, Tavzed mosavali, bedi,<br />

bediswera.<br />

<strong>qarTuli</strong> enis dialeqtebidan xevsurulSi dasturdeba wev-/wiv-<br />

fuZeebisgan nawarmoebi mravali sityva, romelTagan yuradRebas iqcevs<br />

garkveuli sityvebi da Sesityvebani, romlebic, Cveni azriT, semantikur<br />

msgavsebas avlenen leqsema mosawevarTan: laSwarTmwevarT saflavi,<br />

mawevari, miuwevari, miqielis mwevarni, mwevarni/mwevrebi. am ukanasknels<br />

Zalian didi roli ekisra xevsurebTa warmarTul religiur<br />

warmodgenebSi: `mwevarn-i/mwevr-eb-i RvTaebaTa damxmareni. amasTanave<br />

TviTeul RvTaebas hyavs xelqveiTi da damxmare mwevrebi da iasaulebi,<br />

romlebic maT nebas da brZanebas asruleben~ (makal. 230,4); (WinWarauli<br />

2005, 635). isic cnobilia, rom xaxmatSi aris erT-erTi yvelaze Zlieri<br />

salocavi, sadac daculi iyo jvari, ganZi, wm. giorgisa da dobilis<br />

xatebi, aseve mwevris saflavi-Semawevari uSviloTaTvis.<br />

Cveni azriT, leqsema mosawevari uZvelesi <strong>qarTuli</strong> sakraluri<br />

daniSnulebis sityvaa, romelic leqsikurad ukavSirdeba beds,<br />

bedisweras, rogorc amas d. CubinaSvili miuTiTebs. mosawevar-is Sinaarsi<br />

SeiZleba gamomdinareobdes <strong>qarTuli</strong> warmarTuli panTeonidan.<br />

mosawevarTmetyebis meore nawilis fuZea Zveli <strong>qarTuli</strong> tyeb/tyep,<br />

romelic sulxan-sabasTan ase dasturdeba: `tyeba (+50,10 dabad. ZA) Tavs<br />

cema ZABCDE. n. etyeba, ityeba.~ (saba 1991, 149). `[tyep (tyip) n. ityepda,<br />

motyipa, natyepi]. (saba 1991, 149).<br />

d. CubinaSvili tyebas ase ganmartavs: tyeba, s.…(vityeb, -be) vvaeb,<br />

TavSi vicem, vvalaleb, vhgodeb, vhgvrinav, рыдать, оплакивать, 1. qarTl. 275;<br />

334; mat. 2-18; saqm. 8-2; samRuTo werilSi vityeb-is magierad uxmariaT<br />

vetyeb. etyebdes, etyebdnen, ierem. 8-2, 16-6, n. tyepa~ (d. CubinaSvili 1984,<br />

1230).<br />

Zvel qarTulSi dasturdeba forma metyebari. `metyebar-i mtirali<br />

da aha mun dedani msxdomareni, metyebarni Tamuzisni [ezekieli 8,15 (gel)]~<br />

(z. sarj. 1995; 115).<br />

92


zmna tyeps damowmebulia qegl-Si: `tyep-s (saub.) scems (xeliT) =<br />

Sdr.: ityeps, ityipeba, tyepa, natyepi, tyepa (saub.) saxeli tyeps zmnis<br />

moqmedebis. (qegl, 1990; 920)<br />

Zveli <strong>qarTuli</strong> terminis _ mosawevarTmetyebes mniSvneloba ase<br />

gvesaxeba: es iyo filosofiurad moazrovne adamiani, romelic ki ar<br />

dastiris ama Tu im micvalebuls (rogorc `glovis mgosnis~ SemTxvevaSi<br />

gvaqvs), aramed moTqvams wuTisoflis warmavlobasa da bedisweraze.<br />

93


§7. godebis gundis aRmniSvneli terminis _ `zrunis~ Sesaxeb<br />

termini `zruni~ `xelovnebis ganmartebiT leqsikonSi~ asea axsnili:<br />

zruni _ gundi, romelic imeorebs momRerali solistis teqsts (Zv.<br />

<strong>qarTuli</strong> termini). (зруни – хор, вторящий солисту – певцу (древногрузинский<br />

термин). zruni (груз.) (Толк. слов. 1985, 251).<br />

aqve termini zruni naxsenebia godebis ganmartebaSi. `godeba _<br />

(glova) – gansakuTrebuli Zveli – <strong>qarTuli</strong> <strong>Teatraluri</strong> saSemsruleblo<br />

Janri, romelSic monawileobdnen solisti momRerali – mgosani da gundi<br />

_ zruni. godebisaTvis damaxasiaTebelia is, rom, rogorc momReral-<br />

mgosani, ise gundi – zruni simReras asrulebdnen mimikuri moZraobebisa<br />

da cekvebis TanxlebiT (Толк. слов. 1985, 174).<br />

datirebas raWaSi `zruns~ uwodeben~ (virsalaZe 1958).<br />

am terminis Sesaxeb saTanado informacia `<strong>qarTuli</strong> musikis<br />

istoriis ZiriTad sakiTxebSi~ iv. javaxiSvilma adreve warmoadgina:<br />

cnobilia, rom micvalebulis datirebisa da moTqmiT tirilis dros<br />

Zvel saqarTveloSi banis micema imdenad aucilebel wesad iyo miRebuli,<br />

rom aseTi banisaTvis sagangebo terminic ki Seiqmna da zruni<br />

ewodeboda~ (javaxiSvili 1990, 299).<br />

sainteresoa mTis raWaSi gavrcelebuli e.w. zruniT datireba<br />

(romelic XXI s-mde arsebobda). igi ZiriTadad qalTa Semoqmedebaa,<br />

mamakacebi mxolod gansakuTrebul SemTxvevaSi, mZime mwuxarebis Jams<br />

asrulebdnen. datirebas koleqtiuri xasiaTi hqonda, romelSic, vaxuSti<br />

batoniSvilis TqmiT, monawileobdnen ara Wirisufalni, aramed sxvani mun<br />

myofni~ (`xmiT natirlebi~ 1981, 3).<br />

WirisufalTan samZimarze misulebidan erTi, wamyvani xma iwyebda<br />

reCitativis formis teqsts, xolo danarCenebi mas ahyvebodnen. `zruniT~<br />

umetes SemTxvevaSi xeobis, soflis, mTis Rirseul Svils acilebdnen.<br />

motiralis moTqmaSi aisaxeboda gardacvlilis Rirseba, sikvdilTan<br />

damokidebuleba da warmosaxva gansvenebulis suleTSi Sesvlis Sesaxeb.<br />

94


termini zruni sanaxaobiTi kulturis erT-erTi ritualis<br />

aRmniSvnelia. es termini Zvel qarTulSi ar dasturdeba. termini zruni<br />

sulxan-sabasTan ganmartebulia rogorc `godebis bani, tirili~ (saba<br />

1991, 287). leqsikografi am sityvas ganixilavs agreTve tiril sityvis<br />

budeSi. `godeba ars ÃmakeTilobiT (t da ZA) zrun-SewyobiT (zrun-<br />

SebanebiT B) guli(s) satkivarTa sityvaTa mgosnoba, xolo zruni Sebaneba<br />

misi~ (saba 1991, 139).<br />

sabas ganmartebas imowmeben niko da daviT CubinaSvilebi: `zruni –<br />

godebis bani mtiralTagan~ (n. CubinaSvili 1960; d. CubinaSvili 1984).<br />

zruniT datireba s. makalaTias ase aqvs aRwerili: tirian moTqmiT<br />

zogjer datireba `zruniT ician, romelic CvenSi gavrcelebul `zars~<br />

waagavs (makalaTia 1987, 69). iv. javaxiSvili zemoT xsenebul wignSi<br />

aRniSnavs: samgloviaro moTqmiT tirils zari ewodeba. mis bans<br />

gansakuTrebuli saxeli zruni [aqvs]... safiqrebelia, rom Zveli <strong>qarTuli</strong><br />

galobis monaTesave unda iyos tirilisa da datirebis, godebis<br />

gamomxatveli megruli termini gara-ca da mongara-c, romelic<br />

Tavdapirvelad mainc, moTqmiTa da SebanebiT –zruniT, xma-Sewyobili<br />

tirilis aRmniSvneli unda yofiliyo~ (javaxiSvili 1990, 264, 40).<br />

svaneTSi zari mamakacTa monawileobiT sruldeba, kidev arsebobs<br />

mamakacTa datireba litentural – `gasvenebisas~ (`satiralze~), kacebs<br />

TavSi xelebis waSena sCveviaT (sv. leqs. 2000, 448). Litental bz. _ TavSi<br />

xelebis waSeniT moTqma (iqve, 449) ix. > lisentyual – TavSi xelebis<br />

waSena... RuaJars laguanJi lisentyual; qalTa datireba _ lilWal (bz.,<br />

bq.); lireWal (lent.); lirWal (lSx.) (iqve, 440) da ÃeduiS ligne. es<br />

ukanaskneli Sesrulebis formiTa da SinaarsiT zruns waagavs;<br />

WirisufalTan samZimarze misuli qalebi naxevarwred dgebian, moTave<br />

CamoTvlis mTeli xevis micvalebulebs, danarCeni ki hirgs eubnebian.<br />

<strong>qarTuli</strong> dialeqtebidan zruni dadasturebulia xevsurul<br />

dialeqtSi; `msxvilfexis xmamaRal xmianobas yvirili ewodeba xmadabals<br />

– zruni~ (WinWarauli 1960, 233).<br />

95


zrunav-s, dabal xmaze xmianobs msxvilfexa pirutyvi. zrun-i (Sdr.<br />

saba; zruni, fS.; zrinavs, zrinva, p. xubutia: zrinvaÁ), g. SaraS. zrumuni)<br />

(WinWarauli 2005, 337).<br />

TuSur dialeqtSi damowmebul zrinvas ori mniSvneloba udasturdeba:<br />

zrinvaÁ-1. zmuili saqonlisa; 2. adamianis kvnesa tkivilisa da mwuxarebis<br />

gamo. avaime rad gvereTali zrinavs Cuen Ãari~. `biWu Áaq raRad zrinau~.<br />

(xubut. 1969).<br />

amosaval mniSvnelobad `saqonlis zmuilia~ miCneuli. Sdr.: zrinvaÁ<br />

(zrinavs): 1. Zroxis zmuili `fur ro xbos aCens, tkivilis Sewuxebul<br />

zrinavs~. 2. gadat. adamianis gauTavebeli wuwun-Civili raimeze. `magis<br />

zrinvasac aRar saSvel dadgeb, rodimden eg unda iambos?~ (cocaniZe 2002,<br />

165).<br />

zrinva gvxvdeba Zvel qarTulSic. z. sarjvelaZis `Zveli <strong>qarTuli</strong><br />

enis leqsikonSi~ zrinva asea ganmartebuli: zrinva _ dayvireba: 1.<br />

erTbaSad yovelman erman izrinves da aRiRes cecxli da gadawunes<br />

saxlni bilwTa maT sabines da kriskentinqsni safuZvlamde~.<br />

zrinva-Á _ yvirili: `Seqmnes zarisadsaÃdelni zrinvani da yivilni~<br />

(sarjvelaZe 1995, 84).<br />

zrinva sabasTanacaa damowmebuli da aRniSnavs rogorc sagnis mier<br />

gamowveul xmianobas, ise adamianis xmianobasac, oRond gansxvavebuli<br />

niuansebiT, `zrinva – jarT daTqrialeba z. jaris daTqrialeba A. jarT<br />

Tqriali B. TqrialiviT C. darejan: izrin(v)a qaravanman da Semogvidga<br />

ukan. `"PE~ (saba 1991, 286). daTqrialeba sabas ar ganumartavs, magram es<br />

sityva ganmartebulia d. CubinaSvilTan: iTqmis jarTaTvis anu cxenTa:<br />

fexis xmas davayeneb, поднять топот, шум.<br />

zrinva sabas leqsikonSi axsnilia agreTve RaRadeba sityvis budeSi<br />

rogorc adamianis sasixarulo SeZaxili [ewodebis...] `mterTa ganromilTa<br />

kacTagan sasixarulo Ãma-yofiT RaRadebasa – zrinva~ (saba, 1991, 245).<br />

`<strong>qarTuli</strong> enis ganmartebiT leqsikonSi~ zrinva damowmebulia<br />

`sityvis konidan~: zrinva Zv. jarT daTqrialeba~ (saba) (qegl, IV).<br />

96


zrunic da zrinvac xmasTan, xmianobasTan aris dakavSirebuli. Cans,<br />

esenic xmabaZviTi sityvebia. SesaZloa, Tavdapirvelad zrun-/zrin- fuZeebi<br />

mxolod cxovelTa xmianobas gamoxatavda, SemdgomSi ki sityvis<br />

mniSvneloba gafarTovda da adamianis verbaluri da sensualur-<br />

mentaluri unaris gamoxatvac itvirTa (ix. zrunva, `wuxili, dardi,<br />

fiqri~) (qegl, IV).<br />

xmianobasTan dakavSirebuli zrun/zrin fuZeTa analogiuri<br />

struqturis sityvebi dasturdeba rogorc Zvel, aseve axal qarTulSi:<br />

burdnaÁ `xmadabla laparaki~, CurCnaÁ/CurCunaÁ `CurCuli~, dtrÂnvaÁ<br />

`SfoTi, wyroma~; Ruminva `RuRuni~; frfinvaÁ `Seqeba~, WrWinvaÁ `WikWiki~...<br />

(sarjvelaZe 1995, 53, 76, 222, 252). zogierTi am rigis sityva, gansaxilvel<br />

zrun/zrin sityvaTa msgavsad, polisemiuria, da ixmareba rogorc<br />

cxovelis, ise adamianis garkveuli saxis xmianobis gamosaxatavad. Sdr.:<br />

Zv. qarT. Wrtinva `WikWiki~ > `Civili, wuxili,~ WrtinvaÁ `Civili, wuxili,<br />

fiqri~ (sarjvelaZe 1995, 273), dvrinva... dabali boxi xmiT mRera, galoba<br />

//RuRuni (qegl, III, 1156). gvrin-i... Zv. da kuTx. (xevs.) erTgvar kiloze<br />

saTqmeli mTibluri simRera. Ggvrinva... Zv. sagloeli (=glovis<br />

gamomxatveli) xmianoba~ (saba), _ vaeba, godeba~ (iqve, II), Zv. <strong>qarTuli</strong><br />

gurinva `tirili~ (sarjvelaZe 1995, 54).<br />

zrun-zrin leqsemaTa kavSiris Ziebisas fuZeebSi u/i monacvleobis<br />

sakiTxi dgeba. amgvari nawilobrivi umlautizacia qarTul enasa da mis<br />

dialeqtebSi Cveulebrivi movlenaa. Sdr.: Zveli <strong>qarTuli</strong> fuc-fic<br />

`qarTulSi fuc fuZis u-s da i xmovniT (fic) Senacvleba unda iyos<br />

asimilaciis erT-erTi saxeobis Sedegi, (rogava 1962, 47). xmovanTa am<br />

rigis Senacvlebis faqtebi dasturdeba <strong>qarTuli</strong> enis dialeqtebSic.<br />

Sdr.: cun (ingil.) `cvili, wminda sanTeli; `xvintrici, (gur.) sicil-<br />

TamaSi. Sdr: xuntruci; WuWyna, (imer.) WiWyna, uxeirod recxva; kvircxli,<br />

(leCx.) cremli, kurcxali; kviWe, mkviWe, mkuWe, (gur.) metad mwife xilze<br />

ityvian; funTxi, (imer. gur.) Tqori, wvrili wvima; funTxavs-Wyumplavs,<br />

wvrilad wvims, Sdr: finTxli, (leCx.) Tovlis fifqi, fanteli; fiTqini,<br />

97


(imer.) saymawvilo seni, fuTqi (ix. Rlonti, 1984) xvirjini (imer. raW.)<br />

xurjini, (qegl, VIII) da a.S<br />

zrun- fuZidan iwarmoeba zrunva da zrunavs. Sdr. xevs. zruni.<br />

(`msxvilfexis xmadabali xmianoba~) > zrunavs (~dabal xmaze xmianobs~...);<br />

zrunva gansxvavebuli mniSvnelobiT dasturdeba Zvel qarTulSi,<br />

`vefxistyaosanSi~, sulxan-sabasTan da axal qarTulSi.<br />

`abos wamebaSi~ vkiTxulobT: amisTÂs SiSman da zrunvaman Semipyra<br />

me da SeSfoTna godebaÁ Cemi da daveci da movakldi mecnierebisagan~<br />

(abo 1960, 44).<br />

`grigol xanZTelis cxovrebaSi~ grigolis mRvdlad kurTxevasTan<br />

dakavSirebiT naTqvamia: `xolo amas netarca daRacaTu aqunda siyuaruli<br />

mRdelobisaÁ, Sezrunda sityuasa maTsa zeda da SiSi daeca siaxlisaTÂs<br />

hasakisa misisa~ (xanZTeli 1960, 134).<br />

`aramed mamaÁ miqel Sezrunda mimdemi samaradisosa mas brZolasa<br />

da mowafe TÂsi miavlina sulierad moZRurisa TÂsisa mamisa grigolissa<br />

da auwya yoveli igi gansacdeli sulTa borotTaÁ~... (xanZTeli 1960, 176).<br />

`xolo sanatreli dedaÁ febronia zrunvasa Sina iyo, rameTu<br />

mwyemsad maTda Cinebuli sarwmunoÁ mRdeli, mamisa grigolis mivlenili,<br />

gardaicvala~ (xanZTeli 1960, 177).<br />

zrunva semantikurad dakavSirebulia wuxilTan, urvasTan, (me-urv-e,<br />

mo-u-rav-i), Sezrunda igivea, rac `Sewuxda~, `<strong>qarTuli</strong> enis ganmartebiT<br />

leqsikonSic~ asea ganmartebuli: `zrunva ...saxeli zrunavs, zmnis<br />

moqmedebisa: 1. wuxili, dardi, fiqri vinmeze an rameze, gamaZRari da<br />

taxtze gadagorebuli luarsabi axla xvalisaTvis daiwyebda zrunvasa<br />

(ilia)...//garja, Tadarigis daWera. gogia sami-oTxi TviT windawin<br />

Seudgeboda saaxalwlo pur-Rvinoze zrunvas...; 2. movla, patronoba,<br />

amagis gaweva, _mzrunveloba. rusudans Tavisi Zmis vaJi daviTic uyvarda<br />

da dedobriv zrunvas ar aklebda pirvel xanSi. (i. gogebaSvili)~<br />

`vefxistyaosanSi~ gvxvdeba mozrunveba misamZimrebis mniSvnelobiT:<br />

`didebulni moexvivnes, mouzrunves maT col-qmarTa.~<br />

98<br />

(`vefx.~, 1628).


mzia andronikaSvils <strong>qarTuli</strong> zrun- (zrun-v-a) fuZe warmoqmnil<br />

saxelad miaCnia: zrun


155). svanuris fuZe (li-z re) g. klimovis aRniSnul leqsikonSi ukve<br />

grZeli xmovniTaa warmodgenili.<br />

svanuri zar fuZis warmomavlobis Sesaxeb arsebobs gansxvavebuli<br />

azric. es sityva svanurSi <strong>qarTuli</strong>dan nasesxebad miaCniaT da ukavSireben<br />

`dazarebas~ Sdr; naz r{u} (bz)... `danazogi~ * zur-<br />

un> zrun//zrun-i (erTeliSvili 1970, 255).<br />

osuri enis digorul dialeqtSi gvxvdeba osur. dig. zarun _ петь.<br />

cnobilia, rom raWvelebsa da Crdiloel osebs saukuneebis manZilze<br />

mWidro urTierToba hqondaT. osuri sityvebi dasturdeba <strong>qarTuli</strong> enis<br />

raWul dialeqtSic da piriqiT. SesaZlebelia, vifiqroT, rom osurSi es<br />

sityva <strong>qarTuli</strong>dan, kerZod, raWulis gziT moxvda, _ miT ufro, rom<br />

saqarTvelos sxva kuTxeebSi sanaxaobiTi ritualis aRmniSvneli es<br />

termini arsad dasturdeba (arsebobs xmiT tirili, moTqmiT tirili,<br />

daTvliT tirili, (daTvla), zariT tirili (zari), gvrini, TuSuri<br />

`dalaoba~ da a.S). magram es azri jerjerobiT mxolod varaudis doneze<br />

SeiZleba ganixilebodes. SeiZleba sesxebis sapirispiro mimarTulebis<br />

daSvebac.<br />

rogorc vxedavT, zrun- fuZesTan dakavSirebiT qarTul<br />

saenaTmecniero literaturaSi arsebobs urTierTgamomricxveli<br />

mosazrebebi.<br />

Cveni azriT, zrun-i xmabaZviTi sityvaa, misi amosavali mniSvneloba<br />

msxvilfexa cxovelis xmadabal bRavils, an gadataniTi mniSvnelobiT<br />

adamianis mier gamocemuli msgavsi xmianobis gamoxatvas ukavSirdeba.<br />

100


analogiisaTvis Sdr.: zmuil-i... gabmuli xmadabla bRavili (saqonlisa)...<br />

gadat. zmuilis xma. [solikos] mTrTolvare tuCebidan raRac xangrZlivi<br />

kvnesa, oxvra Tu zmuili aRmoxda (ek. gab.) (qegl, IV).<br />

zrun- fuZis semantikuri cvlileba ase gvesaxeba: zrun-i<br />

`msxvilfexis dabali xmianoba~ (xevs.) > gadat. adamianis moTqma, tirili,<br />

wuxili, Sdr; wux-s... wuxiliT aris Sepyrobili-naRvlobs... gadat.<br />

zrunavs, fiqrobs, (vinmeze an rameze) (qegl, VIII).<br />

zrun- fuZis mniSvnelobis metaforuli cvlileba safuZvlad daedo<br />

am sityvis terminologizacias: zrun-i motiralis moTqma, Sdr; zruni<br />

`godebis bani~ _ saba).<br />

termin zrun-is saSualebiT motiralis moTqmis procesis<br />

gamoxatvasTan erTad am procesis Semsrulebeli gundis aRniSvnis<br />

funqciis SeTavseba (Sdr.: zrun-i gundi, romelic imeorebs momRerali<br />

solistis teqsts). terminologiuri sistemisaTvis arcTu sasurveli,<br />

magram mainc faqtia da enaTmecnierebaSi `kategorialuri<br />

mravalmniSvnelianobis~ saxeliTaa cnobili (RambaSiZe 1985, 26-27).<br />

101


§8. erTi miviwyebuli <strong>Teatraluri</strong> terminis Sesaxeb<br />

ucnobi avtoris dramatul piesaSi `samsaxeoba raindisa~, romelic,<br />

s. iordaniSvilis azriT, savaraudod XIX s-is dasawyisSi unda<br />

daweriliyo, gvxvdeba saintereso <strong>Teatraluri</strong> termini `qsovili~. es aris<br />

Zveli <strong>qarTuli</strong> sanaxaobiTi xelovnebis `saxiobis~ manamde ucnobi Janri.<br />

d. janeliZe wignSi `<strong>qarTuli</strong> Teatris istoria~ pirveli miuTiTebs<br />

am Janris aRmniSvnel Teatralur terminze da aRniSnavs: `qsovili aris<br />

Janri `salaRobo~, `amxanagTa saTrevelad~ gamarTulio~ (janeliZe 1983,<br />

179).<br />

mcire nimuSi piesidan:<br />

`Tavadi _ (ityvis) vsTqvaT qsovili rame, ara fuWe. mohyevi mexaZe!<br />

mexaZe _ iaros dReman.<br />

siraZe _ iaros Jamman.<br />

darbaiseli _ waxdnen wuTni da weliwadT droni.<br />

siraZe _ ganibnas oqro.<br />

Tavadi _ gaiafdes vercxli.<br />

darbaiseli _ mokvdes Wabuki Tavis momwoni.<br />

mexaZe _ me damavaleT axla.<br />

siraZe _ (etyvis) sTqu da!<br />

mexaZe _ maSin gamdelman sadRa mosZebnos<br />

misi TavqvaZe Tavis momqoni!<br />

darbaiseli _ ama Tqmazeda TavqvaZe brZensa,<br />

sibrZnisa mcensa gaecineba.<br />

mexaZe _ mimoqceviTa, qudis moxdiTa,<br />

mwiTurTa mgelTa SeeZineba~.<br />

(`samsax. raindisa~ 1947, 47-48)<br />

piesis gmirebi qmnian, Txzaven literaturul nawarmoebs _ leqss,<br />

romelic koleqtiuri Semoqmedebis nayofia. marcvalTa raodenoba yvela<br />

striqonSi gansxvavebulia. miuxedavad amisa, leqsi sakmaod marjved aris<br />

102


gariTmuli, ase vTqvaT, kargad moqsovili. Teatralur termin qsovil-s<br />

swored es mniSvneloba daedo safuZvlad.<br />

aRsaniSnavia is, rom <strong>Teatraluri</strong> sanaxaobis aRmniSvneli es<br />

termini ar dasturdeba arc `rusul – <strong>qarTuli</strong> dramatuli <strong>Teatraluri</strong><br />

xelovnebis terminebSi~ (Tb., 1980) da arc `xelovnebis ganmartebiT<br />

leqsikonSi~ (Tb., 1985), faqtobrivad, rogorc <strong>Teatraluri</strong> termini, arc<br />

erT Sesabamis leqsikonSi damowmebuli ar aris. Cveni azriT, termin<br />

`qsovils~ sruli ufleba aqvs Teatralur leqsikonSi leqsikur<br />

erTeulad damkvidrdes.<br />

sityva qsovili momdinareobs qsovs zmnisgan da sufiqsiT<br />

nawarmoebi sawyisia _ qsov-il-i. gvaqvs uafiqso qsova forma.<br />

sulxan-saba orbeliani qsovas ase ganmartavs: `qsova (qsoa ZA)<br />

qselis zediT SeZerwva (ZA). qseli zediT SeZerwo (B). ganumartavia (CDE).<br />

n. anaqsv, ganaqsua, eqsova, vqsov, vqsovdi, miqsova, mqsoveli, naqsovi, naqsv,<br />

sagsvali, saqusali, uqsova, qusavs, Seeqsova, warmonaqsvi~ (saba 1991, 235).<br />

1991, 235).<br />

leqsikografs ganmartebuli aqvs: `qsovili n. oqroqsovili~ (saba<br />

n. CubinaSvilis `rusul–qarTul leqsikonSi~ Setanilia «Ткань...<br />

naqsovi, yovelive raÁca moqsovil ars feiqrisagan. Тку, тчешьи и точешь,<br />

ткать, vhqsov – ткати песни (сл.), SeTxzulad, Sewyobilad sagalobelTa.<br />

фраза.<br />

anaqvsi _ s. naqsovi, ткать, Wkuvisa, выдумка ума, qil. 600; _ leqsisa,<br />

anaqvsiani _ zed. tanadi, статный (SavT. 51).<br />

naquisi n. naqvsi an naqsovi~ (n. CubinaSvili 1973, 553).<br />

qsovili niko CubinaSvilis `qarTul leqsikonSic~ ar dasturdeba,<br />

Tumca gvaqvs naqsovis, naqusis, qs(e)lis, qsovis ganmartebebi.<br />

`naqsovi _ lari, samoseli, Sali da raÁca saqme feiqrisa ars<br />

(gamos. 28. 8; vefxistyaosani, 1139); ткань, Исткание~ (n. CubinaSvili 1961, 316)<br />

`naqusi _ naqsovi, da zogan xmarebul ars anZis adgils (naxe saye,<br />

xale) (isai. 33. 23), Щегла~ (n. CubinaSvili 1961, 316).<br />

103


`qseli _ saqusali, grZlad daqselili Zafebi mosaqsovad (vefxisty.<br />

455, 789). Основа ввткани, xolo siganezed SenaqsovTa ZafTa ewodebis<br />

sazedao, уток// qseli dedazardlisa, ablabuda (fsal. 38, 12), паутина,<br />

паучина. // qseli afrisa (naxe afra)~ (n. CubinaSvili 1961, 406).<br />

`qsova (vhqsov) _ qselisa da sazedaos Sewmasnva, ткать~.<br />

`qisaTa, windaTa da misTanaTa qsova CxirebiTa, вязать~ (n.<br />

CubinaSvili 1961, 406).<br />

d. CubinaSvilTan qsova asea axsnili: `qsova (somx.) sx. ткание;<br />

вязание; (vh), z. m. Sevswmasni qselsa an sazedaos an movhqsov windas, ткать,<br />

вязать, mart. 2_185; qsovili, naqsovi, вязанный, тканный~ (d. CubinaSvili<br />

1984, 1350).<br />

leqsikografiis miniSnebiT, es sityva warmoSobiT somxuria, magram<br />

Cveni azriT, es Tvalsazrisi safuZvels moklebulia.<br />

qs-el-i.<br />

gus-/qus- saerTo qarTveluri sityvaa.<br />

`qarT. guas-/gus-/qus- sa-guas-al-i; sa-gus-al-i; sa-qus-al-i; qs-ov-a;<br />

megr. rS-/S- rS-u-al-a S-u-al-a; do-rS-v-il-i<br />

: o-Su-al-i .<br />

laz. Sv-/S-o-Sv-al-u / o-S-u ; f-S-um ; o-Sv-al-er-<br />

i .<br />

svan. jiS-/jS – li-jiS ; na-jiS-u ; xu-a-jS-e >; an-jiS (fenrixi, sarjvelaZe 2000, 141).<br />

daviT CubinaSvils qsovis sinonimad qselva miaCnia. `qselva. vhqsov,<br />

ткать~ (d. CubinaSvili 1984, 1350).<br />

sulxan-sabas qselva ganmartebuli ar aqvs, Tumca `sityvis konaSi~<br />

gvxvdeba sityva qseli: `qseli, saqsovari ZA. saqsvali B. ganumartavia<br />

CDED~ (saba 1991, 234).<br />

qseli vrclad aqvs ganmartebuli d. CubinaSvilsac. igi imeorebs n.<br />

CubinaSvilis axsnas.<br />

sityva qsovili gvxvdeba Zvel qarTulSi.<br />

`qsovil-i. moqsovili. samoseli igi TxaTa Tmebisagan qsovili.<br />

104


`qsoviloba-Á, qsova. mcirisa mier fesvsa yovelive ganecxados maT<br />

viTarebaÁ samoselisaÁ da ÃelovnebaÁ qsovilobisaÁ [AA. = 162. 126, 33 –<br />

356]~ (sarjvelaZe 1995, 225).<br />

i. abulaZis `Zveli <strong>qarTuli</strong> enis leqsikonSi~ ganmartebulia<br />

`naqso-Á `Satrovani~, wamosasxami, biniSi, juba: `vixile natyuenavsa Sina<br />

naqsoÁ Wreli~ (G); – `vixile tyuenvasa mas Sina Satrovani erTi Wreli~<br />

(M), isu n. 7. 21.~ (abulaZe 1973, 322).<br />

prokle diadoxosis `Teologiis safuZvlebis~ ioane petriwiseul<br />

TargmanSi, filosofiur termin `rigis~ aRmniSvnelad mTargmneli iyenebs<br />

xan termin `sira~-s, xan iZleva zust qarTul Sesatyviss `naTxzi<br />

siraÁsaÁ, xan naqusi siraÁsaÁ-s xmarobs (`qsovs~ zmnidan) (meliqiSvili<br />

1999, 190).<br />

`meore mxriv, SeiZleboda imis aRniSvnac, rom nemesios wignidan<br />

damowmebuli bolo magaliTi termini `TandarTvaÁ~ albaT, ukve<br />

warmoadgens `sqesis~ petriwiseul gviandel Sesatyviss `TanamiqusvaÁ~,<br />

rac, rogorc iqna naCvenebi, gvxvdeba prokles wignSi. (WeliZe 1996, 394-<br />

396).<br />

`<strong>qarTuli</strong> enis ganmartebiT leqsikonSi~ ganmartebulia rogorc<br />

qsovili, qsova, qsovs, aseve qseli, qselavs, qselva.<br />

`qsel-i (qslisa) 1. safeiqro dazgaze sigrZiv gabmuli saqsovi<br />

Zafebi, romlebSic misaqseli Zafi gadis gardigardmo da materia<br />

iqsoveba. 2. Zafi, romelsac gamoyofs abreSumis Wia, oboba da misT.<br />

obobas qseli – qslis gabma. 3. erToblioba raime teritoriaze, raime<br />

sivrceSi ganlagebuli erTgvarovani dawesebulebebisa, organizaciebisa.<br />

savaWro qseli – skolebis qseli. qsels gaabams – ablabudas gaakeTebs<br />

(oboba da misT.) qselSi gaabams – ablabudiT daiWers (buzs da misT;<br />

oboba).<br />

qselva _ saxeli qselavs zmnis moqmedebisa.<br />

qsov-s Zafebs erTmaneTSi garkveuli wesiT uyris da gamohyavs<br />

(qsovili an raime Casacmeli, dasaxuravi). windas qsovs. CxirebiT qsovs.<br />

105


Sdr: aqsovinebs, aqsovs, iqsovs, uqsovs, iqsoveba, eqsoveba, qsova, qsovili,<br />

mqsoveli, naqsovi,saqsovi.<br />

qsova – saxeli qsovs zmnis moqmedebisa.<br />

qsovil-i 1. rac qsoviT aris damzadebuli, _ naqsovi. bambis<br />

qsovilebi. lamazi qsovili. 2. nivTiereba, romelic warmoadgens<br />

organizmis ujredis sistemas. kunTovani qsovili, SemaerTebeli qsovili<br />

(qegl, 1990, 995).<br />

al. WinWarauli `xevsurul leqsikonSi~ qs-av- /qs-el/ qs-ov- ase<br />

ganmartavs: `qs-av / qs-el- / qs-ov- agreTve. berais qsela, gaeqsovebis,<br />

gamaeqsovebis, gamaeqsoebis, garTul-gaqsuli, daiqsavs, daqsva, Tvals<br />

Saaqsevs, iqsavs, iqsvis, laST Sa[ma]xqsavs, oriT qsova, pirs Samaxqsavs,<br />

saqsle / saqslo, sityvaT Saqsva, sityvaT Saxqsavs, qselaobs, qseli,<br />

qsels maawvdis, Saaqsavs, Saeqsvis, Saiqsavs, Saqsuli, Camaiqsavs, CarTul-<br />

maqsuli, wveriT daiqsavs, wveriT maqsovili~ (WinWarauli 2005, 919).<br />

qsel-i `saqsovari~ (saba). qselTa vqsov mamis ezoTa, zalteTa<br />

gaJrialeba (xevs. poez. 412,1) Sdr. qegl, p. xubutia: qseli).<br />

qselaoba.<br />

qselaob-s darbis, daZvreba, midi-modis. ras xqselaob, vaJav?<br />

qsels maawvdis – qslis daqsovisas daexmareba. qselsac me magawvdi,<br />

mCeCelo – tolismTelavSiac dagetanebi (eTn. sworf. 59)~ (WinWarauli<br />

2005, 919).<br />

CvenTvis sainteresoa zemoT dasaxelebuli dialeqturi<br />

Sesityvebani: pirs Samaxqsavs, sityvaT Saqsva, sityvaT Saxqsavs. es<br />

Sesityvebani gamoxataven Teatralur terminis _ `qsovili~-s mniSvnelobas<br />

da mis dialeqtur sinonimebad SeiZleba CavTvaloT.<br />

saliteraturo qarTulSi termini qsovili ar aris mxolod erTi<br />

dargis kuTvnileba. igi moicavs rogorc xelovnebis, aseve medicinis<br />

sferos. saqme gvaqvs terminis erTi dargidan meoreSi gadasvlis<br />

SemTxvevasTan, rasac Tan axlavs mniSvnelobis gardaqmna. xdeba<br />

reterminologizacia. (gamyreliZe da sxv. 2003, 395). sityva qsovili, Cveni<br />

azriT, Tavdapirvelad xelobasTan, xelovnebasTan, kerZod, gamoyenebiT<br />

106


xelovnebasTan unda yofiliyo dakavSirebuli da aqedan moxdeboda misi<br />

terminologizacia, xolo mogvianebiT igi Teatralur <strong>terminologia</strong>Si<br />

aRmoCnda. dRes ki saqme gvaqvs dargTaSoris omonimur terminTan.<br />

amrigad, Zveli Teatralur – sanaxaobiTi xelovnebis saxiobis erT-<br />

erTi, kerZod `salaRobo~ Janris aRmniSvneli termini qsovili Semovida<br />

saxviTi (gamoyenebiTi) xelovnebis terminologiidan, Semdeg man SeiTavsa<br />

koleqtiuri Txzvis Sedegad miRebuli mxatvruli (literaturuli)<br />

nawarmoebis mniSvneloba.<br />

107


§9. <strong>Teatraluri</strong> termini `dasi~<br />

Teatralur xelovnebaSi dRes farTod aris gavrcelebuli termini<br />

dasi, romelic SemoqmedebiTi koleqtivis cnebas gamoxatavs.<br />

`dasi _ Teatris an cirkis msaxiobebi, ufro farTo mniSvnelobiT,<br />

Teatris mTeli SemoqmedebiTi koleqtivi. droebiTi ewodeba dass,<br />

romelic mcire xniT (1-2 wliT), anda sulac mxolod erTi dadgmisTvis<br />

iqmneba, arsebobs agreTve mudmivi dasi~ (Толк. слов. 1985, 709).<br />

`<strong>qarTuli</strong> enis ganmartebiT leqsikonSi~ sityva dasis 3 mniSvneloba<br />

dasturdeba: das-i (dasisa) 1. gundi, krebuli, jgufi. `romel dasSiac eg<br />

urevia, is dasi sjobnis mudam~ (S. dad.). `visac Seswavlili aqvs, Tu raSi<br />

mdgomareobs sisrule enisa, ... ar SeiZleba ar dagveTanxmos, rom<br />

<strong>qarTuli</strong> ena ekuTvnis maRal agebulebis enaTa dassa~ (i. gogeb.). `rad<br />

aris kacobrioba or dasad gayofilia?~ (baC.). 2. romelime ideis,<br />

Sexedulebebis safuZvelze gaerTianebuli sazogadoebrivi dajgufeba.<br />

`[levani] mxars umSvenebda Cvens mowinave dass~ (ek. gab.)... 3. romelime<br />

Teatris msaxiobTa koleqtivi. `1879 wels Sedga <strong>qarTuli</strong> Teatris dasi~<br />

(ilia). `sagulisxmoa, rom dasi <strong>qarTuli</strong> musikis terminad-ki ar iqca,<br />

aramed Teatris terminologiisaTvis iqmna gamoyenebuli (iv. javax.)~<br />

(qegl, 1959, 647).<br />

dasi rogorc <strong>Teatraluri</strong> termini `<strong>qarTuli</strong> enis ganmartebiTi<br />

leqsikonis~ rvatomeulSi mesame mniSvnelobad dasturdeba. gansxvavebuli<br />

viTareba gvaqvs erTtomeulSi: `das-i 1. romelime Teatris msaxiobTa<br />

koleqtivi. 2. (Zv.) saerTod, gundi, krebuli; jgufi. 3. raime<br />

sazogadoebrivi dajgufeba...~ (qegl, 1991, 407).<br />

rogorc Cans, `<strong>qarTuli</strong> enis ganmartebiTi leqsikonis~<br />

erTtomeulis Sedgenis dros, saliteraturo qarTulSi sityva dasma<br />

mniSvnelobaTa klasifikaciaSi gadaadgileba ganicada.<br />

dRevandel saliteraturo qarTulSi sityva dass Teatralur<br />

<strong>terminologia</strong>Si ufro gaexsna gza da farTod gavrcelda rogorc<br />

termini, vidre yofiT leqsikaSi.<br />

108


`<strong>qarTuli</strong> enis ganmartebiTi leqsikonis~ rvatomeulSi<br />

dadasturebuli dasis danarCeni mniSvnelobebi dRes yofiT leqsikaSi<br />

SedarebiT iSviaTad ixmareba. dasi jgufis, krebulis mniSvnelobiT Zvel<br />

qarTulSi ufro xSirad dasturdeba.<br />

aseveNnaklebad gamoyeneba dasi, sazogadoebrivi dajgufebis,<br />

politikuri gaerTianebis mniSvnelobiT, gamonaklisia, albaT, axali<br />

politikuri partia `<strong>qarTuli</strong> dasi~.<br />

amasTanave, unda aRiniSnos, rom dasi, rogorc termini dargTaSoris<br />

omonimur terminad miiCneva, radgan is ixmareba rogorc Teatralur,<br />

aseve saeklesio-Teologiur <strong>terminologia</strong>Si. dRes <strong>Teatraluri</strong><br />

terminologiisgan gansxvavebiT SedarebiT naklebad, magram mainc<br />

gamoiyeneba musikalur <strong>terminologia</strong>Sic, amis Sesaxeb ufro adre ivane<br />

javaxiSvilic miuTiTebda: `dasi <strong>qarTuli</strong> musikis terminad ki ar iqca,<br />

aramed Teatris terminologiisaTvis iqna gamoyenebuli, gundi mxolod<br />

momReralTa nakrebis aRmniSvnel sityvad iqna miCneuli da Zvelma<br />

qarTulma musikalurma <strong>terminologia</strong>m, ufro zogadi cnebis<br />

gamosaxatavad marto mwyobri SeinarCuna (javaxiSvili 1938, 235).<br />

sityva dasi Zvel qarTulSi ramdenime mniSvnelobiT dasturdeba:<br />

i. abulaZis `Zveli <strong>qarTuli</strong> enis leqsikonSi~ dasi ganmartebulia,<br />

rogorc: `das-i «dasisagani», «dRiTi-dRedi msaxurebaÁ», gundi, mxedari,<br />

razmi: `gaqus Tquen d a s i, mivediT~ (C), _ `gaqus Tqven d a s i s a g a n<br />

i, warvediT~ (DE, mT. 27, 65); `d a s i s a misgan abiasi~ (C), _ `Semdgomad<br />

dRiTi-dRedisa mis msaxurebisa abiaÁsa~ (DE, l. 1, 5); `aResrula... wmidiTa<br />

miT d a s i T a~ (rifs. 21, 12); `ixilna d a s n i angelozTani~ (mrT. C,<br />

pavle Teb. 322); `aR-vinme-dges d a s i s a misgan farisevelTaÁsa~ (saq.<br />

moc. 15, 5). ix. dasisagani~ (abulaZe 1973, 121).<br />

dasisagan-i «dasi», mxedari: `gaqus Tqven d a s i s a g a n i,<br />

warvediT~ (DE), _ `gaqus Tqven d a s i, mivediT~ (C, mT. 27, 65); `movides d<br />

a s i s a g a n n i igi~ (anan. ebr. 313 r). ix. dasi. (iqve, 123).<br />

rogorc vxedavT, Zvel qarTulSi sityva dasi gamoxatavda jgufs,<br />

razms, gunds: gund-i «eri» «mmTavrobi» «mTavari» «mwyobri», dasi, banaki,<br />

109


krebuli: `iuda wariyvana mis Tana g u n d i erTi~ (C), _ `iuda wariyvana<br />

e r i~ (DE, i. 18, 3); `g u n d i misi moiwines~ (O), _ `m m T a v r o b T a<br />

misTanaTa miimarTes~ (G, msj. 9, 44); romeli movals viTarca g u n d i<br />

banakTaÁ (O), _ `momavali viTarca m w y o b r i banakTaÁ~ (pb., qeba 6, 12);<br />

`ganyo samasi igi kaci samad g u n d a d~ (M), _ `ganyvna samasni mamakacni<br />

sam m T a v r e b a d~ (G, msj. 7, 16); `iyo spasalari g u n d s a zeda<br />

banakisasa~ (g. I, 22); ivltin yovelive igi g u n d i varskvlavTaÁ~ (s. gab.<br />

_ mociq. 91, 22); `gamoCndes g u n d n i angelozTani~ (flkt. 159, 3); `ganyo<br />

eri igi samad g u n d a d~ (I, I mf. 11, 11); `g u n d n i angelozTani da<br />

krebuli ZalTa zecaTa Sina .. Tayvaniscemen~ (m. sw. 106, 27). ix. Tanagundi<br />

(iqve, 103).<br />

banak-i «eri», mxedroba, razmi; gundi, jgufi: `gan-Tu-ewyos Cem zeda<br />

b a n a k i~, _ `gan-Tu-ewyos Cem zeda eri~, (fs. 26, 3); `Seni arsa ese<br />

yoveli b a n a k e b i, romel SememTxÂa?~ (dab. 33, 8); `b a n a k i igi<br />

ucxoTeslTaÁ dabanakebul iyo Relesa mas gmirTasa~ (I nSt. 11, 15); aRiZra<br />

yoveli krebuli. b a n k a d _ b a n a k a d TiToeuli~ gamosl. (17, 1);<br />

`b a n a k i angelozTa uflisaÁ gare-moadges moSiSTa misTa~ fs. 33, 8;<br />

(`ganyo) cxovari da zroxaÁ orad b a n a k a d~ (dab. 32, 7). ix. dabanakeba<br />

(-uli), dambanakebeli, sabanake (abulaZe 1973, 29).<br />

z. sarjvelaZis `Zveli <strong>qarTuli</strong> enis sityvis konaSi~ dasturdeba<br />

Semdegi formebi: `dasi razmi, gundi~; `dasad-dasad _ jguf-jgufad~;<br />

dasad-`dasadi _ TiToeuli jgufi~; `daseba-Á dasi~; `daseul-i razmeli,<br />

jariskaci~; `dasisTav-i gundis winamZRoli~; `gund-i razmi~; `gundad-<br />

gundad razmebad~; `gund-gundad razmebad~; `gundisagani~... `krebul-i<br />

Sekrebili gundi~; `krebuleba-Á krebuli, gundi~; `banak-i razmi, gundi~.<br />

`banakad-banakad razm-razmad~ ; `banakissaxed jgufurad~.<br />

Zvel qarTulSi sityva dasi gundis, razmis, jgufis sinonimia.<br />

`gundi da dasi, dabadebis <strong>qarTuli</strong> Targmanis sxvadasxva redaqciebis<br />

erTmaneTTan Sedarebisda mixedviT, s i n o n i m e b a d m o C a n a n~.<br />

(javaxiSvili 1938, 234).<br />

110


mwyobris calkeuls wevrs memwyobre ewodeboda, iseve, rogorc<br />

dasis wevrsac modase erqva. orive termini SavTelis SesxmaSia naxmari:<br />

`wmidaT memwyobre, maTTan mosagre,<br />

zecisa ZalTa xar modaseca”.<br />

forma `das-dasad~ (gund-gundis mniSvnelobiT) gvxvdeba<br />

`vefxistyaosanSi~:<br />

`mas mzesa tansa emosnes narinjis-ferni jubani,<br />

zurgiT uTqs jari xadumTa, das-dasad, uban-ubani;<br />

srulad naTliTa aevso saxli, Suka da ubani,<br />

mun vardsa Sua Svenodes Zow-margalitni tyubani.~<br />

111<br />

(`vefxistyaosani~ 1986, 152; str. 486)<br />

sulxan-sabasTan dasi asea ganmartebuli: `dasi (1 mefe 10, 5)<br />

gundiviTa ZAa. gundiviT (+ 26, 5 ricx. Ab) AbB. gundi CD. ganumartavia E. n.<br />

dasoba, medase (saba 1991, 201).<br />

dasoba laxvris darWma, gina das-dasad gundoba (iqve, 201).<br />

medase dasT gamge ZA. (iqve, 459).<br />

sulxan-saba berZnuli sityvis kustodias sinonimad dass asaxelebs.<br />

kustodia dasi ZABCb. dasi (1 mef. 10.5) gundiviT ZAa. gundiviT (+ 26,5<br />

ricx. Ab) AbB. gundi CD. ganumartavia E. leqsikonSi `kustodias~ wyaro<br />

ar Cans. `dasis~ budeSi miTiTebul wyaroTagan arc berZnul, arc qarTul<br />

versiebSi ar ikiTxeba `kustodia~, Tumca es leqsema aris berZnul axal<br />

aRTqmaSi da qarTul versiebSi misi Targmania `dasi//dasisagani~.<br />

koustodia, h' (Custodia, ae, f) daraji, mcveli, zedamxedveli. `dasisagani~<br />

mxedari: gaqus Tquen dasisagani, warvediT DE. gaqus Tquen dasi, mivediT<br />

(C. mT. 27. 65. Cab). e''cete koustodiau uvpavgete. sxva versiaSi: fucakas D<br />

[SesaZloa, sabas xelT hqonda berZnuli da <strong>qarTuli</strong> teqstebi, maTi<br />

Sedarebis Sedegad SeeZlo moeca aseTi ganmarteba]. amgvarad, `dasis~<br />

erT-erTi mniSvneloba iyo mcveli, `daraji~. swored am mniSvnelobas<br />

gulisxmobs leqsikografi `kustodias~ ganmartebisas (kvasxvaZe 2003, 82).<br />

n. CubinaSvilTan dasis ganmartebis dros yuradReba<br />

gamaxvilebulia am sityvis saeklesio-Teologiur mniSvnelobebze, aqve


CamoTvlilia angelosTa 9 dasi. `dasi gundi, wesi anu xarisxi<br />

angelozTa, romelnica arian cxrani (vefxist. 162): 1. saydarni, 2.<br />

xelmwifebani, 3. Zalni, 4. mTavrobani, 5. uflebani, 6. xeruvimni, 7.<br />

seraфimni, 8 mTavarangelosni da 9. angelosni, чин ангелов // gundi<br />

mxedrobaTa, anu krebuli (mat. 27, 55; vefxist. 474, 545; SavT. 46), кустодия,<br />

отряд (ricx. 26, 5), сонм (n. CubinaSvili 1961, 196).<br />

dasi, s. gundi, krebuli, сонм , сборище, сословiе; секта; (vefx. 1007, 1358;<br />

qarTl. 2-417); _ angelozTa, e. i. krebuli an xarisxi angelozTa,<br />

romelnic arian cxarani; saydarni, xelmwifebani, Zalni, mTavrobani,<br />

uflebani, xeruvimni, serafimni, mTavara-ngelozni da angelozni, чин<br />

ангел скiй, (vefx. 163); - samRvdoloTa, духовенство, dasi laSqarTa, отряд<br />

войска, dasdasi, e. i. gund-gundni, uricxvni krebulni, разрядами, (vefx. 44);<br />

dasi mfrinvelTa, стая птиц, dasi grZneulTa, компанiа колдунов, (rusud.<br />

473); dasni, s. Camomavloba, поколенiе, (ricx. 26-50) (d. CubinaSvili 1984, 414).<br />

sityva dasi warmomavlobis Sesaxeb saintereso mosazrebas gvawvdis<br />

i. javaxiSvili: `arc g u n d i da arc d a s i <strong>qarTuli</strong> sityvebi ar aris.<br />

pirveli somxurSic moipoveba da fahlauriTgan uSualod, anda somxuris<br />

gziT SeTvisebuli unda iyos, meorec Zvel somxurSic arsebobda da bevr<br />

sxva enaSic~ (javaxiSvili 1938, 234).<br />

sainteresoa, rom sityva dasi sulxan-sabas `ucxo SesatyvisobanSic~<br />

aqvs Setanili: dasi T. boluq ZAaBCDE. s. dass ZAa. (iqve, 500). sityva<br />

dass aRniSnuli aqvs misi Sesatyvisi sityva somxur enaSi, Tumca<br />

leqsikografi gamokveTilad ar miuTiTebs am sityvis somxuridan<br />

warmomavlobas.<br />

`somxuri enis etimologiur leqsikonSi” sityva dasis qarTulTan<br />

SedarebiT bevri mniSvneloba dasturdeba: avtors igi somxuridan<br />

nasesxebad miaCnia.<br />

das-i 1. feodalur urTierTobaTa safuZvelze Camoyalibebul<br />

adamianTa dajgufeba. 2. adamianTa saqmianobis erTobaze damyarebuli<br />

dajgufeba. mag.: xelosanTa dasi. 3. (Zv.) klasi. 4. cxovelebis, mcenareebis,<br />

112


wiaRirseulTa dayofa msxvil erTeulebad, romelsac Tavis mxriv, kidev<br />

aqvs danayofebi (dasebi). 5. (enaTmecn.) morfologiuri niSniT<br />

gaerTianebuli klasebi: pirovnebis gamomxatveli sityvebis dasi. 6.<br />

Tanamdebobrivi dajgufebani. 7. saeklesio termini. mag.: mgalobelTa dasi.<br />

8. mgalobelTa sadgomi adgili eklesiaSi sakurTxevlis marjvena da<br />

marcxena mxares. 9. gakveTili… da masTan dakavSirebuli mniSvnelobebi.<br />

(aRaiani 1976, 276).<br />

`somxuri enis etimologiur leqsikonSi~ dasi rogorc <strong>Teatraluri</strong><br />

termini ar dasturdeba, Tumca sityva dass qarTulsa da somxur enebSi<br />

ori mniSvneloba aqvT saerTo, esa: 2. adamianTa saqmianobis erTobaze<br />

damyarebuli dajgufeba. mag.: xelosanTa dasi. 7. saeklesio termini. mag.:<br />

mgalobelTa dasi.<br />

XIX-XX saukuneebis qarTul saliteraturo enaSi ufro xSirad<br />

dasturdeba dasi, rogorc <strong>Teatraluri</strong> termini.<br />

1. `xuTSabaTs, 20 oqtombers, <strong>qarTuli</strong> dramatuli dasi warmodgenas<br />

gamarTavs, romelzedac miwveulia ruseTis ganTqmuli dramaturgi<br />

aleqsandre nikolozis Ze ostrovski~ (gaz. `droeba~ 1883. #207).<br />

2. zogjer afiSa gansakuTrebuli pativiscemis niSnadac iqceoda<br />

xolme. gaz. `droebaSi~ (1882, #15) vkiTxulobT: `niSnad pativiscemisa,<br />

qarTulma dasma uZRvna `samSoblos~ avtors dafnis gvrigvini atlasis<br />

afiSiT da am piesis gammarTavs _ dafnisave Cangi amgvarive afiSiT~<br />

(uruSaZe 2006, 14).<br />

3. 1886 wels <strong>qarTuli</strong> xalxuri musikis sakiTxTan dakavSirebiT i.<br />

WavWavaZe werda: `galoba iseTive moTxovnilebaa, iseTive saWiroebaa,<br />

iseTive ganuyreli Tvisebaa adamianis bunebisa, rogorc cremli~, da amave<br />

werilSi ayenebs sakiTxs gunduri simReris dramatuli Teatris<br />

speqtaklSi CarTvis Sesaxeb: _ `nuTu kargi ar iqneba, rom Cvenma<br />

dramatulma dasma es axali saqme, xoroTi galoba <strong>qarTuli</strong> xmebisa, zed<br />

gadaabas warmodgenebsa!... gvgvonia rom es ori saqme erTmaneTs Seavsebs<br />

da erTmaneTs uSvelis, amravalferovnos siamovneba da, maSasadame,<br />

TeatrSi mosiarule sazogadoebac amravlos...~ (iqve 2006, 14).<br />

113


4. misi repertuari TviT dasis xilvebiTa da fantaziiTaa<br />

gapirobebuli (gurabaniZe 1972, 25).<br />

5. `erTaderTi, vinc Cveni dasis wevri ar aris, gogonaa, axla rom<br />

velaparakebodi~ (WilaZe 1982, 207).<br />

6. `me vicodi, vinc cxovrobda iq, Cveni dasis msaxiobi qali,<br />

amitomac Cemi guli savse iyo boboqari, gadareuli fiqrebiTa Tu<br />

ganzraxvebiT. (iqve, 215).<br />

114


Tavi V<br />

<strong>Teatraluri</strong> termin-derivatebi qarTulSi<br />

terminologiuri sityvawarmoeba ZiriTadad emyareba <strong>qarTuli</strong><br />

saliteraturo enis sityvawarmoebiT sistemas da Tavisi leqsikis<br />

gasamdidreblad iyenebs yvela im semantikur da gramatikul saSualebas,<br />

romlebiTac ivseba da viTardeba saerTo saliteraturo ena, igi amave<br />

dros SeimuSavebs Tavis sakuTar sityvawarmoebiT qvesistemas,<br />

damoukidebel wesebsa da modelebs, romlebic ganasxvavebs mas<br />

saliteraturo saerTo enisagan (RambaSiZe 1986, 131).<br />

mecnierebis, teqnikisa da xelovnebis yoveli dargis <strong>terminologia</strong>s<br />

moepoveba rogorc zogadad terminologiisaTvis damaxasiaTebeli<br />

sityvaTwarmoebis saSualebebi, aseve TiToeuli dargisaTvis specifikuri<br />

derivaciuli saSualebebi. gamonakliss arc <strong>Teatraluri</strong> <strong>terminologia</strong><br />

warmoadgens.<br />

saTeatro xelovneba sinTezuri xelovnebaa, romelSic Serwymulia<br />

dramaturgia, musika, qoreografia, scenografia, nawilobriv _ kinoc.<br />

Sesabamisad, Teatralur <strong>terminologia</strong>Si Tavs iyris xelovnebis<br />

zemoCamoTvlil dargTa terminebi.<br />

Teatralur terminTa sityvawarmoebis saanalizod naSromSi<br />

gamoyenebulia: sulxan-saba orbelianis leqsikoni <strong>qarTuli</strong> (Tb., 1991 w.);<br />

i. abulaZis Zveli <strong>qarTuli</strong> enis leqsikoni (Tb.1973w.); z. sarjvelaZis<br />

Zveli <strong>qarTuli</strong> enis leqsikoni (Tb., 1995. w.); d. CubinaSvilis qarTul-<br />

rusuli leqsikoni (Tb., 1984. w.); <strong>qarTuli</strong> enis ganmartebiTi leqsikoni<br />

(Tb., 1950-1964 w.); rusul-<strong>qarTuli</strong> dramatuli <strong>Teatraluri</strong> xelovnebis<br />

terminebi (Tb., 1964 w.); xelovnebis ganmartebiTi leqsikoni (Tb., 1985 w.)<br />

mcire <strong>Teatraluri</strong> leqsikoni (Tb., 1980 w.), sxvadasxva mxatvruli Tu<br />

samecniero literaturidan amokrefili terminebi.<br />

qarTul Teatralur <strong>terminologia</strong>Si gamoiyofa martivi, nawarmoebi,<br />

anu termin-derivatebi da rTuli terminebi.<br />

115


martivi <strong>Teatraluri</strong> terminebi gvaqvs rogorc <strong>qarTuli</strong>, ise<br />

ucxouri warmoSobisa. Teatralur <strong>terminologia</strong>Si Zveli <strong>qarTuli</strong><br />

<strong>Teatraluri</strong> terminebis gverdiT gvxvdeba berZnuli, laTinuri,<br />

italiuri, franguli, germanuli, rusuli, espanuri da inglisuri<br />

enebidan momdinare <strong>Teatraluri</strong> terminebi, romlebic an sakuTari<br />

ucxoenovani afiqsebiTaa Semosuli da damkvidrebuli, an <strong>qarTuli</strong><br />

afiqsebiTaa gaformebuli.<br />

qarTulSi laTinuri da evropuli enebis mravali sityvaa<br />

damkvidrebuli rusuli enis meSveobiT.<br />

yuradRebas iqcevs is faqti, rom Zvel qarTul Teatralur<br />

<strong>terminologia</strong>Si ufro metia <strong>qarTuli</strong> warmoSobis terminebi, vidre<br />

Tanamedrove qarTulSi.<br />

dRes ki SedarebiT metia ucxouri warmoSobis terminebi: sakuTar<br />

niadagze terminTqmnadobis procesi SezRudulia. msgavsad sxva enebis<br />

terminologiisa, qarTulSic berZnul-laTinur terminebs farTod aqvT<br />

gza gaxsnili: g. nebieriZis azriT, `berZnuli da laTinuri sityvebis<br />

mozRvavebas <strong>terminologia</strong>Si Tavisi gamarTleba aqvs:<br />

1) es sityvebi Semodis rogorc terminebi da amitom maTi ZiriTadi<br />

mniSvneloba, e. i. is mniSvneloba, romelic maT berZnulsa da laTinurSi<br />

hqondaT, dRes, rogorc terminebs, aRara aqvT.<br />

2) amgvari aRrevis SesaZlebloba ispoba TviTon terminebis<br />

msesxebel enaSic.<br />

3) laTinuri da berZnuli sityvebis safuZvelze nawarmoebi<br />

terminebi internacionaluria da, amdenad, sayovelTaod gasagebi<br />

(nebieriZe 2003, 227).<br />

116


terminebi:<br />

$1. Zveli <strong>qarTuli</strong> <strong>Teatraluri</strong> terminebi<br />

Zvel qarTulSi dasturdeba <strong>qarTuli</strong> warmoSobis Semdegi<br />

`berika – niRbebis qarTul xalxur Teatr `berikaobis~ monawile<br />

msaxiobi~ (megreliZe 1980, 98).<br />

`berikaoba – niRbebis <strong>qarTuli</strong> improvizirebuli xalxuri Teatri~<br />

(megreliZe 1980, 99).<br />

`dasdebeli~ (dazdebuli _ saba) _ momReral gundTan erTad<br />

solistebis gamosvla nefe-dedoflis saqebrad, Sesamkobad~ (Толк. слов.<br />

1985, 194).<br />

`dedofala _ Zveli <strong>qarTuli</strong> xalxuri Tojinis saxelwodeba~ (Толк.<br />

слов. 1985, 198).<br />

`kuki _ Zveli <strong>qarTuli</strong> xalxuri Tojinebis Teatris Tojinis<br />

saxelwodeba~ (Толк. слов. 1985, 364).<br />

`lizRoba _ Zveli <strong>qarTuli</strong> <strong>Teatraluri</strong> termini. aRniSnavda iseT<br />

xumrobas, maRali wris warmomadgenlebis Tamam ganqiqebas, roca<br />

amisaTvis aravin isjeboda~ (Толк. слов. 1985, 379).<br />

`maxiobeli _ ZvelqarTul Teatr `saxiobis~ mimikosi msaxiobi~<br />

(Толк. слов. 1985, 406).<br />

`memRere _ Zveli <strong>qarTuli</strong> Teatris, `saxiobis~ dasis profesionali<br />

Semsrulebeli (dramatuli msaxiobi)~ (Толк. слов. 1985, 413).<br />

`memuRame _ Zvel saqarTveloSi momRerali, musikos-improvizatori,<br />

igavebis, gamocanebis SemTxzveli da maTive amomxsneli~ (Толк. слов. 1985,<br />

413).<br />

`memusike _ Zveli <strong>qarTuli</strong> Teatris, `saxiobis~ dasis profesionali<br />

Semsrulebeli (musikosi)~ (Толк. слов. 1985, 413).<br />

`mewyobre _ <strong>Teatraluri</strong> dasis calkeuli wevri (Zveli <strong>qarTuli</strong><br />

termini)~ (Толк. слов. 1985, 413).<br />

117


`menoage _ (Teat.) sasaxlis gasarTobi saxiobis msmenel-mayurebeli<br />

(Zveli <strong>qarTuli</strong> termini)~ (Толк. слов. 1985, 414).<br />

`mzvelavi _ <strong>Teatraluri</strong> Janris `zuelvas~ Semsrulebeli (Zveli<br />

<strong>qarTuli</strong> termini)~ (Толк. слов. 1985, 419).<br />

`noagoba _ lxinis dros gamarTuli musikaluri warmodgenebi,<br />

romlebic imarTeboda Zvel <strong>qarTuli</strong> Teatr `saxiobis~ mier. gasarTobi<br />

`saxiobis~ msmenel-mayurebels ewodeboda `menoage~, xolo `noagobis~<br />

orkestris samusiko sakravebs _ `noagi~ (Толк. слов. 1985, 466).<br />

`maocari – TvalTmaqci~ (megreliZe 1980, 23).<br />

`mokicxari – Zveli <strong>qarTuli</strong> Teatris, `saxiobis~ dasis<br />

profesionali Semsrulebeli, komedianti~ (Толк. слов. 1985, 428).<br />

`momRerloba – msaxiobis xelovnebis aRmniSvneli Zveli <strong>qarTuli</strong><br />

termini~ (Толк. слов. 1985, 429).<br />

`mrokveli – (Zv. qarT.) mocekvave~ (megreliZe 1980, 25).<br />

`xelovnebis ganmartebiT leqsikonSi~ gvxvdeba mrokvali formac:<br />

`mrokvali _ Zveli <strong>qarTuli</strong> Teatris, `saxiobis~ dasis<br />

profesionali Semsrulebeli mocekvave~ (Толк. слов. 1985, 438).<br />

`msaxiobeli – Zveli <strong>qarTuli</strong> Teatris komedianti, xumara~<br />

(megreliZe 1980, 25).<br />

`mrguali (Zv. qarT.) – ferxuli~ (megreliZe 1980, 25).<br />

`mRera – dramatuli msaxiobis TamaSis aRmniSvneli, Zveli <strong>qarTuli</strong><br />

termini~ (Толк. слов. 1985, 407).<br />

26).<br />

611).<br />

`mwafeli – mojiriTe Zvel qarTul SejibrebebSi~ (megreliZe 1980,<br />

`niRbosani – niRbiani~ (megreliZe 1980, 26).<br />

`rokva – (Zv. qarT.) cekva, TamaSi~ (megreliZe 1980, 32).<br />

`saxioba – Zvel<strong>qarTuli</strong> Teatris saxe~ (Толк. слов. 1985, 611).<br />

`saxilveli – Teatris Zvel<strong>qarTuli</strong> saxelwodeba~ (Толк. слов. 1985,<br />

118


1985, 611).<br />

`saxioni – niRbis Zvel<strong>qarTuli</strong> xalxuri saxelwodeba~ (Толк. слов.<br />

`xumara – oxunji, enamoswrebuli~ (megreliZe 1980, 38).<br />

119


$2. ucxouri warmoSobis terminebi<br />

dRes <strong>qarTuli</strong> warmoSobis terminTa dasaxelebuli magaliTebi<br />

iSviaTad gvxvdeba, gacilebiT metia qarTul Teatralur <strong>terminologia</strong>Si<br />

nasesxebi terminebi.<br />

`amfiTeatr-i [berZ. amphitheatron] _ 1. Tanamedrove TeatrSi: parteris<br />

ukan TandaTanobiT amaRlebuli dasajdomi adgilebi. 2. Zvel saberZneTsa<br />

da romSi: wriuli an naxevarwriuli usaxuravo nageboba TandaTanobiT<br />

amaRlebuli adgilebiT, sadac imarTeboda sxvadasxva sanaxaoba~ (ussl,<br />

1999, 22).<br />

`ansambl-i [frang. ensemble] – mTlianoba, erTianoba...…momReralTa,<br />

damkvrelTa, mocekvaveTa jgufi, romelic gamodis rogorc erTi mTliani<br />

mxatvruli koleqtivi~ (usl, 1964, 42).<br />

`antraqt-i [frang. entracte] _ 1. Sesveneba saTeatro warmodgenis or<br />

moqmedabas an koncertis or ganyofilebas Soris. 2. musikaluri nomeri<br />

operis or moqmedebas Soris~ (ussl, 1999, 24).<br />

`artist-i [frang. artiste] – adamiani, romelic sajarod asrulebs<br />

xelovnebis nawarmoebs; msaxiobi~ (usl, 1964, 51).<br />

`afiSa [frang. affiche gancxadeba] _ msxvili asoebiT dawerili an<br />

dabeWdili gancxadeba warmodgenis, koncertis, leqciisa da misTanaTa<br />

Sesaxeb; gamoakraven xolme xalxis TavSeyris adgilebSi~ (ussl, 1999, 30).<br />

`aqt-i [laT. actus].…1. dramatuli nawarmoebis, speqtaklis<br />

dasrulebuli nawili; moqmedeba~ (usl, 1964, 58).<br />

`balkon-i [frang. balcon] _ mayurebelTa adgilebi Teatris Sua da<br />

zeda iarusebze (Zvelad sul zeda iarusis balkons, sadac iaffasiani<br />

adgilebi iyo, qandara ewodeboda). mesame iarusis balkoni; balkonis<br />

pirveli rigi. balkonis bileTebi~ (ussl, 1999, 34).<br />

`benefis-i [frang. benefice mogeba] _ warmodgena, romlis Semosavalic<br />

gadaecema xolme mis erT-erT monawile msaxiobs (aseT RonisZiebas<br />

zogjer hqvia SemoqmedebiTi saRamo)~ (iqve, 34).<br />

120


`grim-i [frang. < grimer Zv. ital.] – 1. msaxiobis saxis Secvla<br />

specialuri saRebavebiT, wveris, ulvaSis dawebebiT da a. S., rac saWiroa<br />

ama Tu im rolis Sesasruleblad~ (usl, 1964, 95).<br />

`drama [berZ. drama moqmedeba, warmodgena] _ 1. literaturuli<br />

nawarmoebi seriozuli (ara komediuri) Sinaarsisa, romelic dawerilia<br />

dialogebad da gankuTvnilia scenaze dasadgmelad. 2. gadat. cxovrebaSi<br />

momxdari mZime SemTxveva, ubedureba, rac zneobriv tanjvas iwvevs~ (ussl,<br />

1999, 67).<br />

`dramaturgi _ mwerali, romelic dramatul nawarmoebebs wers~<br />

(ussl. 1999, 68).<br />

`dramaturgia [berZ. dramaturgia] _ 1. dramatul nawarmoebTa Seqmnis<br />

Teoria. dramaturgiis kursi. 2. kreb. dramatul nawarmoebTa erToblioba.<br />

Seqspiris dramaturgia~ (ussl, 1999, 68).<br />

`Teatr-i – [berZ. theatron] – 1. xelovnebis dargi _ dramatul<br />

nawarmoebTa scenaze warmodgena-gansaxiereba. <strong>qarTuli</strong> Teatri. 2.<br />

dawesebuleba, romelic axorcielebs warmodgenebis dadgmas; aseTi<br />

dawesebulebis Senoba. SoTa rusTavelis saxelobis Teatri~ (ussl, 1999,<br />

86).<br />

`repeticia [laT. repetitio gameoreba] _ dramatuli, musikaluri da<br />

sxva nawarmoebis winaswari Sesruleba mayurebelTa winaSe gamosvlamde.<br />

generaluri repeticia~ (ussl, 1999, 196).<br />

`replika [frang. replique, ital. replica] _ 1. oratorisaTvis adgilidan<br />

micemuli mokle SeniSvna; wamoZaxili. 2. TeatrSi, sityvebi, romlebsac<br />

warmoTqvams personaJi sxva personaJis sapasuxod~ (ussl, 1999, 196).<br />

`reJisor-i [frang. regisseur] _ warmodgenis, kinofilmis,<br />

radiodadgmis da misTanaTa samxatvro xelmZRvaneli. Teatris mTavari<br />

reJisori~ (ussl, 1999, 196).<br />

`scena – [laT. scaena < berZ. skene karavi] – 1. <strong>Teatraluri</strong><br />

warmodgenisaTvis gankuTvnili amaRlebuli moedani. mbrunavi scena;<br />

klubis scena. 2. piesis yoveli moqmedebis (aqtis) calkeuli nawili;<br />

gamosvla. pirveli moqmedebis finaluri scena. 3. mxatvruli nawarmoebis<br />

121


(romanis, moTxrobis, kinosuraTis...) calkeuli epizodi. gamoTxovebis<br />

scena; dasamaxsovrebeli scenebi. 4. <strong>Teatraluri</strong> moRvaweoba; Teatri.<br />

scenis ostatebi; scenis novatori kote marjaniSvili~ (ussl, 1999, 213).<br />

358) da a. S.<br />

`speqtakl-i [frang. spectacle] – <strong>Teatraluri</strong> warmodgena~ (usl, 1964,<br />

122


$3. <strong>Teatraluri</strong> derivaciuli terminebi prefiqsuli, sufiqsuri da<br />

konfiqsuri warmoebis mixedviT<br />

<strong>Teatraluri</strong> derivaciuli terminebi warmoebis mixedviT sami<br />

saxisaa: prefiqsuli, sufiqsuri da konfiqsuri.<br />

1. abstraqtulobis mawarmoebeli afiqsebi: -oba, -eba, si- _ -e<br />

<strong>qarTuli</strong> afiqsebidan, romlebic Teatralur terminebs aformeben,<br />

yvelaze produqtiulia abstraqtulobis mawarmoebeli sufiqsebi:ß-oba, -<br />

eba.<br />

`-oba sufiqsi sawyisuri warmoSobisaa da rTulia (ob-a), dRes mas<br />

saxelTan meti kavSiri aqvs, vidre zmnasTan~ (SaniZe 1973, 130).~<br />

`-oba sufiqss fuZeebTan SeTavsebadobis TvalsazrisiT<br />

ganusazRvreli potenciali aqvs. saWiroebis SemTxvevaSi igi awarmoebs<br />

substantiv terminebs sasubieqto da saobieqto mimReobaTa fuZeebisagan~<br />

(meliqiSvili 1999, 55).<br />

-oba sufiqsi gvxvdeba jer kidev Zvel qarTulSi: burTa-ob-s _<br />

burTa-oba; asparez-ob-s _ asparez-oba; berika-ob-s _ berika-oba; yeen-ob-s<br />

_ yeen-oba da a.S. (burTa-ob-s _ burTa-oba da asparez-ob-s _ asparez-oba<br />

formebi gvxvdeba axal qarTulSic.)<br />

axal qarTulSi -oba gvxvdeba Semdeg formebTanac: Jonglior-ob-s _<br />

Jonglior-oba; artist-ob-s (`artistob-s... artistobas eweva, _ msaxiobobs.<br />

(qegl, I, 1950, 574). _ artist-oba: momRerl-ob-s _ momRerl-oba; oxunj-ob-s<br />

(`oxunjob-s _ oxunjiviT iqceva, _ xumrobs, masxrobs~ (qegl, VI, 1960, 98)<br />

_ oxunj-oba; gaer-ob-s _ gaer-oba; malanur-ob-s _ malanur-oba da<br />

sanaxavi _ sanaxa-oba; msaxiobi _ msaxiob-oba da a.S.<br />

termin sanaxaoba < sanaxav-oba-Si -av TemisniSniseuli v-s dakargva<br />

-ob sufiqsiTaa Sepirobebuli. Sdr.: Seva-tyv-e _ va-ty-ob, dava-mxv-e _ va-<br />

mx-ob da a.S.<br />

123


substantiuri termini sanaxaoba awarmoebs adieqtur formebs:<br />

sanaxa-ob-iT-i da sanaxa-obr-iv-i. saqme gvaqvs brunvis niSnebiT<br />

warmoqmnil saxelebTan. `-iT moqmedebiTi brunvis niSani zedsarTav<br />

saxelTa warmoqmnisaTvis sazogadod sakmaod gavrcelebulia samecniero<br />

da teqnikuri literaturis enaSi~ (SaniZe 1973, 147).<br />

rac Seexeba sanaxa-obr-iv formas, aq -iv morfema, rogorc ak. SaniZe<br />

miuTiTebs, warmoSobiT brunvis niSania, magram warmosaqmnelad aris<br />

gamoyenebuli. -ebr-iv-is analogiiTaa miRebuli -obr-iv forma. zemoT<br />

dasaxelebuli terminebis (sanaxaoba, sanaxaobiTi, sanaxaobrivi)<br />

amosavali forma unda iyos sanaxavi. `<strong>qarTuli</strong> enis ganmartebiT<br />

leqsikonSi~ es sityva asea ganmartebuli: `1. vinc, rac unda naxon. tye<br />

didebuli sanaxavi iyo. -unaxavma nali naxa, -o, ra sanaxaviao. 2. (Zv.)<br />

igivea, rac sanaxaoba. sanaxavad _ naxvis mizniT~ (qegl, 1960, 748).<br />

sityva polisemiuria, Teatralur terminTa sistemaSi misi meore<br />

mniSvnelobaa gamoyenebuli.<br />

`<strong>qarTuli</strong> enis ganmartebiT leqsikonSi am fuZisgan warmoqmnili<br />

sityvebicaa ganmartebuli: `sanaxaoba 1. rac Tvalwin iSleba, ris<br />

danaxvac SeiZleba. tkbeboda bunebis sanaxaobiT. _ SemaZrwunebeli<br />

sanaxaoba iyo. 2. mravalricxovani mayureblisaTvis gaTvaliswinebuli<br />

raime gasarTobi. sportuli sanaxaoba; <strong>Teatraluri</strong> sanaxaoba. yvela<br />

sanaxaobas Widaoba erCivna.<br />

`sanaxaobiT-i sanaxaobis (mniSv. 2) xasiaTisa. sanaxaobiTi efeqtebi~<br />

(qegl, 1960, 748-749).<br />

`-oba sufiqsiT iwarmoeba drois aRmniSvneli saxelebic:<br />

a) religiuri dResaswaulebi: wmindanTa saxelobis dReebi: giorg-oba,<br />

elia-oba,//ili-oba (mTis raWaSi); Tamar-oba...<br />

b) ritualis aRmniSvneli saxelebi: daTvqada-oba (eTnografiuli<br />

rituali, romelsac yvelieris xuTSabaTs asrulebdnen, III), alilo-oba,<br />

lampr-oba...~ (tuskia 2004, 78).<br />

124


-oba sufiqsi zemoT dasaxelebuli funqciebiT uxvad dasturdeba<br />

sanaxaobiTi xelovnebis amsaxvel terminebSi. mag.: muryvam-oba, yeen-oba,<br />

gonja-oba (mTis raWaSi) da a. S.<br />

<strong>qarTuli</strong> xalxuri Teatris uZvelesi saxeobis aRmniSvneli termini<br />

berikaoba momdinareobs berika-dan, `berikaoba~-Si -ika da -oba<br />

kninobiTisa da abstraqtulobis mawarmoebeli sufiqsebia. berika _<br />

`berikaobis msaxiobis aRmniSvneli terminia. beri Zveli <strong>qarTuli</strong>T<br />

Svilis aRmniSvnelia: iaberi, Wiaberi, kaxaberi~ (janeliZe 1980, 21).<br />

-oba sufiqsi gamoiyofa sasaxlis karis Teatris saxelwodebaSi<br />

`saxi-oba~. i. abulaZe saxioba, msaxiobeli, maxeobelis Zirad xe//xi<br />

formas gamoyofs (abulaZe 1960, 212). manana kobaiZem statiaSi<br />

`vefxistyaosnis~ xeva terminisaTvis~ saintereso Tvalsazrisi gamoTqva.<br />

igi Seexo `vefxistyaosnis~ prologSi naxseneb xeva masdars `marT<br />

agreTve meleqsesa leqsTa grZelTa Tqma da xeva~ da gamoTqva varaudi,<br />

rom saxioba maxeobelis Ziri `xe//xi (avtori iziarebs i. abulaZis<br />

Tvalsazriss, xeoba//xioba Casaberi musikaluri instrumentis xmianobas<br />

aRniSnavda) miRebulia xev-//>xiv fuZisagan -ob Temis niSniseul -o-s win –<br />

v-s dakargvis Sedegad~ (kobaiZe 1997, 120).<br />

musikalur <strong>terminologia</strong>Si `-oba mawarmoebliT miiRweva sxvadasxva<br />

stilistikur-semantikuri informaciis gadmocema:<br />

a) ganzogadeba aRsaniSnis ama Tu im Tvisebis niSnisa;<br />

b) ama Tu im moqmedebis ganmeorebadi, sistemuri, mravaljeradi<br />

xasiaTis aRniSvna;<br />

g) ama Tu im skolis, mimdinareobis, movlenisadmi kuTvnilebis,<br />

mimdevrobis Cveneba;<br />

d) movlenaTa Tu saganTa garkveuli erTianobis Cveneba;<br />

e) obieqtis mravalkomponentianobis warmoCena;<br />

v) musikaluri nawarmoebis (an Sesrulebis) xarisxis miTiTeba;<br />

z) musikaluri nawarmoebis (an saSemsruleblo maneris) Janruli<br />

(an profesiuli Tavisebureba~ (tabiZe 1996, 142).<br />

125


. cxadaZe statiaSi `-oba//-obana//-obia sufiqsebi saliteraturo<br />

qarTulsa da dialeqtebSi~ (cxadaZe, ike, t. XXVI, 1987, 142) -oba sufiqsis<br />

kidev erT, garToba-TamaSobis gamomxatvel, funqciaze miuTiTebs. mag.:<br />

burT-oba//burTa-oba, kudian-oba, wixla-oba, rkin-oba da a.S. es sufiqsi<br />

Txzul saxelebTanac gvxvdeba.<br />

sufiqsebi.<br />

funqciuri TvalsazrisiT -oba sufiqsis identuria -obana//-obia<br />

T. Jordanias azriT, `-obana sufiqsi aRniSnavs mibaZvas<br />

moqmedebisadmi im saganTa, romelnic gamoTqmul arian Zireul<br />

sityvebiTa~ (Jordania 1889, 92).<br />

`-obana daboloeba farTod ixmareba Tanamedrove saliteraturo<br />

qarTulsa (mwerlobaSi, presaSi...), da <strong>qarTuli</strong> enis aRmosavlur<br />

kiloebSi. misi erT-erTi funqcia igivea, rac -oba-si. igi sabavSvo<br />

garToba-TamaSobaTa saxelwodebebis sawarmoebeli bolosarTia~ (cxadaZe,<br />

ike, t. XXVI, 1987, 142). mag.: daWer-obana, damal-obana, om-obana, ded-obana,<br />

saxl-obana, koW-obana da a.S.<br />

`-obia sufiqsi -obana formis identuria da ixmareba <strong>qarTuli</strong> enis<br />

dasavlur kiloebSi, saidanac igi am kuTxidan gamosul mweralTa<br />

nawarmoebebSi iCens Tavs~ (ike, t. XXVI, 1987, 145). mag.: Cxir-obia, kenW-obia,<br />

malul-obia, danas-obia, stumr-obia, baton-obia da a.S.<br />

-oba, -obana, -obia rTuli sufiqsebia, maTSi gamoiyofa -ob-a, -ob-ana,<br />

ob-ia elementebi.<br />

TiToeul zemoT dasaxelebul sityva-terminSi Sinaarsobrivad<br />

igulisxmeba saTeatro xelovnebisTvis damaxasiaTebeli `viTomuroba~,<br />

gansaxierebis, TamaSis, sxvisi mibaZvis survili.<br />

aqedan gamomdinare Teatralur sanaxaobiTi xelovnebis aRmniSvnel<br />

(mxolod <strong>Teatraluri</strong> terminologiisaTvis damaxasiaTebel) terminTa<br />

sawarmoeblad miviCnevT -obana, -obia sufiqsebs (-oba sxva dargis<br />

terminTa sawarmoeblad farTod gamoiyeneba).<br />

Teatralur teminologiaSi gvxvdeba -eba sufiqsi. `-oba-sagan<br />

gansxvavebiT, is -ier-ze gaTavebul zedsarTavTagan awarmoebs ganyenebul<br />

126


saxelebs: bednier-eba, gonier-eba, zmnuri warmoSobisaa, magram dRes<br />

saxelia: cxovr-eba; zmnuri forma aqvs ars-eba-s. zmnis forma<br />

zedsarTavad aris gamoyenebuli da amisgan Semdeg abstraqtuli saxelia<br />

nawarmoebi: Rirs > Rirs-i > Rirs-eba.<br />

-eba gvxdeba Tanamedrove qarTulSi: afiSir-eb-s _ afiSir-eba;<br />

dublir-eb-s _ dublir-eba; inscenir-eb-s _ inscenir-eba; moqmed-eb-s _<br />

moqmed-eba; angaJir-eb-s _ angaJir-eba; axmovan-eb-s _ gaxmovan-eba; ascenur-<br />

eb-s _ gascenur-eba; aSarJ-eb-s _ gaSarJeba.<br />

-eba sufiqsi umetesad daerTvis ucxoenovan sityvebs. masalaze<br />

dakvirvebam dagvanaxva, rom am sityvebis fuZeebi bolovdeba -ir sufiqsze.<br />

mag.: angaJireba, inscenireba, dublireba, afiSireba, reklamireba da a. S.<br />

`nasesxeb zmnaTa jgufSi -овать daboloebis mocilebis Semdeg darCenili<br />

nawili warmoadgens saTanado germanuli zmnis fuZes: -ир rusulma miiRo<br />

germanulisagan, romelsac, Tavis mxriv, igi umetes SemTxvevaSi nasesxebi<br />

aqvs frangulidan (amJamad am ukanasknelSi igi aRar aris)~ (abesaZe 1989,<br />

311).<br />

-eba sufiqsi <strong>qarTuli</strong> ZirebiT nawarmoeb sityvebTanac gvxvdeba.<br />

Sdr.: a-xmovan-eb-s _ ga-xmovan-eba; ga-a-naT-eb-s _ ga-naT-eba; Sdr. Zv. qarT.<br />

gancxroma da gancxrom-eba, baasi da ga-baas-eba da a.S.<br />

sainteresoa, rom rogorc Zvel, aseve axal qarTul Teatralur<br />

<strong>terminologia</strong>Si ar gvxvdeba abstraqtulobis mawarmoebeli konfiqsi si-<br />

_ -o, xolo si- _ -e Tanamedrove qarTulSi dasturdeba mxolod erT<br />

terminTan: `simwyobre~- мерность. (rqdTxt. 1964, 23).<br />

rogorc d. meliqiSvili aRniSnavs, Zvel qarTul filosofiur-<br />

Teologiur <strong>terminologia</strong>Si `si-R-e konfiqsi distribuciis dabali<br />

xarisxiT xasiaTdeba. igi, oriode gamonaklisis garda, SeiZleba daerTos<br />

mxolod zedsarTavi saxelis FfuZes. samagierod am fuZeebTan igi didi<br />

aqtivobiT da regularobiT gamoirCeva~ (meliqiSvili 1999, 57).<br />

amgvarad, Teatralur <strong>terminologia</strong>Si abstraqtulobis<br />

mawarmoebeli afiqsebidan yvelaze produqtiulia -oba, Semdeg -eba. ar<br />

127


gvxvdeba si- _ -o konfiqsi. si- _ -e warmoebis erTaderTi SemTxveva<br />

dasturdeba (simwyobre).<br />

saerTod, rogorc zemoT aRvniSneT, abstraqtuli saxelebiT<br />

produqtiulia <strong>Teatraluri</strong> <strong>terminologia</strong>. es imiTacaa Sepirobebuli,<br />

rom <strong>Teatraluri</strong> xelovneba abstraqciaze, warmosaxvaze, garkveuli saxe-<br />

xatebis Seqmnasa da mis ganzogadebazea orientirebuli.<br />

128


2. xeloba – (profesiis) aRmniSvneli me- _ -e; me- _ -ur; mo- _ -e; mo- _ -ur<br />

konfiqsebi<br />

qarTul Teatralur <strong>terminologia</strong>Si Yyvelaze xSirad me- _ -e<br />

dasturdeba, magram me- _ -e konfiqsuri warmoeba mxolod xelobasa da<br />

profesiaze ar migvaniSnebs: `me- _ -e mawarmoebliani saxeli mxolod im<br />

pirs ar aRniSnavs, romelic am Tu im dargis specialistia. am saxelTa<br />

ZiriTadi Tviseba isaa, rom TiToeuli maTgani aRniSnavs iseT pirs,<br />

romlis saqmianobac dakavSirebulia im saganTan, romlis saxelsac am<br />

sityvis fuZe warmoadgens. `xeloba~ aq mxolod erT-erTi SesaZlebeli<br />

mniSvnelobaTagania~ (foCxua 1966, 111).<br />

Teatralur <strong>terminologia</strong>Si me- _ -e warmoebis swored aseT<br />

SemTxvevebTan gvaqvs saqme.<br />

me- _ -e farTod aris gavrcelebuli Zvel qarTulSi:<br />

me-mRer-e //me-mRer-i; me-das-e; me-godeb-e; me-avl-e // me-avil-e (me-nestv-e _<br />

saba 1991, 458); me-fundruk-e (`Wabukni moTamaSeni~ saba 1991, 467); me-SuSpar-<br />

e; me-aCrdil-e; me-mwyobr-e; me-musik-e; me-Cang-e; me-baxt-e (`ucxoebT<br />

mrokavni~ _ saba 1991, 458); me-nafir-e (Casaber sakravebze damkvreli<br />

musikosi (Zveli <strong>qarTuli</strong> termini) (Толк.слов. 1985; 414); me-noag-e (sasaxlis<br />

gasarTobi saxiobis msmenel – mayurebeli (Zveli <strong>qarTuli</strong> termini)<br />

(Толк.слов. 1985; 414). mewisqvile (Zveli <strong>qarTuli</strong> TamaSi – sanaxaoba~<br />

(Толк.слов. 1985; 418); me-arf-e; me-saxi-e; me-arRn-e; me-buk-e; me-naRar-e; me-<br />

sazandr-e; me-dair-e; me-dol-e; me-Congur-e; me-stvir-e; me-fandur-e.<br />

me- _ -e konfiqsi Zvel qarTulSi gvxvdeba <strong>qarTuli</strong> sityvebis<br />

sarTebad. mag.: me-mRer-e//me-mRer-i; me-noag-e; me-buk-e; me-dol-e; me-nestv-e-Á;<br />

me-aTZal-e-Á; me-fandur-e. Zvel qarTulSi gamoiyeneba ucxouri<br />

warmoSobis sityvebTanac. mag.: me-Teatron-e-Á; me-barbiT-e-Á; me-Cang-e-Á; me-<br />

mgosn-e-Á da a. S. axal qarTulSic me- _ -e konfiqsuri warmoeba ucxour<br />

sityvebTan Zalze produqtiulia: me-garderob-e; me-bileT-e; me-violin-e<br />

da a.S.<br />

129


m. tuskia wignSi `saxelTa afiqsuri warmoeba axal saliteraturo<br />

qarTulsa da dialeqtebSi~ miuTiTebs, me- _ -e konfiqsis xmarebis<br />

mravalferovnebaze da gamoyofs mis erT-erT funqcias. `3. musikalur<br />

sakravze damkvreli: me-sayvir-e, me-dukuk-e, me-Congur-e, me-stvir-e.~ (tuskia<br />

2004, 102-103). aRniSnuli funqciiT me- _ -e xSirad ixmareba Teatralur<br />

<strong>terminologia</strong>Si. zemoT dasaxelebul terminebs Soris rogorc Zvel,<br />

aseve Tanamedrove qarTulSi zogierTi maTgani musikalur termins<br />

warmoadgens. saerTod, xelovnebis am ori dargis terminebs Soris Wirs<br />

zRvris gavleba. saTeatro xelovneba aqtiurad iyenebs musikas (iseve<br />

rogorc xelovnebis sxva dargebs), amitom zemoT moxmobili terminebi<br />

dargTaSoris omonimur terminebad SeiZleba CavTvaloT.<br />

me- _ -ur (//-ul) konfiqsi Segvxvda mxolod erT sityvaSi _ me-Ta-<br />

ur-i. `meTauri – ferxulis xelmZRvaneli. meTaurs evaleboda ferxulis<br />

gamarTva, erTiani ritmis dacva, cekvis Sewyoba simRerasTan~ (Толк. слов.<br />

1985, 416).<br />

mo- _ -e Zvel qarTulSi gvaqvs Semdeg sityvebTan: mo-leqs-e; mo-<br />

asparez-e; mo-TamaS-e.<br />

mo- _ -ur warmoeba saerTod ar aris damaxasiaTebeli <strong>Teatraluri</strong><br />

terminologiisaTvis, rogorc Zvel, aseve axal qarTulSi.<br />

xeloba-profesiis mawarmoebeli afiqsebidan yvelaze produqtiulia<br />

me- _ -e konfiqsi. mo- _ -e sam sityvaSi, xolo me- _ -ur erT sityvaSi<br />

dasturdeba, mo- _ -ur warmoeba ar dasturdeba.<br />

130


3. warmomavlobis -ur//-ul, -el, -iur, -eul, -del(a-mdel), -ion sufiqsebi<br />

yvelaze meti sixSiriT gamoirCeva -ur//-ul sufiqsi, igi Teatralur<br />

terminTsistemaSi Tvisebis aRmniSvnel saxelTa mawarmoebelad<br />

gvevlineba.<br />

`warmomavlobis sufiqsi -ur(-ul) geografiul saxelTagan<br />

sadaurobas gviCvenebs, magram igive sufiqsi sxva saxelTanac aRniSnavs<br />

Tvisebas saTanado saganTan mimarTebiT: kac-ur-i, qal-ur-i, bavSv-ur-i,<br />

mgl-ur-i, mxec-ur-i da sxv.; vaWr-ul-i, Ror-ul-i da sxv.~ (SaniZe 1973, 128).<br />

Zvel qarTulSi Zalze produqtiulia -ur//-ul sufiqsuri warmoeba<br />

qoreografiul da musikalur terminebTan. mag.: mxedr-ul-i; ferx-ul-i;<br />

cer-ul-i; mTiul-ur-i; qarT-ul-i; davl-ur-i; baRdad-ur-i mayr-ul-i; jvar-<br />

ul-i da a.S.<br />

`axal qarTulSi -ur sufiqsi Tvisebis aRmniSvnel saxelTa yvelaze<br />

aqtiuri mawarmoebelia. igi daerTvis rogorc qarTul, ise ucxouri<br />

warmomavlobis saxelebs da aRniSnavs Tvisebas, Zireul saganTan<br />

mimarTebiT (tuskia 2004, 67).<br />

axal qarTul Teatralur <strong>terminologia</strong>Si -ur//-ul sufiqsi zemoT<br />

dasaxelebuli semantikuri niSniT awarmoebs Semdeg terminebs: msaxiob-i<br />

_ msaxiob-ur-i (niWi, talanti); scena _ scen-ur-i; reJisor-i _ reJisor-<br />

ul-i; drama _ dramat-ul-i; tragedia _ tragik-ul-i; komedia _ komik-ur-i;<br />

artist-i _ artist-ul-i; aqtior-i _ aqtior-ul-i; mimika _ mimik-ur-i;<br />

Teatral-i _ Teatral-ur-i; musikal-i _ musikal-ur-i; pop-ur-i; balagan-<br />

ur-i; batal-ur-i; bravur-ul-i; peizan-ur-I (glexuri pariki); general-ur-i;<br />

deklamaci-ur-i; epizod-ur-i; sinTez-ur-i; final-ur-i; paTetik-ur-i;<br />

olimpi-ur-i; grotesk-ul-i; inscenireb-ul-i; kamer-ul-i; heroik-ul-i da<br />

a.S.<br />

sityvebSi Teatral-ur-i da musikal-ur-i -al elementi saTanado<br />

zedsarTavebSi fuZiseulia. es sityvebi berZnuli warmoSobisaa. Sdr.:<br />

Teatrali (magram ar dasturdeba *musikali), `<strong>qarTuli</strong> enis ganmartebiT<br />

131


leqsikonSi~ sityva *musikali ar gvxvdeba. *musikalis nacvlad<br />

gamoiyeneba termini melomani: `melomani _ simReriT, musikiT gatacebuli<br />

(megreliZe 1980, 24).<br />

`<strong>qarTuli</strong> enis ganmartebiT leqsikonSi~ dasturdeba formebi<br />

musikaluri da musikaloba, magram ar aris ganmartebuli Teatraluroba;<br />

groteskuloba, Tumca dasturdeba termini komikuroba _ sasacilooba.<br />

zogierT terminTan saqme gvaqvs -oba sufiqsis amgvar gamoyenebasTan.<br />

mag.: komik-ur-oba, ansambl-ur-oba, malan-ur-oba, scen-ur-oba, Teatral-ur-<br />

oba, epizod-ur-oba, sinTez-ur-oba, paTetik-ur-oba, ansambluri _<br />

ansamblur-oba; komikuri _ komikur-oba da a.S.<br />

amgvari warmoeba ZiriTadad damaxasiaTebelia ucxouri warmoSobis<br />

sityvebisTvis.<br />

warmomavlobis sufiqsebidan -ion gvxvdeba Zvel qarTulSi<br />

dadasturebul termin saxionSi. `saxioni _ niRbis Zvel<strong>qarTuli</strong> xalxuri<br />

saxelwodebaa~ (Толк. слов. 1985, 611).<br />

-ion sufiqsi -ian-is fonetikur variantadaa miCneuli (s. janaSia<br />

1937, 212; arn. Ciqobava 1942, 118).<br />

`-ian (-ion) afiqsebSi Semavali -an elementi ramdenime erTmaneTTan<br />

mWidrod dakavSirebuli mniSvnelobis Semcvelia. SeuZlia aRniSnos:<br />

warmomavloba, krebiToba, qoneba~ (tuskia 2004, 74). Cven mier moyvanil<br />

magaliTSi -ion qonebis funqciiT ixmareba. saxioni semantikurad igivea,<br />

rac niRbiani, `saxiani~, niRbis mqone.<br />

warmomavlobis zemoT dasaxelebuli -ur//-ul, -el, -ier, -eul, -del<br />

(a-mdel), -ion sufiqsebidan -ur//-ul da -ion sufiqsebis garda<br />

Teatralur terminTa sawarmoeblad sxva arc erTi sufiqsi ar<br />

gamoiyeneba.<br />

132


4. daniSnulebis saxelTa mawarmoebeli sa- _ -o, sa- _ -ul, sa- _ -e<br />

konfiqsebi<br />

sa- _ -o konfiqsi Teatralur <strong>terminologia</strong>Si daerTvis arsebiTebs,<br />

zedsarTavebs, saxelzmnebs, warmoqmnil saxelebs. ucxo warmomavlobis<br />

saxelebs da aRniSnavs daniSnuleba-gankuTvnebas an Tvisebas. mag.:<br />

sa- _ -o gvxvdeba Zvel qarTulSi: sa-Teatron-o-Á; sa-naRar-o (XVII-<br />

XVIII saukuneebSi momaval msaxiobTa momzadeba warmoebda sasaxlis<br />

karTan arsebul e.w. sanaRaroSi (uruSaZe 1999, 91); sa-masxara-o; sa-xumar-o<br />

da a.S.<br />

axal qarTulSi Teatralur terminTa sawarmoeblad sa- _ -o ufro<br />

xSirad gamoiyeneba. mag.: sa-msaxiob-o; sa-aqtior-o; sa-artist-o; sa-gmir-o;<br />

sa-rol-o (sarolo rveuli); sa-grim-o//sa-grimior-o; sa-moqmed-o; sa-<br />

garderob-o; sa-reJisor-o; sa-Teatr-o; sa-karnaval-o; sa-xelovneb-o; sa-<br />

scen-o; sa-antraqt-o; sa-rekvizitor-o; sa-debiut-o; sa-dekoraci-o; sa-<br />

tansacml-o; sa-pirfareS-o; sa-proeqci-o; sa-metyvel-o; sa-karnax-o; a.S. am<br />

terminebs Soris zogi gaarsebiTebulia (sagrimioro), zogi zedsarTavi<br />

ki msazRvrelad gvevlineba Sesityvebis formis terminebSi. mag.: saTeatro<br />

xelovneba, saferxulo wyoba, sadebiuto roli da a. S.<br />

moviyvanT ramdenime magaliTs:<br />

1. `cxovrebis sinamdvilesTan kavSiris gareSe ar arsebobs saTeatro<br />

xelovneba~ (uruSaZe 1982, 7).<br />

2. `nivTebis moxatulobaSi mecnierebma amoikiTxes uxsovar droTa<br />

saTeatro sanaxaobebis anareklebi: TrialeTSi aRmoCenil vercxlis<br />

sasmisze niRbosanTa saferxulo wyobis misteria~ (uruSaZe 1982, 8).<br />

Zvel qarTulSi gvxvdeba forma sa-Teatr-o-Á (ix. zemoT:<br />

saTeatrono-Á).<br />

3. `amave dros gadasawyvetia mravali wminda saxelovnebo problemac:<br />

mxatvruli simarTlisa da mxatvruli pirobiTobis, asaxvis SemoqmedebiTi<br />

133


meTodis, tradiciis, novatorobis, Janris, stilis, SemoqmedebiTi<br />

rwmenisa~ (uruSaZe 1982, 6).<br />

4. `gansxvavebulia sasceno nawarmoebTa mxatvruli xarisxic~ (uruSaZe<br />

1982, 7).<br />

aRsaniSnavia, rom daniSnulebis sa- _ -ul konfiqsiT iwarmoeba<br />

ramdenime <strong>Teatraluri</strong> termini. mag.: sa-Ta-uri (piesis saTauri). sa-<br />

warmoebis modelebi Teatralur <strong>terminologia</strong>Si ar dasturdeba,<br />

naklebia sa- _ -e warmoebis nimuSebi: sa-saxiob-e, (skene _scena); sa-mgosn-e<br />

da a.S.<br />

Zvel qarTul Teatralur <strong>terminologia</strong>Si SeimCneva saintereso<br />

faqti, terminebis umetesoba konfiqsuri warmoebisaa da ganekuTvneba<br />

mimReobaTa jgufs. subieqturi momReobis formebia m- _ -el da ma- _ -el.<br />

(oden m- _ prefiqsis xmarebis mcireodeni SemTxveva gvaqvs):<br />

m-rokv-el-i; m-saxiob-el-i; m-waf-el-i; m-Tqm-el-i; ma-xiob-el-i; m-<br />

Txrob-el-i; m-galob-el-i; m-rokav-i; m-zuelav-i.<br />

am modelis mixedviTaa miRebuli termini ma-yureb-el-i, romelic<br />

Zvel qarTulSi ar dasturdeba da gvian gaCenili termini Cans.<br />

sa- _ -el: sa-xilv-el-i (<strong>Teatraluri</strong> nageboba); sa-galob-el-i<br />

gan-sa-cxrom-el-i (Sdr.: gancxroma _ <strong>qarTuli</strong> Teatralur –sanaxaobiTi<br />

xelovnebis erT-erTi uZvelesi saxeoba (Толк. слов. 1985, 154).<br />

gansacxromeli Zvel qarTulSi niSnavda sanaxaobis (warmodgenis) adgils.<br />

sa-misnv-el-i; sa-mRer-el-i (`skena an scena (Zvel<strong>qarTuli</strong><br />

<strong>Teatraluri</strong> termini~) (Толк. слов. 1985, 608).<br />

a.S<br />

mo- _ -il: mo-Zax-il-i;<br />

mo- _ -al/ar: mo-mRer-al-i; mo-kicx-ar-i; ma-oc-ar-i; m-grZnob-ar-i da<br />

134


5. qonebis saxelTa mawarmoebeli -ian, -ovan, -osan -a sufiqsebi<br />

<strong>Teatraluri</strong> terminebi dairTaven qonebis saxelTa mawarmoebel<br />

sufiqsebsac:<br />

-ian-i: grim-ian-i; niRb-ian-i (es forma sasaubro metyvelebisTvisacaa<br />

damaxasiaTebeli), sax-iani;<br />

-ovan: xat-ovani; sax-ovani (mravalsaxovani).<br />

-osan: niRb-osani (Sdr.: `niRbosanTa Teatri~).<br />

135


6. wina viTarebis konfiqsi na- _ -eb gvaqvs na-TamaS-eb formaSi (mag.:<br />

naTamaSebi roli).<br />

qarTul Teatralur <strong>terminologia</strong>Si nasesxebi terminebi qarTul<br />

enaSi sakuTari afiqsebiT Semodis, aseTi termini <strong>qarTuli</strong> enisaTvis<br />

martiv terminad CaiTvleba. mas SeuZlia dairTos <strong>qarTuli</strong> sarTebi. mag.:<br />

asparez-oba; Teatr(al)-ur-i; komik – komedia – komizmi – komik-ur-i, scena<br />

_ scen-ur-i _ scen-ur-oba; bileTi _ me-bileT-e; heroizmi _ heroik-ul-i;<br />

garderobi _ sa-garderob-e da a. S.<br />

daskvnis saxiT SegviZlia vTqvaT, rom Teatralur terminTa<br />

sityvaTwarmoeba iyenebs rogorc zogadad erTian (mecnierebis,<br />

xelovnebis, teqnikis) sityvaTwarmoebiTs sistemas, aseve specifikur<br />

warmoebas. specifikur, ganmasxvavebel niSnad SeiZleba miviCnioT Semdegi:<br />

<strong>qarTuli</strong> TamaSobebis (iqneba es sanaxaobiTi Tu sabavSvo)<br />

aRmniSvneli terminebi specifikuri, mxolod <strong>qarTuli</strong> <strong>Teatraluri</strong><br />

terminologiisaTvis damaxasiaTebel warmoebas iyenebs. mag.: ber-obana<br />

(igive berikaoba), Tojin-obana, saxl-obana, zRapr-obana.<br />

aqedan gamomdinare, savsebiT SesaZlebelia Teatralur-sanaxaobiTi<br />

xelovnebis aRmniSvnel terminTa sawarmoeblad miviCnioT mxolod<br />

<strong>Teatraluri</strong> terminologiisaTvis damaxasiaTebeli sufiqsebi -obana<br />

//obani; -obia.<br />

qarTul Teatralur terminTa sawarmoeblad ar gvxvdeba si- _ -e<br />

(gvaqvs erTaderTi SemTxveva, <strong>Teatraluri</strong> termini mwyobri, romlisganac<br />

iwarmoeba si-mwyobr-e, aseve me-mwyobr-e formebi da Sesityveba `mwyobri<br />

memRereTa~); -ed, -ad-oba sufiqsebi; (es ukanaskneli ZiriTadad<br />

damaxasiaTebelia teqnikuri terminologiisaTvis). ar iZebneba aseve -eb-i, -<br />

ianneb-i, -iann-i, -ovann-i, -osann-i, -ebrn-i, -nairn-i, -magvarn-i, -msgavsn-i-s<br />

warmoeba (damaxasiaTebelia sabunebismetyvelo terminologiisaTvis).<br />

<strong>Teatraluri</strong> xelovnebis saxiT Cven saqme gvaqvs xelovnebis erT-erT<br />

urTules dargTan, romelic Tavisi arsiT sinTezuri xasiaTisaa da<br />

moicavs xelovnebis TiTqmis yvela dargs. amitomac masac sakuTari `ena~<br />

136


moepoveba, romelic zogad progressa da miRwevebTan erTad<br />

yoveldRiurad mdidrdeba axali cnebebiTa da Sesabamisi terminebiT.<br />

`bunebrivia, mecnierebis ena (xelovnebis enac – i.l.) ver daelodeba<br />

saerTo enis ganviTarebis stabilursa da myar kanonebs da igi xSirad<br />

terminis Sesaqmnelad sakuTar gzebsa da saSualebebs iyenebs,<br />

Taviseburad epyroba enobriv masalas, anawilebs da zogjer funqciebs<br />

ucvlis tradiciul sityvawarmoebas an sityvaTa mawarmoebel afiqsebs,<br />

xelovnurad agebs terminTa modelebs, mTels sistemebs~ (RambaSiZe 1986,<br />

139).<br />

137


d a s k v n a<br />

<strong>qarTuli</strong> <strong>Teatraluri</strong> <strong>terminologia</strong>, miuxedavad misi simdidrisa<br />

da istoriuli Rirebulebisa monografiulad dRemde Seuswavleli iyo,<br />

rac saWiros xdida am sakiTxis specialur Seswavlas.<br />

winamdebare disertaciaSi Tavmoyrilia <strong>qarTuli</strong> literaturis<br />

originalursa Tu naTargmn ZeglebSi dadasturebuli <strong>Teatraluri</strong><br />

terminebi, saerTod, saTeatro xelovnebasTan dakavSirebuli sityvebi,<br />

romlebsac terminebad ver miviCnevT, magram isini mniSvnelovan masalas<br />

warmoadgenen <strong>qarTuli</strong> <strong>Teatraluri</strong> terminologiis kvlevisaTvis.<br />

naSromSi ganxilulia sxvadasxva <strong>Teatraluri</strong> terminis Sesaxeb<br />

gamoTqmuli mosazrebebi da warmodgenilia cda terminTa rogorc<br />

gramatikuli, aseve semantikuri analizisa. kerZod, gamoyofilia<br />

Teatralur terminTa semantikuri veli da Tematuri jgufebi.<br />

Sesaval nawilSi warmodgenilia sxvadasxva mkvlevris mier<br />

terminologiis Sesaxeb gamoTqmuli arsebiTi mosazrebebi. yuradReba<br />

gamaxvilebulia xelovnebis terminologiis erT specifikur sakiTxzedac:<br />

esaa terminTa emociur-eqspresiul neitraluroba, Tumca vfiqrobT, rom<br />

<strong>Teatraluri</strong> terminebis garkveuli nawili emociuroba-<br />

eqspresiulobisagan bolomde daclili ar aris.<br />

naSromis pirvel TavSi (<strong>qarTuli</strong> Teatralur-sanaxaobiTi<br />

kulturis sawyisebi da misi ganviTarebis istoria)<br />

mimoxilulia <strong>qarTuli</strong> Teatris sawyisebi da misi ganviTarebis gzebi.<br />

meore TavSi (qarTul Teatralur terminTa Seswavlis<br />

istoriisaTvis) ganxilulia sxvadasxva mkvlevris mier gamoTqmuli<br />

mosazrebebi da warmodgenilia calkeul terminTa semantikuri da<br />

gramatikuli analizi.<br />

naSromis mesame TavSi (<strong>Teatraluri</strong> terminologiis semantikuri<br />

veli da Tematuri jgufebi) gaaanalizebulia Teatralur terminTa<br />

semantikuri veli da Tematuri jgufebi. naSromis ZiriTadi mizani iyo<br />

138


<strong>Teatraluri</strong> terminologiis semantikuri klasifikacia Tematur<br />

jgufebad mocemuli velis farglebSi. kerZod, <strong>Teatraluri</strong><br />

<strong>terminologia</strong> warmovadgineT zogadad xelovnebis terminologiis erT<br />

semantikur velad. am semantikuri velis farglebSi mizanSewonilad iqna<br />

miCneuli <strong>qarTuli</strong> <strong>Teatraluri</strong> terminologiis Tematur jgufebad<br />

gamoyofa cnebiTobis da mTelisa da nawilis mimarTebaTa<br />

gaTvaliswinebiT.<br />

gamoiyo cxra Tematuri jgufi:<br />

1. <strong>Teatraluri</strong> nageboba da teqnikuri momsaxureba;<br />

2. msaxiobi;<br />

3. <strong>qarTuli</strong> Teatris saxeebi;<br />

4. dramaturgia;<br />

5. reJisura;<br />

6. scenografia;<br />

7. <strong>Teatraluri</strong> musika;<br />

8. qoreografia;<br />

9. mayurebeli.<br />

disertaciis meoTxe Tavi (Teatralur-sanaxaobiTi terminebi Zvelsa<br />

da saSual qarTulSi), danarCeni Tavebisagan gansxvavebiT, ufro<br />

moculobiTia da Sedgeba cxra qveTavisagan.<br />

pirvel qveTavSi (<strong>Teatraluri</strong> nagebobis aRmniSvneli terminis<br />

`Teatris~ sinonimebi Zvel qarTulSi) gaanalizebulia Zvel qarTulSi<br />

dadasturebuli terminebi: Teatroni, saxilveli, saxedveli, saxedavi,<br />

saxli saTamaSoi.<br />

berZnuli Teatroni da <strong>qarTuli</strong> saxilveli Zvel qarTulSi<br />

sinonimur terminebs warmoadgenen. orive termins or-ori mniSvneloba<br />

udasturdeba. pirveli mniSvnelobiT isini <strong>Teatraluri</strong> nagebobis cnebis<br />

aRmniSvnelia, xolo meore mniSvnelobiT sanaxaobis, warmodgenis cnebas<br />

gadmogvcems. saxilvels sxva mniSvnelobebic aqvs.<br />

Teatris rogorc warmodgenisaTvis gankuTvnili nagebobis<br />

aRmniSvnelad gvevlineba `saxli saTamaSoÁ _ sanaxaobisaTvis<br />

139


gankuTvnili specialuri nagebobis saxelwodeba, romelic Sendeboda<br />

mefis sasaxleebSi Sua saukuneebis saqarTveloSi~ (Толк. слов. 1985, 612).<br />

Zvel qarTulSi cnobili iyo <strong>Teatraluri</strong> nagebobis aRmniSvneli<br />

kidev erTi termin-Sesityveba `saxli salxino~ (saqarTveloSi nadimisa da<br />

sanaxaobaTa saxli) _ nadimis dros aq gamodiodnen `saxiobis~<br />

Semsrulebeli momRerlebi da musikosebi. (XI-XII s.)~ (Толк. слов. 1985, 612).<br />

dasaxelebuli <strong>Teatraluri</strong> terminebi _ Teatroni, saxilveli,<br />

saxedavi, saxedveli, saxli saTamaSoÁ, saxli salxino _ gvevlineba<br />

<strong>Teatraluri</strong> warmodgenebisaTvis gankuTvnili nagebobebis aRmniSvnel<br />

terminebad. Teatroni, saxilveli, saxedavi, saxedveli Zvel qarTulSi<br />

ufro farTo mniSvnelobiT gamoiyeneboda, vidre saxli saTamaSoÁ da<br />

saxli salxino.<br />

meore qveTavi exeba termin `msaxiob~-s da mis erT-erT sinonims<br />

Zvel qarTulSi.<br />

leqsikonebis mixedviT `msaxiobis~ cnebis gadmosacemad axal<br />

qarTulSi Semdegi sinonimuri sityvebi ixmareba: msaxiobi, artisti,<br />

aqtiori, mimisti, komedianti. sinonimTa es rigi, rogorc vxedavT, arc ise<br />

mravalricxovania. semantikuri sxvaoba am sinonimebs Soris met-naklebad<br />

TvalsaCino SeiZleba iyos. mag.: artistis mniSvneloba ufro farToa.<br />

`miuxedavad amisa, isini sinonimebs warmoadgenen, radgan maT erTi saerTo<br />

niSani aerTianebT _ es maTi nominaciuri funqciaa, isini erTsa da imave<br />

denotats aRniSnaven~ (RambaSiZe 1986, 36).<br />

Cven mier dasaxelebul sinonimur rigSi dominanti sityvaa msaxiobi,<br />

danarCenebi: artisti, aqtiori, mimisti, komedianti am mniSvnelobis<br />

gansxvavebul niuansebs Seicaven.<br />

`msaxiobi~ Zveli <strong>qarTuli</strong> <strong>Teatraluri</strong> terminia, Tumca Zv.<br />

qarTulSi am formiT (oden m- prefiqsiT: m-saxiob-i) igi ar dasturdeba.<br />

`msaxiob~ terminSi nagulisxmevi cnebis gamosaxatavad Zvel qarTulSi<br />

bevrad meti terminia gamoyenebuli, vidre es Tanamedrove qarTulSi<br />

gvaqvs. `qarTul sabWoTa enciklopediaSi~ msaxiobis gansamartav sityva-<br />

statias miwerili aqvs: Zv. qarTulSi memRere, mesaxiobe; msaxiobi,<br />

140


msaxiobeli... sinamdvileSi sinonimTa es rigi ufro farToa: msaxiobeli,<br />

maxiobeli, mgosani, mzuelavi, mimosi (anu mokicxari) memRere, mesaxie, (d.<br />

janeliZe) meTeatrone; meaCrdile, moTamaSe.<br />

Zveli da saSuali <strong>qarTuli</strong>s Zeglebis mixedviT dadasturebuli<br />

`msaxiobis~ aRmniSvnel terminTa aseTi simravle Teatralur terminTa<br />

Camoyalibeba-daxvewis, terminTqmnadobis uwyvet da intensiur process<br />

mianiSnebs.<br />

formobrivi da semantikuri TvalsazrisiT gansakuTrebiT<br />

sainteresoa termini meaCrdile.<br />

z. sarjvelaZis `Zveli <strong>qarTuli</strong> enis leqsikonSi~ damowmebulia<br />

meaCrdile formidan nawarmoebi `meaCrdileTagan-i _ msaxiobTagani.<br />

numca vin erisaganni da ufroÁsRa meaCrdileTaganni anu meZavni iÃumeven<br />

[didi sj. 196, 16]~ (sarjvelaZe 1995, 111).<br />

es sityva formobrivad ase daiSleba; me-aCrdil-e < aCrdil-i <<br />

Crdil < Crd-il > Crd (si-Crd-o).<br />

semantikuri TvalsazrisiT meaCrdile igive msaxiobia, romelic<br />

kargad flobs gardasaxvis, sxvad gardaqcevis xelovnebas, sxvisi<br />

aCrdilia, sxvisi gamoxatuleba, anabeWdi, gadmoscems sxva adamianis<br />

cxovrebas, sxvisi magaliTia. z. sarjvelaZis ganmartebiT, magaliTeba _<br />

msgavseba. aCrdilis meore mniSvnelobac rom magaliTTan, aslTan,<br />

anabeWdTan aris dakavSirebuli amas mowmobs qegl-Si warmodgenili<br />

magaliTis mniSvneloba (2).... `sxvisaTvis misabaZi saqcieli Tu movlena<br />

(qegl, t. V; 1958, 4).<br />

SesaZlebelia, meaCrdilis Teatralur terminad qcevas safuZvlad<br />

daedo <strong>qarTuli</strong> xelovnebis wiaRSi arsebuli `Crdilebis Teatri~. aseTi<br />

daSvebis SemTxvevaSi, meaCrdile `Crdilebis Teatris~ (Tojinebis)<br />

mTavari msaxiobi iqneboda. albaT, SemdgomSi terminma mniSvneloba<br />

gaifarTova da zogadad Teatris msaxiobis aRmniSvnelad mogvevlina.<br />

<strong>qarTuli</strong> Teatris istorikosi dimitri janeliZe am Teatris Sesaxeb wers:<br />

`TviT saxelwodeba gvafiqrebinebs, rom xalxma dakarga Crdilebis<br />

141


Teatri, magram misi terminebi SeinarCuna da sxva sanaxaobaTaTvis<br />

gamoiyena~ (janeliZe 1983, 203).<br />

disertaciis meoTxe Tavis mesame qveTavSi SevexeT sqesis<br />

gramatikuli kategoriis gamoxatvas Zvel qarTul Teatralur terminebSi.<br />

rogorc cnobilia, <strong>qarTuli</strong> ena ar ganarCevs gramatikuli sqesis<br />

formebs. saWiro SemTxvevaSi <strong>qarTuli</strong> axerxebs bunebrivi sqesis<br />

gamoxatvas leqsikuri saSualebiT mxolod sulieri sagnis<br />

saxeldebisTvis. magram es saSualeba uZluria, gadmosces ucxoenovani<br />

gramatikuli sqesis Sinaarsi. es garemoeba garkveul siZneleebs uqmnida<br />

Zveli <strong>qarTuli</strong> Targmanebis gadmomRebT, romlebic metwilad<br />

damokidebulni iyvnen bibliur Tu sxva saxis TxzulebaTa berZnul<br />

wyaroebze. berZnulSi ki gramatikuli sqesi mkveTradaa gamoxatuli<br />

rogorc saxelTa bolokiduri daboloebiT, aseve, rac mTavaria,<br />

artikliT.<br />

qarTul saliteraturo enaSi mimdinare tendenciebma gavlena<br />

moaxdines Teatralur terminebzec. CvenTvis saintereso magaliTebi<br />

iZebneba im drois naTargmn ZeglebSi. XII saukunis berZnulidan naTargmn<br />

ioseb flaviosis `moTxrobani iudaebrivisa Zuelsityuaobisan-Si~<br />

erTmaneTis gverdigverd dasturdeba Semdegi formebi: mgalobela,<br />

mgalobelani/mgalobelni (mr. r. mamrobiTis mniSvnelobiT); momRerala<br />

/momReri.<br />

`mgalobela _ mgalobeli qali: simravle ukue msaxurTaÁ Seudga...…<br />

bevri..., xolo mgalobelni da mgalobelani oras ormeocaxuTni~ 11:3,10.<br />

(ioseb flaviosi 1988, 401).<br />

`momRerala _ qali momRerali, musikosi: `miwera kleopatraÁsa,<br />

raÁTa TanaSeweoda mas momRerala vinme warRebad nawerTa~ 15:2,5. mousourgu<br />

(iqve, 405).'<br />

`momReri _ masxara: `romeli iyo mefisa momReri da kicxvaTa da<br />

adgilis SinaTa siRodaTa Semwynarebel iyo~ 12:4,9. a']zurma (iqve, 405).<br />

aRsaniSnavia, rom mdedrobiTis a sufiqsis uZveles al saxeobis<br />

iSviaT magaliTad (reliqtad) aris miCneuli `momRerni~-s sapirispiro<br />

142


forma `momReralebni~ giorgi monazonis `xronografis~ petriwuli<br />

stiliT Sesrulebul TargmanSi, sadac moyvanilia citata<br />

`eklesiastedan~ (2,78): `movigen monani da mÃevalni, da saxlis-wulni<br />

iqmnnes Cemda mraval ufroÁs yovelTa yofilTasa uwinares Cemsa<br />

ierusalÀms. da Sevkribe vecxlica da oqroÁ da simdidre mefeTaÁ da<br />

yanaTaÁ da ganvawyven momRerni da momReralebni da saSuebelni Zisa<br />

kacisani, mwdeni da mwdeani~.<br />

k. donduas miaCnia, rom `momReralebni~-is al- sufiqsi iseTive<br />

Rirebulebisaa, rogorc a `mwdean~ sityvaSi (maTi berZnuli fardebi<br />

a;dou;saz da ai;uoco;cz mdedr. sqesis mr. ricxvis bralobiTi brunvis<br />

formebia). `Tu gaviTvaliswinebT, rom `xronografis~ Targmanis Semcvel<br />

uZveles (XIII s.) xelnawerSi (A _ 174), romelic gamocemas daedo<br />

safuZvlad, bevri Secdomaa (asometoba, asonakloba...), maSin unda<br />

vifiqroT, rom Tavdapirvel teqstSi iqneboda `momReraebni~ da l<br />

gadamwers unda miematebina kanonier `momReral~ formis gavleniT, e. i.<br />

unda yofiliyo: momRer-i (mamr. sqesi) da momRera-Á (mdedr. sqesi)<br />

(danelia 1998, 102).<br />

Cven ver gaviziarebT dasaxelebul mosazrebas, radgan<br />

xronografis~ Targmanis Semcvel uZveles (XIII s.) xelnawerze adre<br />

forma momRerala gvxvdeba zemoT dasaxelebul, XII saukunis<br />

berZnulidan naTargmn, ioseb flaviosis `moTxrobani iudaebrivisa<br />

Zuelsityuaobisan-Si~. es teqsti qronologiurad win uswrebs<br />

`xronografis~ qarTul Targmans, savsebiT SesaZlebelia, mTargmnels<br />

gaazrebulad daewera forma momReralebni, radgan im dros mdedrobiTi<br />

sqesis gamosaxatad ukve dasturdeba momRerala da ara momReraÁ, rogorc<br />

amas korneli danelia miuTiTebs. Sesabamisad, mTargmnelisTvis ucxo ar<br />

iqneboda mxoloobiTi momRerala formisgan momReralebnis warmoeba.<br />

sqesis xelovnuri formebi dasturdeba XVIII-XIX saukuneebis<br />

nawerebSi, sadac aSkarad igrZnoba qarTulze rusuli enis gavlena.<br />

143


XIX saukuneSi yvelaze xSirad Teatralur <strong>terminologia</strong>Si<br />

gramatikuli sqesi gamoxatulia frangulidan nawarmoeb da CvenTan<br />

rusulis gziT damkvidrebul termin aqtior/aqtrisasTan.<br />

qarTul enaSi mimdinare yvela tendencia met-naklebad Seexo<br />

qarTul Teatralur <strong>terminologia</strong>sac, es exeba gramatikuli sqesis<br />

gamoxatvasac, magram radgan <strong>qarTuli</strong> enis bunebisaTvis es gramatikuli<br />

kategoria ucxoa, man qarTul Teatralur <strong>terminologia</strong>Sic ver moikida<br />

fexi.<br />

disertaciis meoTxe Tavis meoTxe qveTavSi ganxilulia termin<br />

`saxiobis~ semantikuri mimarTeba `saxismetyvelebasTan~.<br />

Zvel qarTulSi sanaxaobaTa aRmniSvnel termins `saxioba~<br />

ewodeboda. bibliaSi saxioba semantikurad ukavSirdeba galobasac.<br />

Cveni azriT, saxioba Zvel qarTulSi or mniSvnelobas ukavSirdeba.<br />

erTi mniSvnelobiT is dakavSirebuli iyo musikasTan (`saxioba ese ars<br />

musika mwyobri ZalTa da sakravTani da Ãmoaneba tkbili, galoba Tu<br />

musika~ (saba 1993, 76). am SemTxvevaSi marTebulia i. abulaZis mosazreba<br />

saxiobis Zirad xe//xi gamoyofasTan dakavSirebiT.<br />

meore mniSvnelobiT saxioba dakavSirebuli iyo saxesTan.<br />

(saxiobasax-i-oba).<br />

sainteresoa Zvel qarTulSi moqmedebiT brunvaSi dadasturebuli sityva<br />

saxiTi:<br />

`saxiT-i _ mimsgavsebiTi. gesma Tquen sityvaÁ arRara saxiTi da<br />

igaviTi~ (sarjvelaZe 1995, 187).<br />

radgan saxioba _ esaa raimes saxis, xatis, simbolos, vinmes saxis<br />

Seqmna, mimsgavseba, `saxeebiT azrovneba~, marTebuli iqneba, rogorc<br />

<strong>Teatraluri</strong> termini, semantikurad saxis cnebas davukavSiroT.<br />

saxiobis paralelurad qarTul enaSi gaCnda termini<br />

saxismetyveleba, romelic dRes xelovnebaSi `saxeebiT azrovnebas~,<br />

alegoriul Tu simbolur gamoxatvas, raime Sinaarsis saxeobriv<br />

144


warmodgenas gulisxmobs. Cveni azriT, iseve rogorc saxiobis, aseve<br />

termin saxismetyvelebis amosavali mniSvnelobac saxes ukavSirdeba. aseve<br />

xdeba saxismetyvelebis monaTesave terminebSi (saxis mwerloba, saxis<br />

moqmedeba). semantikuri TvalsazrisiT am terminebs Soris<br />

urTierTmimarTeba ase gvesaxeba: saxioba aris moqmedeba, romelsac<br />

glovis an sixarulis gamosaxatavad mimarTavdnen, xolo saxismetyveleba<br />

misi gadataniTi, igavuri gaazreba, Tanamedrove gagebiT _ saxeebiT<br />

azrovnebaa.<br />

mexuTe qveTavSi warmodgenilia mRera da TamaSoba terminebis<br />

semantikuri mimarTeba.<br />

msaxiobis moqmedebis gamomxatveli cnebis aRsaniSnavad Zvel<br />

qarTulSi gamoiyeneboda <strong>qarTuli</strong> warmoSobis termini mRera. dRes mRera<br />

musikaluri xelovnebis terminologiis kuTvnilebaa. amJamad misi<br />

mniSvneloba daviwroebulia. Zvel qarTulSi ki mRera ufro farTo<br />

mniSvnelobiT ixmareboda.<br />

SesaZloa, mRera terminis mniSvnelobis daviwroeba ganapiroba im<br />

garemoebam, rom ukve saqarTveloSi XI-XII saukuneebSi Cndeba garTobis<br />

cnebis aRmniSvneli sparsuli termini TamaSi.<br />

Teatralur <strong>terminologia</strong>Si termini TamaSi semantikurad<br />

ukavSirdeba msaxiobis mier rolis gansaxierebas.<br />

meeqvse QqveTavSi warmodgenilia godebis saxioba _ tragedia.<br />

tragediis arsi gadmosacemad termin tragediis paralelurad Zvel<br />

qarTulSi dasturdeba TviTmyofi terminebi: `mosawevarTmetyebe~<br />

(tragikulTa filosofosad ganmartebuli) da `glovis mgosani~. termini<br />

`mgosani, rogorc iv. javaxiSvilma da ak. SaniZem gaarkvies, Zveli<br />

sparsulidan (`kosan~, `gosan~) unda iyos Semosuli saTanado<br />

saxecvlilebiT, TavSi mimReobis m- formantis darTviT.<br />

Zveli <strong>qarTuli</strong> terminis _ mosawevarTmetyebes mniSvneloba ase<br />

gvesaxeba: mosawevarTmetyebea filosofiurad moazrovne adamiani,<br />

romelic dastiris ara romelime micvalebuls (rogorc `glovis<br />

145


mgosnis~ SemTxvevaSi gvaqvs), aramed moTqvams wuTisoflis warmavlobasa<br />

da bedisweraze.<br />

meSvide qveTavi exeba godebis gundis aRmniSvneli cnebis<br />

gamomxatvel termin `zruns.~ Cveni azriT, zrun-i xmabaZviTi sityvaa, misi<br />

amosavali mniSvneloba msxvilfexa cxovelis xmadabal bRavils, an<br />

gadataniTi mniSvnelobiT adamianis mier gamocemuli msgavsi xmianobis<br />

gamoxatvas ukavSirdeba. analogiisaTvis, Sdr. qegl, IV: zmuil-i... gabmuli<br />

xmadabla bRavili (saqonlisa)... gadat. zmuilis xma. [solikos]<br />

mTrTolvare tuCebidan raRac xangrZlivi kvnesa, oxvra Tu zmuili<br />

aRmoxda (ek. gab.).<br />

zrun- fuZis semantikuri cvlileba ase gvesaxeba: zrun-i<br />

`msxvilfexis dabali xmianoba~ (xevs.) > gadat. adamianis moTqma, tirili,<br />

wuxili, Sdr; wux-s... wuxiliT aris Sepyrobili-naRvlobs... gadat.<br />

zrunavs, fiqrobs, (vinmeze an rameze) qegl, VIII.<br />

zrun- fuZis mniSvnelobis metaforuli cvlileba safuZvlad daedo<br />

am sityvis terminologizacias: zrun-i motiralis moTqma, Sdr; zruni<br />

`godebis bani~ _ saba).<br />

termin zrun-is saSualebiT motiralis moTqmis procesis<br />

gamoxatvasTan erTad am procesis Semsrulebeli gundis aRniSvnis<br />

funqciis SeTavseba (Sdr.; zrun-i gundi, romelic imeorebs momRerali<br />

solistis teqsts), terminologiuri sistemisaTvis arc Tu sasurveli,<br />

magram mainc faqtia da enaTmecnierebaSi `kategorialuri<br />

mravalmniSvnelianobis~ saxeliTaa cnobili (RambaSiZe 1985, 26-27).<br />

merve qveTavSi warmovadgineT Teatralur termin qsovilis<br />

semantikuri analizi. ucnobi avtoris dramatul piesaSi `samsaxeoba<br />

raindisa~, romelic, s. iordaniSvilis azriT, savaraudod XIX s-is<br />

dasawyisSi unda daweriliyo, gvxvdeba saintereso <strong>Teatraluri</strong> termini<br />

`qsovili~. esaa Zveli <strong>qarTuli</strong> sanaxaobiTi xelovnebis `saxiobis~<br />

manamde ucnobi Janri.<br />

gus- / qus- saerTo qarTveluri sityvaa. `qarT. guas- gus- / qus- sa-<br />

guas-al-i; sa-gus-al-i;<br />

146


sa-qus-al-i; qs-ov-a; qs-el-i . . .<br />

megr. rS-/S-; rS-u-al-a > S-u-al-a;<br />

do-rS-v-il-i >: o-Su-al-i ><br />

laz. Sv-/S-o-Sv-al-u / o-S-u >; f-S-um<br />

>; o-Sv-al-er-i ><br />

svan. jiS – / jS – li-jiS ; na-jiS-u :<br />

141).<br />

xu-a-jS-e >; an-jiS (fenrixi, sarjvelaZe 2000,<br />

saliteraturo qarTulSi termini qsovili ar aris mxolod erTi<br />

dargis kuTvnileba. igi moicavs rogorc xelovnebis, maT Soris<br />

literaturis, aseve medicinis sferos. saqme gvaqvs terminis erTi<br />

dargidan meoreSi gadasvlis SemTxvevasTan, rasac Tan axlavs<br />

mniSvnelobis gardaqmna. xdeba reterminologizacia (gamyreliZe da sxv.<br />

2003, 395).<br />

sityva qsovili, Cveni azriT, Tavdapirvelad xelobasTan, Semdeg _<br />

xelovnebasTan, kerZod gamoyenebiT xelovnebasTan unda yofiliyo<br />

dakavSirebuli. aqedan moxdeboda misi terminologizacia, xolo<br />

mogvianebiT Teatralur <strong>terminologia</strong>Si unda Sesuliyo, dRes ki saqme<br />

gvaqvs dargTaSoris omonimur terminTan.<br />

amrigad, Zveli Teatralur-sanaxaobiTi xelovnebis saxiobis erT-<br />

erTi, kerZod, `salaRobo~ Janris aRmniSvneli termini qsovili Semovida<br />

saxviTi (gamoyenebiTi) xelovnebis terminologiidan da SeiTavsa<br />

koleqtiuri Txzvis Sedegad miRebuli mxatvruli (literaturuli)<br />

nawarmoebis mniSvneloba.<br />

mecxre qveTavi exeba Teatralur termin dasis semantikuri<br />

cvlilebis sakiTxs.<br />

dasi rogorc <strong>Teatraluri</strong> termini `<strong>qarTuli</strong> enis ganmartebiTi<br />

leqsikonis~ rvatomeulSi mesame mniSvnelobad dasturdeba. gansxvavebuli<br />

viTareba gvaqvs erTtomeulSi: `das-i 1. romelime Teatris msaxiobTa<br />

koleqtivi. 2. (Zv.) saerTod, gundi, krebuli; jgufi. 3. raime<br />

sazogadoebrivi dajgufeba...~ (qegl, 1991, 407).<br />

147


ogorc Cans, `<strong>qarTuli</strong> enis ganmartebiTi leqsikonis~<br />

erTtomeulis Sedgenis dros, saliteraturo qarTulSi sityva dasma<br />

mniSvnelobaTa klasifikaciaSi gadaadgileba ganicada.<br />

dRevandel saliteraturo qarTulSi sityva dass Teatralur<br />

<strong>terminologia</strong>Si ufro gaexsna gza da farTod gavrcelda rogorc<br />

termini, vidre yofiT leqsikaSi.<br />

`<strong>qarTuli</strong> enis ganmartebiTi leqsikonis~ rvatomeulSi<br />

dadasturebuli dasis danarCeni mniSvnelobebi dRes yofiT leqsikaSi<br />

SedarebiT iSviaTad ixmareba. dasi jgufis, krebulis mniSvnelobiT Zvel<br />

qarTulSi ufro xSirad dasturdeba.<br />

aseveNnaklebad gamoyeneba dasi, sazogadoebrivi dajgufebis,<br />

politikuri gaerTianebis mniSvnelobiT, gamonaklisia, albaT, axali<br />

politikuri partia `<strong>qarTuli</strong> dasi~.<br />

amasTanave unda aRiniSnos, rom dasi, rogorc termini dargTaSoris<br />

omonimur terminad miiCneva, radgan is ixmareba rogorc Teatralur,<br />

aseve saeklesio-Teologiur <strong>terminologia</strong>Si. dRes <strong>Teatraluri</strong><br />

terminologiisgan gansxvavebiT, SedarebiT naklebad, magram mainc<br />

gamoiyeneba musikalur <strong>terminologia</strong>Sic.<br />

sityva dasi warmomavlobis Sesaxeb saintereso mosazrebas gvawvdis<br />

i. javaxiSvili: `arc g u n d i da arc d a s i <strong>qarTuli</strong> sityvebi ar aris.<br />

pirveli somxurSic moipoveba da fahlauriTgan uSualod, anda somxuris<br />

gziT SeTvisebuli unda iyos, meorec Zvel somxurSic arsebobda da bevr<br />

sxva enaSic~ (javaxiSvili 1938, 234).<br />

`somxuri enis etimologiur leqsikonSi” sityva dasis qarTulTan<br />

SedarebiT bevri mniSvneloba dasturdeba: avtors igi somxuriTgan<br />

nasesxebad miaCnia.<br />

das-i 1. feodalur urTierTobaTa safuZvelze Camoyalibebul<br />

adamianTa dajgufeba. 2. adamianTa saqmianobis erTobaze damyarebuli<br />

dajgufeba. mag.: xelosanTa dasi. 3. (Zv.) klasi. 4. cxovelebis, mcenareebis,<br />

wiaRirseulTa dayofa msxvil erTeulebad, romelsac Tavis mxriv, kidev<br />

aqvs danayofebi (dasebi). 5. (enaTmecn.) morfologiuri niSniT<br />

148


gaerTianebuli klasebi: pirovnebis gamomxatveli sityvebis dasi. 6.<br />

Tanamdebobrivi dajgufebani. 7. saeklesio termini. mag.: mgalobelTa dasi.<br />

8. mgalobelTa sadgomi adgili eklesiaSi sakurTxevlis marjvena da<br />

marcxena mxares. 9. gakveTili… da masTan dakavSirebuli mniSvnelobebi.<br />

(aRaiani 1976, 276).<br />

`somxuri enis etimologiur leqsikonSi~ dasi rogorc <strong>Teatraluri</strong><br />

termini ar dasturdeba, Tumca sityva dass qarTulsa da somxur enebSi<br />

ori mniSvneloba aqvT saerTo, esa: 2. adamianTa saqmianobis erTobaze<br />

damyarebuli dajgufeba. mag.: xelosanTa dasi. 7. saeklesio termini. mag.:<br />

mgalobelTa dasi.<br />

mexuTe TavSi warmodgenilia <strong>Teatraluri</strong> termin- derivatebi<br />

qarTulSi. Teatralur terminTa sityvaTwarmoeba efuZneba, zogadad<br />

erTian qarTul sityvaTwarmoebiTs sistemas, magram amave dros<br />

xasiaTdeba ganmasxvavebeli niSnebiT. aseTebad SeiZleba miviCnioT Semdegi<br />

niSnebi.<br />

Teatralur <strong>terminologia</strong>Si abstraqtulobis mawarmoebeli<br />

afiqsebidan yvelaze produqtiulia -oba, Semdeg -eba. ar gvxvdeba si- _ -o<br />

konfiqsi. si- _ -e warmoebis erTaderTi SemTxveva dasturdeba (simwyobre).<br />

<strong>qarTuli</strong> TamaSobebis aRmniSvnel terminebs specifikuri warmoeba<br />

axasiaTebs. mag.: ber-obana (igive berikaoba), Tojin-obana, saxl-obana,<br />

zRapr-obana (`elinTa zRaprobani~), om-obana.<br />

aqedan gamomdinare, savsebiT SesaZlebelia Teatralur-sanaxaobiTi<br />

xelovnebis terminTa sawarmoeblad miviCnioT mxolod <strong>Teatraluri</strong><br />

terminologiisaTvis damaxasiaTebeli sufiqsebi -obana//obani; -obia.<br />

Teatri xelovnebis erT-erT urTulesi dargia, romelic Tavisi<br />

arsiT sinTezuri xasiaTisaa da moicavs xelovnebis TiTqmis yvela<br />

dargs. amitom masac Tavisi `ena~ gaaCnia, romelic TandaTan mdidrdeba<br />

axali cnebebiTa da terminebiT. `bunebrivia, mecnierebis ena (xelovnebis<br />

enac – i.l.) ar elodeba saerTo enis ganviTarebis stabilursa da myar<br />

kanonebs da igi xSirad terminis Sesaqmnelad sakuTar gzebsa da<br />

saSualebebs iyenebs, Taviseburad epyroba enobriv masalas, anawilebs da<br />

149


zogjer funqciebs ucvlis tradiciul sityvawarmoebas an sityvaTa<br />

mawarmoebel afiqsebs, xelovnurad agebs terminTa modelebs, mTels<br />

sistemebs~ (RambaSiZe 1986, 139).<br />

150


damowmebuli literatura<br />

1. abulaZe, 1960 _ i. abulaZe, Zveli <strong>qarTuli</strong> leqsikidan, Tb., 1960.<br />

2. andronikaSvili 1966 _ mz. andronikaSvili, narkvevebi iranul-<br />

<strong>qarTuli</strong> enobrivi urTierTobidan, Tb., 1966.<br />

3. gamsaxurdia 1991 _ z. gamsaxurdia, vefxistyaosnis saxismetyveleba,<br />

Tb., 1991.<br />

4. gamyreliZe da sxv. 2003 _ T. gamyreliZe, z. kiknaZe, n. Sengelaia, i.<br />

Saduri, Teoriuli enaTmecnierebis kursi, Tb., 2003.<br />

5. gurabaniZe _ n. gurabaniZe, mravalsaxeoba Teatrisa, Tb., 1972.<br />

6. danelia 1998 _ k. danelia, narkvevebi <strong>qarTuli</strong> samwerlobo enis<br />

istoriidan, Tb., 1998.<br />

7. erTeliSvili 1970 _ f. erTeliSvili, zmnuri fuZeebis fonematuri<br />

struqturisa da istoriis sakiTxebi qarTulSi, Tb., 1970.<br />

8. erTeliSvili 1980 _ f. erTeliSvili, saxelur fuZeTa fonematuri<br />

struqturisa da istoriis sakiTxebi, Tb., 1980.<br />

9. Tofuria v. 1979 – v. Tofuria, qarTvelur enaTa sityvaTwarmoeba da<br />

xmovanTavsarTovani saxelebi, Sromebi, t. III, Tb., 1979. stalinis<br />

saxelobis Tbilisis sax. universitetis Sromebi XXXI, 1947.<br />

10. Tofuria 1942 – v. Tofuria, mesame tipis vnebiTis warmoeba<br />

qarTulSi, saq. ssr mecn. akademiis moambe, t. III, #9, Tb., 1942.<br />

11. iordaniSvili 1947 _ s. iordaniSvili, samsaxeoba raindisa, s.<br />

iordaniSvilis redaqciiT, Tb., 1947.<br />

12. kakabaZe 1993 _ v. kakabaZe, musikis fenomeni, Tb., 1993.<br />

13. kekeliZe 1956 _ k. kekeliZe, etiudebi Zveli <strong>qarTuli</strong> literaturis<br />

istoriidan, t I, Tb., 1956.<br />

14. kekeliZe 1981 _ k. kekeliZe, Zveli <strong>qarTuli</strong> literaturis istoria, t<br />

I, Tb., 1956.<br />

15. kvasxvaZe 2003 _ m. kvasxvaZe, sulxan-saba orbelianis qarTul<br />

leqsikonSi dadasturebuli berZnuli leqsikis semantikuri veli,<br />

Tb., 2003.<br />

151


16. kiknaZe 2001 _ v. kiknaZe, <strong>qarTuli</strong> dramatuli Teatris istoria, Tb.,<br />

2001.<br />

17. kiknaZe 2005 _ i. kiknaZe, me-19 saukunis <strong>qarTuli</strong> dramaturgiis ena,<br />

Tb., 2005.<br />

18. kobaiZe 1997 _ m. kobaiZe, vefxistyaosnis xeva terminisaTvis kr.<br />

etimologiuri Ziebani, Tb., 1997.<br />

19. maWavariani 1959 – g. maWavariani, uniSno vnebiTebi qarTvelur enebSi,<br />

qarTvelur enaTa struqturis sakiTxebi, I, Tb., 1959.<br />

20. maWavariani g., gamyreliZe T. 1965 – g. maWavariani, T. gamyreliZe,<br />

sonantTa sistema da ablauti qarTvelur enebSi, Tb., 1965.<br />

21. makalaTia 1987 _ s. makalaTia, mTis raWa, Tb., 1987.<br />

22. meliqiSvili 1999 _ d. meliqiSvili, Zveli <strong>qarTuli</strong> filosofiur-<br />

Teosofiuri terminologiis istoriidan, Tb., 1999.<br />

23. nebieriZe 2003 _ g. nebieriZe, enaTmecnierebis Sesavali, Tb., 2003.<br />

24. ruxaZe 1949 _ tr. ruxaZe, Zveli Teatri da dramaturgia, Tb., 1949.<br />

25. ruxaZe 1999 _ j. ruxaZe, bunebis ZalTa aRorZinebis xalxuri<br />

dResaswauli saqarTveloSi, berikaoba-yeenoba Tb., 1999.<br />

26. sarjvelaZe 1997 _ z. sarjvelaZe, kr. `zurab WumburiZe~, Tb., 1997.<br />

27. siraZe 1975 _ r. siraZe, Zveli <strong>qarTuli</strong> Teoriul-literaturuli<br />

azrovnebis sakiTxebi, Tb., 1975.<br />

28. sulaberiZe 2001 _ g. sulaberiZe, Jurn. `mnaTobi~ #9-10, Tb., 2001.<br />

29. tabiZe; 1996 _ m. tabiZe, -oba sufiqsiT nawarmoebi <strong>qarTuli</strong><br />

musikaluri terminebi, qarTvelur enaTa struqturis sakiTxebi, Tb.,<br />

1996.<br />

30. tuskia 2004 _ m. tuskia, saxelTa afiqsuri warmoeba axal<br />

saliteraturo qarTulsa da dialeqtebSi, Tb., 2004.<br />

31. uruSaZe 1982 _ n. uruSaZe, <strong>qarTuli</strong> Teatris ambavi, Tb., 1982.<br />

32. uruSaZe 1997 _ n. uruSaZe, saxli saTamaSoi, Tb., 1991.<br />

33. uruSaZe 2006 _ n. uruSaZe, uCveulo <strong>Teatraluri</strong> leqsikoni, Tb.,<br />

2006.<br />

34. foCxua 1974 _ b. foCxua, <strong>qarTuli</strong> enis leqsikologia, Tb., 1974.<br />

152


35. qavTaraZe 1954 _ iv. qavTaraZe, zmnis ZiriTadi kategoriebis<br />

istoriisaTvis Zvel qarTulSi, Tb., 1954.<br />

36. qse, 1981 _ <strong>qarTuli</strong> sabWoTa enciklopedia, Tb., 1981.<br />

37. RambaSiZe 1986 _ r. RambaSiZe, <strong>qarTuli</strong> samecniero <strong>terminologia</strong> da<br />

misi Sedgenis ZiriTadi principebi, Tb., 1986.<br />

38. SaniZe 1973 _ ak. SaniZe, <strong>qarTuli</strong> gramatikis safuZvlebi, Tb., 1973.<br />

39. SilakaZe 2006 _ m. SilakaZe, tradiciuli samusiko sakravebi da<br />

qarTul-Crdilokavkasiuri eTnokulturuli urTierTobani, Tb., 2006.<br />

40. cxadaZe 1987 _ b. cxadaZe, -oba//-obana//-obia sufiqsebi<br />

saliteraturo qarTulsa da dialeqtebSi, ike, t. XXVI, 1987.<br />

41. WilaZe 1982 _ T. WilaZe, bude merve sarTulze, Tb., 1982.<br />

42. WiraqaZe 1999 _ m. WiraqaZe, terminis zogadlingvisturi Teoria da<br />

arqeologiuri sistematika, avtoreferati, Tb., 1999.<br />

43. WrelaSvili 1999 _ i. WrelaSvili saxviTi xelovnebis<br />

<strong>terminologia</strong> qarTulSi, avtoreferati, Tb., 1999.<br />

44. javaxiSvili 1938 _ iv. javaxiSvili, <strong>qarTuli</strong> musikis istoriis<br />

ZiriTadi sakiTxebi, Tb., 1938.<br />

45. janeliZe 1965 _ d. janeliZe, <strong>qarTuli</strong> Teatris istoria, Tb., 1965.<br />

46. janeliZe 1983 – d. janeliZe, <strong>qarTuli</strong> Teatris istoria, Tb., 1983.<br />

47. janeliZe 1980 _ d. janeliZe, saxioba, Tb., 1980.<br />

48. Бендукидзе 1973 - Н.А. Бендукидзе, Вопросы древней истории, 1973.<br />

49. `Тексты и разыскания по армяно-грузинской филологии, VI, CПБ., 1904, n. maris<br />

gamocema.<br />

50. «Этимология 1979» (Академия наук CCCР институт русского языка),<br />

издательство «Наука»; Москва 1981.<br />

51. «Этимологические исследования по русскому языку. Выпуск ΙX. издательство<br />

«Московского университета» 1981.<br />

52. klimovi 1998 – Georgii A. Klimov, Etymological Dictionary of the Kartvelian<br />

Languages, Berlin-New York, 1998.<br />

153


wyaroebi<br />

1. abo 1960 _ iovane sabanisZe, wamebaÁ wmidisa da netarisa mowamisa<br />

qristÀsisa haboÁsi, Cveni saunje, <strong>qarTuli</strong> mwerloba oc tomad, I,<br />

Tb., 1960.<br />

2. abulaZe, 1973 _ i. abulaZe, Zveli <strong>qarTuli</strong> enis leqsikoni, Tb., 1973.<br />

3. aRaiani 1976 _ ed. aRaiani, Tanamedrove somxuri enis ganmartebiTi<br />

leqsikoni, (somxur enaze), erevani, 1976.<br />

4. bagrationi 1853 _ dimitri bagrationi, Sairi, Jur. `ciskari~, 1853,<br />

#1.<br />

5. batoniSvili 1867 _ ioan. batoniSvili, kalmasoba, Jur. `ciskari~<br />

1867, #11.<br />

6. guramiSvili 1980 _ d. guramiSvili, TxzulebaTa sruli krebuli<br />

(krebuli Seadgina da Sesavali werili daurTo sargis caiSvilma),<br />

Tb., 1980.<br />

7. damaskeli 1976 – ioane damaskeli, dialeqtika, <strong>qarTuli</strong> Targmanebis<br />

teqsti gamosca, gamokvleva da leqsikoni daurTo maia rafavam. Tb.,<br />

1976.<br />

8. did. sjul. k. 1975 _ didi sjulis kanoni. gamosacemad moamzades e.<br />

gabiZaSvilma, e. giunaSvilma, m. dolaqiZem, c. ninuam. Tb., 1975.<br />

9. vaxuSti, aRwera samefosa saqarTvelosa, T. lomourisa da n.<br />

berZeniSvilis redaqciiT, Tb., 1941.<br />

10. vefxistyaosani 1986 _ SoTa rusTaveli, vefxistyaosani, al.<br />

WinWaraulis redaqtorobiT; Tb., 1986.<br />

11. virsalaZe 1958 _ el. virsalaZe, qarTvel mTielTa zepirsityviereba<br />

Tb., 1958.<br />

12. imnaiSvili 1986 _ iv. imnaiSvili, <strong>qarTuli</strong> oTxTavis simfonia-<br />

leqsikoni, Tb., 1986.<br />

13. megreliZe 1980 _ i. megreliZe, mcire <strong>Teatraluri</strong> leqsikoni, Tb.,<br />

1980.<br />

14. neimani 1978 – al. neimani, qarTul sinonimTa leqsikoni, III gamocema<br />

1978.<br />

154


15. orbeliani 1936 _ gr. orbeliani, werilebi 1832-1850, t. I, akaki<br />

gawerelias redaqciiT da SeniSvnebiT, Tb., 1936.<br />

16. orbeliani 1989 _ gr. orbeliani, saRamo gamosalmebisa, dRiurebi,<br />

Tb., 1989.<br />

17. oqropiri 1996 _ wminda ioane oqropiri TargmanebaÁ maTes<br />

saxarebisaÁ, wigni I. (Targmani wm. efTvime mTawmindelisa),<br />

redaqtori m. SaniZe, Tb., 1996.<br />

18. rCeuliSvili 1965 _ gr. rCeuliSvili, Txzulebani, Tb., 1965.<br />

19. saba 1991 _ sulxan-saba orbeliani, leqsikoni <strong>qarTuli</strong>, Tb., 1991.<br />

20. sarjvelaZe 1995 – z. sarjvelaZe, Zveli <strong>qarTuli</strong> enis leqsikoni,<br />

masalebi, Tb., 1995.<br />

21. sarjvelaZe 1997 _ z. sarjvelaZe, Zveli <strong>qarTuli</strong> ena, Tb., 1997.<br />

22. udabnos mravalTavi 1994 _ udabnos mravalTavi (akaki SaniZisa da<br />

zurab WumburiZis redaqciiT) Tb., 1994.<br />

23. usl. 1964 – ucxo sityvaTa leqsikoni, Tb., 1964.<br />

24. usl. 1989 – ucxo sityvaTa leqsikoni, Seadgina mixeil WabaSvilma.<br />

Tb., 1989.<br />

25. ussl. 1999 – ucxo sityvaTa saskolo leqsikoni, Seadgina mixeil<br />

WabaSvilma, Tb., 1999.<br />

26. fenrixi, sarjvelaZe 2000 _ h. fenrixi, z. sarjvelaZe, qarTvelur<br />

enaTa etimologiuri leqsikoni, Tb., 2000.<br />

27. flaviosi 1988 _ ioseb flaviosi, moTxrobani iudaebrivisa<br />

Zuelisityuaobisani (<strong>qarTuli</strong> Targmanis teqsti gamosacemad<br />

moamzada, leqsikoni da saZieblebi daurTo nino meliqiSvilma), Tb.,<br />

1988.<br />

28. qaZsl. 2005 _ <strong>qarTuli</strong> agiografiuli Zeglebis simfonia leqsikoni,<br />

Tb., 2005.<br />

29. qegl., 1950-1964 – <strong>qarTuli</strong> enis ganmartebiTi leqsikoni, t. I 50; t. V.<br />

1958 (arnold Ciqobavas saerTo redaqciiT).<br />

30. SaraZe 1979 _ g. SaraZe, wignni leqsikonni, Tb., 1979.<br />

31. CubinaSvili 1961 _ n. CubinaSvili, <strong>qarTuli</strong> leqsikoni Tb., 1961.<br />

155


32. CubinaSvili 1984 – d. CubinaSvili, qarTul-rusuli leqsikoni, Tb.,<br />

1984.<br />

33. wereTeli 1990 _ akaki wereTeli, publicisturi da kritikuli<br />

werilebi, tomi IV; Tb., 1990.<br />

34. WavWavaZe 1940 _ al. WavWavaZe, Txzulebani (i. griSaSvilis<br />

redaqciiT, winaTqmiT, SeniSvnebiT da leqsikoniT), Tb., 1940.<br />

35. WavWavaZe 1991 _ ilia WavWavaZe Txzulebani 20 tomad, tomi V. Tb.,<br />

1991.<br />

36. WinWarauli 2005 _ al. WinWarauli, xevsuruli leqsikoni, Tb., 2005.<br />

37. jorjaZe 1986 _ b. jorjaZe, leqsebi, piesebi, moTxrobebi, werilebi,<br />

Tb., 1986.<br />

38. hajievi, alieva 1989 _ v. hajievi, g. alieva, azerbaijanul-<strong>qarTuli</strong><br />

saskolo leqsikoni, Tb., 1989.<br />

39. Даль 1987 _ Вл. Даль, Tолковый словарь живого великорусского языка, М. 1987.<br />

40. Ожегов 1963 – С. И. Ожегов, Словарь русского языка, М., 1963.<br />

41. Толк.слов. 1985 _ Tолковый словарь по искусcтву, 1985 г.<br />

42. Фасмер 1987 – М. Фасмер, Этимологический словарь русского языка, М., 1987.<br />

Semoklebani<br />

1. bzm.: svanuri enis balszemouri dialeqti.<br />

2. bzq.: svanuri enis balsqvemouri dialeqti.<br />

3. did. sj.: didi sjuliskanoni.<br />

4. ike.: iberiul-kavkasiuri enaTmecniereba.<br />

5. rqdTxt.: rusul-<strong>qarTuli</strong> dramatuli <strong>Teatraluri</strong> xelovnebis<br />

terminebi.<br />

6. qaZsl.: <strong>qarTuli</strong> agiografiuli Zeglebis simfonia-leqsikoni.<br />

7. qegl.: <strong>qarTuli</strong> enis ganmartebiTi leqsikoni (arnold Ciqobavas<br />

saerTo redaqciiT).<br />

8. qess.: qarTvelur enaTa struqturis sakiTxebi.<br />

9. qse.: <strong>qarTuli</strong> sabWoTa enciklopedia.<br />

10. Толк.слов.: Tолковый словарь по искусcтву.<br />

156


Teatralur-sanaxaobiTi<br />

xelovnebis mcire leqsikoni<br />

danarTi<br />

Tbilisi<br />

2008


adajo (adajos) _ 1. musikaluri nawarmoebis Sesrulebis neli tempi.<br />

2. aseTi tempiT Sesrulebuli musikaluri nawarmoebi an misi erT-erTi<br />

Sua nawili.<br />

3. neli, lirikuli sabaleto cekva.<br />

administracia (administraciis) _ 1. saxelmwifo an kerZo dawesebulebeb-<br />

is mmarTveli organo. Teatris administracia.<br />

avangardi (avangardis) _ 1 jaris, flotis mowinave razmi. avangardi brZ-<br />

olaSi Caeba.<br />

gadat. raime sazogadoebrivi jgufis mowinave nawili.<br />

avangarduli avangardisTvis damaxasiaTebeli. avangarduli brZolebi.<br />

avanscena (avanscenis) _ 1 scenis nawili, romelic fardis win aris gamo-<br />

weuli. msaxiobi avanscenaze gamovida.<br />

akademizmi (akademizmis) _ 1. mimarTuleba xelovnebaSi, romelic moiTxovs<br />

klasikuri nimuSebis brmad mibaZvas.<br />

akompanementi (akompanementis) _ 1. musika, romelic Tan axlavs solo par-<br />

tias. Cveulebriv, sruldeba sxvadasxva instrumentze. akompanements akeTe-<br />

bs.<br />

akompaniatori (akompaniatoris) _ 1. akompanementis Semsrulebeli (Cveule-<br />

briv, pianisti). repeticiaze akompaniatorma daagviana.<br />

akordi (akordis) _ 1. musikaluri bgerebis harmoniuli JReradoba, rome-<br />

lsac qmnis sami an meti bgeris erTianoba. pianistma sufTa akordi aiRo.<br />

akrobati (akrobatis) _ 1. sportuli da sacirko nomrebis Semsrulebeli.<br />

akrobatika (akrobatikis) _ 1. sportuli da sacirko tanvarjiSis saxeoba,<br />

romelic moicavs erTeul da jgufur varjiSebs: xtomas, wonasworobis<br />

dacvasa da bruns. Cemi megobari akrobatikas swavlobs.<br />

1


akrobatikuli akrobatikasTan dakavSirebuli. akrobatikuli ileTebi.<br />

ali (alis) _ 1. Zveli xalxuri crurwmeniT zRapruli arseba, romelic<br />

lamazi qalis saxiT iyo warmodgenili.<br />

alilo (alilos) _ 1. Sobis wina Rames misalocad kardakar siaruli sa-<br />

Sobao simReris (`alilos~) SesrulebiT. aliloze siaruli.<br />

2 gunduri simRera, romelsac asruleben aliloze siarulis dros.<br />

♦ alilo da xvalao saubr. amasac male vnaxavT!<br />

♦ erTi alilo mRvdelsac SeeSlebao saubr. igivea, rac erTi ali-<br />

luia mRvdelsac SeeSlebao.<br />

alilooba (aliloobis) 1. aliloze siaruli.<br />

alti (altis) _ 1. qalis an bavSvis dabali sasimRero xma.<br />

2. violinoze didi zomis da masze dabali diapazonis mqone oTxsimiani s-<br />

akravi. altis xma.<br />

3. TiTbris Casaberi sakravi.<br />

alCu (alCus) _ 1. saTamaSo koWis zeda, odnav amoRaruli mxare.<br />

gadat. gamarjvebis, warmatebis niSani.<br />

♦ alCuze daujda koWi _ saqme kargad aqvs, bedi swyalobs.<br />

amplua (ampluas) _ 1. saxasiaTo roli, romelsac adamiani irgebs sxvada-<br />

sxva situaciaSi. maswavleblis amplua.<br />

amuri (amuris) _ 1. siyvarulis RmerTi, gamosaxavdnen mSvildisriani, fr-<br />

Tosani ymawvilis saxiT.<br />

gadat. siyvaruli.<br />

amfiTeatri (amfiTeatris) _ 1. TeatrSi - parteris ukan an loJebis Tavze<br />

TandaTan, safexurebrivad amaRlebuli, dasajdomi adgilebi. amfiTeatrSi<br />

davsxediT.<br />

2 Zvel saberZneTsa da romSi Ria, elifsuri formis <strong>Teatraluri</strong> nagebo-<br />

2


a, romelsac hqonda kibe-kibe amaRlebuli dasajdomebi da qviSamoyrili<br />

arena. romis amfiTeatri.<br />

ansambli (ansamblis) _ 1. msaxiobTa, musikosTa koleqtivi. folkloruli<br />

ansambli.<br />

2 mTelis yvela nawilis erToblioba, harmoniuloba. arqiteqtoruli ans-<br />

ambli.<br />

antraqti (antraqtis) _ 1. Sesveneba speqtaklis moqmedebebs an koncertis,<br />

sacirko warmodgenis, ganyofilebebs Soris. antraqti Semdeg davbrundiT<br />

darbazSi.<br />

antrepreniori (antreprenioris) _ 1. saTeatro warmodgenebis, koncerteb-<br />

is momwyobi piri; msaxiobTa dasis damqiravebeli. Teatris antrepreniori<br />

sinon: impresario; prodiuseri.<br />

anturaJi (anturaJis) _ 1. garemo pirobebis erToblioba. saxlis anturaJi.<br />

anSlagi (anSlagis) _ 1. arsebiTi saxeli TeatrSi an kinoSi gamokruli g-<br />

ancxadeba, romelic iuwyeba, rom ama Tu im sanaxaobaze yvela bileTi gay-<br />

idulia.<br />

2. ama Tu im sanaxaobaze sruli daswreba. speqtaklma anSlagiT Caiara.<br />

aplodismenti (aplodismentis) _ 1. misalmebis an mowonebis gamosaxatavad<br />

taSis dakvra.<br />

apoTeozi (apoTeozis) 1. pirovnebis, ambis an raime movlenis gandideba.<br />

2 speqtaklis an sazeimo koncertis bolo masobrivi scena, romelSic Seq-<br />

ebulia xalxi an raime sazogadoebrivi movlena.<br />

aradani (aradanis) 1. `aradani me!~ bavSvTa gundur TamaSSi _ `arCevani me-<br />

s~ sapasuxo wamoZaxili, romelic uflebas aZlevs mis mTqmels iyos mowi-<br />

naaRmdege gundis deda da airCios yoveli meore moTamaSe Tavis gundisa-<br />

Tvis.<br />

3


aria (arias) _ 1. erTxmiani vokaluri nawarmoebi, romelic Cveulebriv sr-<br />

uldeba operaSi, oratoriasa an kantataSi. momReralma aria Seasrula.<br />

arifana (arifanis) _ 1. ramdenime adamianis erTad Sekrebili fuliT qei-<br />

fi, Tavyriloba.<br />

artisti (artistis) _ 1. igivea, rac msaxiobi.<br />

artistuli artistis Tvisebis, artistis xasiaTis. artistuli manerebi.<br />

askinkila (askinkilas) _ 1. sabavSvo TamaSoba, romlis drosac damWeri a-<br />

skinkila darbis.<br />

2 cal fexze xtunviT. askinkila xtunva.<br />

askinkilaoba igivea, rac askinkila (mniS.1).<br />

atraqcioni (atraqcionis) _ 1. masobrivi dasvenebis adgilebSi mowyobili<br />

gasarTobi saSualebebi (saqanelebi, tiri da a. S.). Cvens parkSi axali at-<br />

raqcioni moawyves.<br />

2. raime warmodgenis efeqturi nomeri. sacirko atraqcioni.<br />

atributi (atributis) _ 1. Tviseba, maxasiaTebeli, romelSic ama Tu im sa-<br />

gnis an movlenis arsi vlindeba. saxelmwifos atributi.<br />

2 (gramat.) gansazRvreba, msazRvreli.<br />

atributika atributTa (mniS. 1) erToblioba.<br />

atributuli atributis (mniS. 2) Tviseba. atributuli gansazRvreba.<br />

aqtiori (aqtioris) _ 1. igivea, rac msaxiobi. artisti.<br />

aqtioroba igivea, rac msaxioboba. aqtioruli aqtiorisTvis damaxasiaT-<br />

ebeli. aqtioruli ansambli.<br />

aqcenti (aqcentis) _ 1. Taviseburi warmoTqma, romelic SesaZloa axasiaT-<br />

ebdes aramSobliur enaze molaparakes; ucxo bgerebis an intonaciis une-<br />

buri damaxinjeba.<br />

2 igivea, rac maxvili.<br />

4


3 ritmuli maxvili musikaSi; garkveuli bgeris/akordis gaZliereba, gamo-<br />

yofa.<br />

4 raime azrze, ideaze yuradRebis gamaxvileba.<br />

gadat. yuradRebis gamaxvileba.<br />

aqcentireba _ maxvilis gakeTebiT warmoTqma, gamoTqma.<br />

aqcentuacia (aqcentuaciis) _ 1. ama Tu im enis maxvilTa sistema.<br />

2 metyvelebaSi saTanado adgilas xmis amaRleba.<br />

aRlumi (aRlumis) _ 1. SeiaraRebuli jarebis sazeimo daTvaliereba; para-<br />

di.<br />

bakqanalia (bakqanaliis) _ 1. Zvel saberZneTsa da romSi Rvinisa dros ta-<br />

rebis RmerTis dResaswauli.<br />

gadat. TavaSvebuli, zRvargadasuli dros tareba.<br />

baleti (baletis) _ 1. saTeatro cekvis xelovneba, romelic Sinaarss gad-<br />

moscems cekviT da axlavs musika. balets cekvavs.<br />

2 aseTi warmodgenisTvis Seqmnili musikaluri nawarmoebi. Caikovskis ba-<br />

leti `gedebis tba~.<br />

sabaleto baletisTvis gankuTvnili. sabaleto dasi. sabaleto skola.<br />

bali (balis) _ 1. sacekvao saRamo. mejlisi.<br />

sabalo balisTvis gankuTvnili. sabalo darbazi.<br />

bal-maskaradi (bal-maskaradis) _ 1. sacekvao saRamo niRbebiT. bal-maskar-<br />

adi gaimarTa.<br />

gadat. garToba. bal-maskaradi gamarTes.<br />

bani (banis) _ 1. dabali, boxi xmis <strong>qarTuli</strong> saxelwodeba. `amiran gul-<br />

Si mReroda - ymano, bani miTxariTo!~<br />

gadat. daudasturebs, daeTanxmeba.<br />

♦ bans miscems bans etyvis.<br />

5


anketi (banketis) _ 1. sazeimo wveuleba, romelic imarTeba vinmes pativs-<br />

acemad an raime movlenis aRsaniSnavad. banketi gaimarTa.<br />

sabanketo _ banketisTvis gankuTvnili. sabanketo darbazi; sabanketo kab-<br />

a.<br />

barbaroba (barbarobis) _ 1. saeklesio dResaswauli, - wminda barbaresad-<br />

mi miZRvnili, romelic 17 dekembers aRiniSneba. barbarobas gilocav!<br />

bastibubu (bastibubus) _ 1. didi xmauri. bastibubu gamarTes.<br />

baRdaduri (baRdaduris) _ 1. Zveleburi cekva baRdadiT xelSi. baRdadur-<br />

is mocekvave.<br />

baxusi (baxusis) _ 1. berZnuli miTologiiT Rvinisa da dros tarebis Rme-<br />

rTi.<br />

gadat. Rvino. baxusi miiRo.<br />

nabaxusevi _ naqeifari. nabaxusevi kaci.<br />

bedoba (bedobis) _ 1. weliwadis meore dRe, Cveulebriv, aRiniSneba 2 ianv-<br />

ars. xalxis azriT, rogoric iqneba es dRe, iseTi iqneba mTeli weli. be-<br />

dobis dRe.<br />

benefisi (benefisis) _ 1. warmodgena, romelic imarTeba erT-erTi monawi-<br />

lis pativsacemad. benefisi gaimarTa.<br />

sabenefiso _ benefisisTvis gankuTvnili. sabenefiso gamosvla.<br />

berika (berikas) _ 1. berikaobis monawile.<br />

berikaoba (berikaobis) _ 1. xalxuri sanaxaobiTi warmodgena, romelic im-<br />

arTeboda niRbebiT, didmarxvis dawyebamde erTi kviriT adre (yvelieris<br />

kviraSi). berikaobis niRbebi.<br />

bzoba (bzobis) _ 1. saeklesio dResaswauli - ieso qristes didebiT Sesv-<br />

la ierusalimSi. aRiniSneba aRdgomis wina kviras. am dRes xdeba bzis to-<br />

6


tebis kurTxeva.<br />

bosloba (boslobis) _ 1. Zveli, eTnografiuli rituali, sagangebo wes-Cv-<br />

euleba, romelsac asrulebdnen raWaSi zamTris miwuruls. ritualis dr-<br />

os boselSi Sediodnen da ambobdnen specialur frazas: `bosel-bosel b-<br />

us~!<br />

bohema (bohemis) _ 1. xelovanebi (msaxiobebi, mwerlebi, musikosebi, mxatvr-<br />

ebi), romelTac ar aqvT mudmivi Semosavali. Tbilisuri bohema.<br />

2. aseTi wris cxovreba.<br />

bohemuri _ bohemisTvis damaxasiaTebeli. bohemuri cxovreba.<br />

garToba (garTobis) _ 1. dros tareba, mxiaruleba. garTobas Tavisi dro<br />

aqvs.<br />

gastroli (gastrolis) _ 1. (upiratesad mravlobiTSi) sxva qalaqidan an<br />

qveynidan Camosuli msaxiobis an msaxiobTa koleqtivis gamosvla. gastro-<br />

lebze mivdivar.<br />

sagastrolo gastrolisTvis gankuTvnili. sagastrolo warmodgena; sag-<br />

astrolo speqtakli.<br />

giorgoba (giorgobis) _ 1. wminda giorgis saxelobis dResaswauli. aRini-<br />

Sneba weliwadSi orjer: 23 noembersa da 6 maiss. wels giorgobas wvimda.<br />

2. igivea, rac giorgobisTve.<br />

gundi (gundis) _ 1. adamianTa jgufi. Cemi gundi; prezidentis gundi.<br />

2. dasi, ansambli. momReralTa gundi.<br />

3. sportuli Sejibrebis monawile jgufi; nakrebi. fexburTelTa gundi.<br />

damalobana (damalobanas) _ 1. sabavSvo TamaSoba, romlis drosac erTi b-<br />

avSvi ixuWeba, xolo danarCenebi imalebian. Semdeg TvaldaxuWuli Tvals<br />

gaaxels da danarCenebs eZebs. damalobanas vTamaSobT.<br />

sinon. TvalxuWuna; kukumalobana.<br />

7


danaoba (danaobis) _ 1. sabavSvo TamaSoba, romlis drosac moTamaSeebi s-<br />

xvadasxva wesiT isvrian wverian danas, ise rom miwaSi Caesos. bavSvebi d-<br />

anaobas TamaSoben.<br />

danasobia (danasobiis) _ 1. igivea, rac danaobia.<br />

dasi (dasis) 1. Teatris msaxiobTa koleqtivi. rusTavelis Teatris dasi<br />

sagastrolod miemgzavreba.<br />

2. angelozTa gundi. angelozTa dasi.<br />

3. Zv. zogadad, gundi (mniS. 1.); krebuli (mniS. 2);<br />

4. raime sazogadoebrivi dajgufeba. saxalxo dasi.<br />

das-dasad dasebad, jguf-jgufad. kacebi das-dasad midiodnen.<br />

dasta (dastis) _ 1. qaRaldis an qaRaldis fulis Sekvra. fulis dasta.<br />

gazeTebis dasta.<br />

2 aRmosavluri musikaluri sakravebis damkvrelTa gundi. medudukeTa da-<br />

sta.<br />

3 Zv. dasi (mniS. 3), gundi, jgufi.<br />

dasta-dasta dastebad Sekruli. fuli dasta-dastad moitanes.<br />

debiutanti (debiutantis) _ 1. piri, romelic pirvelad gamodis scenaze<br />

an samoRvaweo asparezze.<br />

debiuti (debiutis) _ 1. msaxiobis pirveli gamosvla scenaze an samoRvawe-<br />

o asparezze. debiuti Sedga.<br />

2. Wadrakis partiis dasawyisi stadia. debiuti gaiTamaSes.<br />

sadebiuto debiutisTvis gankuTvnili. sadebiuto gamosvla.<br />

dogma (dogmis) _ 1. dausabuTebeli debuleba, romelsac ukritikod iReb-<br />

en.<br />

dogmatizmi (dogmatizmis) _ 1. dogmebze damyarebuli azrovneba.<br />

8


doRi (doRis) _ 1. cxenebis Sejibreba mokle da grZel manZilze WenebaSi.<br />

doRSi gamarjvebuli.<br />

drama (dramis) _ 1. literaturuli nawarmoebi ara komediuri Sinaarsis,<br />

romelic dawerilia dialogebad da gankuTvnilia scenaze dasadgmelad.<br />

gadat. cxovrebaSi momxdari mZime SemTxveva, ubedureba, rac zneobriv<br />

tanjvas iwvevs.<br />

dramaturgia (dramaturgiis) _ 1. dramatul nawarmoebTa Seqmnis xelovne-<br />

ba.<br />

2 dramatul nawarmoebTa erToblioba. <strong>qarTuli</strong> dramaturgia.<br />

dramaturgiuli dramaturgiis xasiaTis. dramaturgiuli nawarmoebi.<br />

dubliori (dublioris) _ 1. TeatrSi an kinoSi msaxiobi, romelic cvlis<br />

ama Tu im rolis Semsrulebels.<br />

2. fexburTSi saTadarigo moTamaSe.<br />

dueti (duetis) _ 1. musikaluri nawarmoebi ori xmis an ori sakravisaTv-<br />

is.<br />

2. aseTi nawarmoebis Sesruleba ori piris mier. duetis Semsruleblebi.<br />

dReoba (dReobis) _ 1. vinmes dabadebis dRe. dRes Cemi dReobaa.<br />

2. Zveli ama Tu im religiur warmodgenasTan dakavSirebuli saeklesio d-<br />

Resaswauli.<br />

3. igivea, rac dResaswauli.<br />

dResaswauli (dResaswaulis) _ 1. raime RirSesaniSnavi movlenis sazeimod<br />

aRniSvna. Sobis dResaswauli.<br />

sadResaswaulo _ dResaswaulisTvis gankuTvnili. sadResaswaulo<br />

sufra.<br />

elfi (elfis) _ 1. germanuli da skandinaviuri miTologiiT haerovani ar-<br />

seba, romelic keTiladaa ganwyobili adamianebis mimarT.<br />

9


erosi (erosis) _ 1. siyvarulis RvTaeba Zvel berZnul miTologiaSi.<br />

gadat. Zlieri, vnebiani siyvaruli. erosi Seeyara.<br />

estrada (estradis) _ 1. musikaluri xelovneba, romelic Sedgeba calkeu-<br />

li nomrebisagan. estradis momRerali.<br />

2. amaRlebuli adgili, scena SemsruleblebisTvis, romlebic gamodian m-<br />

ayurebelTa winaSe.<br />

saestrado estradis Janris. saestrado musika.<br />

efemera (efemeris) _ 1. frTosani mweri, romelic Zalian cota xans (er-<br />

Ti an ramdenime dRe) cocxlobs. sinon. efemeridi.<br />

gadat. moCveneba, iluzia.<br />

efemeruli moCvenebiTi. cxovreba efemerulia.<br />

efemeruloba moCvenebiToba.<br />

efemeridi (efemeridis) _ 1. igivea, rac efemera.<br />

eqspresionizmi (eqspresionizmis) _ 1. XIX saukunis mimdinareoba literat-<br />

urasa da xelovnebaSi, romlisTvisac damaxasiTebelia ukiduresi indivi-<br />

dualizmi, subieqtivizmi da formalizmi. eqspresionizmis mimdevrebi.<br />

ant. impresionizmi.<br />

valsi (valsis) _ 1. farTod gavrcelebuli cekva, romelsac wyvilebi as-<br />

ruleben. valsi icekves.<br />

2. musika am cekvisaTvis. valsi daukres.<br />

3. am cekvis ritmis sakoncerto (saorkestro, safortepiano da a. S) nawa-<br />

rmoebi. Sopenis valsebi.<br />

Tagvobana (Tagvobanas) _ 1. igivea, rac kataTagvobana.<br />

Tamaroba (Tamarobis) _ 1. qristianuli religiuri dResaswauli, romelic<br />

miZRvnilia wminda Tamar mefis pativsacemad. aRiniSneba 14 maiss.<br />

10


TamaSi (TamaSis) _ 1. gasarTobi moqmedeba, garToba rameTi. TojiniT Ta-<br />

maSi.<br />

2 Sejibreba sportis zogierT saxeobaSi. kalaTburTis TamaSi.<br />

Teatri (Teatris) _ 1. xelovnebis dargi _ dramatul nawarmoebTa scenaze<br />

warmodgena-gansaxiereba. <strong>qarTuli</strong> Teatri. 2. dawesebuleba, romelic<br />

axorcielebs warmodgenebis dadgmas; aseTi dawesebulebis Senoba.<br />

Teatrmcodneoba (Teatrmcodneobis) _ 1. mecniereba, romelic Seiswavlis<br />

Teatris istoriasa da Teoria. Teatrmcodneobis leqcia.<br />

Tofa (Tofas) _ 1. sabavSvo TamaSobis _ kenWaobis erT-erTi ileTi.<br />

idealizacia (idealizaciis) _ 1. vinmeze an rameze iseTi Tvisebebis miwe-<br />

ra da imaze ukeT warmodgena vidre sinamdvileSia. gmirebis idealizaci-<br />

a.<br />

idealizmi (idealizmis) _ 1. filosofiuri mimdinareoba, romlis mixedvi-<br />

Tac idea, cnobiereba, suli aris pirveladi, xolo materia, buneba, yofie-<br />

reba - meoreuli.sap. materializmi.<br />

2. zneobrivi idealebis erTguleba.<br />

idealisturi idealizmis xasiaTis. idealisturi filosofia.<br />

ileTi (ileTis) _ 1. zogierTi sportuli varjiSis dros an speqtaklSi<br />

calkeuli moZraoba. ileTi gaakeTa.<br />

iluzionizmi (iluzionizmis) _ 1. sacirko xelovnebis saxe, romelic uCv-<br />

enebs mayurebels sagnebisa da adamianebis gaqrobasa da gaCenas.<br />

impresionizmi (impresionizmis) _ 1. mimarTuleba xelovnebaSi me-19<br />

saukunis bolosa da me-20 saukunis dasawyisSi, miznad isaxavda subieqt-<br />

uri gancdebis gadmocemas. impresionizmis mimdevrebi.<br />

impresionistuli _ impresionizmis damaxasiaTebeli. impresionistuli nax-<br />

ati.<br />

11


improvizacia (improvizaciis) _ 1. mxatvruli nawarmoebis (leqsis, simRer-<br />

is da a.S.) saxeldaxelod SeTxzva da winaswari momzadebis gareSe Sesru-<br />

leba.<br />

2. saxeldaxelod Seqmnili an Sesrulebuli mxatvruli nawarmoebi. sao-<br />

cari improvizacia.<br />

improvizaciuli improvizaciis xasiaTis, improvizaciisTvis gankuTvni-<br />

li. leqsis improvizaciuli varianti.<br />

individualizmi (individualizmis) _ 1. pirovnebis interesebis dayeneba s-<br />

azogadoebis interesebze maRla. individualizmiT gamorCeuli.<br />

iubile (iubiles) _ 1. piris an dawesebulebis arsebobis romelime wlis-<br />

Tavi; aseTi TariRis aRsaniSnavi zeimi. iubile gadaixada.<br />

iubilari _ piri an organizacia visi iubilecaa. Cemi megobari dRes iubi-<br />

laria.<br />

saiubileo _ iubilisadmi miZRvnili. saiubileo RonisZieba. saiubileo<br />

saRamo.<br />

iwilo-biwilo (iwilo-biwilos) _ 1. sabavSvo TamaSoba.<br />

gadat. gauTavebeli, mosabezrebeli ram. ar damiwyo iwilo -biwilo.<br />

kariera (karieris) _ 1. profesia, saqmianoba. samsaxiobo kariera.<br />

2. dawinaureba, warmatebis miRweva samsaxurSi an sxva saqmianobaSi.<br />

karnavali (karnavalis) _ 1. sayovelTao zeimi, gamosasvleli samosiTa da<br />

niRbebiT. sruldeba cekvebi, simRerebi da sxva gasarTobi RonisZiebebi.<br />

zogjer ewyoba saxalxo msvleloba. karnavali moewyo.<br />

sakarnavalo _ karnavalisTvis gankuTvnili. sakarnavalo kaba.<br />

kaskadi (kaskadis) _ 1. bunebrivi an xelovnuri CanCqeri, romelic safexu-<br />

rebad gadmoCqebs.<br />

2. akrobatuli ileTi cirkSi, - raime moZraobis imitacia, romelsac asru-<br />

lebs akrobati. akrobatma kaskadi gaakeTa.<br />

12


3. operetaSi swrafi simRera da cekva erTdroulad.<br />

kaskaduri _ kaskadis xasiaTis. kaskaduri CanCqeri.<br />

kataTagvobana (kataTagvobanas) _ 1. sabavSvo TamaSoba - xelixelCakidebu-<br />

li bavSvebi akeTeben wres, erTi bavSvi (kata) gaekideba dasaWerad meore<br />

bavSvs (Tagvs), wris garSemo da SigniT. kataTagvobanas vTamaSob.<br />

gadat. saubr. erTi adamianis mier meoris motyueba Sexvedris Taobaze da-<br />

pirebebiT. kataTagvobanas meTamaSeba.<br />

kenWaoba (kenWaobis) _ 1. sabavSvo TamaSoba, - moTamaSe oTx kenWs Zirs da-<br />

debs da mexuTes maRla aagdebs, romlis daWeramde unda moaswros Zirs<br />

dadebuli kenWebis aReba. kenWebs iReben sxvadasxva xerxiT. gamarjvebuli-<br />

a is, vinc yvela am xerxs bolomde uSecdomod Seasrulebs. bavSvebi kenW-<br />

aobas TamaSoben.<br />

kvanZi (kvanZis) _ 1. Tokis, Zafis da misT. erTmaneTTan gadabmis adgili.<br />

kvanZis Sekvra. naskvi<br />

2. adgili, sadac erTmaneTs uerTdeba ramdenime ram (gzebi, xazebi, boWko-<br />

ebi da a. S.) nervuli kvanZi.<br />

3. literaturi nawarmoebisTvis mTavari ambavi, romlis gaSlas iZleva T-<br />

avad nawarmoebi. kvanZis gaxsna.<br />

kvarteti (kvartetis) _ 1. oTxi wevrisgan Semdgari musikaluri jgufi. si-<br />

mfoniuri kvarteti.<br />

2. musikaluri nawarmoebi, romelic Seqmnilia oTxi xmis an oTxi sakravi-<br />

sTvis.<br />

kvinteti (kvintetis) _ 1. xuTi Semsruleblisgan Semdgari musikaluri jg-<br />

ufi. vokaluri kvinteti.<br />

2. musikaluri nawarmoebi, romelic Seqmnilia xuTi xmis an xuTi sakrav-<br />

isTvis.<br />

kviracxoveli (kviracxovlis) _ 1. aRdgomis Semdgomi kvira dRe.<br />

2. kviracxovlis saxelze agebuli eklesia. kviracxovelSi viyaviT.<br />

13


kviracxovloba (kviracxovlobis) _ 1. arsebiTi saxeli qristianuli rel-<br />

igiuri dResaswauli, romelic aRiniSneba aRdgomis Semdgom kvira dRes.<br />

kviria (kvirias) _ 1. (Zv.) saqarTvelos mTianeTSi gavrcelebuli RvaTaeba,<br />

romelic ganagebda xmeleTs.<br />

kvirikoba (kvirikobis) _ 1. xalxuri dResaswauli, romelic miZRvnili iy-<br />

o ojaxis mfarveli angelozisadmi. imarTeboda ivlisis romelime orSab-<br />

aTs.<br />

kinoseansi (kinoseansis) _ 1 drois monakveTi, romlis ganmavlobaSic kin-<br />

ofilmi gadis.<br />

2 kinofilmis Cveneba. kinoseansi daiwyo.<br />

kinofestivali (kinofestivalis) _ 1. saerTo Tematikis filmebis Cveneba.<br />

dokumenturi filmebis kinofestivali.<br />

2. sxvadasxva qveynebis saukeTeso filmebis Cveneba. berlinis saerTaSor-<br />

iso kinofestivali.<br />

klasicizmi (klasicizmis) _ 1. mimarTuleba xelovnebaSi me-18 s.-Si da me-<br />

19 s.-is dasawyisSi, romlisTvisac damaxasiaTebelia antikuri nimuSebisa-<br />

dmi mibaZva.<br />

komizmi (komizmis) _ 1. sasacilo, komikuri. komizmiT aRsavse nawarmoebe-<br />

bi.<br />

kompozicia (kompoziciis) _ 1. risame Semadgenli nawilebis urTierTganl-<br />

ageba, agebuleba xelovnebaSi. naxatis kompozicia. speqtaklis kompozic<br />

ia.<br />

2. musikalur nawarmoebTa SeTxzvis Teoria.<br />

kompoziciurad _ agebulebis mxriv. nawarmoebi kompoziciurad gamarTul-<br />

ia.<br />

kompoziciuri _ kompoziciis xasiaTis. kompoziciasTan dakavSirebuli. n-<br />

14


awarmoebis kompoziciuri gadawyveta.<br />

sakompozicio _ kompoziciasTan (mniS. 2) dakavSirebuli. sakompozicio k-<br />

lasi.<br />

komponenti (komponentis) 1. Semadgeneli nawili raimesi. speqtaklis<br />

komponenti.<br />

konkursi (konkursis) _ 1. Sejibreba, romelic tardeba saukeTeso monawi-<br />

leebis an saukeTeso namuSevrebis gamovlenis mizniT. literaturuli k-<br />

onkursi.<br />

konkursanti _ is, vinc konkursSi monawileobs. konkursantebma gamosvla<br />

daasrules.<br />

sakonkurso _ konkursisTvis gankuTvnili. sakonkurso ganacxadi.<br />

konservatizmi (konservatizmis) _ 1. tradiciulis, Zveli adaT-wesebis da-<br />

cva.<br />

konservatiuli _ rasac tradiciulis dacva, axlis armiReba axasiTebs.<br />

konservatiuli Sexedulebebi; konservatiuli partia.<br />

koncerti (koncertis) _ 1. musikalur nawarmoebTa sajaro Sesruleba.<br />

saestrado koncerti; jazis koncerti.<br />

2. didi musikaluri nawarmoebi, romelic iqmneba erTi sakravisTvis da<br />

sruldeba orkestrTan erTad. safortepiano koncerti.<br />

sakoncerto _ koncertisTvis gankuTvnili, koncertTan dakavSirebuli.<br />

sakoncerto nomeri; sakoncerto darbazi.<br />

kopala (kopalas) _ 1. Zveli xevsurTa da fSavelTa warmarTuli RvTaeba.<br />

korife (korifes) _ 1. gamoCenili moRvawe raime sazogadoebriv asparezze.<br />

xelovnebis korife.<br />

2. Zvel berZnul tragediaSi gundis xelmZRvaneli.<br />

korkotoba (korkotobis) _ 1. korkotis momzadebis dRe. Sobis winadRe.<br />

15


koWaoba (koWaobis) _ 1. koWis TamaSi. bavSvebi koWaobas TamaSoben.<br />

krimanWuli (krimanWulis) _ 1. gurul mravalxmian simRerebSi Taviseburi<br />

maRali xma.<br />

gadat. eWmakoba, xerxi. krimanWulad laparakobs.<br />

kuzakuzaoba (kuzakuzaobis) _ 1. erTgvari TamaSoba, - erTi daikuzeba, xo-<br />

lo meore mas Tavze gadaaxteba. bavSvebi kuzakuzaobas TamaSoben.<br />

kukumalobana (kukumalobanas) _ 1. igivea, rac damalobana.<br />

kulminacia (kulminaciis) _ 1. udidesi aRmavlobis an udidesi daZabulo-<br />

bis momenti risame ganviTarebaSi. speqtaklis kulminacia.<br />

kulminaciuri _ kulminaciis xasiaTis. kulminaciuri momenti.<br />

kulti (kultis) _ 1. religiuri RvTismsaxureba da masTan dakavSirebuli<br />

wes-Cveulebani. qristianuli kulti.<br />

gadat. vinmes an rames gaRmerTeba, Tayvaniscema. pirovnebis kulti.<br />

♦ kultis msaxuri piri, romelic asrulebs kultTan (mniS. 1) dakavS-<br />

irebul religiur RvTismsaxurebas.<br />

sakulto _ kultTan dakavSirebuli. sakulto rituali. sakulto sakla-<br />

vi.<br />

lakoniuroba (lakoniurobis) _ 1. azris gamoxatva mokled da sxartad.<br />

leqsaoba (leqsaobis) _ 1. igivea, rac Sairoba.<br />

lirizmi (lirizmis) _ 1. lirikuli Sinaarsis nawarmoebi.<br />

magia (magiis) _ 1. jadosnoba, winaswar bedis ganWvreta, jadoqroba; Savi<br />

magia.<br />

magiuri _ jadoqruli. magiuri rituali.<br />

16


maJori (maJoris) _ 1. musikaluri wyoba, _ bgerebi qmnis akords, romlis-<br />

Tvisac damaxasiaTebelia mxiaruli JReradoba. maJori da minori.<br />

ant. minori<br />

maJoruli _ xalisiani, mxiaruli. maJoruli simRera.<br />

mariamoba (mariamobis) _ 1. qristianuli religiuri dResaswauli, - RvTis-<br />

mSoblis miZinebis dRe. aRiniSneba 28 agvistos. mariamobis dResaswauli.<br />

marula (marulis) _ 1. cxenebis Sejibreba did manZilze WenebaSi. marula<br />

gaimarTa.<br />

maskaradi (maskaradis) _ 1. gasarTobi saRamo, romlis monawileebs ukeTi-<br />

aT niRbebi da acviaT sazeimo samosi. maskaradi gaimarTa.<br />

meTodi (meTodis) _ 1. Teoriuli gamokvlevis an raime praqtikuli saqmia-<br />

nobis ganxorcielebis xerxi. stanislavskis meTodi.<br />

meToduri _ meTodTan dakavSirebuli; Tanmimdevruli. meToduri SeniSvne-<br />

bi.<br />

meTodika (meTodikis) _ 1. risame praqtikulad SesrulebisaTvis saWiro<br />

meTodebis, xerxebis erToblioba. kvlevis meTodika.<br />

2. pedagogikis dargi, _ romelic Seiswavlis sxvadasxva sagnis swavlebi-<br />

s meTodebs. <strong>qarTuli</strong>s swavlebis meTodika.<br />

meTodologia (meTodologiis) _ 1. moZRvreba Semecnebis mecnieruli meT-<br />

odebis Sesaxeb. kvlevis meTodologia.<br />

2. calkeul mecnierebaSi gamoyenebuli kvlevis meTodTa erToblioba. ma-<br />

Tematikis meTodologia.<br />

meTodologiuri _ meTodologiasTan dakavSirebuli. meTodologiuri mi-<br />

TiTebebi.<br />

melomania (melomaniis) _ 1. musikis didi siyvaruli.<br />

mejlisi (mejlisis) _ 1. didi wveuleba; didi sacekvao saRamo; bali.<br />

17


samejliso _ sazeimo, mejlisisTvis gankuTvnili. samejliso kaba. samej-<br />

liso cekvebi.<br />

mizanscena (mizanscenis) _ 1. dekoraciisa da msaxiobebis ganlageba warm-<br />

odgenis ama Tu im momentSi. reJisoris mizanscena.<br />

miTologia (miTologiis) _ 1. mecniereba, romelis Seiswavlis miTebs.<br />

2. miTebis erToblioba. <strong>qarTuli</strong> miTologia.<br />

miTologiuri _ miTologiis xasiaTis. miTologiuri zRapari.<br />

minori (minoris) _ 1. musikaluri wyoba, - bgerebi qmnis akords, romlisT-<br />

visac damaxasiaTebelia naRvliani JReradoba. re minori.<br />

ant. maJori.<br />

minoruli _ sevdiani, naRvliani. minoruli simRera.<br />

mirqma (mirqmis) _ 1. qristianuli dResaswauli. aRiniSneba Sobis meormo-<br />

ce dRes.<br />

modeli (modelis) _ 1. raime nakeTobis nimuSi risame dasamzadeblad. Sa-<br />

nelis modeli. qarTveli modeli.<br />

2. raime sagnis Semcirebuli nimuSi an sqema risame. manqanis modeli.<br />

3. piri, romelic dizaineris mier Seqmnil tansacmels an fexsacmels wa-<br />

radgens.<br />

samodelo _ modelisTvis gankuTvnili. modelis dasamzadebeli. samode-<br />

lo saagento.<br />

modernizmi (modernizmis) _ 1. xelovnebis mimdinareoba: impresionizmis,<br />

eqspresionizmisa da konstruqtivizmis saerTo saxelwodeba.<br />

modernistuli _ modernizmis damaxasiaTebeli. modernizmTan dakavSireb-<br />

uli. modernistuli literatura. modernistuli mxatvroba.<br />

movlena (movlenis) _ 1. raime ambavi, SemTxveva. stiqiuri movlenebi. mniSv-<br />

nelovani movlena.<br />

18


momenti (momentis) _ 1. drois Zalian mcire monakveTi. gardacvalebis mo-<br />

menti.<br />

2. raime TvalsazrisiT, dro, roca sruldeba raime moqmedeba. gadamwyveti<br />

momenti.<br />

montaJi (montaJis) _ 1. manqanebis, nagebobebis awyoba, gamarTva. sarecxis<br />

manqanis montaJi.<br />

2. risame sxvadasxva nawilis SerCeva da gamTlianeba erT nawilad. kinof-<br />

ilmis montaJi. gadacemis montaJi.<br />

samontaJo _ montaJisTvis gankuTvnili. montaJTan dakavSirebuli. samont-<br />

aJo saamqro. samontaJo oTaxi. samontaJo masala.<br />

muza (muzis) _ 1. berZnul miTologiaSi: cxra qalRmerTi, romlebic iTv-<br />

lebodnen xelovnebis sxvadasxva dargebis mfarvelebad.<br />

2. poeturi STagonebis wyaro. baraTaSvilis muza.<br />

msaxiobi (msaxiobis) _ 1. xelovnebis nawarmoebis profesiuli<br />

Semsrulebeli scenaze. Teatris msaxiobi. msaxiobis debiuti.<br />

musika (musikis) _ 1. xelovnebis dargi, romelic sinamdviles asaxavs bge-<br />

riTi mxatvruli saxeebiT; amgvari xelovnebis nawarmoebi, aseT nawarmoeb-<br />

Ta erToblioba. klasikuri musika. xalxuri musika.<br />

musikaluri _ musikasTan dakavSirebuli. musikis Tvisebis. musikaluri g-<br />

anaTleba.<br />

samusiko _ musikisTvis gankuTvnili, musikasTan dakavSirebuli. samusiko<br />

saswavlebeli.<br />

musikaTmcodneoba (musikaTmcodneobis) _ 1. xelovnebaTmcodneobis dargi,<br />

romelic Seiswavlis musikis istoriasa da Teorias.<br />

mxatvroba (mxatvrobis) _ 1. xelovnebis dargi; xatvis xelovneba.<br />

2. mxatvris profesia. mxatvrad yofna. mxatvroba Seviswavle.<br />

3. mxatvris Semoqmedeba. firosmanis mxatvroba.<br />

19


nadimi (nadimis) _ 1. didi wveuleba, qeifi. nadimi gaimarTa.<br />

naduri (naduris) _ 1. simRera, romelsac mezoblebi erTmaneTis misaxmare-<br />

blad yanaSi muSaobis dros mRerodnen. naduri wamoiwyes.<br />

naTlisReba (naTlisRebis) _ 1. qristianuli saeklesio dResaswauli, rom-<br />

elic ukavSirdeba qristes naTlobas. am dRes xdeba wylis kurTxeva. aRi-<br />

niSneba 19 ianvars.<br />

nakrebi (nakrebis) _ 1. sxvadasxva nawilisagan Sedgenili ram.<br />

2. sportsmenTa gundi, romelic sxvadasxva gundidan aris SerCeuli. saqa-<br />

rTvelos nakrebi; moWidaveTa nakrebi.<br />

nanina (naninas) _ 1. igivea, rac iavnana.<br />

natura (naturis) _ 1. bunebrivi namdvili garemo; cocxali nimuSi, rome-<br />

lsac xataven, iReben da sxv. naturidan xatva; natura davxate.<br />

2. adamianis xasiaTi, temperamenti. susti natura; Zlieri natura.<br />

naturalizmi (naturalizmis) _ 1. arsebiTi saxeli mimdinareoba xelovne-<br />

baSi (mxatvrobasa da literaturaSi), romlisTvisac damaxasiaTebelia si-<br />

namdvilis fotografiuli sizustiT gadmocema.<br />

naturalisturi _ naturalizmTan dakavSirebuli. naturalisturi mimarT-<br />

uleba.<br />

naqargi (naqargis) _ 1. qargvis Sedegad Sesrulebuli ram. Tavisi naqargi<br />

maCuqa.<br />

naRvawi (naRvawis) _ 1. moRvaweobiT Seqmnili, SromiT mopovebuli. winapa-<br />

rTa naRvawi; Cemi naRvawi.<br />

2. adamiani, romelmac iSroma, iRvawa. naRvawi kaci; naRvawi qali.<br />

nawili (nawilis) _ 1. mTelis Semadgeneli erTeuli; is, rac mTlian sist-<br />

emaSi Sedis da cal-calke gamoyofac SeiZleba. sxeulis nawilebi; mata-<br />

20


eblis nawilebi.<br />

2. raime nawarmoebis, Txzulebis Semadgeneli erTeuli, - dasrulebuli m-<br />

onakveTi. filmis mesame nawili; wigni sami nawilisagan Sedgeba; pirveli<br />

nawili dRes wavikiTxe.<br />

3. zogierTi dawesebulebis ganyofileba, romelic ama Tu im dargs, sfer-<br />

os ganagebs. administraciuli nawili; samecniero nawili.<br />

4. calkeuli sajariso erTeuli. sazenito nawili; saartilerio nawili;<br />

satanko nawili.<br />

5. upiratesad mravlobiTSi Zveli adamianis Zvlebi, Tma da sxva, romlebs-<br />

ac eklesiaSi inaxavdnen da morwmuneebi Tayvans scemdnen. hqonda sakral-<br />

uri mniSvneloba. wmindanis nawilebi.<br />

♦ mometebuli nawili meti wili, umetesoba. mometebulma nawilma<br />

uari ganacxada.<br />

♦ umetesi nawili meti wili; umetesoba. Sekrebaze xalxis umetesi<br />

nawili movida.<br />

nawilebiani rasac nawilebi (mniS. 5) aqvs.<br />

negativi (negativis) _ 1. gamosaxuleba SuqmgrZnobiare firfitaze an fir-<br />

ze, romelzedac TeTri nawilebi Savadaa aRbeWdili, xolo Savi - TeTra-<br />

d.<br />

neptuni (neptunis) _ 1. mzis sistemis merve planetis saxelwodeba.<br />

2 (Zv.) romauli miTologiiT, zRvaTa RvTaeba.<br />

niRabi (niRbis) _ 1. saxeze asafarebeli naWeri adamianis saxis, cxovelis<br />

Tav-pirisa da misT. gamosaxulebiT. TvalebisTvis specialuri Wrilebi a-<br />

qvs. gamoiyeneba <strong>Teatraluri</strong>, sakarnavalo da ritualuri warmodgenis d-<br />

ros. sakarnavalo niRabi. <strong>Teatraluri</strong> niRabi.<br />

2. saxis dasafaravi, dasacavi niRabi. yaCaRebs niRbebi ekeTaT; mefutkris<br />

niRabi.<br />

3. micvalebulis saxis anabeWdi, romelic keTdeba sikvdilis win, Cveule-<br />

briv TabaSiris.<br />

gadat. moCvenebiTi, namdvil zraxvaTa dasafaravi gamometyveleba: sityva<br />

an qceva.<br />

21


♦ niRabs axdis gamoaaSkaravebs vinmes TvalTmaqcobas an raimes.<br />

♦ niRabs Camoixsnis namdvil zraxvebs gamoaCens, gamoamJRavnebs, gam-<br />

oaaSkaravebs.<br />

niRabafarebuli visac niRabi aqvs afarebuli. oTaxSi niRabafarebuli<br />

kaci Semovarda.<br />

niRabaxdili visac niRabi axades an vinc aixada.<br />

niRbiani visac niRabi ukeTia. niRbiani kaci.<br />

niRbosani igivea, rac niRbiani.<br />

niSani (niSnis) _ 1. sagnis an movlenis damaxasiaTebeli Tviseba, romelic<br />

sxva sagnebis an movlenebisagan ganasxvavebs.<br />

2. upiratesad mravlobiTSi risame momaswavebeli, maCvenebeli. Tayvanicem-<br />

is niSani, pativiscemis niSani; gacivebis niSnebi.<br />

3. xelis, Tavis moZraoba an winaswar daTqmuli raime moqmedeba, riTic am-<br />

cnobeben, miaxvedreben rames, signali. TamaSis dawyebis niSani.<br />

4. sxva saganTagan gamosarCevad Sebmuli an aRniSnuli, aRbeWdili simbo-<br />

lo. Cvens Zroxas niSani aqvs.<br />

5. kvali, daRi, naWrilobevi. loyaze niSani hqonda.<br />

6. sxvadasxva moyvanilobis liTonis patara zomis sagani, romelzedac r-<br />

aime gamosaxulebaa. gamoiyeneba upiratesad mkerdze satareblad. mfrina-<br />

vis niSani.<br />

7. pirobiTi gamosaxuleba, risame simbolo. gamoklebis niSani; sanoto n-<br />

iSnebi.<br />

8. moswavlis codnis Sefasebis pirobiTi gamosaxuleba, sityvieri an cif-<br />

robrivi.<br />

9. igivea, rac mizani (mniS.2) niSanSi amoiRo; niSanSi moartya.<br />

10. beWedi an sxva samkauli sasiZos mier sapatarZlosTvis mirTmeuli, be-<br />

lga.<br />

11. axalgazrda mcenaris pirvelad gamotanili nayofi. vaSlma niSani gam-<br />

oiRo.<br />

♦ niSans aZlevs aniSnebs. mecixovneebma niSani misces.<br />

♦ niSanSi amoiRebs mizanSi amoiRebs, daumiznebs.<br />

♦ niSnad raimes gamosaxatavad, aRsaniSnad, saCveneblad. siyvarulis<br />

niSnad.<br />

22


niSniani _ rasac niSani (mniS. 4) aqvs. niSniani Zroxa.<br />

saniSne _ rac mosaniSnad gamoiyeneba.<br />

saniSnebeli _ niSnis misacemi, sasignalo. saniSnebeli xma.<br />

saniSno _ risame niSnad gankuTvnili. saniSno zari.<br />

niSansveti (niSansvetis) _ 1. (Zv.) sasignalo mowyobiloba: boZi an anZa, r-<br />

omelic dgas rkinigzaze. aqvs moZravi frTebi.<br />

2. mniSvnelovani etapi, momenti raimes ganviTarebaSi. literaturuli ni-<br />

Snasveti.<br />

niSxa-niSxaoba (niSxa-niSxaobis) _ 1. sabavSvo TamaSoba. moTamaSeni gaiyo-<br />

fian or jgufad da xelixelCakidebuli dgebian erTmaneTis pirispir. er-<br />

Ti jgufidan meore jgufs rigrigobiT gasZaxeben: niSxa-niSxa - balbalu-<br />

ka! qali gvinda romeli? dasaxelebuli gamoeyofa jgufs, gamoeqaneba da<br />

Seecdeba cocxali jaWvis gawyvetas, Tu gawyvita iqidan erT-erT wamoiyv-<br />

ans, Tu _ vera, im jgufSi rCeba. TamaSi sruldeba, maSin roca yvela moT-<br />

amaSe erT jgufSi moeqceva.<br />

obieqti (obieqtis) _ 1. Cvens gareSe da Cveni cnobierebisgan damoukideb-<br />

lad arsebuli samyaro.<br />

2. movlena, sagani an piri, viskenacaa mimarTuli moqmedeba an yuradReba.<br />

kvlevis obieqti.<br />

3. raime moqmedebis adgili: sawarmo, dawesebuleba, mSenebloba da sxv. sa-<br />

mSeneblo obieqti.<br />

4 igivea, rac damateba.<br />

obieqtivi (obieqtivis) _ 1. optikuri xelsawyos nawili, romelic erTi an<br />

ramdenime linzisagan Sedgeba da dakvirvebis obieqtisakenaa mimarTuli.<br />

fotoaparatis obieqtivi.<br />

omobana (omobanas) _ 1. sabavSvo TamaSoba. monawileTa ori jgufi erTman-<br />

eTs eomeba, axdenen omis imitacias.<br />

23


optimizmi (optimizmis) _ 1. yvelaferSi dadebiTis danaxva, imedianoba, ka-<br />

rgi ganwyoba. optimizmiT ganvewyve.<br />

optimisturi _ optimizmiT ganmsWvaluli. optimisturi ganwyobileba.<br />

orgia (orgiis) _ 1. zRvargadasuli dros tareba, molxena, qeifi. orgiebi<br />

gamarTa.<br />

2. Zvel saberZneTsa da romSi Rvinisa da mxiarulebis RmerTis - dionise-<br />

sadmi miZRvnili dResaswauli.<br />

orkestri (orkestris) _ 1. musikosTa koleqtivi, romlebic erTad asrul-<br />

eben musikalur nawarmoebebs sxvadasxva sakravze. simfoniuri orkestri.<br />

saorkestro _ orkestrisTvis gankuTvnili. saorkestro nawarmoebi.<br />

pano (panos) _ 1. kedlis an Weris zedapiris nawili, romelsac Semovleb-<br />

uli aqvs ornamenti da moTavsebulia ferweruli an skulpturuli gamos-<br />

axuleba. mTawmindis pano.<br />

2. tiloze gamosaxuli suraTi, romelic mudmivad aris gakruli kedlis<br />

raime nawilze.<br />

panorama (panoramis) _ 1. raime adgilis xedi zemodan. Tbilisis panorama.<br />

panoramuli _ panoramiT aRqmuli (danaxuli, daxatuli an gadaRebuli). p-<br />

anoramuli xedi.<br />

pantomima (pantomimis) _ 1. usityvo <strong>Teatraluri</strong> warmodgena, romlis msax-<br />

iobebi azrebsa da grZnobebs JestebiT, mimikiT da plastikiT gadmoscemen.<br />

pantomimuri _ pantomimis xasiaTis. pantomimuri scenebi TeatrSi.<br />

paradi (paradis) _ 1. igivea, rac aRlumi.<br />

partia (partiis) _ 1. sazogadoebis organizebuli nawili, romelic icavs<br />

mosaxleobis interesebs da xelmZRvanelobs politikur brZolas. nacion-<br />

aluri partia; respublikuri partia.<br />

2. erTi xeli TamaSi (Wadrakisa da misT.). erTi partia mougo.<br />

3. saqonlis (mniS. 3), produqciis garkveuli raodenoba. tansacmlis part-<br />

24


ia; fexsacmlis axali partia.<br />

4. mravalxmiani musikaluri nawarmoebis calkeuli nawili, romelic sru-<br />

ldeba erTi momRerlis an erTi sakravis mier. violinos partia; Celos p-<br />

artia.<br />

patriotizmi (patriotizmis) _ 1. samSoblosa, sakuTari qveynisa daxalxis<br />

siyvaruli, erTguleba. patriotizmis Temaze dawerili leqsebi.<br />

peizaJi (peizaJis) _ 1. raime adgilis saerTo xedi, bunebis suraTi. zamTr-<br />

is peizaJi; zRvis peizaJi.<br />

2. naxati, suraTi, romelzedac bunebaa asaxuli. elene axvledianis peiza-<br />

Jebi.<br />

peizaJuri _ peiJazis xasiaTis. peiJazuri ferwera.<br />

peripetia (peripetiis) _ 1. uecari cvlileba, moulodneli garTuleba vi-<br />

nmes cxovrebaSi, raime situaciaSi da sxva. saarCevno peripetia.<br />

perifrazi (perifrazis) _ 1. gamoTqma, romelic aRweriT, vrclad gadmos-<br />

cems sxvis naTqvams an sityvebs. mag: Tbilisis nacvlad saqarTvelos ded-<br />

aqalaqia gamoyenebuli da misT.<br />

2. romelime musikaluri nawarmoebidan aRebuli Temis damuSaveba.<br />

perspeqtiva (perspeqtivis) _ 1. Soreuli sivrce.<br />

2. sagnebis sididis, formis, mdgomareobis moCvenebiTi cvalebadoba, gamo-<br />

wveuli damkvirveblisagan daSorebiT. sinaTlis perspeqtiva.<br />

3. visime, risame SesaZleblobani momavalSi. swavlis gagrZelebis perspeq-<br />

tiva; biznesis dawyebis perspeqtiva.<br />

perspeqtiviani _ perspeqtivis (mniS. 3) mqone. perspeqtiviani adamiania.<br />

perspeqtiuli _ perspeqtivasTan (mniS. 3) dakavSirebuli. perspeqtiuli ge-<br />

gmebi.<br />

uperspeqtivo _ perspeqtivis (mniS. 3) armqone. uperspeqtivo axalgazrda.<br />

pesimizmi (pesimizmis) _ 1. gulgatexiloba, uimedoba, momavlis rwmenis uq-<br />

onloba.<br />

25


ant. optimizmi<br />

pesimisturi _ pesimizmis xasiaTis, uomedo. pesimisturi azrebi.<br />

poza (pozis) _ 1. adamianis sxeulis esa Tu is mdgomareoba.<br />

pozitivi (pozitivis) _ 1. fotografiasa da kinematografiaSi suraTi, ro-<br />

melzedac gadaRebuli sagnis naTeli da muqi adgilebi sinamdvileSi ars-<br />

ebulis Sesabamisad aris gamosuli.<br />

ant. negativi<br />

2. dadebiTi.<br />

pozicia (poziciis) _ 1. vinmes, raimes mdgomareoba, ganlageba. araTanabar-<br />

i pozicia; mowinave pozicia.<br />

gadat. azri, Tvalsazrisi raime sakiTxSi. Cemi pozicia ucvlelia; Tavi-<br />

si pozicia daicva.<br />

poziciuri _ poziciis xasiaTis; poziciasTan dakavSirebuli. poziciuri<br />

brZolebi.<br />

polifonia (polifoniis) _ 1. ramdenime xmis erTdrouli Sesruleba voka-<br />

lur an instrumentul nawarmoebSi; mravalxmianoba. <strong>qarTuli</strong> polifonia.<br />

polifoniuri _ polifoniis xasiaTis; polifoniasTan dakavSirebuli. qa-<br />

rTuli polifoniuri simRerebi; polifoniuri nawarmoebi.<br />

popuri (popuris) _ 1. musikaluri nawarmoebi, romelic Sedgenilia sxvad-<br />

asxva popularuli nomrebisagan (mniS. 4) operis, operetis, xalxuri simR-<br />

erisa da misT. motivebze.<br />

praqtika (praqtikis) _ 1. adamianTa moqmedeba, romliTac isini zegavlenas<br />

axdenen obieqtur samyaroze da gardaqmnian mas. Teoria da praqtika.<br />

2. Teoriuli codnis gamoyeneba da saqmeSi ganmtkiceba, rogorc saswavlo<br />

procesis Semadgeneli nawili. studenturi paraqtika; praqtikis gavla.<br />

3. gamocdileba, daostateba, daxelovneba raime saqmeSi.<br />

premia (premiis) _ 1. fuladi an nivTieri jildo raime damsaxurebisTvis.<br />

26


saxelmwifo premia mieniWa; literaturuli premia.<br />

2. momsaxure personalis damatebiTi fuladi anazaRaureba sawarmoo nor-<br />

mebis gadaWarbebisTvis. premia gagvizardes.<br />

premirebuli _ premiiT dajildoebuli. premirebulia literaturis dar-<br />

gSi.<br />

premiuli _ premiasTan (mniS. 2) dakavSirebuli. premiuli sistema.<br />

premiera (premieris) _ 1. warmodgenis, filmis pirveli Cveneba. speqtaklis<br />

premiera gaimarTa.<br />

primitivi (primitivis) _ 1. ganuviTarebeli, martivi movlena msgavss Semd-<br />

egdroindel movlenebTn SedarebiT.<br />

2. xelovnebis nawarmoebi, romlis gamomxatvelobiTi saSualebani Sedare-<br />

biT naklebadaa ganviTarebuli.<br />

3. gaubraloebuli; martivi teqnikiT Sesrulebuli, ubralo.<br />

4. mxatvari, romelic xelovnebis nawarmoebSi iyenebs martiv gamomsaxvel-<br />

obiT formebs. primitivi mxatvrebis Semoqmedeba.<br />

problema (problemis) _ 1. rTuli sakiTxi, romelic saWiroebs axsnas, Se-<br />

swavlas, gamokvlevasa da gadaWras.<br />

2. (saubr). Znelad gadasawyveti, Znelad gansaxorcielebeli rame. proble-<br />

ma maqvs; bevri problema damigrovda.<br />

problemuri _ problemis xasiaTis. problemuri sakiTxi.<br />

progresi (progresis) _ 1. winsvla, aRmavloba. qveyanaSi progresi SeimCne-<br />

va.<br />

ant. regresi<br />

progresuli _ progresis xasiaTis; progresis xelis Semwyobi. progresu-<br />

li axalgazrda; progresulad moazrovne.<br />

prodiuseri (prodiuseris) _ 1. pirovneba, romelic akontrolebs filmis,<br />

speqtaklis, tele an radiogadacemis momzadebas. filmis prodiuseri.<br />

proporcia (proporciis) _ 1. garkveuli Sefardeba, Tanafardoba nawilebs<br />

27


Soris. proporcia daculia.<br />

2. ori Sefardebis toloba. ariTmetikuli proporcia.<br />

proporciuli _ erTmaneTTan Tanabrad Sefardebuli nawilebis mqone. pr-<br />

oporciuli samkuTxedi.<br />

profili (profilis) _ 1. adamianis saxe (Tavi) an raime sagani gverdidan.<br />

kargi profili aqvs; suraTi profiliT gadaiRo.<br />

2. mrewvelobaSi, teqnikaSi raime Wrili. xidis profili; gzis profili.<br />

3. raime specialobis, sawarmos, saswavleblis Tavisebureba, saqmianobis m-<br />

imarTuleba. umaRles saswavlebels profili Seucvales; kolejis profi-<br />

li.<br />

publika (publikis) _ 1. (Zv.) damswre sazogadoeba, xalxi, Cveulebriv Tea-<br />

trSi an sxva sanaxaobaze.<br />

2. zogadad, sazogadoeba. publika Seikriba.<br />

Jiuri (Jiuris) _ 1. specialistTa jgufi, romelic aniWebs premiebs raime<br />

konkursze, Sejibrebaze, gamofenaze da sxva saxis RonisZiebebze. Jiuris<br />

wevrebi.<br />

radiomauwyebeloba (radiomauwyebelobis) _ 1. arsebiTi saxeli radiosad-<br />

guris saSualebiT mosaxleobisTvis informaciis, musikis, <strong>Teatraluri</strong><br />

dadgmebis gadacema. radiomauwyeblobis marTva.<br />

rakursi (rakursis) _ 1. fotografiaSi, kinogadaRebaSi operatoruli xer-<br />

xi, _ obieqtis gamosaxva mxedvelobis sxvadasxva wertilidan. sxvadasxva<br />

rakursiT gadaRebuli suraTebi.<br />

2. mxatvrobaSi: figurebis, sagnebis gamosaxva perspeqtivaSi, mayureblisag-<br />

an daSorebuli nawilebis dapataravebiT.<br />

realizmi (realizmis) _ 1. mimarTuleba literaturasa da xelovnebaSi, r-<br />

omelic miznad isaxavs sinamdvilis obieqtur asaxvas. tipobrivi saxeebisa<br />

da tipobriv garemoebaTa daxatva. <strong>qarTuli</strong> realizmi. realizmis mimdeva-<br />

ri.<br />

28


ealisturi _ realizmis damaxasiaTebeli. realizmTan dakavSirebuli. r-<br />

ealisturi suraTi. realisturi nawarmoebi.<br />

registri (registris) _ 1. musikaluri sakravis an momRerlis xmis bgeri-<br />

Ti diapazonis monakveTi. maRali registris bgera. dabali registri.<br />

regresi (regresis) _ 1. ganviTarebis Seferxeba; ukusvla.<br />

ant. progresi.<br />

regresuli _ daqveiTebuli, ukan daxeuli. regresTan dakavSirebuli. reg-<br />

resuli politika.<br />

reveransi (reveransis) _ 1. mowiwebiT Tavis dakvra muxlis odnav Cakecvi-<br />

T. reveransi gaakeTa.<br />

gadat. iron.. pativiscemis gadaWarbebuli gamoxatva.<br />

reviu (revius) _ 1. saestrado an <strong>Teatraluri</strong> warmodgena, romelic Sedg-<br />

eba calkeuli scenebisagan, nomrebisagan.<br />

rezultati (rezultatis) _ 1. raime moqmedebis, saqmianobis Sedegi. dade-<br />

biTi rezultati.<br />

rekordi (rekordis) _ 1. umaRlesi Sedegi, romelic miRweulia sportul<br />

SejibrebaSi an muSaobaSi. msoflio rekordi moxsna.<br />

rekorduli _ saukeTeso, umaRlesi; rekordis damaxasiaTebeli. rekordu-<br />

li mosavali. rekorduli raodenoba.<br />

sarekordo _ igivea, rac rekorduli. sarekordo maCvenebeli.<br />

renesansi (renesansis) _ 1. evropis qveynebSi me-14 -me-16 saukuneebSi, kult-<br />

uruli ganviTarebis periodi, romlisTvisac damaxasiaTebelia mecnierebi-<br />

sa da xelovnebis ayvaveba, aRorZineba. italiuri renesansi. franguli re-<br />

nesansi.<br />

renesansuli _ renesansTan dakavSirebuli. renesansuli mxatvroba.<br />

reproduqcia (reproduqciis) _ 1. sazogadoebrivi warmoebis ganmeorebiTi<br />

29


procesi.<br />

2. sxvadasxva gamosaxulebis (naxatis, suraTis, nabeWdi teqstis) xelaxla<br />

gadaReba da gamravleba fotografiuli an poligrafiuli saSualebiT. f-<br />

irosmanis reproduqcia. miqelanjelos reproduqcia.<br />

3. mexsierebaSi daleqili risame aRdgena, gaxseneba.<br />

4. enis swavlebis meTodikaSi sityvebis, frazebis gameoreba.<br />

reJimi (reJimis) _ 1. saxelmwifo wyobileba, mmarTvelobis wesi. diqtatu-<br />

ruli reJimi. policiuri reJimi. saparlamento reJimi.<br />

2. risame (Sromis, dasvenebis, kvebis da sxv.) mtkiced dadgenili wesi. gan-<br />

awesi. kvebis reJimi. dasvenebis reJimi.<br />

3. risame muSaobis, moqmedebis, arsebobis pirobebi. danadgaris muSaobis<br />

reJimi.<br />

reJisori (reJisoris) _ 1. raime warmodgenis, kinofilmis, radiodadgmis<br />

da misTanaTa samxatvro xelmZRvaneli. mTavari reJisori; reJisoris<br />

asistenti.<br />

resursi (resursis) _ 1. risame (adamianuri, fuladi, teqnikuri da sxv.) ma-<br />

ragi. bunebrivi resursebi. ekonomikuri resursi.<br />

retuSi (retuSis) _ 1. fotografiuli anabeWdis, negativis Sesworeba fan-<br />

qriT, saRebaviT da sxv.<br />

reforma (reformis) _ 1. risame Secvla, gardaqmna. saTeatro reforma.<br />

reformirebuli _ rasac reforma Seexo; risi reformac moxda. reformi-<br />

rebuli sistema.<br />

sareformo _ reformisTvis gankuTvnili. reformasTan dakavSirebuli. sa-<br />

reformo periodi.<br />

rik-tafela (rik-tafelas) _ 1. bavSvebis erTgvari saTamaSo, _ mokle da<br />

grZeli joxebi. Cilika.<br />

2. am joxebiT TamaSi _ riks Sors gadaisvrian, mowinaaRmdege cdilobs h-<br />

aerSive daiWiros.<br />

30


iktafelaoba (riktafelaobis) _ 1. igivea, rac rik-tafela (mniS.2)<br />

rituali (ritualis) _ 1. sarwmunoebrivi xasiaTis wes-CveulebaTa erTob-<br />

lioba. saqorwilo rituali. datirebis rituali.<br />

saritualo _ ritualisTvis gankuTvnili. ritualTan dakavSirebuli. sa-<br />

ritualo wesebi. saritualo darbazi.<br />

rkali (rkalis) _ 1. wrexazis, wris an sxva mrudi xazis nawili.<br />

gadat. garemocva, wre, alya. rkali gaarRvies. rkali Sekres.<br />

robaia (robaiis) _ 1. igivea, rac rubaia.<br />

rokoko (rokokos) _ 1. arqiteqturuli da dekoratiuli stili. warmoiSva<br />

me-18 saukunis safrangeTSi. damaxasiaTebelia daxvewili, rTuli formebi.<br />

roli (rolis) _ 1. piesis an kinofilmis moqmedi piri, romelsac msaxiobi<br />

ganasaxierebs. mTavar rolze daamtkices. rols asrulebs.<br />

2. moqmedi piris sityvieri masala piesaSi. roli kargad daiswavla.<br />

gadat. rameSi monawileobis xasiaTi, mniSvneloba. qveynis roli. mwerlis<br />

roli.<br />

♦ rols asrulebs (TamaSobs) raime mniSvnelobis arseboba, qona. Te-<br />

atri did rols asrulebs sazogadoebriv cxovrebaSi.<br />

romantizmi (romantizmis) _ 1. me-19 saukunis pirveli meoTxedis literat-<br />

urasa da xelovnebaSi mimarTuleba. damaxasiaTebelia pirovnuli gancdeb-<br />

isa da subieqturi damokidebulebis win wamoweva (awmyoTi ukmayofileba<br />

da warsulis gaidealeba). romantizmis mimdevari.<br />

rubaia (rubaiis) _ 1. filosofiuri an samijnuro xasiaTis oTxstriqonia-<br />

ni leqsi sparsul poeziaSi.<br />

rutina (rutinis) _ 1. siaxlis, cvlilebebis SiSi; Sabloni, uZraoba.<br />

rutinuli _ CamorCenili, dromoWmuli, ucvleli. rutinuli samuSao.<br />

31


sazogadoeba (sazogadoebis) _ 1. garkveul urTierTobaSi myofi adamianeb-<br />

is erToblioba istoriuli ganviTarebis ama Tu im etapze. Sua saukuneeb-<br />

is sazogadoeba.<br />

2. adamianTa gaerTianeba, organizacia, romelic garkveul miznebs isaxavs.<br />

xelovanTa sazogadoeba; <strong>Teatraluri</strong> sazogadoeba; mecnierTa sazogadoe-<br />

ba.<br />

3. adamianTa garkveuli jgufi, wre, _ xalxi. ganaTlebuli sazogadoeba.<br />

qalaqis sazogadoeba.<br />

santimentalizmi (santimentalizmis) _ 1. igivea, rac sentimentalizmi<br />

sarkazmi (sarkazmis) _ 1. mwvave ironia, dacinva.<br />

sarkazmuli _ sarkazmis xasiaTis; ironiuli. sarkazmuli Rimili.<br />

sarkastuli _ igivea, rac sarkazmuli.<br />

saturni (saturnis) _ 1. mzis sistemis meeqvse planeta. aris SedarebiT di-<br />

di.<br />

2. romaul miTologiaSi mosavlianobisa da nayofierebis RmerTi. iTvleb-<br />

oda miwaTmoqmedebis mfarvelad.<br />

saxlobana (saxlobanas) _ 1. sabavSvo TamaSoba. bavSvebi saxlis, ojaxis<br />

situaciebs gaiTamaSeben. saxlobanas vTamaSobT.<br />

seansi (seansis) _ 1. risame Cveneba an Sesruleba drois garkveul monakve-<br />

TSi Seuwyvetlad. dilis seansi. saRamos seansi.<br />

sensacia (sensaciis) 1 movlena, SemTxveva, romelic sazogadoebaSi Zlier<br />

STabeWdilebas, gamoxmaurebas iwvevs. sensacia moxda.<br />

2. Zlieri STabeWdileba, romelic gamowveulia sazogadoebaze raime mov-<br />

lenis zemoqmedebisgan.<br />

sensaciuri _ sensaciis xasiaTis. sensaciasTan dakavSirebuli. sensaciuri<br />

cnoba. sensaciuri gancxadeba.<br />

32


sentimentalizmi (sentimentalizmis) _ 1. me-18 s-is meore naxevarSi liter-<br />

aturuli mimarTuleba. damaxasiaTebelia gansakuTrebuli interesi adami-<br />

anis Sinagani samyarosadmi, bunebisadmi, sinamdvilis idealizacia da gad-<br />

aWarbebuli emociuroba mis gamoxatvaSi. sentimentalizmis mimdevari.<br />

2. gadaWarbebuli mgZnobeloba, gulCviloba.<br />

sentimentaloba _ gadametebuli mgZnobelobis, gulCvilobis gamoxatva.<br />

sentimentaluri _ zedmetad mgZnobiare, gulCvili. sentimentaluri adami-<br />

ani.<br />

silueti (siluetis) _ 1. raimes moxazuloba, danaxuli Sori manZilidan<br />

burusSi an sibneleSi. gamoCnda kacis silueti. mTis silueti.<br />

simbolizmi (simbolizmis) _ 1. me-19 saukunis bolos da me -20 saukunis d-<br />

aswyisSi literaturasa da xelovnebaSi mimarTuleba. mxatvrul xerxad i-<br />

yenebda simbolos, rogorc saganebisa da movlenebis gamoxatvis saSuale-<br />

bas. simbolizmis mimdevrebi.<br />

simbolisturi _ simbolizmisTvis damaxasiaTebeli. simbolisturi lite-<br />

ratura. simbolisturi poezia.<br />

simbolika (simbolikas) 1. simboloTa (gerbis, droSis, himnis da misT.) er-<br />

Toblioba. saqarTvelos simbolika. samefo-samTavroebis simbolika.<br />

simbolo (simbolos) 1. raime cnebis pirobiTi niSani. silamazis simbolo.<br />

vardi siyvarulis simboloa. mtredi mSvidobis simboloa.<br />

simetria (simetriis) _ 1. risame nawilebis Tanazomieri, proporciuli ga-<br />

nlageba centris aqeT-iqiT. scenis simetria. figuris simetria.<br />

ant. asimetria.<br />

simfonia (simfoniis) _ 1. didi musikaluri nawarmoebi orkestrisaTvis. Cv-<br />

eulebriv Sedgeba erTamaneTisagan gansaxvavebuli sami an oTxi nawilisa-<br />

gan. mecxre simfonia. Sopenis simfonia.<br />

sinkretizmi (sinkretizmis) _ 1. raime movlenis daunawevrebloba, romel-<br />

33


ic ZiriTadad sawyis etapze gvxvdeba. xelovnebis nawarmoebTa sinkretiz-<br />

mi.<br />

sinkretuli _ sinkretizmis xasiaTis. sinkretizmTan dakavSirebuli. sink-<br />

retuli xelovneba. sinkretuli saxeebiT azrovneba.<br />

sirinozi (sirinozis) _ 1. berZnul miTologiaSi: zRvis meorexarisxovani<br />

qalRmerTi, romelic Tavisi simReriT xiblavda, saxifaTo adgilebSi it-<br />

yuebda da Rupavda mezRvaurebs. gamosaxavdnen qalTevzas an qalisTaviani<br />

frinvelis saxiT. sirinozis simRera.<br />

♦ sirinozis xma momajadoebeli, momxibvleli xma. sirinozis xmiT<br />

galobda.<br />

situacia (situaciis) _ 1. Seqmnili pirobebis erToblioba, garemoeba, md-<br />

gomareoba, viTareba. moulodneli situacia. gamouvali situacia. xelsay-<br />

reli situacia.<br />

siurprizi (siurprizis) _ 1. moulodneli saCuqari. siurprizi gaukeTa. s-<br />

asiamovno siurprizi.<br />

skandali (skandalis) _ 1. samarcxvino SemTxveva. saxelisuflebo skanda-<br />

li. politikuri skandali.<br />

2. areuloba, Cxubi, ayal-mayali. skandali atexa. qmarma skandali gamimar-<br />

Ta.<br />

skandaluri _ skandalis xasiaTis. skandalTan dakavSirebuli. skandalu-<br />

ri SemTxveva. skandaluri ambavi gavige.<br />

skepticizmi (skepticizmis) _ 1. kritikuli damokidebuleba, daeWveba raim-<br />

es sisworeSi an SesaZleblobaSi.<br />

skeptikuri _ daeWveba, undobloba. skeptikuri damokidebuleba. skeptiku-<br />

ri Sexedulebebi.<br />

skulptura (skulpturis) _ 1. igivea, rac qandakeba. mxatvris skulptura.<br />

moqandake axal skulpturaze muSaobs.<br />

skulpturuli _ skulpturis xasiaTis. skulpturuli gamosaxuleba. sku-<br />

34


lpturuli Sedevri.<br />

solo (solos) _ 1. musikaluri nawarmoebi an mTavari partia, romelic g-<br />

ankuTvnilia erTi sakravis, momRerlis an mocekvavisaTvis. solos asrul-<br />

ebs. solos mocekvave.<br />

sonata (sonatis) _ 1. musikaluri nawarmoebi erTi an ori sakravisaTvis.<br />

Sedgeba Cveulebriv sami an oTxi nawilisagan. mocartis sonatebi. Suber-<br />

tis sonatebi.<br />

speqtakli (speqtaklis) _ 1. <strong>Teatraluri</strong> warmodgena. speqtaklis dadgma.<br />

sadebiuto speqtakli.<br />

speqtri (speqtris) _ 1. sxvadasxva feris zoli, romelic miiReba raime si-<br />

naTlis calkeul Semadgenel nawilebad daSlis Sedegad. mzis speqtri.<br />

gadat. mravalferovneba. xelovanTa farTo speqtri.<br />

speqtruli _ speqtris xasiaTis, speqtrTan dakavSirebuli. speqtruli x-<br />

azebi.<br />

statika (statikis) _ 1. meqanikis nawili, romelic Seiswavlis sxeulis w-<br />

onasworobis kanonebs.<br />

gadat. uZraobis mdgomareoba.<br />

ant. dinamika.<br />

stereotipi (stereotipis) _ 1. erTxel miRebuli, gacveTili azri, Sexedu-<br />

lerba, forma, mza nimuSi. stereotipebis msxvreva.<br />

2. liTonis mTliani sabeWdi forma, romelic warmoadgens anawyobis an k-<br />

liSes pirs. iyeneben didtiraJiani gamocemebisaTvis.<br />

stereotipuli _ stereotipis (mniS. 1) xasiaTis. stereotipuli Sexedule-<br />

bebi.<br />

stili (stilis) _ 1. xelovnebaSi _ ama Tu im epoqis, qveynis, mimarTuleb-<br />

is an calkeuli Semoqmedis damaxasiaTebel gamomxatvelobiTxerxTa, saS-<br />

ualebaTa erToblioba. Sua saukuneebis arqiteqturuli stili. barokos<br />

35


stili.<br />

2. ama Tu im mwerlis, literaturuli mimdinareobis, Janris enobrivi Tav-<br />

iseburebani. ilias stili. galaktionis stili.<br />

3. qcevis an moqmedebis Taviseburebebi, manera. Cacmis stili. simReris st-<br />

ili.<br />

4. welTaRricxvis sistema. Zveli stiliT. axali stiliT.<br />

struqtura (struqturis) _ 1. raimes Semadgeneli nawilebis urTierTmima-<br />

rTeba, agebuleba, wyoba, sistema. saxelmwifos struqtura. wignis struqt-<br />

ura. enis struqtura.<br />

struqturuli _ raimes struqturasTan dakavSirebuli. struqturuli cv-<br />

lilebebi. struqturuli reorganizacia.<br />

sqematuroba (sqematurobis) _ 1. raimes sqematuri asaxva, warmodgena. mxat-<br />

vruli nawarmoebis sqematuroba.<br />

sqolastika (sqolastikis) _ 1. Sua saukuneebSi gavrcelebuli filosof-<br />

ia, romelic cdilobda xelovnuri, formaur-logikuri msjelobiT gaema-<br />

rTlebina qristianoba.<br />

2. cxovrebas, realobas mowyvetili, uazro msjeloba.<br />

sqolastikuri sqolastikasTan dakavSirebuli, sqolastikis xasiaTis. sq-<br />

olastikuri literatuta. sqolastikuri msjeloba.<br />

scena (scenis) _ 1. <strong>Teatraluri</strong> warmodgenisaTvis gankuTvnili<br />

amaRlebuli moedani. 2. piesis TiToeuli moqmedebis, aqtis calkeuli<br />

nawili; gamosvla. pirveli moqmedebis finaluri scena. 3. mxatvruli<br />

nawarmoebis (romanis, moTxrobis, kinosuraTis...) calkeuli epizodi. 4.<br />

<strong>Teatraluri</strong> moRvaweoba; Teatri. scenis ostatebi; scenis novatori kote<br />

marjaniSvili~.<br />

taS-fanduri (taS-fanduris) _ 1. taSisa da fanduris dakvra; lxini. taS-<br />

fanduri gamarTes. taS-fanduri dilamde gagrZelda.<br />

tituli (titulis) _ 1. raime sapatio wodebuleba, romelic adamians gad-<br />

36


aecema memkvidreobiT, an aniWeben raime saqmeSi warmatebisa da damsaxure-<br />

bisaTvis. msoflio Cempionis tituli.<br />

2. wignis pirveli gverdi, romelzec moTavsebulia saTauri, avtoris saxe-<br />

li da gvari, gamocemis adgili da weli da sxv. wignis tituli.<br />

satitulo _ titulisTvis (mniS. 2) gankuTvnili. titulTan dakavSirebu-<br />

li. satitulo gverdi.<br />

titulovani _ titulis mqone; saxelovani, gamoCenili, damsaxurebuli.<br />

titulovani sportsmeni. titulovani moWidave.<br />

tituliani _ igivea, rac titulovani.<br />

totemi (totemis) _ 1. zogierTi pirvelyofili xalxis tradiciiT, cxove-<br />

li, iSviaTad mcenare, romelsac Tayvans scemdnen, rogorc tomis winapar-<br />

sa da mfarvels.<br />

totemizmi (totemizmis) _ 1. pirvelyofil sazogadoebaSi religiis form-<br />

a, romlis drosac Tayvans scemdnen totems. warmarTuli totemizmi.<br />

totemisturi _ totemis da totemizmis damaxasiaTebeli. totemistuli c-<br />

xoveli. totemistuli rituali.<br />

tragedia (tragediis) _ 1. dramatuli nawarmoebi, romelSic asaxulia<br />

konfliqti, Zlieri xasiaTebisa da Rrma gancdebis Sejaxeba, rac xSirad<br />

gmiris daRupviT mTavrdeba. (gadat.) saSineli ambavi, ubeduri SemTxveva;<br />

mZime gancda, tanjva.<br />

tragizmi (tragizmis) _ 1. tragikuli elementi dramatul an musikalur n-<br />

awarmoebSi.<br />

2. raimes sabediswero, saSineli, gamouvali mdgomareoba. tragizmiT aRsa-<br />

vse cxovreba.<br />

tradicia (tradiciis) _ 1. istoriulad Camoyalibebuli, Taobidan Tobas<br />

gadacemuli wes-Cveulebebi, adaT-wesebi, yofa-cxovrebis normebi, Sexedu-<br />

lebebi da sxv. winaparTa tradiciebi. tradiciis gagrZeleba.<br />

tradiciuli _ tradiciaze damyarebuli; tradiciad qceuli. tradiciuli<br />

rituali. tradiciuli sufra.<br />

37


trafareti (trafaretis) _ 1. raime warwera, romelic gvawvdis informaci-<br />

as ama Tu im obieqtze an gviCvenebs manZils am obieqtamde. maRaziis tra-<br />

fareti.<br />

2. Txeli firfita, romelSic amoWrilia raime niSani an asoebi. iyeneben<br />

kedlis, firniSis da sxvaTa mosaxatad da warwerebis gasakeTeblad. ideb-<br />

a raimes zedapirze da zevidan saRebavis fena edeba.<br />

gadat. erTxel da samudamod miRebuli, gacveTili forma, mza nimuSi. Sa-<br />

bloni. Stampi.<br />

trafaretuli _ yvelasTvis kargad nacnobi; gacveTili. trafaretuli f-<br />

razebi.<br />

trio (trios) _ 1. sami Semsruleblisgan (momRerlis an musikalur inst-<br />

rumentebze damkvrelisgan) Semdgari ansambli. trios gamosvla.<br />

2. musikaluri nawarmoebi sami sakravis an sami momRerlisaTvis.<br />

triuki (triukis) _ 1. efeqturi ileTi, moZraoba. sasceno triuki. akroba-<br />

tuli triuki.<br />

turi (turis) _ 1. raime Sejibris an konkursis nawili, romelSic TiToe-<br />

uli monawile erTxel gamodis. TamaSis pirveli turi; SesarCevi turi.<br />

turne (turnes) _ 1. mogzauroba wriuli marSrutiT. turnes mowyoba.<br />

2. xelovanTa (msaxiobTa, musikosTa, mocekvaveTa) an sportsmenTa sagastr-<br />

olo mogzauroba garkveuli marSrutiT. suxiSvilebis turne.<br />

tuSi (tuSis) _ 1. mokle musikaluri misalmeba, romelsac ZiriTadad sas-<br />

ule orkestri asrulebs. tuSi daukres.<br />

uvertiura (uvertiuris) _ 1. operis an sxva <strong>Teatraluri</strong> warmodgenis mus-<br />

ikaluri Sesavali.<br />

urCxuli (urCxulis) _ 1. igivea, rac gveleSapi.<br />

gadat. saubr. saSineli,sazareli.<br />

38


uCinmaCini (uCinmaCinis) _ 1. zRapruli arseba, romelsac gauCinareba SeuZ-<br />

lia.<br />

2. is, vinc SeumCnevelia.<br />

♦ uCinmaCinis qudi _ zRaprebSi qudi, romelic adamians SeumCnevels<br />

xdis.<br />

fasoni (fasonis) _ 1. Targi, forma, modeli, romlis mixedviTac keraven<br />

raimes (tansacmels, fexsacmels, CanTebs da a.S.), raime nakeTobis garegnu-<br />

li forma. kabis fasoni. Sarvlis fasoni.<br />

fatalizmi (fatalizmis) _ 1. bedisweris arsebobis gardauvalobis rwme-<br />

na.<br />

fatalisturi _ fatalizmis an fatalistis damaxasiaTebeli.<br />

fataluri _ sabediswero, gardauvali. fataluri Sedegi.<br />

feierverki (feierverkis) _ 1. maSxala, romelsac anTeben dResaswaulebsa<br />

da sanaxaobebze. wiTeli feierverki. ulamazesi feierverki.<br />

feniqsi (feniqsis) _ 1. zRapruli frinveli, Zvel egviptur miTologiaSi,<br />

romelic sikvdilis moaxloebisas iferfleba da Semdeg isev cocxldeba.<br />

feria (feriis) _ 1. zRapruli qali. feriebis dedofali. zRvis feria.<br />

gadat. Zalian lamazi qali. Cemo feriav!<br />

ferwera (ferweris) _ 1. ferebiT, saRebavebiT xatvis xelovneba. <strong>qarTuli</strong><br />

ferwera. ferweris nimuSebi.<br />

ferweruli _ ferwerasTan dakavSirebuli. ferweruli tiloebi.<br />

festivali (festivalis) _ 1. xelovnebis ama Tu im dargis moRvaweTa Cven-<br />

eba, daTvaliereba sazeimo viTarebaSi. folkloruli festivali. litera-<br />

turuli festivali.<br />

safestivalo _ festivalisTvis gankuTvnili. safestivalo Cveneba. safes-<br />

tivalo afiSa.<br />

39


fetiSizmi (fetiSizmis) _ 1. usulo sagnebis kulti, romelsac pirvelyo-<br />

fili adamianebi miawerdnen zebunebriv, magiur Zalas.<br />

gadat. raimes gaRmerTeba, Tayvaniscema.<br />

filmi (filmis) _ 1. kinoxelovnebis nawarmoebi, kinoaparatiT gadaRebuli<br />

romelic gankuTvnilia ekranze saCveneblad. ganarCeven sxvadasxva Janris<br />

filmebs. mxatvruli filmi. dokumenturi filmi. kinofilmi<br />

finali (finalis) _ 1. risame daskvniTi nawili. speqtaklis finali. moTx-<br />

robis finali.<br />

2. sportuli Sejibrebis bolo nawili. kalaTburTis finali. Widaobis f-<br />

inali.<br />

safinalo _ finalTan dakavSirebuli. safinalo TamaSi. safinalo turni-<br />

ri. safinalo etapi. safinalo programa.<br />

finaluri _ saboloo, daskvniTi. finaluri Sexvedra kalaTburTSi. fina-<br />

luri epizodi.<br />

fituli (fitulis) _ 1. romelime cxovelis an frinvelis figura, romel-<br />

ic gakeTebulia Sesabamisi cxovelis tyavisagan da Catenilia naxerxi, ba-<br />

mba, matyli da misT. mglis fituli. jixvis fituli.<br />

2. adamianis figura, romelic gakeTebulia sxvadasxva masalisagan (qaRal-<br />

di, muyao, xe da a. S.). gamoiyeneba mitingebze, aqciebsa da manifestaciebze<br />

protestis niSnad. momitingeebma prezidentis fituli dawves.<br />

flegmatizmi (flegmatizmis) _ 1. gulgriloba, usicocxloba, auRelvebl-<br />

oba.<br />

flegmaturi _ usicocxlo, gulgrili, dune. flegmaturi adamiani.<br />

fokusi (fokusis) _ 1. gardatexili an areklili sxivebis gadakveTis wer-<br />

tili.<br />

2. wertili, romelSic fotogadaRebis dros sagani maqsimalurad garkve-<br />

ul, mkveTr gamosaxulebas iZleva. fokusi daiWira.<br />

gadat. raimes centri, Suaguli.<br />

40


fokusi (fokusis) _ 1. moxerxebuli ileTi, triuki, romelic moCvenebiTi<br />

zebunebriobiT, xelis simardiTa da moqnilobiT Tvals atyuebs da mayur-<br />

eblis gaocebas iwvevs. fokusis Cveneba. axali fokusebi.<br />

gadat. (saubr). xriki, fandi, oini. es ra fokusi gaakeTa!<br />

folklori (folkloris) _ 1. xalxuri zepiri Semoqmedeba. folkloris<br />

nimuSebi. <strong>qarTuli</strong> folklori.<br />

folkloruli _ folklorTan dakavSirebuli. folkloris xasiaTis. fo-<br />

lkloruli ansambli. folkloruli saRamo.<br />

formalizmi (formalizmis) _ 1. garegnuli formis dacva saqmis mniSvnel-<br />

ovani nawilissazianod; formaluri damokidebuleba raimesadmi.<br />

2. xelovnebasa da literaturaTmcodneobaSi mimarTuleba, romelic mxo-<br />

lod formas aniWebs did mniSvnelobas.<br />

formalisturi _ formalizmis xasiaTis. formalizmTan dakavSirebuli.<br />

formalisturi literatura. formalisturi damokidebuleba.<br />

fotosuraTi (fotosuraTis) _ 1. fotografiuli suraTi. Cemi fotosura-<br />

Ti. Zveli fotosuraTi.<br />

fotoxelovneba (fotoxelovnebis) _ 1. xelovnebis mimarTuleba, fotos g-<br />

adaRebis, Seqmnis da a. S. xelovneba. fotoxelovnebis gamofena. fotoxel-<br />

ovnebis nimuSebi.<br />

freska (freskis) _ 1. wylis saRebavebiT Sesrulebuli mxatvroba axlad<br />

Selesil, svel kedelze an Werze. Tamaris freska. RvTismSoblis freska.<br />

dazianebuli freska.<br />

freskuli _ freskis xasiaTis. freskuli mxatvroba.<br />

fundruki (fundrukis) _ 1. xtunva, TamaSi, kuntruSi.<br />

futurizmi (futurizmis) _ 1. me-20-e saukunis literaturasa da xelovneb-<br />

aSi mimdinareoba, romelic uaryofda realizms, tradiciul xelovnebas<br />

41


da cdilobda Seeqmna axali Tanamedrove stili. futurizmis mimdevrebi.<br />

futuristuli _ futuristuli xasiaTis. futuristuli literatura. fu-<br />

turistuli mxatvroba.<br />

qalTevza (qalTevzas) _ 1. miTiuri arseba, romelic binadrobs wyalSi.<br />

aqvs qalis Tavi da Tevzis tani; sirinozi.<br />

qalRmerTi (qalRmerTis) _ 1. antikuri an warmarTuli drois mdedrobiTi<br />

sqesis RmerTi. nadirobis qalRmerTi; sibrZnis qalRmerTi.<br />

2. lamazi qalis epiTeti. is gogo namdvili qalRmerTi aris.<br />

qandakeba (qandakebis) _ 1. xelovnebis nawarmoebi, - figura, romelic Tix-<br />

is da misT. masalisagan aris gamoZerwili, qvisgan an xisgan gamoTlili<br />

an liTonisgan Camosxmuli. marmarilos qandakeba; daviT aRmaSeneblis q-<br />

andakeba. skulptura.<br />

qerubimi (qerubimis) _ 1. qristianul religiaSi, angelozTa dasis umaRl-<br />

es safexurze myofi angelozi. freskaze gamosaxulia qerubimi.<br />

qimera (qimeris) _ 1. berZnuli miTologiiT, cecxlismfrqveveli, lomisTa-<br />

viani, Txistaniani da gveliskudiani urCxuli.<br />

gadat. ganuxorcielebeli, SeuZlebeli ram; fantazia.<br />

qimeruli _ moCvenebiTi, gamogonili.<br />

qmnileba (qmnilebis) _ 1. sulieri arseba. susti qmnileba.<br />

2. vinmes an raimes Seqmnili. mxatvruli qmnileba.<br />

qoreografia (qoreografiis) _ 1. cekvis, sabaleto speqtaklebis dadgmis<br />

xelovneba. <strong>qarTuli</strong> qoreografia.<br />

qoreografiuli _ qoreografiasTan dakavSirebuli. qoreografiuli sas-<br />

wavlebeli.<br />

qorobana (qorobanas) _ 1. sabavSvo TamaSoba, _ romelSic erTi bavSvi `q-<br />

oria~, erTi - `kruxi~, xolo danarCenebi _ `wiwilebi~. bavSvebi qoroban-<br />

42


as TamaSoben.<br />

qristeSoba (qristeSobis) _ 1 igivea, rac Soba.<br />

RirsSesaniSnaoba (RirsSesaniSnaobis) _ 1. situacia an sanaxaoba, romel-<br />

ic yuradRebis miqcevis Rirsia, yuradRebas iqcevs.<br />

2. adgili, nageboba an raime sagani da sxva, romelic Tavisi TvisebiT, Ri-<br />

rsebiT gansakuTrebuli mniSvnelobisaa. arqiteqtoruli RirsSesaniSnao-<br />

ba.<br />

RonisZieba (RonisZiebis) _ 1. organizebul moqmedebaTa erToblioba, rom-<br />

lis mizania raimes ganxorcieleba. saaxalwlo RonisZiebebi. sportuli<br />

RonisZiebebi.<br />

2. Rone, saSualeba, saxsari.<br />

Rreoba (Rreobis) _ 1. zRvargadasuli qeifi, dros tareba. gaimarTa Rreo-<br />

ba. nadimi.<br />

Rrianceli (Rriancelis) _ 1. erTad Sekrebili adaminebis erTdroulad<br />

laparaki, didi xmauri da aurzauri. ra Rrianceli aris? Rrianceli aty-<br />

da.<br />

yvelieri (yvelieris) _ 1. didmarxvis wina kvira. am dros xorceuli ar i-<br />

Wmeba. yvelieris xuTSabaTi.<br />

Sabloni (Sablonis) _ 1. nimuSi, romlis mixedviTac akeTeben erTgvarovan<br />

nakeTobebs. Targi.<br />

gadat. sayovelTaod cnobili, gacveTili nimuSi, romelsac brmad, gauaz-<br />

reblad misdeven.<br />

Sablonuri yvelasTvis kargad nacnobi, trafaretuli, gacveTili. Sab-<br />

lonuri leqsebi.<br />

Soba (Sobis) _ 1. dabadeba, gaCena.<br />

2. qristianuli religiuri dResaswauli, _ qristes dabadeba. marTmadide-<br />

43


luri samyaro aRniSnavs 7 ianvars, xolo kaTolikebi _ 25 dekembers.<br />

♦ saSobaod Sobis dResaswaulisTvis. tkbileuli saSobaod viyide.<br />

♦ Sobis xe (Zv.) naZvis xe, romelsac bavSvebisTvis saSobaod rTavdnen<br />

xolme.<br />

saSobao SobisTvis (mniS. 2) gankuTvnili. SobasTan (mniS. 2) dakavSire-<br />

buli. saSobao naZvis xe.<br />

Soba-axalweliwadi (Soba-axalweliwadis) _ 1. Soba (mniS. 2) da axali we-<br />

li.<br />

Stampi (Stampis) _ 1. beWedi dawesebulebis, organizaciis saxelwodebiT;<br />

ismeva saqmian qaRaldebze.<br />

2. liTonis yalibi, romelic gamoiyeneba raime detalebis an sagnebis mos-<br />

aWrelad.<br />

gadat. yvelasTvis nacnobi, gacveTili, trafaretuli.<br />

CarCo (CarCos) _ 1. myari masalisgan (xis an liTonisgan) damzadebuli o-<br />

Txi kuTxis mqone an sxva formis sagani, romelSic minas, suraTs da misT.<br />

aTavseben. naxatis CarCo. CarCos zoma.<br />

2. skis nawili, - xisgan Sekruli oTxkuTxedi, romelSic futkrebi fiWas<br />

amoaSeneben.<br />

3. saTvalis ConCxi, romelSic Casmulia an unda Caisvas minebi.<br />

Cikori (Cikoris) _ 1. qvis an xis saTamaSo samizne, romelsac brtyel riy-<br />

is qvas esvrian.<br />

2. igivea, rac bzriala.<br />

♦ CikoriviT trialebs Zalian moZravia, aqtiuria.<br />

Cikoraoba Cikoris (mniS. 1) TamaSi.<br />

CuqurTma (CuqurTmis) _ 1. mxatvruli gaformeba, romelic Sedgeba geomet-<br />

riuli figurebis, cxovelTa an mcenareTa gamosaxulebebisagan. aformeb-<br />

dnen sxvadasxva sagans an arqiteqturul Zegls. taZris CuqurTma. ornamen-<br />

ti.<br />

CuqurTmiani _ upiratesad mravlobiTSi CuqurTmiT Semkuli. CuqurTmiT g-<br />

44


aformebuli. CuqurTmebiani eklesia,<br />

CuqurTmovani _ igivea, rac CuqurTmiani.<br />

ceremonia (ceremoniis) _ 1. raime aqtis, RonisZiebis, zeimis Sesrulebis<br />

wesi. sazeimo ceremonia. dajildoebis ceremonia.<br />

ceremoniuli _ ceremoniis xasiaTis. ceremoniuli misalmeba.<br />

ceremoniali (ceremonialis) _ 1. ceremoniis Catarebis oficialurad miR-<br />

ebuli wesi. inauguraciis ceremoniali. sadResaswaulo ceremoniali. ri-<br />

tuali<br />

cinizmi (cinizmis) _ 1. agdebuli damokidebuleba zneobrivi normebis an<br />

iseTi ramisadmi, rac sayovelTao pativiscemiT sargeblobs; Tavxeduri g-<br />

ulaxdiloba.<br />

wveuleba (wveulebis) _ 1. sagangebod dapatiJebuli xalxisaTvis mowyobi-<br />

li dros tareba. grandiozuli wveuleba. wveulebis monawileni. nadimi.<br />

wre (wris) _ 1. sibrtyis nawili, romelic Semofarglulia wrewiriT. wre<br />

da kubi.<br />

2. igivea, rac wrewiri. wris farTobi. wris sigrZe.<br />

3. erTmaneTis gverdiT mdgari an damsxdari adamianebis mier mrgvlad Sem-<br />

osazRvruli adgili. (adgili, romelic Semofarglulia adamianebis an r-<br />

aime sagnebis rigiT). falavani wreSi Sevida.<br />

4. rkali, alya. moedans wre davartyiT.<br />

5. Sejibrebis nawili, romlis drosac mopirispireebi erTmaneTs TiToje-<br />

r xvdebian. TamaSis meore wre. Sexvedris meore wre.<br />

gadat. saerTo mdgomareobis, interesebis mqone adamianTa jgufi; garemo,<br />

sazogadoeba. politikosTa wre. biznesmenTa wreSi. kriminalur wreSi tr-<br />

ialebs.<br />

♦ wres gaakeTebs wres gaakeTebs an wres Semouvlis. monawileebma<br />

wre gaakeTes.<br />

♦ wres gadadis zomierebis farglebs gascdeba. zedmets gaakeTebs.<br />

gadaaWarbebs.<br />

45


♦ wres daartyams saubr. wres gaakeTebs. moWidavem wre daartya.<br />

wyoba (wyobis) _ 1. aSeneba, ageba. bavSvi saTamaSo saxls awyobs. axal geg-<br />

mebs vawyob.<br />

2. Senobis, kedlis amoyvana raime masaliT. nagebobis wyoba. Teatris arqi-<br />

teqturuli wyoba.<br />

3. ganlageba raime Semadgenlobis (razmis, jaris...) armiis samxedro wyoba.<br />

winadadebaSi sityvebis wyoba.<br />

4. igivea, rac wyobileba. gvarovnuli wyoba. burJuaziuli wyoba.<br />

wyoba-wyobad jgufad, gundad, fenebad. studentebi wyoba-wyobad mividnen<br />

aqciaze.<br />

wyobiT mwyobrad, dawyobilad.<br />

Weduroba (Wedurobis) _ 1. liTonze Wedvis xelovneba. <strong>qarTuli</strong> Wedurob-<br />

is nimuSebi.<br />

Wiakokonoba (Wiakokonobis) _ 1. (Zv.) rituali, romelic imarTeboda aRdg-<br />

omis kviraSi, oTxSabaTs RamiT. monawileni kudianebis gansadevnad anTeb-<br />

dnen kocons da axtebodnen.<br />

xati (xatis) _ 1. RvTaebis an wmindanis mxatvruli gamosaxuleba, romels-<br />

ac morwmuneebi Tayvans scemen. RvTismSoblis xati. macxovris xati.<br />

2. saqarTvelos mTianeTis (xevsureTSi, fSavSi, xevSi, TuSeTSi da sxv.) wa-<br />

rmarTuli RvTaeba, romelic mfarvelobs mTels xevs, Tems an gvars. laS-<br />

aris xatma daglocoT!<br />

3. adgili, sadac RvTaebis salocavad imarTeba dReoba. qalebi xatSi ver<br />

Sevidnen. xevisberma xatSi droSebi akurTxa.<br />

4. Zveli saxe, gamosaxuleba.<br />

xatoba Zveli xatis dReoba, xatis dResaswauli mTaSi. xatobaSi uamravi<br />

adamiani Seikriba.<br />

♦ xatSi xatis (mniS. 2) dReobaze. xatSi qalebs akrZaluli aqvT Ses-<br />

vla.<br />

xatwera (xatweris) _ 1. religiuri ferweris dargi _ xatebis wera, daxa-<br />

46


tva. <strong>qarTuli</strong> xatwera. Suasaukuneebis xatweris nimuSebi.<br />

xatmweri _ piri, romelic xatebs wers. axalgazrda xatmweri. saxelovani<br />

xatmweri.<br />

xeloba (xelobis) _ 1. iseTi saqmianoba, romelic daostatebas, xelis gaw-<br />

afvas moiTxovs. xeloba iswavla. Tavisi xelobiT arCens ojaxs.<br />

2. nakeToba, nawarmi. minanqris xeloba. Tixis xeloba.<br />

3. Zveli Tanamdeboba. amirbaris xeloba uboZes.<br />

xelovneba (xelovnebis) _ 1. mxatvruli Semoqmedeba, romelic moicavs: li-<br />

teraturas, musikas, mxatvrobas, Teatrsa da kinos. <strong>qarTuli</strong> xelovneba. x-<br />

elovnebis moRvaweTa kavSiri.<br />

2. raime profesiis kargad codna, ostatoba. xelovnebiT Seqmnili tilo.<br />

xelovnebiT gakeTebuli CuqurTmebi.<br />

3. raime saqmianobaSi, sferoSi saWiro xerxebisa da meTodebis erToblio-<br />

ba. samsaxiobo xelovneba. brZolis xelovneba. diplomatiis xelovneba.<br />

xelovnebaTmcodneoba (xelovnebaTmcodneobis) _ 1. mecniereba, romelic<br />

Seiswavlis xelovnebis istorias da Teorias. xelovnebaTmcodneobis kur-<br />

si. xelovnebaTmcodneobis leqcia.<br />

xelovnebaTmcodne (xelovnebaTmcodnis) _ 1. xelovnebis istoriis da<br />

Teoriis specialisti.<br />

jazi (jazis) _ 1. musikis stili, romlisTvisac damaxasiaTebelia cocxa-<br />

li, improvizebuli Sesruleba. warmoiSva mecxramete saukunis bolos<br />

amerikis SeerTebul StatebSi, afrikuli da evropuli musikis sinTezis<br />

gziT. jazis Semsrulebeli. amerikuli jazi.<br />

2. am stilis musikis SemsrulebelTa orkestri, romelic upiratesad Sed-<br />

geba sasule, dasartymeli da xmaura sakravebisagan.<br />

jgufi (jgufis) _ 1. ramdenime erTmaneTTan axlos myofi vinme an rame; g-<br />

undi. momlocvelTa jgufi. mayurebelTa jgufi.<br />

2. adamianTa erToblioba, garkveuli niSnis mixedviT (mdgomareobiT, saqm-<br />

47


ianobiT) gamoyofili. studentTa jgufi. moswavleTa jgufi. profesorTa<br />

jgufi.<br />

3. klasifikaciis Sedegad gamoyofili adamianebis, sagnebis, movlenebis,<br />

cnebebi erToblioba. meore jgufis invalidi. mesame jgufis sisxli. jg-<br />

ufad jgufis saxiT, gundad. bavSvebi jgufad movidnen.<br />

jgufebad jgufebis saxiT, jguf-jgufad. moswavleebi mcire jgufebad<br />

dalagdenen.<br />

jgufuri raSic jgufi iRebs monawileobas, jgufebis mixedviT warmoebu-<br />

li. jgufuri mecadineoba.<br />

jguf-jgufad cal-calke gundebad, jgufebad. monawileni jguf-jgufad<br />

ganlagdnen.<br />

jildo (jildos) _ 1. sapatio saCuqari (wodeba, fuladi premia da a. S.)<br />

vinmes damsaxurebis, Rvawlis aRsaniSnavad. jildoebis miReba. jildos<br />

gadacema.<br />

jiriTi (jiriTis) _ 1. cxenis Weneba. Sejibri jiriTSi.<br />

jiriT-jiriTiT jiriTiT, WenebiT. cxeni jiriT-jiriTiT midioda.<br />

honorari (honoraris) _ 1. fuladi gasamrjelo, romelsac aZleven xelSe-<br />

krulebis safuZvelze gonebrivad momuSave (literatorebs, mxatvrebs, mu-<br />

sikosebs da misT.) adamianebs. pirveli honorari. honorari aviRe.<br />

humanizmi (humanizmis) _ 1. adamianTa siyvaruli, kacTmoyvareoba.<br />

humanuri _ adamianuri, saTno, kacTmoyvare. humanuri nabiji gadadga. hum-<br />

anuri damokidebuleba.<br />

humanuroba _ humanuris Tviseba. humanuroba gamoiCina.<br />

48

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!