18.06.2013 Views

biologia 8

biologia 8

biologia 8

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

malxaz mayaSvili rusdan axvlediani<br />

moswavlis saxelmZRvanelo<br />

bunebismetyvelebaSi<br />

<strong>biologia</strong><br />

8


malxaz mayaSvili<br />

rusudan axvlediani<br />

<strong>biologia</strong><br />

VIII klasi<br />

moswavlis wigni<br />

grifi mieniWa 2012 wels<br />

ganaTlebis xarisxis ganviTarebis erovnuli centris mier<br />

2012


malxaz mayaSvili<br />

rusudan axvlediani<br />

<strong>biologia</strong><br />

VIII klasi<br />

moswavlis wigni<br />

kompiuteruli uzrunvelyofa beqa xaCaturovi<br />

© malxaz mayaSvili, rusudan axvlediani, 2012<br />

© gamomcemloba `klio~, 2012<br />

© gamomcemloba `meridiani~, 2012<br />

yvela ufleba daculia<br />

Malkhaz Makashvili, Rusudan Akhvlediani<br />

Biology<br />

8 th grade texbook<br />

ISBN 978-9941-415-72-2<br />

gamomcemloba `klio~<br />

aRmaSeneblis gamz. 181, Tbilisi, 0112, saqarTYvelo<br />

tel.: (+995 32) 2 34 04 30<br />

E-mail: book@klio.ge<br />

www.klio.ge<br />

gamomcemloba `meridiani~<br />

al. yazbegis gamz. 47, Tbilisi, 0112, saqarTvelo<br />

tel.: (+995 32) 2 39 15 22


4<br />

Sinaarsi<br />

Tavi I. adamianis organizmis zogadi maxasiaTeblebi ............................................. 5<br />

1.1 sxeulis mxareebi, proporcia, Rruebi ................................................................ 6<br />

Tavi II. organizmis Sinagani Txevadi garemo ............................................................ 11<br />

2.1 metabolizmi, organizmis Sinagani garemo, organoebi ................................. 12<br />

2.2 sisxli .......................................................................................................................... 14<br />

2.3 homeostazi ................................................................................................................ 16<br />

2.4 sisxlis gadasxma. sisxlis paTologiebi ........................................................... 19<br />

2.5 guli. sisxlis mimoqcevis wreebi ........................................................................ 22<br />

2.6 pulsi ........................................................................................................................... 24<br />

2.7 sisxlZarRvebi. sisxldena ..................................................................................... 27<br />

2.8 gulis avtomatia. gulis cikli ........................................................................... 30<br />

2.9 sisxlis moZraoba organizmSi. sisxlis wnevis gazomva ................................ 33<br />

2.10 aTerosklerozi ..................................................................................................... 37<br />

2.11 limfuri sistema ................................................................................................... 39<br />

2.12 organizmis dacviTi sistema ............................................................................... 41<br />

2.13 vaqcinacia, Sidsi, C-hepatiti, apendiciti ..................................................... 45<br />

Tavi III. Zvlebi, kunTebi da kani .................................................................................... 49<br />

3.1 Zvlis agebuleba da Sedgeniloba......................................................................... 50<br />

3.2 Zvlovani sistemis funqcia .................................................................................... 54<br />

3.3 adamianis ConCxis Taviseburebebi ....................................................................... 57<br />

3.4 xerxemlis modelireba ............................................................................................ 59<br />

3.5 Zvlovani sistemis zogierTi dazianeba da daavadebebi ................................ 60<br />

3.6 rogor amoZravebs kunTebi Cvens sxeuls........................................................... 63<br />

3.7 kunTYebis muSaoba. kunTis refleqsi ................................................................... 67<br />

3.8 kanis struqtura da funqciebi ............................................................................ 69<br />

3.9 dakvirveba kanis mgrZnobelobaze ....................................................................... 72<br />

3.10 naoWebi, gaWaRaraveba, Worfli, feriWamiebi ................................................ 75<br />

Tavi IV. saWmlis momnelebeli sistema ....................................................................... 77<br />

4.1 saWmlis moneleba ..................................................................................................... 78<br />

4.2 sad da rogor iwyeba saWmlis moneleba ............................................................. 81<br />

4.3 vitaminebi. sakveb produqtebSi Semavali nivTierebebis gamovlena ........ 84


4.4 sisxlSi glukozis raodenobis regulacia. diabeti .................................... 86<br />

4.5 sxeulis wona. metabolizmis darRveva .............................................................. 88<br />

4.6 jansaRi kvebis dRiuri racionis Sedgena ......................................................... 91<br />

Tavi V. gamoyofa. gamravleba ......................................................................................... 93<br />

5.1 sunTYqvis mniSvneloba. haergamtari gzebi ....................................................... 94<br />

5.2 filtvebi. airTa cvla. sunTqvis regulacia .................................................. 98<br />

5.3 filtvebis sasicocxlo tevadoba. sunTqvis sistemis daavadebebi ....... 102<br />

5.4 Sardis gamoyofa. RviZli ..................................................................................... 105<br />

5.5 Tirkmlis funqciis modelireba ....................................................................... 108<br />

5.6 gamravlebis organoTa sistema .......................................................................... 110<br />

5.7 Canasaxis ganviTareba. mitozi, meiozi ............................................................. 113<br />

5.8 nayofi ........................................................................................................................ 115<br />

Tavi VI. nervuli sistema ............................................................................................... 117<br />

6.1 nervuli sistemis mniSvneloba .......................................................................... 118<br />

6.2 zurgis tvinis agebuleba da mniSvneloba ...................................................... 122<br />

6.3 pirobiTi da upirobo refleqsebi .................................................................... 124<br />

6.4 Tavis tvini. SegrZnebebi ...................................................................................... 127<br />

6.5 SegrZnebis organoTa moqmedeba. mxedveloba ............................................... 130<br />

6.6 smena da wonasworoba ............................................................................................ 134<br />

6.7 periferiuli nervuli sistema .......................................................................... 136<br />

6.8 emociebi, qcevis regulacia ............................................................................... 138<br />

6.9 ganWvreta. dagegmva, metyveleba ....................................................................... 141<br />

6.10 dakvirveba mexsierebaze .................................................................................... 144<br />

6.11 nervuli sistemis daavadebebi ......................................................................... 147<br />

5


8<br />

1.1 sxeulis mxareebi, proporcia, Rruebi<br />

? 1. am Tavis Tavfurcelze moce mul<br />

adamianis sxeulze gaavle vertikaluri<br />

Sua xazi, romelic sxeuls or, marcxena<br />

da marjvena naxevrad gayofs*. daakvirdi<br />

suraTs da ganmarte, ra igulisxmeba,<br />

rode sac amboben, rom adamianis sxeuli<br />

sarkiseburi anu ormxrivi simetriis<br />

principiT aris agebuli.<br />

adamianis torsi.<br />

romauli qandakeba<br />

adamianis sxeulis erT-erT gverdze gavlebuli vertikaluri<br />

Sua xazic gayofs sxeuls or – zurgis da wina<br />

mxared.<br />

? 2. warmoidgine aseTi Sua xazi Tanaklaselis sxeulze.<br />

ormxriv simetriulia Tu ara sxeulis wina da<br />

zurgis mxare? Ppasuxi daasabuTe.<br />

leonardo da vinCim Tavis namuSevarSi asaxa zrdas -<br />

ruli adamianis sxeulis proporciebi. Sen jer zrdasruli<br />

ar xar. sxeulis proporciis Ca moyali beba sruldeba<br />

daaxloebiT 25 wli saTvis.<br />

adamianis proporciebis dadgena<br />

daakvirdi sxeulis proporcias:<br />

gazome sakuTari Tavis, torsis, zeda da qveda kidurebis sigrZe.<br />

gaakeTe igive gazomvebi Seni jgufis wevrebze;<br />

monacemebze dayrdnobiT gamoTvale Semdegi Sefardebebi:<br />

Tavi<br />

torsi<br />

leonardo da vinCi.<br />

adamianis sxeulis proporciebi<br />

torsi<br />

zeda kiduri<br />

torsi<br />

qveda kiduri<br />

* rodesac adamianis sxeuls pirispir uyureb misi marjvena mxare Sengan marcxnivaa, marcxena<br />

mxare ki Sengan marjvniv.


gasazomi<br />

obieqti<br />

1.<br />

2.<br />

3.<br />

monacemebi Seitane cxrilis saTanado grafaSi:<br />

zeda<br />

kiduri<br />

sigrZe (sm) Sefardeba<br />

qveda<br />

kiduri<br />

Tavi torsi<br />

Tavi torsi torsi<br />

torsi zeda kiduri qveda kiduri<br />

cxrilis monacemebze dayrdnobiT isaubre adamianis sxeulis pro por ciebis individualuri<br />

da asakobrivi cvlilebebis Sesaxeb.<br />

saxlSi Seasrule igive davaleba da Seiswavle: I. Cvili bavSvis, II. Seni Tanatolis<br />

da III. mSoblis anazomis mixedviT miRebuli monacemebi.<br />

? 3. gaabrtyele plastilini, Semdeg mieci mas cilindris forma ise,<br />

rom SuaSi darCes sivrce. es iqneba adamianis torsis modeli. rogor<br />

fiqrob, ras eZaxian sxeulis Rrus? uCvene is modelze.<br />

adamiani mravalujrediani organizmia: ujredebi qmnian qsovilebs da organoebs,<br />

organoebi ki – organoTa sistemebs. adamianis Sinagani organoebi (tvini,<br />

kuWi, guli, nawlavebi da sxv.) moTavsebulia sxeulis RruebSi. zogierTi<br />

organo, RruSi ar aris ganlagebuli. magaliTad ConCxis kunTebi Zvlebzea<br />

ganTavsebuli, kani ki sxeulzea gadakruli.<br />

adamianis sxeulSi 5 ZiriTadi Rrua: qalas, xerxemlis, gulmkerdis, muclis<br />

da menjis Rruebi.<br />

qalas Rru ukavSirdeba xerxemlis Rrus (xerxemlis arxs), muclis Rru –<br />

menjis Rrus. gulmkerdis Rru ga moyofilia muclis Rrusagan diafragmiT.<br />

qalas Rru<br />

xerxemlis Rru<br />

menjis Rru<br />

gulmkerdis<br />

Rru<br />

diafragma<br />

muclis Rru<br />

adamianis sxeulis Rruebi<br />

9


? 5. anatomiuri<br />

orientirebis mixedviT<br />

sqemaze ipove<br />

organo, romelic:<br />

gan lagebulia gulmkerdis<br />

RruSi, sxeulis<br />

wina mxares, Sua<br />

xazis mimarT ormxriv<br />

simetriulad.<br />

10<br />

organo SeiZleba iyos ganlagebuli romelime RruSi,<br />

Sua xazis marcxniv, marjvniv an gadakveTaze, sxeulis<br />

wina mxares an zurgis mxares.<br />

magaliTad: guli moTavsebulia gulmkerdis RruSi,<br />

vertikaluri Sua xazis gadakveTaze. Mmisi didi nawili<br />

moTavsebulia sxeulis marcxena wina mxares, xolo mcire<br />

nawili – sxeulis marjvena wina mxares.<br />

imavdroulad zogierTi organo wyvilad aris warmodgenili,<br />

magaliTad gvaqvs ori, marcxena da marjvena<br />

Tirkmeli. aseTi organoebis ganlagebaSi Cans ormxrivi<br />

simetriac.<br />

adamianis organoebi.<br />

xedi wina mxridan<br />

?<br />

davaleba<br />

1. ormxrivi simetriis garda arsebobs sxivuri<br />

simetriac. magaliTad, zRvis varskvlavi agebu lia<br />

sxivuri simetriiT. daakvirdi mis suraTs da Camoayalibe<br />

sxivuri simetriis ganmarteba.<br />

2. Tanaklaselebma SeasruleT proeqti Temaze:<br />

`ormxrivi simetria cocxal samyaroSi~. aRmoaCineT<br />

cxovelebis sxeulis da mcenaris organoebis agebulebaSi<br />

ormxrivi simetria. dagegmeT rogor warmarTavT<br />

samuSaos: rogor gamoavlenT simetriis formebs, rogor<br />

daafiqsirebT monacems (foto, Canaxati an nimuSebi),<br />

gainawileT movaleobebi da daTqviT proeqtis Sesrulebis<br />

da warmodgenis vadebi.<br />

filtvi<br />

guli<br />

diafragma<br />

RviZli<br />

Tirkmeli<br />

nawlavi<br />

adamianis organoebi.<br />

xedi gverdidan<br />

6. gamoiyene anatomiuri orientirebi da sura-<br />

Tis mixedviT aRwere RviZlis ganlageba sxeulSi.<br />

zRvis varskvlavi


164

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!