FREE download here - I-tau.com

[OUTSIDE COVER]
«TOTA PULCHRA ES, MARIA»
IL-FRANĠISKANI
U L-IMMAKULATA
Noel Muscat OFM

[INSIDE COVER]
«TOTA PULCHRA ES, MARIA»
JOHN DUNS SCOTUS,
IL-FRANĠISKANI
U L-IMMAKULATA
150 ANNIVERSARJU MILL-PROKLAMAZZJONI
TAD-DOMMA TA’ FIDI TA’ L-IMMAKULATA
(8 TA’ DIĊEMBRU 1854)
NOEL MUSCAT OFM
Edizzjoni TAU
Patrijiet Franġiskani
Malta 2004

[PAGE 2]
«Ave, rosa paradisi, frondens in gratiam Dei;
Ave, sponsa aureis monilibus ornata;
Ave, placens Deo super angelico iucunditatis gaudio».
«Sliem għalik, warda tas-sema, twarrad fil-grazzja ta’ Alla;
Sliem għalik, għarusa tlellex bil-ġawhar u d-deheb fin;
Sliem għalik, int li togħġob lil Alla aktar mill-ferħ u l-hena ta’ l-anġli».
(Mil-Liturġija ta’ l-Immakulata Kunċizzjoni)
Issettjar: George Bugeja OFM
Qoxra: Tandem Ltd.
Strampat: Gozo Press – Għajnsielem
© Edizzjoni TAU 2004
ISBN:
RITRATT TAL-FAĊĊATA
Fortunato Venuti
L-Immakulata Kunċizzjoni ma’ San Franġisk
u l-Beatu John Duns Scotus (1906)
Knisja ta’ Sant’Antnin ta’ Padova, Għajnsielem, Għawdex
[PAGES 3 & 4]

PREżENTAZZJONI
Mhux sew li l-ġrajjiet ewlenin jintesew. Iċ-ċelebrazzjoni tat-tifkira ġġib magħha
l-għarfien, l-apprezzament tal-ħidma li tkun saret fl-imgħoddi u tniedi tiġdid. Fost lanniversarji
li l-Knisja tfakkarna fihom din is-sena [2004] hemm il-150 sena mill-
Proklamazzjoni tad-Domma ta’ Fidi ta’ l-Immakulata [8 ta’ Diċembru 1854]. Ġrajja
importanti fl-iżvilupp dottrinali tal-Knisja, li tqim b’imħabba speċjali lil Marija, l-Omm laktar
qaddisa ta’ Alla. Aħna llum naċċettaw bħala tagħlim ċert u ta’ min joqgħod fuqu li
Marija ġiet imnissla mingħajr l-ebda tebgħa ta’ dnub, imma sakemm il-Knisja waslet biex
tgħallimna din id-duttrina bħala domma ta’ fidi, kellhom igerrbu bosta snin. «L-iżvilupp
veru li jsir fil-qima nisranija jrid bil-fors iġib miegħu żieda xierqa fil-qima lejn Omm il-
Mulej», tgħidilna l-«Marialis Cultus». U dan seħħ bla dubju fil-ġrajja li qegħdin infakkru.
Il-ħsieb profond tad-Dutturi tal-Knisja, imsieħeb mad-devozzjoni tal-poplu ta’ Alla, l-
Knisja approvatu bħala duttrina tajba.
Bil-ħaqq kollu Marija hi x-«Xebba waħdanija», kif isselmilha l-Knisja, u fi kliem
San Franġisk ta’ Assisi, hija x-«Xebba li saret Knisja», dik li laqgħet fil-ġuf safi tagħha
lil Kristu, l-Iben il-waħdieni ta’ Alla, hekk li bil-fors li ma jistax ikun hemm xi ħadd ieħor
bħalha, Hi li qiegħda fi klassi għaliha, kif jgħid San Bonaventura: «Imżejna bl-akbar ġieħ,
bl-akbar grazzji, u bl-akbar glorji, li l-ebda ħlejqa oħra ma tista’ tixbaħha. Wara Ġesù,
Marija tinsab l-ewwel fil-ħsieb ta’ Alla, l-ewwel fl-istorja tal-bnedmin u l-ewwel fil-qalb
ta’ dawk li jemmnu. Mela singulari, waħedha, u irrepetibbli, għax hekk kellha tkun ilmissjoni
tagħha». Il-ħsieb sempliċi ta’ San Franġisk muri fit-talb tiegħu sab il-għerf ta’
uliedu li bil-ħerqa kollha u bl-ifjen ħsibijiet ta’ moħħhom għallmu u xandru l-glorji ta’
Marija. Fost dawn, il-Beatu John Duns Scotus, qiegħed fuq l-aktar argumenti sodi dduttrina
ta’ l-Immakulat Konċepiment ta’ Marija Omm Alla u ommna.
Dan id-Duttur Franġiskan, filwaqt li iddefenda l-primat assolut ta’ Kristu Feddej u
Medjatur, l-ewwel wieħed fil-pjan ta’ Alla, fl-istess waqt jara wkoll lil Marija, li
b’imħabba serafika u bla biża’ jqiegħdilha fuq rasha l-kuruna ta’ l-Immakulat
Konċepiment tagħha. L-argumenti tiegħu sabu lil min imerihom. Scotus u l-Iskotisti
kellhom jgħaddu minn baħar ta’ kalunji, tgħajjir li kienu eretiċi u theddid tas-Santa
Inkwiżizzjoni. Imma għal dan pattew it-tejoloġi u l-predikaturi Franġiskani, u oħrajn
magħhom, li xandru u iddefendew bis-sħiħ dan il-privileġġ ta’ Marija, sakemm ġie
milqugħ fil-liturġija, u iċċelebrat mill-Knisja b’mod uffiċjali.
F’pajjiżna, waqt li d-duttrina kienet għaddejja minn baħar ta’ kontroversji, bla
biża’ kien imħares dan il-privileġġ. Il-Franġiskani Maltin ingħaqdu mal-moviment
Immakulista tad-dinja u kienu fuq quddiemnett fit-tixrid ta’ dan it-tagħlim, bir-riżultat li
sa mitt sena qabel id-Domma, f’Malta ma kienx hawn knisja mingħajr altar jew xbiha
tagħha. Ma’ dan inżidu wkoll il-fatt li l-Franġiskani Maltin, fil-professjoni reliġjuża
tagħhom, kienu wkoll iwiegħdu b’mod l-aktar solenni li kienu lesti li jċarċru demmhom
għad-duttrina Skotista ta’ l-Immakulata. Din hi l-istorja li għaddew minnha dawk ta’
qabilna, u li aħna llum ma rridux kieku ninsew. Id-Domma ta’ l-Immakulata

ikkonfermatha wkoll Marija stess ġewwa Lourdes, meta stqarret li kienet «l-Immakulata
Kunċizzjoni».
Bħala għajnuna siewja biex niċċelebraw dan l-anniversarju Marjan importanti filħajja
dottrinali u devozzjonali tal-Knisja, Patri Noel Muscat OFM, għalliem fit-Tejoloġija
u l-Ispiritwalità Franġiskana f’Malta u barra minn Malta, kittieb, li ma’ min hu midħla
fis-suġġett ma jeħtieġ l-ebda introduzzjoni, ħejjielna din il-kitba bil-għan li tkun ta’
għajnuna għal dawk li jridu jħejju ruħhom għal dan l-anniversarju. Jibda b’tagħrif dwar
l-istorja ta’ din id-Domma u l-Festa tal-Kunċizzjoni, il-ħajja u l-kontribut dottrinali tal-
Franġiskan John Duns Scotus, bil-ħaqq kollu d-«Duttur ta’ l-Immakulata», u kif
iddefenda dan il-privileġġ «uniku u singulari» ta’ Marija.
Patri Noel iżid jagħtina bil-Malti dawk id-dokumenti tal-Papiet li jitkellmu millistess
Duns Scotus: il-konferma tal-kult ta’ dan it-tejologu kbir, id-duttrina tiegħu dwar l-
Immakulata, iċ-ċelebrazzjoni liturġika tagħha llum, u l-Ittra Apostolika tad-Domma
«Ineffabilis Deus» tal-Beatu Papa Piju IX, flimkien ma’ bibljografija qasira li minnha lkittieb
għamel użu.
Hekk din il-ġabra għandha tgħinna lkoll biex inkunu nafu aktar dwar din l-«Omm
ħelwa ta’ Kristu l-Feddej», u fl-istess waqt tkun tifkira li tibqa’ ta’ dan l-Anniversarju tal-
150 sena minn din id-Domma ta’ Fidi.
Ġorġ Aquilina OFM
Kunvent Santa Marija ta’ Ġesù, Valletta
1 ta’ Jannar 2004: Solennità ta’ l-Imqaddsa Omm Alla Marija

INTRODUZZJONI
Din is-sena l-Knisja qiegħda tiċċelebra għeluq il-150 anniversarju minn meta l-
Beatu Piju IX, Papa, ipproklama bħala Domma ta’ Fidi d-duttrina dwar l-Immakulata
Kunċizzjoni tal-Verġni Mqaddsa Marija, fit-8 ta’ Diċembru 1854. Dan l-att uffiċjali u
solenni tal-Maġisteru tal-Knisja, li jinsab inkluż fil-Kostituzzjoni Apostolika «Ineffabilis
Deus», kien il-quċċata ta’ mixja twila u mqallba ta’ sekli sħaħ, li rat jidħlu f’taqbida
ħarxa l-għerf tat-tejoloġi mad-devozzjoni sempliċi tal-poplu ta’ Alla. Ir-rebħa aħħarija
kienet dik tas-«sensus fidelium», ta’ dak li l-insara minn dejjem kienu jgħożżu u jemmnu.
Imma dan kien possibbli biss għaliex fil-Knisja kien hemm tejoloġi li saħħew din il-fidi
sempliċi b’argumenti tejoloġiċi serji u kredibbli.
L-iskop ta’ dan l-istudju hu li juri kif id-duttrina Kattolika dwar l-Immakulata
Kunċizzjoni għandha storja twila ħafna, li tmur lura għall-ewwel sekli ta’ l-eżistenza
kristjana. Din l-istorja hi importanti biex nifhmu kif l-insara, sa minn żmien is-Santi
Padri, kienu jemmnu bil-qawwa kollha li Marija, Omm Ġesù, li l-Konċilju ta’ Efesu fissena
431 iddikjaraha bħala «Theotókos», Omm Alla, ma kienx xieraq li tkun, imqar għal
mument wieħed biss minn ħajjitha, imċappsa bid-dnub, la dak attwali, u saħansitra lanqas
dak oriġinali. L-istorja hi xhieda tal-qima u mħabba li l-insara dejjem urew lejn Omm
Alla, billi tawha l-isbaħ titli li qatt setgħu jimmaġinaw, u dejjem qisuha bħala l-verġni laktar
safja u sabiħa, u applikaw għaliha bosta xbiehat meħudin mill-Iskrittura.
Il-problema kruċjali, iżda, kienet li l-Iskrittura ma ssemmi xejn espliċitament
dwar il-fatt li Marija ġiet imnissla mingħajr id-dnub oriġinali. Mhux biss, imma l-
Iskrittura ma tgħid xejn lanqas dwar it-twelid ta’ Marija. L-informazzjoni li għandna
dwar is-snin tat-tfulija ta’ Marija nafuha mill-Kotba Apokrifi, u mhux minn dawk Ispirati.
U l-Apokrifi lanqas ma jgħidu xejn dwar xi tnissil ta’ Marija mingħajr tebgħa oriġinali.
Għaldaqstant kien diffiċli ħafna li wieħed jippretendi li l-Knisja tipproponi bħala oġġett
ta’ fidi l-fatt li Marija kienet Immakulata, jekk mhux meta jinstabu argumenti serji u sodi
li jistgħu jsibu l-għeruq tagħhom fl-Iskrittura. Fl-istess ħin, iżda, l-Knisja dejjem emmnet
li t-Tradizzjoni ta’ fidi tagħha hi wkoll għajn ta’ rivelazzjoni kontinwa li Alla jagħtiha
matul l-istorja. «It-Tradizzjoni qaddisa u l-Iskrittura Mqaddsa jikkostitwixxu depożitu
sagru wieħed tal-Kelma ta’ Alla mħolli lill-Knisja» (Konċilju Vatikan II, Kostituzzjoni
Dommatika «Dei Verbum» dwar ir-Rivelazzjoni, 10). U kien proprju fuq din it-
Tradizzjoni ħajja tal-Knisja li l-insara ta’ kull żmien baqgħu jemmnu u jsostnu li Marija
ġiet imnissla mingħajr l-ebda tebgħa ta’ dnub tan-nisel.
Imma din id-devozzjoni mħeġġa ta’ l-insara kellha tħabbatha mat-tejoloġija, li
għal bosta sekli sabitha diffiċli biex tifhem kif Marija setgħet tingħata privileġġ li ħadd
ma kellu, ħlief Kristu, li kien Alla u bniedem. Il-problema li kien hemm fil-bażi ta’ kull
argument tejoloġiku kienet iddur fuq it-tagħlim li nsibu fl-Ittra lir-Rumani dwar id-dnub
oriġinali u s-solidarjetà ta’ l-umanità fi stat ta’ dnub, minħabba d-dnub ta’ Adam, u dwar
il-bżonn ta’ l-universalità tal-fidwa, jiġifieri li l-bnedmin kollha, mingħajr l-ebda
eċċezzjoni, għandhom bżonn jiġu mifdija minn Kristu, biex imbagħad jitnisslu mill-ġdid
fil-grazzja permezz tal-magħmudija. Marija kienet bniedma bħall-bqija tal-bnedmin, u
1

għalhekk hi wkoll kellha bżonn il-fidwa ta’ Binha. Mela hi wkoll, fil-bidunett ta’
ħajjitha, tnisslet bid-dnub oriġinali.
Il-fehma ta’ ħafna għorrief qaddisa kienet li Alla seta’, fil-fatt, jagħmel li Marija
tkun «santifikata», jew imqaddsa, fil-ġuf ta’ ommha, sa mill-ewwel waqt tat-tnissil
tagħha, imma dan wara li, imqar għal ħakka ta’ għajn, hi tiċċappas bid-dnub tan-nisel.
Eżempji ta’ din il-grazzja speċjali nsibuhom fl-Iskrittura, u l-aktar fil-każ tal-profeta
Ġeremija u ta’ San Ġwann Battista. B’hekk Marija kellha tiġi santifikata ħalli ssir
għamara xierqa li fiha jinżel jgħammar Alla.
Din il-fehma kienet ġiet aċċettata mill-aqwa tejoloġi qaddisin u dutturi tal-Knisja.
Insemmu persuni kbar bħal Sant’Anselmu ta’ Canterbury, San Bernard ta’ Clairvaux,
Sant’Albertu l-Kbir, San Tumas t’Aquino, San Bonaventura minn Bagnoregio. Kollha
kienu jaslu biex jagħtu l-ogħla tifħir u glorja lil Marija, imma ma setgħux jaslu li
jsejħulha «Immakulata» fil-konċepiment tagħha.
Meta din il-kwestjoni kienet tbaqbaq fl-Iskejjel universitarji tas-seklu 13, l-aktar
f’Oxford u Pariġi, li fihom kellhom sehem kbir iż-żewġ Ordnijiet Mendikanti ewlenin li
kienu għadhom kif twieldu, jiġifieri l-patrijiet Predikaturi (Dumnikani) u l-patrijiet
Minuri (Franġiskani), mill-Iskola Franġiskana ta’ Oxford joħroġ studjuż li kellu jagħti
svolta lid-duttrina dwar l-Immakulata Kunċizzjoni ta’ Marija. Dan kien John Duns
Scotus (1266-1308), imwieled fl-Iskozja, u mħarreġ fix-xjenzi tejoloġiċi f’Oxford u
Pariġi, fejn sar mgħallem espert u mexxej ta’ l-«Istudju» tal-Franġiskani, sakemm miet
f’Köln, fil-Ġermanja, fit-8 ta’ Novembru 1308. Scotus kien konvint li t-tagħlim tattejoloġi
ta’ qablu, għalkemm kien wasal qrib ħafna biex jagħti lil Marija l-ogħla grad ta’
qdusija, imma ma kienx irrispetta s-«sensus fidelium» ta’ l-insara. Hu ried li din il-fidi
sempliċi jagħtiha konsistenza b’argumenti tejoloġiċi, bl-iskop li l-Knisja tasal taċċetta li
l-qima li l-insara jagħtu lil Marija Immakulata kienet mibnija fuq argumenti li għandhom
il-bażi tagħhom fl-Iskrittura u t-Tradizzjoni tal-Knisja.
Il-persuna ta’ John Duns Scotus, li l-Papa Ġwanni Pawlu II iddikjara l-kult tiegħu
bħala Beatu «ab immemorabili tempore» nhar l-20 ta’ Marzu 1993, hi marbuta ħaġa
waħda ma’ l-Immakulata Kunċizzjoni, hekk li nistgħu ngħidu li, min irid jifhem ittejoloġija
Kattolika dwar Marija Immakulata ma jistax ma jistudjax il-kitbiet ta’ Scotus.
Mhux biss, imma ħarsa lejn il-Bulla «Ineffabilis Deus» tal-Papa Piju IX, u lejn it-testi
liturġiċi tal-festa ta’ Marija Immakulata, turi li l-argumenti kollha favur dan il-privileġġ
marjan huma mibnijin essenzjalment fuq it-teżi li kien iddefenda John Duns Scotus.
L-iskop ta’ l-istudju tagħna hu dak li juri li hemm rabta li ma tinħallx bejn l-
Immakulata u John Duns Scotus. Nistgħu nażżardaw ngħidu li hemm rabta li ma tinħallx
bejn l-Immakulata u l-Franġiskani. Għax kienet il-viżjoni marjana ta’ San Franġisk li
xegħet il-qalb taż-żagħżugħ John Duns fl-università ta’ Oxford, biex jara f’Marija dik li
Franġisku jsejħilha «Virgo ecclesia facta» (Verġni li sirt Knisja). F’kelma oħra, Scotus
intaġar fid-duttrina ta’ Marija xbieha tal-Knisja, membru privileġġjat tal-Knisja fil-milja
tas-sbuħija kollha tagħha. It-tejoloġija ta’ dan id-Duttur marjan tieħu n-nifs bil-pulmuni
2

friski tal-fqajjar Franġisku, li jqiegħed l-umanità ta’ Kristu fiċ-ċentru ta’ l-ispiritwalità
tiegħu.
F’dawn il-paġni sejrin nagħtu ħarsa ħafifa lejn it-tagħlim ta’ Duns Scotus fuq l-
Immakulata Kunċizzjoni. Għidna ħarsa ħafifa, għax il-volumi li nkitbu dwar l-
Immakulata fil-kitbiet ta’ Scotus huma bla għadd. U mhux ta’ b’xejn li jissejjaħ id-
«Doctor Subtilis», id-Duttur Sottili, għaliex it-tagħlim tiegħu hu profond u mill-aktar fin,
hekk li l-argumenti tiegħu trid taqrahom b’attenzjoni u paċenzja kbira biex issegwi l-fil
tal-ħsieb tiegħu. Nifhmu li dan mhux faċli, u li ċertament mhux faċli li tissemplifika lħsieb
ta’ bniedem hekk għaref. Imma nittamaw li dan l-isforz tagħna jwassal għal aktar
għarfien serju dwar x’tgħallem il-Knisja fuq l-Immakulata Kunċizzjoni ta’ Marija.
Il-viżjoni Franġiskana ta’ Scotus tipprovdi l-bażi tat-tagħlim marjoloġiku tiegħu.
Hi l-viżjoni ta’ San Pawl li jara l-ħolqien kollu bħala opra ta’ mħabba ta’ Alla, li fiċċentru
tiegħu hemm Kristu, il-kapolavur tal-ħolqien. Hi l-viżjoni ta’ San Ġwann, li
jitkellem dwar Alla bħala relazzjoni ta’ mħabba bejn il-Persuni tat-Trinità, imħabba li tiġi
ikkomunikata lill-ħlejjaq kollha u li dehret fil-misteru ta’ l-Inkarnazzjoni tal-Verb. Hi lviżjoni
pożittiva ta’ dinja sabiħa, maħluqa minn idejn il-Missier, li hu l-Eżemplar suprem
tal-ħolqien, mifdija permezz ta’ l-Iben, li hu x-Xbieha ta’ l-Essenza Divina, u mqaddsa
mill-Ispirtu s-Santu, li hu l-Ħajja li biha Alla jgħajjex kollox. Scotus ma jqisx l-
Inkarnazzjoni bħala misteru li hu kondizzjonat mid-dnub ta’ Adam u ta’ l-umanità. Ukoll
jekk dan hu li, fil-fatt, ġara fl-istorja tas-salvazzjoni, imma għad-Duttur Sottili l-
Inkarnazzjoni hi l-glorifikazzjoni ta’ l-opra tal-ħolqien ta’ Alla. Kristu kien isir bniedem
xorta waħda, ukoll jekk il-bniedem ma dinibx, biex jagħti glorja lill-Missier għall-għemil
stupend tal-ħolqien. Tassew viżjoni kożmika mimlija tama u pożittiva, li tista’ ssir sinjal
ta’ tejoloġija friska fil-Knisja tagħna, li trid tidħol fi djalogu ma’ umanità li ma tħarisx
lejn il-ħolqien bħala don, imma bħala strument ta’ sfruttament u predominju għal
skopijiet ta’ progress li jispiċċa biex ikun regress ta’ kull dinjità umana.
U fejn tidħol Marija f’dan il-pjan ta’ ħolqien u fidwa? Scotus jara lil Marija bħala
l-kanal li minnu għadda Alla biex jifdi lill-bniedem. Imma, jistaqsi, kif jista’ jkun li dan
il-kanal, imqar għal ħakka ta’ għajn, jitniġġes bid-dnub? Kif jista’ jkun li Satana jkollu,
imqar għal ħakka ta’ għajn, qawwa fuq dan il-kanal ta’ grazzja u safa? Scotus ma kienx
kuntent bit-tejorija tas-santifikazzjoni ta’ Marija fil-ġuf. Hu ried imur aktar ‘il hemm u
jara lil Marija bħala l-qatt mirbuħa minn Satana, bħala l-Immakulata sa mill-ewwel
mument tat-tnissil.
Id-Duttur Sottili u Marjan jagħmel dan kollu mingħajr ma jiċħad id-duttrina tal-
Knisja, ibbażata fuq l-Iskrittura, dwar l-universalità tal-fidwa ta’ Kristu. Iva, anke Marija
kienet bint Adam. Anke hi kellha bżonn tinfeda, anzi kellha bżonn tal-Feddej u l-
Medjatur biex inaddafha u jidħol għaliha aktar mill-bnedmin l-oħrajn kollha. Marija hi lewwel
waħda li tiġi mifdija minn ulied Adam. U hu proprju għalhekk li hi Immakulata.
Scotus juri kif Kristu «jippreserva», iħares minn qabel, lil Omm Marija mid-dnub tannisel,
billi japplika għaliha, qabel kulħadd, il-merti tal-Passjoni tiegħu li fdietna. Scotus
kien konvint minn dan kollu, imma kien jaf kemm kien diffiċli li dan l-argument jiġi
aċċettat.
3

Kellhom jgħaddu ‘l fuq minn 500 sena biex it-tejoloġija Marjana ta’ Scotus tiġi
aċċettata mill-Knisja bħala domma ta’ fidi. Dan ma jfissirx li l-Knisja ma kienetx tqim lil
Marija Immakulata sa minn sekli twal qabel. Il-festa ta’ l-Immakulata Kunċizzjoni kienet
ilha ssir fil-Knisja, u d-devozzjoni lejn Marija Immakulata xterrdet ma’ kullimkien bilħidma
ta’ Franġiskani għorrief u qaddisin, fosthom il-Papa Sistu IV. Dan kollu wassal
biex, fl-aħħarnett ta’ dan il-proċess twil, il-Knisja tagħti l-kunsens tagħha u taċċetta dan
it-tagħlim bħala duttrina Kattolika, irrivelata minn Alla u msaħħa bl-Iskrittura u t-
Tradizzjoni tal-Knisja.
Nittamaw li dan il-ktieb ikun ta’ għajnuna għal kull min hu devot lejn Marija
Immakulata, u jixtieq jifhem aħjar x’tgħallem il-Knisja dwarha. Bl-għajnuna taddokumenti
tal-Maġisteru li jitkellmu dwar dan il-privileġġ marjan, u bl-għajnuna tattagħlim
tal-Franġiskan John Duns Scotus, nittamaw li dan il-għan tagħna jsir rejaltà f’din
is-sena speċjali tal-150 anniversarju mill-proklamazzjoni tad-Domma ta’ l-Immakulata.
4

Kapitlu 1
L-ISTORJA TAL-FESTA U D-DOMMA
TA‟ L-IMMAKULATA KUNĊIZZJONI
TAL-VERĠNI MQADDSA MARIJA
Id-definizzjoni tad-Domma ta‟ Fidi ta‟ l-Immakulata Kunċizzjoni mill-Beatu Piju
IX, Papa, 150 sena ilu, fit-8 ta‟ Diċembru 1854, għandha storja twila u interessanti, li turi
li l-qima lejn dan il-privileġġ marjan kienet dejjem ħajja fil-qlub ta‟ l-insara matul issekli.
Riferimenti għat-tnissil ta’ Marija fil-Kitbiet Kristjani tal-Qedem
L-ewwel indikazzjoni dwar it-tnissil u t-twelid ta‟ Marija ma nsibuhiex fl-
Iskrittura, li ma ssemmi xejn dwar il-bidu tal-ħajja tal-Verġni ta‟ Nażaret, imma li tibda
mall-ewwel bix-xena tat-tħabbira ta‟ l-anġlu lix-xbejba Marija f‟Luqa 1,26-38. Billi fl-
Iskrittura ma hemmx indikazzjonijiet, nagħmlu riferiment għal xi kitbiet Apokrifi ta‟ lewwel
sekli. Meta ngħidu kitbiet Apokrifi aħna nirreferu għal dawk id-dokumenti li
twieldu fi ħdan l-ewwel komunitajiet insara, l-aktar fil-Palestina, fl-istess postijiet
imqaddsin mill-preżenza ta‟ Ġesù Kristu u ta‟ Ommu Marija, imma li ma ġewx
milqugħin fost il-kitbiet ispirati, u għalhekk ma humiex għajn ta‟ tagħlim dottrinali.
Minkejja dan, iżda, ma għandniex naħsbu, kif sfortunatament jiġri diversi drabi, li lkitbiet
Apokrifi huma ħrejjef jew leġġendi ivvintati.
Il-kelma «Apokrifu» hi kelma griega li tfisser moħbi, sigriet. Bħala aġġettiv
applikat għal kitbiet din il-kelma ġiet utilizzata għall-ewwel darba mill-Injostiċi, li kienu
konvinti li kellhom il-«bibloi apokryphoi» (il-kotba sigrieti). Il-Knisja ta‟ l-ewwel sekli
kienet tiddistingwi bejn il-kotba «kanoniċi» (il-Kotba Mqaddsa tat-Testment il-Qadim u
l-Ġdid li kienu jinqraw pubblikament fil-liturġija, u li kienu meqjusin bħala ispirati), u lkotba
«apokrifi», li kienu jinkludu dawk il-kotba kollha li l-komunità ma kienetx
taċċettahom bħala ispirati, u li għalhekk ma kienetx taqrahom pubblikament fil-liturġija.
Hemm kotba Apokrifi ukoll fit-Testment il-Qadim (bħall-Ktieb ta‟ Ħenok, Apokalissi ta‟
Mosè, Ktieb tal-Ġubilej), għalkemm il-maġġoranza tal-kotba Apokrifi twieldu filkomuntajiet
insara Palestinjani ta‟ l-I seklu, u huma marbutin mat-Testment il-Ġdid.
Santu Wistin, fil-«De Civitate Dei» XV, jikteb: «F‟dawn il-kotba apokrifi hemm xi
affarijiet li huma veri, imma hemm ukoll għadd kbir ta‟ żbalji, u għalhekk ma nistgħux
nagħtuhom l-ebda awtorità kanonika».
Għidna li l-Apokrifi twieldu fl-istess komunitajiet insara tal-Palestina ta‟ l-ewwel
sekli, u għalhekk huma sforz sinċier biex il-komunità timmedita fuq fatti li mhumiex fl-
Evanġelji, imma li b‟xi mod huma żvilupp devot ta‟ dak li diġà hemm fl-Evanġelji. L-
Apokrifi twieldu, biex ngħidu hekk, biex jimlew il-vojt li nsibu fl-Evanġelji, l-aktar
rigward it-tfulija u l-ħajja moħbija ta‟ Ġesù. Illum il-ġurnata, wara studji approfonditi li
saru anke fl-arkejoloġija ta‟ l-Art Imqaddsa, l-aktar mill-Franġiskani ta‟ l-Istudju Bibliku
5

Franġiskan ta‟ Ġerusalem, il-kotba Apokrifi qegħdin jiġu ivvalutati aktar, għax instab li
fihom xi dettalji li jiġu ikkonfermati mis-sejbiet arkejoloġiċi fil-postijiet qaddisa ta‟ l-Art
Imqaddsa marbutin ma‟ l-ewwel komunitajiet Lhud-Insara ta‟ l-ewwel sekli.
Wieħed minn dawn il-kotba Apokrifi li għandu importanza kbira u li fih tissemma
t-tfulija ta‟ Marija hu l-«Protovanġelu ta‟ Ġakbu», kitba tat-II seklu. 1 F‟din il-kitba
Apokrifa nafu bl-ismijiet tal-ġenituri tal-Verġni Marija, jiġifieri Anna u Ġwakkin. Jiġi
rakkontat kif Anna nisslet lil Marija fil-ġuf mingħajr intervent uman, billi żewġha
Ġwakkin, li kien qassis fit-tempju ta‟ Ġerusalem, kien jinsab fid-deżert. Il-post
tradizzjonali fejn Ġwakkin irtira għal sawma ta‟ erbgħin jum u erbgħin lejl jiġi indikat filmonasteru
Grieg-Ortodoss tat-Theotókos, jew ta‟ San Ġorġ, ta‟ Koziba, fil-Wadi-el-Qelt,
qrib Ġeriko. Naturalment dan mhuwiex dettall storiku li nistgħu noqgħodu fuqu, għaliex
l-awtur ta‟ din il-kitba Apokrifa ma tantx jidher li jaf tajjeb it-tradizzjoni Lhudija u jikteb
bi skop li jqanqal devozzjoni popolari. Epifanju, u aktar tard, San Bernard, jiċħdu din ilverżjoni
dwar it-tnissil verġinali ta‟ Marija. Imma rridu nidħlu fil-fond tat-tifsira tarrakkont.
Mix-xeħta l-awtur għandu l-iskop li jagħti interpretazzjoni tejoloġika għall-fatt
li Marija kienet meħlusa mid-dnub, mhux fis-sens li kienet imnissla bla dnub oriġinali,
imma fis-sens li sa mill-ġuf hi ġiet imqaddsa għal qdusija perfetta. Dan it-twemmin fittqaddis
ta‟ Marija fil-ġuf ta‟ Anna, bl-istess mod li tqaddes Ġwanni l-Battista fil-ġuf ta‟
Eliżabetta, naraw li kien dejjem qawwi fil-Knisja. Naturalment għandna nagħmlu
distinzjoni ċara bejn il-fatt li Marija tiġi mqaddsa fil-ġuf wara li tiċċappas bid-dnub
oriġinali, u l-fatt li Marija tiġi meħlusa mid-dnub oriġinali sa mill-ewwel mument tattnissil.
Din id-duttrina, li l-Knisja llum tgħallem, damet ħafna ma ġiet milqugħa, kif
sejrin naraw.
Il-«Protovanġelu ta‟ Ġakbu» jkompli jirrakkonta kif kien Alla li bagħat l-anġlu
tiegħu biex iħabbar lil Ġwakkin u lil Anna li t-talba tagħhom kienet ġiet mismugħa.
Ġwakkin reġa‟ lura d-dar, u Anna ħarġet tilqgħu bil-ferħ. Skond tradizzjoni ġejja misseklu
6 din il-laqgħa saret quddiem il-«Bieb tad-Deheb» tat-Tempju. Dan il-Bieb, illum
magħluq bil-ġebel, kien imsejjaħ hekk minn żmien il-Biżantini. Kien wieħed mill-bibien
tat-tempju li kien iħares lejn il-lvant, fuq il-Wied tal-Kedron u quddiem l-Għolja taż-
Żebbuġ, minn fejn tibda‟ nieżla t-triq li tieħu lejn id-deżert ta‟ Ġuda. Din ix-xbieha
simbolika turi kif Marija ssir il-bieb tad-deheb li jdaħħal f‟Ġerusalem tas-sema «li hi
ommna» (Gal 4,26).
Sal-Konċilju ta‟ Nicea (325) ma nsibu l-ebda riferiment partikulari għan-nuqqas
ta‟ dnub f‟Marija sa mill-bidunett tat-tnissil tagħha. Minkejja dan, Missirijiet il-Knisja,
fil-kitbiet u l-innijiet tagħhom, huma mimlijin tifħir lejn dik li hi kollha kemm hi qaddisa,
u hekk jikkonfermaw l-istima u l-qima popolari lejn is-safa u l-qdusija tal-Verġni Marija.
Fiż-żmien tal-polemika ma‟ Pelaġju (+ c.422) u Ġiljan ta‟ Eclano (+ 454), Santu Wistin
innifsu jirreferi għall-fatt li «l-pjetà ta‟ l-insara tagħraf li Marija hi mingħajr dnub».
Quddiem din id-duttrina, li kellha d-difett li trid tiddefendi l-privileġġ ta‟ Marija
Immakulata mingħajr, iżda, l-ebda riferiment ta‟ dipendenza minn Kristu, Santu Wistin
jgħid li kien jixtieq «għall-ġieħ tal-Mulej li Marija ma tidħolx bl-ebda mod fin-nofs meta
wieħed jitkellem dwar id-dnub». Imma hu kien jaf, kif għarfu t-tejoloġi kollha warajh, li
1 Ara ż-Żjieda fi tmiem il-kapitlu, li ġġib silta mill-«Protovanġelu ta‟ Ġakbu».
6

l-fidwa kienet meħtieġa għall-bnedmin kollha, u li Marija ma kienetx eċċezzjoni. Hi
wkoll kellha bżonn tiġi mifdija mid-dnub, bħall-bqija ta‟ ulied Adam. Imma Santu
Wistin donnu jixtieq jeħles mill-ideja li Marija setgħet taqa‟ imqar għal mument wieħed
taħt il-ħakma tax-xitan. F‟din id-duttrina agostinjana naraw il-bidu tad-dilemma kbira li
dejjem ħabbtet lill-Knisja quddiem il-bżonn li tirrikonċilja flimkien il-pjetà popolari, li
kienet tqim lil Marija Immakulata, u t-tagħlim tejoloġiku li jitnissel mir-riflessjoni fuq il-
Kelma ta‟ Alla, li juri li l-umanità kollha, bla ebda eċċezzjoni, dinbet f‟Adam, u li
għalhekk kellha bżonn il-fidwa ta‟ Kristu, bla ebda eċċezzjoni, biex tkun tassew tista‟
tgħix bla tebgħa ta‟ ħtija.
Il-bidu tat-tejoloġija dwar l-Immakulata Kunċizzjoni
Ir-rwol tal-poplu nisrani fil-maturazzjoni tat-tejoloġija ta‟ l-Immakulata
Kunċizzjoni nsibu xhieda tiegħu fit-tejoloġija mis-seklu 11 „il quddiem. Ninnutaw li lkult
popolari lejn dan il-privileġġ marjan beda dejjem jikber fl-imġieba tal-poplu, li beda
jiċċelebra bla ebda problema l-festa tal-Kunċizzjoni, imma li mbagħad beda jiskandalizza
ruħu meta ra li xi wħud kienu qed jiċħdu dan il-privileġġ lil Marija, sakemm jirrejaġixxi
bil-qawwa kontra dawk li, b‟argumenti serji tejoloġiċi, bdew jinsistu li Marija wkoll ġiet
imnissla bid-dnub oriġinali.
Il-Benedittin Eadmer (+1134), dixxiplu ta‟ Sant‟Anselmu, arċisqof ta‟ Canterbury,
kiteb «Trattat dwar il-Kunċizzjoni ta‟ l-Imqaddsa Verġni Marija». Hu juri kif «issempliċità
pura u d-devozzjoni umli» tal-fqajrin, li kien jiċċelebraw il-festa tal-
Kunċizzjoni ta‟ Omm Alla kienet ixxejjen ix-«xjenza superjuri u d-diskussjonijiet
qawwija» ta‟ l-ekkleżjastiċi jew sekulari għonja, li riedu jabolixxu l-festa għax kienu
jgħidu li ma kellha l-ebda fundament tejoloġiku. Eadmer jiddefendi lin-nies sempliċi,
għaliex hu juri kif Alla jikkomunika lilhom il-misteri ta‟ mħabbtu, u «imqanqal millaffett
u mid-devozzjoni sinċiera lejn Omm Alla» hu jistqarr li hu favur it-tnissil bla ebda
tebgħa ta‟ dnub ta‟ Marija.
Fl-1435, waqt il-Konċilju ta‟ Basilea, il-kanonku Giovanni di Romiroy appella
lejn id-devozzjoni popolari bħala l-ewwel motiv li kellu jmexxi lill-isqfijiet fil-Konċilju
biex itemmu darba għal dejjem il-kontroversja dwar l-Immakulata Kunċizzjoni. Hekk,
qalilhom, jitneħħa l-periklu li jiġi skandalizzat il-poplu kristjan, li kien iħossu offiż meta
kien jisma‟ lil xi ħadd isostni li Marija ġiet imtebba‟ bid-dnub oriġinali.
Matul is-sekli, l-fidi tal-poplu kienet l-akbar konferma favur l-Immakulata
Kunċizzjoni, minkejja l-oppożizzjoni li din id-duttrina sabet mit-tejoloġija ta‟ l-għorrief.
Fis-seklu 16 id-Dumnikan Melchior Cano insista li kienu t-tejoloġi għorrief u kompetenti,
u mhux il-poplu bla tagħlim, li kellhom il-kapaċità li jagħmlu dixxerniment bejn il-verità
u l-falsità tal-propożizzjonijiet f‟materja ta‟ fidi. Imma fl-istess ħin jagħraf li kieku dan
id-dmir kellu jitħalla f‟idejn il-poplu l-kwestjoni dwar l-Immakulata kienet issolvi ruħha,
għaliex malli l-poplu kien jisma‟ lil xi ħadd jafferma li l-Verġni mqaddsa Marija kienet
iċċapset bid-dnub oriġinali, mall-ewwel kien iħossu mħawwad, imqalleb u mweġġa‟.
Mhux biss, imma fi Spanja kienet saret xi ħaġa impossibbli li l-predikaturi jxandru minn
7

fuq il-pulpti din l-opinjoni kontrarja għall-Immakulata Kunċizzjoni, għaliex il-poplu
mhux l-ewwel darba li kien jinstema‟ jgorr, jekk mhux ukoll iqum għalihom. Jekk
Dijoniġi Certosino (+1471) ilissen il-kelma «horremus» quddiem l-attribuzzjoni tad-dnub
oriġinali lil Marija, Vasquez (+1604) jagħraf li t-twemmin fil-Kunċizzjoni Immakulata
sar fatt li sab l-għeruq tiegħu b‟mod profond u universali fil-qlub ta‟ l-insara: «Dan ittwemmin
tant kiber u rabba l-għeruq matul is-sekli, li ma jistax jinqala‟ jew jiġi mċaqlaq
minn ħadd». Din il-fidi popolari sabet espressjoni fis-seklu 17 bit-twaqqif ta‟ diversi
konfraternitajiet taħt it-titlu ta‟ l-«Immakulata Kunċizzjoni», kif ukoll biż-żjieda fillitanija
tal-Madonna ta‟ l-espressjoni «Sancta Virgo praeservata» (Verġni mqaddsa
mħarsa mill-ħtija).
Moviment ta‟ promozzjoni ta‟ dan il-privileġġ marjan beda jistabilixxi ruħu fisseklu
17 fl-universitajiet. Dan kien jikkonsisti filli għalliema u studenti kienu jieħdu
ġurament li jiddefendu l-Immakulata Kunċizzjoni sat-tixrid ta‟ demmhom. Dan il-
«votum sanguinis» ġie magħmul għall-ewwel darba fl-università ta‟ Granada, u leżempju
malajr ġie ikkupjat f‟universitajiet oħrajn fi Spanja u l-Italja. L-istess drawwa
daħlet fl-Ordnijiet reliġjużi, fil-konfraternitajiet u fost l-insara in ġenerali. Dan qajjem
kontroversja twila, li kienet bdiet bl-oppożizzjoni li offra Muratori (+1750) lejn dan il-
«votum sanguinis». Dan l-istudjuż attakka din il-ħalfa billi qal li kienet att imprudenti, li
kien inissel ħtija gravi f‟min jagħmlu u li kien ispirat minn devozzjoni mhix imdawwla
mit-tagħlim tejoloġiku. Fil-fatt, kien jgħid, mhix ħaġa leċita li wieħed jilgħab b‟ħajtu
għal opinjoni bħalma kienet dik ta‟ l-Immakulata Kunċizzjoni, li l-Maġisteru tal-Knisja
ma kienx iddikjaraha bħala oġġett ta‟ fidi. It-teżi ta‟ Muratori qajjmet bosta studji u
rejazzjonijiet fid-diversi nazzjonijiet ta‟ l-Ewropa; l-aktar rejazzjoni qawwija kienet dik
ta‟ Sant‟Alfons Marija de Liguori (+1787). Dan il-qaddis u tejologu moralista qal li
wieħed ma jistax jibqa‟ jsostni li d-duttrina ta‟ l-Immakulata Kunċizzjoni tiddependi
minn opinjonijiet differenti, għaliex hemm żewġ motivi li jiggarantixxu bħala ċerta din
id-duttrina: il-qbil universali ta‟ l-insara u ċ-ċelebrazzjoni universali tal-festa ta‟ l-
Immakulata Kunċizzjoni.
Dan is-«sensus fidelium» (is-sens ta‟ fidi ta‟ l-insara) kompla kiber permezz ta‟
fatturi oħrajn. Fost dawn ta‟ min isemmi l-qawwa tal-predikazzjoni popolari, l-aktar tal-
Franġiskani, li kif sejrin naraw, kienu minn dejjem difensuri kbar ta‟ Marija Immakulata.
Dawn mill-1621 kienu jaħilfu li jiddefendu l-privileġġ ta‟ l-Immakulata Kunċizzjoni, u
fosthom l-aktar wieħed li ħadem kien San Leonardu minn Porto Maurizio (+1751),
predikatur magħruf. Oħrajn kienu l-katekiżmu ta‟ Canisio (+1597), San Roberto
Bellarmino (+1621), Bossuet (+1704), l-Abbati ingliż Helsin, li ħeles minn nawfraġju blinterċessjoni
ta‟ Marija Immakulata u beda jiċċelebra l-festa tagħha diġà fl-1070, Santa
Briġida, fir-«Rivelazzjonijiet» tagħha (+1373), u d-dehriet ta‟ rue du Bac (1830). Fuq
kollox id-devozzjoni u l-fidi fl-Immakulata Kunċizzjoni kibret permezz tal-festa liturġika
li ġiet introdotta fl-Italja ta‟ isfel fis-seklu 9. Diġà f‟dak is-seklu bikri f‟Napli nsibu
kalendarju liturġiku li jġib id-data tad-9 ta‟ Diċembru bit-titlu «Conceptio Sanctae Mariae
Virginis». Fl-Ingilterra l-festa daħlet fis-seklu 11 u kienet mill-aktar popolari. Kien il-
Papa Klement XI li fl-1708 qiegħed il-festa tal-Kunċizzjoni bħala festa ta‟ preċett għall-
Knisja universali.
8

Din id-devozzjoni Marjana favur l-Immakulata kellha importanza kbira fl-istorja
tad-domma ta‟ fidi, u kienet il-fattur li bih setgħu jintrebħu d-diffikultajiet tejoloġiċi
permezz ta‟ l-argument tal-«factum ecclesiae», jiġifieri r-rejaltà tal-Knisja universali li
kienet ilha sekli sħaħ temmen u tiċċelebra l-misteru ta‟ Marija Immakulata. Diġà fl-
Enċiklika «Ubi primum» tat-2 ta‟ Frar 1849 il-Papa Piju IX kien talab lill-isqfijiet biex
jindagaw fid-djoċesijiet tagħhom dwar x‟kienu «s-sentimenti tal-kleru u tal-poplu
rigward il-Kunċizzjoni tal-Verġni Immakulata». Fl-istess Bulla ta‟ definizzjoni
dommatika «Ineffabilis Deus» tat-8 ta‟ Diċembru 1854, Piju IX iddefinixxa l-Immakulata
Kunċizzjoni għax qal li hu xtaq «jissodisfa x-xewqat mill-aktar devoti tad-dinja
kattolika». Id-definizzjoni dommatika ta‟ l-1854 qajjmet aċċettazzjoni mimlija ferħ millpoplu
nisrani, li jingħad li wieħed seta‟ jqabbilha mal-proklamazzjoni tat-«Theotókos»
(Omm Alla) tal-Konċilju ta‟ Efesu (431).
L-argumenti tat-tejoloġi dwar l-Immakulata Kunċizzjoni
It-tejoloġija patristika hi l-bażi li minnha twieldet l-ideja ta‟ l-Immakulata
Kunċizzjoni, li tippreżenta l-figura morali ta‟ Marija bħala l-akbar waħda fost il-qaddisin
u dik li ġiet meħlusa minn kull dnub, mhux biss attwali, imma wkoll oriġinali. Minkejja
li xi wħud minn Missirjiet il-Knisja juru tħassib, bħalma huma Tertulljanu, Oriġene,
Bażilju, il-maġġoranza tagħhom jiddefendu l-vokazzjoni ta‟ Marija Omm Alla b‟mod li
jaslu jammettu li Marija kellha bżonn tiġi mħejjija għal din id-dinjità kbira tagħha fuq ilpjan
morali. Oriġene (+254) isejjaħ lil Marija «Verġni qaddisa», kif jagħmel ukoll San
Ippolitu (+235), li jżid li hi kienet bħal «arka ta‟ injam li ma jissewwisx». Dawn il-linji
tejoloġiċi juru kif il-privileġġi ta‟ Marija jiġu espressi jew b‟mod pożittiv (Marija kollha
safja) jew b‟negazzjoni (Marija meħlusa mid-dnub). Diversi oħrajn minn Missirijiet il-
Knisja, bħall-qaddisin Epifanju (+403), Ewsebju ta‟ Ċesarija (+340), Wistin (+430) u
Ġilormu (+419), isejħu lill-Marija «qaddisa»; oħrajn, bħal Teodotu ta‟ Ancira (+438-446),
Efrem Siro (+373) u l-omileti tas-sekli 6-9, jiddikjaraw li hi «bla tebgħa, immakulata,
innoċenti u integra». Dan il-lingwaġġ, iżda, għadu fil-kamp ta‟ Marija li hi meħlusa middnubiet
personali, jew attwali. Kienu Proklu ta‟ Kostantinopli (+446), Theoteknos ta‟
Livia (+6 seklu) u Andrija ta‟ Kreta (+740) li jitkellmu mill-kundizzjoni immakulata ta‟
Marija fil-mument tat-tnissil tagħha. Huma jgħidu li Marija hi «santwarju tan-nuqqas
tad-dnub, tempju imqaddes minn Alla ... il-ġenna twarrad u li ma tidbielx», Hi «kollha
sabiha, safja u mingħajr tebgħa ... titwieled bħall-kerubini dik li ġiet magħmula mit-tafal
pur u immakulat»; «il-ġisem tal-Verġni hu l-art li Alla ħadem, hu l-ewwel frott ta‟ lgħaġna
li minnha Alla sawwar lil Adam u lil nislu, u li ġiet divinizzata fi Kristu, hi xxbieha
li tixbaħ għal kollox lis-sbuħija divina, it-tafal li hu mudellat minn idejn l-artist
divin». Din id-duttrina ssib l-espressjoni tagħha fil-festa tal-Kunċizzjoni ta‟ Marija, li
twieldet fil-lvant bejn is-seklu 7 u 8, u li għaddiet fl-Italja fis-seklu 9. Kienet ukoll idduttrina
li fetħet diskussjoni twila fuq l-Immakulata.
Fil-punent l-approfondiment tad-duttrina dwar l-Immakulata, li jitlaq mill-qdusija
tagħha u mill-ġieħ li jistħoqqlu l-Mulej, beda minn Pelaġju (+c.422) u b‟mod aktar ċar
mid-dixxiplu tiegħu Giuliano di Eclano (+454). Imma l-mertu li jiġi applikat lil Marija largument
ta‟ l-«analogia fidei» jiġi rikonoxxut lil Santu Wistin, li filwaqt li jqis li Marija
9

għandha tinżamm „il bogħod minn kull kwestjoni ta‟ dnub, jispjega li din il-qdusija rridu
narawha dejjem fil-kuntest tan-natura umana li hi mtebba‟ bil-ħtija oriġinali, u li
għalhekk għandha bżonn il-fidwa ta‟ Kristu. F‟dan id-dawl Marija kellha toqgħod għaddnub
oriġinali, imma biss biex tiġi meħlusa mall-ewwel minnu bil-grazzja tat-tnissil ġdid.
Dan ir-riferiment għall-fidwa jkompli jikkumplika l-iżvilupp tal-verità dwar l-
Immakulata Kunċizzjoni, imma fl-istess ħin jaraha fid-dawl ġust tagħha, fil-kuntest ta‟ lumanità
li għandha bżonn is-salvazzjoni. B‟dan il-mod l-Immakulata Kunċizzjoni ma
tibqax il-frott tan-natura mħollija għaliha nnifisha, imma ssib il-metru tal-qjies tagħha flopra
salvifika ta‟ l-uniku Medjatur li hu Kristu.
Fil-punent it-tejoloġija dwar l-Immakulata Kunċizzjoni sabet diffikultajiet kbar.
Hi kienet tidher li tmur kontra l-ħtieġa universali tal-fidwa, billi kulħadd kien jaċċetta li
Kristu kellu jkun il-Feddej ta‟ kull bniedem, mingħajr l-ebda eċċezzjoni. Kienet tmur
ukoll kontra l-mod kif kienu jħarsu lejn il-mument tat-tnissil tal-bniedem, u l-aktar kontra
t-twemmin li d-dnub oriġinali jitnissel permezz ta‟ l-att ġenerattiv, jiġifieri jgħaddi b‟mod
bijoloġiku minn ġenerazzjoni għal oħra fil-mument stess tal-ġenerazzjoni fiżika. Dawn
il-konvinzjonijiet wasslu lit-tejoloġi kbar tas-seklu 13, bħalma kien Alexander of Hales
(+1245), Sant‟Albertu l-Kbir (+1280), San Tumas t‟Aquino (+1274), San Bonaventura
(+1274), u qabilhom lil Sant‟Anselmu ta‟ Canterbury (+1109) u lil San Bernard ta‟
Clairvaux (+1153) biex jaffermaw li Marija ġiet ippurifikata mid-dnub oriġinali li fih hi
ġiet imnissla, imma mhux li hi ġiet meħlusa minnu.
Kien biss minħabba r-riflessjoni attiva ta‟ xi tejoloġi li setgħet tibda titwitta t-triq
lejn l-affermazzjoni ta‟ l-Immakulat Konċepiment ta‟ Marija, bħala effett ta‟ l-azzjoni ta‟
salvazzjoni ta‟ Kristu. Meta jirreferi għall-festa liturġika, Pascasius Radbert (+c.865)
jafferma mingħajr tlaqliq li Marija «ġiet meħlusa minn kull dnub oriġinali». Ukoll
Anselmu ta‟ Canterbury ikkontribwixxa għall-kawża ta‟ l-Immakulata Kunċizzjoni,
għalkemm ċaħad is-sostanza tagħha, permezz tal-kunċett ta‟ «fidwa minn qabel» li biha
Marija nistgħu nqisuha bħala waħda minn dawk li Kristu salvahom qabel ma twieldu.
L-ewwel tejologu ta‟ l-Immakulata Kunċizzjoni fis-sens sħiħ hu l-Benedittin
Eadmer (+c. 1134), li kiteb «Tractatus de conceptione sanctae Mariae». Hu mhux biss
jiddefendi l-intwizzjoni tal-poplu favur l-Immakulata Kunċizzjoni, imma juri l-possibiltà
li wieħed jiddistingwi l-kunċizzjoni attiva (fid-dnub) minn dik passiva (mingħajr dnub)
fl-eżempju ċelebri tal-qastna li toħroġ mingħajr l-ebda ħsara mill-qoxra mimlija xewk.
Hu jikteb: «Ma setax forsi Alla jagħti lil ġisem ta‟ bniedem ... li jibqa‟ meħlus minn kull
tniggiża tax-xewk, ukoll jekk ġie mnissel f‟nofs ix-xewk tad-dnub? Hu ċar li dan seta‟ u
ried jagħmlu; u jekk ried jagħmlu, mela għamlu fil-fatt (potuit plane et voluit, si igitur
voluit, fecit)». Eadmer elabora wkoll l-agrument tal-konvenjenza, li jinbena fuq l-għaqda
ta‟ Marija ma‟ Binha bħala ommu, fuq l-armonija li teżisti bejn il-qagħda glorifikata tal-
Verġni u d-dħul tagħha fl-eżistenza umana, li skond hu mhux inqas perfett minn dak ta‟ lanġlu,
u fl-aħħarnett fuq l-iskop ta‟ salvazzjoni ta‟ dik li ssir «il-għatu tal-patt singulari
tad-dinja kollha».
10

John Duns Scotus u t-tejoloġija tiegħu dwar l-Immakulata
Għalkemm hu daħħal l-ideja ta‟ redenzjoni li sseħħ minn qabel, Eadmer imma ma
jasalx għall-ideja ta‟ redenzjoni preventiva (fidwa li teħles minn qabel lil Marija middnub).
Din it-tejoloġija jaslu għaliha xi għorrief tas-seklu 13, bħalma kienu Bonaventura
u Pierre Jean Olivi, imma li jiċħduha bħala mhix probabbli. Kellu jkun il-Franġiskan
John Duns Scotus (+1308) li sar id-difensur ta‟ din it-tejoloġija li hi l-bażi tat-tagħlim
dwar l-Immakulata Kunċizzjoni. Għalkemm bi prudenza kbira, għax konxju milloppożizzjoni
ħarxa li kien hemm għal din id-duttrina, Scotus jgħallem f‟Oxford u jgħid li
din it-tejoloġija hi probabbli, u mbagħad b‟kuraġġ akbar jgħallem f‟Pariġi u jgħid li hi
possibbli.
Il-mertu ta‟ Scotus hu wieħed uniku, kif sejrin naraw il-kapitli li ġejjin, għaliex hu
mhux biss fired il-kwestjoni tejoloġika mill-kundizzjonamenti kulturali rigward it-tejorija
tal-ġenerazzjoni, u qiegħed il-persuna nnifisha bħala suġġett ta‟ ħtija jew ta‟ qdusija,
imma wkoll elabora b‟mod definittiv il-kunċett tejoloġiku ta‟ fidwa preventiva. Largument
ta‟ Scotus jinbena fuq il-fatt li l-Immakulata Kunċizzjoni mhijiex eċċezzjoni
għall-fidwa ta‟ Kristu, imma hi każ ta‟ azzjoni salvifika perfetta u effikaċi li titwettaq
minn Kristu, l-uniku Medjatur. Bħala Medjatur mill-aktar perfett – hekk jirraġuna Scotus
– Kristu seta‟ jħaddem l-ogħla grad possibbli ta‟ medjazzjoni favur dik il-persuna li
tagħha hu kien il-Medjatur. Issa din il-medjazzjoni mill-aktar għolja Kristu ma
ħaddimhiex b‟mod eċċellenti għal ħadd aktar daqs Marija. Imma biex ikun jista‟ jagħmel
hekk kien jeħtieġ li Kristu jippreserva lil Ommu mid-dnub oriġinali. Dan it-tagħlim ta‟
Scotus kien deċiżiv fl-iżvilupp tad-duttrina dwar l-Immakulata Kunċizzjoni, li bdiet tiġi
mxerrda mill-Franġiskani u li sabet dejjem aktar qbil u aċċettazzjoni fost it-tejoloġi. Kif
diġà urejna, l-universitajiet aċċettaw l-Immakulata Kunċizzjoni u bdew jimxu fuq leżempju
tas-Sorbonne (1496) biex jimpenjaw ruħhom b‟ġurament li jiddefendu din idduttrina.
Fost it-tejoloġi Dumnikani, li tradizzjonalment kienu fidili għal San Tumas u
kuntrarji għal dan il-privileġġ marjan, insibu lil xi wħud li bdew jiddefenduh, fosthom
Catarino (+1553), Campanella (+1639), Pépin (+1533), Spada (+1872). Il-Ġiżwiti wkoll
fis-sekli 18 u 19 urew ruħhom difensuri kbar ta‟ dan il-privileġġ marjan.
Franġiskani li mxew fuq il-passi ta’ Duns Scotus
Il-predikaturi Franġiskani tas-seklu 14 kollha iddefendew bil-kbir id-duttrina ta‟
Scotus dwar l-Immakulata Kunċizzjoni. Fosthom insibu lill-Beatu Bernardino da Feltre.
Il-Papa Sistu IV, kif sejrin jaraw fis-sezzjoni li jmiss, u li kien Papa Franġiskan, kien dak
li approva Uffiċċju proprju għall-festa ta‟ l-Immakulata Kunċizzjoni. Dan l-Uffiċċju,
magħruf bħala «Sicut lilium», flimkien mal-Quddiesa «Egredemini» kien ġie kompost
minn Leonardo de Nogarolles. Sistu IV, fl-1480 approva Uffiċċju ieħor tal-Kunċizzjoni,
din id-darba msawwar mill-Beatu Bernardino da Bustis, u fl-1482 ħareġ il-Bulla «Grave
nimis».
Fost ir-riformaturi kbar ta‟ l-Ordni Franġiskan insemmu lil San Bernardin minn
Siena (1380-1444), predikatur ċelebri, li xerred id-devozzjoni lejn l-Isem Imqaddes ta‟
11

Ġesù («Iesus Hominum Salvator» = IHS), u li kien wieħed mill-akbar organizzaturi tarriforma
ta‟ l-Osservanza Regulari fi ħdan l-Ordni Franġiskan. F‟wieħed mid-diskorsi
tiegħu hu jgħid: «Il-Verġni Marija minn dejjem kienet mingħajr l-ebda dnub mejjet,
venjal jew oriġinali, skond l-opinjoni komuni tagħna. U għalkemm Tumas (t‟Aquino) u
Dutturi oħrajn jgħidu li Hi kellha d-dnub oriġinali, u li għal żmien qasir ħafna kienet
imċappsa bih, imma l-Ordni tagħna, flimkien ma‟ bosta Qaddisin u Dutturi oħrajn, li
mhumiex inqas awtorevoli, iżommu li Hi qatt ma ċċappset bid-dnub oriġinali. U
għalhekk aħna nsostnu, u bil-qawwa wkoll, li Alla ħalaq lill-Omm l-aktar qaddisa tiegħu
aktar safja minn Ġwanni l-Battista, u li meta Hu taha r-ruħ fil-ġisem tagħha ippreservaha
b‟mod li ma tintmessx mid-dnub oriġinali».
L-aktar appostlu Franġiskan magħruf li ħadem għat-tixrid tad-devozzjoni lejn l-
Immakulata Kunċizzjoni fis-seklu 18 kien San Leonardo da Porto Maurizio (1676-1751).
Kien predikatur li ġera l-Italja kollha, jorganizza missjonijiet popolari, u kien ukoll xerred
id-devozzjoni lejn il-«Via Crucis» fil-parroċċi kollha. Fid-diskorsi marjani tiegħu, l-aktar
dak dwar l-Annunċjazzjoni, hu jfaħħar lil Duns Scotus, «id-Duttur Sottili, li imdawwal
minn dija partikulari tas-sema, wera b‟mod ċar dan il-misteru profond, u biex
niddefenduh, filwaqt li nimxu fuq il-passi ta‟ mgħallem hekk kbir, aħna lesti li nxerrdu
demmna, li nagħtu ġieħna, u saħansitra ħajjitna». Leonardo da Porto Maurizio sa talab
direttament lill-Papa Klement XII (1730-1774) u kiteb ittra lil Alessandro Belmonte, li
bdiet tissejjaħ «profetika» wara d-definizzjoni tad-domma ta‟ l-1854. Fiha kiteb: «Jiena
għandi l-kuraġġ li nitolbu (lill-Papa Klement XII) bħala grazzja li jogħġbu jiddikjara dan
il-misteru kbir bħala oġġett ta‟ fidi. Jiena sibt id-diffikultajiet tas-soltu, u billi ma stajtx
naqla‟ l-faraġ li xtaqt, tlabt li nkun nista‟ nagħraf il-parir tal-Kardinali dwar dan; il-Papa
tani l-permess. Jiena avviċinajthom wieħed wara l-ieħor u dawk kollha li kienu preżenti
f‟Ruma kienu jidhru li jaqblu mat-twemmin qaddis tiegħi, ħlief wieħed biss minnhom, li
l-Mulej sejjaħlu għal għandu». Fl-istess żmien Leonardo, bl-appoġġ tal-kardinal
Imperiali, jitlob li jsir «Konċilju mingħajr spejjeż u bil-miktub», li bih «l-isqfijiet kollha
jduru lejn il-Papa biex jitolbuh ħalli jiddefinixxi dan il-misteru kbir».
Ma nistgħux ukoll ma nsemmux appostli oħrajn tal-privileġġ ta‟ Marija
Immakulata, dejjem mill-familji ta‟ l-I Ordni Franġiskan. Fost l-ewlenin, insemmu lill-
Kapuċċin San Lawrenz ta‟ Brindisi, Duttur tal-Knisja (1559-1619). Hu jikteb: «Marija
kienet tixbaħ lil Kristu fil-predestinazzjoni, għaliex Kristu kien ippredestinat mhux bħala
Alla, imma bħala iben Marija. Għaldaqstant Marija ġiet ippredestinata flimkien ma‟
Kristu». Mistiku kbir ieħor Kapuċċin kien Francesco da Ossuna (+1540c.), li jafferma li
«Marija hi infinitament mimlija b‟kull ġustizzja. Il-Kunċizzjoni tagħha kienet eċċezzjoni
privileġġjata».
Mill-familja tal-Franġiskani Konventwali nsemmu b‟mod partikulari lil
Sant‟Anton Marija Fasani (1681-1742), li jikteb: «Fil-Verġni bla tebgħa, li mill-ewwel
waqt tat-tnissil tagħha dehret fid-dinja bħal baħar wiesgħa ta‟ perfezzjoni u virtù, aħna
għandna mudell jiddi ta‟ qdusija. L-ewwel fost il-ħlejjaq kollha, hija kienet sa minn
dejjem bniedma mill-aktar safja u perfetta». Imma l-aktar qaddis li f‟dan l-Ordni
Franġiskan ħadem biex ixerred id-devozzjoni lejn l-Immakulata kien il-magħruf San
Massimiljanu Marija Kolbe (1894-1941), fundatur tal-«Milizzja ta‟ Marija Immakulata».
12

F‟ittra li hu kiteb f‟Nagasaki, meta kien missjunarju fil-Ġappun, jgħid: «L-Ordni tagħna,
għal seba‟ sekli sħaħ kompla jinseġ il-ħajta tad-deheb tal-kawża ta‟ l-Immakulata.
Iġġieled biex kulħadd jagħraf il-verità ta‟ l-Immakulata Kunċizzjoni tal-Verġni Mqaddsa
Marija. Il-battalja intemmet b‟rebħa kbira. Din il-verità ġiet magħrufa fid-dinja kollha u
ġiet imxandra bħala domma ta‟ fidi ... Issa tiftaħ it-tieni paġna ta‟ l-istorja tagħna: jiġifieri
li niżirgħu din il-verità fil-qlub tal-bnedmin kollha ... Irridu nintroduċu l-Immakulata filqlub
tal-bnedmin, sabiex Hi tgħolli fihom it-tron ta‟ Binha, u twassalhom biex jagħrfuh u
jitħeġġu bl-imħabba lejn il-Qalb l-aktar qaddisa tiegħu».
Il-lista ta‟ qaddisin Franġiskani li ħadmu għall-privileġġ marjan ta‟ l-Immakulata
Kunċizzjoni ma tispiċċa qatt. Semmejna biss l-ewlenin fosthom. Hemm bosta oħrajn:
Ġakbu tal-Marche (+1476), Alberto da Sarteano (+1450), Pietru t‟Alcantara (+1562),
Salvatore ta‟ Horta (+1567), Paskal Baylon (+1592), Umile da Bisignano (+1637), Karlu
minn Sezze (+1670). Franġiskani nisa jinkludu lil Marija di Agreda (+1665), soru
Klarissa Konċezzjonista, il-Beata Marie de la Passion (1839-1904), fundatriċi tal-
Franġiskani Missjunarji ta‟ Marija, u l-Beata Katerina Troiani (1813-1887), fundatriċi tal-
Franġiskani Missjunarji tal-Qalb Immakulata ta‟ Marija.
Id-Duttrina tiġi aċċettata u proklamata mill-Maġisteru tal-Knisja
L-istudjuż marjologu ta‟ fama internazzjonali, Renè Laurentin, wera li l-Papiet
matul l-istorja kollha tal-Knisja, għalkemm bi prudenza kbira, qagħdu attenti biex qatt ma
jgħidu xi ħaġa li teħodha kontra l-privileġġ ta‟ l-Immakulat Konċepiment ta‟ Marija.
Mhux biss, imma kollha kemm huma kienu koerenti filli jitkellmu b‟mod moderat, matur,
b‟intenzjoni li jiċċaraw l-affarijiet aħjar, sakemm jasal il-ħin tajjeb li tittieħed deċiżjoni
serja dwar dan l-argument.
Fost il-Papiet li l-aktar ħadmu favur din id-direzzjoni nsibu lill-Papa Franġiskan
Sistu IV (1471-1484), Francesco della Rovere da Savona, li kien ukoll Ministru Ġeneral
ta‟ l-Ordni Franġiskan meta dan kien għadu ma nfiridx fiż-żewġ familji tal-Konventwali
u ta‟ l-Osservanti. Kien hu li, bħala Papa, beda serje ta‟ interventi pontifiċji favur l-
Immakulata Kunċizzjoni. Għalkemm fuq il-pjan dommatiku Sistu IV ma ħa l-ebda
deċiżjoni, imma hu ippubblika żewġ Bulli pontifiċji, «Cum praeexcelsa» (29 ta‟ April
1476) u «Grave nimis» (1482), li fihom ipprojbixxa li dawk li kienu jiddefendu lprivileġġ
ta‟ l-Immakulata Kunċizzjoni jakkużaw lill-avversarji li kienu eretiċi, u bilmaqlub.
Imma l-akbar mertu ta‟ dan il-Papa kien li, fuq il-pjan liturġiku, hu adotta għallbelt
ta‟ Ruma l-festa tal-Kunċizzjoni u approva formularju ġdid għall-Uffiċċju liturġiku,
li kien sar minn Leonardo di Nogarole e Bernardino de Bustis (c.1450-c.1515), li fih jiġi
espress b‟mod ċar il-privileġġ marjan. F‟dan l-Uffiċċju wkoll jissemma għall-ewwel
darba John Duns Scotus għall-mertu kbir li kellu filli jibni l-argumenti tejoloġiċi favur l-
Immakulata.
Il-Konċilju ta‟ Trento (1546) għamel pass ieħor „il quddiem fid-duttrina għax,
għalkemm ma iddefiniex l-Immakulata Kunċizzjoni, imma ma inkludix lil Marija fost
dawk li setgħu jiċċappsu bid-dnub oriġinali. Alessandru VII, bil-Bulla «Sollicitudo»
13

(1661) jiddikjara lilu nnifsu favur l-Immakulata Kunċizzjoni u jipprojbixxi li din idduttrina
tiġi attakkata b‟kull mod. Klement XI ukoll ikkontribwixxa b‟mod sħiħ għallfidi
fl-Immakulata Kunċizzjoni billi fl-1708 iddikjara li hi kellha ssir festa tal-Knisja
universali.
Meta l-kontroversja bdiet tibred, il-Papa Piju IX, illum Beatu, reġa‟ ħa f‟idejh ilkwestjoni
ta‟ l-Immakulata Kunċizzjoni bit-tama li jieħu deċiżjoni definittiva. Fl-1848
hu waqqaf kummissjoni ta‟ tejoloġi u oħra ta‟ kardinali biex jiċċaraw id-duttrina, jaraw
f‟hiex kien għad hemm nuqqas ta‟ qbil, jivverifikaw il-possibilità li ssir definizzjoni
dommatika u jissuġġerixxu kif din kellha sseħħ. Mhux kulħadd kien jaqbel li kellha ssir
definizzjoni dommatika. Saħansitra Rosmini, għalkemm kien iqisha bħala verità
«moralment żgura», dik ta‟ l-Immakulata Kunċizzjoni, kien tal-parir li ma kellhiex tiġi
proposta bħala domma ta‟ fidi u jagħti parir lill-Papa biex jitlob il-fehma ta‟ l-isqfijiet,
permezz ta‟ l-enċiklika «Ubi primum» ta‟ l-1849. Ir-riżultat kien li kien hemm qbil
kważi unanimu favur id-definizzjoni dommatika (546 isqfijiet fuq numru komplessiv ta‟
603). Dan il-fatt inkuraġġixxa lil Piju IX biex iħejji l-Bulla ta‟ definizzjoni. Din kellha
tmien redazzjonijiet li wasslu lill-Papa biex jisħaq inqas dwar it-turija storika u tejoloġika
ta‟ din il-verità u aktar dwar il-fidi attwali u t-tradizzjoni ħajja tal-Knisja li tgħallem u li
titgħallem mill-kuntatt mal-Kelma ta‟ Alla.
Fl-aħħarnett fit-8 ta‟ Diċembru 1854, Piju IX ippronunzja l-formula taddefinizzjoni
dommatika u hekk għalaq kontroversja tejoloġika fost l-itwal li qatt eżistew
fl-istorja tal-Knisja: «Niddikjaraw, inlissnu u niddefinixxu: Id-duttrina, li żżomm li l-
Verġni wisq qaddisa Marija mill-ewwel mument tal-Kunċizzjoni tagħha, bi grazzja
singulari u privileġġ ta‟ Alla li jista‟ kollox, li ra minn qabel il-merti ta‟ Ġesù Kristu,
Feddej tal-bnedmin kollha, ġiet ippreservata u mhix mimsusa minn kull tebgħa ta‟ dnub
oriġinali, hi rivelata minn Alla u għaldaqstant hi ta‟ min jemminha bil-qawwa u mingħajr
ma jmissha, u dan mill-fidili kollha» (Bulla «Ineffabilis Deus»).
Din il-formula titlob li tiġi spjegata biex wieħed jifhem it-tifsira awtentika tagħha,
kif fil-fatt għamlu diversi kummentaturi fil-kuntest preparatorju tal-Bulla. Wieħed
josserva li s-suġġett ta‟ l-Immakulat Konċepiment mhijiex ir-ruħ ta‟ Marija, imma lpersuna
tagħha. Id-definizzjoni ġiet elaborata taħt forma negattiva: ma għandhiex
x‟taqsam direttament mal-qdusija ta‟ Marija, u lanqas mal-ħarsien tagħha millkonkupixxenza,
imma unikament mal-fatt li Marija ġiet meħlusa mid-dnub oriġinali. Ilkelma
«privileġġ» ma għandniex inqisuha bħala xi ħelsien speċjali minn xi liġi universali,
għaliex Marija wkoll kienet taqa‟ taħt il-liġi universali tal-fidwa, u hi wkoll kellha «dejn»
lejn il-Feddej tagħha. U l-Bulla lanqas ma tiddefinixxi dan il-privileġġ bħala uniku jew
esklużiv, għaliex tuża l-aġġettiv «singulari», li għandu sens inqas speċifiku ristrettiv. Blistess
mod il-Bulla ma tgħidx b‟mod espliċitu li Marija ġiet mifdija minn Kristu, imma
tillimita ruħha biex tafferma li hi kellha dipendenza essenzjali rigward Binha.
Kellhom ikunu l-enċikliċi «Ad diem illum» tal-Papa San Piju X (1904) u
«Fulgens corona» ta‟ Piju XII (1953) li jiċċaraw dawn il-punti li Piju IX ma kien qal xejn
dwarhom, l-aktar rigward il-privileġġ «uniku» ta‟ l-Immakulata u l-fidwa perfetta ta‟
Marija minn Kristu.
14

Il-verità dwar Marija Immakulata sabet il-konferma mill-istess Verġni Marija li,
fl-1858, erba‟ snin biss wara l-proklamazzjoni dommatika, dehret lit-tfajla fqira
Bernardette Soubirous fil-grotta ta‟ Massabielle, fil-Pirinej Franċiżi, qrib ir-raħal ta‟
Lourdes, u, wara li dehritilha għal diversi drabi bħala sinjura liebsa l-abjad, b‟faxxa kaħla
ma‟ qaddha, qaltilha li hi l-Immakulata Kunċizzjoni.
Fil-Kostituzzjoni Dommatika «Lumen Gentium» dwar il-Knisja, tal-Konċilju
Vatikan II, fin-numru 56 jingħad: «Ma għandniex nistagħġbu, għalhekk, li fil-kitbiet ta‟
Missirijiet il-Knisja daħlet id-drawwa li huma jsejħu lil Omm Alla bħala dik li hi kollha
kemm hi qaddisa, meħlusa minn kull tebgħa ta‟ dnub, u magħġuna mill-Ispirtu s-Santu
biex issir ħlejqa ġdida. Billi sa mill-bidunett tat-tnissil tagħha hi ġiet imżejna bid-dija ta‟
qdusija għal kollox singulari, il-Verġni ta‟ Nażaret, bl-ordni ta‟ Alla, tirċievi t-tislima ta‟
l-anġlu li jinżel iħabbrilha u jsejħilha “mimlija bil-grazzja”».
15

I. GENESIS MARIAS
Il-mistħija ta’ Ġwakkin
ŻJIEDA
«IL-PROTOVANĠELU TA‟ ĠAKBU»
Fit-«Tifkiriet tat-tnax il-Tribù ta‟ Israel» jidher Ġwakkin bħala persuna għanja
ħafna. Meta hu kien joffri d-doni tiegħu, dawn kienu jirdubbjaw; fil-fatt kien jaħseb: dak
li baqagħli żejjed, se jmur għall-benefiċċju tal-poplu kollu; dak imbagħad li għandu
x‟jaqsam mal-maħfra ta‟ dnubieti, imur għall-Mulej biex hu jkollu ħniena minni.
Il-jum il-kbir tal-Mulej kien wasal u ulied Israel ippreżentaw id-doni tagħhom,
meta, ara, Ruben deher quddiemu u qallu: «Int ma għandekx dritt li toffri qabel kulħadd
id-doni tiegħek, għaliex inti ma għandex nisel f‟Israel».
Ġwakkin kien imnikket mhux ftit u beda jfittex ir-reġistru tat-tnax il-tribù talpoplu,
u beda jaħseb: nara r-reġistru tat-tnax il-tribù ta‟ Israel u hekk inkun naf jekk jiena
għandix nisel f‟Israel. Fittex u sab li l-ġusti kollha f‟Israel kienu ħallew nisel. Imbagħad
ftakar fil-każ tal-patrijarka Abraham: Alla, meta hu kien wasal fi tmiem ħajtu, kien tah
tifel, li semmieh Iżakk.
Għaldaqstant Ġwakkin sar imnikket ħafna u lanqas seta‟ jidher aktar quddiem
martu, imma irtira lejn id-deżert u hemmhekk, wara li waqqaf it-tinda tiegħu, sam għal
erbgħin jum u erbgħin lejl. Hekk iddeċieda fil-fond ta‟ qalbu: ma ninżilx aktar biex
niekol jew biex nixrob, sakemm ma jżurnix il-Mulej, Alla tiegħi; it-talb ikun l-ikel u xxorb
tiegħi.
II. In-niket ta’ Anna
Sadanittant, martu Anna kienet titniehed bi tnehid għal darba darbtejn, u kienet
tinħall f‟din it-talba ta‟ niket: «Noqgħod nitbekka għax sirt armla, nibki fuq l-isterilità
tiegħi!»
Il-jum il-kbir tal-Mulej kien wasal, u Ġuditta, il-qaddejja tagħha, qaltilha: «Kemm
se ddum ittaqqal lil ruħek bin-niket? Ara issa wasal il-jum il-kbir tal-Mulej u mhux
xieraq li inti toqgħod titnikket. Ħu din il-faxxa, li tagħtieli dik li tmexxina fuq ix-xogħol;
għaliex fil-fatt ma jixraqx li nilbisha jiena, għaliex jiena qaddejja u din iġġib fiha sinjal
irjali».
Anna weġbitha: «Tbiegħed minni; jiena qatt ma għamilt ħwejjeġ bħal dawn; u
mbagħad il-Mulej nikkitni bil-kbir. Jista‟ jagħti l-każ li tahielek xi ħalliel u inti ġejt biex
tagħmilni kompliċi fid-dnub tiegħek». Ġuditta weġbitha: «U liema deni nista‟ jiena
nawguralek, wara li l-Mulej għalaqlek il-ġuf hekk li ma takx frott f‟Israel?».
16

Anna tnikktet mhux ftit. Imma neħħiet minn fuqha l-libies tal-viżtu, ħaslet rasha
u libbset l-ilbies tat-tieġ, u għal xi t-tlieta ta‟ wara nofs in-nhar niżlet tippassiġġa fil-ġnien.
Hemmhekk rat siġra tar-rand, u wara li intasbet taħtha, bdiet titlob hekk lill-Aktar Għoli:
«Alla ta‟ missirijietna, berikni u agħti widen għat-talba tiegħi, kif inti berikt il-ġuf ta‟
Sara u tajtha iben, lil Iżakk».
III. Imbagħad refgħet għajnejha lejn is-sema u rat bejta ta‟ għasafar tal-bejt fuq issiġra
tar-rand. F‟dak il-ħin bdiet tibki fir-ruħ tagħha u qalet: «Imsejkna jien, min nissilni?
Liema ġuf ġabni fid-dinja? Taħt liema saħta tnissilt quddiem ulied Israel; għaliex jiena
mkasbra u bil-herra keċċewni mit-tempju tal-Mulej. Imsejkna jien, lil min sirt nixbaħ?
Ċertament mhux lill-għasafar tas-sema, għaliex l-għasafar tas-sema huma wkoll inisslu u
joktru quddiemek, Mulej. Imsejkna jien, lil min sirt nixbaħ? Ċertament mhux lillbhejjem
ta‟ l-għelieqi, għaliex il-bhejjem ta‟ l-għelieqi, huma wkoll inisslu u joktru
quddiemek, Mulej. Imsejkna jien, lil min sirt nixbaħ? Ċertament mhux lil dawn lilmijiet,
għaliex dawn l-ilmijiet, huma wkoll inisslu u joktru quddiemek, Mulej. Imsejkna
jien, lil min sirt nixbaħ? Ċertament mhux lil din l-art, għaliex din l-art, hi wkoll
tipproduċi l-frott tagħha fl-istaġun u tbierek lilek, o Mulej».
IV. L-aħbar ta’ ferħ
U ara deher quddiemha anġlu tal-Mulej u qalilha: «Anna, Anna, il-Mulej sema‟ ttalba
tiegħek: inti se tnissel fil-ġuf u tagħti l-ħajja; u dwar in-nisel tiegħek se jitkellmu lbnedmin
kollha ta‟ l-art». Anna wieġbet: «Jalla jgħix il-Mulej, Alla tiegħi: in-nisel li
jkolli, tifel jew tifla, jiena se noffrih lill-Mulej Alla tiegħi, sabiex jibqa‟ għas-servizz
tiegħu l-jiem kollha ta‟ ħajtu».
F‟dak il-waqt waslu żewġ messaġġiera u qalulha: «Ġwakkin, żewġek, ġie lura
mal-merħla tiegħu. Għaliex anġlu tal-Mulej niżel għandu u qallu: Ġwakkin, Ġwakkin, il-
Mulej ta widen għat-talba tiegħek; inżel minn hawn, għaliex martek, Anna, nisslet fil-ġuf
tagħha».
Ġwakkin kien ġie u, wara li sejjaħ lir-ragħajja tiegħu, tahom dan l-ordni: «Ġibuli
hawnhekk għaxar ħrief mingħajr l-ebda tebgħa u mingħajr difett: dawn se jkunu tal-Mulej,
Alla tiegħi. Ġibuli wkoll tnax il-għoġol tarjin: dawn se jkunu għas-saċerdoti u għassanhedrin.
U wkoll ġibuli mitt mogħża, għall-poplu kollu».
U ara wasal Ġwakkin mal-merħliet tiegħu. Anna waqfet fil-bieb u ratu ġej. Dak
il-ħin stess marret tiġri u ddendlet ma‟ għonqu u qaltlu: «Issa naf li l-Mulej Alla berikni
bil-kbir: ara li din l-armla ma għadhiex armla iżjed, u jiena, l-isterili, nissilt fil-ġuf tiegħi».
Ġwakkin, f‟dak l-ewwel jum, straħ fid-dar tiegħu.
V. It-Twelid ta’ Marija
17

Il-għada hu offra d-doni speċjali tiegħu, u ħaseb bejnu u bejn ruħu: jekk il-Mulej
ikun twajjeb miegħi, tagħtini sinjal ta‟ dan ix-xafra tas-saċerdot. Hekk Ġwakkin offra ddoni
tiegħu u sadanittant beda jħares bir-reqqa lejn ix-xafra tas-saċerdot, hu u tiela‟ fuq laltar
tal-Mulej; imma ma sab l-ebda dnub fih innifsu. Hekk Ġwakkin beda jistagħġeb u
jgħid: «Issa jiena żgur li l-Mulej se jkun twajjeb miegħi u se jaħfirli ħtijieti kollha».
Niżel mit-tempju tal-Mulej ġustifikat u mar lura lejn id-dar.
Wara li għaddew is-sitt xhur tagħha, kif l-anġlu kien qal fis-seba‟ xahar Anna
welldet. U staqsiet lill-qâbla: «X‟wellidt?» U dik weġbitha: «Tifla». Anna mela
infexxet f‟għajta u qalet: «Illum ruħi ġiet igglorifikata», u medditha. Meta ntemmu ljiem
iffissati mil-liġi, Anna marret għall-purifikazzjoni, u filwaqt li bdiet tradda‟ lit-tifla,
semmietha Marija.
18

Kapitlu 2
IL-ĦAJJA TAL-BEATU JOHN DUNS SCOTUS
Twelid u tfulija
Fuq il-qabar tal-Beatu John Duns Scotus, fil-«Minoritenkirche» ta‟ Köln, fil-
Ġermanja, hemm minquxa din l-iskrizzjoni: «Scotia me genuit. Anglia me suscepit.
Gallia me docuit. Colonia me tenet» (L-Iskozja nisslitni. L-Ingilterra laqgħetni. Franza
għallmitni. Köln iżżommni). Din l-iskrizzjoni tiġbor fi ftit kliem il-ħajja kollha tad-
Duttur ta‟ l-Immakulata l-Beatu John Duns Scotus.
Għalkemm kien hemm min jaħseb li John Duns Scotus twieled l-Ingilterra jew l-
Irlanda, illum nafu li hu kien mill-Iskozja. Il-laqam tiegħu Scotus, ifisser l-Iskoċċiż, għax
meta hu kien jinsab fl-Università ta‟ Pariġi, kien hemm ma‟ l-erbgħin Franġiskani oħrajn
li kienu jisimhom John. L-istoriċi jaqblu li hu twieled fir-raħal ta‟ Duns, li jinsab bejn
Lammermuir u Cheviot Hills, qrib il-Baħar tat-Tramuntana, mal-fruntiera bejn l-
Ingilterra u l-Iskozja, fid-distrett ta‟ Berwick. Lejn il-majjistral tar-raħal hemm Duns
Castle, li jimmarka dan il-post tat-twelid ta‟ John Duns fis-sena 1265-1266. Qrib ir-raħal
li fih twieled kien hemm diversi abbaziji, fosthom Melrose Abbey, li kienet taċ-
Ċisterċensi; Dryburgh Abbey, tal-Premonstratensi; Kelso Abbey tal-Benedittini; u
Jedburgh Abbey tal-Kanoniċi Regolari ta‟ Santu Wistin.
Meta kien għadu tifel kien diġà ġie mħarreġ sewwa fl-istudju tal-grammatika, u
żewġ Franġiskani Skoċċiżi ħaduh magħhom Oxford. Hemmhekk hu ġie milqugħ filkunvent
tal-Minuri bħala «puer oblatus» (postulant), filwaqt li kompla l-istudji tiegħu
sakemm kien kbir biżżejjed biex jidħol fl-Ordni. Iż-żagħżugħ John Duns x‟aktarx li kellu
xi qaribu mal-Franġiskani. Hemm min jgħid li dan kien zijuh, li kien jismu Elias, li kien
hu li ħadu Oxford.
Oxford
«Towery city and branchy between towers», hi d-deskrizzjoni tal-belt
universitarja ta‟ Oxford, li tingħata mill-poeta Ingliż, il-Ġiżwita Gerard Manley Hopkins,
fis-sunett tiegħu «Duns Scotus‟s Oxford». Dak iż-żmien f‟Oxford kienu jibdew jistudjaw
subien ta‟ min tnax il-sena „l fuq. X‟aktarx li John Duns beda l-istudji tiegħu fil-filosofija
u l-arti sa mis-sena 1278. Il-Franġiskani kienu waslu Oxford fl-1224, u mall-ewwel
kienu daħlu fl-Università u saru parti mill-komunità akkademika tagħha. Kienu ġew
milqugħin Oxford mill-kanċillier Robert Grossatesta, li kien tejologu famuż li ta
orjentament matematiku u xjentifiku lill-Università, u daħħal l-istudju tal-kitbiet ta‟
Aristotli. Grossatesta kien ħabib ta‟ l-Ordnijiet Mendikanti l-ġodda, l-aktar tal-
Predikaturi (Dumnikani) u Minuri (Franġiskani). Mhux biss, imma hu sar benefattur kbir
tal-Franġiskani u ta‟ l-iskola tagħhom f‟Oxford. Fuq talba ta‟ l-istudent tiegħu, Adam
Marsh, hu kien jagħtihom lezzjonijiet speċjali fit-tejoloġija u, meta aktar tard sar isqof ta‟
Lincoln, lill-Franġiskani ħallielhom il-librerija prezzjuża tiegħu.
19

L-Ordni Franġiskan fl-Ingilterra
Fl-Ingilterra l-Franġiskani kienu magħrufin bħala «Greyfriars», minħabba l-kulur
tat-tonka, lewn l-irmied. L-ewwel Franġiskani kienu waslu l-Ingilterra meta kien għadu
ħaj San Franġisk. Huma sbarkaw f‟Dover nhar l-10 ta‟ Settembru 1224. Kienu ġejjin
minn Franza. Minn Dover baqgħu sejrin lejn Canterbury, fejn sallum wieħed għadu jista‟
jara l-fdalijiet tal-kunvent kbir li kellhom. L-informazzjoni tal-wasla tal-Franġiskani fl-
Ingilterra jagħtihielna fra Thomas of Eccleston, fit-«Tractatus de adventu Fratrum
Minorum in Angliam» (Trattat dwar il-wasla tal-Patrijiet Minuri fl-Ingilterra).
Canterbury kienet il-belt reliġjuża ewlenija ta‟ l-Ingilterra, fejn kien hemm is-sede
primazjali fil-kattidral famuż li għadu wieqaf sallum. Dan għaliex Canterbury kienet ilbelt
li ġiet evanġelizzata mill-isqof Santu Wistin, li l-Papa San Girgor il-Kbir bagħtu l-
Ingilterra fis-sena 597. Il-Franġiskani mbagħad komplew triqthom u marru Londra u
Oxford. F‟dawn il-bliet il-Franġiskani kienu jgħixu ħajja ta‟ faqar u sempliċità kbira,
imma kienu jagħtu xhieda ta‟ ferħ li wassal li jidħlu magħhom bosta żgħażagħ ingliżi.
Bejn l-1225 u l-1230, il-Franġiskani nsibuhom preżenti f‟Norwich, Worcester,
Hereford, Salisbury, York, Lincoln, Bristol, Lynn, Gloucester, Nottingham, Leicester,
Stamford, Chichester, Carlisle, Winchester, Lichfield, u Exeter. Il-mexxejja tal-
Franġiskani fl-ewwel żminijiet kienu Agnello da Pisa (li kien mexxa l-ewwel spedizzjoni
fl-Ingilterra), Alberto da Pisa, Haymo of Faversham u William of Nottingham. Bejn l-
1224 u l-1254 il-Franġiskani kellhom tmien kustodji (qasmiet territorjali tal-patrijiet), li
kienu jagħmlu flimkien il-Provinċja Ingliża, inklużi sitt kunventi fl-Iskozja. Skond
Thomas of Eccleston, fis-sena 1255 kien hemm 1242 Franġiskani fl-Ingilterra u l-Iskozja.
Tant kienet fjorenti l-Provinċja Ingliża fl-Ordni, li l-Ministru Ġeneral Giovanni da Parma,
fis-sena 1250, qal: “Kemm nixtieq li Provinċja bħal din kienet tinsab fiċ-ċentru tad-dinja
u tagħti eżempju lill-Ordni kollu”.
F‟Oxford malajr daħlu vokazzjonijiet ġodda, hekk li disa‟ snin biss wara li waslu
l-Franġiskani kienu daħlu 40 żagħżugħ fil-kunvent ta‟ Oxford. Ix-xhieda ta‟ ferħ ta‟ lewwel
aħwa kienet tittieħed miż-żgħażagħ, hekk li professuri bħal Robert Grossatesta
għinhom, u l-istudent tiegħu, Adam Marsh, daħal Franġiskan u sar wieħed mill-akbar
għorrief li kellu l-Ordni.
Fl-Ordni Franġiskan
Kien fil-kunvent ta‟ Oxford li John Duns daħal bħala postulant. Meta kellu
tmintax il-sena seta‟ jidħol fl-Ordni, x‟aktarx fl-1284. Sena wara għamel il-professjoni.
F‟dan iż-żmien il-maġġoranza taż-żgħażagħ li kienu jidħlu fl-Ordni kienu jsiru kjeriċi, u
dawk li kienu l-aktar jippromettu fil-kamp ta‟ l-istudji kienu jmorru fl-Universitajiet għal
studji approfonditi, fejn kienu jsiru «lectores» (għalliema) ta‟ ħuthom il-patrijiet. L-aħwa
li ġabu lil John Duns f‟Oxford setgħu kienu patrijiet intellettwali li għarfu t-talenti li kellu
u l-kapaċità tiegħu għal studji aktar approfonditi.
20

Wara li temm l-istudji tiegħu fil-filosofija ta‟ Aristotli u fix-xjenzi naturali, John
Duns beda fl-1288 programm ta‟ tlittax il-sena ta‟ studji tejoloġiċi li kellhom iwassluh
biex jieħu t-titlu ta‟ duttur jew «magister» fit-tejoloġija. L-ewwel sitt snin kienu
iddedikati għal studju bażilari tat-tejoloġija, filwaqt li l-kumplament kienu iddedikati lil
studji approfonditi li jagħmlu mill-istudent professjonista fil-kamp tejoloġiku u jwassluh
għad-dottorat fit-tejoloġija.
Ordnat saċerdot
Oxford kienet fid-djoċesi ta‟ Lincoln, u nhar is-17 ta‟ Marzu 1291, l-isqof Oliver
Sutton, kien mexxa ordinazzjoni għall-Ordnijiet minuri u maġġuri fil-prijorat Benedittin
ta‟ Saint Andrew f‟Northampton. John Duns kien wieħed mill-ħames saċerdoti
Franġiskani li ġew ordnati f‟dik l-okkażjoni.
Wara l-ordinazzjoni saċerdotali John Duns kompla l-istudji tiegħu. F‟dan iżżmien
hu studja u ikkummenta l-«Liber Sententiarum» ta‟ Pietro Lombardo. Dan kien ittest
bażi ta‟ l-istudji patristiċi, filosofiċi u tejoloġiċi, fl-Universitajiet ta‟ Pariġi u ta‟
Oxford. L-erba‟ kotba li minnhom kien magħmul kienu jitrattaw dwar Alla Trinità; il-
Ħolqien, il-waqgħa ta‟ l-anġli u tal-bnedmin; l-Inkarnazzjoni, fidwa, virtujiet, u
kmandamenti; is-Sagramenti, l-eskatoloġija: mewt, ġudizzju, infern, u ġenna. Meta
spiċċa jikkummenta l-«Liber Sententiarum» John Duns kellu madwar 28 sena u sar
«Baccalaureus Sententiarum». F‟dan il-mument hu kellu jibda s-seba‟ snin ta‟ studji
aktar avanzati, li jwasslu għad-dottorat. Dawn kienu jikkwalifikawh biex jieħu l-«licentia
docendi» (liċenza li jgħallem) mill-kanċillier ta‟ l-Università, u l-grad ta‟ duttur fittejoloġija.
Matul dan iż-żmien l-istudent ried jiddefendi pubblikament id-«disputationes»,
jew diskussjonijiet dwar temi tejoloġiċi partikulari. Dawn id-diskussjonijiet kienu
jissejħu «Quaestiones disputatae», li kienu distinti mid-diskussjonijiet aktar solenni,
imsejħin «Quodlibeta». Dawn kienu jsiru biss mill-«magistri» l-aktar kapaċi, bħalma
kellu jsir John Duns meta kien fl-Università ta‟ Pariġi.
Lettur tal-«Liber Sententiarum»
Fit-tradizzjoni ta‟ l-Ordni Franġiskan il-kelma «lector» (lettur) tindika dak li llum
il-ġurnata nifhmu bil-kelma ingliża «lecturer». Kull provinċja kien ikollha l-letturi, li
kienu patrijiet kwalifikati fl-oqsma differenti tax-xjenzi sagri, li kienu jgħallmu f‟dawk li
kienu jissejħu «studia» (skejjel), li setgħu jkunu provinċjali, jew ġenerali. Hekk kull
provinċja kien ikollha «studium» tagħha, li minnu kienu jintagħżlu l-istudenti li
jippromettu ħalli jintbagħtu għal studji superjuri f‟xi «studium generale» fl-ibliet kbar
universitarji.
Meta kellu 30 sena, fl-1296, John Duns Scotus kien jieħu sehem fiddiskussjonijiet
akkademiċi, u kien fadallu erba‟ snin biex itemm it-taħriġ tiegħu ħalli jsir
«magister» u jirċievi l-«licentia docendi». Hu kellu jħejji sensiela ta‟ lezzjonijiet li
21

kellhom ikopru d-diversi oqsma tax-xjenzi tejoloġiċi. Dan l-eżerċizzju kien l-ekwivalenti
ta‟ teżi dottorali, biex wieħed jipprova l-kompetenza tiegħu bħala għalliem. Ix-xogħol li
beda jagħmel John Duns f‟dan iż-żmien kien il-kummentarju fuq il-«Liber Sententiarum»
ta‟ Pietro Lombardo. Il-kummentarju ta‟ tejologu bħal Scotus, l-aktar jekk kien ikun
mogħti għall-pubblikazzjoni u d-distribuzzjoni bħala «Ordinatio», kien ikun l-aktar biċċa
xogħol tejoloġika li tiġbor fiha kollox. Hekk kien għamel diġà San Bonaventura minn
Bagnoregio (1217-1274), id-Duttur Serafiku Franġiskan, meta kien ikkummenta l-«Liber
Sententiarum» fl-Università ta‟ Pariġi.
Fl-Universitajiet il-lezzjonijet dwar il-«Liber Sententiarum» kien jsiru fi ġranet
differenti, li fihom kienu jieħdu sehem il-professuri u l-istudenti tad-diversi Ordnijiet
Mendikanti li kienu jistudjaw fl-Universitajiet, partikolarment, iż-żewġ Ordnijiet
Mendikanti ewlenin, il-Predikaturi (Dumnikani) u l-Minuri (Franġiskani), u ż-żewġ
Ordnijiet Mendikanti l-oħrajn, il-Karmelitani u l-Agostinjani.
Il-metodu li kien isegwi l-lettur meta jagħmel il-lezzjoni tiegħu kien imsejjaħ
«Skolastiku». Wara li kien jippreżenta l-kwestjoni, bl-indikazzjoni tad-distinzjoni li
kienet tindikaha fil-«Liber Sententiarum», hu kien jibda b‟serje ta‟ argumenti kontra lpożizzjoni
tiegħu li hu kellu jiddefendi. Dawn l-argumenti kienu jissejħu «argumenta
principalia». Wara dan hu kien jintroduċi xi argumenti oħrajn kontra dawk ta‟ qabel, li
kienu jibdew bil-frażi «sed contra», jew «ad oppositum». Imbagħad kien jiġi l-«corpus»
jew il-parti prinċipali tal-lezzjoni. Fiha l-lettur kien jippreżenta serje ta‟ opinjonijiet
kurrenti dwar is-suġġett, u mbagħad kien jippreżenta s-soluzzjoni tiegħu, li kienet tixbaħ
id-«determinatio» li kien jagħti l-«magister». L-aħħar parti, li kienet magħmula mill-
«argumenta principalia», kienet is-soluzzjoni personali tal-lettur għall-argumenti li kien
hemm kontrih fl-introduzzjoni tal-lezzjoni.
L-aħħar snin f’Oxford
Wara din l-ewwel sena ta‟ kummentarji dwar il-«Liber Sententiarum», John Duns
kellu jibda jgħallem il-Bibbja bħala «baccalaureus biblicus». Hu kellu jiffamiljarizza
ruħu ma‟ test Bibliku u mal-«glossae», jew kummenti dwaru, ħafna drabi mill-kitbiet tas-
Santi Padri. Il-ħidma tal-«magister» kienet ukoll tikkonsisti filli jgħallem l-Iskrittura
wara l-Prima, filgħodu kmieni, u li jagħmel «sermones», jew priedki, fl-Università.
L-aħħar sena ta‟ l-istudju tiegħu John Duns għaddieha bħala «baccalaureus
formatus», li matulha ried jieħu sehem fid-diskussjonijiet immexxijin minn «magistri»
differenti. B‟hekk hu wkoll seta‟ jsir «magister» fl-Università ta‟ Oxford. Jidher, iżda, li
fl-1300 il-Provinċja Ingliża għażlet lil John Duns Scotus biex tibgħatu fl-Università ta‟
Pariġi, l-aktar waħda famuża tad-dinja medjevali, biex hemmhekk hu jokkupa kattedra ta‟
«magister».
Maħtur lettur f’Pariġi u l-ministeru pastorali tiegħu
22

Il-ħatra bħala lettur f‟Pariġi kienet issir mill-Ministru Ġeneral innifsu bħala kap
ta‟ l-Ordni tal-Patrijiet Minuri. Normalment il-lettur kien jiġi avżat minn sentejn qabel
dwar din il-ħatra. Billi John Duns beda jikkummenta l-«Liber Sententiarum» f‟Pariġi filħarifa
ta‟ l-1302, mela hu diġà kien ġie maħtur għall-Università ta‟ Pariġi fl-1300.
Fis-sajf ta‟ l-1300 hu kien diġà beda jaħdem fuq il-materjal tal-«Lectura» tiegħu.
Din l-edizzjoni żviluppata tal-lezzjonijiet tiegħu hi msejħa «Opus Oxoniense» (Opra ta‟
Oxford), jew ukoll «Ordinatio», fl-edizzjoni tal-Vatikan.
John Duns Scotus, iżda, ma kienx biss studjuż kbir, imma wkoll saċerdot ħabrieki
fil-pastorali. L-iżvilupp ta‟ l-Ordni Franġiskan matul is-sekli 13 u 14 kien jiddependi
prinċipalment mill-kunventi l-kbar li huma kellhom fl-ibliet, l-aktar dawk universitarji, u
li magħhom kien hemm dejjem il-«knisja konventwali», ċentru ta‟ attività pastorali. Dan
il-fenomenu kien biddel il-bixra pastorali ta‟ l-Ewropa, għax filwaqt li sa nofs is-seklu 13
l-uniċi knejjes kbar kienu l-kattidrali u l-kolleġġjati tal-kleru djoċesan u l-abbaziji kbar
tal-Benedittini, minn dak il-ħin daħlu wkoll il-knejjes konventwali tad-Dumnikani,
Franġiskani, Karmelitani u Agostinjani, prattikament f‟kull belt ewlenija ta‟ l-Ewropa.
Kien dan il-fattur ukoll li nissel rivalità u nuqqas ta‟ qbil mhux żgħir bejn il-kleru
djoċesan u l-Ordnijiet Mendikanti, li kienu jiġbdu għal warajhom eluf ta‟ nies. Fuq
kollox, dawn ta‟ l-aħħar kienu ingħataw diversi privileġġi mill-Papiet, hekk li l-knejjes
tagħhom kienu meqjusin bħall-knejjes kolleġjali, bi dritt ta‟ l-Uffiċċju Divin fil-kor, dfin
u daqq tal-qniepen. Billi l-Ordnijiet Mendikanti għandhom l-hekk imsejjaħ «privileġġ
apostoliku», li bih jiddependu direttament mis-Santa Sede fit-tmexxija interna tagħhom,
dan ukoll kompla żied il-problemi ma‟ l-isqfijiet djoċesani, li raw f‟dawn ir-reliġjużi
ġodda bħal thedida għad-drittijiet li dejjem kellu l-kleru djoċesan.
Nafu li fit-23 ta‟ Lulju 1300 il-Ministru Provinċjal ta‟ l-Ingilterra, Hugh of
Hartlepool, kien iltaqa‟ ma‟ l-isqof ta‟ Lincoln John Dalderby, u talbu biex japprovalu 24
patrijiet bħala konfessuri. L-isqof ħaseb li dawn kienu ismijiet biex jaqdu fil-knejjes
kollha tad-djoċesi kbira tiegħu, imma l-Provinċjal wieġeb li kienu meħtieġa għall-knisja
Franġiskana ta‟ Oxford. L-isqof ma setax jagħti permess bħal dan, u fl-aħħar ikkonċeda
li l-konfessuri approvati jkunu tmienja. Fost l-aħwa li kienu fil-lista tal-Provinċjal, imma
li ma ġewx aċċettati, insibu dak ta‟ John Duns, li jurina l-ħeġġa li kellu dan il-Franġiskan
żagħżugħ mhux biss għall-istudju, imma wkoll għall-ħidma pastorali.
F‟dan iż-żmien ġara fatt kurjuż li fih daħal Scotus. Waslet l-aħbar li s-Sultan ta‟
l-Eġittu kien tilef battalja kontra t-Torok f‟Medjamaa-el-Morudj, f‟Diċembru 1299. Il-
Franġiskani kienu interessati f‟din il-ġrajja, għaliex is-Sultan Hayton II ta‟ l-Armenia u s-
Sultan Enriku II ta‟ Ċipru, kienu jipproteġu l-Franġiskani u kienu allejati Kristjani tat-
Torok. L-aħbar waslet f‟Canterbury minn Franġiskani f‟Ġunju 1300, u malajr tferrxet sa
Oxford. Hemmhekk kien hemm ottimiżmu fost l-istudjużi li, x‟aktarx kellha titwettaq ilprofezija
ta‟ Albumazar, astronomu Musulman, li fil-kitba tiegħu bil-Latin «De Magnis
Coniunctionibus» dwar il-pjaneti kien ħabbar li l-liġi ta‟ Mawmettu ma setgħetx iddum
aktar minn 693 sena. Dan il-ktieb kien żgur jinsab fil-librerija li Grossatesta kien ħalla
lill-Franġiskani, għax nafu l-istudjuż Franġiskan Roger Bacon kien jaf bih. Fl-«Opus
Maius», Roger Bacon kiteb: «Hekk din il-liġi dalwaqt se tkun meqruda bil-grazzja ta‟
23

Alla, u dan ikun ta‟ faraġ kbir għall-Insara». Fil-fatt, anke Scotus jitratta din il-kwestjoni,
mix-xeħta fi priedka li hu kien għamel fil-knisja Franġiskana ta‟ Oxford. Fl-«Ordinatio»
kien daħħal kwestjoni ġdida dwar is-superjorità tal-liġi ta‟ Kristu fuq dik ta‟ Mawmettu.
Fil-prologu ta‟ l-«Ordinatio», numru 112, hu jikteb hekk: «Jekk is-setta ta‟ Mawmettu hi
meqjusa bħala tfixkil, jiena nwieġeb li hi bdiet aktar minn sitt mitt sena wara l-liġi ta‟
Kristu u li, bir-rieda ta‟ Alla, għad tintemm dalwaqt, għaliex f‟din is-sena 1300 mittwelid
ta‟ Kristu hi ddghajfet ħafna, u bosta minn dawk li jemmnu fiha mietu, jew ħarbu;
u hemm profezija fosthom li tgħid li din is-setta għad trid tintemm». Ninsabu fl-1300, listess
sena li fiha l-Papa Bonifaċju VIII nieda l-ewwel ġublew fil-belt ta‟ Ruma.
Scotus jgħallem f’Cambridge
F‟Lulju ta‟ l-1300 John Duns kien temm it-taħriġ tejoloġiku tiegħu f‟Oxford,
imma kien fadallu sena oħra qabel jitlaq lejn Pariġi. Għax biex wieħed jgħallem il-
«Liber Sententiarum» f‟Pariġi kien mitlub li jkollu 14 il-sena ta‟ taħriġ tejoloġiku filprovinċja
tiegħu. Kien għalhekk li John Duns mar fl-Università ta‟ Cambridge u għadda
xi żmien jgħallem hemmhekk. Hemm manuskritt tas-seklu 14 fil-Merton College ta‟
Oxford li jgħid: «Dan meħud mill-Ordinatio tal-Venerabbli Patri John Duns ta‟ l-Ordni
tal-Patrijiet Minuri li kien jgħallem f‟Cambridge, Oxford u Pariġi, u miet f‟Köln».
L-ewwel snin ta’ Scotus f’Pariġi
Fl-1302 John Duns Scotus seta‟ jmur f‟Pariġi. Il-belt ta‟ Pariġi kellha l-aqwa
waħda fost l-universitajiet tal-medjuevu, l-aktar f‟dawk li huma studji tejoloġiċi.
Hemmhekk kien hemm żewġ «studia», wieħed tad-Dumnikani, li fih kien għallem San
Tumas t‟Aquino, u l-ieħor tal-Franġiskani, fejn kienu għallmu Alexander of Hales u San
Bonaventura. F‟Pariġi Scotus seta‟ jiġi f‟kuntatt ma‟ studenti li kienu ġejjin mill-Ewropa
kollha. Hu x‟aktarx f‟Pariġi li John Duns żdiedlu l-laqam ta‟ Scotus ma‟ ismu, biex
jiddistingwuh. Scotus beda jgħallem f‟Ottubru 1302, meta l-«magister regens» ta‟ liskola
Franġiskana kien Gundisalv minn Spanja, li aktar tard kellu jsir Ministru Ġeneral
ta‟ l-Ordni. Dik is-sena Gundisalv kien mexxa disputa famuża mal-mistiku Dumnikan
Meister Eckhart, li fiha ħa sehem Scotus.
Sadanittant kien hemm taqlib politiku fil-belt kapitali Franċiża. Il-ġlieda twila
bejn il-Papa Bonifaċju VIII u r-re ta‟ Franza, Filippu s-Sabiħ, kienet waslet fil-quċċata
tagħha. Il-kontroversja bdiet tinstema minn fuq il-pulpti u fl-Università, u sakemm
Scotus kien spiċċa l-ewwel sena tiegħu bħala lettur l-Università nnifisha ġiet magħluqa.
Ir-re Filippu s-Sabiħ (1285-1314) kien ried jestendi t-territorju u l-qawwa politika tiegħu
minn fuq dahar ir-re Edward I ta‟ l-Ingilterra, li kien Duka ta‟ Gascony. Hekk bdiet ilgwerra
bejniethom. Biex jiġbor flus għall-gwerra r-re ta‟ Franza beda jintaxxa l-proprjetà
tal-Knisja. Bonifaċju VIII skomunikah u ma ħalliex lill-Università ta‟ Pariġi tagħti titli
ta‟ studji tejoloġiċi. Min-naħa tiegħu Filippu laqqa‟ konċilju ġenerali biex l-isqfijiet
iġiegħlu lill-Papa jirreżenja. Hu rnexxielu jirbaħ fuq in-naħa tiegħu l-kleru ta‟ Franza, l-
Università u qawwiet oħrajn. Saret demostrazzjoni kbira kontra l-Papa fl-24 ta‟ Ġunju
24

1303, li fiha ħadu sehem ukoll l-Ordnijiet Mendikanti. Imbagħad sar eżami millkummissarji
rjali biex jaraw min kienu dawk il-patrijiet li ma ħadux sehem fil-protesta.
Sabu li 70 kienu ħadu sehem, imma xi 80 patri kienu baqgħu fidili lejn il-Papa. Fost
dawn kien hemm l-isem ta‟ John Duns Scotus. Ir-re ħareġ ordni li dawk li kienu
jappoġġjaw il-Papa kellhom jitilqu minn Franza fi żmien tlitt ijiem. Scotus u Gundisalv
minn Spanja kienu fost dawk li kellhom jitilqu.
Ma nafux eżatt fejn mar Scotus. Forsi mar lura Oxford, jew inkella dan hu lperjodu
li fih kien għamel il-lezzjonijiet f‟Cambridge. Sadanittant ir-re Filippu kien
bagħat is-suldati tiegħu biex jaqbdu lill-Papa Bonifaċju jixħtuh il-ħabs, u forsi din kienet
ir-raġuni tal-mewt tal-Papa. Is-suċċessur ta‟ Bonifaċju VIII, il-Papa Benedittu XI,
ipprova jreġġa‟ lura l-paċi, neħħa l-interdett kontra Filippu u l-Università f‟April 1304, u
hekk l-Università reġgħet setgħet tiftaħ u l-istudjużi jiġu lura.
Fil-Kapitlu ta‟ Pentekoste ta‟ l-Ordni Franġiskan, fl-istess sena 1304, Gundisalv
minn Spanja ġie elett Ministru Ġeneral ta‟ l-Ordni. F‟Novembru hu kiteb lill-gwardjan
tal-«magna domus studiorum» (il-kunvent il-kbir ta‟ l-istudji) ta‟ Pariġi, u qallu li kien
qiegħed jaħtar bħala «magister regens» ta‟ l-istudju Franġiskan «lil Patri John Duns
Scotus, li l-ħajja tiegħu li ħaqqha tifħir, u li l-għerf eċċellenti u l-kapaċità l-aktar sottili
tiegħu, kif ukoll il-kwalitajiet oħrajn tiegħu jiena infurmat tajjeb bihom, kemm minn
esperjenza twila kif ukoll minn dak li jingħad fuqu kullimkien». It-tradizzjoni tgħid li
Scotus, matul l-ewwel mawra tiegħu f‟Pariġi, kien ta l-lezzjoni famuża li fiha għamel iddifiża
brillanti tal-privileġġ ta‟ l-Immakulata Kunċizzjoni tal-Verġni Marija, u forsi din
kienet l-okkażjoni li ġabitlu tant fama u li għaliha jirreferi Gundisalv.
Scotus «magister regens» f’Pariġi
Scotus sar «magister regens» ta‟ l-istudju Franġiskan ta‟ Pariġi fis-sena 1305.
Bħala magister hu kellu d-dmir li jispjega xi ktieb tal-Bibbja fil-lezzjoni ta‟ filgħodu
kmieni u jmexxi «disupta ordinarja» li fiha l-baċċillieri setgħu jieħdu sehem. Nafu li
Scotus mexxa disputa bħal din mal-«magister» Dumnikan Godin, fuq il-prinċipju ta‟ lindividwazzjoni.
Kien hemm ukoll kontroversji ħajjin bejn Duns Scotus u l-«magister»
Dumnikan Hervé de Nédellac. Id-difiża tiegħu ta‟ l-Immakulata Kunċizzjoni qajjmet
kontroversja ma‟ wieħed «magister» sekular (jiġifieri qassis djoċesan), Jean de Pouilly.
Flimkien ma‟ l-istudenti fl-iskola Franġiskana kien ukoll jiddiskuti kwestjonijiet
tejoloġiċi, magħrufin bħala «Collationes», li għandna minnhom kemm mill-perjodu
tiegħu f‟Oxford kif ukoll minn dak f‟Pariġi.
Nafu l-metodu li bih kien jgħallem John Duns mill-kitbiet ta‟ l-istudenti tiegħu,
fosthom Antonius Andreas, li jgħid li kiteb «minn dak li qal il-Magister John Duns,
Skoċċiż, minn fuq il-kattedra». Il-letturi normalment kienu jagħmlu l-lezzjonijiet
tagħhom spontanjament, aktar milli jiktbuhom, u dan hu ċar fil-metodu li bih kien
jgħallem Scotus. Ma għandniex għalhekk nistagħġbu li l-manuskritti li waslu għandna
mill-bidu tas-seklu 14 ma fihom xejn mill-priedki tiegħu fl-Università jew millezzjonijiet
bibliċi tiegħu. L-unika kitba kbira ta‟ Scotus hi l-monumentali «Ordinatio», li
25

hi ibbażata fuq il-lezzjonijiet li kien jagħti fuq il-«Liber Sententiarum» f‟Oxford u Pariġi.
Din l-opra, kif ukoll il-«Quodlibet» maġistrali tiegħu, kienu għadhom mhux mitmuma
meta hu kellu jerġa‟ jħalli Pariġi biex imur Köln.
Il-«Quodlibeta»
Tkellimna dwar il-kummentarju tal-«Liber Sententiarum» li għamel Scotus.
Tajjeb li nżidu xi ħaġa dwar il-«Quodlibeta» tiegħu, li kienu l-akbar kontribut tiegħu littejoloġija
bħala «magister regens» f‟Pariġi. Il-kelma «quodlibet» bil-Latin tfisser «kull
ħaġa». Tirreferi mela għal diskussjoni dwar kull tema tejoloġiku possibbli.
Fil-kitbiet ta‟ l-Iskolastika medjevali nsibu pjuttost ġabra ta‟ kwestjonijiet li kienu
jitqajjmu waqt xi dibattitu pubbliku jew disputa. Mill-bidunett tal-formazzjoni tejoloġika
tiegħu l-istudent kien jiġi mħarreġ kif jiddiskuti, jagħmel kritika u jwieġeb biex
jiddefendi l-pożizzjonijiet tejoloġiċi li kien iħaddan. Il-professuri kienu jagħmlu disputi
pubbliċi f‟xi ġranet tal-ġimgħa, imsejħin «ordinarji», jew «solenni». Imbagħad kien
hemm id-disputi lejliet li wieħed kien jirċievi d-dottorat fit-tejoloġija (vesperies), fil-jum
proprju tad-dottorat, imsejħin «inceptio» jew «aula», għaliex l-istudent kien imexxi ddisputa
quddiem l-isqof fis-sala l-kbira ta‟ l-Università. Imma l-aktar disputi solenni
kienu l-«Quodlibeta» li kien jagħmel il-«magister regens».
Waqt il-«Quodlibeta», kif juri isimha, dawk preżenti setgħu iqajjmu kull suġġett li
jridu lill-«magister». Dawn id-diskussjonijiet solenni kienu jsiru l-aktar matul l-Avvent
jew matul ir-Randan. Naturalment biex «magister» kien jaċċetta li joqgħod għal disputa
bħal din kien irid ikollu kapaċità mhux komuni, esperjenza twila u formazzjoni
intellettwali wiesgħa, billi kien jiġi mistoqsi fuq diversi suġġetti f‟daqqa.
Fiż-żmien qasir li fih dam «magister regens» (1305-1307) Scotus mexxa darba
waħda biss disputa dwar il-«Quodlibeta». Nafu li l-kontenuti ta‟ din id-diskussjoni kienu
jinkitbu minn xi skribi permezz ta‟ «reportata», jew noti, li kienu jieħdu waqt id-disputa.
Scotus jgħallem f’Köln
Fis-sena 1307 Scotus reġa‟ telaq malajr minn Pariġi lejn il-belt Ġermaniża ta‟
Köln, biex jgħallem it-tejoloġija fil-kunvent Franġiskan ta‟ hemhekk. Ma nafux
eżattament kif u għaliex Scotus telaq minn Pariġi meta kien fil-quċċata tal-karriera tiegħu.
Forsi għax xi wħud kienu jqisu t-tagħlim tiegħu dwar l-Immakulata Kunċizzjoni bħala
eretiku? Jew forsi għaliex mill-ġdid reġa‟ ġibed fuqu l-mibegħda tar-re ta‟ Franza meta
ma riedux jiddikjara l-majjistru ġenerali tal-Kavallieri Templari bħala eretiku, u ma
riedux jissopprimi lit-Templari biex jikkonfiska l-ġid ta‟ l-Ordni għat-teżor irjali? Jew
kienet biss ix-xewqa tiegħu li jmur jaqsam il-għerf kbir tiegħu wkoll ma‟ ċentri oħrajn ta‟
studju fl-Ordni? It-tweġiba forsi qatt ma nkunu nafuha.
26

Il-mewt ta’ Scotus f’Köln u l-kult tiegħu bħala Beatu
F‟ Köln Scotus ma kellux idum ħafna jgħallem it-tejoloġija. Fit-8 ta‟ Novembru
1308, meta kellu biss 42 sena, u wara karriera glorjuża, John Duns Scotus miet filkunvent
Franġiskan. Skond in-«Nekroloġju» antik tal-kunvent ta‟ Köln, li fih jitniżżlu lismijiet
tal-patrijiet mejtin skond it-tradizzjoni Franġiskana, u li kien jeżisti meta fl-1619
kien infetaħ il-qabar ta‟ Scotus, jingħad li r-«Reverendu Patri John Duns Scotus, magħruf
bħala Duttur Sottili, u Lettur f‟Köln, miet fit-8 ta‟ Novembru 1308». Il-fdalijiet tiegħu
indifnu fil-«Minoritenkirche» maġenb il-kattidral famuż ta‟ Köln, li sa l-1802 kienet
knisja tal-Patrijiet Minuri Konventwali, u mbagħad, minħabba s-soppressjonijiet
Napoleoniċi, għaddiet f‟idejn il-kapitlu tal-kattidral. Wara l-gwerra l-Patrijiet Minuri
Konventwali reġgħu ġew awtorizzati biex juffiċjaw fil-«Minoritenkirche». Saru maddisa‟
rikonjizzjonijiet tal-fdalijiet ta‟ Scotus matul is-sekli, u fil-gwerra l-fdalijiet tiegħu
ittieħdu għal xi żmien fil-kattidral ta‟ Köln, billi l-knisja Franġiskana intlaqtet millbombardamenti.
Il-kult ta‟ John Duns Scotus dejjem kien ġie mogħti lilu bħala Beatu
«ab immemorabili tempore» (minn żmien immemorabbli), l-aktar fl-Ordni Franġiskan,
f‟Edinburgh, Köln u Nola. Kien il-Papa Ġwanni Pawlu II li żar il-qabar ta‟ John Duns
Scotus f‟ Köln fil-15 ta‟ Novembru 1980. Fil-20 ta‟ Marzu 1993, Ġwanni Pawlu II
iddikjara l-kult tal-Beatu John Duns Scotus «ab immemorabili tempore» fil-bażilika ta‟
San Pietru fil-Vatikan.
Il-mixja għall-għarfien tal-kult uffiċjali li jistħoqqlu l-Beatu John Duns Scotus
kienet twila u iebsa, l-aktar għaliex kienu bosta dawk li opponew id-duttrina tiegħu. Kien
il-qaddis Franġiskan San Bernardin minn Siena (1380-1444), predikatur u tejologu
magħruf, li beda jimpenja ruħu biex imexxi „l quddiem il-beatifikazzjoni kanonika ta‟
Duns Scotus. Il-Papa Sistu IV, li kien Franġiskan, approva l-kult liturġiku ta‟ l-
Immakulata Kunċizzjoni fl-1480, u fl-Uffiċċju liturġiku tal-festa għamel riferiment
espliċitu għal Duns Scotus. Fl-1568 il-Papa Dumnikan San Piju V ta l-permess lill-
Franġiskani biex jgħallmu t-tejoloġija skond it-tradizzjoni Skolastika tagħhom,
partikolarment dik Scotista. Bejn l-1582 u l-1637 il-Beatu Umile da Bisignano xerred ilvenerazzjoni
lejn Duns Scotus fil-belt ta‟ Nola, fil-Campania. Fl-1706-07 beda l-ewwel
proċess kanoniku ta‟ bejatifikazzjoni fil-belt ta‟ Köln fil-Ġermanja. Fl-1709-11 sar
proċess ieħor f‟Nola, li iddikjara l-kult «ab immemorabili tempore». Fit-8 ta‟ Diċembru
1854, il-Beatu Piju IX, Papa, iddikjara d-Domma ta‟ Fidi ta‟ l-Immakulata Kunċizzjoni,
fil-Bulla «Ineffabilis Deus». Minn dak il-ħin ir-rikonoxximent tal-qdusija ta‟ Scotus seta‟
jikber bla tfixkil.
Fl-1905-06 sar it-tieni proċess f‟Nola, u fl-1918 sar il-proċess ta‟ beajtifikazzjoni
f‟Ruma. Fl-1927 twaqqfet is-sezzjoni Scotista fil-Kulleġġ ta‟ San Bonaventura ta‟
Quaracchi (Firenze). Fl-1938 il-Commissione Scotista ħadet is-sede tagħha fil-Pontificio
Ateneo Antonianum ta‟ Ruma, u bdiet l-edizzjoni kritika ta‟ l-opri ta‟ Duns Scotus taħt
id-direzzjoni ta‟ Patri Carlo Balic OFM. Fl-1966 sar il-Kungress Internazzjonali
f‟Oxford u Edinburgh, fl-okkażjoni tas-7 Ċentenarju mit-twelid ta‟ John Duns Scotus.
Fl-14 ta‟ Lulju 1966, Pawlu VI, fl-Ittra Apostolika «Alma Parens», sejjaħ lil Duns Scotus
bħala iben ġenju ta‟ l-Iskola Franġiskana. Fil-15 ta‟ Novembru 1980 il-Papa Ġwanni
Pawlu żar Köln u waqaf jitlob fuq il-qabar ta‟ John Duns Scotus. Dakinhar hu sejjaħ lil
27

Scotus «Torri tal-fidi». Fl-4 ta‟ Awissu 1983 il-Ministru Ġeneral tal-Patrijiet Minuri,
Patri John Vaughn OFM, iltaqa‟ mal-Kardinal Arċisqof ta‟ Köln, Josef Höffner, biex
ifasslu proġett għad-dikjarazzjoni uffiċjali tal-kult lejn il-Beatu John Duns Scotus. Fl-
1984 il-Ministri Ġenerali ta‟ l-I Ordni Franġiskan talbu lill-Papa Ġwanni Pawlu II biex
formalment jiddikjara Beatu lil John Duns Scotus. Għal dan il-għan, fl-1985 twaqqfet
kummissjoni inter-Franġikana biex tħejji «Positio» ġdida għall-kawża tal-bejatifikazzjoni.
Fis-6 ta‟ Lulju 1991, quddiem il-Papa Ġwanni Pawlu II, ġie promulgat id-digriet dwar ilfama
ta‟ qdusija, il-virtujiet erojċi u l-kult «ab immemorabili tempore» tal-qaddej ta‟ Alla
John Duns Scotus. Fl-20 ta‟ Marzu 1993, fil-bażilika ta‟ San Pietru, fil-Vatikan, il-Papa
Ġwanni Pawlu II, waqt iċ-ċelebrazzjoni solenni ta‟ l-Għasar, ta l-unuri liturġiċi lill-Beatu
John Duns Scotus.
Bejn l-4 u t-8 ta‟ Diċembru 2003 il-«Pontificia Accademia Mariana
Internationalis» organizzat f‟Assisi Kungress Marjoloġiku Franġiskan fl-okkażjoni tal-
150 anniversarju mill-proklamazzjoni dogmatika ta‟ l-Immakulata, bit-titlu
«L‟Immacolata Concezione: Il-Contributo dei Francescani».
Wieħed mill-aktar Franġiskani qaddisin u magħrufin tas-seklu 20, il-Venerabbli
Qaddej ta‟ Alla Patri Gabriele Maria Allegra OFM (1907-1976), missjunarju u studjuż ta‟
l-Iskrittura, li ittraduċa l-Bibbja biċ-Ċiniż u li waqqaf l-Istudju Bibliku Franġiskan fiċ-
Ċina, illum f‟Hong Kong, u li wasal biex jiġi iddikjarat Beatu, kien devot kbir ta‟ John
Duns Scotus. Hekk mar jikteb dwar id-Duttur ta‟ l-Immakulata fil-memorji
awtobijografiċi tiegħu: «Jiena nara ll Scotus bħala d-Duttur ta‟ l-Immakulata, ta‟ Kristu
Sultan ta‟ l-univers, tal-Knisja għarusa ta‟ Kristu, difensur tal-Vigarju ta‟ Kristu, dak li
stħarreġ b‟mod serafiku l-misteru ta‟ l-Ewkaristija... Lejh iridu jħarsu biex jimitaw ilvirtujiet,
id-devozzjoni, il-kuraġġ, l-umiltà, l-ubbidjenza, il-faqar, l-ulied kollha ta‟
Missierna San Franġisk, li jqassmu l-Kelma ta‟ Alla lil ħuthom... Jiena rrid li jkolli lejn
il-Beatu John Scotus id-devozzjoni li kellhom lejh tant aħwa lajċi umli ta‟ l-Ordni...
Huma ċertament ma fehmux ta‟ bnedmin li kienu l-ispekulazzjonijiet għoljin ta‟ fra John
mill-Iskozja, imma kienu jafu li hu kien id-difensur ta‟ Marija Immakulata, il-kavallier
tagħha, id-duttur tagħha, il-martri tagħha, u dan kien biżżejjed biex jimliehom biddevozzjoni
u l-imħabba fraterna għalih» 1 .
1 «Memorie» autobiografiche del p. Gabriele M. Allegra OFM, Missionario in Cina, a cura di S. GOZZO,
Roma 1986, 123-124, 248-251.
28

Kapitlu 3
JOHN DUNS SCOTUS
U D-DUTTRINA DWAR L-IMMAKULATA
It-tejoloġija ta’ John Duns Scotus hi mibnija fuq xi prinċipji fundamentali. Fil-
Medjuevu t-tejoloġija kienet tinbena b’argumenti filosofiċi u b’argumenti ta’ prova mill-
Kelma ta’ Alla u mill-kitbiet tas-Santi Padri u d-Dutturi tal-Knisja. It-tejoloġija kienet logħla
quċċata ta’ l-għerf, u x-xjenzi l-oħrajn kollha, inklużi l-filosofija u x-xjenzi
naturali, kienu kollha għas-servizz tat-tejoloġija. Hu importanti li nifhmu dan il-prinċipju
għax inkella ma nkunux nistgħu nifhmu l-Medjuevu fil-kuntest globali u Kristjan tiegħu.
Il-prinċipju ta’ l-individwazzjoni
Il-prinċipju fundamentali tal-filosofija ta’ Scotus hu li l-individwu għandu lpreċedenza
fuq dak kollu li hu universali. Scotus baqa’ magħruf għall-prinċipju ta’
individwazzjoni. Il-prinċipju ta’ l-individwazzjoni fil-bniedem jinsab fir-ruħ, li hi
essenza intrinsika fiha nnifisha, kif ukoll fir-relazzjoni li għandha mal-ġisem. Scotus
isostni li f’kull individwu hemm differenza li tiddistingwih mill-oħrajn kollha, u li hi
proprja u unika għal kull individwu maħluq. Din id-differenza unika Scotus isejħilha bilkelma
latina «haecceitas», bl-ingliż «thisness», jiġifieri dak li jagħmel individwu dak li
hu u mhux ħaġa oħra. Jekk dan il-prinċipju napplikawh għad-duttrina dwar il-ħolqien
nikkonkludu li Alla jrid li jiena, bħala individwu, neżisti bil-mod uniku tiegħi, u bil-valur
speċjali li jiena għandi fir-relazzjoni ma’ l-oħrajn. Kull ħlejqa, għaldaqstant, hi unika u
singulari, u hi riżultat ta’ l-imħabba ta’ Alla li joħloq għax irid u għax iħobb.
Id-duttrina dwar Alla
Fl-Ittra Apostolika «Alma Parens», il-Papa Pawlu VI jfakkarna kif Scotus bena ttejoloġija
tiegħu fuq żewġ prinċipji ta’ l-Iskrittura rigward Alla, jiġifieri fuq Eżodu 3,14,
fejn Alla jgħid: «Jien li jien»; u fuq l-I Ittra ta’ San Ġwann 4,16, fejn jingħad li «Alla hu
imħabba».
Għal Scotus Alla hu l-Ewwel Prinċipju tal-ħolqien, u n-natura tiegħu hi infinita u
perfetta. Fit-trattat tiegħu «De Primo Principio», Scotus juri l-kobor u l-perfezzjoni ta’
Alla. Hu juri l-misteru tat-Trinità bħala misteru li bih Alla jxerred l-imħabba tiegħu
bħala relazzjoni. Alla jħobb lilu nnifsu qabel kollox. Imma din l-imħabba ma kienetx
tkun perfetta kieku Hu ma jħobbx lil xi ħadd ieħor, għax l-imħabba hi «diffusivum sui»,
min-natura tagħha trid toħroġ u tixtered fuq xi ħadd ieħor. Għalhekk Alla l-Missier jħobb
lil Ibnu bħala l-arketipu jew mudell tal-ħolqien kollu. L-għaqda ta’ l-imħabba bejn il-
Missier u l-Iben tidher fl-Ispirtu s-Santu, li hu l-istess ħajja ta’ Alla.
29

Meta nitkellmu dwar il-Kristoloġija ta’ John Duns Scotus, naraw l-importanza ta’
din id-duttrina, li tipprovdi l-bażi tat-tagħlim tiegħu dwar Kristu u dwar l-Immakulata
Kunċizzjoni tal-Verġni Marija.
Ir-rieda ħielsa
John Duns Scotus jibni t-tejoloġija tiegħu fuq il-kunċett ta’ rieda ħielsa li hemm
f’Alla. F’Alla ma hemm l-ebda distinzjoni bejn ir-rieda divina, bejn l-inklinazzjoni jew laffett
tagħha għall-ġustizzja, u l-att ta’ mħabba li joħroġ mir-rieda divina u mill-essenza
divina. Scotus kien iqis li Alla hu, fin-natura tiegħu, l-istess ferħ, għaliex Hu jħobb lilu
nnifsu. Hu jagħraf lilu nnifsu b’mod ċar u għalhekk hu kuntent bih innifsu waħdu, u f’att
wieħed kapaċi jifhem dak kollu li jista’ jkun magħruf. Imma fl-istess ħin Alla wkoll
għandu l-qawwa li jħobb bil-libertà kollha dak kollu li jista’ joħloq, u billi Hu jrid li
joħloq bl-imħabba, Hu jagħmel li l-ħlejjaq isiru.
Din il-viżjoni hi kollha kemm hi Franġiskana. San Franġisk kien jara l-ħolqien
bħala rifless, xbieha, ta’ l-imħabba li ħierġa mir-rieda ħielsa ta’ Alla. Hekk mhux
biżżejjed li Alla jagħraf kollox, imma hu meħtieġ ukoll li jħobb il-ħlejjaq tiegħu. Lintellett
waħdu ma jasalx biex jifhem il-kobor tal-misteru ta’ Alla, jekk ma jarax ukoll irrieda
ħielsa li biha Alla joħroġ minnu nnifsu biex iħobb lill-ħlejjaq tiegħu.
Il-viżjoni ta’ Scotus hi wkoll viżjoni li taqbel mat-tagħlim ta’ San Pawl. Dan
narawh b’mod aktar ċar fil-każ tal-Kristoloġija. Imma wkoll il-ħolqien, kif jgħid l-
Appostlu Pawlu, «kollox bih kien maħluq u kollox bih qiegħed iżomm» (Kolossin 1,15-
18). Għaldaqstant, fi Kristu, il-ħolqien kollu ħareġ minn idejn Alla u jrid jirritorna għand
Alla.
Il-Kristoloġija ta’ John Duns Scotus
Kristu hu dak li Alla l-Missier ħabb qabel u fuq kull ħlejqa oħra. Biex juri limħabba
kbira tiegħu lejn il-ħolqien Alla ried li Ibnu jsir persuna umana fil-misteru ta’ l-
Inkarnazzjoni. F’dan ir-rigward Scotus għandu duttrina li hi unika, imma li hi għal
kollox ibbażata fuq l-Iskrittura (l-aktar fuq San Pawl) u li l-Knisja llum tagħtiha
importanza fil-maġisteru tagħha:
«Jiena ngħid li l-Inkarnazzjoni ta’ Kristu ma kienetx riżultat tad-dnub, imma
kienet diġà fil-moħħ ta’ Alla mill-eternità bħala ġid li hu l-eqreb għall-iskop li Alla kellu
meta ħoloq l-univers. Hekk Kristu fin-natura tiegħu ta’ bniedem jidher bħala eqreb lejn
dak l-iskop mill-ħlejjaq l-oħrajn kollha» (Ordinatio III, distinctio 19).
Fi kliem aktar sempliċi, Scotus jinsisti li Kristu sar bniedem biex jagħti glorja lil
Alla għall-ħolqien, li hu rivelazzjoni ta’ l-imħabba li ħarġet mir-rieda ħielsa tiegħu.
Għalkemm hu veru li Kristu sar bniedem biex jifdi lill-umanità li kienet waqgħet fiddnub,
imma dan ma kienx il-motiv oriġinali ta’ l-Inkarnazzjoni. Ukoll jekk l-ewwel
30

nedmin ma dinbux, Kristu xorta kien isir bniedem biex jagħti glorja lill-Missier għallimħabba
ħielsa tiegħu flimkien mal-ħolqien kollu.
Kristu hu l-ewwel wieħed fost il-ħlejjaq kollha, hu l-mudell li fuqu Alla l-Missier
ħalaq il-bnedmin u l-univers. Kristu kien ippredestinat sa minn qabel il-ħolqien tad-dinja.
Kristu, mela, hu l-espressjoni l-aktar perfetta ta’ l-imħabba ta’ Alla u l-motiv tad-dinjità
ta’ kull individwu maħluq xhieha tiegħu. Jekk din ix-xbieha ittebbgħet bid-dnub u Kristu
sar bniedem biex jifdi lill-umanità u jerġa’ jroddilha din ix-xbieha sabiħa, dan ma jtellifx
li, fil-pjan oriġinali ta’ Alla, Kristu, bħala bniedem, mhux marbut mad-dnub ta’ Adam,
imma mal-glorja li għandha tingħata lil Alla fil-ħlejjaq kollha tiegħu. F’din id-dehra
pożittiva tal-fidwa ta’ l-umanità irridu naraw issa kif Scotus jibni d-duttrina tiegħu dwar
l-Immakulata Kunċizzjoni tal-Verġni Marija.
John Duns Scotus u d-Duttrina ta’ l-Immakulata
Mill-istorja dwar il-festa u d-duttrina ta’ l-Immakulata Kunċizzjoni rajna li dan ittagħlim
ma kienx minn dejjem aċċettat uffiċjalment, għalkemm id-devozzjoni popolari,
jew «sensus fidelium», lejn l-Immakulata Kunċizzjoni ta’ Marija kienet dejjem preżenti
fil-Knisja. Ma nistagħġbux li Dutturi kbar tal-Knisja, bħal San Bernard ta’ Clairvaux,
San Tumas t’Aquino, u San Bonaventura, ma kienux aċċettaw dan il-privileġġ marjan filkitbiet
tagħhom. Kellu jkun John Duns Scotus li jiddefendi dan il-privileġġ ta’ Marija, li
mbagħad ġie aċċettat mill-Knisja bħala domma ta’ fidi fil-Bulla «Ineffabilis Deus» tal-
Beatu Piju IX, Papa (8 ta’ Diċembru 1854).
Hu importanti li, qabel ma nagħtu l-istorja u l-kontenuti tat-tagħlim ta’ John Duns
Scotus, nifhmu li mhux possibbli nitkellmu dwar Marija Immakulata jekk mhux fid-dawl
tat-tagħlim dwar Kristu ta’ l-istess John Duns. Għalhekk kien importanti li nibbażaw dan
li gej fuq dak li rajna fil-viżjoni Pawlina u Franġiskana li Scotus għandu dwar il-valur ta’
l-individwu, dwar il-ħolqien, dwar Alla bħala Trinità, dwar ir-rieda ħielsa ta’ Alla bħala
espressjoni ta’ l-imħabba tiegħu, u dwar Kristu bħala glorifikatur u feddej.
Il-festa ta’ Marija Immakulata fi żmien John Duns Scotus
Fil-Knejjes tal-lvant, sa mill-qedem, l-insara kienu jqimu l-jum tal-Kunċizzjoni
ta’ Marija fil-ġuf ta’ Anna, u jibbażaw din il-qima tagħhom fuq il-kitbiet Apokrifi, l-aktar
il-«Protovanġelu ta’ Ġakbu». Is-sens tal-festa kienet it-tnissil ta’ Marija fil-ġuf ta’ Anna,
fejn hi ġiet imqaddsa kif kien ġie mqaddes Ġwanni l-Battista fil-ġuf ta’ Eliżabetta. Mela,
sempliċement imqaddsa, u mhux meħlusa mid-dnub oriġinali.
Meta din il-festa iddaħħlet fil-Knisja tal-punent bdiet tieħu l-bixra li kellha
tiżviluppa fil-festa ta’ l-Immakulata Kunċizzjoni. Qabel l-invażjoni Normanna ta’ l-
Ingilterra fl-1066, il-festa tal-Kunċizzjoni kienet diġà popolari mal-popli Anglo-Sassoni.
Għalkemm in-Normanni ippruvaw jissopprimu din il-festa lokali, imma xorta baqgħet
popolari, l-aktar wara leġġenda dwar id-dehra ta’ Marija lil Helsin, Abbati ta’ Ramsey, li
31

hi ħelsitu mill-għarqa u talbitu li jiċċelebra l-festa tal-Kunċizzjoni tagħha fit-8 ta’
Diċembru. Fl-1129 il-Konċilju ta’ Londra ikkonferma l-festa għall-Ingilterra kollha.
Mill-Ingilterra l-festa xterrdet fin-Normandija u partijiet oħrajn ta’ l-Ewropa. Kien il-
Benedittin Eadmer ta’ Canterbury (+1124) li ipprovda l-ewwel duttrina tejoloġika dwar
il-Kunċizzjoni ta’ Marija. Hu mhux biss jaċċetta l-privileġġ li Marija ġiet imqaddsa filġuf
kif kien ġie mqaddes Ġwanni l-Battista, imma wkoll joħroġ bit-tejorija li Marija
x’aktarx li qatt ma setgħet tittebba’ bid-dnub tan-nisel.
Tejoloġi li kienu kontra d-duttrina ta’ l-Immakulata
San Bernard ta’ Clairvaux kiteb lill-kanoniċi ta’ Lyon u ċanfarhom talli kienu
jiċċelebraw il-festa tal-Kunċizzjoni. Jekk Marija ġiet imnissla wara l-għaqda taż-żwieġ
bejn Ġwakkin u Anna, skond Bernard, ma setax ikun li hi taħrab mill-effett tad-dnub
oriġinali, li kien jiġi trasmess lill-bnedmin fil-mument tat-tnissil bl-att taż-żwieġ. Din
kienet opinjoni li kienet komuni, u li għalhekk biha San Bernard qatt ma seta’ jaċċetta li
Marija kienet ġiet imnissla mingħajr l-ebda ħtija, imma biss li ġiet imqaddsa fil-ġuf ta’
ommha Anna wara li ttebbgħet bid-dnub oriġinali fit-tnissil.
San Tumas t’Aquino, id-Duttur Anġeliku Dumnikan, kontemporanju ta’ San
Bonaventura, jikteb hekk fis-«Summa Theologica», III, 27, 2, ad 2:
«Kieku r-ruħ tal-Verġni Mbierka qatt ma ttebbgħet bid-dnub oriġinali, dan kien
inaqqas id-dinjità ta’ Kristu, minħabba l-fatt li Hu l-Feddej universali ta’ kulħadd. Minn
dan jiġi li wara Kristu, li bħala l-Feddej universali ta’ kulħadd, ma kellux bżonn li jiġi
salvat, is-safa tal-Verġni Mbierka għandha tinżamm fl-ogħla ġieħ. Għaliex Kristu ma
ttebbax bl-ebda mod bid-dnub oriġinali, imma kien qaddis sa mit-tnissil tiegħu, skond kif
jgħid San Luqa 1,35: “Dak li jitwieled minnek ikun qaddis, u jkun jissejjaħ Bin Alla”.
Imma l-Verġni Mbierka fil-fatt ittebbgħet bid-dnub oriġinali, imma ġiet imnaddfa minnu
qabel twelidha meta kienet għadha fil-ġuf».
Lil dawk li kienu jiċċelebraw il-festa tal-Kunċizzjoni ta’ Marija, San Tumas
t’Aquino jkompli jweġibhom hekk:
«Għalkemm il-Knisja ta’ Ruma ma tiċċelebrax il-Kunċizzjoni tal-Verġni, imma hi
tittollera d-drawwa ta’ xi knejjes li jiċċelebraw din il-festa; għaldaqstant wieħed ma
għandux jikkundanna għal kollox din id-drawwa. Minkejja dan, iċ-ċelebrazzjoni ta’ din
il-festa ma tgħinniex biex nifhmu li Marija kienet ġiet imqaddsa fit-tnissil tagħha. Imma
billi ma nafux meta ġiet imqaddsa, fil-jum tat-tnissil tagħha aħna niċċelebraw il-festa tat-
Tqaddis tagħha aktar milli l-festa tal-Kunċizzjoni».
Tejologu ieħor li kien wieġeb għal din il-problema kien wieħed mill-«magistri»
sekulari ta’ l-Università ta’ Pariġi, Henry of Ghent, waqt disputa li kellu ma’ «magister»
ieħor jismu Godefroy de Fontaines. Hu ġie mistoqsi jekk il-festa tal-Kunċizzjoni kienetx
festa tat-tqaddis ta’ Marija fil-ġuf. Irrefera għat-tagħlim tad-Duttur Franġiskan
Alexander of Hales, li kien qal li l-kelma «santifikazzjoni», jew tqaddis, tirreferi
32

teknikament għall-purifikazzjoni tar-ruħ li kienet ittebbgħet bid-dnub oriġinali. Kien
għalhekk li r-ruħ ta’ Kristu qatt ma ġiet santifikata, għax Kristu ma kellux dnub oriġinali.
Imma r-ruħ ta’ Marija kienet ġiet santifikata wara t-tnissil tagħha fid-dnub oriġinali.
L-argumenti ta’ l-Iskolastiċi fl-Universitajiet kienu hekk ikkumplikati li nistgħu
nifhmu għaliex id-duttrina dwar l-Immakulata Kunċizzjoni ma setgħetx tiġi aċċettata
b’argumenti razzjonali. Biżżejjed ngħidu li huma kienu jiddistingwu bejn it-tnissil
permezz taż-żerriegħa («conceptio seminis») fl-att taż-żwieġ, u t-tnissil tal-persuna
umana («conceptio hominis»), meta r-ruħ tidħol fil-persuna. Issa jekk il-festa tat-twelid
ta’ Marija fit-8 ta’ Settembru ġiet antiċipata mit-tqala ta’ Anna, mela dan ifisser li fit-8 ta’
Diċembru l-insara jiċċelebraw il-«conceptio seminis» ta’ Marija. Dan hu t-tnissil «skond
il-ġisem», li skond dawn it-tejoloġi kien għad irid jiġi ipperfezzjonat bit-tnissil «skond
Alla», li janima l-ġisem bir-ruħ individwali u razzjonali. Saħansitra kienu waslu li jgħidu
li l-jum li fih Marija irċeviet ir-ruħ razzjonali kien il-11 ta’ Jannar, u li għalhekk Marija
ġiet santifikata fil-ġuf jew mall-mument tat-tnissil, jew fiż-żmien li għadda bejn it-tnissil
u l-infużjoni tar-ruħ!
L-effett tad-diskussjoni ta’ Henry of Ghent u l-oppożizzjoni li sab minn Godefroy
de Fontaines kellhom influss fuq l-Iskola Franġiskana, li fl-1293 kienet eżiljata minn
Pariġi minħabba l-ġlieda bejn ir-re Filppu ta’ Franza u l-Papa Bonfaċju VIII. F’dik issena,
f’Oxford, wieħed studjuż Franġiskan, William of Ware, li kien qiegħed jgħallem il-
«Liber Sententiarum», iddiskuta l-problema ta’ l-Immakulata Kunċizzjoni ta’ Marija. Hu
ma solviex il-problema, imma ħareġ b’espressjoni interessanti, li fiha qal hekk:
«Jiena dan nixtieq li nżomm, għaliex forsi jiena żbaljat, billi minix ċert millpożizzjoni
l-oħra. Imma jiena nippreferi niżbalja “per excessum”, billi nattribwixxi xi
prerogativa lil Marija, milli “per defectum” billi niċħadilha xi prerogativa li fil-fatt
għandha».
Fost l-istudenti li kien hemm dakinhar fil-kunvent ta’ Oxford jisimgħu lil William
of Ware kien hemm proprju John Duns Scotus. Kienet l-ewwel darba li hu sema’
tejologu li jrid jiddefendi interpretazzjoni «immakulista» tal-festa tal-Kunċizzjoni ta’
Marija. Aktar tard John Duns Scotus kellu jippreżenta l-kummentarji tiegħu għal-«Liber
Sententiarum». Fit-tielet ktieb u fit-tielet distinzjoni, fejn Pietro Lombardo jitkellem
dwar kif il-ġisem ta’ Kristu ġie msawwar fil-ġuf ta’ Marija, John Duns kien jaf li hu
wkoll kellu jiddiskuti l-problema tal-Kunċizzjoni ta’ Marija. Il-metodu ta’ Ware kien
għoġbu. Hu kellu l-ewwel jipprova l-possibilità («potuit»), imbagħad il-mod xieraq
(«decuit»), u fl-aħħarnett l-attwalità («fecit») tal-privileġġ «immakulista» Marjan.
«Potuit, decuit, ergo fecit» (Seta’, kien jixraq, mela hekk għamel), kien ir-raġunament
loġiku li jwasslu għall-prova li kellu jiddefendi. Imma qabel kien jaf ukoll li Duttur
famuż ta’ l-Iskola Franġiskana, Bonaventura da Bagnoregio (1217-1274), kien wasal biex
hu wkoll ċaħad din id-duttrina.
33

Il-pożizzjoni ta’ San Bonaventura
Meta kien jgħix fil-kunvent il-kbir ta’ l-istudji ta’ Pariġi, Bonaventura kien jaf
b’din l-opinjoni «immakulista» tal-patrijiet li kienu ġejjin mill-Ingilterra u n-Normandija.
Hu iddiskuta l-problema aktar minn sħabu d-Dumnikani Tumas t’Aquino u Albertu l-
Kbir, u ittrattaha fil-Kummentarju tiegħu għal-«Liber Sententiarum», imma fl-aħħar kellu
jiċħadha u jaċċetta l-opinjoni li Marija kienet ittebbgħet bid-dnub oriġinali. Hu jgħid li
Marija sofriet mit-tbatijiet kollha tagħna li huma l-effetti tad-dnub, u li billi hi tnisslet
b’mod naturali hi kellha tittebba’ bid-dnub u bil-konsegwenzi tiegħu. Fil-każ ta’ Kristu ttbatijiet
kienu hemm, imma Kristu kien laqagħhom minn jeddu bħala Adam ġdid u feddej
ta’ l-umanità. Fuq kollox, id-Dutturi kollha tal-Knisja kienu jżommu dak li jgħid San
Pawl fl-Ittra lir-Rumani 5,2: kulħadd dineb f’Adam. Din kienet l-akbar problema kontra
d-duttrina tat-tnissil bla tebgħa ta’ Marija. Jekk f’Adam kulħadd dineb, mela Marija, li hi
parti mill-umanità li kellha bżonn il-fidwa, ma setgħetx teħles milli tittebba’ bid-dnub
oriġinali fit-tnissil tagħha. B’hekk Kristu jintwera fid-dinjità tiegħu bħala Feddej ta’
kulħadd mingħajr l-ebda eċċezzjoni. Hekk jikkonkludi Bonaventura:
«Marija ma tistax tiġi eskluża minn dan, għaliex jekk nesaġeraw l-eċċellenza ta’ l-
Omm aħna nnaqqsu l-glorja ta’ Binha; u hekk nonqsu mir-rispett lejha, li xtaqet tagħt
glorja u tqim lil Binha u mhux lilha nnifisha. Ejjew mela nintrabtu ma’ din l-opinjoni,
għaliex il-ġieħ li jistħoqq lil Ġesù Kristu bl-ebda mod ma jnaqqas il-ġieħ mogħti lil
Ommu, billi l-Iben hu ħafna akbar mill-Omm; ejjew mela nżommu sħiħ ma’ dak li tgħid
l-opinjoni komuni, jiġifieri li s-santifikazzjoni tal-Verġni seħħet wara li hi kienet
ittebbgħet bid-dnub tan-nisel».
Il-problema tejoloġiku kif kien jarah Scotus
Mill-istudji tiegħu ta’ l-argumenti ta’ Ware u ta’ Bonaventura, John Duns Scotus
intebaħ li l-veru problema kien jirrigwarda kif hu kellu jibni argument effettiv biex
jiddefendi l-privileġġ tat-Tnissil bla tebgħa ta’ Marija. Scotus kien tal-fehma li l-ebda
tejologu qablu ma ried inaqqas b’xi mod il-kobor tal-verġinità ta’ Marija jew tas-safa
tagħha, jew li fost il-ħlejjaq kollha Hi kienet għal kollox bla dnub matul ħajjitha.
Rigward iż-żewġ argumenti li uża Ware biex jipprova («ergo fecit») dan il-privileġġ, largument
ta’ «decuit» (kien xieraq) kien l-aktar wieħed ħafif biex wieħed jiddefendih,
għax kulħadd kien jaqbel li kien jixraq li Marija tkun imnissla bla ebda ħtija biex tkun
Omm Kristu l-Feddej. Il-problema iebsa kienet l-argument dwar il-«potuit», jiġifieri
dwar kif Alla seta’ jagħmel li Omm Kristu tkun imnissla Immakulata.
Il-problema li kienu qajjmu t-tejoloġi kollha kienet serja. Kif jista’ jkun li, minnaħa
l-waħda Marija kellha bżonn li tiġi mifdija, bħall-bnedmin kollha, u min-naħa l-oħra,
ġiet imnissla bla dnub oriġinali? Kif Scotus kien jara l-affarijiet, il-veru problema, mela,
kienet tikkonsisti fil-kapaċità li wieħed jifforma prova li tkun tejoloġikament tajba, li biha
jħares kemm l-universalità tal-fidwa ta’ Kristu kif narawha fl-Iskrittura u t-Tradizzjoni
tal-Knisja, kif ukoll it-twemmin popolari u antik li Marija, Omm Kristu, hi Immakulata
fit-tnissil tagħha.
34

Id-dnub oriġinali skond Sant’Anselmu
Sant’Anselmu ta’ Canterbury (+1109) kien ipproduċa definizzjoni ġdida dwar iddnub
oriġinali, li hi distinta mit-teżi tradizzjonali Agostinjana tad-dnub oriġinali bħala att
ta’ konkupixxenza. Għal Anselmu d-dnub oriġinali hu «privazzjoni tal-ġustizzja
oriġinali». Il-ġustizzja oriġinali tirreferi għat-tjubija tar-rieda ħielsa li biha kienu mżejnin
l-ewwel bnedmin meta ġew maħluqin. Anselmu jsejħilha «oriġinali» għaliex kienet listat
ta’ ġustizzja oriġinali tan-natura umana kif Alla kien xtaqha u ħalaqha fil-bidunett.
Alla kien xtaq li din il-ġustizzja iżżejjen ir-ruħ tan-nisel kollu ta’ Adam. Imma biddiżubbidjenza
tiegħu Adam tilef il-ġustizzja oriġinali mhux biss għalih innifsu, imma
għan-nisel kollu tiegħu. Hekk il-bnedmin kollha jitwieldu fi stat li ma jikkorrispondix
għar-rieda ta’ Alla u għall-mod kif in-natura tagħna kellha tkun fil-bidu. Aħna suppost li
nitwieldu f’dan l-istat ta’ ġustizzja oriġinali, imma fil-fatt dan l-istat tlifnih, u nitwieldu fi
stat ta’ dnub oriġinali.. Dan mhux xi dnub personali ta’ l-individwu, imma l-istat jew
qagħda midinba, jew ta’ solidarjetà fid-dnub, li tmiss in-nisel kollu ta’ Adam fil-mument
tat-tnissil, bla ebda eċċezzjoni. Il-konkupixxenza hi biss konsegwenza ta’ dan l-istat.
Din it-tejorija ta’ Sant’Anselmu kienet ġiet imħaddna mill-Iskola Franġiskana fl-
Università ta’ Pariġi, l-aktar minn Alexander of Hales. Imma billi l-Iskola Franġiskana
kienet tiddependi ħafna mill-influss Platoniku-Agostinjan, Alexander of Hales kien ra kif
għamel biex jgħaqqad flimkien it-tejorija tad-dnub oriġinali bħala konkupixxenza (Santu
Wistin) ma’ dik tad-dnub orġinali bħala telfa tal-ġustizzja (Sant’Anselmu). Filwaqt li l-
Iskola Franġiskana kienet tammetti d-definizzjoni ta’ Anselmu, jiġifieri t-telfien talġustizzja
oriġinali, imma materjalment kienet tispjegaha bħala dnub ta’ konkupixxenza.
Filwaqt li l-magħmudija tneħħi l-aspett formali, jiġifieri t-telfien tal-ġustizzja oriġinali,
imma l-element materjali, jiġifieri l-konkupixxenza, jibqa’ bħala effett tad-dnub u
jkompli jikkastiga lill-bniedem fid-dnubiet attwali tiegħu matul ħajtu.
Id-dnub oriġinali skond Scotus
Scotus aċċetta d-definizzjoni ta’ Sant’Anselmu li d-dnub orġinali hu
essenzjalment in-nuqqas ta’ ġustizzja oriġinali (Ordinatio, II, distinctiones 30-31). Hu
jgħid li l-ewwel bnedmin, qabel id-dnub ta’ Adam, kienu jgħixu fi stat soprannaturali,
għalkemm inkunu aktar eżatti li dan l-istat insejħulu preternaturali, għax l-istat
soprannaturali nifhmu bih l-istat tal-viżjoni beatifika. Permezz tal-magħmudija l-persuna
terġa’ lura lejn Alla permezz tal-merti ta’ Kristu. Bil-grazzja li tqaddes id-dnub oriġinali
jitħassar u n-nisrani jsir iben Alla fl-istat tal-grazzja. Dan hu l-mod normali li bih tgħaddi
l-grazzja santifikanti fis-sagrament tal-magħmudija.
Scotus jistaqsi jekk il-grazzja setgħetx tingħata lil Marija bil-qawwa tal-merti ta’
Kristu fil-mument li fih ġiet maħluqa r-ruħ tagħha. B’dan il-mod Marija ma kienetx tkun
mimsusa mid-dnub oriġinali, għaliex ruħha qatt ma kienet tkun imtebba’ min-nuqqas ta’
35

ġustizzja oriġinali. Dan il-kompromess ma kienx imiss bl-ebda mod id-duttrina ta’ Kristu
bħala l-medjatur universali.
Imma tibqa’ problema oħra. Kristu hekk seta’ jkun tassew il-Feddej universali ta’
kulħadd? Jekk ir-ruħ ta’ Marija ġiet imħarsa mid-dnub oriġinali, dan l-att nistgħu naraw
fih att ta’ fidwa? Għax Bonaventura kien qal li wieħed irid qabel xejn ikun imċappas biddnub
biex imbagħad jiġi meħlus minnu. U Marija kienet bint Adam, bħalna lkoll, u
ċertament kellha bżonn tiġi mifdija, bħalna lkoll.
It-twelid ta’ Kristu mill-Verġni Marija
Sant’Anselmu kien wera li n-natura umana ta’ Kristu ġiet imsawwra direttament
minn Alla mill-ġisem ta’ Marija: «Dak li jitwieled minnek ikun qaddis, u jissejjaħ Bin
Alla» (Luqa 1,35). Hekk id-dnub oriġinali ma seta’ jkollu l-ebda qawwa fuq xi ħadd li
jiġi iffurmat direttament minn Alla mill-ġisem ta’ bniedem. Għalkemm fil-ġisem tagħha
Marija ġiet imnissla b’għaqda tal-ġisem fiż-żwieġ bejn Ġwakkin u Anna, ir-ruħ ta’
Marija ġiet imqaddsa fil-ġuf ta’ ommha Anna. Dan kien is-sens tal-festa tal-Kunċizzjoni
fi żmien Anselmu. Matul ħajjitha Marija ma wettqet l-ebda dnub attwali. Mhux biss ma
għamlitx dnub, imma meta l-Ispirtu s-Santu niżel fuqha fil-misteru ta’ l-Inkarnazzjoni rruħ
tagħha ġiet imsebbħa b’safa li ħadd ma jista’ jimmaġina waħda akbar minnha, ħlief
f’Alla. Ma kien hemm l-ebda raġuni għaliex Alla ma setax jagħti lir-ruħ ta’ persuna li
tiġi mnissla b’dan il-mod l-istess ġustizzja oriġinali li ġiet mogħtija lil Adam u Eva.
Il-Fidwa permezz ta’ Kristu
Jekk kien ikun att ta’ ġieħ li n-nisel ta’ Adam jerġa’ jakkwista l-ġustizzja oriġinali,
kien ikun ukoll att ta’ ġieħ li tingħata l-grazzja santifikanti lil Marija fil-mument tattnissil
tagħha. U dan minħabba Binha Ġesù. Jekk il-grazzja santifikanti mhijiex identika
mal-ġustizzja oriġinali, imma hi akbar minnha fil-perfezzjoni. Dak li Alla kellu jagħmel
kien li jagħti lir-ruħ ta’ Marija tant grazzja fil-mument li fih ir-ruħ daħlet fil-ġisem tagħha
li ġie mnissel b’mod naturali. Billi ġisimha kien tnissel b’mod naturali, kellu bżonn li jiġi
mifdi minn Kristu. Imma billi ruħha qatt ma kienet ittebbgħet bid-dnub oriġinali, Marija
xorta waħda kienet tiġi mifdija mill-merti ta’ Kristu b’mod aktar sublimi, għaliex hi ġiet
meħlusa milli taqa’ skjava tad-dnub minħabba t-tnissil tagħha mill-bnedmin. Għalkemm
id-dnub oriġinali mhux personali, imma kull wieħed minn ulied Adam għandu d-dejn ma’
Alla biex jiġi mifdi bil-merti ta’ Kristu ħalli jeħles mid-dnub tan-nisel.
Scotus juri kif il-fidwa ta’ Kristu ġiet mogħtija lil Marija ukoll, anke jekk hi
kienet ġiet imnissla bla ebda ħtija. Għaliex, bħala dixxendenti ta’ David, u permezz ta’
David bħala bint Adam, Marija kellha bżonn li tiġi mifdija. Dan għaliex Marija ma ġietx
imnissla fil-ġuf b’mod verġinali bħal Binha Ġesù. Fil-fatt il-bżonn li tiġi mifdija kien
ikun akbar milli kieku hi ġiet biss imqaddsa fil-ġuf bħal Ġwanni l-Battista. Hekk id-dejn
tal-ġieħ mogħti lill-ġustizzja oriġinali seta’ jitħallas minn qabel, b’tali mod li Binha Ġesù
36

seta’ jifdi lil Ommu Marija b’mod ħafna aktar perfett milli kieku hi ġiet imċappsa biddnub
oriġinali.
Imma kien hemm bżonn li Scotus jiddefendi pubblikament din id-duttrina tiegħu.
Fil-kapitlu li ġej naraw l-argumenti tiegħu favur il-privileġġ marjan ta’ l-Immakulata
Kunċizzjoni.
37

Kapitlu 4
JOHN DUNS SCOTUS
JIDDEFENDI L-IMMAKULATA
John Duns Scotus iddefenda għall-ewwel darba l-privileġġ ta’ Marija Immakulata
f’Marzu 1300, meta kellu 34 sena u kien qiegħed jgħallem f’Oxford il-kwestjoni: «Dwar
jekk il-Verġni Mbierka kienetx imnissla bla dnub oriġinali», fit-tielet distinzjoni tat-tielet
volum tal-«Liber Sententiarum».
Scotus kien jaf li t-tradizzjoni Kristjana sa dak iż-żmien kienet kollha favur it-teżi
li Marija ġiet imqaddsa fil-ġuf, imma li ċertament ma setgħetx kienet imnissla bla dnub
oriġinali, għaliex Hi wkoll bint Adam u kellha bżonn tiġi mifdija minn Kristu. Hekk
Scotus iqis b’attenzjoni u bir-reqqa l-argumenti kollha ta’ l-avversarji tat-tejorija
immakulista, u mbagħad joħroġ bl-argumenti tiegħu biex jipprova l-pożizzjoni tiegħu.
L-argument dwar Kristu bħala Feddej u Medjatur ta’ kulħadd
L-ewwel argument ta’ l-avversarji kellu x’jaqsam mad-dinjità ta’ Kristu bħala
Feddej u Medjatur universali. It-tejoloġi kienu jgħidu li din id-duttrina ma setgħetx
taqbel ma’ dik li riedet li Marija tiġi meħlusa mid-dnub oriġinali, ġaladarba kull bniedem
kellu bżonn jiġi mifdi minn Kristu u mħabbeb ma’ Alla l-Missier permezz ta’ Kristu. Lispjega
ta’ Scotus hi din:
«Ir-raġuni li tingħata għandha x’taqsam ma’ l-eċċellenza ta’ Binha, li bħala l-
Feddej universali fetaħ bieb is-sema lil kulħadd. Imma jekk il-Verġni Mbierka ma
kienetx imnissla bid-dnub oriġinali, ma kienx ikollha bżonn ta’ Feddej. U lanqas ma kien
jiftaħ għaliha bieb is-sema, għaliex dan ma kienx ikun magħluq għaliha. Għax dan ilbieb
fil-fatt jingħalaq biss bid-dnub, l-aktar dak oriġinali» (Ordinatio III, distinctio 3,
quaestio 1).
Aktar tard Scotus irritorna fuq dan l-istess agrument f’Pariġi, meta qal hekk:
«L-Iben ta’ Alla kien il-Feddej universali. Hu, mela, kien il-Feddej ta’ kulħadd
barra tiegħu nnifsu. Għaldaqstant, il-Verġni Mbierka kienet fid-dnub, għaliex hu biss
bniedem li hu fid-dnub li għandu bżonn il-fidwa. Għaliex inkella hi ma setgħetx tkun
mifdija. Jekk lill-Omm nagħtuha dan il-ġieħ, aħna nkunu qegħdin nonqsu mill-ġieħ lill-
Iben. Mhux biss, imma Kristu bil-mewt tiegħu fetaħ il-bieb tal-genna lil kulħadd. Imma
jekk il-Verġni Mbierka ma kienetx ittebbgħet bid-dnub, dan il-bieb qatt ma kien ikun
magħluq għaliha, u Kristu ma kienx jiftħu għaliha. Imma l-fidwa għandha bħala skop
speċjali tagħha, it-tneħħija tad-dnub oriġinali» (Reportata Parisiensia III, distinctio 3,
quaestio 1).
38

Dawn l-argumenti juru li Marija kellha bżonn tiġi mifdija, bħall-ulied kollha ta’
Adam. Imma hu l-mod kif ġiet mifdija li hu differenti għal Scotus. Fit-tweġiba tiegħu
Scotus joħroġ bin-nozzjoni ċelebri ta’ Marija li ġiet ippreservata minn qabel mid-dnub
oriġinali:
«Kien preċiżament minħabba l-eċċellenza ta’ Binha, bħala Feddej, Rikonċiljatur u
Medjatur li Hi ma ttebbgħetx bid-dnub oriġinali. Għaliex Medjatur l-aktar perfett
jagħmel l-aktar att perfett possibbli ta’ medjazzjoni favur il-persuna li Hu jidħol għaliha.
Għaldaqstant Kristu kellu l-ogħla grad ta’ medjazzjoni possibbli rigward l-istess persuna
li tagħha hu kien Medjatur. Issa Hu ma kellux grad aktar eċċellenti ta’ medjazzjoni lejn
l-ebda persuna ħlief lejn Marija. Imma dan kien ikun possibbli biss għaliex Hu
immeritalha li jippreservaha mid-dnub oriġinali» (Opus Oxoniense, III, distinctio 3,
quaestio 1) 1 .
Mela l-argument fundamentali hu dak tal-preservazzjoni, jew ħarsien minn qabel,
ta’ Marija, mid-dnub tan-nisel. Kif jgħid Scotus:
«Kristu ma jissoddisfax lit-Trinità b’mod aktar perfett għall-ħtija ta’ wlied Adam
jekk hu ma jippreservax lil xi ħadd minnhom milli jkollu din il-ħtija. Bħala konsegwenza
teżisti xi ruħ ta’ xi ħadd minn ulied Adam li ma għandhiex din il-ħtija, jew almenu hu
possibbli li din ir-ruħ ma għandhiex din il-ħtija».
Fuq kollox, għaliex Marija tingħata biss il-ġieħ tat-tqaddis fil-ġuf, l-istess kif
jingħata lill-profeta Ġeremija u lil San Ġwann Battista fl-Iskrittura? Hu possibbli li
Kristu, bħala Alla u bniedem, iwettaq xi ħaġa isbaħ minn hekk fil-każ ta’ Ommu Marija?
Scotus jgħid li iva:
«Il-persuna li hi rikonċiljata mhijiex obbligata lejn il-Medjatur bl-ogħla mod,
kemm il-darba hi ma rċevitx mingħandu l-ogħla ġid li l-Medjatur jista’ jagħti. Imma din
l-innoċenza jew preservazzjoni mill-ħtija li teżisti jew li tista’ ttebba’ tista’ sseħħ biss
permezz tal-Medjatur. Għaldaqstant l-ebda persuna ma għandha obbligu fl-ogħla grad
lejn Kristu bħala Medjatur jekk hi ma tiġix ippreservata mid-dnub oriġinali ... Tabilħaqq,
hu benefiċċju ħafna aktar eċċellenti li wieħed iħares minn qabel lil xi ħadd mid-deni milli
li jippermettilu li jaqa’ fih u mbagħad jeħilsu minnu. Jidher ukoll li billi Kristu immerita
l-grazzja u l-glorja għal bosta erwieħ, u dawn huma midjunin ma’ Kristu bħala l-Medjatur
tagħhom, għaliex ma għandux ikun hemm ruħ waħda li tkun midjuna miegħu minħabba linnoċenza?
Billi l-anġli kollha huma innoċenti, għaliex fis-sema ma hemmx ruħ oħra li
hi innoċenti ħlief ir-ruħ ta’ Kristu?»
L-argument dwar l-effetti tad-dnub orġinali fuq in-nisel kollu ta’ Adam
Scotus imbagħad ikompli juri l-oppożizzjoni li kienu urew it-tejoloġi ta’ qablu,
fosthom San Bonaventura, meta qalu li Marija bilfors kellha tiċċappas bid-dnub oriġinali
għax hi twieldet b’mod mill-aktar normali u hekk kellha d-dgħufija kollha tal-kundizzjoni
1 Minn issa ‘l quddiem ir-riferimenti kollha jkunu għal din il-parti ta’ l-Opus Oxoniense.
39

umana, li t-tejoloġi jgħidu li huma l-effett tad-dnub oriġinali. Scotus hekk jippreżenta lpożizzjoni
tagħhom:
«Fil-Verġni Mbierka l-prokrejazzjoni kienet tipika u komuni, u għalhekk il-ġisem
tagħha kien imnissel u ifformat miż-żerriegħa infettata, u għaldaqstant għall-istess raġuni
hi kienet mimsusa f’ġisimha bħalma jiġri fil-ġisem ta’ kull bniedem ieħor li jitnissel fiddnub
oriġinali. Billi ruħha ġiet mimsusa mill-ġisem infettat tagħha, l-istess bażi ta’
infezzjoni kienet teżisti għal ruħha bħalma teżisti għall-erwieħ kollha tal-bnedmin loħrajn
li jitnisslu b’dan il-mod komuni. Hi wkoll kienet taqsam fil-kastigi komuni għannatura
umana, bħalma huma l-għatx, il-ġuħ, u oħrajn bħalhom, u li aħna nġorru fuqna
minħabba d-dnub oriġinali. Għaldaqstant hi ma kienetx ħadet dawn kollha fuqha minn
jeddha, kif kien għamel Kristu, għaliex hi ma kienetx ir-redentirċi jew l-imperatriċi
tagħna, għax inkella Binha ma setax ikun il-Feddej universali ta’ kulħadd. Għaldaqstant,
dawn kienu mogħtija lilha minn Alla, u mhux b’inġustizzja; minn dan jiġi li kien kollu
minħabba d-dnub, u għalhekk hi ma kienetx innoċenti».
Scotus kellu l-kapaċità li jwaqqa’ din it-teżi medjevali taż-«żerriegħa infettata», li
kienet viżjoni negattiva tal-kobor u d-dinjità tal-bniedem kif ħalqu Alla. Scotus jgħid li
aħna ċertament ġejna maħluqin fix-xbieha u s-sura tat-Trinità minħabba l-fatt li r-ruħ
tagħna ma tmut qatt u minħabba li aħna ġejna maħbubin fin-natura divina tal-Persuni tat-
Trinità. L-ispirtu li għandna fina hu r-ruħ, li hi l-forma ta’ ġisem li ħiereġ mill-materja
bħal kull għamla oħra ta’ ħajja li Alla għamel fil-bidu tal-ħolqien, u ra li kienet tajba.
Mill-bidunett Alla ħalaqna mhux bħala anġli, imma bħala «annimali bir-raġuni» (iddefinizzjoni
ta’ Aristotli dwar x’inhu l-bniedem). U kien Alla nnifsu li ikkmanda lillewwel
bnedmin biex jitkattru u jimlew id-dinja (Ġenesi 1,27-28). Għalkemm bid-dnub
ta’ Adam aħna tlifna d-doni soprannaturali li suppost li kellna bħala uliedu, imma xorta
waħda bqajna nżommu l-istat naturali tagħna bħala annimali bir-raġuni. L-Iskrittura
kollha tgħolli u tfaħħar id-dinjità tal-bniedem bħala prinċep tal-ħolqien. Mela mhux veru
li n-natura umana hi infettata, jew imħassra.
Dan kollu hu riżultat tal-viżjoni Franġiskana li Scotus għandu dwar il-ħolqien, laktar
dwar dak li kiteb fuq il-predestinazzjoni u l-primat ta’ Kristu. Kristu hu l-Alfa u l-
Omega tal-ħolqien kollu, u l-ħolqien kollu jrid jerġa’ jmur lura lejn Alla billi jgħaddi
mill-umanità ta’ l-Iben ta’ Alla li fdieh. Bil-merti ta’ Kristu aħna nistgħu niġu
spiritwalment trasformati kif Marija ġiet mibdula meta għaqqdet il-merti tagħha ma’
dawk ta’ Kristu, b’mod li hi għandha kważi valur sekondarju għall-fidwa ta’ l-umanità
(għalkemm mhux korrett li wieħed isejjaħ lil Marija «korredentriċi»). L-espressjoni
«żerriegħa infettata» hi biss xbieha biex ngħidu li, fid-dnub ta’ Adam, aħna twelidna
b’mod naturali u mhux b’mod preternaturali jew soprannaturali. Hekk mela jikkonkludi
Scotus:
«It-tieni argument ukoll jidher li mhux konklużiv, meta nibbażawh fuq dak li
naraw f’Marija. Għax hemm min jgħid li l-ġisem tagħha kien frott ta’ żerriegħa infettata,
imma dan l-argument ma jżommx, skond l-ispjega li jagħti Anselmu dwar id-dnub
oriġinali, li jiena ippreżentajt fid-distinzjoni 30 tal-Ktieb II. Jew, ukoll jekk wieħed
jammetti li d-dnub oriġinali normalment jgħaddi b’dan il-mod, hekk li t-tniġġis tal-ġisem
40

jibqa’ jeżisti wkoll wara l-magħmudija, naturalment dan mhuwiex il-mezz neċessarju
għaliex id-dnub oriġinali jibqa’ fir-ruħ. Għaliex dan il-ġisem infettat jibqa’ ġaladarba ddnub
oriġinali jitneħħa bil-qawwa tal-grazzja li tiġi mogħtija. Għalhekk, Alla seta’
jħassar id-dnub oriġinali fl-ewwel mument tat-tnissil tal-Verġni sempliċement billi
jagħtiha l-grazzja f’dak il-mument, b’tali mod li l-ġisem infettat ma jikkawżax
neċessarjament it-tniġġis fir-ruħ; imma l-grazzja tneħħi kull ħtija ta’ ruħha. L-argument
l-ieħor, rigward it-tbatijiet ta’ Marija ma jippruvax il-konklużjoni. Għaliex il-Medjatur
jista’ jħabbeb lil xi ħadd b’tali mod li jneħħi minnu t-tbatijiet li ma għandux bżonnhom, u
jħallilu t-tbatijiet li għandu bżonnhom. Id-dnub oriġinali ma kienx meħtieġ għal Marija;
imma l-pwieni temporali kienu meħtieġa, għaliex permezz tagħhom hi kisbet il-mertu».
L-argument dwar Marija li kellha bżonn il-fidwa imma ġiet meħlusa mid-dnub oriġinali
Fl-Ittra tiegħu lir-Rumani 5,19, San Pawl jikteb: «Bid-diżubbidjenza ta’ bniedem
wieħed ilkoll saru midinbin». Dan kien l-argument tat-tejoloġi kollha li kienu jsostnu li
Adam ċappas lin-nisel kollu tiegħu bid-dnub oriġinali, bla ebda eċċezzjoni, u li għalhekk
Kristu kellu jifdi lin-nisel kollu ta’ Adam, bla ebda eċċezzjoni. Imma għal Scotus, Marija
Immakulata hi l-eċċezzjoni. Dawn huma l-argumenti tiegħu:
«It-tweġiba li għandha tingħata lil dawn l-awtoritajiet kollha hi li kull iben ta’
Adam li hu mnissel b’mod naturali hu midjun lejn il-ġustizzja oriġinali u ma għandux din
il-ġustizzja, minħabba li Adam tilef il-mertu tiegħu. Għaldaqstant kull iben li jiġi mnissel
b’mod naturali għandu bażi biex jiċċappas bid-dnub oriġinali. Imma jekk xi ħadd flewwel
waqtiet tal-ħolqien tar-ruħ jiġi mogħti l-grazzja, dik il-persuna qatt ma tonqosha lġustizzja
oriġinali – għalkemm dan mhux mertu tiegħu innifsu, imma hu mertu ta’ xi
ħadd ieħor, għaliex kien minħabba xi ħadd ieħor li l-grazzja tiġi mogħtija lil dik ilpersuna.
Għaldaqstant, kull bniedem bil-ħila tiegħu biss ikollu d-dnub oriġinali, ħlief
jekk jiġi meħlus minnu minn ħaddieħor li jkun il-medjatur tiegħu. U b’dan il-mod lawtoritajiet
jiġu spjegati, għaliex dawk kollha li jitnisslu minn Adam huma midinbin.
Dan ifisser li, mill-mod li bih huma jiksbu n-natura tagħhom minn Adam huma ma
għandhom l-ebda raġuni li jkollhom il-ġustizzja li suppost għandhom, ħlief jekk din
tingħatalhom b’xi mod ieħor. Imma kif il-grazzja setgħet tingħata wara, hekk ukoll
setgħet tingħata fl-ewwel mument li fih ir-ruħ tiġi maħluqa.
L-istess spjegazzjoni twieġeb l-argumenti mogħtija għall-ewwel opinjoni, għaliex
Marija aktar minn kulħadd kellha bżonn ta’ Kristu bħala Feddej tagħha. Hi, fil-fatt,
kienet tiċċappas bid-dnub oriġinali minħabba n-nisel komuni tagħha, kieku ma ġietx
meħlusa minnu bil-grazzja tal-Medjatur tagħha. U kif il-bnedmin l-oħrajn għandhom
bżonn ta’ Kristu sabiex bil-merti tiegħu jinħafrilhom id-dnub li jkunu iċċappsu bih, hekk
Hi kellha bżonn akbar ta’ Medjatur li ma tmurx tiċċappas bih f’xi ħin u biex hu jħarisha
milli tiċċappas bih».
Fl-Università ta’ Pariġi, imbagħad, Scotus ikompli jiżviluppa dan l-argument:
41

«Għalkemm f’Marija jinsabu kawżi suffiċjenti għad-dnub oriġinali, Alla minkejja
kollox seta’ jwaqqaf milli dan iseħħ, l-istess kif hu jista’ jevita li n-nar jaħraq xi ħaġa li
tista’ taqbad. Bħala konsegwenza, biex wieħed ikun iben naturali ta’ Adam, ma jfissirx
neċessarjament li d-dnub oriġinali jinsab f’dik il-persuna; inkella persuna tista’ żżomm
id-dnub oriġinali ukoll wara l-magħmudija, billi tibqa’ iben ta’ Adam ukoll wara lmagħmudija.
Għaliex wara l-magħmudija dawn iż-żewġ affarijiet jinsabu flimkien flistess
persuna, jiġifieri li hu kemm iben naturali ta’ Adam kif ukoll ma għandux aktar iddnub
oriġinali. Issa, billi ma hemmx l-ebda stmerrija ta’ l-ewwel waqt, kif ma hemmx
tat-tieni, minn dan naraw li persuna tista’ titnaddaf fl-ewwel waqt kif ukoll fit-tieni waqt,
u dan mid-dnub li jinsab fiha, kull meta n-natura titħalla għaliha nnifisha.
Marija, għalhekk, kellha bżonn il-fidwa aktar mill-bnedmin l-oħrajn kollha. Hi
kellha bżonnha aktar minnhom għaliex Hi kellha tirċievi fiha grazzja akbar. Billi linnoċenza
perfetta hi ġid akbar mill-maħfra tad-dnub wara l-waqgħa, Marija irċeviet ġid
ħafna akbar meta ġiet meħlusa mid-dnub oriġinali milli kieku kienet tiġi mnaddfa minnu
wara. Lanqas ma kien meħtieġ li minħabba f’hekk Kristu jbati qabel iż-żmien, għaliex
Abraham kien ġie mnaddaf mid-dnub oriġinali li kien fil-persuna tiegħu, bil-qawwa talpassjoni
li Kristu kellu jbati. B’dan il-mod Marija setgħet tiġi meħlusa mid-dnub
oriġinali li inkella bilfors kien ikollha tiċċappas bih».
Scotus kien konvint minn dawn l-argumenti kollha li kien ġab, imma fl-istess ħin
kien jagħraf li dawn kienu argumenti ġodda u rivoluzzjonarji, meta tqabbilhom mattradizzjoni
kollha tas-Santi Padri u t-tejoloġi sa żmienu. Hu ma setax jippretendi li loħrajn
jaċċettaw dak li hu kien qiegħed jipprova bħala tejorija tejoloġika. Għaldaqstant
hu kellu jqis il-possibilità li Marija ġiet, fil-fatt, imċappsa bid-dnub oriġinali, qabel ma
seta’ joħroġ bit-tweġiba definittiva tiegħu. Il-Verġni Marija kienet ġiet fil-fatt imnissla
mingħajr dnub oriġinali?
It-tweġiba definittiva ta’ Scotus
John Duns Scotus kien konvint li dawk li kienu ċaħdu l-possibilità li Marija tkun
Immakulata sa mill-ewwel waqtiet tat-tnissil tagħha kienu jinkludu tejoloġi qaddisin, li
kellhom awtorità u esperjenza kbira. Hu kien jaf li, fl-età żagħżugħa tiegħu, kellu juri
prudenza fl-argumenti tiegħu, ukoll jekk il-profondità tagħhom kienet għamlitu ċert minn
dak li kien qed jgħid.
Għal din ir-raġuni Scotus jipprova janalizza l-problema minn possibiltà oħra.
Jekk Marija kienet iċċapset bid-dnub oriġinali, kif kienu qegħdin isostnu t-tejoloġi ta’
qablu, u kienet ġiet santifikata fil-ġuf bħal Ġwanni l-Battista, kemm damet ruħha
mingħajr il-grazzja santifikanti? Ħafna tejoloġi kienu jaqblu li l-intervall kien qasir.
Imma Scotus jistaqsi: ma jistax ikun li dan l-intervall kien biss mument wieħed? Kien jaf
li William of Ware u Henry of Ghent kienu ippruvaw jgħidu li l-mument li fih Marija
kienet imċaħħda mill-grazzja santifikanti u mbagħad irċevietha kien l-istess wieħed, hekk
li kważi ma nistgħux nitkellmu fuq żmien li fih hi kienet mingħajr grazzja fit-tnissil
tagħha. Mill-punt filosofiku dan ir-raġunament kien imur kontra l-prinċipju tal-
42

kuntradizzjoni, għax ħaġa ma tistax tkun u ma tkunx fl-istess ħin. Imma, Scotus, ikompli
jistaqsi, Alla kapaċi li joħloq l-effetti f’daqqa waħda, mhux permezz ta’ proċess kif
nagħmlu aħna bir-raġunamenti tagħna. Billi Alla jista’ kollox, u jista’ jagħmel xi ħaġa li
ma tkunx kuntradizzjoni, mela hu seta’ ħoloq ir-ruħ ta’ Marija f’waqt wieħed u kważi flistess
ħin għaniha bil-grazzja santifikanti għall-kumplament ta’ ħajjitha. Marija setgħet
kienet għal ħakka ta’ għajn fi stat ta’ dnub oriġinali u għall-kumplament ta’ ħajjitha fi stat
ta’ grazzja. Jekk dan hu dak li Henry of Ghent kien għallem, skond Scotus, din l-opinjoni
kienet tajba.
Imma Scotus ma kienx kuntent b’dan, għax hu kellu r-raġunament tiegħu, billi
ried jipprova li Marija kienet għal kollox mingħajr dnub, u li d-dnub oriġinali ma setax
itebbagħlha ruħha, lanqas għal ħin ta’ ħakka ta’ għajn. It-teżi definittiva ta’ Scotus dwar
jekk il-Verġni Mbierka kienetx imnissla bid-dnub oriġinali hi din:
«Għal din il-mistoqsija jiena ngħid li Alla seta’ ried li sseħħ waħda minn dawn ilpossibilitajiet:
(1) li Marija qatt ma kienet fid-dnub oriġinali, jew (2) li kienet fid-dnub
biss għal waqt wieħed, jew (3) li kienet fid-dnub għal perjodu qasir ta’ żmien u fl-aħħar
mument ta’ dak iż-żmien ġiet imnaddfa minnu.
Jiena niddikjara li l-ewwel possibilità hi ta’ min isostniha, għaliex il-grazzja hi
ekwivalenti mal-ġustizzja oriġinali għal dak li għandu x’jaqsam ma’ l-aċċettazzjoni
divina, sabiex minħabba din il-grazzja ma hemm l-ebda dnub oriġinali fir-ruħ li
tippossediha. Alla seta’ li fl-ewwel mument nefaħ f’din ir-ruħ il-grazzja fi grad hekk
għoli bl-istess mod kif jonfoħha fl-erwieħ l-oħrajn fil-mument taċ-ċirkonċiżjoni jew talmagħmudija.
Għaldaqstant fl-ewwel mument din ir-ruħ ma jkollhiex dnub oriġinali, blistess
mod kif il-persuna li tirċievi l-magħmudija ma jkollhiex id-dnub oriġinali wara lmagħmudija.
Liema waħda minn dawn it-tliet possibilitajiet fil-fatt seħħet, dan jafu biss Alla,
imma jekk l-awtorità tal-Knisja jew l-awtorità ta’ l-Iskrittura ma tmurx kontra din ilverità,
jiena jidhirli li hu aktar probabbli li għandna nattribwixxu lil Marija dak li aktar
eċċellenti».
Dan l-argument stupend ta’ Duns Scotus jimmarka punt ta’ svolta fl-istorja tattejoloġija,
għaliex solva l-akbar oġġezzjoni li kienu għamlu tejoloġi u dutturi tal-Knisja
bħal San Tumas t’Aquino u San Bonaventura meta ma setgħux jammettu l-possibiltà li
Marija kienet ġiet imnissla mingħajr ħtija. Dak li John Duns Scotus ġabar flimkien flargumenti
tiegħu hu mod ġdid kif inħarsu lejn il-fidwa li ġabilna Kristu. Hu l-mod li l-
Bulla «Ineffabilis Deus» tal-Beatu Piju IX, Papa, li iddefiniet l-Immakulata Kunċizzjoni
bħala Domma ta’ Fidi, issejħilna «sublimiori modo redempta», Marija, mifdija b’mod
aktar sublimi, proprju għaliex hi kienet ġiet imnissla bla ebda tebgħa ta’ dnub tan-nisel.
L-aħbar ta’ din id-difiża li għamel f’Oxford dwar dan il-privileġġ ta’ Marija
malajr xterrdet fl-Ordni Franġiskan. X’aktarx li kien il-kawża li għaliha l-aħwa tal-
Provinċja Franġiskana ta’ l-Ingilterra iddeċidew li jibgħatu lil Scotus f’Pariġi bħala
«magister regens» ta’ l-Iskola Franġiskana f’dik l-Università.
43

F’Pariġi Scotus kellu jagħmel id-difiża tiegħu dwar il-privileġġ ta’ l-Immakulata
x’aktarx f’Marzu 1303. Mid-diversi manuskritti li l-istudjużi jistudjaw jidher li hu
tkellem diversi drabi fuq dan il-privileġġ marjan, u x’aktarx li l-aħbar li twieldet fis-seklu
15 dwar John Duns Scotus li jagħmel disputa solenni u pubblika fl-Università ta’ Pariġi
dwar il-privileġġ ta’ l-Immakulata Kunċizzjoni mhijiex mingħajr fundament storiku.
Jidher li fl-Università ta’ Pariġi l-istudjużi ma aċċettawx l-argumenti ta’ Scotus
mingħajr oppożizzjoni. Wieħed minnhom, li kien «magister» sekular mill-kleru djoċesan,
jismu Jean de Pouilly, sena wara li miet Scotus, fl-1309, attakka t-teżi tiegħu bħala
ereżija li tmur kontra dak kollu li nsibu fl-Iskrittura. X’aktarx li waħda mir-raġunijiet li
minħabba fihom il-Ministru Ġeneral Gonsalvo minn Spanja kien talab lil Scotus imur
Köln ftit qabel ma dan miet, kienet proprju l-oppożizzjoni ta’ dan Pouilly, imsaħħa millmibegħda
li kellu lejn Scotus ir-re ta’ Franza Filippu s-Sabiħ, li kien qiegħed jipprova
jġiegħel lill-Papa jirreżenja, u sab fi Scotus difensur tal-primat tal-Papa.
Sa nofs is-seklu 14 kienu biss il-Franġiskani li kienu jiddefendu t-tagħlim ta’
Scotus dwar l-Immakulata Kunċizzjoni. Imma min-nofs is-seklu 14, Ordnijiet
mendikanti oħrajn, fosthom il-Karmelitani u l-Agostinjani, ingħaqdu mal-Franġiskani fiddifiża
ta’ din id-duttrina u fit-tixrid tal-kult lejn il-Verġni Marija Immakulata. Sa tmiem
is-seklu 14 il-kulleġġ ta’ Sorbonne fl-Università ta’ Pariġi kien jitlob lil dawk kollha li
riedu jaslu għall-gradi akkademiċi li jaħilfu li jiddefendu d-duttrina ta’ l-Immakulata
Kunċizzjoni.
Minħabba l-mod analitiku tassew dettaljat u profond li bih John Duns Scotus
iddefenda d-duttrina dwar l-Immakulata Kunċizzjoni, hu sar magħruf bħala «Doctor
Subtilis», Duttur Sottili. Hu magħruf ukoll bħala Duttur Marjan. Imma ċertament l-isbaħ
titlu li jixraqlu hu dak li bih baqa’ magħruf: Duttur ta’ l-Immakulata Kunċizzjoni.
44

Kapitlu 5
DOKUMENTI TAL-PAPIET
DWAR JOHN DUNS SCOTUS U L-IMMAKULATA
ITTRA APOSTOLIKA «ALMA PARENS» TAL-PAPA PAWLU VI 1
(14 ta‟ Lulju 1966)
Lill-Venerabbli Ħutna l-Emminenza Tiegħu John Carmel Kardinal Heenan,
Arċisqof ta‟ Westminster, u Gordon Joseph Gray, Arċisqof ta‟ Saint Andrew u Edinburgh,
flimkien ma‟ l-Arċisqfijiet u l-Isqfijiet l-oħrajn ta‟ l-Ingilterra, Wales u Skozja: flimkien
ma‟ dawk li qegħdin jiċċelebraw it-Tieni Kungress ta‟ l-Iskolatika f‟Oxford u Edinburgh,
fl-okkażjoni ta‟ għeluq is-VII ċentinarju mit-twelid ta‟ John Duns Scotus.
Pawlu PP. VI, jixtieq lil dawn il-Venerabbli Ħutna s-saħħa u l-barka Apostolika.
L-omm kbira ta‟ nies magħrufin, il-Gran Brittanja, flimkien ma‟ nisel glorjuż ta‟
fama kbira, iżżid unur ieħor, li jiddistingwiha mhux inqas, jiġifieri dak li għarfet tħares
b‟għira qaddisa it-tifkira tal-persunaġġi magħrufin tagħha, u tagħtihom ġieħ, skond iddrawwa
tradizzjonali li trid li jingħatalhom unur u ssirilhom tifkira solenni fit-tifkiriet
importanti tagħhom.
Dan kollu jiġi b‟mod spontanju f‟moħħna, u Aħna ħsibna b‟konvinzjoni dwaru,
meta irċevejna l-aħbar taċ-ċelebrazzjoni tat-II Kungress Internazzjonali ta‟ l-Iskolastika li
qiegħed jitħejja biex ifakkar is-VII Ċentinarju mit-twelid tal-Venerabbli John Duns
Scotus.
Ħutna Venerabbli, dan il-Kungress se jkun iċċelebrat f‟Oxford u Edinburgh, taħt
l-awspiċju tagħna, u b‟ħeġġa ħajja u kura mill-aktar kbira. Hu faċli li naraw minn qabel
li hu se jkun suċċess kbir u se jkollu importanza mhux żgħira, kemm minħabba t-temi li
se jitratta, kif ukoll minħabba l-parteċipazzjoni ta‟ ħafna personalitajiet kwalifikati. Luniversitajiet
ta‟ l-Ingilterra u ta‟ l-Iskozja, u, f‟pajjiżi oħrajn, dawk ta‟ Pariġi u ta‟ Köln,
fejn Scotus għallem, kif ukoll bosta universitajiet oħrajn, se jibgħatu rappreżentanti, u se
jkunu mistiedna mhux biss studjużi mill-Knisja Kattolika, imma wkoll mill-Komunjoni
Anglikana, mill-Knisja ta‟ l-Iskozja, u mill-Komunitajiet kristajni l-oħrajn tal-Gran
Brittanja, flimkien ma‟ studjużi ta‟ fama ġejjin mid-dinja kollha.
Il-Metodu storiku-kritiku applikat għall-opri ta’ Scotus
1 Acta Apostolicae Sedis LVIII,9 (30 septembris 1966) 609-614; L’Osservatore Romano (14 luglio 1966).
45

Filwaqt li diġà minn issa nawguraw lill-Kungress li jitwettaq b‟suċċess u jagħti
riżultati ta‟ tiġdid, ma nistgħux ma nifirħux bin-nota distintiva u bil-karattru partikulari li
hu jrid jistampa. Dak li se jkun propost fih, fil-fatt, hu li jixħet dawl fuq il-personalità ta‟
John Duns Scotus, fuq id-duttrina filosofika u tejoloġika tiegħu, u wkoll fuq xi aspetti talbixra
morali u axxetika tiegħu. Billi wieħed jevita d-diskussjonijiet li jnisslu kontroversja,
li mhux l-ewwel darba li tqajjmu fl-imgħoddi, wieħed issa jippreferi l-metodu storikukritiku,
li għandu jinżamm b‟ġieħ kbir, u li meta jiġi applikat b‟mod hieni minn studjużi
ta‟ ħila għall-għarfien ta‟ l-awtentitċità u għall-valutazzjoni sinċiera ta‟ l-opri tad-Duttur
Sottili, għandu jagħti riżultati eċċellenti.
Ma‟ dan kollu jingħaqdu l-isforzi biex jiġi mibni kwadu ta‟ linji kbar, jiġifieri
viżjoni integrali ta‟ l-Iskolastika, li minnha wieħed jista‟ jagħraf il-varjetà, ir-rikkezza u lħajja
li titnissel mill-ħsieb tejoloġiku u filosofiku tal-Medjuevu.
Ċertament li f‟din il-prospettiva San Tumas t‟Aquino u s-Summa Theologica
tiegħu jikkostitwixxu l-quċċata li taħkem fuq il-kumpless kollu tal-qċaċet tal-ħsieb
tejoloġiku tal-Medjuevu. Is-sintesi li hu ħoloq fil-formulazzjoni tiegħu tar-relazzjoni
bejn fidi u raġuni, bejn il-fidi li tfittex l-intellett – kif qablu kien qal il-qaddis tagħkom
Sant‟Anselmu 2 - u bejn l-intellett li jfittex il-fidi, irċeviet qbil unanimu li hu kellu fost listudjużi
Skolastiċi, hekk li t-tagħlim tiegħu jidher l-aktar wieħed ta‟ min ifaħħru u
b‟hekk jista‟ jiftaħar bit-titlu ta‟ «Doctor Communis». Imma maġenbu hemm
rappreżentanti kbar oħrajn ta‟ l-Iskolastika, li flimkien jikkomponu l-kostellazzjoni ta‟ lgħaġeb
tal-ħsieb medjevali.
Dak li ġarr l-istendard ta’ l-Iskola Franġiskana
Fl-Ittra Enċiklika Aeterni Patris tal-Predeċessur Tagħna Ljun XIII, ta‟ tifkira
hienja, li fiha jiġi irrikmandat ir-ritorn lejn l-Iskolastika, taħt it-tmexxija ta‟ San Tumas
t‟Aquino, kontra l-iżbalji moderni, wara li jingħad li «Tumas t‟Aquino jispikka b‟mod ċar
fuq l-oħrajn kollha» 3 , jiġu msemmijin wieħed wara l-ieħor id-dutturi Skolastiċi l-oħrajn,
u fosthom jissemma b‟mod partikulari San Bonaventura, li l-Papa Piju X iddefinih bħala
«it-tieni prinċep ta‟ l-Iskolastika» 4 . Kif kulħadd jaf, John Duns Scotus kien ilperfezzjonatur
ta‟ dan id-Duttur Serafiku.
Tajjeb ukoll li nuru li l-Konċilju Ekumeniku Vatikan II, fid-digriet De Institutione
Sacerdotali jgħid: «Id-dixxiplini filosofiċi għandhom jiġu mgħallmin b‟mod li l-istudenti
qabel xejn jitmexxew ħalli jiksbu għarfien sħiħ u armoniku tal-bniedem, tad-dinja u ta‟
Alla, filwaqt li jiġi mibni fuq il-patrimonju filosofiku li jibqa‟ validu għal dejjem» 5 . L-
Iskola Franġiskana ċertament tagħmel parti minn dan il-patrimonju.
2 S. ANSELMU, Proslogion, prooemium 2 (Patrologia Latina 158, 225).
3 LJUN XIII, Ittra Enċiklika Aeterni Patris (Acta Leonis XIII, I, Toma 1881, 272).
4 S. PIJU X, Ittra Doctoris Seraphici (Acta Pii X, Roma 1905, 235).
5 Digriet De Institutione Sacerdotali, n. 15 (Tipografia Poliglotta Vaticana, 1965).
46

San Tumas t’Aquino u Duns Scotus
Maġenb il-kattedra majjestuża ta‟ San Tumas t‟Aquino, fost l-oħrajn hemm dik li
jixirqilha kull ġieħ – għalkemm hi differenti kemm fil-kobor kif ukoll fl-istruttura tagħha
– u li intrefgħet „il fuq lejn is-sema fuq pedamenti soda, u laħqet ponot għoljin flispekulazzjoni
mħeġġa ta‟ John Duns Scotus. Hu mexa fondamentalment fuq iddirezzjoni
plantonika-agostinjana, imma mhux mingħajr ma semma‟ u anke ikkritika xi
aspetti tal-filosofija ta‟ l-Istaġirita (Aristotli). Hu l-aħħar wieħed fost aktar minn ħamsin
dutturi Franġiskani, li fosthom insibu lil Sant‟Antnin ta‟ Padova, Alexander of Hales, San
Bonaventura, Matteo di Acquasparta, Richard of Middletown, Adam of Marsh, Roger
Bacon, William of Ware. Hu ħoloq sintesi u approfondiment tat-tiftix tagħhom, hekk li
sar l-aktar rappreżentant kwalifikat ta‟ l-Iskola Franġiskana.
Il-primat tal-ħajja tajba fuq l-għerf, tal-karità fuq ix-xjenza
L-ispirtu u l-idejal ta‟ San Franġisk t‟Assisi jinħbew u jbaqbqu fl-opra ta‟ John
Duns Scotus, fejn dan jagħtina n-nifs ta‟ l-ispirtu serafiku tal-Patrijarka ta‟ Assisi, billi
jqiegħed l-għerf taħt il-primat tal-ħajja tajba. Fuq kull xjenza oħra, hu jinsisti dwar ilprimat
universali ta‟ Kristu, kapolavur ta‟ Alla, glorifikatur tat-Trinità l-aktar Qaddisa u
Feddej ta‟ l-umanità, Sultan fl-ordni naturali u soprannaturali, li maġenbu tiddi bi sbuħija
oriġinali l-Verġni Immakulata, Sultana ta‟ l-univers. Hekk hu jogħla lejn l-idejiet li huma
fil-quċċata tar-Rivelazzjoni evanġelika, partikolarment lejn dak li San Ġwann Evanġelista
u San Pawl Appostlu raw li, fil-pjan divin tas-salvazzjoni, jispikka bl-ogħla mod.
Hi x-xewqa ta‟ kulħadd li dan il-frott jimmatura fil-Kungress li se jiġi iċċelebrat
fil-Gran Brittanja biex jagħti ġieħ lit-tifkira tad-Duttur Sottili u Marjan kemm għal dak li
għandu x‟jaqsam mat-triq spekulattiva, kif ukoll għal dak li jirrigwarda t-triq morali u
prattika. Aħna qabel kollox nixtiequ u nawguraw li jitnissel interess imġedded għallistorja
tat-tejoloġija u għal dik Skolastika b‟mod partikulari, b‟ħerqa mħeġġa li ssir
riċerka sistematika u kalma skond ir-regoli ta‟ l-arti tar-riċerka xjentifika.
Fejqan kontra l-ateiżmu
Hi persważjoni intima Tagħna, imbagħad, li speċjalment mit-teżor intellettwali ta‟
John Duns Scotus nistgħu noħorġu armi jiddu biex nikkumbattu u nbiegħdu l-isħaba
sewda ta‟ ateiżmu li ddallam iż-żminijiet tagħna. Ta‟ spiss, dawk li jiċħdu lil Alla b‟mod
tejoriku u prattiku mhumiex ħlief dawk li jaduraw l-idoli u l-fantażmi li huma stess
iffurmaw, meta intilfu fil-ħsibijiet tagħhom 6 .
Id-Duttur Sottili, li nissel id-diskors tiegħu dwar Alla miż-żewġ prinċipji ta‟ l-
Iskrittura, li jitkellmu dwar Alla: «Jien li jien» 7 u «Alla u mħabba» 8 , b‟mod ta‟ l-għaġeb u
6 Cfr. Rum 1,21-22.
7 Eż 3,14.
8 1 Ġw 4,16.
47

li jikkonvinċi, jiżviluppa d-duttrina dwar Dak li hu «verità infinita u tjieba infinita» 9 , li hu
«l-ewwel wieħed li hu l-kawża effiċjenti ta‟ kollox», «il-bidu u t-tmiem ta‟ kull ħaġa», «lewwel
wieħed f‟sens assolut, f‟sens eminenti», «l-oċejan ta‟ kull perfezzjoni», u «limħabba
per essenza» 10 .
Għal djalogu bejn il-Kattoliċi u l-Anglikani fuq bażi ta’ ftehim
Tama oħra titbissmilna. Fid-dikjarazzjoni komuni li, fl-12 ta‟ Marzu 1966 saret
fil-Bażilika ta‟ San Paolo fuori le Mura, għamilna ma‟ ħuna Michael Ramsey, arċisqof
Anglikan ta‟ Canterbury, aħna urejna x-xewqa tagħna li «bejn il-Knisja Kattolika
Rumana u l-Komunjoni Anglikana jinbena djalogu serju, li jkollu bħala bażi l-Evanġelju
u t-Tradizzjonijiet antiki komuni, u li jista‟ jwassal għal dik l-għaqda fil-verità li għaliha
talab Kristu» 11 .
Forsi biex ninsġu dan id-djalogu seren bejn il-Knisja Kattolika u l-Komunjoni
Anglikana u l-Komunitajiet kristjani l-oħrajn tal-Gran Brittanja, id-duttrina ta‟ Scotus
tista‟ toffrilna ħajta tad-deheb. Għal tliet sekli, fil-fatt, qabel ma seħħet il-firda, din idduttrina
kienet tiġi mgħallma b‟mod komuni fl-Iskejjel tal-Gran Brittanja. Hi ma kienetx
inġiebet minn barra, imma kienet warrdet fuq dik l-art bil-ħidma ta‟ wieħed li twieled u
ġie edukat fil-Gran Brittanja u li, bil-ġenju kollu ħeffa u jagħti l-ħajja kif ukoll bil-għerf
prattiku, juriha b‟mod tant nobbli. Għax hu kien tejologu li jibni għaliex iħobb, u li jħobb
b‟imħabba konkreta li ssir praxis (prassi), kif hu nnifsu iddefiniha: «Hu ippruvat li limħabba
hi verament prassi» 12 .
Karità fix-xewqa ħerqana għall-verità u għall-unità sħiħa
Scotus jista‟ jagħti lid-djalogu dawk l-elementi li jogħġbu liż-żewġ naħat, f‟dak lispirtu
serafiku li lill-karità jagħtiha l-funzjoni li tmexxi kollox. Hu jissuġġerixxi mixja li
ssir bil-mod: «Fost l-affarijiet li għandna nemmnu ma għandhomx jiddaħħlu elementi li
huma aktar numerużi minn dawk li jistgħu jintwerew mill-verità tal-ħwejjeġ li nemmnu
fihom» 13 . Xejn ma għandu jitqies li jappartjeni lis-sostanza tal-fidi, jekk mhux dak li
nistgħu espressament noħorġuh mill-Iskrittura, jew li ġie espressament iddikjarat mill-
Knisja, jew li joħroġ b‟evidenza minn xi verità, li tidher b‟mod ċar inkluża fl-Iskrittura
jew li hi determinata b‟mod ċar mill-Knisja 14 .
Il-Knisja hi l-mexxejja li għandha l-kariżma tal-verità
9
Ord. I, dist. 3, n. 59 (Ed. Vat., III, 41).
10
Ord. I, dist. 2, n. 57-59, 60-62, 41; dist. 8, n. 198-200 (Ed. Vat. II, 162-165, 165-167, 149-150; IV, 264-
266).
11
Declaratio Pauli VI et Archiepiscopi Cantuariensis (Acta Apostolicae Sedis, LVIII, 1966, 287).
12
Ord., prol., n. 303 (Ed. Vat., I, 200).
13
Ord. IV, dist. 11, q. 3, n. 3 (Ed. Vivès, XVII, 352a).
14
Ord. IV, dist. 11, q. 3, n. 5 (Ed. Vivès, XVII, 353a).
48

Il-preokkupazzjoni kontinwa tad-Duttur Sottili, fil-fatt, kienet l-attenzjoni delikata
u l-qima li qatt ma ċaħad lejn il-maġisteru tal-Knisja li jippossjiedi l-kariżma tal-verità:
«Jekk wieħed, li jħaddem l-uffiċċju ta‟ duttur, jipproponi xi tagħlim ġdid, ma aħniex
obbligati li nagħtuh il-qbil tagħna..., imma jeħtieġ qabel li nikkonsultaw lill-Knisja, u
b‟dan il-mod nevitaw l-iżball» 15 . Il-marka tiegħu, il-bandiera tiegħu kienet: «Taħt ilmaġisteru
tal-Knisja».
Hu jindaga u jeżamina l-iżviluppi ta‟ l-għarfien b‟mod kritiku mill-aktar attent,
b‟għajnejh iffissata fuq il-prinċipji li jiġġeneraw, u b‟ġudizzju kalm li bih jipproponi ddeduzzjonijiet
tiegħu, imqanqal, kif jgħid dwaru Giovanni de Gerson, «mhux missingularità
li tissielet biex tirbaħ, imma mill-umiltà li tipprova ssib il-qbil» 16 .
Imbagħad, kontra r-razzjonaliżmu hu jisħaq dwar il-limiti tar-raġuni fl-għarfien
tal-veritajiet rivelati u dwar il-ħtieġa li dawn ta‟ l-aħħar jgħinu biex il-bniedem jilħaq ilgħan
aħħari li għalih hu ġie iddestinat. Fit-tentattiv nobbli li jsib l-armonija bejn il-verità
naturali u dik soprannaturali, fiż-żwieġ bejn il-fidi u l-filosofija, hu jwissi dwar il-periklu
possibbli li wieħed jaqa‟ fl-iżbalji tal-filosofi pagani u, kif jgħid San Bonaventura – li
miegħu kellu qbil sħiħ – il-periklu li wieħed ixerred «tant ilma tax-xjenza filosofika flinbid
ta‟ l-Iskrittura Mqaddsa, li jbiddel l-inbid f‟ilma» 17 .
Il-verità li tant tisboqna
Ispirati minn dan it-tagħlim aħna niffurmaw ix-xewqa li minn dan il-kamp tarriċerka
joħroġ tagħlim tad-deheb, li min-natura tiegħu jagħti l-ħajja, u li minn dawn iddiskussjonijiet
bejn għorrief naslu għal qbil wiesgħa u armonjuż dwar il-verità «che tanto
ci sublima» 18 (li tant tisboqna).
U filwaqt li aħna nqisu l-valur ta‟ dawn ix-xewqat paterni tagħna, nitolbu fuq it-II
Kungress Internazzjonali ta‟ l-Iskotistika, li se jiġi iċċelebrat f‟ġieħ John Duns Scotus
f‟Oxford u Edinburgh, il-ħarsien ta‟ Alla li jisma‟ talbna, u li hu l-għajn tal-verità u ta‟ limħabba,
u li jridna «magħqudin fl-imħabba» fl-att uniku ta‟ l-imħabba tiegħu 19 , u
b‟dawn ix-xewqat tajba aħna nagħtu lilkom, bil-qalb kollha, Ħutna Venerabbli, il-Barka
Apostolika tagħna, kif ukoll lil dawk li jippromwovu l-Kungress innifsu u lil dawk li
jieħdu sehem fih.
Mogħtija f‟Ruma, f‟San Pietru, fl-14 il-jum tax-xahar ta‟ Lulju tas-sena 1966, irraba‟
sena tal-Pontifikat Tagħna.
Pawlu PP. VI
15
Report. III, dist. 25, q. un., n. 6 (Ed. Vivès, XXIII, 462a).
16
I. DE GERSON, Lectiones duae «Poenitemini»; lectio altera, consid. 5 (Opera, IV, Parigi 1521, f. 34rb).
17
S. BONAVENTURA, Collationes in Hexaëmeron, visio 3, coll. 7, n. 14 (Ed. Delorme F., Quaracchi
1934, 217).
18
DANTE ALIGHIERI, Paradiso, XXII, 42.
19
Ord. III, dist. 28, q. un., n. 2 (Ed. Vivès XV, 378b – 379a).
49

SINTESI TAD-DIGRIET TAL-KONFERMA TAL-KULT
TAL-BEATU JOHN DUNS SCOTUS 20
(Kongregazzjoni għall-Kawżi tal-Qaddisin)
(6 ta‟ Lulju 1991)
John Duns Scotus, li l-Papa Ġwanni Pawlu II sejjaħlu «Torri tal-fidi», twieled
f‟Duns, fl-Iskozja, qrib tmiem is-sena 1265. Meta kien għadu żagħżugħ ġie milqugħ fl-
Ordni ta‟ San Franġisk t‟Assisi. Irċieva l-Ordinazzjoni saċerdotali fis-17 ta‟ Marzu 1291.
Minħabba l-intelliġenza fina u l-ħajja intensa spiritwali tiegħu, is-Superjuri
bagħtuh jistudja fl-Università ta‟ Sorbonne f‟Pariġi. Wara li akkwista l-gradi akkademiċi,
sar professur, l-ewwel fl-istess Università u, wara, fl-Universitajiet ta‟ Cambridge u ta‟
Oxford fil-Gran Brittanja. Fis-sena 1303 ġie eżiljat minn Pariġi għaliex kien ċaħad li
jiffirma libell kontra l-Papa maħruġ mir-Re ta‟ Franza kontra l-Papa Bonifaċju VIII.
F‟Köln, meta kien impenjat b‟mod attiv fit-tagħlim u fil-predikazzjoni, nhar it-8
ta‟ Novembru 1308, inħakem ħesrem mill-mewt.
Hu kien magħruf sewwa bħala filosfu u bħala tejologu. Fil-fatt hu għamel riċerka
bir-reqqa tar-Rivelazzjoni divina. Xandar bil-qawwa l-Verb ta‟ Alla. Iddefenda dduttrina
tal-Knisja u l-awtorità tal-Papa. Kien difensur qawwi ta‟ l-Immakulata
Kunċizzjoni tal-Verġni Marija. Kiteb bosta opri filosofiċi u tejoloġiċi.
Minħabba l-virtujiet kristjani eċċezzjonali tiegħu, malajr sar magħruf għal qdusitu.
Wara l-mewt ingħatalu kult pubbliku, mhux biss fi ħdan l-Ordni Franġiskan, imma wkoll
f‟postijiet oħrajn, l-aktar f‟Köln fil-Ġermanja, fejn hu midfun, u f‟Nola fl-Italja. Ilproċessi
kanoniċi biex is-Santa Sede tapprova l-kult tiegħu kienu ġew iċċelebrati f‟Köln,
f‟Nola, f‟Genova, mill-ġdid f‟Nola, u f‟Ruma. L-Atti ta‟ dawn il-proċessi ġew eżaminati,
b‟riżultat pożittiv, mill-Konsulturi storiċi, imbagħad mill-Konsulturi tejoloġiċi u flaħħarnett
mill-Kardinali u mill-Isqfijiet tal-Kongregazzjoni għall-Kawżi tal-Qaddisin.
Fil-jum tas-6 ta‟ Lulju 1991, il-Papa Ġwanni Pawlu II, quddiem l-istess
Kongregazzjoni, iddikjara: Jirriżultaw ippruvati l-fama tal-qdusija u l-virtujiet erojċi tal-
Qaddej ta‟ Alla John Duns Scotus, kif ukoll il-kult li dejjem ingħatalu minn dejjem.
Illum, waqt dawn il-Vespri solenni, b‟ferħ kbir, qiegħda tingħata lill-Knisja laħbar
solenni ta‟ din il-konferma tal-kult tat-tejologu kbir u tal-veru dixxiplu ta‟ Kristu l-
Beatu John Duns Scotus.
20 Id-digriet integru bit-titlu Qui docti fuerint (6 ta‟ Lulju 1991), jinsab fl-Acta Apostolicae Sedis LXXXIV,
1992, 396-399; Acta Ordinis Fratrum Minorum, An. CX, 1991, 203-205.
50

OMELIJA TAL-PAPA ĠWANNI PAWLU II
FIĊ-ĊELEBRAZZJONI TAL-KONFERMA TAL-KULT
TAL-BEATU JOHN DUNS SCOTUS 21
(Bażilika Vatikana, 20 ta‟ Marzu 1993)
«Inħeġġukom biex ma tirċevux il-grazzja ta‟ Alla għal xejn» (2 Kor 6,1).
B‟dawn il-kelmiet, li għadna kemm smajna jixxandru, l-appostlu Pawlu kien
ifakkar lill-insara ta‟ Korintu fid-don kbir li huma rċevew bit-tħabbira ta‟ l-Evanġelju u,
fl-istess ħin, kien iqiegħdhom quddiem ir-responsabiltà serja tagħhom bħala persuni
ħielsa li kienu fi grad li jilqgħu jew li jagħmlu reżistenza lil din il-grazzja simili.
Kif fl-esperjenza umana l-offerta b‟xejn ta‟ rigal titlob stedina impliċita ta‟
rikonoxxenza, hekk ukoll fir-relazzjoni ma‟ Alla l-inizjattiva ħielsa tal-Missier tas-sema,
twajjeb u ġeneruż, tqiegħed lill-bniedem quddiem għażla: li jagħraf id-don li rċieva u
jilqgħu bi gratitudni jew inkella li jiċħdu billi jingħalaq fl-egoiżmu tiegħu li joqtlu. Dan
hu dak li l-Appostlu qiegħed jisħaq dwaru.
Hu jżid: «F‟kollox inqisu rwieħna bħala ministri ta‟ Alla, b‟qawwa kbira» (2 Kor
6,4). Għeżież Ħuti, kemm jidhru attwali dawn il-kelmiet għalina li nemmnu u li wasalna
fil-għatba tat-tielet Millennju ta‟ l-era kristjana! L-epoka tagħna għandha bżonn urġenti
ta‟ xhieda awtentiċi ta‟ l-Evanġelju; l-umanità tistenna, ukoll jekk ħafna drabi mingħajr
ma tintebaħ, li terġa‟ tixtered evanġelizzazzjoni mġedda u kuraġġuża. Ukoll għallbnedmin
tas-soċjetà ta‟ żmienna l-grazzja ta‟ Alla ma għandhiex tkun għalxejn. Jeħtieġ li
hi ġġib frott kotran ta‟ ħajja, ta‟ paċi u ta‟ progress spiritwali.
Iż-żmien tar-Randan, li diġà ilna niċċelebraw għal dawn l-aħħar ġimgħat, hu
tassew «żmien tajjeb» (2 Kor 6,2), li fih il-Knisja tistedinna biex nagħmlu esperjenza tad-
“deżert”. It-talb u l-penitenza jikkaratterizzaw din il-mixja ta‟ konverżjoni u ta‟ tiġdid,
fix-xewqa ħerqana li qatt ma nistgħu naqtgħuha għal kollox li niltaqgħu mal-Mulej. Din
hi laqgħa intima u personali, ħielsa mid-distrazzjonijiet tad-dinja u mill-kompromessi
egoistiċi. Hi laqgħa li tibdel ir-ritmu mgħaġġel tal-ħajja ta‟ kuljum fi tweġiba armonjuża
għas-sejħa kontinwa ta‟ Kristu permezz tal-ġrajjiet u ċ-ċirkustanzi tal-ħajja ta‟ kuljum.
Il-kliem ta‟ tħeġġiġ ta‟ l-Appostlu biex ma nilqgħux fil-fieragħ il-grazzja tal-
Feddej jiġġedded għalhekk il-lejla għal kull min jemmen, sabiex isir kapaċi, bl-għajnuna
tal-Feddej, li jġib frott ta‟ ġid u jħejji ruħu b‟mod xieraq biex jiċċelebra l-festi ta‟ l-Għid.
Jakkumpanjawna u jmexxuna „l quddiem f‟dan l-impenn ta‟ qbil mal-grazzja ta‟
Alla l-aħwa tagħna fil-fidi, li fittxew li jagħmlu frott mid-doni tan-natura u ta‟ grazzja li
huma irċevew mill-Providenza divina. Matul din il-liturġija, jiena se jkolli l-ferħ li
niddikjara r-rikonoxximent tal-Kult Liturġiku ta‟ John Duns Scotus, Franġiskan.
21 Acta Ordinis Fratrum Minorum, An. CXII, Januarius-Maius 1993, Fasc. I, 41-43.
51

Imwieled fl-Iskozja qrib l-1265, John Duns Scotus ġie msejjaħ «Beatu» kważi
mill-għada tal-mewt qaddisa tiegħu, li ġrat f‟Köln fit-8 ta‟ Novembru 1308. F‟dik iddjoċesi,
kif ukoll f‟dawk ta‟ Edinburgh u ta‟ Nola, kif ukoll fi ħdan l-Ordni Serafiku,
matul is-sekli ingħatalu kult pubbliku li l-Knisja irrikonoxxiet solennement fis-6 ta‟ Lulju
1991 22 u li llum tikkonferma.
Lil dawn il-Knejjes li semmejna b‟mod partikulari, li l-lejla huma preżenti
hawnhekk fil-Bażilika Vatikana flimkien mar-Ragħajja l-aktar denji tagħhom, kif ukoll
lill-Familja kbira Franġiskana, jiena nagħti t-tislima tiegħi, filwaqt li nistieden lil kulħadd
biex ibierek l-isem tal-Mulej li l-glorja tiegħu tiddi fid-duttrina u fil-qdusija ta‟ ħajja tal-
Beatu John, kantur tal-Verb Inkarnat u difensur ta‟ l-Immakulata Kunċizzjoni ta‟ Marija.
Fi żminijietna, li għalkemm huma għonja b‟tant riżorsi umani, tekniċi u xjentifiċi,
imma fihom bosta tilfu s-sens tal-fidi u jgħixu ħajja „l bogħod minn Kristu u mill-
Evanġelju tiegħu, il-Beatu Duns Scotus jippreżenta ruħu mhux biss fil-mod fin tal-ħsieb
tiegħu u fil-kapaċità straordinarja li kellu li jippenetra fil-misteru ta‟ Alla, imma wkoll filqawwa
li tikkonvinċi tal-qdusija ta‟ ħajtu li tagħmel minnu, għall-Knisja u għall-umanità
kollha, Mgħallem tal-ħsieb u tal-ħajja. Id-duttrina tiegħu, li minnha, kif afferma l-
Predeċessur tiegħi Pawlu VI, « nistgħu noħorġu armi jiddu biex nikkumbattu u nbiegħdu
l-isħaba sewda ta‟ ateiżmu li ddallam iż-żminijiet tagħna» 23 , tibni bil-qawwa u l-ħeġġa l-
Knisja, billi tweżinha fil-missjoni urġenti tagħha ta‟ evanġelizzazzjoni ġdida tal-popli
tad-dinja kollha.
B‟mod partikulari, għat-Tejoloġi, għas-Saċerdoti, għar-Ragħajja ta‟ l-erwieħ,
għar-Reliġjużi, u speċjalment għall-Franġiskani, il-Beatu Duns Scotus hu eżempju ta‟
fedeltà lejn il-verità rivelata, ta‟ ħidma saċerdotali li tagħti l-frott, ta‟ djalogu serju firriċerka
ta‟ l-għaqda, għaliex hu, kif afferma Giovanni de Gerson, kien dejjem imqanqal
fl-eżistenza tiegħu «mhux mis-singularità li tissielet biex tirbaħ, imma mill-umiltà li
tipprova ssib il-qbil» 24 .
Jalla l-ispirtu tiegħu u t-tifkira tiegħu jdawwlu bl-istess dawl ta‟ Kristu it-taħbit u
t-tama tas-soċjetà tagħna.
«Inħeġġukom biex ma tirċevux il-grazzja ta‟ Alla għal xejn». Ħuti għeżież, ejjew
immorru lura, immexxijin minn idejna minn dan il-Beatu 25 , għall-istedina li l-liturġija
tallum ittennilna b‟insistenza. Aħna lkoll imsejħin għall-qdusija; jeħtieġ li lkoll kemm
aħna nibnu fil-ħajja tagħna dak id-djalogu ta‟ mħabba u għaqda ma‟ Alla li jwassal għallferħ
veru u għat-twettieq sħiħ tax-xewqat l-aktar intimi tal-qalb tal-bniedem.
22 Acta Apostolicae Sedis 84 (1992), 396-399.
23 Ittra Apostolika «Alma Parens», Acta Apostolicae Sedis 58 (1966) 612.
24 Lectiones duae «Poenitemini», lect. alt. consid. 5.
25 Mal-Beatu John Duns Scotus, fl-istess ċelebrazzjoni l-Papa Ġwanni Pawlu II kien iddikjara Beata lil
Dina Bélanger (1897-1929). Qegħdin inħallu barra r-riferimenti għal din il-Beata waqt l-Omelija tal-Papa.
52

Il-mixja tagħna wara s-sejħa ta‟ l-Evanġelju tista‟ tieħu forom diversi, skond ilgħana
li ma tintemm qatt tal-grazzja soprannaturali. Imma wieħed hu l-post li fih irridu
naslu: li nerġgħu nipproduċu fl-eżistenza tagħna l-istess xbieha ta‟ l-Iben ta‟ Alla.
L-ispiritwalità awtentika tinbena fuq din il-kundizzjoni elementari u deċiżiva: li
nittaduċu b‟mod konkret it-tħabbira evanġelika billi nwieġbu bla ma nitnikkru għallħidma
tal-Mulej li jsalvana.
«Araw, issa hu ż-żmien it-tajjeb; araw, issa hu jum is-salvazzjoni!» John Duns
Scotus ifakkarna li l-imħabba attiva lejn l-aħwa titwieled mit-tfittxija tal-verità u millkontemplazzjoni
tagħha fis-skiet tat-talb u fix-xhieda bla ebda dell ta‟ għaqda sħiħa marrieda
tal-Mulej.
53

Kapitlu 6
IĊ-ĊELEBRAZZJONI LITURĠIKA
TA’ MARIJA IMMAKULATA
Storja taċ-ċelebrazzjoni liturġika
L-ewwel aċċenn għal festa liturġika tal-Kunċizzjoni ta’ Marija fl-Orjent insibuha
fil-kitbiet ta’ l-innogafu Andrija ta’ Kreta (+740), li nhar id-9 ta’ Diċembru jgħid li linsara
jiċċelebraw il-festa tal-«Kommemorazzjoni ta’ Sant’Anna, omm Dik li nisslet lil
Alla». Din il-festa l-insara ċertament ħaduha mir-rakkont li rajna fil-«Protovanġelu ta’
San Ġakbu», waħda mill-kitbiet Apokrifi. Il-festa kienet tiġi iċċelebrata f’Bisanzju, u
ċertament kienet tiddependi mill-festa l-oħra, eqdem minnha, tat-Twelid tal-Verġni
Marija nhar it-8 ta’ Settembru. Fis-seklu 9 din il-festa għaddiet fl-Italja, u mbagħad fisseklu
11 fl-Ingilterra, fejn kienet magħrufa għall-ewwel darba bħala l-festa tal-
«Kunċizzjoni tal-Verġni Marija». Mis-seklu 12 din il-festa kienet mifhuma li hi festa tal-
Kunċizzjoni «immakulata», kif kienu bdew jgħidu xi ekkeżjastiċi ingliżi, bħal Eadmer,
fit-trattat tiegħu «De conceptione beatae Mariae». Mill-Ingilterra l-festa xterrdet ukoll
fin-Normandija u fi Franza, qrib is-sena 1130, minkejja li għamel oppożizzjoni sħiħa
għaliha San Bernard ta’ Clairvaux. Fis-seklu 13 l-festa għaddiet minn perjodu ta’ prova u
ġiet imneħħija minn diversi kalendarji, x’aktarx taħt l-influss ta’ tejoloġi kbar li ma
riedux jammettu l-privileġġ marjan u kienu jittolleraw biss iċ-ċelebrazzjoni liturġika tas-
«santifikazzjoni ta’ Marija». Imma fis-seklu 14 il-festa reġgħet qamet, l-aktar bil-ħidma
siewja tal-Franġiskani, dixxipli tal-Beatu John Duns Scotus (1266-1308), id-duttur ta’ l-
Immakulata. Fis-seklu 12 kienu diġà ġew komposti diversi Uffiċċji tal-Kunċizzjoni ta’
Marija. Fl-1438 il-Konċilju ta’ Basilea talab lil Giovanni di Segovia biex jikkomponi
Uffiċċju liturġiku tal-festa. Imma kien fl-1476 li l-Papa Franġiskan Sistu IV, bil-
Kostituzzjoni «Cum praeexcelsa» approva l-Quddiesa u l-Uffiċċju tal-Kunċizzjoni ta’
Marija, li kien ġiet msawwar minn Bernardino da Bustis. Fl-1708 il-Papa Klement XI
iddikjara l-festa tal-Kunċizzjoni tal-Verġni Mqaddsa Marija Immakulata bħala festa
kmandata. Wara d-definizzjoni dommatika ta’ l-Immakulata Kunċizzjoni mill-Papa Piju
IX (8 ta’ Diċembru 1854), l-istess Papa fl-1863 ippubblika Uffiċċju u Quddiesa ġdida
għall-festa ta’ l-Immakulata Kunċizzjoni. Il-formularji liturġiċi li qegħdin nużaw illum
huma frott tal-liturġija restawrata minn Pawlu VI wara l-Konċilju Vatikan II. Fiha għad
hemm elementi li tħallew mil-liturġija komposta minn Piju IX, fosthom l-antifoni taddħul
u tat-tqarbin, u t-talbiet kollha tal-Quddiesa. Il-prefazju, iżda, jutilizza elementi
ġodda, li jnissilhom it-tejoloġija tal-«Lumen Gentium» dwar Marija xbieha tal-Knisja, u
jagħmel ukoll użu minn Efesin 5,27. Hekk il-liturġija attwali tipproponi flimkien
elementi tradizzjoni li huma fi qbil dottrinali mal-passat, u elementi ġodda li huma fi qbil
ma’ l-iżvilupp tat-tejoloġija ta’ żmienna. Ta’ l-ewwel nistgħu niddefinuhom bħala ddeskrizzjoni
tal-«privileġġ» ta’ Marija f’relazzjoni ma’ Kristu u tat-tieni jisħqu dwar lelementi
antropoloġiċi u ekkleżjoloġiċi tal-misteru li jiġi iċċelebrat.
Is-sens profond taċ-ċelebrazzjoni tas-Solennità tat-Tnissil bla tebgħa tal-Verġni
Mqaddsa Marija tagħtihula l-Eżortazzjoni Apostolika «Marialis Cultus» tal-Papa Pawlu
54

VI, dwar il-Qima Liturġika li tingħata lill-Verġni Marija (2 ta’ Frar 1974), fin-numru 3:
«Fiż-żmien ta’ l-Avvent, il-liturġija, l-okkażjoni tas-solennità tat-8 ta’ Diċembru hi
ċelebrazzjoni tal-Kunċizzjoni Immakulata ta’ Marija, magħquda mal-preparazzjoni
radikali (cfr. Is 11,1.10) għall-miġja tal-Feddej, u tal-bidu ferrieħi tal-Knisja mingħajr
tebgħa jew tikmixa».
It-tejoloġija tat-testi liturġiċi
Iċ-ċelebrazzjonijiet liturġiċi tal-Knisja għandhom bħala qofol tagħhom il-misteru
ta’ Kristu, u jsibu fih is-sens tagħhom. Dan ma jgħoddx biss fil-każ taċ-ċelebrazzjonijiet
ewlenin tal-misteru ta’ l-Inkarnazzjoni u ta’ l-Għid, imma jrid jiġi applikat ukoll fiċċelebrazzjonijiet
li għandhom bħala oġġett tagħhom il-qima li tingħata lil Alla permezz
tal-Verġni Marija u tal-Qaddisin. Id-diversi festi marjani fil-kalendarju liturġiku jsibu ssens
profond tagħhom fir-riferiment lejn Kristu. Marija tidħol fl-istorja tas-salvazzjoni
bħala dik li tilqa’ u tnissel il-Verb divin bil-fidi tagħha, hekk li bosta mill-festi ta’ Marija
jintrabtu bis-sħiħ mal-misteri tal-ħajja ta’ Kristu.
Is-solennità ta’ l-Immakulata Kunċizzjoni, mall-ewwel daqqa ta’ għajn, donnha
ma tidħolx f’din il-kategorija. Bħas-solennità l-oħra kbira marjana, dik ta’ l-Assunta, ma
għandha l-ebda riferiment espliċitu għal xi mument tal-ħajja ta’ Kristu li fih ħadet sehem
Marija (Annunċjazzjoni, Viżitazzjoni, Twelid, Preżentazzjoni, Kana, Kalvarju,
Pentekoste). Għaldaqstant hemm il-periklu li wieħed ma jifhimx il-bażi Kristoloġika ta’
din is-solennità, u jekk wieħed ma jifhimx il-bażi Kristoloġika, ikun bla sens li jiċċelebra
festa marjana bħal din ta’ l-Immakulata Kunċizzjoni. Hu għalhekk importanti li, fit-testi
liturġiċi tas-solennità tat-8 ta’ Diċembru, insibu s-sens Kristoloġiku «moħbi», imma
preżenti, anzi li jipprovdi l-bażi li fuqha nistgħu nifhmu l-vera tifsira ta’ dan il-privileġġ
marjan fid-dawl tat-tejoloġija, tal-liturġija u ta’ l-ispiritwalità kristjana in ġenerali.
Waħda mill-oġġezzjonijiet li dejjem tqajjmu kontra l-festa liturġika ta’ l-
Immakulata Kunċizzjoni hi li ma nistgħux insibu l-ebda riferiment espliċitu għal dan ilmisteru
marjan fl-Iskrittura. Imma l-Knisja, għalkemm tagħraf li hi marbuta mill-
Iskrittura, qatt ma poġġiet f’dubju li din il-verità dwar Marija tista’ wkoll issib il-qofol
tagħha fix-xhieda tar-rivelazzjoni. Il-fatt li verità ta’ fidi jkollha l-bażi fl-Iskrittura ma
jfissirx li din għandha tkun preżenti b’mod espliċitu fil-Kotba Mqaddsa. Hu għalhekk li
l-Knisja dejjem rat il-misteru ta’ l-għażla ta’ Marija Immakulata fil-paġni ta’ l-hekk
imsejjaħ «Protovanġelu» tal-Ktieb tal-Ġenesi 3,15, li fih tidher il-gwerra li kellha tqum
bejn Eva u n-nisel tagħha u s-serp tal-qedem li qarraq bl-umanità. It-tejoloġija, sa minn
żmien il-Missirijiet tal-Knisja, dejjem indikat lil Marija li, flimkien ma’ Binha Ġesù,
rebbieħ fuq ix-xitan, u Adam il-ġdid, issir hi wkoll Eva l-ġdida li tingħaqad ma’ Binha
fir-rebħa definittiva fuq il-ħażen. Din ir-rebħa, li sseħħ b’mod sħiħ fuq is-salib, tiġi diġà
mħabbra u mwettqa minn qabel fil-misteru ta’ Marija Immakulata.
Hu għalhekk li l-Bulla «Ineffabilis Deus» tgħid: «Kif Kristu, Medjatur bejn Alla u
l-bnedmin, meta ħa fuqu n-natura umana, qered id-digriet tal-kundanna li kien hemm
kontrina, u waħħlu b’mod rebbieħ mas-Salib; hekk il-Verġni l-aktar qaddisa, magħquda
55

miegħu b’rabta mill-aktar intima u li ma tinħallx, kienet flimkien miegħu u permezz
tiegħu, l-għadu etern tas-serp velenuż, u saħqitlu rasu bir-riġel verġinali tagħha».
Dak li fit-Testment il-Qadim hu biss muri taħt xbihat, fit-Testment il-Ġdid
jitwassal għall-perfezzjoni tiegħu. Eva l-ġdida ssir Marija ta’ Nażaret, li l-anġlu Gabrijel
isellmilha bil-kliem «mimlija bil-grazzja» (Lq 1,26-38). Din l-espressjoni ma nistgħux
nifhumha bħala li tirreferi għal xi stat ta’ grazzja provviżorju, biss għall-ħin ta’ l-
Inkarnazzjoni. Din kienet il-grazzja li kienet tiddistingwi b’mod sħiħ il-karattru personali
ta’ Marija, li tiġi magħżula u maħtura Immakulata u rebbieħa fuq id-dnub tan-nisel. Sa
mill-ewwel sekli t-tejoloġi u Missirijiet il-Knisja dejjem fehmu din l-espressjoni «mimlija
bil-grazzja» f’sens speċifiku, jiġifieri li Marija kienet meħlusa mill-istat ta’ solidarjetà
fid-dnub ta’ l-ulied l-oħrajn ta’ Adam. Ukoll jekk huma jitkellmu minn «santifikazzjoni
fil-ġuf» u mhux minn konċepiment immakulat, xorta waħda jidher li Marija għandha
privileġġ speċjali u għal kollox partikulari, in vista tal-missjoni tagħha bħala Omm il-
Feddej.
Rajna kif it-tejoloġi li jiddefendu l-privileġġ ta’ l-Immakulata Kunċizzjoni,
fosthom John Duns Scotus, isostnu li Marija kienet meħlusa mid-dnub oriġinali mhux
b’xi mertu personali tagħha, imma biss f’dipendenza assoluta minn Kristu l-Feddej, għax
Hi kellha bżonn tkun mifdija mill-uniku Medjatur aktar mill-bnedmin l-oħrajn kollha,
meta wieħed iqis x’missjoni nobbli kienet imsejħa għaliha. F’dan id-dawl hekk tkompli
titkellem il-Kostituzzjoni Dommatika «Ineffabilis Deus»: «bi grazzja singulari u
privileġġ ta’ Alla li jista’ kollox, li ra minn qabel il-merti ta’ Ġesù Kristu, Feddej talbnedmin
kollha». Għal din ir-raġuni dan il-misteru marjan ikompli jsaħħaħ u jqawwi
aktar il-misteru tal-Fidwa ta’ Kristu. Mhux talli ma jbiegħedx il-qawwa ta’ Kristu Feddej
fil-misteru tas-salvazzjoni, imma talli jressaqna aktar qrib tiegħu, kif jiġri fiċċelebrazzjonijiet
kollha tal-misteri marjani. B’dan il-att ta’ Fidwa antiċipata f’Marija,
Kristu ħejja l-ispazju matern fi ħdan l-umanità, u dan minħabba l-Inkarnazzjoni tiegħu.
F’dan id-dawl Marija tiddi bħala dik li hi mifdija b’mod perfett, bħala dik li hi
mifdija qabel kulħadd. Din hi r-raġuni għaliex fil-misteru ta’ Marija Immakulata nsibu
bażi ġdida u profonda li turi l-kollaborazzjoni sħiħa ta’ Marija fl-opra tal-Fidwa. Billi hi
kienet l-ewwel waħda li ġiet mifdija, Marija tista’ tieħu l-ewwel post ukoll filmedjazzjoni
tas-salvazzjoni li jħaddem Kristu. Din il-verità għandha tqarribna biex
naraw lil Marija bħala l-eqreb krejatura tal-Medjatur u tal-Feddej, għalkemm forsi jaqbel
li ma nużawx kunċetti tejoloġiċi li jistgħu jfixklu d-djalogu ekumeniku, bħalma huma
«medjatriċi» u «korredentriċi», li għal xi żmien kienu jintużaw b’ċerta frekwenza filqima
popolari ta’ l-insara. L-uniku Medjatur u l-uniku Feddej jibqa’ Ġesù Kristu,
għalkemm Marija ċertament ħadet sehem attiv f’din il-ħidma ta’ medjazzjoni u fidwa.
Riflessjoni mit-testi liturġiċi
L-aktar aspett importanti tal-liturġija tat-8 ta’ Diċembru hi t-tislima li l-anġlu
Gabrijel jagħti lil Marija, meta jsejħilha «mimlija bil-grazzja» (Lq 1,26-38). Il-ħelsien ta’
Marija mid-dnub u l-konsagrazzjoni tagħha bħala mimlija bil-grazzja ta’ l-Ispirtu li
56

jdellilha biex issir Omm il-Feddej mhux biss ma jnaqqas xejn mill-umanità ta’ Ġesù
Kristu li jsir bniedem bħalna f’kollox, barra d-dnub, imma jinsisti dejjem aktar fuq il-fatt
li Ġesù Kristu hu l-bniedem perfett, li fih tiddi s-sbuħija oriġinali tan-natura umana kif
riedha Alla fil-bidu tal-ħolqien. Issa Marija, li tilqgħu fil-ġuf safi tagħha bl-att ta’ fidi firrieda
ta’ Alla, issir hi wkoll xbieha ta’ din is-sbuħija oriġinali li tgħammar fiha, għaliex hi
l-Immakulata fit-tnissil tagħha.
Meta l-Knisja tħabbar l-Evanġelju ta’ San Luqa f’din is-solennità, hi tara b’mod
radikali u wiesgħa din il-milja tal-grazzja peżenti f’Marija, li tiġi iddikjarata bħala l-
«ippreservata» sa mill-ewwel mument ta’ l-eżistenza tagħha minn kull tebgħa ta’ dnub.
Din it-tejoloġija tidher b’mod stupend fil-Kolletta tal-Quddiesa tat-8 ta’ Diċembru, li fiha
tiġbor il-qofol ta’ l-argumenti tejoloġiċi kollha favur l-Immakulata Kunċizzjoni: «O Alla,
bit-tnissil bla tebgħa tal-Verġni Mqaddsa Marija, int hejjejt għamara xierqa għal Ibnek;
kif int qist minn qabel il-merti ta’ l-istess Ibnek, biex ħarist lil Ommu minn kull tebgħa
tad-dnub, agħmel li aħna bit-talb tagħha, naslu safja għandek».
Il-milja tal-grazzja f’Marija hi wkoll sinjal tal-milja tal-grazzja li għad tiddi filmembri
kollha tal-Knisja. Din hi r-raġuni li, fit-Tieni Qari tal-Quddiesa, jintagħżel il-
Kantiku Kristoloġiku ta’ Efesin 1,3-6.11-12: «Fi Kristu, il-Missier għażilna sa minn qabel
il-ħolqien tad-dinja, biex inkunu qaddisa u bla tebgħa quddiemu fl-imħabba; iddestinana
li nkunu għalih ulied adottivi permezz ta’ Ġesù Kristu, skond ma għoġob lir-rieda tiegħu,
għat-tifħir tal-glorja tal-grazzja tiegħu, li biha mliena fil-Maħbub tiegħu». Dawn ilkelmiet
juru l-pjan universali ta’ salvazzjoni li Alla l-Missier minn dejjem kellu, fi Kristu
Ġesù. U jekk din il-grazzja li tagħmilna qaddisa u bla tebgħa quddiem Alla fl-imħabba,
ġiet mogħtija lilna sa minn qabel il-ħolqien tad-dinja, mela kemm aktar nistgħu insostnu
li din il-grazzja ġiet mogħtija b’mod li kien xieraq lil Marija, Omm l-istess Alla u
Bniedem?
Il-kelma grazzja («charis» bil-Grieg u «gratia» bil-Latin) għandha wkoll is-sens
ta’ «xi ħaġa sabiħa, li tagħti pjaċir». Il-liturġija tuża dan is-sens b’mod abbundanti meta
tapplikah lill-misteru ta’ Marija Immakulata. Hekk insibu dawn it-testi fil-Liturġija tas-
Sigħat tat-8 ta’ Diċembru: «Int kollok ġmiel, Marija: ma ttebbajtx bid-dnub tan-nisel» (1
Antifona tat-II Għasar); «Ilbiesek ta’ bjuda li tgħammex, bħas-silġ, u wiċċek bħax-xemx»
(3 Antifona tat-II Għasar); «Iġbidna warajk, Xebba bla tebgħa, ejja niġru: il-fwejjaħ
tiegħek fihom riħa li tgħaxxaq» (3 Antifona tat-Tifħir ta’ sbiħ il-jum). F’dawn lespressjonijiet
poetiċi nisimgħu tidwi t-tejoloġija mistika tal-Ktieb ta’ l-Għanja ta’ l-
Għanjiet. Marija tiġi ippreżentata bħala l-għarusa sabiħa u bla l-ebda tebgħa, li l-Ispirtu
ta’ Alla jnissel fil-ġuf tagħha lill-istess Awtur tal-ħajja.
Tema oħra importanti f’din is-solennità marjana hi dik li għandha x’taqsam ma’
Marija, Eva l-ġdida. Fl-Ewwel Qari tal-Quddiesa nsibu s-silta tal-«Protovanġelu»
(Ġenesi 3,9-15.20): «Innissel mibegħda bejnek u bejn il-mara, bejn nislek u bejn nisilha.
Hu jgħaffiġlek rasek, u inti tgħattanlu għarqubu». Hi d-dehra ta’ Kristu, Adam il-ġdid,
imwieled minn Marija, Eva l-ġdida, li jisħaq ras is-serp. L-antifona tal-«Benedictus» tat-
8 ta’ Diċembru wkoll tagħti l-istess kliem, imma bid-differenza li tuża l-verżjoni
tradizzjonali tal-Vetus latina, li biddlet il-maskil ta’ «hu jgħaffiġlek rasek» fil-femminil
57

ta’ «hi tgħaffiġlek rasek»: «Il-Mulej Alla qal lis-serp: Innissel mibegħda bejnek u bejn ilmara,
bejn nislek u bejn nisilha; hi tgħaffiġlek rasek, hallelujah» 1 . Interessanti li anke
Piju IX, fil-Bulla «Ineffabilis Deus», juża l-femminil, skond tradizzjoni antika fil-Knisja:
«Kif Kristu, Medjatur bejn Alla u l-bnedmin, meta ħa fuqu n-natura umana, qered iddigriet
tal-kundanna li kien hemm kontrina, u waħħlu b’mod rebbieħ mas-Salib; hekk il-
Verġni l-aktar qaddisa, magħquda miegħu b’rabta mill-aktar intima u li ma tinħallx,
kienet flimkien miegħu u permezz tiegħu, l-għadu etern tas-serp velenuż, u saħqitlu rasu
bir-riġel verġinali tagħha».
Mil-lat eżeġetiku mhux faċli li wieħed jara fis-silta ta’ Ġenesi 3,15 profezija
Kristoloġika fis-sens sħiħ tal-kelma, u aktar u aktar fis-sens Marjoloġiku. Imma fl-istess
ħin hu ċar li l-kelmiet: «innissel mibegħda bejnek u bejn il-mara, bejn nislek u nisilha. Hu
jgħaffiġlek rasek u inti tgħattanlu għarqubu», għandhom prospettiva storika-salvifika, li
fiha nistgħu naraw il-pjan ta’ fidwa li Alla wettaq fit-Testment il-Ġdid permezz tal-figura
u l-ħidma ta’ Ġesù Kristu. Mhux faċli li wieħed joqgħod jiddiskuti sa fejn il-versett ta’
Ġenesi 3,15 juri l-verità ta’ l-Immakulata Kunċizzjoni ta’ Marija. Wara kollox, illiturġija
ma għandhiex l-iskop li toqgħod tipprova veritajiet ta’ fidi, imma li twassal
għall-kontemplazzjoni tal-misteru. U hu f’din il-kontemplazzjoni li l-Knisja tagħraf
f’Marija l-kontrofigura ta’ Eva. Eva ċediet għall-kelmiet tas-serp billi tat widen għal dak
li qalilha, u hekk in-nisel tagħha kollu baqa’ jaqa’ taħt l-attakki tas-serp infernali u jkun
suġġett għall-mewt. Marija obdiet għall-Kelma ta’ Alla u hekk nisslet u welldet lill-
Awtur tal-ħajja nnifsu, dik il-ħajja li setgħet tirbaħ darba għal dejjem il-qawwa tas-serp.
Dan il-paralleliżmu bejn Eva tal-Ġenesi u Marija, Eva l-ġdida, jinbena fuq l-istess
paralleliżmu ta’ Adam u Kristu kif jidher f’Rumani 5,17: «Għax jekk minħabba fil-ħtija
ta’ wieħed waħdu saltnet il-mewt, permezz ta’ dak il-wieħed li hu Ġesù Kristu, aktar u
aktar dawk li jirċievu l-kotra tal-grazzja u d-don tal-ġustizzja għad isaltnu fil-ħajja
permezz ta’ wieħed li hu ta’ Alla, Kristu».
San Ġustinu, fid-«Djalogu ma’ Trifone», jikteb: «Aħna nafu li Hu sar bniedem
permezz tal-Verġni, sabiex id-dnub jitħassar bl-istess mod li bih kien ingħata bidu għalih
bil-ħidma tas-serp. Għaliex Eva, li kienet verġni mhix mittiefsa, wara li laqgħet il-kelma
tas-serp, nisslet id-dnub u l-mewt. Imma bil-maqlub, il-Verġni Marija kienet mimlija bilfidi
u bil-ferħ meta l-anġlu Gabrijel wasslilha l-aħbar ta’ ferħ, u wieġbet: Ħa jsir minni
skond kelmtek. Ġesù twieled mill-Verġni Marija. Permezz tiegħu Alla saħaq lis-serp,
filwaqt li ħeles mill-mewt lil dawk li jindmu minn dnubiethom u jemmnu fih».
Fl-aħħarnett, il-liturġija tat-8 ta’ Diċembru turi lil Marija Immakulata bħala dik li
hi l-bidu u x-xbieha tal-Knisja. Il-prefazju tal-Quddiesa, li jesprimi din it-tejoloġija, hu
riflessjoni post-konċiljari fuq ir-rwol ekkleżjoloġiku ta’ Marija: «Int ħarist lill-Verġni
Mqaddsa Marija minn kull tebgħa tad-dnub tan-nisel, u żejjintha bil-milja tal-grazzja
tiegħek; b’hekk hejjejtha bħala Omm xierqa għal Ibnek, u fiha wrejt il-bidu tal-Knisja, il-
1 Din kienet ukoll it-tema ta’ l-antifona tal-«Magnificat» fl-Uffiċċju tat-8 ta’ Diċembru qabel ir-riforma
liturġika: Hodie egressa est Virgo de radice Iesse. Hodie sine ulla peccati labe concepta est Maria. Hodie
contritum est ab ea caput serpentis antiqui. Hallelujah (Illum ħarġet Verġni mill-għerq ta’ Ġesse. Illum
mingħajr l-ebda tebgħa ta’ dnub ġiet imnissla Marija. Illum ġiet mgħaffġa minnha ras is-serp tal-qedem.
Hallelujah).
58

Għarusa tiegħu kollha sbuħija, bla ebda tikmixa jew tebgħa. Hi, bħala l-Verġni l-aktar
safja, kellha ġġib fid-dinja lil Ibnek, il-Ħaruf bla tebgħa li jħassar ħtijietna; u inti ħtartha
fost kulħadd biex tkun għall-poplu tiegħek avukata tal-grazzja u mera ta’ qdusija».
Marija Immakulata, xbieha perfetta tal-Knisja-Omm, hi dik li San Franġisk ta’
Assisi, fit-«Tislima lill-Verġni Mbierka» jsellmilha bit-titlu «Virgo ecclesia facta»
(Verġni li sirt Knisja). B’din it-tislima sempliċi, imma qawwija, li tipprovdi l-bażi tattejoloġija
Franġiskana dwar l-Immakulata Kunċizzjoni, nagħalqu dawn ir-riflessjonijiet
tagħna:
«Sliem għalik, O Sinjura qaddisa, u Sultana, Omm imqaddsa ta’ Alla, Verġni li
sirt Knisja! Magħżula mill-Missier l-aktar qaddis tas-sema, u minnu ikkonsagrata,
flimkien ma’ Ibnu l-Għażiż u l-aktar Qaddis, u ma’ l-Ispirtu s-Santu, id-Difensur. Fik
kien hemm, u hemm, il-milja tal-grazzja u ta’ kull ġid.
Sliem għalik, palazz tiegħu.
Sliem għalik, tabernaklu tiegħu.
Sliem għalik, dar tiegħu.
Sliem għalik, ilbies tiegħu.
Sliem għalik, qaddejja tiegħu.
Sliem għalik, Omm tiegħu!»
59

ŻJIEDA
ITTRA APOSTOLIKA «INEFFABILIS DEUS»
TAL-BEATU PIJU IX, PAPA
8 ta‟ Diċembru 1854
INTRODUZZJONI
Meta Giovanni Maria Mastai-Ferretti tela‟ fuq il-Kattedra ta‟ San Pietru nhar il-15
ta‟ Ġunju 1846, u ħa l-isem ta‟ Piju IX, hu wiegħed lill-Verġni Marija li jtemm darba
għal dejjem l-istennija ta‟ sekli sħaħ tal-Knisja u jiddefinixxi d-duttrina dwar l-
Immakulata Kunċizzjoni tagħha. B‟dan l-att hu ried juri li jmidd għonqu għal din l-opra;
billi ried jaqra l-ittra profetika li kien kiteb il-predikatur Franġiskan San Leonardu minn
Porto Maurizio (1676-1751) u jkollu kopja tagħha. Għal dan l-iskop, flimkien ma‟ bosta
oħrajn, mar fil-kunvent ta‟ San Bonaventura al Palatino ta‟ Ruma, fejn kien jgħix għal xi
żmien dan il-qaddis Franġiskan tal-familja tar-Riformati.
Sadanittant fil-15 ta‟ Novembru 1848 faqqgħet ir-rivoluzzjoni f‟Ruma u fl-24 ta‟
Novembru Piju IX kellu jaħrab u jsib kenn f‟Gaeta. Ir-re ta‟ Sqallija, Ferdinando II,
offrielu ospitalità bil-qima kollha, imma fuq suġġeriment tal-Franġiskani Alkantarini ta‟
Napli, permezz ta‟ l-ambaxxatur tiegħu, id-duka ta‟ Serracapriola, sindku apostoliku talpatrijiet,
talbu bħala turija ta‟ rikonoxxenza li hu jiddefinixxi d-domma ta‟ l-Immakulata
Kunċizzjoni. Fit-tweġiba tiegħu għall-istedina rjali Piju IX iddikjara li l-kelmiet ta‟ San
Leonardu u t-talbiet tad-dinja kristjana ma ħallewhx aktar jistrieħ u li hu kien deċiż li
jagħmel dan il-pass. Fit-2 ta‟ Frar 1849, minn Gaeta hu ippubblika l-Enċiklika «Ubi
primum», li fiha talab lill-episkopat tad-dinja kollha li jiktbulu dwar il-fehma tagħhom u
dik tal-fidili rigward l-Immakulata Kunċizzjoni. Dan ir-rikors lejn l-Isqfijiet talkristjanità
hu preċiżament dak il-«Konċilju bil-miktub u mingħajr l-ebda spiża» li kien
ħabbar San Leonardu lill-Papa Klement XII u lill-Papa Benedettu XIV. Ir-riżultat ta‟ linkjesta
kien pożittiv, u fit-8 ta‟ Diċembru 1854 il-Papa iddefinixxa d-domma ta‟ fidi ta‟
l-Immakulata.
Ukoll wara dan l-att solenni, Piju IX ma waqafx milli jixhed għar-rikonoxxenza
tiegħu lejn dan il-ħabbâr kbir tal-Verġni Marija Immakulata. Fit-12 ta‟ Ottubru 1856 il-
Papa approva l-mirakli mitlubin għall-kanonizzazzjoni ta‟ Leonardu, u fid-29 ta‟ Ġunju
1867 iddikjarah qaddis. B‟hekk ingħalqet l-era tad-deheb tal-ħidma glorjuża tal-
Franġiskani biex tiġi definita l-verità tal-fidi ta‟ l-Immakulata Kunċizzjoni.
60

IL-BULLA «INEFFABILIS DEUS» 1
Marija u l-għażla privileġġjata tagħha fil-pjan ta’ Alla
Alla, li hu hekk sabiħ li ma nistgħux niddiskrevuh, u li dak kollu li jagħmel hu
kollu tjieba u fedeltà, li r-rieda tiegħu tista‟ kollox, li l-għerf tiegħu jixterred bil-qawwa
min-naħa għall-oħra tad-dinja, u jmexxi kollox bit-tjieba, wara li kien ra mill-eternità
kollha l-waqgħa mill-aktar imnikkta tal-ġens tal-bnedmin, li tnisslet mid-dnub ta‟ Adam,
iddikjara, bi pjan li kien ilu moħbi minn dejjem, li jwettaq l-ewwel opra tat-tjieba tiegħu
b‟misteru aktar profond, permezz ta‟ l-Inkarnazzjoni tal-Verb. Il-bniedem, li kontra lpjan
tal-ħniena divina, kien tkaxkar lejn id-dnub bil-qerq u l-ħażen tax-xitan, ma kellux
jintilef; mhux biss, imma l-waqgħa tan-natura ta‟ l-ewwel Adam kellha tissewwa b‟xorti
aħjar fit-tieni Adam. Alla mela, sa mill-bidu u qabel ma bdew iż-żminijiet, għażel u ħatar
minn qabel Omm għal Ibnu, li fiha hu kellu jsir bniedem u li minnha imbagħad, fil-milja
ferħana taż-żminijiet, kellu jitwieled. Bi preferenza fuq kull krejatura oħra, Alla
għamilha sinjal ta‟ tant imħabba li hu kien jitgħaxxaq fiha biss bi tjubija mill-aktar
singulari. Għalhekk hu imlieha, aktar mill-Anġli u mill-Qaddisin kollha, bl-abbundanza
tad-doni tas-sema, li hu ħa mit-teżor tad-Divinità tiegħu. Hekk hi, dejjem ħielsa għal
kollox minn kull tebgħa ta‟ dnub, kollha sabiħa u perfetta, għandha tant milja ta‟
innoċenza u ta‟ qdusija, li fihom, wara Alla, ma nistgħux nimmaġinaw xi ħadd akbar, u li
fihom, barra Alla, l-ebda moħħ ma jista‟ jirnexxilu jifhem il-profondità. Għax tassew
kien għal kollox xieraq li Omm hekk miqjuma bħal din tkun tiddi dejjem u tkun imżejna
bid-dija tal-qdusija l-aktar perfetta u, ħielsa għal kollox minn kull tebgħa ta‟ dnub
oriġinali, kellha ġġib ir-rebħa sħiħa fuq is-serp tal-qedem; għaliex għaliha Alla l-Missier
kien iddispona li kellha twelled lill-Iben Waħdieni tiegħu, imnissel minn ħdanu, ugwali
daqsu u maħbub bħalu nnifsu, b‟tali mod li hu, min-natura tiegħu, kellu jkun l-Iben ilwaħdieni
tal-Missier Alla u tal-Verġni. Għax kien l-istess Iben li kien ried li hi tkun
Ommu b‟mod sostanzjali: għaliex l-Ispirtu s-Santu kien ried li jseħħ li minnha jitnissel u
jitwieled dak, li minnu hu nnifsu jipproċedi.
It-Tradizzjoni tal-Knisja dwar l-Immakulata Kunċizzjoni
Il-Knisja Kattolika, li mgħallma mill-Ispirtu ta‟ Alla, hi l-kolonna u l-bażi talverità,
dejjem qieset bħala divinament rivelata u bħala li tagħmel parti mill-ħażna tarrivelazzjoni
divina din id-duttrina dwar l-innoċenza oriġinali tal-Verġni l-aktar glorjuża,
għaliex din taqbel b‟mod perfett mal-qdusija ta‟ l-għaġeb tagħha u mad-dinjità eminenti
tagħha ta‟ Omm Alla. Hekk il-Knisja qatt ma naqset li tispjegaha, tgħallimha u
tiffavoriha ta‟ kull jum, b‟ħafna modi, u b‟atti solenni. Imma din l-istess duttrina, li
kienet milqugħa sa minn żminijiet antiki, u li kienet sabet għeruq profondi fir-ruħ talfidili
u li kienet xterred b‟mod ta‟ l-għaġeb mad-dinja kattolika bil-kura u l-ħeġġa ta‟ lisqfijiet,
ġiet b‟mod ċar professata mill-Knisja, meta hi ma ħasbithiex darbtejn li
tipproponi l-Kunċizzjoni tal-Verġni għall-kult pubbliku u għall-venerazzjoni ta‟ l-insara.
1 Test Latin oriġinali: PIUS IX, Bulla «Ineffabilis Deus», 8 dec. 1854, Acta Pii IX, 1,I,616; Denzinger,
Enchiridion Symbolorum, 1641 (2803).
61

B‟dan l-għemil mimli tifsir hi, fil-fatt, kienet turi li l-Kunċizzjoni ta‟ Marija kellha tkun
miqjuma bħala singulari, ta‟ l-għaġeb, u għal kollox differenti minn dik tal-bnedmin loħrajn
kollha u għal kollox qaddisa; għaliex il-Knisja tiċċelebra biss il-festi tal-Qaddisin.
U għalhekk hi drawwa tal-Knisja, kemm fl-uffiċċji ekkleżjastiċi, kif ukoll fil-Liturġija
mqaddsa, li tuża u tapplika lill-oriġini tal-Verġni Marija l-istess espressjonijiet, li bihom
l-Iskrittura Mqaddsa titkellem dwar il-Għerf mhux maħluq u tirrappreżenta l-bidu etern
tiegħu. Għaliex Alla kien ħatar minn qabel bl-istess digriet l-oriġini ta‟ Marija u linkarnazzjoni
ta‟ l-Għerf divin. Dawn id-duttrini u dawn l-għemejjel, li ġew milqugħin
b‟mod ġenerali mill-insara kullimkien, juru b‟liema kura l-istess Knisja Rumana, omm u
mgħallma tal-Knejjes kollha, iffavoriet id-duttrina dwar l-Immakulata Kunċizzjoni tal-
Verġni. Jidher iżda li jaqbel li nfakkru b‟mod partikulari dawk l-atti l-aktar importanti
tal-Knisja f‟din il-materja; għaliex tant hi kbira d-dinjità u l-awtorità, li għandhom
jingħataw b‟mod assolut lill-Knisja, li hi għandha titqjies bħala ċ-ċentru tal-verità u ta‟ lgħaqda
kattolika. Hi waħedha ħarset ir-reliġjon b‟mod li ma jinkisirx, u minnha l-
Knejjes l-oħrajn kollha għandhom jirċievu t-tradizzjoni tal-fidi. Din il-Knisja Rumana,
mela, ma kellha xejn aktar għal qalbha ħlief li tipprofessa, twieżen, ixxandar u ixxerred
bl-aktar modi li fihom tifsir l-Immakulata Kunċizzjoni tal-Verġni, il-kult u d-duttrina
tagħha.
Il-Papiet favur il-kult lejn l-Immakulata
Din il-ħeġġa tidher b‟mod ċar minn barra u tingħata xhieda għaliha mill-atti
insinji bla għadd tal-Papiet Predeċessuri Tagħna, li lilhom, fil-persuna tal-Kap ta‟ l-
Appostli, l-istess Kristu l-Mulej ħalla d-dmir u l-awtorità suprema biex jirgħu n-ngħaġ u
l-ħrief, biex iwieżnu lill-aħwa u biex imexxu u jiggvernaw il-Knisja. Fil-fatt, il-
Predeċessuri Tagħna dejjem qiesuha glorja tagħhom li, bl-awtorità Apostolika tagħhom,
iwaqqfu fil-Knisja Rumana l-festa tal-Kunċizzjoni, u jżejnuha u jagħtuha ġieħ b‟Uffiċċju
u Quddiesa proprji, li fihom bl-aktar mod ċar jiġi affermat il-privileġġ ta‟ l-immunità
minn kull tebgħa tan-nisel. Mhux biss, imma b‟kull kura huma ġabu „l quddiem u kabbru
l-kult diġà stabilit, billi żejnuh b‟Indulġenzi. Huma taw lill-ibliet, provinċji u saltniet ilfakultà
li jagħżlu bħala Patruna lil Omm Alla taħt it-titlu ta‟ l-Immakulata Kunċizzjoni;
huma approvaw konfraternitajiet, kongregazzjonijiet u familji reliġjużi, imwaqqfin għallġieħ
ta‟ l-Immakulata Kunċizzjoni; huma imlew bit-tifħir il-qima ta‟ dawk li waqqfu
monasteri, ospizji, altari, tempji, taħt it-titlu ta‟ l-Immakulata Kunċizzjoni, jew inkella li
impenjaw ruħhom b‟ġurament li jiddefendi a kwalunkwe kost l-Immakulata Kunċizzjoni
ta‟ Omm Alla. Mhux biss, imma bl-ogħla ferħ huma ordnaw li l-festa tal-Kunċizzjoni
tkun iċċelebrata fil-Knisja bl-istess solennità tal-festa tat-Twelid ta‟ Marija; li kellha tiġi
iċċelebrata fil-Knisja universali bl-ottava, u tkun imħarsa bir-reqqa mill-fidili kollha
bħala festa kmandata; li ta‟ kull sena, fil-jum tal-festa ta‟ l-Immakulata Kunċizzjoni ta‟
Marija, fil-bażilika Patrijarkali Tagħna Liberjana, tinżamm Kappella Papali. Billi
imbagħad xtaqu jikkonfermaw dejjem iżjed fil-qlub ta‟ l-insara din id-duttrina ta‟ l-
Immakulata Kunċizzjoni ta‟ Omm Alla u jqanqlu d-devozzjoni tagħhom lejn il-kult u lvenerazzjoni
tal-Verġni mnissla mingħajr dnub oriġinali, kienu mill-aktar ferħana li
jikkonċedu l-fakultà li jsemmu l-Immakulata Kunċizzjoni ta‟ l-istess Verġni fil-Litaniji
Lauretane u fl-istess Prefazju tal-Quddiesa. B‟dan il-mod in-norma tal-fidi setgħet
62

tingħata valur mill-forma tat-talb. Aħna, għaldaqstant, li ninsabu mqiegħda fuq il-passi
tal-Predeċessuri hekk illustri Tagħna, mhux biss approvajna u lqajna d-dispożizzjonijiet
mill-aktar miqjumin u għorrief tagħhom, imma filwaqt li ftakarna f‟dak li kien waqqaf
Sistu IV, ridna bil-qalb kollha nikkonfermaw bl-awtorità Tagħna l-Uffiċċju proprju ta‟ l-
Immakulata Kunċizzjoni u tajna l-fakultà lill-Knisja kollha biex tużah.
Il-Papiet jippreċiżaw l-oġġett tal-Kult ta’ l-Immakulata
Imma billi dan kollu li għandu x‟jaqsam mal-kult hu marbut b‟rabta intima ma‟ loġġett
tiegħu u ma jistax ikun sħiħ u lanqas idum fiż-żmien, jekk dak l-oġġett ma jkunx
definit sew jew jibqa‟ inċert, il-Papiet Predeċessuri Tagħna, filwaqt li studjaw bir-reqqa
kollha biex ikabbru l-kult tal-Kunċizzjoni, ħasbu wkoll bis-serjetà biex jispjegaw u
jsostnu b‟kull qawwa l-oġġett u d-duttrina ta‟ dan il-kult. Fil-fatt, huma għallmu b‟mod
ċar u miftuħ li, fil-festi li huma waqqfu, kienet tiġi iċċelebrata l-Kunċizzjoni tal-Verġni; u
iddikjaraw bħala falza u kontra l-ħsieb tal-Knisja, l-opinjoni ta‟ dawk li kienu jqisu u
jaffermaw li l-Knisja kienet tagħti ġieħ mhux lill-Kunċizzjoni ta‟ Marija, imma ssantifikazzjoni
tagħha. Il-Papiet lanqas ma urew simpatija akbar lejn dawk li, biex jheżżu
d-duttrina ta‟ l-Immakulata Kunċizzjoni, ivvintaw distinzjoni bejn l-ewwel u t-tieni waqt
tal-Kunċizzjoni, u ippretendew li l-Kunċizzjoni kellha tiċċelebra t-tieni, u mhux l-ewwel
waqt. U fir-rejaltà l-istess Predeċessuri Tagħna qiesu li kien id-dmir preciż tagħhom
mhux biss li jsostnu b‟kull impenn il-festa tal-Kunċizzjoni tal-Verġni l-aktar qaddisa,
imma wkoll li jasserixxu li l-veru oġġett tal-kult kien il-Kunċizzjoni, meqjusa mill-ewwel
mument tagħha. Minn hawn il-kelmiet assolutament ta‟ min jobdihom mall-ewwel li
bihom il-Predeċessur Tagħna Alessandru VII, esprima l-ħsieb veru tal-Knisja. Għaliex
hu iddikjara li «sa mill-qedem, id-devozzjoni tal-fidili lejn l-Omm l-aktar qaddisa l-
Verġni Marija kienet emmnet li r-ruħ tagħha, sa mill-ewwel waqt tal-ħolqien tagħha u
tad-dħul tagħha fil-ġisem, bi grazzja speċjali u privileġġ ta‟ Alla, li ra minn qabel il-merti
ta‟ Ġesù Kristu, Ibnu u Feddej tal-bnedmin kollha, kienet ippreservata ħielsa minn kull
tebgħa ta‟ dnub oriġinali; u kienet iċċelebrat, f‟dan is-sens, il-festa tal-Kunċizzjoni
tagħha» 2 .
Imma fuq kollox il-Predeċessuri Tagħna ħadmu b‟kull kura, ħeġġa u sforz biex
iżommu bla mittiefsa d-duttrina ta‟ l-Immakulata Kunċizzjoni ta‟ Omm Alla. Fil-fatt,
huma mhux biss assolutament ma‟ ittollerawx li xi ħadd jiċħadha jew jipprova jrażżanha,
imma marru aktar „il hemm, u ipproklamaw b‟dikjarazzjonijiet ċari u imtennija
kontinwament li d-duttrina, li biha aħna nipprofessaw l-Immakulata Kunċizzjoni tal-
Verġni, hi u għandha tkun meqjusa bi dritt bħala li taqbel għal kollox mal-kult tal-Knisja;
li hi antika u kważi universali; li jistħoqqilha għal kollox li jkollha post fl-istess Liturġija
mqaddsa u fit-talb l-aktar solenni.
Il-Papiet jipprojbixxu d-duttrina kuntrarja
2 ALEXANDER VII, Const. «Sollicitudo omnium Ecclesiarum», 8 decembris 1661.
63

Mhux kuntenti b‟dan, sabiex id-duttrina dwar l-Immakulata Kunċizzjoni ta‟
Marija tibqa‟ mħarsa b‟mod integru, huma ipprojbew b‟mod mill-aktar iebes li wieħed
iżomm, kemm fil-pubbliku kif ukoll fil-privat, l-opinjoni kuntrarja għal din id-duttrina, li
huma riedu b‟kull mod iferuha għall-mewt. U biex dawn id-dikjarazzjonijiet imtennija u
mill-aktar ċari ma jkunux fiergħa, żjiedu magħhom ukoll sanzjonijiet. Dan kollu ġie
mtenni mill-Predeċessur Tagħna li fakkarna, Alessandru VII, b‟dawn il-kelmiet:
«Aħna nafu sewwa li l-Knisja Mqaddsa Rumana tiċċelebra solennement il-festa
tal-Kunċizzjoni ta‟ Marija, bla tebgħa u dejjem Verġni, u li ilha żmien li approvat uffiċċju
speċjali u proprju għal din il-festa, skond id-dispożizzjonijiet li kienu ingħataw minn
Sistu IV, il-Predeċessur Tagħna. Nixtiequ għaldaqstant niffavorixxu din id-devozzjoni
twajba u ta‟ min ifaħħarha, għax il-festa u l-kult mogħti lilha baqgħu mhux mibdulin fil-
Knisja Rumana sa mit-twaqqif tagħha; u, wara l-eżempju tal-Papiet Predeċessuri Tagħna,
irridu niddefendu dan il-mod devot biex nivveneraw u nagħtu ġieħ lill-Verġni wisq
qaddisa, meħlusa mid-dnub oriġinali, bil-qawwa tal-grazzja li ġejja mill-Ispirtu s-Santu.
Hi wkoll preokkupazzjoni ħajja tagħna li nħarsu fil-merħla ta‟ Kristu l-għaqda ta‟ lispirtu
fir-rabta tas-sliem, billi nneħħu l-offiżi u l-ġlied, u nwarrbu l-iskandli.
Għaldaqstant, filwaqt li nilqgħu it-talbiet u x-xewqat ippreżentati Lilna minn dawn lisqfijiet
imsemmija, mill-Kapitli tal-knejjes tagħhom, mir-re Filippu u mis-saltniet tiegħu,
inġeddu l-Kostituzzjonijiet u d-Digrieti maħruġin mill-Papiet Predeċessuri Tagħna, u
speċjalment minn Sistu IV, Pawlu V u Girgor XV, għad-difiża tas-sentenza li żżomm li rruħ
ta‟ l-Imqaddsa Verġni Marija, fil-ħolqien tagħha u fid-dħul tagħha fil-ġisem, kellha ddon
tal-grazzja ta‟ l-Ispirtu s-Santu u kienet ippreservata mid-dnub oriġinali; u favur din
il-festa u l-kult tal-Kunċizzjoni ta‟ l-istess Omm ta‟ Alla Marija, mifhumin skond din issentenza
devota li għadna kemm urejna; u nordnaw li dawn il-Kostituzzjonijiet u Digrieti
għandhom jiġu mħarsin għal kollox, taħt piena li wieħed jidħol fiċ-ċensuri u fissanzjonijiet
l-oħrajn previsti mill-Kostituzzjonijiet infushom.
«Niddikjaraw ukoll li dawk kollha li jkomplu jinterpretaw il-Kostituzzjonijiet u d-
Digrieti li fakkarna aktar „il fuq, b‟mod li jrendu fieragħ il-favur attribwit mill-
Kostituzzjonijiet u d-Digrieti għal dik is-sentenza, għall-festa u għall-kult; li jmorru
kontra din is-sentenza, din il-festa jew dan il-kult b‟diskussjonijiet; jew li b‟kull mod –
direttament u indirettament – jew taħt kull pretest hu liema hu – li jeżaminaw il-mod kif
jiġi definit, li jinterpretaw l-Iskrittura Mqaddsa jew is-Santi Padri, jew li jikkummentaw
lid-Dutturi – bil-kitba jew bil-fomm, li jażżardaw jitkellmu, jippriedkaw, jitrattaw,
jiddiskutu, jippreċiżaw, jaffermaw, joħolqu argumenti – li mbagħad iħalluhom bla
soluzzjoni – jew b‟xi mod ieħor immaġinabbli, barra milli jaqgħu fil-pwieni u ċ-ċensuri li
huma miġburin fil-Kostituzzjonijiet ta‟ Sistu IV – li għalihom aħna rridu li huma
joqogħdu u li, b‟din il-Kostituzzjoni, fil-fatt, aħna nqiegħduhom taħthom – ikunu Minna
mċaħħdin mill-fakultà li jippriedkaw, li jagħtu lezzjonijiet pubbliċi, li jgħallmu, li
jinterpretaw; huma mċaħħdin mill-vuċi attiva u passiva f‟kull tip ta‟ elezzjonijiet; jaqgħu,
“ipso facto”, mingħajr bżonn ta‟ l-ebda dikjarazzjoni, fil-piena ta‟ inabilità perpetwa li
jippriedkaw, li jagħtu lezzjonijiet pubbliċi, li jgħallmu u li jinterpretaw. Minn dawn ilpwieni
mbagħad ma jkunux jistgħu jiġu assolti jew iddispensati jekk mhux Minna jew
mill-Papiet, Suċċessuri Tagħna. Barra minn dawn il-pwieni, Aħna nqiegħduhom – u
b‟din il-Kostituzzjoni preżenti niddikjarawhom suġġetti – taħt dawk il-pwieni l-oħrajn
64

kollha li jistgħu jiġu mogħtija b‟għażla Tagħna jew tal-Papiet Suċċessuri Tagħna; u għal
dan ir-rigward, nikkonfermaw il-Kostituzzjonijiet ta‟ Pawlu V u Girgor XV, li diġà
fakkarna.
«Fl-aħħarnett nipprojbixxu u niddikjaraw suġġetti għall-pwieni u għaċ-ċensuri li
huma inklużi fl-Indiċi tal-kotba projbiti, u nordnaw li jkunu, “ipso facto” u mingħajr lebda
bżonn ta‟ dikjarazzjoni, meqjusin projbiti l-kotba, il-priedki, it-trattati, iddiskwiżizzjonijiet,
ippubblikati jew li għad iridu jiġu pubblikati, wara d-digriet imsemmi
ta‟ Pawlu V, li fihom jitqiegħdu fid-dubju, jew jintwerew f‟dawl kuntrarju din is-sentenza,
din il-festa u dan il-kult».
Kunsens ta’ l-għorrief, ta’ l-isqfijiet u tal-familji reliġjużi
Mill-banda l-oħra kulħadd jaf b‟liema ħeġġa d-duttrina dwar l-Immakulata
Kunċizzjoni tal-Verġni Omm Alla ġiet mgħoddija, imwieżna u difiża mill-aktar Familji
reliġjużi famużi, mill-aktar Akkademji ċelebri tat-tejoloġi u mid-Dutturi l-aktar profondi
tax-xjenza tal-ħwejjeġ divini. Ilkoll bl-istess mod jagħrafu kemm kienu pronti l-isqfijiet
biex isostnu bil-miftuħ, ukoll f‟laqgħat ekkleżjastiċi, li l-Verġni l-aktar qaddisa Marija,
Omm Alla, biex jitħarsu minn qabel il-merti tal-Feddej Ġesù Kristu, ma kienet qatt
suġġetta għad-dnub oriġinali u għalhekk ġiet mifdija b‟mod aktar sublimi.
Il-Konċilju ta’ Trento fi qbil mat-Tradizzjoni
Ma‟ dan kollu nżidu l-fatt ta‟ importanza u awtorità mill-aktar kbira li l-istess
Konċilju ta‟ Trento, meta ippromulga d-digriet drammatiku dwar id-dnub oriġinali, li fih,
skond ix-xhieda tal-Kotba Mqaddsa, tas-Santi Padri u ta‟ l-aktar konċilji awtorevoli,
stabilixxa u iddefinixxa li l-bnedmin kollha jitwieldu imċappsin bid-dnub oriġinali,
iddikjara, iżda, b‟mod solenni li ma kellux intenzjoni li f‟dak id-Digriet jiġbor u jagħti flestensjoni
ta‟ definizzjoni hekk ġenerali, l-imqaddsa u Immakulata Verġni Marija, Omm
Alla. B‟din id-dikjarazzjoni, fil-fatt, il-Padri tal-Konċilju Tridentin għamluha ċara
biżżejjed, f‟dawk iċ-ċirkustanzi, li l-aktar qaddisa Verġni Marija kienet meħlusa millħtija
oriġinali; u urew għaldaqstant b‟mod miftuħ li la fl-Iskrittura divina, u lanqas millawtorità
tas-Santi Padri ma nistgħu innisslu l-ebda argument li b‟xi mod ikun
f‟kuntradizzjoni ma‟ dan il-privileġġ tal-Verġni.
U tassew, il-monumenti famużi u venerandi tal-Knisja antika fil-lvant u fil-punent
qiegħdin hemm biex jixhdu li din id-duttrina ta‟ l-Immakulata Kunċizzjoni tal-Verġni laktar
qaddisa, dejjem aktar spjegata b‟mod mill-isbaħ, u iċċarata u ikkonfermata minn
sentiment ta‟ l-akbar awtorità, mill-maġisteru, mill-ħeġġa, mix-xjenza u mill-għerf talġnus
kollha tad-dinja kattolika, kienet teżisti minn dejjem fil-Knisja nnifisha, kif din
irċevietha mit-tradizzjoni, u li kienet dejjem imlibbsa bil-karattru ta‟ duttrina rivelata.
Fil-fatt, il-Knisja ta‟ Kristu, ħarriesa u difensura tad-duttrini li jiġu afdati lilha,
qatt ma bidlithom, la b‟żjiediet u lanqas bi tnaqqis; imma dejjem titratta bl-attenzjoni u l-
65

għerf dawk li fil-qedem hi uriet fil-linji essenzjali tagħhom, u li s-Santi Padri żergħu bittagħlim
tagħhom. Hi tfittex li tillima u tirfina dawk id-duttrini tal-qedem tar-rivelazzjoni
divina, b‟mod li jkunu aktar ċari, li jiddu b‟dawl akbar u bi preċiżjoni. Hekk, filwaqt li
jħarsu l-milja tagħhom, l-integrità u l-karattru tagħhom, huma jiġu żviluppati biss skond
in-natura proprja tagħhom, jiġifieri, fl-istess ħsieb, u fl-istess sens.
Il-ħsieb tas-Santi Padri u tal-Kittieba Ekkleżjatiċi
Issa, is-Santi Padri u l-kittieba ekkleżjastiċi, li kienu mgħallmin mit-tagħlim divin,
fil-kotba li huma kitbu biex jispjegaw l-Iskrittura, biex jiddefendu d-dommi u biex
jgħallmu lill-insara, kellhom fuq kollox għal qalbhom li jippriedkaw u jfaħħru, b‟diversi
modi meraviljużi wieħed isbaħ mill-ieħor, l-ogħla qdusija, id-dinjità u l-immunità tal-
Verġni minn kull tebgħa ta‟ dnub, u r-rebħa sħiħa tagħha fuq il-għadu mill-aktar kiefer
tal-bnedmin.
Il-Protovanġelu
Għal din ir-raġuni, meta spjegaw il-kliem li bihom Alla, sa mill-bidunett tad-dinja,
ħabbar ir-rimedji imħejjija mill-ħniena tiegħu għat-tnissil il-ġdid tal-bnedmin, meta
ħawwad il-kburija tas-serp qarrieq u refa‟ b‟mod ta‟ l-għaġeb it-tamiet tal-bnedmin:
“Innissel mibegħda bejnek u bejn il-mara, bejn nislek u nisilha”, dawn l-għorrief tal-
Knisja għallmu li ma‟ din il-profezija divina kien indikat b‟mod ċar u miftuħ il-Feddej
kollu ħniena tal-bnedmin kollha, jiġifieri l-Iben Waħdieni ta‟ Alla, Ġesù Kristu; kienet
indikata wkoll l-Omm l-aktar qaddisa tiegħu, il-Verġni Marija; u fl-istess ħin kienet
indikata u spjegata l-ġlieda tal-wieħed u ta‟ l-oħra kontra x-xitan. Bħala konsegwenza ta‟
dan, kif Kristu, Medjatur bejn Alla u l-bnedmin, meta ħa fuqu n-natura umana, qered iddigriet
tal-kundanna li kien hemm kontrina, u waħħlu glorjuż mas-Salib; hekk il-Verġni laktar
qaddisa, magħquda miegħu b‟rabta mill-aktar intima u li ma tinħallx, kienet
flimkien miegħu u permezz tiegħu, l-għadu eterna tas-serp velenuż, u saħqitlu rasu birriġel
verġinali tagħha.
Figuri Bibliċi tal-Verġni Marija
Minn din ir-rebħa nobbli u singulari tal-Verġni, mill-innoċenza l-aktar eċċellenti,
mis-safa u l-qdusija tagħha, mill-immunità tagħha mid-dnub oriġinali u mill-abbundanza
li ma titfissirx u mill-kobor tal-grazzji kollha tagħha, mill-virtujiet u l-privileġġi tagħha, listess
Santi Padri kienu jaraw il-figura tagħha fl-arka ta‟ Noè li, mibnija b‟ordni ta‟ Alla,
baqgħet għal kollox salvata u ħielsa min-nawfraġju komuni tal-bnedmin; fis-sellum, li
Ġakobb ra tiela‟ mill-art u jilħaq is-sema: sellum li minnu l-Anġli kienu telgħin u neżlin,
u li fil-quċċata tiegħu kien hemm il-Mulej innifsu; fis-siġra ta‟ l-għollieq, li għalkemm
Mosè raħ jaqbad f‟post qaddis, u jinħaraq fost nirien iċaqċqu, imma ma kienx qiegħed
jintemm u lanqas isofri l-ebda ħsara, imma kompla jidher iħaddar u jwarrad fi sbuħitu;
f‟dak it-torri li ma jintrebaħx, imqiegħed quddiem l-għedewwa, li minnu hemm
66

imdendlin eluf ta‟ tarki u l-armatura kollha tal-qawwijin; f‟dak il-ġnien magħluq, li ma
jistax jiġi vjolentat jew imħassar minn ebda qerq jew nasba; f‟dik il-belt tiddi ta‟ Alla, li
għandha l-pedamenti tagħha fuq il-muntanji mqaddsa; f‟dak it-tempju sabiħ ta‟ Alla li
jiddi bi glorja divina, u li hu mimli bil-glorja tal-Mulej; u fl-aħħarnett, f‟dawk il-ħafna
figuri oħrajn li ma jingħaddux, li fihom is-Santi Padri kienu jaraw u jikkomunikaw ittagħlim
tagħhom dwar it-tħabbira ċara minn qabel tad-dinjità mill-aktar għolja ta‟ l-Omm
ta‟ Alla, ta‟ l-innoċenza bla tebgħa tagħha u tal-qdusija tagħha, li qatt ma kienet suġġetta
għal ebda tebgħa.
Espressjonijiet tal-Profeti
L-istess Santi Padri, biex jiddeskrivu dan il-kumpless meraviljuż ta‟ doni divini u
l-innoċenza verġinali tal-Verġni, Omm ta‟ Ġesù, kienu jagħmlu wkoll riferiment għallkitbiet
tal-Profeti, u kienu jiċċelebraw l-istess Verġni mill-isbaħ bħala ħamiema l-aktar
safja; bħala Ġerusalem qaddisa; bħala t-tron tas-sema ta‟ Alla; bħala arka imqaddsa;
bħala d-dar, li l-għerf etern bena għalih innifsu; u bħala dik is-Sultana, li mimlija b‟kull
ħlewwa u sserraħ fuq il-Maħbub tagħha, ħarġet minn fomm l-Aktar Għoli għal kollox
perfetta, sabiħa, l-aktar għażiża għal Alla, u qatt imħammġa bit-tebgħa tal-ħtija.
L-«Ave Maria» u l-«Magnificat»
Billi mbagħad l-istess Santi Padri u l-kittieba ekkleżjastiċi kienu jqisu li l-Anġlu
Gabrijel, meta ta lill-imqaddsa Verġni t-tħabbira ta‟ l-ogħla dinjità ta‟ Omm Alla, kien
sejħilha, bil-kmand ta‟ Alla nnifsu, mimlija bil-grazzja, kienu jgħallmu li b‟din it-tislima
singulari u solenni, li qatt ma nstemgħet oħra bħalha qabel, kien jintwera li l-Omm ta‟
Alla kienet dik li fuqha kienu jinżlu joqgħodu l-grazzji kollha ta‟ Alla; kienet imżejna bilkariżmi
kollha ta‟ l-Ispirtu Divin; mhux biss, imma kienet teżor kważi infinit u abbiss li
ma jintemmx ta‟ l-istess kariżmi; hekk li, mhux biss qatt ma kienet taqa‟ taħt is-saħta,
imma flimkien ma‟ Binha, kellha wkoll sehem minn barka dejjiema: hi kienet
jistħoqqilha li tkun imsejħa minn Eliżabetta, imqanqla mill-Ispirtu s-Santu: “Imbierka inti
fost in-nisa u mbierek il-frott tal-ġuf tiegħek”.
Minn dawn l-interpretazzjonijiet nistgħu naraw ħierġa, ċara u fi qbil, il-fehma tas-
Santi Padri. Il-Verġni l-aktar glorjuża, li għaliha “is-Setgħani għamel ħwejjeġ kbar”,
kienet tiddi b‟tant abbundanza ta‟ doni tas-sema, b‟tant milja ta‟ grazzja u b‟tant
innoċenza li kienet saret bħall-miraklu ta‟ Alla b‟mod eċċellenti, u saħansitra l-quċċata
tal-mirakli kollha tiegħu, kif ukoll Omm xierqa ta‟ Alla. Hekk, imqiegħda, għal kemm
hu possibbli għal krejatura, l-aktar qrib lejn Alla, hi tpoġġiet „il fuq mit-tifħir kollu talbnedmin
u ta‟ l-Anġli.
Imxebbħa ma’ Eva
67

Bħala konsegwenza, biex juru l-innoċenza u l-ġustizzja oriġinali ta‟ Omm Alla,
mhux biss iqabbluha ta‟ spiss ma‟ Eva meta kienet għadha verġni, meta kienet għadha
innoċenti, meta kienet għadha bla tebgħa u mhix imqarrqa min-nasba tal-mewt li
għamlilha s-serp giddieb, imma talli jaraw kif Marija hi l-maqlub ta‟ Eva b‟ħafna kliem u
espressjonijiet. Għaliex Eva kienet semgħet lis-serp għan-niket tagħha u hekk waqgħet
mill-innoċenza oriġinali u saret skjava; filwaqt li l-Verġni wisq qaddisa kabbret
kontinwament id-don li irċeviet fit-tnissil tagħha, u, mhux biss kienet „il bogħod milli
tagħti widen għas-serp, imma bl-għajnuna divina farrket għal kollox il-vjolenza u lqawwa
tiegħu.
Espressjonijiet ta’ tifħir
Għaldaqstant huma qatt ma waqfu li jattribwixxu lil Omm Alla l-ismijet l-aktar
sbieħ: ġilju qalb ix-xewk; art assolutament mhix mimsusa, verġinali, mingħajr tebgħa,
immakulata, dejjem imbierka u ħielsa minn kull tebgħa ta‟ ħtija, li minnha ġie iffurmat
Adam il-ġdid; ġnien mill-aktar ordnat, ileqq, mimli ħajja, ta‟ innoċenza u immortalità,
mimli ħlewwiet, imħawwel minn Alla nnifsu u mħares mill-qerq kollu tas-serp velenuż;
għuda li ma tissewwisx, li s-susa tad-dnub qatt ma kielitha; għajn dejjem nadifa u
immarkata bil-qawwa ta‟ l-Ispirtu s-Santu; tempju mill-aktar divin; teżor tal-ħajja bla
tmiem; bint unika u waħdanija, mhux tal-mewt, imma tal-ħajja; fergħa mhux ta‟ għadab,
imma ta‟ grazzja, li, għalkemm warrdet minn għerq imħassar u mniġġeż, b‟eċċezzjoni
divina u providenzjali għal-liġi ġenerali, kienet dejjem tħaddar u twarrad. Imma, dawn ilmodi
kollha ta‟ espressjoni, għalkemm huma mill-aktar sbieħ, ma kienux biżżejjed, u
huma jkomplu jaffermaw, b‟espressjonijiet aktar ċari u preċiżi, li, meta nitkellmu dwar
id-dnubiet, il-Verġni Marija lanqas biss għandna nsemmuha; għaliex lilha ġiet mogħtija
grazzja superjuri għal dik li tingħata lill-oħrajn, sabiex hi tkun tista‟ tirbaħ għal kollox
kull tip ta‟ dnubiet. Huma kienu jsostnu wkoll li l-Verġni l-aktar glorjuża kienet dik li
sewwiet il-ħtija ta‟ l-ewwel ġenituri tagħha; kienet dik li tat il-ħajja lil dawk li ġew
warajha; kienet dik li l-Aktar Għoli, mis-sekli kollha, kien għażilha u ħejjiha; li kienet
imħabbra minn qabel minn Alla, meta Hu qal lis-serp: “Innissel mibegħda bejnek u bejn
il-mara”; li mingħajr l-ebda dubju hi saħqet ras is-serp velenuż. Huma għaldaqstant
jaffermaw li l-istess Verġni l-aktar qaddisa kienet bi grazzja speċjali mħarsa minn kull
tebgħa ta‟ dnub u ħielsa minn kull tinġiż fil-ġisem, fir-ruħ u fl-intellett; li, billi kienet
magħquda ħaġa waħda ma‟ Alla permezz ta‟ patt għal dejjem, qatt ma kienet fid-dlamijiet,
imma dejjem f‟dawl etern; u li għalhekk kienet minn dejjem jistħoqqilha li ssir post li fih
jgħammar Kristu, mhux minħabba xi merti li kellha fil-ġisem, imma bi grazzja oriġinali.
Ma‟ dawn imbagħad huma żiedu espressjonijiet oħrajn mill-aktar nobbli. Meta
kienu jitkellmu mill-Kunċizzjoni tal-Verġni, kienu jixhdu li n-natura kienet iċċedi
quddiem il-grazzja: in-natura waqfet kollha mriegħda u ma ażżardatx tiċċaqlaq. Il-
Verġni Omm ta‟ Alla ma kellhiex titnissel minn Anna, qabel ma l-grazzja tafferma lqawwa
tagħha: għaliex hi kellha tiġi mnissla bħala l-bint ewlenija, li fiha mbagħad kellu
jitnissel l-ewwel imwieled fost il-ħlejjaq kollha.
68

Immakulata!
Huma kienu jistqarru li l-ġisem tal-Verġni, għalkemm kien imnissel minn Adam,
ma ntmessx mit-tbajja‟ tiegħu; li, għaldaqstant, il-Verġni l-aktar qaddisa kienet dak ittabernaklu
maħdum minn Alla, iffurmat mill-Ispirtu s-Santu, u tassew imlibbes bil-porpra,
li dik Besalel il-ġdid kien niseġ bid-deheb u bi ħjut ta‟ bosta lwien; li hi kienet ġustament
iċċelebrata, għaliex kienet kapolavur ta‟ Alla, għaliex hi ħarbet mill-vleġeġ jaħarqu talħażin,
u għaliex, sabiħa fin-natura u għal kollox meħlusa minn kull tebgħa, fil-
Kunċizzjoni Immakulata tagħha hi dehret fid-dinja bħala żernieq ta‟ dija mill-aktar
perfetta. Fil-fatt, ma kienx jixraq li dik l-għamara magħżula minn Alla tkun imċajpra
mid-difett li bih l-oħrajn kollha huma mċajprin, għaliex hi kienet għal kollox differenti
mill-oħrajn, u jekk kellha n-natura tagħha komuni ma‟ tagħhom, imma ma kellhiex ilħtija
komuni magħhom; mhux biss, imma kien jixraq li l-Iben Waħdieni, kif kellu Missier
fis-sema, li s-Serafini jfaħħruh bħala Qaddis għal tliet darbiet, hekk ikollu Omm fuq din
l-art, li lilha qatt ma kellha tonqosha d-dija tal-qdusija.
Din id-duttrina kienet hekk rabbiet għeruq fil-moħħ u fil-qalb ta‟ l-għorrief talqedem
li, meta jitkellmu dwar Omm Alla, huma kellhom id-drawwa li jużaw kliem
tassew straordinarju u singulari. Ta‟ spiss kienu jsejħulha: Immakulata, f‟kollox u għal
kollox Immakulata; innoċenzi, mhux biss, imma mera ta‟ l-innoċenza; bla ebda ħtija, u
bla tebgħa f‟kull sens; qaddisa u l-aktar imbiegħda minn kull tebgħa ta‟ dnub; kollha safja
u kollha nadifa, mhux biss, imma l-eżempju tas-safa u ta‟ l-innoċenza; aktar sabiħa missbuħija
nnifisha, aktar mimlija ħlewwa mill-grazzja, aktar qaddisa mill-qdusija; waħedha
qaddisa; mill-aktar safja fir-ruħ u fil-ġisem, li tisboq kull integrità u kull verġinità; l-unika
li saret it-tron tal-grazzji kollha ta‟ l-Ispirtu s-Santu; hekk għolja li, wara Alla waħdu,
kienet „il fuq minn kulħadd; fin-natura tagħha l-aktar sabiħa, l-aktar ħelwa u l-aktar
qaddisa mill-istess Kerubini u Serafini u mill-kori kollha ta‟ l-Anġli; aktar għolja minn
kull tifħir fis-sema u fl-art. U ħadd ma jista‟ jinsa li dan il-lingwaġġ kien imdaħħal kważi
b‟mod spontanju wkoll fil-paġni tal-Liturġija mqaddsa u ta‟ l-uffiċċji ekkleżjastiċi, li
fihom insibuh ta‟ spiss b‟ton li jiddomina. F‟dawk il-paġni, fil-fatt, l-Omm ta‟ Alla tiġi
msejħa u mfaħħra bħala l-unika ħamiema ta‟ sbuħija li ma titħassarx, u bħal warda li hi
dejjem friska. Hi msejħa u mfaħħra bħala l-aktar safja, dejjem Immakulata u dejjem
hienja; mhux biss, imma bħall-innoċenza nnifisha li qatt ma ġiet mimsusa, u bħala t-tieni
Eva, li tat id-dawl lil Għimmanu-El.
Kunsens unanimi u petizzjonijiet għad-Definizzjoni tad-Domma
Ma għandu jkollna l-ebda stagħġib, għalhekk, jekk ir-Ragħajja tal-Knisja u lpoplu
fidil dejjem kien jogħġobhom li jipprofessaw b‟tant devozzjoni u mħabba dduttrina
ta‟ l-Immakulata Kunċizzjoni tal-Verġni Omm Alla, li, fil-ġudizzju tas-Santi
Padri, tinsab miġbura fl-Iskrittura Mqaddsa, li ġiet mgħoddija mix-xhieda mill-aktar
importanti tagħhom, li tiġi murija u iċċelebrata mill-maġisteru l-aktar għoli u awtorevoli
tal-Knisja. Ma għandniex nistagħġbu, għalhekk, jekk ir-Ragħajja u l-fidili dejjem urew li
ma għandhom xejn aktar ħelu u aktar għażiż milli jqimu, jivveneraw, jitolbu u jfaħħru
għal kollox bl-aktar affett imħeġġeġ lill-Verġni Omm Alla, imnissla mingħajr dnub
69

oriġinali. Għaldaqstant, sa mill-eqdem żminijiet, l-isqfijiet, l-ekkleżjastiċi, l-Ordnijiet
regolari kif ukoll imperaturi u slaten ippreżentaw suppliki lil din is-Sede Apostolika,
sabiex tiġi definita bħala domma ta‟ fidi kattolika l-Immakulata Kunċizzjoni ta‟ l-Omm laktar
qaddisa ta‟ Alla. Dawn kienu suppliki li ġew imtennija wkoll fi żminijietna u
ippreżentati l-aktar lill-Predeċessur Tagħna, Girgor XVI, ta‟ tifkira hienja, u Lilna wkoll
mill-isqfijiet, mill-kleru sekulari, mill-Familji reliġjużi, kif ukoll mis-slaten u mill-poplu
tal-fidili. Aħna, għaldaqstant, billi sirna nafu u qisna bir-reqqa dawn il-ħwejjeġ kollha
b‟ferħ singulari tal-qalb Tagħna, malli ġejna mgħollijin, bid-dispożizzjoni li ma nistgħux
nifhmuha tal-Providenza divina, għal din il-Kattedra għolja ta‟ Pietru, u, għalkemm ma
jistħoqqilniex, ħadna f‟idejna t-tmexxija tal-Knisja kollha, ma għandna ċertament xejn
aktar għal qalbna – meta nqisu l-venerazzjoni mimlija ħlewwa, id-devozzjoni u l-affett li
sa mill-ewwel snin dejjem ikkultivajna lejn il-Verġni l-aktar qaddisa Marija Omm Alla –
ħlief li nwasslu għat-twettieq dak kollu li seta‟ jkun fix-xewqat tal-Knisja, sabiex hekk
jitkabbar il-ġieħ tal-wisq qaddisa Verġni u jiddu b‟dawl ġdid il-privileġġi tagħha.
Il-ħidma ta’ preparazzjoni
Billi aħna ridna nipproċedu bil-prudenza kollha, waqqafna Kummissjoni speċjali
ta‟ l-Aħwa Venerabbli tagħna l-Kardinali tal-Knisja Mqaddsa Rumana, li huma
magħrufin għall-pjetà, għall-ġudizzju imwieżen tajjeb u għall-għarfien tal-ħwejjeġ divini,
u għażilna fost il-kleru sekulari u dak regolari irġiel li huma partikolarment imħarrġin fiddixxiplini
tejoloġiċi, bl-inkarigu li neżaminaw b‟reqqa akbar dak kollu li għandu
x‟jaqsam ma‟ l-Immakulata Kunċizzjoni tal-Verġni, u irreferejna ruħna għall-pariri
tagħhom. U għalkemm it-talbiet li ġew diretti Lilna bl-iskop li nitolbu d-definizzjoni ta‟
l-Immakulata Kunċizzjoni, kienu urewna diġà biżżejjed liema kien il-ħsieb ta‟ bosta millisqfijiet,
nhar it-2 ta‟ Frar 1849 bagħatna minn Gaeta Enċiklika lill-Aħwa Venerabbli
tagħna tad-dinja kattolika sabiex, wara li jitolbu lil Alla, jgħarrfuna, ukoll bil-kitba, liema
hi l-pjetà u d-devozzjoni tal-fidili tagħhom lejn l-Immakulata Kunċizzjoni ta‟ l-Omm ta‟
Alla; dwar x‟jaħsbu, l-aktar huma – l-isqfijiet – rigward id-definizzjoni li kellna
f‟moħħna li nagħmlu; u, fl-aħħarnett, dwar liema xewqat kellhom x‟jesprimu, sabiex ilġudizzju
suprem Tagħna jkun jista‟ jidher bl-akbar solennità possibbli.
U tassew kbir ħafna kien il-faraġ li aħna ħassejna, meta waslu għandna t-tweġibiet
ta‟ l-istess Venerabbli Ħutna. Huma, fil-fatt, permezz ta‟ ittri, li fihom jidher entużjażmu
li ma jitwemminx u mimli ferħ, mhux biss reġgħu ikkonfermawlna mill-ġdid l-opinjoni
personali tagħhom u d-devozzjoni tagħhom u dik tal-kleru u tal-fidili tagħhom, imma
wkoll talbuna b‟vot, li nistgħu insejħulu unanimi, li, bil-ġudizzju suprem u bl-awtorità
Tagħna niddefinixxu l-Immakulata Kunċizzjoni ta‟ l-istess Verġni. Lanqas ma kienet
inqas il-hena tagħna meta l-Venerabbli Ħutna Kardinali tal-Knisja Mqaddsa Rumana,
membri tal-Kummissjoni imsemmija b‟mod partikulari, flimkien mat-tejoloġi konsulturi
li Aħna għażilna, wara eżami mimli reqqa tal-kwestjoni, talbuna bl-istess ħerqa u ħeġġa
huma wkoll li niddefinixxu l-Immakulata Kunċizzjoni ta‟ l-Omm ta‟ Alla.
Wara dan kollu, aħna li mxejna fuq l-eżempji ċari tal-Predeċessuri Tagħna, u li
xtaqna nimxu skond in-normi tradizzjonali, sejjaħna u għamilna Konċistorju, li fih aħna
70

tajna diskors lill-Venerabbli Ħutna l-Kardinali tal-Knisja Mqaddsa Rumana, u b‟faraġ
mill-aktar kbir tar-ruħ Tagħna smajniehom jitolbuna li jogħġobna nlissnu d-definizzjoni
dommatika ta‟ l-Immakulata Kunċizzjoni tal-Verġni Omm ta‟ Alla.
Aħna bil-qawwa kollha persważi fil-Mulej li issa wasal iż-żmien it-tajjeb biex
niddefinixxu l-Immakulata Kunċizzjoni tal-Verġni Omm ta‟ Alla, li l-Iskrittura Mqaddsa,
it-tradizzjoni miqjuma, is-sentiment kostanti tal-Knisja, il-kunsens singulari ta‟ l-isqfijiet
kattoliċi u tal-fidili, u l-atti memorabbli u l-kostituzzjonijiet tal-Predeċessuri Tagħna juru
u jispjegaw b‟mod ta‟ l-għaġeb. Għaldaqstant, wara li qisna bl-akbar reqqa kull ħaġa u
wara li għamilna talb kontinwu u ħerqan lil Alla, aħna qisna li ma għandniex inħallu aktar
fit-tul biex niddefinixxu bil-ġudizzju suprem Tagħna l-Immakulata Kunċizzjoni ta‟ listess
Verġni; u hekk nissoddisfaw ix-xewqat mill-aktar twajba tad-dinja kattolika u ddevozzjoni
Tagħna lejn l-istess Verġni l-aktar qaddisa, u flimkien nagħtu ġieħ dejjem
aktar fiha lill-Iben il-Waħdieni tagħha, il-Mulej Tagħna Ġesù Kristu; għaliex aħna lkoll
konvinti li l-ġieħ u l-glorja kollha li nagħtu lill-Omm, jerġgħu jmorru lura għand Binha.
Id-Definizzjoni tad-Domma
Għaldaqstant, wara li offrejna bla ma naqtgħu, fl-umiltà u fis-sawm, it-talb privat
Tagħna u dak pubbliku tal-Knisja ta‟ Alla l-Missier, permezz ta‟ Ibnu, sabiex hu jogħġbu
jmexxi lil moħħ Tagħna bil-qawwa ta‟ l-Ispirtu s-Santu; wara li aħna tlabna l-għajnuna
tal-Qtajjiet kollha tas-sema, u wara li tlabna bl-ilfiq lill-Ispirtu difensur, bl-ispirazzjoni
tiegħu, għall-ġieħ tat-Trinità qaddisa u mhux mifruda, għas-sbuħija u l-ġmiel tal-Verġni
Omm Alla, għall-eżaltazzjoni tal-fidi kattolika, u għat-tkabbir tar-reliġjon nisranija, blawtorità
tal-Mulej tagħna Ġesù Kristu, tal-qaddisin Appostli Pietru u Pawlu u bl-awtorità
Tagħna, niddikjaraw, inlissnu u niddefinixxu: Id-duttrina, li żżomm li l-Verġni wisq
qaddisa Marija mill-ewwel mument tal-Kunċizzjoni tagħha, bi grazzja singulari u
privileġġ ta’ Alla li jista’ kollox, li ra minn qabel il-merti ta’ Ġesù Kristu, Feddej
tal-bnedmin kollha, ġiet ippreservata u mhix mimsusa minn kull tebgħa ta’ dnub
oriġinali, hi rivelata minn Alla u għaldaqstant hi ta’ min jemminha bil-qawwa u
mingħajr ma jmissha, u dan mill-fidili kollha. Għaldaqstant, hekk xi ħadd (Alla ħares
qatt!) b‟rieda proprja jfettillu li jaħseb b‟mod ieħor minn dak li Aħna iddefinejna, għandu
jagħraf u jkun jaf li hu ikkundannat mill-ġudizzju tiegħu stess, li jkun għamel nawfraġju
fil-fidi, li jkun infired mill-għaqda mal-Knisja, u li jkun daħal hu nnifsu, “ipso facto”, filpwieni
stabiliti mil-liġi kontra min jażżarda juri bil-fomm jew bil-kitba, jew b‟xi mod
ieħor li jidher minn barra, l-iżbalji li hu jaħseb fil-qalb tiegħu 3 .
3 H. DENZINGER, Enchiridion Symbolorum, 1641: «Quare postquam numquam intermisimus in
humilitate et ieiunio privates Nostras et publicas Ecclesiae preces Deo Patri per Filium eius offerre, ut
Spiritus Sancti virtute mentem Nostram dirigere, et confirmare dignaretur, implorato universae caelestis
Curiae praesidio, et advocato cum gemitibus Paraclito Spiritu, eoque sic adspirante, ad honorem sanctae et
individuae Trinitatis, ac decus et ornamentum Virginis Deiparae, ad exaltationem fidei catholicae, et
christianae religionis augmentum, auctoritate Domini Nostri Iesu Christi, beatorum Apostolorum Petri et
Pauli, ac Nostra declaramus, pronuntiamus et definimus doctrinam, quae tenet, beatissimam Virginem
Mariam in primo instanti suae Conceptionis fuisse singulari omnipotentis Dei gratia et privilegio, intuitu
meritorum Christi Iesu Salvatoris humani generis, ab omni originalis culpae labe praeservatam immunem,
esse a Deo revelatam, atque idcirco ab omnibus fidelibus firmiter constanterque credendam. Quapropter si
71

Sentimenti ta’ tama u eżortazzjoni finali
Il-fomm Tagħna hu mimli bil-ferħ u xofftejna bit-tifħir, u nroddu dejjem ħajr
mill-aktar umli u ħaj lill-Mulej Tagħna Ġesù Kristu, talli tana l-grazzja singulari li
nistgħu, minkejja li ma jistħoqqilniex, noffru u niddekretaw dan il-ġieħ, din il-glorja u
dan it-tifħir lill-Ommu wisq qaddisa. U mbagħad nerġgħu naffermaw it-tama l-aktar
fiduċjuża Tagħna fil-Verġni l-aktar qaddisa, li, kollha sabiħa u immakulata, saħqet ir-ras
velenuża tas-serp mill-aktar kiefer, u ġiebet is-salvazzjoni lid-dinja; fiha li hi l-glorja tal-
Profeti u ta‟ l-Appostli, li hi l-ġieħ tal-Martri, il-ferħ u l-kuruna tal-Qaddisin kollha; li hi
kenn l-aktar żgur u għajnuna mill-aktar fidila ta‟ dawk kollha li jinsabu fil-periklu;
medjatriċi mill-aktar qawwija u rikonċiljatriċi tad-dinja kollha quddiem l-Iben Waħdieni
tagħha; li hi sbuħija mill-aktar tiddi u tiżjin tal-Knisja u difiża mill-aktar qawwija tagħha.
Nerġgħu naffermaw it-tama Tagħna fiha li dejjem qerdet l-ereżiji kollha, li salvat lillpopli
fidili minn kull ħsara mill-aktar gravi u ta‟ kull tip, u li ħelset Lilna wkoll minn tant
perikli, li bħalissa jagħafsu fuqna. Aħna għandna fiduċja li hi trid, bil-protezzjoni millaktar
qawwija tagħha, tagħmel li Ommna, il-Knisja Kattolika, wara li tirbaħ iddiffikultajiet
u t-telfiet u l-iżbalji kollha, timxi „l quddiem u twarrad ta‟ kull jum dejjem
aktar fost il-popli u fil-postijiet kollha, “minn baħar sa baħar, mix-xmara sat-trufijiet ta‟ lart”;
u jkollha l-paċi, il-kalma u l-libertà sħiħa; li dawk li huma ħatja jaqilgħu l-maħfra,
il-morda jaqilgħu s-saħħa, id-dgħajfin jaqilgħu l-qawwa, l-imnikktin jaqilgħu l-faraġ,
dawk li huma fil-periklu jaqilgħu l-għajnuna; li dawk kollha li huma fl-iżball, jgħib iċċpar
li għandhom f‟moħħhom, jerġgħu lura fit-triq tal-verità u tal-ġutizzja, u jkun hemm
merħla waħda taħt Ragħaj wieħed.
Jalla jisimgħu l-kliem Tagħna l-ulied l-aktar għeżież Tagħna u tal-Knisja
Kattolika, u dejjem aktar imqanqlin bil-ħeġġa tad-devozzjoni, tal-pjetà u ta‟ l-imħabba,
ikomplu jqimu, jsejħu u jitolbu lill-wisq qaddisa Verġni Marija Omm ta‟ Alla, imnissla
mingħajr dnub oriġinali, u jimxu bil-fiduċja kollha wara din l-Omm mill-aktar ħelwa talħniena
u tal-grazzja, fil-perikli kollha, fid-dwejjaq kollha, fil-ħtiġijiet kollha, fid-dubji
kollha u fl-inċertezzi kollha. Għaliex ma hemmx aktar post għall-biża‟ u għaddisperazzjoni
meta hi tkun il-mexxejja tagħna u meta turina t-triq, meta hi tkun qrib
tagħna biex tħarisna; għaliex hi għandha qalb ta‟ omm għalina u, filwaqt li tieħu ħsieb ta‟
dak kollu li għandu x‟jaqsam mas-salvazzjoni ta‟ kull wieħed u waħda minna, hi tieħu
ħsieb bil-ħerqa tal-bnedmin kollha. Hi ġiet maħtura minn Alla Sultana tas-Sema u ta‟ lart,
u ġiet mgħollija fuq il-kori kollha ta‟ l-Anġli u fuq il-qtajjiet kollha tal-Qaddisin, u
tinsab fil-lemin tal-Iben Waħdieni tagħha, il-Mulej Tagħna Ġesù Kristu, u bit-talb l-aktar
qawwi tagħha ta‟ Omm tidħol għalina; hi ssib dak li tfittex, u ma tistax tibqa‟ mhux
mismugħa t-talba tagħha.
qui secus ac a Nobis definitum est, quod Deus avertat, praesumpserint corde sentire, ii noverint, ac porro
sciant se proprio iudicio condemnatos, naufragium circa fidem passos esse, et ab unitate Ecclesiae
defecisse, ac praeterea facto ipso suo semet poenis a iure statutis subicere si quod corde sentiunt, verbo aut
scripto, vel alio quovis externo modo significare ausi fuerint».
72

Fl-aħħarnett, sabiex din id-definizzjoni Tagħna ta‟ l-Immakulata Kunċizzjoni talwisq
qaddisa Verġni Marija tkun tista‟ titwassal għall-għarfien tal-Knisja universali,
nistabilixxu li bħala tifkira dejjiema tad-definizzjoni għandha tibqa‟ din l-Ittra Apostolika
Tagħna, u nordnaw li fit-traskrizzjonijiet jew kopji, ukoll dawk stampati, sakemm dawn
ikunu jġibu l-firma ta‟ xi nutar pubbliku u jkollhom is-siġill ta‟ xi dinjitarju ekkleżjastiku,
wieħed jibqa‟ assolutament fidil għall-kontenut tagħha bħalma hu fidil għal din l-Ittra
preżenti, jekk hi tiġi murija.
Ħadd għalhekk ma għandu jażżarda li jmur kontra din id-dikjarazzjoni,
proklamazzjoni u definizzjoni Tagħna, jew li jfettillu jieqfilha jew ikun kontriha. U jekk
xi ħadd ikollu l-ardir li jipprova jagħmel dan, ħa jkun jaf li jaqa‟ taħt il-qilla ta‟ Alla li
jista‟ kollox, u tal-qaddisin Pietru u Pawlu, Appostli tiegħu.
Mogħtija f‟Ruma, f‟San Pietru, fis-sena elf tmien mija u erba‟ u ħamsin ta‟ l-
Inkaranazzjoni tal-Mulej, fit-8 ta‟ Diċembru tas-sena 1854, id-disa‟ sena tal-Pontifikat
Tagħna.
73

FONTES
BIBLJOGRAFIJA
L-opri awtentiċi ta’ John Duns Scotus huma dawn li ġejjin:
Kummentarji għall-4 Volumi tal-«Liber Sententiarum» ta’ Pietro Lombardo:
Ordinatio, jew Opus Oxoniense
Lectura
Reportationes Parisiensia.
Kummentarji filosofiċi:
Quaestiones super Metaphysicam Aristotelis, Super De Anima, Super De Praedicamentis,
Super I et II Perihermeneias, Super librum Elenchorum, Super Porphyrium.
Disputationes, Collationes u Quodlibeta li Scotus għamel quddiem letturi u studenti
f’Oxford u Pariġi.
Tractatus de Primo Principio u Theoremata.
L-edizzjoni kritika ta’ l-Opri ta’ Scotus għadha qegħda tiġi ippubblikata mill-
Kummissjoni Scotista Internazzjonali, b’sede fil-Pontificio Ateneo Antonianum tal-
Patrijiet Minuri, f’Ruma.
Doctoris subtilis et mariani Iohannis Duns Scoti Ordinis Fratrum Minorum Opera
Omnia. Studio et cura Commissionis Scotisticae. Tipografia Poliglotta Vaticana, Civitas
Vaticana 1950ss. Vol. XX, 2004. Dan il-volum jitratta dwar id-duttrina ta’ Scotus fuq l-
Immakulata Kunċizzjoni. Qiegħed fil-fażi ta’ l-istampa fit-tipografija poliglotta Vatikana,
u se jiġi ippubblikat din is-sena fl-okkażjoni tal-150 anniversarju tad-Domma ta’ l-
Immakulata, u jkun iddedikata lill-Papa Ġwanni Pawlu II fil-25 anniversarju tal-
Pontifikat tiegħu.
STUDJI
A.G. LITTLE., «The Franciscan School at Oxford in the thirteenth century», Archivum
Franciscanum Historicum 19 (1926) 803-874.
G.M. ABATE OFM Conv., «La tomba del venerabile Giovanni Duns Scoto, O.Min.,
nella chiesa di S. Francesco a Colonia. Note e documenti», Miscellanea Francescana 45
(1945) 29-79.
C. BALIC OFM, «Duns Scoto, Giovanni», Enciclopedia Cattolica Italiana 4 (1950),
1982-1990.
74

C. BALIC OFM, «Il reale contributo di Giovanni Scoto nella questione dell’Immacolata
Concezione», Antonianum 29 (1954) 475-496.
Iohannes Duns Scotus, Doctor Immaculatae Conceptionis, Ed. C. BALIC, Accademia
Mariana Internazionale, Roma 1954.
C. BALIC OFM, «Ioannes Duns Scotus et historia Immaculatae Conceptionis»,
Antonianum 30 (1955) 349-488.
C. BALIC OFM, «Duns Scot, Jean (sa vie, ses oeuvres et sa doctrine espirituelle)»,
Dictionnaire de Spiritualité 3 (1957) 1801-1818; Versione italiana di GHINATO A., Vita
Minorum 32 (1961) 36-58.108-118.
CAROL J.B., The absolute primacy and predestination of Jesus and his Virgin Mother,
Franciscan Herald Press, Chicago (Illinois) 1981.
W. BEINERT, Il Culto di Maria Oggi. Teologia – Liturgia – Pastorale, Edizioni
Paoline, Roma 1984, 142-158.
G.M. ALLEGRA OFM, «Memorie» autobiografiche del p. Gabriele M. Allegra OFM,
Missionario in Cina, a cura di M. Gozzo, Roma 1986. Reċensjoni ta’ P. G. Aquilina
OFM, Spirtu u Ħajja 3 (1986) 36.
L. CIGNELLI OFM, La Mariologia di Giovanni Duns Scoto e il suo influsso nella
spiritualità francescana. La vita spirituale nel pensiero di Giovanni Duns Scoto, Assisi,
S. Maria degli Angeli 1986.
S. DE FIORES – A. SERRA, «Immacolata», Nuovo Dizionario di Mariologia, a cura di
S. De Fiores e S. Meo, Edizioni San Paolo, Torino 1986, 611-637.
R. ZAVALLONI OFM – E. MARIANI OFM (a cura di), La Dottrina Mariologica di
Giovanni Duns Scoto (Spicilegium Pontificii Athenaei Antoniani), Edizioni Antonianum,
Roma 1987.
G. AQUILINA OFM, «Iwiegħdu li jiddefendu l-Immakulata», Spirtu u Ħajja. Rivista ta’
Kultura Franġiskana, Edizzjoni TAU, Patrijiet Franġiskani, Malta, 18 (Ottubru 1990),
209-212.
R. ZAVALLONI OFM, Giovanni Duns Scoto. Maestro di Vita e Pensiero, Edizioni
Francescane Bologna 1992.
KONGREGAZZJONI GĦALL-KAWŻI TAL-QADDISIN, «Digriet tal-Beatifikazzjoni
ta’ Ġwann Duns Scotus (1265c.-1308)», Spirtu u Ħajja, 25 (Lulju 1992), 298-299.
N. MUSCAT OFM, «Beatu Ġwann Duns Scotus», Spirtu u Ħajja, 26 (Ottubru 1992),
309-310.
75

Gli Apocrifi. L’altra Bibbia che non fu scritta da Dio, a cura di E. WEIDINGER,
Edizione italiana e traduzione a cura di I. Jucci, Edizioni Piemme, Casale Monferrato
(Alessandria) 1992, 7a edizione 1997, 531-549.
A.B. WOLTER OFM – B. O’NEILL OFM, John Duns Scotus Mary’s Architect,
Franciscan Press, Quincy University, Quincy, Illinois 1993.
N. MUSCAT OFM, «Beatu Franġiskan ġdid: Ġwann Duns Scotus (1265c.- 1308)»,
Spirtu u Ħajja, 27 (Jannar 1993), 316-318.
«Ittra tal-Ministri Ġenerali Franġiskani dwar il-Konferiment ta’ l-Unuri Liturġiċi lill-
Beatu John Duns Scotus», Spirtu u Ħajja, 28 (April 1993), 325-328.
A.M. CAMILLERI OFM, «P. Carlo Balic OFM u l-“Opera Omnia” ta’ John Duns
Scotus», Spirtu u Ħajja 28 (1993), 328-330.
N. ELLUL VINCENTI OFM, «Il-Poeta Hopkins isib lil Scotus», Spirtu u Ħajja 28
(1993), 334-335.
I. TONNA OFM, «Kungress Internazzjonali Skostistiku», Spirtu u Ħajja, 29 (Lulju
1993) 341-342.
G. AQUILINA OFM, «John Duns Scotus, Għalliem fil-Ħajja Spiritwali», Spirtu u Ħajja,
29 (Lulju 1993) 343-345.
S.M. CECCHIN OFM, Maria Signora Santa e Immacolata nel Pensiero Francescano.
Per una storia del contributo Francescano alla Mariologia, Città del Vaticano 2001.
76

TOTA PULCHRA ES, MARIA
Hi tradizzjoni qaddisa u antika li, fil-kunventi Franġiskani, kull nhar ta’ Sibt, quddiem listatwa
tal-Verġni Marija Immakulata fir-refettorju, jitkanta dan ir-Responsorju f’ġieħ
Marija Immakulata. It-titlu tiegħu hu «Tota pulchra» (Int kollok sabiħa), u hu mibni
minn titli meħudin mill-Iskrittura (Għanja ta’ l-Għanjiet u Ġuditta) u mil-Litanija tal-
Verġni Marija. B’dan ir-Responsorju rridu nsellmu lil Marija Immakulata u nitolbuha
tidħol għalina quddiem Binha Ġesù, u fl-istess ħin niftakru b’għożża u mħabba fil-ħidma
u t-tbatijiet tal-Beatu John Duns Scotus u l-aħwa Franġiskani l-oħrajn li ħadmu u batew
biex jaraw id-duttrina dwar Marija Immakulata tiġi uffiċjalment proklamata minn
Ommna l-Knisja Mqaddsa.
Tota pulchra es, Maria.
Et macula originalis non est in te.
Tu gloria Ierusalem.
Tu laetitia Israel.
To honorificientia populi nostri.
Tu advocata peccatorum.
O Maria!
Virgo prudentissima.
Mater clementissima.
Ora pro nobis.
Intercede pro nobis ad Dominum Iesum Christum.
Int kollok sabiħa (Għan 6,4), Marija
U ma hemm fik l-ebda tebgħa tad-dnub tan-nisel.
Inti l-glorja ta’ Ġerusalem.
Inti l-ferħ ta’ Israel.
Inti l-ġieħ tal-poplu tagħna (Ġdt 15,9).
Inti avukata tal-midinbin.
O Marija!
Verġni kollok għaqal.
Omm kollok ħniena.
Itlob għalina.
Idħol għalina quddiem il-Mulej Ġesù Kristu.
76

WERREJ
Preżentazzjoni
Introduzzjoni 1
Kapitlu 1: L-Istorja tal-Festa u d-Domma ta’
l-Immakulata Kunċizzjoni tal-Verġni Mqaddsa Marija 5
Riferimenti għat-tnissil ta’ Marija fit-TQ 5
Il-bidu tat-tejoloġija dwar l-Immakulata Kunċizzjoni 7
L-argumenti tat-tejoloġi dwar l-Immakulata Kunċizzjoni 9
John Duns Scotus u t-tejoloġija tiegħu dwar l-Immakulata 11
Franġiskani li mxew fuq il-passi ta’ Duns Scotus 11
Id-duttrina aċċettata u proklamata mill-Maġisteru tal-Knisja 13
Żjieda: Il-Protovanġelu ta’ Ġakbu 16
Kapitlu 2: Il-Ħajja tal-Beatu John Duns Scotus 19
Twelid u tfulija 19
Oxford 19
L-Ordni Franġiskan fl-Ingilterra 20
Fl-Ordni Franġiskan 20
Ordnat saċerdot 21
Lettur tal-«Liber Sententiarum» 21
L-aħħar snin f’Oxford 22
Maħtur lettur f’Pariġi u l-ministeru pastorali tiegħu 23
Scotus jgħallem f’Cambridge 24
L-ewwel snin ta’ Scotus f’Pariġi 24
Scotus «magister regens» f’Pariġi 25
Il-«Quodlibeta» 26
Scotus jgħallem f’Köln 26
Il-mewt ta’ Scotus f’Köln u l-kult tiegħu bħala Beatu 27
Kapitlu 3: John Duns Scotus u d-duttrina dwar l-Immakulata 29
Il-prinċipju ta’ l-individwazzjoni 29
Id-duttrina dwar Alla 29
Ir-rieda ħielsa 30
Il-Kristoloġija ta’ John Duns Scotus 30
John Duns Scotus u d-Duttrina ta’ l-Immakulata 31
Il-festa ta’ Marija Immakulata fi żmien John Duns Scotus 31
Tejoloġi li kienu kontra d-duttrina ta’ l-Immakulata 32
Il-pożizzjoni ta’ San Bonaventura 34
Il-problema tejoloġiku kif kien jarah Scotus 34
Id-dnub oriġinali skond Sant’Anselmu 35
Id-dnub oriġinali skond Scotus 35
It-twelid ta’ Kristu mill-Verġni Marija 36
Il-Fidwa permezz ta’ Kristu 36
Kapitlu 4: John Duns Scotus jiddefendi l-Immakulata 38
L-argument dwar Kristu Feddej u Medjatur ta’ kulħadd 38
L-argument dwar l-effetti tad-dnub oriġinali fuq nisel Adam 39
78

L-argument dwar Marija li kellha bżonn il-fidwa
imma ġiet meħlusa mid-dnub oriġinali 41
It-tweġiba definittiva ta’ Scotus 42
Kapitlu 5: Dokumenti tal-Papiet dwar John Duns Scotus
u l-Immakulata Kunċizzjoni 45
Ittra Apostolika «Alma Parens» tal-Papa Pawlu VI 45
Sintesi tad-digriet tal-konferma tal-kult tal-Beatu Duns Scotus 50
Omelija tal-Papa Ġwanni Pawlu II fiċ-ċelebrazzjoni tal-konferma
tal-kult tal-Beatu John Duns Scotus 51
Kapitlu 6: Iċ-ċelebrazzjoni liturġika ta’ Marija Immakulata 54
Storja taċ-ċelebrazzjoni liturġika 54
It-tejoloġija tat-testi liturġiċi 55
Riflessjoni mit-testi liturġiċi 56
Kapitlu 7: Ittra Apostolika «Ineffabilis Deus» tal-Beatu Piju IX, Papa 60
Bibljografija 74
79