mravaleTnikuri saqarTvelo
mravaleTnikuri saqarTvelo
mravaleTnikuri saqarTvelo
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ogor vicxovreT<br />
erTad XX saukuneSi<br />
<strong>saqarTvelo</strong>Si
saswavlo masalebis krebuli momzadebulia proeqtis `tolerantobis mSenebloba<br />
<strong>saqarTvelo</strong>Si istoriis swavlebis gziT~ farglebSi, holandiis sagareo saqmeTa<br />
saministros centraluri da aRmosavleT evropis socialuri transformaciis<br />
programis (matra) dafinansebiT<br />
evroklio/matras proeqti 2008/2011<br />
rogor vicxovreT erTad XX saukuneSi <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />
29 samuSao furceli (gakveTili) istoriis interaqtiuli swavlebisaTvis<br />
koordinatorebi<br />
ioke van der leu-rurdi, evroklios _ istoriis pedagogTa evropuli asociaciis<br />
aRmasrulebeli direqtori, proeqtis mTavari menejeri<br />
stiven stigersi, blandin smilanski, patrik barkeri, evroklios _ istoriis pedagogTa<br />
evropuli asociaciis samdivnos wevrebi, proeqtis menejerebi<br />
nana cixisTavi, elene meZmariaSvili, profesorebi, istoriis maswavlebelTa<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s asociacia, proeqtis koordinatorebi<br />
proeqtis adgilobrivi eqspertebi<br />
Tea qarCava, erovnuli saswavlo gegmebisa da Sefasebis centris istoriis eqsperti<br />
levan axvlediani, erovnuli saswavlo gegmebisa da Sefasebis centris gazeT<br />
`dialogis~ proeqtis menejeri<br />
giorgi gaxelaZe, profesori, ilias universiteti<br />
saerTaSoriso eqspertebi<br />
rumiana kuSeva, mTavari eqsperti, profesori, informaciisa da praqtikos pedagogTa<br />
momzadebis departamentis direqtori, evroklio-s proeqtis `evropis dialogi,<br />
kulturis cisartyela momavlisaTvis~ koordinatori, bulgareTi<br />
robert maieri, doqtori, ufrosi mecnier-TanamSromeli, georg ekertis<br />
saxelmZRvaneloebis kvlevis saerTaSoriso instituti, braunSvaigi, germania<br />
eial navehi, profesori, israelis demokratiis institutis ufrosi mecnier-<br />
TanamSromeli, politikuri saganmanaTleblo proeqtis xelmZRvaneli, israeli<br />
viken Ceteriani, doqtori, programa CIMERA-s direqtori, Sveicaria<br />
elma hasimbegoviCi, humanitarul mecnierebaTa magistri, evroklio-s saresurso<br />
wignis `Cveulebrivi xalxi araCveulebriv qveyanaSi. yoveldRiuri cxovreba bosniahercogovinaSi,<br />
xorvatiasa da serbiaSi 1945-1990 wlebSi~ Tanaredaqtori, bosniahercogovina<br />
margaret gestsdotiri, islandiis universiteti, reikiavikis armulis kolejis<br />
istoriis pedagogi, evroklios yofili prezidenti da sabWos wevri, islandia<br />
din smarti, profesori, dasavleT inglisis universiteti, bristoli, evroklios<br />
yofili prezidenti, evroklios sabWos wevri, britaneTis istoriis maswavlebelTa<br />
saganmanaTleblo qselis (HTEN) mdivani da istoriis swavlis, swavlebisa da kvlevis<br />
saerTaSoriso Jurnalis saredaqcio kolegiis wevri, didi britaneTi<br />
Zintra liepina, pedagogi, istoriis swavlebis meTodisti, evroklios sabWos yofili<br />
wevri, istoriis pedagogTa latviis asociaciis wevri, latvia<br />
oliver raisneri, doqtori, adamianis uflebaTa programis menejeri, evrokomisiis<br />
delegacia <strong>saqarTvelo</strong>Si, germania<br />
ineke veldhuis-meesteri, damoukidebeli konsultanti istoriis swavlebis<br />
meTodologiaSi, istoriis pedagogTa holandiis asociacia, niderlandebi<br />
fransuaz kompanie, doqtori, kulturis organizaciisa da menejmentis departamenti,<br />
sociologiis fakulteti, vriies universiteti, amsterdami, niderlandebi<br />
tomas Serloki, profesori, vest pointis samxedro akademia, amerikis SeerTebuli<br />
Statebi<br />
iulia kuSneriova, pedagogi, istoriis swavlebis meTodisti, evroklio/matras proeqtis<br />
`kulturebis mozaika~ Tanaavtori, istoriis maswavlebelTa moskovis asociacia,<br />
ruseTi<br />
irina kostiuki, pedagogi, istoriis swavlebis meTodisti, evroklio/matras proeqtis<br />
„axali droeba, axali istoria“ koordinatori, nova_doba, istoriis maswavlebelTa<br />
ukrainis asociacia, ukraina
saredaqcio kolegia<br />
rumiana kuSeva (mTavari redaqtori), elisabed CubiniSvili, nina zulumiani, manana<br />
SeyilaZe, evelina mamedova, oliver raisneri (konsultanti)<br />
avtorebi<br />
jgufi: multieTnikuri <strong>saqarTvelo</strong><br />
nino Ciqovani (jgufis xelmZRvaneli), marlen Sengelia, zurab laoSvili (1), seda<br />
melkumiani (2; 3), nona WiRlaZe (4), elene bodaveli (5; 6), nana soloRaSvili (7),<br />
qeTevan qvliviZe (8), Sorena xecuriani (9)<br />
jgufi:Oojaxi da yoveldRiuri cxovreba<br />
naira mamukelaSvili (jgufis xelmZRvaneli; 15; 16), nugzar molaSvili (10)<br />
nargiz nabieva, elura alieva (11), madona miqelaZe (12), nana agasaSvili (13), lamara<br />
margoSvili (14)<br />
jgufi:Omigracia<br />
cira CikvaiZe (jgufis xelmZRvaneli; 18; 22; 23), ia xubaSvili (17; 23), lela<br />
kakaSvili, oTar janeliZe (19; 20), amiran jamagiZe (21)<br />
jgufi:Oreligia<br />
beso lorTqifaniZe (jgufis xelmZRvaneli; Tanaavtori 24-28), naTia fircxalava<br />
(Tanaavtori 24-26), qeTevan sturua (Tanaavtori 27, 28), naTia namiWeiSvili, nugzar<br />
bardaveliZe (29)<br />
rukebi Seadgina manana SeyilaZem<br />
didi madloba niderlandebis samefos mTavrobas, matras programas proeqtis<br />
dafinansebisaTvis<br />
gamomcemlobis redaqtori _ naTela Tuxareli<br />
dizaini da kompiuteruli uzrunvelyofa _ mavra bancuri<br />
istoriis maswavlebelTa <strong>saqarTvelo</strong>s asociacia (imsa)<br />
krebuli ganTavsebulia imsa-s vebgverdze www.imsa.ge<br />
ISBN 978-9941-0-3633-0
Zvirfaso megobaro,<br />
am wignis daxmarebiT gaigeb, Tu rogor vicxovreT erTad XX saukuneSi Cvens<br />
samSobloSi _ <strong>saqarTvelo</strong>Si sxvadasxva erovnebisa da religiuri mrwamsis<br />
adamianebma. es wigni dagafiqrebs kiTxvebze: ra gavlena iqonia wina saukunis<br />
mniSvnelovanma istoriulma movlenebma Cvens Tanacxovrebaze? ratom miiCnevdnen<br />
gansxvavebuli erovnebisa da rwmenis adamianebi Tavs Cveni qveynis sruluflebian<br />
moqalaqeebad an ra uSlida maT xels amaSi? rogor moaxerxes mcirericxovanma<br />
erebma da religiuri mimdinareobebis warmomadgenlebma TavianTi TviTmyofadobis<br />
SenarCuneba? ram Seuwyo an SeuSala amas xeli? ra roli iTamaSes maT <strong>saqarTvelo</strong>s<br />
XX saukunis istoriaSi da a.S.<br />
amisaTvis gaecnobi sxvadasxva saxis wyaroebs, romlebic dajgufebulia oTxi didi<br />
Temis _ mravalerovani <strong>saqarTvelo</strong>, ojaxi da yoveldRiuri cxovreba, migracia<br />
da religia _ mixedviT. es is Temebia, romelTa gacnoba Sen gverdiT mcxovreb<br />
sxvadasxva erovnebisa da rwmenis adamians ufro axlobels gaxdis. darwmundebi,<br />
rom erovnuli da religiuri mravalferovneba Cveni samSoblos simdidrea, rom<br />
mxolod mSvidobiani Tanacxovreba, urTierTgageba, erTmaneTis kulturis, adaT-<br />
Cvevebis, tradiciebisa da Rirebulebebis codna, urTierTpativiscema qveynis<br />
warmatebuli ganviTarebis sawindaria.<br />
yoveli gakveTili moicavs sakvanZo da ganmazogadebel kiTxvebs, sxvadasxva saxis<br />
wyarosa da mravalferovan davalebebs. sakvanZo kiTxva dagexmareba aRmoaCino<br />
gakveTilis mTavari idea, ganmazogadebeli ki _ am ideis irgvliv msjelobasa da<br />
daskvnebis gamotanaSi. wyaroebi ise aris SerCeuli, rom erTsa da imave sakiTxze<br />
zogjer gansxvavebul Sexedulebas gaecno. davalebebi sxvadasxva sakiTxisadmi<br />
sakuTari damokidebulebis CamoyalibebaSi dagexmareba.<br />
am wignis SeqmnaSi bevrma adamianma miiRo monawileoba. avtorebi sxvadasxva<br />
erovnebisa da mrwamsis warmomadgenlebi arian, magram yvelas erTi mizani<br />
amoZravebda. imedi gvaqvs, es wigni erTmaneTis, sxvadasxva erovnebis <strong>saqarTvelo</strong>s<br />
moqalaqeebis ukeT gacnobaSi dagexmareba da urTierTpativiscemas gaswavlis.
ogor vicxovreT erTad<br />
XX saukuneSi <strong>saqarTvelo</strong>SiY<br />
29 samuSao furceli (gakveTili) istoriis<br />
interaqtiuli swavlebisaTvis<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />
1. „Tbilisuri ezo“ ................................................................................................................6<br />
2. CavabareT Tu ara tolerantobis gamocda avbedobis Jams? .......10<br />
3. duxoborebi <strong>saqarTvelo</strong>Si .....................................................................................14<br />
4. „kavkasiuri ezo“ sofel baraleTSi.............................................................16<br />
5. cxinvali 1990–iani wlebis dasawyisamde –<br />
erTianoba mravalferovnebaSi ........................................................................20<br />
6. ra moxda TbilisSi 1956 wlis 9 marts? ................................................24<br />
7. 1989 wlis 9 aprili ........................................................................................................26<br />
8. Tbilisis melpomena<br />
(XX saukunis Tbilisis Teatraluri cxovreba) .......................... 30<br />
9. edemis baRi „samxreTis cimbirSi“ .................................................................. 34<br />
ojaxi da yoveldRiuri cxovreba<br />
10. Sereuli qorwinebebi <strong>saqarTvelo</strong>Si XX saukunis<br />
meore naxevarSi ................................................................................................................. 38<br />
11. erTi quCa marneulSi ...................................................................................................42<br />
12. xalxTa `WianWvelebis bude“ CaqvSi ..............................................................46<br />
13. udiebi XX saukunis qarTul garemoSi ..................................................... 50<br />
14. qistebi XX saukunis <strong>saqarTvelo</strong>Si ............................................................. 54<br />
15. espaneli bebiis istoria .......................................................................................... 58<br />
16. eTnokonfliqtebi da bavSvebi ............................................................................62
migracia<br />
17. `gayofili lukma~ ...........................................................................................................66<br />
18. mudmivad samSoblos ZiebaSi<br />
(mesxeTidan deportirebulebi) ..........................................................................70<br />
19. rusTavi – „ormoci Zmis“ qalaqi ..................................................................... 78<br />
20. `agorebuli qvebi~ (ekologiuri migrantebi <strong>saqarTvelo</strong>Si) 84<br />
21. medlis ori mxare: qarTvelebi da osebi<br />
(XX saukunis 90-iani ww) ...........................................................................................90<br />
22. sami qalis dRiuri:<br />
baltiispirelebis bedi <strong>saqarTvelo</strong>Si .....................................................94<br />
23. `sxva <strong>saqarTvelo</strong> sad aris?~: 1990-iani wlebis emigracia .....102<br />
religia<br />
24. kanoni da realoba .......................................................................................................106<br />
25. „uRmerTo“ <strong>saqarTvelo</strong> ............................................................................................108<br />
26. faruli locva ..................................................................................................................112<br />
27. TanamSromloba Tu Seuwynarebloba?! .......................................................116<br />
28. <strong>saqarTvelo</strong> marTlmadideblebisTvis ......................................................120<br />
29. kaTolikebi XX saukunis quTaisSi .............................................................124
6<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />
1. `Tbilisuri ezo~<br />
a)<br />
sakvanZo kiTxva: ras niSnavs `Tbilisuri ezo~?<br />
wyaro 1. Tbilisis mosaxleobis erovnuli Semadgenloba<br />
1930-ian wlebSi Tbilisis mosaxleobis umetesobas warmoadgendnen qarTvelebi,<br />
somxebi da rusebi. danarCeni eTnikuri jgufebidan Tavisi raodenobiT gamoir-<br />
Ceodnen osebi, qurTebi, berZnebi, ebraelebi, azerbaijanelebi da ukrainelebi.<br />
,,Tbilisi~, ekonomikur-geografiuli gamokvleva, Tb., 1989, gv.128.<br />
wyaro 2. XX saukunis dasawyisis Tbilisuri saxli, ezo da quCa<br />
b)
wyaro 3. `Semosavliani saxlebis~ * mdebareoba TbilisSi XX saukunis dasawyisSi<br />
„შემოსავლიანი სახლების“ მდებარეობა თბილისში<br />
md. vere<br />
12<br />
kus tba<br />
პირობითი აღნიშვნები<br />
1... თბილისის უბნები<br />
„შემოსავლიანი<br />
სახლების“<br />
მდებაჽეობა<br />
davaleba 1:<br />
lisis tba<br />
md. wavkisisxevi<br />
14<br />
11<br />
1. კჽანისი<br />
2. ოჽთაჭალა<br />
3. ხაჽფუხი<br />
4. აბანოთუბანი<br />
5. კალა<br />
6. სოლოლაკი<br />
7. კალოუბანი<br />
8. გაჽეთუბანი<br />
9. მთამინდა<br />
10. ვეჽე<br />
11. ვაკე<br />
12. ბაგები<br />
13. საბუჽთალო<br />
14. დელისი<br />
13<br />
9<br />
6<br />
10<br />
8<br />
26<br />
7<br />
5<br />
4<br />
3<br />
27<br />
28<br />
29<br />
1<br />
15<br />
2<br />
15. ვაშლიჯვაჽი<br />
16. დიღომი<br />
17. დიდი დიღომი<br />
18. ავჭალა<br />
19. გლდანი<br />
20. მუხიანი<br />
21. ავშნიანი<br />
23 24<br />
22<br />
22. ალექსანდეჽსდოჽფი<br />
23. დიდუბე<br />
24. ნაძალადევი<br />
25. ზღვისუბანი<br />
26. კუკია<br />
27. ჩუღუჽეთი<br />
28. ჽიყე<br />
16<br />
17<br />
1. moZebne rukaze Tbilisis is ubnebi, sadac e.w. ,,Semosavliani saxlebi~ arsebobda.<br />
2. ivaraude, ratom gaCnda aseTi saxlebi da ra istoriulma movlenebma Seuwyo<br />
amas xeli?<br />
* XIX saukunis meore naxevridan, Tbilisis swrafi zrdis gamo, gavrcelda ramdenimesarTuliani gasaqiravebel<br />
binebiani saxlebi, romlebsac Semosavlian saxlebs uwodebdnen.<br />
25<br />
md. mtkvari<br />
30<br />
29. ისანი<br />
30. ვაჽკეთილი<br />
31. საჯეიჽნო<br />
32. ნავთლუღი<br />
33. ლოჭინი<br />
34. ფონიჭალა<br />
32<br />
20<br />
34<br />
md. mtkvari<br />
Tbilisis zRva<br />
19<br />
18<br />
21<br />
33<br />
31<br />
7<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>
8<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />
wyaro 4. ingliseli diplomati Tbilisis Sesaxeb<br />
…. . . iq cxovroben ara marto qarTvelebi, aramed rusebi, somxebi, sparse-<br />
lebi, TaTrebi, cota evropelebi, saxeldobr, germanelebi, frangebi da sxvani<br />
. . .…Tbilisi iseTi qalaqia, sadac adamianma SeiZleba icxovros ise, rom sevda<br />
ar stanjavdes . . .……<br />
davaleba 2:<br />
ser jon oliver uordropi (1864-1948), ingliseli diplomati.<br />
ganmarte, wyaro 4-is mixedviT, ras SeiZleba niSnavdes uordropis gamonaTqvami<br />
Tbilisis Sesaxeb?<br />
wyaro 5. yoveldRiuri cxovreba Tbilisur ezoSi<br />
a) davibade da gavizarde veraze, wilkanis q. #7-Si (axlandeli RambaSiZis<br />
quCa). iq vcxovrobdi XX saukunis 30-iani wlebidan, 33 wlis ganmavlobaSi.<br />
es iyo lamazi, orsarTuliani saxli, sadac Svidi ojaxi cxovrobda. Cveni<br />
ezo gamoirCeoda mravalerovani mosaxleobiT. iq vcxovrobdiT qarTvelebi,<br />
polonelebi, rusebi, somxebi da azerbaijanelebi. erTmaneTTan imdenad kargi<br />
damokidebuleba gvqonda, rom davnaTesavdiT naTelmironobiT. Cveni ojaxebis<br />
saxlis kari arc ki iketeboda, mxolod quCis kars ketavdnen. erTxel, maxsovs<br />
skolidan davbrundi. Cemi ojaxis wevrebi Sin ar damxvdnen. Cvenma polonelma<br />
mezoblebma SemipatiJes da gamimaspinZldnen kidec.<br />
Tu romelime mezobels stumari Camouvidoda da Sin aravin daxvdeboda, aucileblad<br />
meore mezobeli SeipatiJebda xolme. diasaxlisebi erTad midiodnen<br />
bazarSi da saRamoobiT Cais svamdnen. Tumca iyo xolme uTanxmoebac, magram<br />
ZiriTadad yofiTi problemebis gamo.<br />
b)<br />
interviu Tbilisis mcxovrebTan izolda robaqiZesTan, 77 wlis,<br />
Caiwera S. xecurianma, 2009 wlis 26 seqtemberi.<br />
qurTebis qorwili
g) 20 weli vicxovre e.w. ,,Semosavlian saxlSi~, romelsac Cven italiur saxls<br />
veZaxdiT. aseT ezoSi davibade da Cemi bavSvobis megobrebic osebi, somxebi,<br />
ukrainelebi, qarTvelebi, berZnebi da azerbaijanelebi iyvnen. maxsovs Cveni papebi<br />
aRdgomas erTmaneTs saaRdgomo kvercxebis WaxuniT ulocavdnen. qalebic<br />
megobrobdnen, Tumca sarecxis gamo konfliqtic mosdiodaT (isini erTmaneTs<br />
ejibrebodnen, vis ufro qaTqaTa sarecxi eqneboda). mamakacebi nardis TamaSiTa<br />
da qeifiT irTobdnen Tavs, bavSvebi ki erTmaneTis enaze vsaubrobdiT. yoveldRiur<br />
cxovrebaSi SeviswavleT somxebma qarTuli, qarTvelebma somxuri, azerbaijanuli<br />
da ukrainuli enebi.<br />
Tbilisis mcxovrebis 48 wlis rita saakianis interviu.<br />
Caiwera S.xecurianma, 2009 wlis 26 seqtemberi.<br />
d) Cvens ezoSi ukve meramdene Taoba daibada XX saukunis dasawyisidan dRemde.<br />
erTad cxovrobdnen Cveni papebi, mamebi, Cemi Taoba da axla Cveni Svilebic.<br />
magram unda iTqvas, rom 1990-iani wlebidan mezoblebma masobrivad daiwyes<br />
<strong>saqarTvelo</strong>dan wasvla. ebraeli israelSi wavida, rusi mezobeli qaliSvilebma<br />
waiyvanes ruseTSi, zogierTi somexi germaniaSi wavida. maTi gadinebis Ziri-<br />
Tadi mizezebi ekonomikuri da socialuri viTareba iyo. am mezoblebis binebi<br />
SemdgomSi afxazeTidan devnilebma iyides.<br />
Tbilisis mcxovrebis 53 wlis qeTevan gvinCiZis interviu.<br />
Caiwera S.xecurianma, 2009 wlis 26 seqtemberi.<br />
davaleba 3:<br />
1. daasaxele <strong>mravaleTnikuri</strong> mosaxleobis Tanacxovrebis dadebiTi mxareebi.<br />
2. monaxe wyaroSi 5 a, g, d fraza, romelic uordropis azrs adasturebs.<br />
3. ivaraude, ra roli iTamaSa msgavsi atmosferos SeqmnaSi `Semosavlianma<br />
saxlebma~?<br />
4. dawere vikipediisTvis mokle informacia `Tbilisur ezoebze~ da moamzade<br />
is vebgverdze dasadebad.<br />
5. gaiTamaSeT scena Tbilisuri ezos cxovrebidan.<br />
BB<br />
ganmazogadebeli kiTxva: raSi gamoixateba Tbilisuri ezoebis gansakuTrebuli<br />
koloriti?<br />
9<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>
10<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />
2. CavabareT Tu ara tolerantobis<br />
gamocda avbedobis Jams<br />
sakvanZo kiTxva: SeiZleba Tu ara eTnokonfliqtebis fonze keTilmezoblobis<br />
SenarCuneba?<br />
wyaro 1. 1990-iani wlebis dasawyisis konfliqtis Sedegebi cxinvalis<br />
SemogarenSi<br />
davaleba 1:<br />
a. konfliqtis zona, b. sofeli ergneTi,<br />
1993 wlis noemberi 1992 wlis aprili<br />
daakvirdi wyaro 1-s. eTnokonfliqtis ra Sedegebi Cans fotosuraTebze da,<br />
Seni azriT, ra darCa kadrs miRma?<br />
wyaro 2. oficialuri informacia ergneTis bazrobaze<br />
1996 wels amoqmedda `ergneTis bazroba~, sadac gaCaRebuli iyo kontraban-<br />
duli saqonliT vaWroba. igi swrafad iqca didi Semosavlis wyarod. savaraudod,<br />
am bazrobis gavliT, <strong>saqarTvelo</strong>Si Semoedineboda da <strong>saqarTvelo</strong>dan<br />
cxinvalis regionis gavliT ruseTSi gadioda miliard dolaramde Rirebulebis<br />
kontrabanduli saqoneli. ergneTis bazrobis meSveobiT danarCen <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />
narkotikebi da iaraRi vrceldeboda.<br />
gayinuli konfliqtebi, 1994-1999 wlebi.<br />
http://www.report.smr.gov.ge/chapter2.html
wyaro 3. ergneTis bazrobis adgilmdebareoba<br />
wyaro 4. ergneTis bazrobis<br />
satelituri<br />
suraTi (2001 w.)<br />
wyaro 5. ergneTis bazrobaze<br />
davaleba 2:<br />
a b<br />
avtori: zurab laoSvili<br />
1. gaaanalize wyaroebi 3, 4 da 5. riT axsni ergneTis bazrobis arsebobas?<br />
rogor axsni mis adgilmdebareobas? ratom SeiZleba miviCnioT ergneTis<br />
bazroba TavisTavad Seqmnil saxalxo bazrobad?<br />
2. aRwere wyaro 5 a da b. erTi SexedviT, ra STabeWdilebas tovebs gareSe damkvirvebelze<br />
es fotoebi?<br />
11<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>
12<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />
wyaro 6. ergneTis bazrobis movaWris mogonebebi<br />
2003 wels, bedis sacdelad, benzinmzidiT ufulod CavediT ergneTis bazrobaze.<br />
iq sruliad SemTxveviT SevxvdiT cxinvalel osebs, romlebmac benzini<br />
SemogvTavazes, Tanxas ki realizaciis Semdeg gadavixdidiT. daTqmul vadaSi<br />
fuli CavutaneT da ase avawyeT biznesi. male naTel-mironebic gavxdiT.<br />
interviu Tbilisel moqalaqe levan petriaSvilTan, 48 wlis,<br />
Cawera marlen Sengeliam, 2009 wlis 5 oqtomberi.<br />
wyaro 7. xelisufleba cxinvalis regionSi viTarebis gamwvavebis Sesaxeb<br />
2004 wlis agvistosTvis cxinvalis regionSi mdgomareoba ukiduresad gamwvavda.<br />
samarTaldamcavebma daiwyes qmediTi RonisZiebebis gatareba kontrabandis<br />
aRsakveTad.<br />
vardebis revoluciis Semdgomi periodis angariSi, 2008 wlis ianvari,<br />
http://diaspora.ge/files/faili/chapter4.html<br />
wyaro 8. ergneTis bazrobis teritoria 2004 wels<br />
davaleba 3:<br />
1. gansazRvre, wyaroebis 2-7 mixedviT, rogor afasebdnen ergneTis bazrobas<br />
saxelmwifo organoebi da sazogadoeba?<br />
2. Camoayalibe Seni sakuTari pozicia ergneTis bazrobis arsebobasTan dakav-<br />
SirebiT.<br />
wyaro 9. xelisufleba ergneTis bazrobis daxurvis Sedegebis Sesaxeb<br />
cxinvalis regionis konfliqtis zonaSi arsebuli ergneTis bazrobis daxurvam<br />
da kontrabanduli gzebis gadaketvam sabaJo Semosavlebi mkveTrad gazarda<br />
da sabaJo gegmebis Sesrulebam [2004w.-red.] ianvar-agvistoSi 107% Seadgina.<br />
cxin valis regionSi arsebuli kontrabanduli tvirTbrunvis gamo <strong>saqarTvelo</strong>s<br />
120 milioni aSS dolaris zarali adgeboda yovelwliurad.<br />
`sivil jorjia~, 2004 wlis 2 seqtemberi
wyaro 10. damoukidebeli eqsperti ergneTis bazrobis mniSvnelobaze<br />
roca cxinvalSi ergneTis bazroba iyo, osuri mosaxleoba qarTuli mxarisken<br />
iyo gadmoxrili _ lari trialebda, nebismieri qarTveli gadadioda cxinvalis<br />
regionSi da iqidan ruseTSic midioda. qarTul-osur soflebs Soris<br />
iyo vaWroba, mimosvla, Sereuli qorwinebebi. ndoba iyo aRdgenili, cxinvalSi<br />
ukve qarTuli laparaki ismoda. perspeqtiva arsebobda.<br />
afxazeTis mimarTulebiTac saWiroa ergneTis bazrobis msgavsi ram, rom ra-<br />
RaciT davainteresoT. ra Tqma unda, ukanonoba, iaraRi da narkotikebi ar unda<br />
iyos, magram narkotikebis Semotanis gamo bazroba ar unda daiketos.<br />
eqsperti konfliqtologi paata zaqareiSvili. gazeTi `rezonansi~,<br />
2008 wlis 23 marti.<br />
wyaro 11. adgilobrivi mcxovrebi ergneTis bazrobis Sesaxeb<br />
mimaCnia, rom ergneTis bazrobis daxurva iyo danaSauli da ara Secdoma.<br />
ramdeni xalxi iyo dasaqmebuli? es aucilebeli iyo Cveni xalxis xelaxali<br />
urTierTobisa da damegobrebisaTvis. moSales im motiviT, rom korufcias vebrZviTo.<br />
korufcias ise unda ebrZolo, rom xalxi umuSevari datovo?<br />
interviu ergneTidan devnil Salva kasraZesTan, 82 wlis,<br />
Cawera zurab laoSvilma, 2008 wlis 25 agvisto.<br />
wyaro 12. qarTveli Jurnalistebi ergneTis bazrobis daxurvis Sedegebis<br />
Sesaxeb<br />
TiTqos Znelia imsjelo axla am Temaze, magram ergneTis bazrobis fenomeni<br />
qarTul-osuri pirdapiri urTierTobebisaTvis, TumcaRa cudi formebiT,<br />
magram uaRresad momgebiani iyo. imis magivrad, rom am urTierTobebisaTvis<br />
legitimuri xasiaTi miecaT, ergneTis bazrobis daketvam qarTul-osuri urTierTobebis<br />
wyveta gamoiwvia.<br />
davaleba 4<br />
ramaz abaiSvili, gazeTi `lanCxuTi~, 2009 wlis 24 ianvari.<br />
daiyaviT movaWreebisa da xelisuflebis warmomadgenlebis jgufebad.<br />
a) gaaanalizeT wyaroebi 9-12 da CamoayalibeT jgufSi SeTanxmebuli mosazreba<br />
ergneTis bazrobis arsebobis an daxurvis mizanSewonilobis Sesaxeb.<br />
b) xelisuflebaSi rom iyo, ras moimoqmedebdi, saxelmwifos interesebidan<br />
gamomdinare?<br />
ganmazogadebeli kiTxva: ramdenad SeiZleboda, rom ergneTis<br />
bazrobis msgavsi adgili yofiliyo konfliqtSi monawile mxareebis,<br />
erTdroulad, gamTiSveli da gamaerTianebeli?<br />
13<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>
14<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />
3. duxoborebi <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />
samcxe-javaxeTi, sofeli gorelovka<br />
sakvanZo kiTxva: rogor SeZles duxoborebma * TviTmyofadobis<br />
Senar Cuneba XX saukunis <strong>saqarTvelo</strong>Si?<br />
wyaro 1. <strong>saqarTvelo</strong>Si duxoborebis dasaxlebis istoria.<br />
XVIII saukunis miwuruls mefis ruseTSi religiuri seqtebi idevneboda. miiCnevdnen,<br />
rom seqtis mimdevrebi, jarSi samsaxursa da gadasaxadebze uaris<br />
TqmiT, aryeven saxelmwifos safuZvels, ris gamoc maT warudgines ultimatumi:<br />
an mieRoT marTlmadidebloba, an CrdiloeT kavkasiaSi gadasaxlebuliyvnen.<br />
1839 -1845 wlebSi duxoborebi dasaxlebulebi iyvnen <strong>saqarTvelo</strong>s or region-<br />
Si: samcxe-javaxeTsa da qvemo qarTlSi. aq maT garkveuli SeRavaTebi miiRes:<br />
gaTavisufldnen religiuri devnisagan, gadasaxadebisa da samxedro samsaxurisagan.<br />
javaxeTSi sul 495 ojaxi, 4097 duxoboris SemadgenlobiT, dasaxlda.<br />
XX saukunis dasawyisSi <strong>saqarTvelo</strong>Si mcxovrebi duxoborebi misdevdnen<br />
cxenebis moSenebas, mecxvareobas, yvelis warmoebas. duxoborebis meurneobebi<br />
saferxe da CorTiT mosiarule cxenebis msxvili mimwodeblebi gaxdnen.<br />
davaleba 1:<br />
ala beJenceva. duxoboris qveyana, gamomcemeli _ saerTaSoriso kulturul-<br />
saganmanaTleblo kavSiri `rusuli klubi“, Tbilisi, 2007, gv. 100,<br />
http://www.ecmicaucasus.org/upload/publications/working_paper_35_rus.pdf (rusul enaze).<br />
1. wyaro 1-is mixedviT:<br />
a) daasaxele samcxe-javaxeTSi duxoborebis gadasaxlebis mizezebi.<br />
b) CamoTvale duxo borebisaTvis tradiciuli meurneobis dargebi. gaixsene<br />
samcxe-javaxeTis geografiuli pirobebi da axseni, ratom misdevdnen isini,<br />
ZiriTadad, mesaqonleobas.<br />
wyaro 2. duxoborebi koleqtivizaciis wlebSi<br />
sabWoTa koleqtivizaciis procesSi, duxoborebisaTvis tradiciuli disciplinis<br />
wyalobiT, maTi kolmeurneobebi male yvelis mwarmoebel yvelaze<br />
momgebian meurneobebad gadaiqca.<br />
hedvig lomi, duxoborebi <strong>saqarTvelo</strong>Si: miwis mflobelobis da eTnosTa Sorisi ur-<br />
TierTobebis sakiTxis kvleva ninowmindis raionSi. evropuli centri umciresobebis<br />
sa kiTxebSi, samuSao moxseneba 35, noemberi, 2006, gv. 5 (rusul enaze).<br />
davaleba 2:<br />
daasaxele, XX saukunis romeli wlebi igulisxmeba wyaroSi 2?<br />
* duxoborebi _ eTnikuri rusebi, romlebic cxovroben ruseTSi, kavkasiasa da kanadaSi. sityva<br />
„duxo bori“ niSnavs „sulisTvis mebrZols“. marTlmadidebluri seqta, romelic 1780-ian wlebSi warmoiSva.<br />
uars amboben religiur simbolikaSi eklesiaze, sasuliero pirebze. maTTvis RmerTi yvela adamianSia.
wyaro 3. duxoborebis skola sofel gorelovkaSi<br />
wyaro 4. duxoborebis religiuri tradiciebi<br />
davaleba 3:<br />
gorelovkaSi arsebuli rusuli<br />
skola aSenebulia cnobili rusi mwerlis<br />
lev nikolozis Ze tolstois<br />
SemowirulobiT.<br />
ala beJenceva, gasaxelebuli naSromi, gv. 100.<br />
rodesac Cveni winaprebi gorelovkaSi damkvidrdnen,<br />
maT daaarses kalmikovebis saxli<br />
anu „obolTa TavSesafari“, sadac xanSiSesuli<br />
duxoborebi da oblebi cxovrodnen da sadac<br />
isini religiur ritualebs aRasrulebdnen.<br />
1930 wlidan daiwyo religiis devna, magram<br />
morwmuneebi farulad ikribebodnen sakvirao<br />
locvaze. Cveni sulieri tradiciis safuZvelia<br />
fsalmunebi da Tavis daxra.<br />
duxoborebis religiuri simboloebia: puri,<br />
ma rili da doqi wyliT, romlebsac fsalmunis<br />
kiTxvisas magidaze dgamen.<br />
interviu liubov deminovasTan, 53 wlis, Caiwera<br />
seda melkumianma, 2010 wlis 5 marti.<br />
1. gansazRvre, wyaroebis 1–4 mixedviT, ra iyo duxoborebis dasaxlebebSi<br />
yvelaze mniSvnelovani: meurneoba, ena, religia Tu kidev sxva?<br />
2. gaixsene da CamoTvale, XX saukunis mniSvnelovani politikuri movlenebi.<br />
Seicvala Tu ara duxoborebis cxovreba maT fonze? daasa buTe Seni mosazreba.<br />
15<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>
16 wyaro 5. duxoborebis gansaxleba <strong>saqarTvelo</strong>Si XX saukunis bolos<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />
დუხობორების განსახლება საქართველოში<br />
პირობითი აღნიშვნები<br />
სახელმიფო საზღვაჽი<br />
ჽაიონული საზღვაჽი<br />
ჽაიონული ენჽი<br />
დუხობოჽების სოფელი (დასახლება)<br />
ფჽჩხილებში მოემულია ძველი სახელოდებები<br />
ა ს პ ი ნ ძ ი ს რაი ო ნ ი<br />
თ უ რ ქ ე თ ი<br />
davaleba 4:<br />
ბორჯომის<br />
რაიონი<br />
ახალქალაქი<br />
ოჽლოვკა<br />
ამბოვკა<br />
ფაჽავნის ბა<br />
ნინოწმინდა<br />
(ბოგდანოვკა)<br />
სპასოვკა<br />
გოჽელოვკა<br />
ეფჽემოვკა<br />
ჽოდიონოვკა<br />
მადათაფის ბა<br />
სამება<br />
(ჽოიკოე)<br />
1. monaxe rukaze duxoborebis gansaxlebis adgilebi. daasaxele, gorelovkis<br />
garda, kidev sad cxovroben isini?<br />
wyaro 6. duxoborebis raodenoba <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />
14000<br />
12000<br />
10000<br />
8000<br />
6000<br />
4000<br />
2000<br />
0<br />
4097<br />
13000<br />
ალკის ყალსა.<br />
1841 1887 1928 1937<br />
წალკა<br />
დმანისი<br />
hedvig lomi, duxoborebi <strong>saqarTvelo</strong>Si: miwis mflobelobis da eTnosTaSorisi<br />
urTierTobebis sakiTxebis kvleva ninowmindis raionSi, evropuli centri umciresobebis<br />
sakiTxebSi, samuSao moxseneba #35, noemberi, 2006 weli; ala beJenceva, qveyana<br />
duxoboria, gamomcemeli _ sarTaSoriso kulturul-saganmanaTleblo kavSiri „rusuli<br />
klubi“, Tbilisi, 2007 (rus.).<br />
ვაკე<br />
თ ე თ რ ი წ ყ ა როს რაიონი<br />
ს ო მ ხ ე თ ი<br />
5485<br />
3301<br />
ბ ო ლ ნ ი ს ი ს რ ა ი ო ნ ი
wyaro 7. duxobori mosaxleobis statistika ninowmindis raionSi<br />
1990-2010 ww<br />
weli 1990 1995 2000 2002 2006 2010<br />
gorelovka 1667 883 586 599 432 193<br />
orlovka 387 195 132 125 101<br />
spasovka 332 63 49 46 19<br />
efremovka 227 29 19 18 18<br />
sameba 327 13 10 10 8<br />
ninowminda 150 133 58<br />
rodionovka 300 7 5<br />
sul 3531 1316 796 816 767 193<br />
monacemebi mogvawodes adgilobrivi Temis wevrebma (avt.). <strong>saqarTvelo</strong>s statistikis<br />
departaments ar gaaCnia calkeuli monacemebi erovnuli umcirobebebis Sesaxeb<br />
soflebSi, garda 2002 wlisa.<br />
davaleba 5:<br />
Camoayalibe wyaroebis 6 da 7 mixedviT, kiTxvebi, romlebic giCndeba statistikur<br />
monacemebSi asaxul tendenciebTan dakavSirebiT.<br />
ganmazogadebeli kiTxva: ra uwyobda xels mcirericxovani eTnikuri<br />
da religiuri jgufebis TviTmyofadobis SenarCunebas?<br />
17<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>
18<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />
4. „kavkasiuri ezo“ sofel baraleTSi<br />
sakvanZo kiTxva: ramdenad iyo sofeli baraleTi XX saukunis<br />
<strong>saqarTvelo</strong>Si „kavkasiuri ezos“ magaliTi?<br />
wyaro 1. <strong>saqarTvelo</strong>s moqalaqeTa uflebebis Sesaxeb<br />
muxli 38. <strong>saqarTvelo</strong>s moqalaqeebi Tanaswori arian socialur, ekonomikur,<br />
kulturul da politikur cxovrebaSi, ganurCevlad maTi erovnuli, eTnikuri,<br />
religiuri Tu enobrivi kuTvnilebisa. saerTaSoriso samarTlis sayovelTaod<br />
aRiarebuli principebisa da normebis Sesabamisad. maT ufleba aqvT Tavisuflad,<br />
yovelgvari diskriminaciisa da Carevis gareSe ganaviTaron TavianTi<br />
kultura, isargeblon dedaeniT pirad cxovrebaSi da sajarod”.<br />
davaleba 1:<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s konstitucia, 1995.<br />
1. xazi gausvi konstituciis muxlSi im sityvebs, romlebic miuTiTebs sxvadasxva<br />
eTnikuri jgufis Tanabar uflebebze <strong>saqarTvelo</strong>Si.<br />
wyaro 2. sofel baraleTis mcxovrebi Tavisi soflis Sesaxeb<br />
_ mogviyeviT, rogori iyo soflis cxovreba Tqveni axalgazrdobis dros?<br />
_ baraleTi Zalian Zveli sofelia. es erT-erTi sofelia axalqalaqis<br />
raionSi Sereuli mosaxleobiT: aq odiTgan, gverdigverd cxovroben somxebi da<br />
qarTvelebi. sofeli Cveulebrivi cxovrebiT cxovrobda. soflis mcxovreblebi<br />
miwaTmoqmedebas misdevdnen. saxlebs, ZiriTadad, erTsarTulians – qvisgan<br />
aSenebdnen. wyali mdinareSi imdenad sufTa iyo, rom mas dasalevad iyenebdnen.<br />
mdinareze oTxi wisqvili iyo aSenebuli.<br />
_ soflis mcxovreblebi gansxvavdebodnen sarwmunoebiT?<br />
_ diax, magram es xels ar uSlida erTad cxovrebas. dabali saxlebis<br />
fonze amayad idga qarTuli da somxuri eklesiebi, rogorc mSvidobisa da<br />
siyvarulis, sikeTisa da keTilSobilebis garantia. eklesiebze dRemde SemorCa<br />
warwerebi qarTul da somxur enebze. mama barsegis da mama petres (xmalaZis)<br />
saflavis qvebi eklesiebTan am dromde inaxeba.<br />
_ albaT, sofeli gayofili iyo qarTul da somxur nawilebad?<br />
_ ara, qarTvelebi da somxebi gverdigverd cxovrobdnen da cxovroben. isini<br />
aRniSnaven Sobas da aRdgomas, xolo aRdgomidan me-40 dRes amaRlebas.<br />
_ bolo xans Tu Seicvala urTierTobebi sofelSi?<br />
_ qarTvelebsa da somxebs Soris? ara. veravin gaixsenebs erTaSoris konfliqtebs<br />
da daZabulobas. Cveni sofeli ori xalxis tradiciebisa da religiis<br />
urTierTpativiscemis cocxali magaliTia.<br />
interviu sofel baraleTis mcxovrebTan silva makarianTan, 55 wlis,<br />
Caiwera seda melkumianma, 2009 wlis 15 ivnisi.
davaleba 2:<br />
1. amowere interviudan is faqtebi, romlebic, Seni azriT, sofel baraleTSi<br />
qarTvelebisa da somxebis mSvidobian Tanacxovrebaze metyvelebs.<br />
2. airCie erTi fraza, romelic maT mSvidobian Tanaarsebobas axasiaTebs.<br />
3. ganixileT, Tqveni Sexedulebebis msgavseba da gansxvaveba.<br />
wyaro 3. baraleTis Zeglebi<br />
a) baraleTis somxuri eklesia, b) baraleTis qarTuli eklesia, g) baraleTis<br />
XIX s. samnaviani bazilika, XI s. qva-jvari<br />
davaleba 3:<br />
1. daakvirdi baraleTis somxuri da qarTuli eklesiebis fotosuraTebs. ra<br />
msgavsebas xedav maT Soris da riT SegiZlia amis axsna?<br />
2. ipove interviuSi informacia wyaros 3 g dasasaTaureblad.<br />
3. moawyeT diskusia: ra TamaSobs mTavar rols sxvadasxva eTnikuri da religiuri<br />
jgufebis mSvidobian TanacxovrebaSi – sakanonmdeblo garantiebi Tu<br />
xangrZlivi erToblivi cxovrebisas SeZenili gamocdileba?<br />
ganmazogadebeli kiTxva: ras niS navs „kavkasiuri ezo“ da ratom miiCneven<br />
mas sxvadasxva eTnikuri jgufis ur TierT pativiscemis simbolod?<br />
19<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>
20<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />
5. cxinvali 1990-iani wlebis dasawyisamde<br />
_ erTianoba mravalferovnebaSi<br />
sakvanZo kiTxva: rogor cxovrobdnen sxvadasxva erovnebis adamianebi<br />
cxinvalSi 1990-iani wlebis dasawyisamde?<br />
wyaro 1. cxinvalSi ebraelebis dasaxlebis Sesaxeb<br />
istorikosi zaqaria WiWinaZe (1853-1931) miuTiTebs, rom ,,cxinvalSi ebraelebi<br />
im droidan dasaxldnen, roca qarTlSi movidnen. ebraelebi Zveladgan cxinvals<br />
ufro vaWrobis mxriT mohkidebian. cxinvalSi qarTvel ebraelTa ricxvi didi iyo.<br />
mixeil cotniaSvili, cxinvalis istoriisaTvis, gamomcemloba ,,staliniri~ * ,<br />
1961, gv. 92.<br />
wyaro 2. qarTul-osuri skolis istoria<br />
me-19 saukunis 80-ian wlebSi cxinvalis inteligenciam daiwyo Tanxis Segroveba<br />
skolis Senobis SesaZenad. saqvelmoqmedo saqmianobas saTaveSi Caudgnen<br />
efemia maCabeli da qeTevan Juruli. es Senoba ebraelebis ubanSi, sakolmeurneo<br />
bazarTan SeiZines. masSi orklasiani saswavlebeli gaixsna. swavlis survili<br />
asma moswavlem gamoTqva. klasebis naklebobis gamo 82 bavSvi miiRes. swavla<br />
1881 wels daiwyo. es Senoba SemdgomSi gaWirvebulTa sacxovrebel binebad<br />
gaunawilebiaT. pirveli msoflio omis damTavrebis Semdeg Senoba kvlav skolas<br />
daeTmo. erTxans qalTa qarTuli saSualo skola iyo, mere me-4 saSualo<br />
skola, romelic 1990 wlamde funqcionirebda.<br />
mixeil cotniaSvili, cxinvalis istoria, gamomcemloba ,,irisToni~,<br />
1986, gv. 157.<br />
wyaro 3. cxinvalis qarTul-osuri skolis Senoba<br />
* staliniri _ dRevandeli cxinvalis saxelwodeba 1934-1961 wlebSi.
wyaro 4. qarTul-osuri skolis pedagogebi<br />
wyaro 5. kulturuli cxovrebis Sesaxeb samxreT oseTis avtonomiur<br />
olqSi 1980-iani wlebis bolos<br />
a) olqSi aris sul 109 klubi, osuri da qarTuli dramatuli Teatrebi,<br />
samecniero-kvleveTi instituti, samxreT oseTis pedagogiuri instituti, biblioTeka,<br />
muzeumi, samxatvro saswavlebeli, samxatvro skola, samusiko saswavlebeli,<br />
profteqnikumi da teqnikuri saswavleblebi, samxatvro galerea,<br />
saxelmwifo muzeumi (mxareTmcodneobis).<br />
„qarTveli da osi xalxebis urTierTobis istoriidan“, sazogaoeba „codna“,<br />
Tbilisi, 1991, gv. 130.<br />
b) gamodioda qarTuli gazeTi ,,sabWoTa oseTi~, romelsac 52 TanamSromeli<br />
emsaxureboda. aq megobrulad muSaobdnen qarTvelebi, osebi, somxebi, ebraelebi.<br />
iyvnen iseTebic, romlebsac meuRleebi qarTvelebi an osebi hyavdaT. gamodioda<br />
gazeTebi ,,soveton irisoni“, ,,sovetskaia osetia“, yovelTviuri Jurnali<br />
,,fidiuagi”.<br />
davaleba 1:<br />
sxvadasxva eTnikuri jgufis<br />
pedagogebi, dajildovebuli<br />
ordenebiTa da medlebiT. bevrs<br />
miniWebuli hqonda <strong>saqarTvelo</strong>s<br />
damsaxurebuli maswavleblis<br />
wodeba.<br />
iqve, gv. 131.<br />
warmoidgine, rom xar kvleviTi jgufis wevri, proeqtis farglebSi. Seni<br />
mizania ipovo pasuxi kiTxvaze: ra akavSirebda erTmaneTTan adamianebs, cxinvalSi<br />
mSvidobiani cxovrebisas?<br />
ukve moZiebuli gaqvs wyaroebi 1-5.<br />
a) daazuste, ra informacia moipoveba wyaroebSi 1-5 qalaq cxinvalis mosaxleobis<br />
erovnul mravalferovnebaze?<br />
b) imsjele, ramdenad sandoa es informacia?<br />
g) monaxe informacia, rom ebraelebi calke cxovrobdnen da ivaraude, iyo Tu<br />
ara es damaxasiaTebeli sxva erovnebebis warmomadgenlebisaTvis?<br />
d) gamoTqvi mosazreba kulturuli cxovrebis rolze qalaqisa da regionis<br />
mosaxleobis mSvidobian TanaarsebobaSi.<br />
21<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>
22 wyaro 6. cxinvalis mcxovreblebis mogonebebi sxvadasxva erovnebis<br />
mezoblebTan urTierTobis Sesaxeb<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />
a) XX saukunis 70-ian wlebSi cxinvalidan israelSi TiTqmis yvela ebraeli<br />
wavida. maTi sasaflaos mimxedavi aravin darCa. me da Cemi mezobeli nina buzalaZe<br />
yovel kviras mivdiodiT iq da Cveni mezobeli ebraelebis saflavebs<br />
vuvlidiT. axla ki mTlianad aris ganadgurebuli rogorc qarTvelebis, aseve<br />
ebraelebisa da osebis saflavebi. omi yvelafers anadgurebs...<br />
eTer daTaSvili, 75 wlis, cxinvalidan devnili.<br />
b) adre, sanam cxinvalSi vcxovrobdiT, Cems 11 wlis biWunas saswrafo operacia<br />
dasWirda. aucilebeli iyo misi gadayvana TbilisSi, ris saSualebac imJamad<br />
ar gvqonda. Cveni gaWirvebis Sesaxeb Seityo osma mezobelma zaur filievma,<br />
romelmac dauyovnebliv SemomTavaza daxmareba fuliT da Tavisi manqaniT TbilisSi,<br />
respublikur saavadmyofoSi migviyvana. Cemi Svilis gadarCenas swored<br />
mas vumadli.<br />
revaz kaxniaSvili, 62 wlis, sofel kexvis mcxovrebi, amJamad devnili.<br />
g) cxinvali lamazi da patara qalaqi iyo, TiTqmis yvela erTmaneTs scnobda.<br />
Cven Soris ar iyo eTnikuri dapirispireba. maxsendeba Cemi mezobeli zema<br />
bogaeva, romelmac saxlis pirobebSi ludis gamoxda maswavla.<br />
eTer cotniaSvili, 66 wlis, cxinvalidan devnili.<br />
d) maxsendeba, patara viyavi da Cemi ojaxi geris wminda giorgis saxelobis<br />
salocavSi wavida. dedam xabizginebi daacxo. waviyvaneT cxvari, sanTlebi<br />
waviReT da wavediT. mezoblebTan erTad gavSaleT sufra. Cven Soris<br />
qarTvelebic iyvnen, Tumca, maSin erovnebas aravin aqcevda yuradRebas. sxvadasxva<br />
erovnebis bavSvebi erT skolaSi (qarTul da osur seqtorebze) vswavlobdiT<br />
da megobaric bevri gvyavda: ebraelebi, qarTvelebi, somxebi. axla ki<br />
guli mtkiva. politikuri daZabulobis gamo, bevrma miatova sacxovrebeli,<br />
Tumca, Cems amxanagebTan kavSiri dResac ar gamiwyvetia. zogic internetis<br />
saSualebiT movnaxe.<br />
anJela xugaevi, 54 wlis, cxinvalidan devnili.<br />
interviuebi Caiwera nona WiRlaZem 2009 wlis ivnisSi.<br />
davaleba 2:<br />
proeqtze muSaobis meore etapze Seni jgufis wevrebma ramdenime interviu<br />
aiRes (wyaro 6).<br />
1. SeiswavleT isini da daaxarisxeT axali informacia Semdegi kiTxvebis<br />
mixedviT:<br />
y vin mogcaT interviu, maTi asaki?<br />
y am mogonebebis mixedviT, ra yofila maTTvis yvelaze mniSvnelovani?<br />
y ra faqtebi mowmobs maT yoveldRiur mSvidobian cxovrebas?<br />
y teqstebidan SearCieT am interviuebis saerTo saTauri.
2. wyaroebis 1-6 safuZvelze jgufebSi ganixileT, ra faqtorebi uwyobda xels<br />
cxinvalis mosaxleobis mSvidobian Tanaarsebobas?<br />
3. warmoadgineT Tqveni muSaobis Sedegebi prezentaciis, sagazeTo statiis,<br />
ad gilobrivi telearxis JurnalistTan intervius an radiogadacemaSi gamosvlis<br />
saxiT (airCieT erT-erTi).<br />
ganmazogadebeli kiTxva: ra aerTianebda cxinvalis mcxovreblebs<br />
1990-iani wlebis dasawyisamde?<br />
23<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>
24<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />
6. ra moxda TbilisSi<br />
1956 wlis 9 marts?<br />
sakvanZo kiTxva: ratom miiRes monawileoba 1956 wlis 9 martis<br />
movlenebSi sxvadasxva erovnebis warmomadgenlebma?<br />
wyaro 1. <strong>saqarTvelo</strong>s istoriis saxelmZRvanelo 1956 wlis 9 martis<br />
movlenebis mizezis Sesaxeb<br />
... 1956 wlis TebervalSi komunisturi partiis XX yrilobaze ioseb stalinis<br />
pirovnebis kultis Sesaxeb moxsenebiT gamovida nikita xruSCovi... stalinis<br />
kritikis dros xazi esmeboda mis qarTvelobas... TiTqos stalinis mier<br />
ganxorcielebul represiebSi mniSvnelovan rols qarTuli fenomeni asrulebda.<br />
aseTi uecari da aseTi mkveTri Semobruneba axalgazrdebisaTvis gaugebari<br />
gaxda. stalinis kritikas qarTveli axalgazrdoba sakuTari erovnuli Tavmoyvareobis<br />
Seuracxyofad aRiqvamda. 1956 wlis 3 martidan Tbilisis umaRles<br />
saswavleblebSi imarTeboda calkeuli manifestaciebi... 5 marts ki studentebi<br />
quCaSi gamovidnen. maT dedaqalaqis mosaxleobis didma nawilma auba mxari.<br />
saprotesto moZraoba moedo mTel <strong>saqarTvelo</strong>s...<br />
TbilisSi gamarTul mravalaTasian mitingze moiTxovdnen stalinis kritikisa<br />
da qarTveli eris Seuracxyofis Sewyvetas...<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s istoria, XX saukune. saxelmZRvanelo istoriis fakultetis<br />
studentebisaTvis, Tb., 2003, gv. 181-182.<br />
wyaro 2. oficialuri gancxadeba 9 marts daniSnuli mitingebis Sesaxeb<br />
dRes, 9 marts, respublikis sawarmoebSi, dawesebulebebsa da saswavlebleb-<br />
Si dRis 1 saaTze gaimarTeba i. b. stalinis gardacvalebis mesame wlisTavisadmi<br />
miZRvnili mitingebi.<br />
gancxadeba gazeTSi `komunisti~, 1956 weli, 9 marti, #58.<br />
wyaro 3. 9 martis movlenebis monawileTa mogonebebi<br />
a) gaixseneT Tundac xalxiT gaWedili leninis [dR. Tavisuflebis _ red.]<br />
moedani, roca tribunidan mowodeba gaisma – partiulebo, SevficoT stalins<br />
erTgulebao, rogor gawiT lda moedani partbileTebis SuqiT. gaixseneT, sxvadasxva<br />
eris warmomadgenelTa erTad yofna da erTsulovneba Tbilisis im<br />
mSfoTvare dReebSi.<br />
Tengiz buaCiZe. 1956 wlis 9 martis tragediidan, krebulSi:<br />
`9 marti, 1956 kadrSi da kadrgareT~, Tb., 2001, gv. 91.<br />
b) ...garda imisa, rom xalxiT datvirTuli sabargo manqanebi zedized midian<br />
da modian, yvela manqana gabmulad ukravs sayvirs... mTeli qalaqi gareT<br />
aris gamosuli. amas emateba <strong>saqarTvelo</strong>s TiTqmis yvela raionidan asobiT da<br />
aTasobiT Camosuli adamiani... xSirad vxvdebi gund-gundad mdgar sxva erovnebis<br />
warmomadgenlebs. isini erTad Sehyara saerTo interesma, an zogad kavkasiuri<br />
damcirebis grZnobam.<br />
a. wereTeli, 9 martis monawilis dRiurebidan. Tb, 1994, gv. 20.
g) Svidi wlis viyavi, roca 1956 wlis 9 martis ambebi moxda. vcxovrobdi Zer-<br />
Jinskis quCis #22-Si, italiur ezoSi, sadac cxovrobdnen qarTvelebi, somxebi,<br />
ebraelebi, qurTebi... Cveni ezo mTavrobis saxlis mopirdapire mxares iyo. roca<br />
tankebi rusTavelze gadiodnen, Cven es yvelaferi gvesmoda da quCaSi yvela<br />
mezobeli gamovediT. jariskacebma ar CagviSves rusTavelis gamzirze. rusTavelidan<br />
ismoda srolis da yvirilis xma. demonstrantebi centraluri telegrafisaken<br />
midiodnen. sami biWi Cveni ezodan ukan ar dabrunebula. mSoblebma<br />
sad ar mimarTes, magram pasuxs ver iRebdnen. maT saerTod ver gaiges, sad<br />
dakrZales isini. am samidan erTi iyo somexi _ sergo, qarTveli – zurabi da<br />
erTic ebraeli, romlis saxeli aRar maxsovs.<br />
davaleba 1:<br />
interviu julieta atoianTan, 61 wlis,<br />
Caiwera elene bodavelma, 2010 wlis 24 ianvari.<br />
1. daaxasiaTe, ra tipis aris wyaroebi 1-3?<br />
2. wyaroebidan 1-3 gamoyavi yvela movlena, romelic 1956 wlis 9 martTan aris<br />
dakavSirebuli.<br />
3. Seni azriT, raze metyvelebs is faqti, rom samgloviaro mitingis Sesaxeb<br />
gancxadeba oficialur presaSi gamoqveynda?<br />
4. CamoTvale, <strong>saqarTvelo</strong>Si tradiciulad mcxovrebi romeli eTnikuri jgufebi<br />
igulisxmeba dokumentSi naxsenebi studentebisa da dedaqalaqis mosaxleobaSi?<br />
wyaro 4. <strong>saqarTvelo</strong>s istoriis saxelmZRvanelodan<br />
...1956 wlis martSi... Tbilisis demonstraciebi da mitingebi sabWoTa kavSiris<br />
politikurma xelmZRvanelobam oficialuri kursis dagmobad miiCnia. moskovSi<br />
SeSindnen, rom moZraoba ufro farTo xasiaTs miiRebda. nikita xruSCovma<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s dasja gadawyvita. 1956 wlis 9 marts TbilisSi armiam samxedro<br />
teqnikis gamoyenebiT umowyalod daxvrita mSvidobiani demonstracia.<br />
vaCnaZe, m., guruli, v., <strong>saqarTvelo</strong>s istoria IX klasi, Tb., 2004, gv. 132.<br />
wyaro 5. 1956 wlis 10 martis sagazeTo statiebis ZiriTadi saTaurebi:<br />
`sabWoTa kavSiris komunisturi partiis centralur komitetsa da ssr kav-<br />
Siris ministrTa sabWoSi~; `partiis XX yrilobis gadawyvetileba moqmedebis<br />
sabrZolo programaSi~; `aRvkveToT formalizmi socialistur SejibrebaSi~<br />
(gazeTi `komunisti~ # 59). `i.b. stalinis gardacvalebis mesame wlisTavi~;<br />
`marSali ju de gaemgzavra Tbilisidan~; `<strong>saqarTvelo</strong>s mSromelebi pativs<br />
scemen i.b. stalinis xsovnas~; `fotoaparati Cvens qveyanaSi~; `didi horizontebi“<br />
(gazeTi `axalgazrda komunisti~, #30.).<br />
davaleba 2:<br />
1. gaaanalize informacia da gamoitane daskvna im dros presis rolze.<br />
2. axseni, rogor SeeZloT gaegoT <strong>saqarTvelo</strong>s sxvadasxva regionSi mcxovreb<br />
adamianebs, rac TbilisSi moxda? daasabuTe Seni mosazreba.<br />
25<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>
26<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />
wyaro 6. monacemebi daRupulTa Sesaxeb<br />
1956 wlis 9 marts daRupulTa siidan<br />
Tengiz SaniZe (erovnebiT qarTveli) _ 16 wlis, rkinigzis #1 saSualo skolis<br />
me-9 klasis moswavle, komkavSiris komitetis mdivani, moskovis ucxo enaTa (franguli<br />
ena) kursebis msmeneli (dauswrebeli).<br />
guliko svani (erovnebiT qarTveli) _ 19 wlis, studenti.<br />
levan xangulovi (erovnebiT somexi) _ 16 wlis, me-8 klasis moswavle.<br />
kiazo WanturiZe (erovnebiT qarTveli) _ 16 wlis, me-9 klasis moswavle.<br />
iuza wereTeli (erovnebiT qarTveli) _ 18 wlis,<br />
guram tunievi (erovnebiT osi) _ 20 wlis, me-11 klasis moswavle. iyo kargi<br />
sportsmeni.<br />
kote bajiaSvili (erovnebiT qarTveli) _ 26 wlis<br />
boris zargariani (erovnebiT somexi) _ 20 wlis, muSaobda 31-e saaviacio qarxanaSi<br />
zeinklad.<br />
(unda aRiniSnos, rom pirvelad wyaroSi ar aris miTiTebuli daRupulTa<br />
erovneba _ avt.).<br />
a)<br />
vefxvaZe g., 9 marti, 1956 kadrSi da kadrgareT. Tb., 2001, gv. 77-81.<br />
wyaro 7. 9 martis mitingi da demonstracia<br />
b)
davaleba 3:<br />
1. Camoayalibe informacia, romelic wyaroebidan 6 da 7 miiRe.<br />
2. ivaraude axalgazrdebis am movlenebSi monawileobis motivi.<br />
3. axseni, ratom iyo miuRebeli stalinis Seuracxyofa 1950-iani wlebis<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s axalgazrdobis nawilisTvis?<br />
ganmazogadebeli kiTxva: raze metyvelebs eTnikuri umci resobebis<br />
monawileoba sabWoTa <strong>saqarTvelo</strong>Si mimdinare procesebSi?<br />
27<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>
28<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />
7. 1989 wlis 9 aprili<br />
sakvanZo kiTxva: rogor vibrZodiT erTad <strong>saqarTvelo</strong>s damoukideblobisaTvis?<br />
wyaro 1. oficialuri informacia mitingebis Sesaxeb<br />
. . . afxazeTis ambebiT gamowveuli bunebrivi SeSfoTeba ukiduresi mimarTulebis<br />
gaerTianebebma gamoiyenes saerTo viTarebis gasamwvaveblad TbilisSi, sadac<br />
ramdenime dRea, antisabWouri xasiaTis usanqcio mitingebi da demonstraciebi<br />
ewyoba... respublikis mTavrobis saxlis win mdebare moedanze yoveldRiurad<br />
Tavs iyris aTasobiT adamiani... avrceleben yovelgvar dezinformacias, mitingis<br />
monawileebs mouwodeben kanonsawinaaRmdego moqmedebisaken, uwesrigobisaken...<br />
gazeTi `komunisti~, # 83, 1989 w. 9 aprili.<br />
wyaro 2. <strong>saqarTvelo</strong>s istoriis saxelmZRvanelo 9 aprilis movlenebis<br />
Sesaxeb<br />
... sabWoTa kavSiris xelmZRvaneloba SeaSfoTa <strong>saqarTvelo</strong>Si erovnuli<br />
moZraobis aRmavlobam, romelmac sul ufro gamokveTili antisabWoTa xasia-<br />
Ti miiRo. TbilisSi mimdinare movlenebs SeiZleboda gavlena moexdina sxva<br />
respublikebze... moskovSi miiRes gadawyvetileba TbilisSi mitingebis ZaliT<br />
aRkveTis Sesaxeb. 1989 wlis 9 aprils gamTeniisas TbilisSi, mTavrobis saxlis<br />
win, specdaniSnulebis razmma momwamlavi gazisa da mesangreTa niCbebis gamoyenebiT<br />
daarbia mSvidobiani momitingeebi.<br />
vaCnaZe, m., guruli, v., <strong>saqarTvelo</strong>s istoria, IX klasi, Tb., 2004, gv. 133.<br />
wyaro 3. 9 aprilis tragediis istoriidan<br />
9 aprilis tragediam didi gamoxmaureba gamoiwvia farTo sazogadoebaSi.<br />
Cveni mSromelebisa da inteligenciis warmomadgenlebi iTxoven sinaTle moefinos<br />
sinamdviles, SeviswavloT da gamovamzeuroT is mizezebi, ramac dRes<br />
ubedurebamde migviyvana.<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s mTavrobam ...aRniSna, rom gasul dRe-RameSi daisaxa TbilisSi,<br />
respublikis sxva qalaqebsa da raionebSi situaciis stabilizaciis tendencia...<br />
unda gavaaqtiuroT brZola eqstremistulad ganwyobil pirebTan, mopiketeebTan,<br />
moxuligno elementebTan...<br />
gazeTi `komunisti~, #85, 1989 w. 12 aprili.<br />
davaleba 1:<br />
Seadare erTmaneTs gazeTisa da saxelmZRvanelos informacia 9 aprilis<br />
Sesaxeb. gaakeTe amis Semdeg daskvna.<br />
wyaro 4. mimarTva qarTveli xalxisadmi<br />
qarTvel xalxTan varT!<br />
am tragikul da glovis dReebSi Cven, araqarTuli erovnebis warmomadgenlebi,<br />
mtkiced vacxadebT: cruoben isini, vinc ambobs, TiTqos <strong>saqarTvelo</strong>Si aRmocenebuliyos<br />
antirusuli ganwyobileba... viRac-viRacebi avrceleben cilismwameblur<br />
xmebs <strong>saqarTvelo</strong>s winaaRmdeg, Cven unda viyoT erTad... viRacebs marTlac
surT grZeldebodes krizisuli mdgomareoba, SuRli Camoagdon erovnebaTa Soris,<br />
magram xalxis umravlesoba amas aRSfoTebiT gmobs. <strong>saqarTvelo</strong> mTeli<br />
Tavisi mravalsaukunovani istoriiT gviCvenebs WeSmarit stumarTmoyvareobas.<br />
msoflios verc erTi xalxi ver daikvexnis, imden erovnebas Seefarebinos Tavi<br />
erT muWa miwaze, ramdenic qarTvelma xalxma Seifara... zogierTi Cvengani, Sereuli<br />
qorwinebis Svilebi, aq gavCndiT, zogni axla Camovidnen, magram Cven siamayiT<br />
vacxadebT, rom varT <strong>saqarTvelo</strong>s suverenuli respublikis moqalaqeni... Cven<br />
mivmaTavT yvela moqalaqes, yvela erovnebis Svils mowodebiT: SevmWidrovdeT,<br />
raTa SevumsubuqoT qarTvel xalxs Tavs datexili ubedureba...<br />
xels aweren: v. domuxovski – <strong>saqarTvelo</strong>s mecnierebaTa akademiis metalurgiis<br />
institutis mecnier TanamSromeli; i. roitmani, i. kovaliovi,<br />
J. gureviCi _ fizikis institutis ufrosi mecnier TanamSromlebi; o. iudini – amave<br />
institutis wamyvani TanamSromeli; g. kroiveci – <strong>saqarTvelo</strong>s politeq nikuri institutis<br />
maswavlebeli `9 aprili~, Tb., 1990, gv. 130.<br />
davaleba 2:<br />
1. daadgine wyaros tipi. romeli socialuri fenis warmomadgenlebi arian<br />
dokumentis avtorebi?<br />
2. ra aris mimarTvis ZiriTadi gzavnili? ra aris misi Tavisebureba?<br />
wyaro 5. 1989 wlis 9 aprili<br />
a) darbevis win b) darbevis Semdeg<br />
davaleba 3:<br />
aRadgine, wyaros 5 a, b, g mixedviT,<br />
9 aprilis istoriuli movlenebi.<br />
g) xsovnis dRe<br />
ganmazogadebeli kiTxva: rogor SeiZleba gaxdes damoukideblobisaTvis<br />
brZola sxvadasxva erovnebis gamaerTianebeli?<br />
29<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>
30<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />
8. Tbilisis melpomena *<br />
(XX saukunis Tbilisis Teatraluri cxovreba)<br />
sakvanZo kiTxva: rogor gamoxatavda Teatraluri cxovreba XX<br />
saukunis Tbilisis mravalerovan iersaxes?<br />
wyaro 1. cota ram Tbilisis Teatrebis istoriidan<br />
y 1845 wlis 20 seqtembers kavkasiis mefisnacvalma mixeil voroncovma TbilisSi<br />
gaxsna rusuli Teatri, romelsac 1934 wels aleqsandre griboedovis<br />
saxeli mieniWa.<br />
y XX saukuneSi am TeatrSi moRvaweobdnen giorgi tovstonogovi, kote marjaniSvili,<br />
aleqsandre wuwunava, dimitri aleqsiZe, mixeil TumaniSvili,<br />
giga lorTqifaniZe, robert sturua, gizo Jordania da sxva cnobili re-<br />
Jisorebi. Teatris literaturuli xelmZRvaneli iyo grigol robaqiZe,<br />
speqtaklebisTvis musikas werda zaqaria faliaSvili, dekoraciebs qmnidnen<br />
elene axvlediani da lado gudiaSvili...<br />
y 1850 wlis 2 ianvars TbilisSi, gimnaziis patara darbazSi dadgmul giorgi<br />
erisTavis piesaSi ,,gayra~ qarTvel msaxiobebTan erTad TamaSobda<br />
somexi msaxiobi g. SanSiani. speqtakls mravlad hyavda rogorc qarTveli,<br />
aseve, somexi mayurebeli.<br />
y 1858 wels TbilisSi somxuri Teatri daarsda. es faqti gevorq CmSkianis<br />
saxels ukavSirdeba. XX saukunis dasawyisSi TbilisSi moRvaweobda<br />
Tbiliseli, warmoSobiT somexi, mwerali gabriel sundukiani, romelic<br />
werda: ,,me vSromobdi ori Cemi samSoblos, Tanabrad Zvirfasi eris<br />
qarTvelTa da somexTa scenisaTvis~.<br />
y 1872 wels meidanze, metexis cixis pirdapir, barenbekovis qarvaslis<br />
sardafSi, azerbaijaneli inteligenciis erTi jgufis iniciativiTa da<br />
monawileobiT, pirvelad daidga komedia ,,arabeTis xanis veziri~’, mirza<br />
faTali axundovis piesis ,,lenkoranis xanis veziris Tavgadasavlis~<br />
mixedviT.<br />
vasil kiknaZe, qarTuli dramatuli Teatris istoria, Tb., 2001, gv.59;<br />
suren avCiani, qarTul somxuri Teatraluri urTierTobebi, Tb., 1960, gv.75.<br />
m. babunaSvili, oqtombris revolucia da qarTuli xelovneba, Jurnali<br />
„sabWoTa xelovneba“, 1957, #10, gv. 12.<br />
* melpomena – berZnulad `cekva-simReriT Seqebas~ niSnavs; berZnul miTologiaSi zevsisa da<br />
mnemosinas asuli _ erT-erTi cxra muzidan, tragediisa da sasceno xelovnebis mfarveli qal-<br />
RmerTi. gamoisaxeboda vazis foTlebiT morTuli, dafnis gvirgviniT, tragikuli niRbiT, kombliT<br />
xelSi; 2) sasceno xelovnebis simbolo.
wyaro 2. qarTuli dramatuli sazogadoebis afiSa (XX saukunis dasawyisi)<br />
wyaro 3. azerbaijanuli Teatris Sesaxeb<br />
azerbaijanuli Teatris speq taklis<br />
afiSa, romelSic qa lebis rols<br />
mamakacebi asru lebdnen*<br />
1912-1947 wlebSi TbilisSi funqcionirebda<br />
azerbaijanuli saxalxo<br />
saxli, romelic narimanovis<br />
klubis saxeliTac iyo cnobili.<br />
iq, msoflio klasikis nimuSebTan<br />
erTad, idgmeboda azerbaijanuli<br />
piesebi. baqodan iwvevdnen azerbaijanulenovan<br />
profesional msaxiobebs.<br />
maTTan erTad scenaze<br />
TamaSobdnen sxvadasxva erovnebis<br />
msaxiobebi, romlebic kargad<br />
flobdnen azerbaijanul enas. magaliTad,<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s saxalxo<br />
artisti taso abaSiZe azerbaijanel<br />
kolegebTan erTad warmatebiT<br />
monawileobda azerbaijanul<br />
warmodgenebSi. 1922 wels Teatrs<br />
mirza faTali axundovis saxelo-<br />
bis saxelmwifo azerbaijanuli Teatris statusi mieniWa. dasi xSirad mogzaurobda<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s sxvadasxva qalaqsa da sofelSi. *<br />
alxan bineToRli, saubrebi Teatrze, baqo, 2009, gv. 14.<br />
* muslimuri sarwmunoebis mixedviT, qalebs TeatrSi msaxioboba ekrZalebodaT, amitom qalebis rols<br />
qalis tansacmelSi gadacmuli kacebi TamaSobdnen.<br />
31<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>
32<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />
wyaro 4. rusTavelis Teatris istoria<br />
1920 wlis 27 ivliss,<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s<br />
demokratiuli respublikis<br />
mTavrobis<br />
gadawyvetilebiT,<br />
qarTul Teatrs gadaeca<br />
iuzbaSevis saxlis<br />
yvela darbazi<br />
da meore sarTuli.<br />
es iyo amJamindeli<br />
rusTavelis Teatris<br />
Senoba, sadac warmodgenebs<br />
marTavda,<br />
agreTve, rusuli<br />
Teatri ,,tarto” da<br />
somxuri drama. dReebi<br />
ase ganawil da: kvira<br />
saRamo, samSabaTi,<br />
xuTSabaTi da SabaTi<br />
SoTa rusTavelis saxelobis saxel mwifo Teatri<br />
– qarTul dramas; orSabaTi, paraskevi da kvira dila – rusul Teatrs, oTx-<br />
SabaTi – somxur Teatrs.<br />
wyaro 5. somxuri Teatris Sesaxeb<br />
vasil kiknaZe, dasaxelebuli naSromi gv. 458.<br />
<strong>saqarTvelo</strong>Si<br />
mcxov reb somex dramatur<br />
gebs, romlebic<br />
qarTulad werdnen,<br />
Ta vianTi wvlili<br />
Seh qondaT qarTuli<br />
Te atris warmatebis<br />
saq meSi. aseTi iyo goreli<br />
somexi zurab<br />
antonovi, romlis<br />
li teraturul-dra maturgiuliSemoqmedeba<br />
qarTul scenaze<br />
gaifurCqna. somxur<br />
Te at rSi aqtiurad<br />
moR vaweobda cnobi-<br />
Tbilisis somxuri Teatri<br />
li qar Tveli msaxiobi<br />
vaso abaSiZe. misi<br />
Semoqmedeba cocxali<br />
gansaxie rebaa qarTvel da somex xalxTa megobruli urTierTobisa.<br />
suren avCiani, dasaxelebuli naSromi gv. 79.
wyaro 6. internacionaluri speqtaklebi<br />
a) Cvens TeatrSi sundukianis ,,pepoSi~ efemias rols qarTulad TamaSobda<br />
msaxiobi medea Caxava, danarCeni dasi ki mTlianad somxurad TamaSobda. iyo<br />
piriqiTac _ rusTavelis Teatris scenaze speqtakl ,,pepoSi~ rusTavelis dasi<br />
TamaSobda qarTulad, xolo pepos rols somxur enaze asrulebda <strong>saqarTvelo</strong>s<br />
saxalxo artisti artem lusiniani. aseTi gasvlebi Cveni TeatrisaTvis<br />
didi zeimi iyo. am speqtaklebze orive TeatrSi qarTveli da somexi mayurebeli<br />
erTad dadioda.<br />
interviu <strong>saqarTvelo</strong>s damsaxurebul artististTan robert ovanesianTan,<br />
Caiwera nana soloRaSvilma, 2009 wlis 20 seqtemberi.<br />
b) XX saukunis 50-ian wlebSi soxumSi viyaviT gastrolebze. soxumis Teatris<br />
scenaze viTamaSeT Seqspiris ,,otelo~. pirveli moqmedeba iTamaSa rusTavelis<br />
Teatris qarTulma dasma qarTul enaze, meore moqmedeba _ Tbilisis somxuri<br />
Teatris dasma somxur enaze, xolo mesame moqmedeba _ afxazeTis dasma<br />
afxazur enaze. speqtakls mayurebelic mravalerovani hyavda da yvelasgan mxolod<br />
siTbo da sixaruli igrZnoboda. CemTvis saamayoa, rom somxuri Teatris<br />
scenaze ilia WavWavaZis ,,glaxis naambobSi~ akaki vasaZis partniori viyavi: igi<br />
mamis rols TamaSobda, me _ Tamros. es udidesi bedniereba iyo.<br />
davaleba 1:<br />
interviu msaxiob serik SekoianTan, Caiwera nana soloRaSvilma,<br />
2009 wlis 24 seqtemberi.<br />
SeqmeniT 5 jgufi da moamzadeT statia, wyaroebis 1-6 mixedviT, XX saukunis<br />
dasawyisis erT-erTi Tbilisuri gazeTisaTvis.<br />
TiToeuli jgufi wers<br />
y rusuli Teatris<br />
y qarTuli Teatris<br />
y somxuri Teatris<br />
y azerbaijanuli Teatris<br />
y gazeTis korespondentis<br />
saxeliT.<br />
ganmazogadebeli kiTxva: rogor emsaxureboda `Tbilisis melpomena~<br />
Tanacxovrebas mravalkulturul qalaqSi?<br />
33<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>
34<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />
9. edemis baRi `samxreTis cimbirSi~<br />
sakvanZo kiTxva: rogori urTierToba iyo <strong>saqarTvelo</strong>Si Camosaxlebul<br />
rusebsa da adgilobriv mosaxleobas Soris XX saukunis dasawyisSi?<br />
wyaro 1. sagarejos raionis mosaxleoba<br />
80<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
0<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
0<br />
davaleba 1:<br />
XX saukunis dasawyisi<br />
XXI saukunis dasawyisi<br />
qarTvelebi<br />
somxebi<br />
azerbaijanelebi<br />
rusebi<br />
germanelebi<br />
da sxva<br />
qarTvelebi<br />
azerbaijanelebi<br />
rusebi<br />
somxebi<br />
osebi<br />
da sxva<br />
1. Seadare monacemebi. ra cvlilebebi moxda sagarejos raionis mosaxleobis<br />
eTnikur SemadgenlobaSi XX saukunis dasawyisidan XXI saukunis dasawyisamde?<br />
2. ivaraude, ra iyo am cvlilebebis mizezi?
wyaro 2. umiwo rusi glexebis gadmosaxlebis istoria<br />
Tavad malxaz andronikaSvils, saxelmwifo bankidan aRebuli valis ga-<br />
dauxdelobis gamo, 1908 wels auqcioniT gaeyida 13 aTasi desetina miwa axlan-<br />
deli bogdanovkis, araSendisa da kaWreTis midamoebSi.<br />
1909 wels gaRatakebuli, umiwo rusi glexebis 120 komli donispireTi-<br />
dan mindor oleSi Camosaxlda - axlandeli sof. bogdanovkis teritoriaze.<br />
axalmoSeneebma sofels bogdanovka uwodes, radgan ruseTis xelisufalTagan<br />
muqTad Caigdes baraqiani qarTuli miwa. isini ambobdnen: es sikeTe RmerTma<br />
mogvca - ,,bog dal”-o. maT magaliTze didZali rusi umiwawylo glexoba moawyda<br />
aqaurobas da ase gaCnda xutorebi: ,,makaevka,” ,,alandara,” ,,meore alandara,”<br />
,,gvozdeevka,” ,,saldatski xutori” da ,,zelionoe pole”. magram pirveli<br />
msoflio omis dawyebisTanave axalmoSeneebi am xutorebidan aiyarnen da isev<br />
samSobloSi dabrundnen. mxolod bogdanovka darCa dRemde.<br />
interviu sagarejos mcxovrebi aleqsandre elerdaSvilTan, 82 wlis,<br />
Caiwera qeTevan qvliviZem, 2009 wlis 12 ivnisi.<br />
wyaro 3. sofel bogdanovkis rusuli skolis Sesaxeb<br />
leonti vasilis Ze zubaSevskis iniciativiT, sofelSi rusuli skola gaixsna.<br />
TandaTan skolaSi qarTveli bavSvebic momravldnen. maT rusul enaze<br />
swavla uWirdaT. qarTvelma mSoblebma skolaSi qarTuli seqtoris gaxsnac<br />
moiTxoves. soflis maswavleblis qeTevan kutibaSvilisa da misi meuRlis<br />
revaz orvelaSvilis didi mondomebiT, 1966 wels soflis rusul skolaSi<br />
qarTuli seqtoric gaixsna.<br />
bogdanovkaSi mezobeli soflebidan: Siblianidan, verxvianidan, yandauridan,<br />
kakabeTidan, Wermidan qarTvelebi Camosaxldnen. TandaTan soflis mosaxleobis<br />
ZiriTadi nawili qarTuli gaxda. rusi da berZeni mcxovrebnic saukeTesod<br />
floben qarTul enas. skolaSi rusul enaze swavlis moTxovna ukve naklebi<br />
iyo. Sedegad, soflis rusuli skola gauqmda.<br />
interviu sof. bogdanovkis mcxovreb ivane uSakovTan, 82 wlis,<br />
Caiwera qeTevan qvliviZem, 2009 wlis 10 ivnisi.<br />
wyaro 4. rusi axalmosaxleebis cxovrebis Sesaxeb<br />
a) 61 wlis vera stefanes asul Sirina: winaT am sofels malxazovka erqva,<br />
1940 wlidan ki krasnogorka hqvia. Cemi winaprebi aq pirveli pirveli msoflio<br />
omis win saratovis mxaridan gadmoasaxles. mizezi Cveni mrwamsi iyo _ malaknebi<br />
varT. sofelSi adre baptisti malaknebic iyvnen. isini wyliT naTlobas<br />
iRebdnen. Cven, malaknebi, sityviT viRebT naTlobas. malaknebs eklesia ar<br />
gvaqvs. `samlocvelo saxli~ yofili skolis SenobaSi gvqonda. sabWoTa periodSi<br />
aq klubi gaxsnes, malaknebs sxva, calke mdgomi Senoba misces, SemoRobes.<br />
axla sofelSi sul ori moxuci qaliRa darCa, vinc `samlocvelo saxlSi~<br />
dadis da biblias kiTxulobs.<br />
XX saukunis 90-ian wlebamde krasnogorka sufTa rusuli sofeli iyo.<br />
mxolod rusebi vcxovrobdiT. politikuri viTarebis arevis Semdeg, gansakuTrebiT,<br />
mxedrionis TareSis periodSi, sofeli dacarielda _ zogi Tbilis-<br />
35<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>
36<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />
Si an rusTavSi gadasaxlda, zogic ruseTSi wavida. malaknebs didi oja xebi<br />
gvqonda: TiTo ojaxSi 10 Svili mainc izrdeboda. dedaCems, Sirina nadeJda<br />
andreevnas, 7 Svili, 37 SviliSvili da 7 SvilTaSvili hyavda. axla biZaSvilebi<br />
asze metni varT. gafantulebi varT ruseTsa da <strong>saqarTvelo</strong>s Soris.<br />
aq mcxovrebma rusebma qarTuli saerTod ar ician. ar iyo amis aucilebloba.<br />
b) 81 wlis anastasia gluSkova: mamaCems qarTvelebi Zalian uyvarda. mec<br />
Zalian miyvars qarTvelebi. kargad, Zalian kargad vcxovrobdiT erTad. XX<br />
saukunis 90-ian wlebSi mTel <strong>saqarTvelo</strong>Si ganukiTxaoba rom iyo, rusebs<br />
gvaSinebdnen: wadiT aqedan, Torem qarTvelebi dagxocaveno. bevrs SeeSinda,<br />
wavida ruseTSi. Cven arsad wavsulvarT. rusebi saxlebs rom hyiddnen, ramdenime<br />
saxli viyide Cemi SvilebisaTvis, rom arsad wasuliyvnen.<br />
rusebi aq kargad vcxovrobdiT. mwvelavad vmuSaobdi. 10 Svili gavzarde,<br />
uamravi jildoc maqvs miRebuli: 1979 wels, rogorc gamarjvebuls, premiad 100<br />
kilogrami xorci gamomiweres, damsves TviTmfrinavze da moskovSi saxalxo<br />
meurneobis miRwevaTa gamofenaze gamiSves 9 dRiT. Jurnalma `krestiankam~<br />
ydaze Cemi suraTic dabeWda. namdvilad bednieri cxovreba mqonda. mdidaric<br />
viyavi – yvela Cems Svils Zvirfasi logini da xaliCebi miveci.<br />
interviu sof. krasnogorkis mcxovreblebTan<br />
Caiwera qeTevan qvliviZem, 2009 wlis 24 ivnisi.<br />
wyaro 5. sof. krasnogorkis malaknebis saojaxo yofa
davaleba 2:<br />
1. gaarkvie, wyaroebis 2 da 4 mixedviT, ra iyo dRevandeli sagarejos raionis<br />
sofel bogdanovkasa da mezobel soflebSi rusuli mosaxleobis Camosaxlebis<br />
mizezebi?<br />
2. wyaroebidan 3 da 4 miRebuli informaciis mixedviT, gansazRvre rogor warimarTa<br />
rusi axalmosaxleebis urTierToba adgilobriv mosaxleobasTan?<br />
moitane magaliTebi.<br />
3. ipove argumentebi, miiCnevda Tu ara sagarejos raionis rusi mosaxleoba<br />
`samxreTis cimbirs~ Tavis samSoblod?<br />
4. wyaroebis 2-5 mixedviT, isaubreT malaknebis cxovrebis wesisa da tradiciebis<br />
Sesaxeb.<br />
ganmazogadebeli kiTxva: ratom iTvleboda <strong>saqarTvelo</strong> anu `samxre-<br />
Tis cimbiri~ edemis baRad?<br />
37<br />
<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>
38<br />
ojaxi<br />
10. Sereuli qorwinebebi<br />
<strong>saqarTvelo</strong>Si XX saukunis<br />
meore naxevarSi<br />
sakvanZo kiTxva: romelma politikurma procesebma iqonia gavlena<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s mosaxleobis eTnikuri Semadgenlobis cvlilebaze XX<br />
saukunis meore naxevarSi?<br />
wyaro 1. <strong>saqarTvelo</strong>s mosaxleobis Sesaxeb meore msoflio omis dros<br />
…mosaxleoba did daxmarebas uwevda partiul, komkavSirul da sabWoTa organoebs<br />
evakuirebuli bavSvebis mowyobasa da aRzrdaSi. 1942 wels patronaJze<br />
ayvanil iqna 2340, xolo Svilad 320 bavSvi [...]<br />
...miuxedavad imisa, rom <strong>saqarTvelo</strong>s mosaxleobis raodenoba Seivso bunebrivi<br />
namatiT da mtris mier droebiT okupirebuli raionebidan evakuirebuli<br />
mosaxleobiT, romlis nawili <strong>saqarTvelo</strong>Si damkvidrda, omis wlebSi <strong>saqarTvelo</strong>s<br />
mosaxleoba Semcirda [...]<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s istoriis narkvevebi, t.VIII, Tb., 1980, gv. 232, 271.<br />
wyaro 2. qarTuli mxatvruli filmi meore msoflio omis Semdeg Sereuli<br />
ojaxis Sesaxeb<br />
qarTuli mxatruli filmi `araCveulebrivi gamofena~ mogviTxrobs meore<br />
msoflio omis dros ruseTidan <strong>saqarTvelo</strong>Si evakuirebuli rusi gogonas<br />
glafira ogurcovasa da qarTveli moqandakis – aguli erisTavis siyvarulisa<br />
da ojaxuri cxovrebis ambavs.<br />
a) aguli erisTavis mama pipinia b) aguli, pipinia da agulis oTxi<br />
vagon-barakidan saxlSi vaJi ulocavs dedas<br />
miacilebs sarZlos. mexuTe vaJis gaCenas<br />
kadrebi qarTuli mxatvruli filmidan „araCveulebrivi gamofena“,<br />
reJisori e. Sengelaia, 1968 w.
davaleba 1:<br />
1. ivaraude, ra iyo filmis Seqmnis idea?<br />
2. monaxe saerTo wyaroebSi 1-2 motanil magaliTebSi.<br />
3. daaskveni, romeli istoriuli movlenebi axdenda gavlenas Sereuli qorwinebebis<br />
zrdaze <strong>saqarTvelo</strong>Si?<br />
wyaro 3. ojaxebis (Sinameurneobebis * ) ganawileba erovnebis mixedviT<br />
(sadac yvela wevri erTi erovnebisaa)<br />
(statistikis departamentis monacemebi)<br />
erovneba 1979 1989 2002<br />
1 qarTveli 750430 817875 837535<br />
2 afxazi 14985 16590 92<br />
3 osi 29736 28533 4875<br />
4 somexi 84234 74253 49229<br />
5 rusi 70104 56326 8018<br />
6 azerb. 44325 56668 60623<br />
7 berZeni 17533 17916 2918<br />
8 sxva 12935 14226 8092<br />
SeniSvna: 2002 wels afxazeTis avtonomiur respublikasa da cxinvalis regionSi<br />
mosaxleobis sayo velTao aRwera ar Catarebula.<br />
wyaro 4. ojaxebi (Sinameurneobebi), sadac wevrebi sxvadasxva erovnebisaa<br />
(statistikis departamentis monacemebi)<br />
1979 w. 1989 w. 2002 w.<br />
yvela ojaxi 1150836 1243677 1040515<br />
erTi erovnebis 1030716 1092349 971384<br />
Sereuli 120120 151328 69131<br />
160000<br />
140000<br />
120000<br />
100000<br />
80000<br />
60000<br />
40000<br />
20000<br />
davaleba 2:<br />
gamoiangariSe Sereul qorwinebaTa procentuli maCvenebeli<br />
1979 1989 2002<br />
* Sinameurneoba _ ase uwodeben oficialur dokumentebSi ojaxs.<br />
0<br />
120120<br />
151328<br />
69131<br />
1979 w. 1989 w. 2002 w.<br />
39<br />
ojaxi
40<br />
ojaxi<br />
wyaro 5. Sereuli ojaxebi qarTvelis monawileobiT (statistikis departamentis<br />
monacemebi)<br />
20000<br />
15000<br />
10000<br />
5000<br />
0<br />
19325<br />
davaleba 3:<br />
Sinameurneobebi, sadac wevrebi sxvadasxva erovnebisaa<br />
2163<br />
15013<br />
1 2 3 4 5 6 7 8<br />
1. wyaroebis 3-5 mixedviT, daadgine ra cvlilebebi moxda <strong>saqarTvelo</strong>s mosaxleobis<br />
eTnikur SemadgenlobaSi.<br />
2. Seadare Sereuli qorwinebis statistikaSi arsebuli cvlilebebi mosaxleobis<br />
eTnikuri Semadgenlobis imdroindel monacemebs.<br />
3. gadanomre Sereuli ojaxebi maTi raodenobis mixedviT<br />
wyaro 6. Sereuli ojaxebi (Sinameurneobebi) qalaqad da soflad<br />
(statistikis departamentis monacemebi)<br />
100000<br />
80000<br />
60000<br />
40000<br />
20000<br />
0<br />
11501<br />
2229 2046<br />
8050<br />
93719 90750<br />
26404<br />
davaleba 4:<br />
gamoiangariSe soflad da qalaqad mcxovrebi Sereuli ojaxebis procentuli<br />
maCvenebeli<br />
32896<br />
8804<br />
1979 w. 1989 w. 2002 w.<br />
1979 1989 2002<br />
1. qarTveli da rusi<br />
2. qarTveli da afxazi<br />
3. qarTveli da somexi<br />
4. qarTveli da osi<br />
5. qarTveli da azerbaijaneli<br />
6. qarTveli da berZeni<br />
7. qarTveli da sxv.<br />
8. qarTvelis gareSe<br />
qalaqebSi<br />
soflebSi<br />
50225<br />
18906
davaleba 5:<br />
imsjeleT, ratom aris qalaqSi meti Sereuli ojaxi, vidre sofelSi?<br />
wyaro 7. kiTxvari-interviu<br />
1. saxeli, gvari<br />
2. erovneba<br />
3. dabadebis adgili da weli<br />
4. ganaTleba<br />
5. meuRlis erovneba<br />
6. sad gaicaniT Tqveni meuRle?<br />
7. rodis iqorwineT?<br />
8. ra wesiT Sesrulda qorwineba?<br />
9. sad cxovrobT amJamad?<br />
1. irina xaldeeva<br />
2. rusi<br />
3. xaSuri, 1933 w.<br />
4. umaRlesi<br />
5. qarTveli, Tengiz barnaveli<br />
6. meuRle gavicani TbilisSi<br />
7. oTxi wlis Semdeg<br />
8. xeli movawereT<br />
9. TbilisSi<br />
10. Svilebi gvyavs<br />
11. qarTulad da rusulad<br />
12. Svilebma rusuli kargad ician<br />
13. aranairi, Cvens Svilsac rusi<br />
coli hyavs<br />
14. ara<br />
15. <strong>saqarTvelo</strong> Cemi samSobloa<br />
davaleba 6:<br />
10. gyavT Tu ara Svilebi?<br />
11. ra enaze laparakobT ojaxSi?<br />
12. ician Tu ara Tqvenma Svilebma<br />
Tqveni mSobliuri ena?<br />
13. SegqmniaT ojaxSi problemebi<br />
Tqveni araqarTvelobis gamo?<br />
14. sazogadoebis mxridan?<br />
15. miiCnevT Tu ara <strong>saqarTvelo</strong>s<br />
Tqvens samSoblod?<br />
1. maxnur aSurova<br />
2. azerbaijaneli<br />
3. bolnisis r-ni, sof. darbazi, 1943 w.<br />
4. umaRlesi, rusuli enis pedagogi<br />
5. qarTveli, giorgi valiSvili<br />
6. meuRle gavicani q. kaspSi, skolaSi<br />
7. Zalian male, imave wels<br />
8. xeli movawereT<br />
9. vcxovrobT TbilisSi<br />
10. ori asuli da erTi vaJi<br />
11. ojaxSi vlaparakobT qarTulad<br />
da azerbaijanulad<br />
12. orive ena kargad ician<br />
13. arasodes<br />
14. ara, gansakuTrebul siyvaruls<br />
vgrZnob mezoblebisgan<br />
15. ra Tqma unda<br />
interviu Caiweres n. molaSvilma da n. nabievam, 2009 wlis 8 da 16 oqtomberi.<br />
1. airCie pasuxebidan erT-erTi fraza am interviuebis dasasaTaureblad.<br />
2. gaixsene <strong>saqarTvelo</strong>sa da msoflios istoriidan cnobili Sereuli (dinastiuri)<br />
qorwinebebi?<br />
3. airCie interviudan is kiTxvebi, romlebic yvelaze mniSvnelovnad migaCnia<br />
da daasabuTe Seni arCevani.<br />
4. intervius safuZvelze gansazRvre, ra aris Sereuli ojaxis yvelaze rTuli<br />
problema da SesTavaze misi gadaWris Seneuli gzebi.<br />
ganmazogadebeli kiTxva: ra istoriuli movlenebi axdenda gavlenas<br />
Sereuli qorwinebebis dinamikaze?<br />
41<br />
ojaxi
42<br />
ojaxi<br />
11. erTi quCa marneulSi<br />
sakvanZo kiTxva: rogori iyo sxvadasxva eTnikuri da religiuri<br />
jgufis Tanacxovrebis tradiciebi marneulSi XX saukunis bolos?<br />
wyaro 1. marneulis raioni XX saukunis bolos<br />
პირობითი აღნიშვნები<br />
სახელმიფო საზღვაჽი<br />
ჽაიონული საზღვაჽი<br />
სამხაჽეო ენჽი<br />
ჽაიონული ენჽი<br />
სოფელი<br />
ბოლნისი<br />
მდ. ხჽამ ი<br />
მდ. მაშავეჽა<br />
ბ ო ლ ნ ი ს ი ს რ ა ი ო ნ ი<br />
ახქეჽფი<br />
ს<br />
davaleba 1:<br />
ოფჽეთი<br />
მდ. ალგეთი<br />
თ ე თ რ ი წ ყ ა რ ო ს რ ა ი ო<br />
მდ. შულავეჽი<br />
სადახლო<br />
ხოჯოჽნი<br />
ნ ი<br />
თამაჽისი<br />
შაუმიანი<br />
გ ა რ დ ა ბ ნ ი ს რ ა ი ო ნ ი<br />
ყიზილ-აჯლო<br />
შულავეჽი<br />
მარნეული<br />
ალგეთი<br />
მდ. დებედა<br />
ქაფანახჩი<br />
ოჽჯონიკიძე<br />
ქუჽთლაჽი<br />
კასუმლო<br />
ყაჩაღანი<br />
ო მ ხ ე თ ი<br />
მარნეულის რაიონი<br />
ქვემო ყულაჽი<br />
რუსთავი<br />
მდ. ალგეთი<br />
მდ. ხჽამი<br />
1. gansazRvre, romel raionebs da ucxo qveynebs esazRvreba marneulis raioni?<br />
2. ra gavlenas axdens raionis amgvari mdebareoba adgilobrivi mosaxleobis<br />
erovnebaTaSoris urTierTobebze?<br />
მდ. მკვაჽი<br />
გარდაბანი<br />
ა ზ ე რ ბ ა ი ჯ ა ნ ი
wyaro 2. marneulis raionis mosaxleoba<br />
eTnikuri<br />
Semadgenloba<br />
1979 1989 2002<br />
azerbaijanelebi 72965/72,6% 91923/76,3% 98245/79%<br />
qarTvelebi ? ? 9503 / 8%<br />
somxebi ? ? 9329 / 7,9%<br />
berZnebi ? ? 396 / 0,3%<br />
rusebi ? ? 523 / 0,4%<br />
sxva ? ? 112 / 0,1%<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s statistikis saxelmwifo departamenti<br />
davaleba 2:<br />
1. gaixsene, ra cvlilebebi moxda <strong>saqarTvelo</strong>Si 1980-90-ian wlebSi?<br />
2. daalage es cvlilebebi qronologiuri TanmimdevrobiT.<br />
3. Seiswavle cxrili da ivaraude, ra iyo marneulis raionis mosaxleobis<br />
eTnikuri Semadgenlobis cvlilebis mizezebi.<br />
wyaro 3. pirveli eklesia da pirveli meCeTi marneulSi rusTavelis quCaze<br />
daviT aRmaSeneblis eklesia (1999-2000) meCeTi (1998-2000)<br />
davaleba 3:<br />
axseni, ra procesebze metyvelebs am sakulto nagebobebis mSeneblobis Tari-<br />
Rebi?<br />
43<br />
ojaxi
44<br />
ojaxi<br />
wyaro 4. qarTul-azerbaijanuli ojaxis tradiciebi<br />
_ sad gaicaniT erTmaneTi?<br />
_ institutis damTavrebis<br />
Semdeg orivem daviwyeT muSaoba<br />
bolnisis raionis sofel<br />
akaurtaSi da swored iq gavicaniT<br />
erTmaneTi. 1950 wels<br />
davqorwindiT. gvyavs 9 SviliSvili,<br />
6 SvilTaSvili.<br />
_ aRniSnavT Tu ara qristianul<br />
da muslimur dResaswaulebs?<br />
_ aravin aravis uSlis aRniSnos<br />
nacionaluri da religiuri<br />
dResaswaulebi. magaliTad, Cven vzeimobT `novruz-bairam~, romelic<br />
gazafxulis mosvlis simboloa. dResaswaulamde 4 kviriT adre yovel ojaxSi<br />
TefSze yrian xorbals da svel dolbands afareben, rom gaRvivdes da gauSvas<br />
fesvebi, Semdeg amodis pirveli mwvane aRmonaceni _ gazafxulis mauwyebeli. 20<br />
da 21 marts xorbals saxelwodebiT `semeni~ kraven wiTeli bafTiT, amzadeben<br />
tradiciul flavs, „semeni“ garSemo yrian Txils da tkbileuls da anTeben<br />
imden sanTels, ramdeni kacic aris ojaxSi. ymawvilebi da gogonebi agdeben<br />
karebqveS qudebs da Casafrebulebi elodebian, roca maT qudebs tkbileuliT<br />
aavseben. saRamoTi ki ikribebian didi koconis garSemo, mRerian, cekvaven, egebebian<br />
gazafxuls. roca koconi bJutvas iwyebs, axtebian mas.<br />
Cven erTad avRniSnavT saero da ojaxur dResaswaulebs _ muslimurs da<br />
qristianuls. sufraze tradiciuli qarTuli da azerbaijanuli kerZebia, vmReriT,<br />
vcekvavT erTad.<br />
interviu marneulSi rusTavelis quCaze mcxovreb, qarTvel mariam artemis asul<br />
TarxniSvilze daqorwinebul, mamed abdula oRli mamedovTan,<br />
Caiweres nargiz nabievam da eliura alievam, 2009 wlis 5 aprili.<br />
davaleba 4:<br />
1. Seni azriT, mamedovebis ojaxSi novruz-bairams religiuri dResaswaulis<br />
mniSvnelobiT zeimoben, Tu mas ufro saojaxo dResaswaulis mniSvneloba<br />
aqvs?<br />
2. moZebne wyaroSi 4 Seni mosazrebis damadasturebeli sityvebi.
wyaro 5. azerbaijanul-berZnuli ojaxis tradiciebi<br />
_ Tqven qristiani brZandebiT,<br />
qmari - mahmadiani. ra rwmenas misdeven<br />
Tqveni Svilebi?<br />
_ samTave Svili mahmadianebad<br />
aRvzardeT.<br />
_ aRniSnavT Tu ara qristianul<br />
da muslimur dResaswaulebs?<br />
_ diax, aRvniSnavT. erT-er-<br />
Ti yvelaze didi qristianuli<br />
dResaswaulia _ aRdgomis<br />
dResaswauli, anu qristes na-<br />
Teli kviradRe. is ganekuTvneba<br />
egreT wodebul gardamaval<br />
dResaswaulebs da aRiniSneba pirvel kviradRes gazafxulis savse mTvaris<br />
Semdeg, romelic gazafxulis buniaobis Semdeg dgeba. aRdgomisTvis mzadeba<br />
iwyeba didi marxvis pirveli dReebidan. yovel ojaxSi TefSebze Tesaven xorbals,<br />
romelic dResaswaulisTvis aRmonacendeba. dResaswaulze Rebaven kvercxebs,<br />
acxoben paskas, midian eklesiaSi.<br />
sanam vaJi muslim cols moiyvanda, Cven ufro aRdgomas avRniSnavdiT, axla<br />
ki avRniSnavT `novruz-bairams~.<br />
davaleba 5:<br />
interviu marneulSi mcxovreb azerbaijanel aiaT ismailis Ze ismailovze<br />
gaTxovil, wavkisis mkvidrTan berZen maria porfiriadisTan,<br />
Caiweres nargiz nabievam da eliura alievam, 2009 wlis 6 aprili.<br />
1. gaaanalize wyaro 5:<br />
a) axseni, riT iyo ganpirobebuli is faqti, rom im ojaxSi, sadac yvela mamakaci<br />
muslimia, aRniSnavdnen aRdgomas?<br />
b) ganixile, ra religiuri tradiciebi Camoyalibda am ojaxSi?<br />
2. wyaroebSi 4 da 5 mocemuli fotosuraTebis mixedviT, Seadare, ra aris<br />
saerTo am ori religiuri dResaswaulis aRniSvnis tradiciaSi?<br />
ganmazogadebeli kiTxva: ra aris marneulSi sxvadasxva eTnikuri<br />
Tu religiuri jgufis urTierTobis damaxasiaTebeli niSani?<br />
45<br />
ojaxi
46<br />
ojaxi<br />
12. xalxTa `WianWvelebis bude~<br />
CaqvSi<br />
sakvanZo kiTxva: ratom eZaxian Caqvs xalxTa `WianWvelebis budes~?<br />
wyaro 1. ucxoeli mecnieri kavkasiis mosaxleobis Sesaxeb<br />
kavkasiis mxare mecnieruli TvalsazrisiT udavod dedamiwis uSesaniSnaves<br />
kuTxed unda vcnoT. misma geografiulma mdebareobam evropisa da aziis Sesayarze,<br />
...eTnografiulma da istoriulma niSandoblivma Taviseburebebma [...] Seu-<br />
Zlebelia interesi ar aRgviZras [...] Zveli qveynis adamianTa rasebi, aziidan<br />
evropisaken rom miedinebodnen, kavkasiaze an mis gverdiT Caiqrolebdnen da aq<br />
tovebdnen TavianT axalSenebs, romlebic Semdeg erTmaneTsa da adgilobriv<br />
mosaxleobaSi iTqvifebodnen da uamrav calkeul erovnebas qmniddnen. swored<br />
amitom ewoda kavkasias xalxTa `WianWvelebis bude~.<br />
k.riteri, miwismflobelTa istoria, wignSi: d. baqraZe, arqeologiuri mogzauroba<br />
guriasa da aWaraSi, Tbilisi, 1864, gv. 1.<br />
wyaro 2. rogor iqmneboda Caqvi<br />
a) sofel CaqvSi wvimisagan Tavi SevafareT fleTili qvis did orsarTulian<br />
saxls, romelic kramitiT iyo daxuruli, rogorc saukeTeso saxlebis umetesoba.<br />
[...] es saxli ekuTvnoda agilobriv memamules xusein-beg beJan-oRlis<br />
anu beJaniSvils [...] saxlis gverdiT iyo mdidari da sakmaod vrceli Celtikis,<br />
anu brinjis yana, romelic xusein-begs wliurad 300 qisa Semosavals aZlevs.<br />
dimitri baqraZe, dasaxelebuli naSromi, gv. 18.<br />
b) ruseTis saimperatoro ojaxs mTels imperiaSi didZali mamulebi hqonda<br />
mflobelobaSi, romlis marTvisTvis Seqmnili iyo specialuri saufliswulo uwyeba.<br />
... XIX saukunis 80-90-ian wlebSi saufliswulo uwyebis moxeleebis arCevani<br />
Caqvis xeobaze SeCerda, rac SemTxveviTi ar yofila. xeobis saerTo farTobi<br />
16378 desetinas aRwevda, sadac 205 komli cxovrobda. mTels olqSi Caqvis xeoba<br />
nayofieri miwebiT gacilebiT mdidari iyo, xolo mosaxleoba _ SedarebiT mcire.<br />
o. TurmaniZe, saadgilmamulo urTierTobebi samxreT-dasavleT <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />
osmalTa batonobis xanaSi, baTumi, 2001, gv. 119.<br />
g) saufliswulo uwyeba CaqvSi mamulebis SeZenas 1894 wels Seudga. jer e.w.<br />
saxazino miwebi daisakuTra, Semdeg muhajirTa mitovebul miwebs daepatrona.<br />
qcsa, f.130, a.1.s.184.<br />
d) CaqvSi 1951 wlidan vcxovrob. aq adre Waobi iyo. gavrcelebuli iyo malaria.<br />
Tavdapirvelad, am teritoriebze (oRond ufro SemaRlebul adgilebze)<br />
rusma maRalCinosnebma agarakebi aiSenes. maxsovs ramdenime gvari _ voroncovi,<br />
popovi, soloviovi, solovcovi da baTumis botanikuri baRis damaarsebeli<br />
krasnovi. swored maT Camoiyvanes Cinelebi lao jinjaos xelmZRvanelobiT.<br />
igi CaqvSi 1926 wlamde cxovrobda. misma Svilma meuRled Caqvis Cais sabWo-<br />
Ta meurneobis direqtoris zaqaria TuSmaliSvilis qaliSvili SeirTo. muSaxeli<br />
mimdebare soflebidan CamohyavdaT, Semdeg ukve daiwyes sxvadasxva ju-
is adamianebis Camosaxleba. gaWirvebuli adamianebi sixaruliT modiodnen<br />
da asrulebdnen umZimes samuSaos, oRond lukma-puri hqonodaT. xalxi saerTo<br />
sacxovrebelSi cxovrobda da samuSaoc sezonuri xasiaTis iyo. Semdeg, nawili<br />
mudmivad dasaxlda... ase davsaxldiT erTad...<br />
interviu Caqvis mcxovrebTan vaxtang kutubiZesTan, 83 wlis,<br />
Caiwera madona miqelaZem, 2009 wlis 22 dekemberi.<br />
wyaro 3. Caqvis <strong>mravaleTnikuri</strong> mosaxleobis Sesaxeb<br />
CaqvSi 1949 wlidan vcxovrob. aq 14 erovnebis adamianebi iyvnen dasaxlebuli:<br />
qarTvelebi (qristianebi da muslimebi), rusebi, berZnebi, somxebi, ukrainelebi,<br />
azerbaijanelebi, qurTebi, bulgarelebi, latvielebi, litvelebi, estonelebi,<br />
uzbekebi, CeCnebi, osebi, moldovelebi... CaqvSi xalxi masobrivad 1930-ian wleb-<br />
Si Camoasaxles, roca ruseTSi saSineli SimSili iyo. sabWoTa periodSi aq<br />
qalTa kolonia * iyo. is Senoba dResac SemorCenilia. swored maT amuSavebdnen<br />
Waobis amosaSrobad da Cais plantaciebis gasaSeneblad. dro gadioda. xalxi<br />
TandaTan saerTo sacxovreblebidan binebSi gadaiyvanes. maT sakuTari meurneobebic<br />
moiwyves. 1960-iani wlebidan ukve kerZo saxlebic gaCnda.<br />
interviu Caqvis mcxovrebTan, meore msoflio omis veteranTan, 88 wlis<br />
akaki beWvaiasTan, Caiwera madona miqelaZem, 2009 wlis 22 dekemberi.<br />
wyaro 4. Caqvis Cais meurneobis muSebi, 1949 w.<br />
wyaro 5. ,,gamomyevi, gogo colad...!”, Caqvi, 1965 w.<br />
* kolonia _ qalTa sasjelaRsrulebiTi dawesebuleba.<br />
47<br />
ojaxi
48<br />
ojaxi<br />
wyaro 6. oficialuri statistikuri monacemebi Caqvis mosaxleobis<br />
Sesaxeb<br />
2009 wlis aRweriT, mosaxleobis raodenoba CaqvSi 10 567 adamians Seadgens.<br />
maTgan daaxloebiT 2500-ze meti macxovrebeli sxva erovnebisaa. mosaxleobis<br />
eTnikuri Semadgenloba ase gamoiyureba: qarTvelebi, rusebi, somxebi, berZnebi,<br />
ukrainelebi, bulgarelebi, CeCnebi, azerbaijanelebi, osebi, moldovelebi,<br />
latvielebi, litvelebi.<br />
davaleba 1:<br />
Caqvis gamgeobis mier mowodebuli informacia, 2009 wlis 10 aprili.<br />
1. wyaroebSi 2 (a, b, g, d) da 3 mocemul informaciaSi xazi gausvi sakvanZo<br />
sityvebs, romlebic xsnis XX saukunis pirvel naxevarSi CaqvSi mosaxleobis<br />
Casaxlebis mizezebs.<br />
2. axseni, miuxedavad sirTuleebisa, ratom gadawyvites CaqvSi droebiT Casaxlebulma<br />
adamianebma iq darCena?<br />
3. wyaroebis 1-6 da mixedviT, romel yvelaze saintereso faqtebs gamoiyenebdi<br />
Caqvis Sesaxeb narkvevis _ `me Tavs ucxod ar miviCnev~ dawerisas?<br />
wyaro 7. CaqvSi turizmis ganviTarebisa da misi Sedegebis Sesaxeb<br />
a) turizmi mosaxleobis axal talRas uyris saTaves: aq uamravi adamiani<br />
Camodis; sxvadasxva erovnebis, sxvadasxva religiis. nawili uZrav qonebas<br />
iZens da saxldeba, zogi sezonurad, zogi ki mudmivad. Caqvis mosaxleobis<br />
Wreli Semadgenloba ar Semcirebula, piriqiT, ufro ,,gaWrelda“. daematnen<br />
Turqebi, Cinelebi, arabebi da sxva. Tumca Cinelebi aq adrec cxovrobdnen...<br />
b) mSvidobiani Tanacxovreba, TavisTavad, turizmis ganviTarebas uwyobs xels,<br />
maSasadame, mosaxleobis ekonomikur gaZlierebas. es ori faqtori urTierTgadajaWvulia<br />
da erTis dakargva meores ganadgurebas iwvevs.<br />
interviu Caqvis mcxovreb istorikos i. gorgilaZesTan, Caiwera madona miqelaZem,<br />
2009 wlis 15 dekemberi.<br />
davaleba 2:<br />
1. wyaro 7-is mixedviT, gansazRvre, ra aris avtorisaTvis mTavari sxvadasxva<br />
erovnebis adamianebis TanacxovrebaSi?
wyaro 8. Caqvelebi TavianTi dasaxlebis Sesaxeb<br />
a) v. torosiani, 74 wlis: CaqvSi arasodes momxdara konfliqti eTnikur Tu religiur<br />
niadagze. Cven ar gvqonia imis SegrZneba, rom gansxvavebulebi varT<br />
erTmaneTisagan. erTad vcxovrobdiT e.w. barakebSi (maSin kerZo saxlebi an<br />
aseTi sacxovrebeli korpusebi ar iyo) da Wirsa da lxins erTmaneTs vuziarebdiT.<br />
b) o. WaRaliZe, 63 wlis: me ar maxsovs dapirispirebis arc erTi faqti. Cven<br />
ar varT konfliqturebi. meorec, yvelas erTnairad gviWirda. aq Camosuli<br />
yvela adamiani Tanaswori iyo gaWirvebisa da malariiT sikvdilis winaSe.<br />
vis ecala gansxvavebis moZebnisasTvis?<br />
g) i. fiodorovi, 40 wlis: Tavs ar vgrZnob ucxod da Tu minda Caqvidan<br />
wasvla, es mxolod ekonomikuri faqtoridan gamomdinare, magram ara samudamod!!!<br />
1990-ian wlebSi, roca daixura Cais fabrikebi, funqcionireba<br />
Sewyvita Caisa da citrusebis meurneobam, Caqvi masiurad datoves rusebma,<br />
berZnebma, somxebma da a.S. iciT, ramdeni dabrunda ukan? bevri. iciT,<br />
ratom? maT versad ver ipoves is siTbo, megobroba da urTierTTanadgoma,<br />
rogoric CvenTan viciT.<br />
davaleba 3:<br />
interviu CaqvelebTan, Caiwera madona miqelaZem, 2009 wlis 5 marti.<br />
1. wyaroSi 8 (a, b, g) ipove fraza, romelsac gamoiyenebdi Caqvze statiis sa-<br />
Taurad.<br />
ganmazogadebeli kiTxva: ra aris saWiro imisaTvis, rom adamianebi<br />
mSvidobianad cxovrobdnen mravaleTnikur qalaqSi?<br />
49<br />
ojaxi
50<br />
ojaxi<br />
13. udiebi XX saukunis<br />
qarTul garemoSi<br />
sakvanZo kiTxva: rogor cxovrobdnen udiebi XX saukunis qarTul<br />
garemoSi?<br />
wyaro 1. udiebis gansaxleba sabWoTa kavSirSi 1989 wlis aRweris<br />
mixedviT<br />
wyaro 2. udiebis raodenoba ssrk-Si 1989 wlisaTvis<br />
azerbaijani 6125 TurqmeneTi 32<br />
ruseTi 1102 tajikeTi 31<br />
<strong>saqarTvelo</strong> 793 moldaveTi 16<br />
yazaxeTi 366 belorusia 15<br />
ukraina 109 latvia 15<br />
uzbekeTi 46 yirgizeTi 2<br />
statistikuri monacemebi aRebulia wignidan: g. Cavadovi, udilari, baqo, 1999 (rus.).
wyaro 3. udiebis gansaxleba sabWoTa kavSirSi XX saukuneSi<br />
udiebis gansaxlebis dinamika sabWoTa kavSirsa da <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />
10000<br />
9000<br />
8000<br />
7000<br />
6000<br />
5000<br />
4000<br />
3000<br />
2000<br />
1000<br />
0<br />
2500<br />
0<br />
3700<br />
0<br />
5900<br />
800<br />
7000<br />
8652<br />
1926 w. 1959 w. 1970 w. 1979 w. 1989 w. 2002 w.<br />
800<br />
793<br />
udiebi ssrk-Si<br />
udiebi<br />
<strong>saqarTvelo</strong>Si<br />
diagrama Sedgenilia statistikuri monacemebis safuZvelze wignidan „eTnosebi<br />
<strong>saqarTvelo</strong>Si“, Tbilisi, 2008, gv. 210–211.<br />
wyaro 4. udiebis Sesaxeb<br />
a) 1920-1922 wlebSi azerbaijanelebsa da somxebs Soris saSineli omi, xocva-<br />
Jleta daiwyo. mamam, cnobilma sazogado moRvawem, udi xalxi moarida iqaurobas<br />
da, <strong>saqarTvelo</strong>s mTavrobasTan SeTanxmebiT, <strong>saqarTvelo</strong>Si Camoasaxla.<br />
maT Soris iyvnen somxebi da erTi germanul-ukrainuli ojaxi.<br />
interviu leila zinovis asul silikaSvilTan, 81 wlis, Caiwera n. agasaSvilma,<br />
2009 wlis 4 ivnisi.<br />
b) udi xalxi kompaqturad dasaxlebulia mxolod sam sofelSi, romelTagan<br />
oriAazerbaijanis teritoriaze mdebareobs _ varTaSeni da niji, xolo erTi<br />
<strong>saqarTvelo</strong>Si – zinobiani (yvarlis raioni). udma xalxma, miuxedavad mravali<br />
Wir-varamisa, qristianuli rwmena da mSobliuri ena dRemde Semoinaxa.<br />
davaleba 1:<br />
evgeni jeiraniSvili, udiuri ena, Tb., 1971, gv. 3.<br />
1. wyaroebis 1, 2 daxmarebiT:<br />
a) gaarkvie, sabWoTa kavSiris romel respublikebSi ar cxovrobdnen udiebi?<br />
b) daasaxele, romel respublikaSi cxovrobs yvelaze meti udi da axseni,<br />
Seni azriT, ratom?<br />
2. wyaro 3-is mixedviT:<br />
a) daadgine udiebis raodenobis cvlilebis tendencia sabWoTa kavSirsa da<br />
<strong>saqarTvelo</strong>Si;<br />
b) ivaraude am tendenciebis mizezebi.<br />
203<br />
51<br />
ojaxi
52<br />
ojaxi<br />
wyaro 5. udi sazogado moRvawis z. silikaSvilis 1924 wlis 22 aprilis<br />
mimar Tva ganaTlebis saxalxo komisars:<br />
saCqarod da sayuradRebod ganaTlebis<br />
saxalxo komisars (stili daculia)<br />
asli <strong>saqarTvelo</strong>s:<br />
1. aRmasrulebel centralur komitets<br />
2. saxalxo komisarTa sabWos<br />
3. komunisturi partiis centralur<br />
komitets<br />
4. axalgazrdaTa komkavSiris centralur<br />
komitets<br />
5. profesiuli kavSiris prezidiums<br />
6. bavSvTa TavSesafaris komitets da<br />
7. gazeT `komunistis~ redaqcias<br />
udiebis axal sofelSi daarsdes axali<br />
tipis sasoflo skola Svidwledi,<br />
msgavsad germanuli sasoflo skolisa,<br />
saca sasoflo skolaSi moswavle iswavlis<br />
Svid wels, dReSi ki imecadinebs<br />
Svid saaTs. sam saaTs swavlobs zogad<br />
sagnebs – sazogadod ganaTlebisas, oTx<br />
saaTs ki fizikurad Sromas da varjiSobs<br />
skolis sazogadod mowyobil fermaSi,<br />
bostanSi, venaxSi, safutkreSi da sxva.<br />
davaleba 2:<br />
udi sazogado moRvawe<br />
z. silikaSvili<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s uaxlesi istoriis centraluri arqivi f. 300, ad1 17106, gv. 56.<br />
imsjele, wyaro 5-is mixedviT, rogori pirobebi Seiqmna <strong>saqarTvelo</strong>Si 1920ian<br />
wlebSi udi axalgazrdobis ganviTarebisaTvis, maTi gadasaxlebis Semdeg?<br />
wyaro 6. udiebis warmomadgenlebi<br />
davaleba 3:<br />
XX saukunis 30-iani wlebi, Zmebi beJaniSvilebi.<br />
marcxniv, eqimi mixeili, marjvniv mewarme, agurkeramikis<br />
qarxnis direqtori, Salva, SuaSi<br />
diplomati, griSa, skkp ck-is baltiispireTis<br />
qveynebis ganyofilebis gamge.<br />
e. neSumaSvili, vin arian udinebi, Tb., 2 02, gv. 94<br />
imsjele, ra faqtorebma Seuwyo xeli, rom udiebi sazogadoebis aqtiuri<br />
wevrebi gamxdariyvnen?
wyaro 7. udiuri damwerlobisa da enis Sesaxeb<br />
a. albanuri * damwerlobis nimuSi<br />
interviudan profesor zaza aleqsi-<br />
ZesTan, Caiwera n. agasaSvilma,<br />
Jurnali „Tbiliselebi“, #6, 2003.<br />
b. udiuri enis problema<br />
dRes-dReobiT sofel zinobianSi<br />
TiTqmis aravin saubrobs udiurad.<br />
yvela laparakobs qarTulad, radgan<br />
yovel ojaxSi aris qarTveli<br />
rZali an qarTveli siZe. ase dro-<br />
Ta ganmavlobaSi udiuri ena daikargeba.<br />
amitom saWiroa, rom adamianebma,<br />
romlebic kargad flo ben<br />
enas, gamoiyenon swavlebis Tanamedrove<br />
saSualebebi da udiu ri enis<br />
swavlebis kursi Seadginon.<br />
interviu leila aleqsandres as.<br />
silikaSvilTan, 72 wlis, Caiwera<br />
n. agasaSvilma, 2009 wlis 7 ivnisi.<br />
davaleba 4:<br />
imsjeleT, ra gziT axerxeben udiebi TviTmyofadobis SenarCunebas?<br />
wyaro 8. sagnebi, romlebsac udiebi Tanamedrove skolaSi swavloben<br />
# sagani I II III IV V VI VII VIII IX jami<br />
1 qarTuli ? ? 7 8 9 8 9 42<br />
2 maTematika 5 6 4 4 4 4 4 31<br />
3 rusuli ena 3 3 3 3 3 15<br />
inglisuri ena 1 1 5 6 6 4 4 27<br />
4 istoria 2 2 3 3 4 14<br />
geografia 1 2 3 3 9<br />
samoqalaqo 2 2<br />
5 fizika 2 2 4<br />
qimia<br />
biologia<br />
6 fiz.aRzrda<br />
xelovneba<br />
musika<br />
Sroma<br />
7 istoria<br />
udiuri ena<br />
religiis istoria da kultura<br />
davaleba 5:<br />
1. gaecani wyaros 8. ra enebs swavloben sofel zinobianis Tanamedrove skolaSi?<br />
gaakeTe daskvna saaTobrivi badis Sedarebis safuZvelze.<br />
2. imsjeleT, ramdenad xels uwyobs aseTi ganaTleba imas, rom udi mozardi<br />
Tanamedrove sazogadoebis sruluflebiani wevri gaxdes?<br />
ganmazogadebeli kiTxva: ra faqtorebs SeuZlia mcirericxovani<br />
xalxebis TviTmyofadobis SenarCunebis xelSeuwyoba?<br />
* sinas mTaze aRmoCenili xelnaweris safuZvelze, mecnierebma daaskvnes, rom albanuri da udiuri<br />
damwerloba erTi da igivea.<br />
53<br />
ojaxi
54<br />
ojaxi<br />
14. qistebi XX saukunis<br />
<strong>saqarTvelo</strong>Si<br />
sakvanZo kiTxva: rogor aRiqvams qistebs Tanamedrove qarTuli sazogadoeba?<br />
wyaro 1. xanSi Sesuli qisti mamakacebi<br />
wyaro 2. qisti mwerali sakuTari xalxis Sesaxeb<br />
jer kidev XX saukunis 90-ian wlebamde cota vinmem Tu icoda, rom pankisSi<br />
cxovrobda CeCnuri warmoSobis xalxi, romelic mama-papur adaT-wesebs misdevs.<br />
aqvs mxolod misTvis damaxasiaTebeli mentaliteti, gamoirCeva gamokveTili<br />
stumar-maspinZlobiT, maRal-moraluri da zneobrivi etiketiT. am xalxis warmomadgenlebs<br />
pankisSi ewerebaT qisti. magram aseTi erovneba <strong>saqarTvelo</strong>Sic<br />
da sabWoTa kavSirSic arsad fiqsirdeba. mosaxleobis aRwerisas, erovnebis<br />
grafaSi qisti iwereboda, mSobliuri ena _ qarTuli, amitom qarTvelebad<br />
aRiwerebodnen. skolaSi vaJa-fSavelas poemebis personaJi qistebi ise aRiqmebodnen<br />
qarTveli moswavleebis SegnebaSi, rogorc qarTveli. arc muslimuri<br />
aRmsarebloba iwvevda gaucxoebas, radgan qarTvelTa zogierTi tomic (ingiloebi,<br />
fereidnelebi, aWarlebi) islams aRiarebdnen. oraswlianma cxovrebam<br />
<strong>saqarTvelo</strong>Si, qarTulma kulturam iseTi Zlieri zegavlena iqonia CeCnur<br />
tomze, rom Camoyalibda CeCnur-qarTuli eTnosi, romelic TavisSi atarebda<br />
rogorc qarTul, ise CeCnur kulturas.<br />
xaso xangoSvili, qistebi (istoriul-popularuli narkvevi),<br />
Tb., 2005, gv. 9-10.
wyaro 3. qarTveli mwerali qistebis Sesaxeb<br />
arc Cven varT fanatikosi qristianebi da arc qistebi arian fanatikosi<br />
muslimanebi. Cven yvelani mainc warmarTi mTiulebi varT. qistebSi nadirobis<br />
dros ar maxsovs vinmes uari eTqvas qarTuli Rvinis dalevaze. pankisel qistebze<br />
xom zedmetia saubari. qarTvelebisadmi guliT mindobilni, metwilad, qar-<br />
Tuli cxovrebis wess arian naziarebni.<br />
jer kidev mTaSi cxovrebis dros erTi znisa da xasiaTis xalxs, bevri<br />
ram hqonda saerTo. pankisSi Camosaxlebis Semdeg ki bevri ram SeiTvises baris<br />
qarTvelebisagan da gansxvavebulic bevri aRaraferi darCa imdenad, rom<br />
isini SesaZlebelia <strong>saqarTvelo</strong>s erT tomadac movixsenioT. rogorc amas eTnografebi<br />
varaudoben, uxsovar dros gayrili maTi gzebi TiTqmis SeerTda.<br />
davaleba 1:<br />
interviu mweral besik xaranaulTan,<br />
Caiwera l. margoSvilma, 2009 wlis 27 Tebervali.<br />
1. wyaro 2-isa da 3-is mixedviT daaxasiaTe qistebi: a) religiuri; b) eTnikuri;<br />
g) teritoriuli niSnebis mixedviT.<br />
2. saskolo programidan daasaxele vaJa-fSavelas poemebi, romelTa persona-<br />
Jebi qistebi arian.<br />
3. ganixile qistebisa da xevsurebis saerTo wes-Cveulebebi vaJa-fSavelas poemebis<br />
mixedviT.<br />
4. ipove wyaroebSi 2 da 3 informacia, romelic adasturebs qistebisa da<br />
qarTvelebis saerTo wes-Cveulebebs.<br />
wyaro 4. qistebis sarwmunoebis Sesaxeb<br />
a) pankisis xeobaSi mcxovrebi duiselebi amJamad mahmadianur sarwmunoebas<br />
aRiareben. qristianul Cveu lebas, romelic gamahmadianebamde hqondaT da aRiarebdnen<br />
mainc kidev ar sTmoben.<br />
dRemde did dResaswaulad aqvT darCenili „nijuai“, „ooRua“ da „sinii“,<br />
romlebic eTanxmeba qristianul dResaswaulebs: Sobas, aRdgomasa da naTlis-<br />
Reba-wyalkurTxevas.<br />
informacia maTe albuTaSvilis wignidan, „pankisis xeoba“, Tb., 2005.<br />
55<br />
ojaxi
56<br />
ojaxi<br />
b) minareTi duisSi da mariam RvTismSoblis eklesia joyoloSi (pankisis<br />
xeoba)<br />
g) interviu pankisis xeobis sofel joyoloSi mariam RvTismSoblis eklesiis<br />
momvlel lado cxadaZesTan<br />
l batono lado, Tqven qarTuli warmoSobis brZandebiT. gviTxariT Tqvens<br />
Sesaxeb, ramdeni xania pankisSi cxovrobT?<br />
– marTalia, Cemi winaprebi imereTidan arian da warmoSobiT qarTveli var.<br />
Cemi didi papa biWia cxadaZe Terjolis raionidan yofila. mas kaci Semoakvda<br />
da iZulebuli gaxda imereTi daetovebina da kaxeTSi gadmosuliyo. axmetaSi<br />
miwebi SeiZina, mataneli qalic SeirTo da aq dasaxlda. eyola ori vaJiSvili<br />
arCili da vaso da sami qaliSvili. orive biWma sasuliero ganaTleba miiRo.<br />
saswavleblis dasrulebis Semdeg vaso ganaweses joyolos mariam RvTismSoblis<br />
saxelobis eklesiaSi da maTe albuTaSvilTan erTad diakvnad msaxurobda.<br />
Cvenc swored misi STamomavlebi varT.<br />
l dRes Tqven romeli aRmsareblobis xarT?<br />
– me winaprebis religia SenarCunebuli maqvs da qristiani var. meuRle qisti<br />
myavs da muslimia. oTxi Svili myavs ori maTgani qristiania, ori ki muslimi.<br />
l sainteresoa, ojaxSi romel religiur dResaswaulebs aRniSnavT?<br />
_ yvela dResaswauli mixaria da maTi aRniSvnac msiamovnebs. rogorc qristianul,<br />
ise muslimur dResaswaulebs aRvniSnavT.
Cemi religiis gamo aravis Sevuwuxebivar. muslimebi duisidan, joyolodan<br />
CemTan xSirad saxlSi mosulan, erTad gviqeifia, gvimegobria. arc aqedan wasvlis<br />
survili gamCenia rodisme, miuxedavad imisa, rom Cvens imerel naTesavebs<br />
mivageniT da iq Cveni didi papis oda _ saxlic Zveleburi saxiT SenarCunebuli<br />
dagvxvda. me aqaur xalxs kargad Sevewyve.<br />
d) interviu joyoloSi mcxovreb, imereli diakvanis vaso cxadaZis STamomavalTan<br />
vaxtang cxadaZesTan<br />
l batono vaxtang, warmogvidgineT Tqveni Tavi.<br />
– me var imeruli warmoSobis kaci, myavs meuRle da xuTi Svili, xuTives<br />
mivaRebine umaRlesi ganaTleba, samma maTganma javaxiSvilis universiteti war-<br />
CinebiT daamTavra. axla var 79 wlis. pankisSi Cemi papa movida pirvelad, diakvanad<br />
moRvaweobda joyolos eklesiaSi,SeirTo qisti qali da mec misi STamomavali<br />
var.<br />
l Tqveni winaprebi qristianebi iyvnen, Tqven ra aRmsareblobis xarT?<br />
– me musulmani var. Cemi xuTive Svilic muslimia, kacs erTi rjulis unda<br />
swamdes.an unda iyos qristianulad monaTluli an musulmurad. me Cemi surviliT<br />
miviRe islami, ZaliT miRebuli rwmena rwmena ar aris.<br />
l ojaxSi romeli religiis dResaswaulebs aRniSnavT?<br />
– islamur dResaswaulebs, ise ki, ra Tqma unda. aRdgomis dros SeiZleba<br />
rame kerZi, saWmeli damzaddes.<br />
l dRevandeli gadasaxedidan rogor fiqrobT, qarTveli xarT, Tu qisti?<br />
– marTalia imereli var modgmiT, magram amJamad qisti var. pasportSi ki miweria<br />
qarTveli, magram laparaki, zne-Cveuleba, adaT-wesebi, yvelanairi miqcevmoqceva,<br />
gaTxov-gamoTxoveba yvelaferi mahmadianuri wesis mixedviT gvaqvs.<br />
am xalxma unda damkrZalos da damasaflavos.<br />
davaleba 2:<br />
interviu Caiwera l. margoSvilma, 2009 wlis 15 oqtomberi.<br />
1. axseni, wyaro 4-is safuZvelze, ras efuZneba qristianebisa da muslimebis<br />
urTierToba sofel joyoloSi?<br />
a) Seadare wyaro 4-is interviuebi da daadgine ra naTesauri kavSiria lado<br />
da vaxtang cxadaZeebs Soris?<br />
b) riT axsni pankiseli qistebis mier miRebul gadawyvetilebas _ SeinarCunon<br />
winaparTa sarwmunoeba an piriqiT, miiRon axali sarwmunoeba?<br />
2. Camoayalibe kavkasiis xalxebis saerTo wes-Cveulebebisa da mentalitetis<br />
Camoyalibebis mizezebi.<br />
ganmazogadebeli kiTxva: eTnikuri, religiuri da enobrivi<br />
siWrele – kavkasiuri kulturis simdidrea Tu problemebis wyaro?<br />
57<br />
ojaxi
58<br />
ojaxi<br />
15. espaneli bebiis istoria<br />
sakvanZo kiTxva: ratom iqca <strong>saqarTvelo</strong> samSoblod espaneTidan<br />
evakuirebuli bavSvebisaTvis?<br />
wyaro 1. vikipedia francisko frankos Sesaxeb<br />
1936 wlis 18 ivliss espaneTSi daiwyo samoqalaqo omi. msxvili qalaqebis umravlesobaSi<br />
saxalxo frontis winaaRmdeg samxedroebma frankos meTaurobiT moawyes<br />
amboxeba, Sedegad `swrafi gamarjveba~ ver ganxorcielda. orive mxarem daiwyo `araswor<br />
mxares moxvedrili~ Tavisi politikuri mowinaaRmdegeebis daxvreta.<br />
vikipedia, francisko franko<br />
wyaro 2. qarTuli presa espaneTis movlenebis Sesaxeb<br />
germaneli da italieli faSistebi espaneTSi Sevidnen espaneli faSistebis<br />
dasaxmareblad.<br />
gazeTi `komunisti~, agvisto, 1936 w.<br />
davaleba 1:<br />
xazi gausvi wyaroebSi 1 da 2 im istoriul movlenebs, romlebmac frankos<br />
reJimis mowinaaRmdegeebs samSoblos datoveba aiZula.<br />
wyaro 3. didi sabWoTa enciklopedia espaneTis movlenebis Sesaxeb<br />
mTel msoflioSi gaCaRda espanel respublikelTa solidarobis moZraoba.<br />
ssr kavSirma espaneTis respublikas aRmouCina mravalmxrivi daxmareba. icavda<br />
espaneli xalxis interesebs `erTa ligaSi~, gzavnida espaneTSi sakveb produqtebs,<br />
aseve sxvadasxva saxis SeiaraRebas. espaneTSi ibrZoda 2000-ze meti<br />
sabWoTa moxalise, ZiriTadad tankistebi da mfrinavebi.<br />
didi sabWoTa enciklopedia, t.10, gv.504, sveti 1500.<br />
wyaro 4. skp(b) ck-is * politbiuros dadgenileba, oqmi #51, 1937, 5 agvisto:<br />
miviRoT asturieli [espaneTis erT-erTi regioni _red.] bavSvebi _ 1000 adamiani.<br />
bavSvebis miRebis organizacia daevalos amx. eJovs ** .<br />
i.b. stalini<br />
wyaro 5. ssrk saxkomsabWos 1937 wlis 16 seqtembris dadgenileba<br />
1. espaneli bavSvebis ganTavsebis, aRzrdisa da swavlebis, administraciulsameurneo<br />
momsaxurebis mTeli samuSao daekisros saxkomsabWos, saxkomebis<br />
piradi pasuxismgeblobiT<br />
2. samedicino momsaxureba dawesebulebebisa, sadac imyofebian espaneli bav-<br />
Svebi, daevalos ssr kavSiris jandacvis saxalxo komisariats<br />
3. araugvianes 15 oqtombrisa espaneli bavSvebis adgilsamyofeli, romelic ar Seesabameba<br />
saswavlo miznebs, Seicvalos amisaTvis gankuTvnili dawesebulebebiT.<br />
ssrk-is narkomsabWos Tavmjdomare molotovi<br />
davaleba 2:<br />
gansazRvre, wyaroebis 3-5 mixedviT, ra daxmarebas uwevda sabWoTa kavSiri<br />
respublikur espaneTs, ra iyo am daxmarebis mizezebi da miznebi?<br />
* skp(b) ck _ sakavSiro komunisturi partiis (bolSevikebisa) centraluri komiteti.<br />
** nikoloz eJovi _ sabWoTa saxelmwifo da politikuri moRvawe.
wyaro 6. espaneli bavSvebisa da pedagogebis erT-erTi pirveli nakadi<br />
saerTaSoriso pionerTa banakSi (arteki, ukraina)<br />
luis fernandesi, pirvel<br />
rigSi marcxnidan<br />
meoTxe. mogvianebiT igi<br />
cxovrobda da moRvaweobda<br />
<strong>saqarTvelo</strong>Si.<br />
davaleba 3:<br />
ivaraude, wyaro 6-is mixedviT, rogor grZnobdnen espaneli bavSvebi Tavs<br />
sabWoTa kavSirSi.<br />
wyaro 7. espaneli bebiis Tavgadasavali<br />
dedaCemis deda, tereza sagarsasu garmendia, daibada espaneTSi. misi mama<br />
nikasio sagarsasu gem `pilaios~ kapitani iyo. mas mWidro kavSiri hqonda komunistur<br />
dajgufebasTan. 1936 wels igi frankistebma daxvrites, xolo deda _<br />
xosefina garmendia, RvTis wyalobiT, gadarCa. mas sami Svili darCa. 1937 wels<br />
daiwyo espaneTidan bavSvebis evakuacia. bebiaCemi da misi da-Zma jer safrangeTSi,<br />
xolo iqidan gemiT `feliqs ZerJinskiT~ leningradSi aRmoCndnen.Ameore<br />
msoflio omis dros bavSvebi leningradis blokadaSi moyvnen. blokadis<br />
Semdeg bavSvebis nawili taSkentSi gadaiyvanes. aq erTi weli maT safeiqro saqmes<br />
aswavlidnen. am periodSi TbilisSi gaixsna sarTav-satrikotaJo kombinati. bebia-<br />
Cemi, misi da-Zma da sxva espanelebi, daaxloebiT 40-50-mde axalgazrda, kombinatSi<br />
samuSaod gagzavnes. konbinatSi bebiaCemma gaicno papaCemi _ gaioz aleqsandres Ze<br />
laliaSvili. maT SeuRleba gadawyvites.<br />
bebiaCemis sityvebidan vici, rom is moxvda araCveulebriv qarTul tradiciul<br />
ojaxSi, sadac mas didi siyvaruliTa da siTboTi Sexvdnen. aq iswavla man<br />
qarTuli ena da siyvaruli samSoblos mimarT. is Tavis samSoblod <strong>saqarTvelo</strong>s<br />
miiCnevda da sul ambobda: `netav yvela qarTvels ise uyvardes <strong>saqarTvelo</strong>,<br />
rogorc me~.<br />
1952 wels espaneTis radiom gamoacxada sabWoTa kavSirSi gadayvanili<br />
cocxlad gadarCenili espaneli bavSvebis gvarebi. xozefina garmendiam mxolod<br />
maSin Seityo, rom misi samive Svili gadarCa. mas Semdeg Svilebis Zebna<br />
daiwyo da mxolod 1967 wels SeZlo maTTvis xmis miwvdena.<br />
interviu anuki maCaiZesTan, tereza sagarsasu garmendias SviliSvilTan, Caiwera<br />
naira mamukelaSvilma, 2010 wlis 20 maisi.<br />
davaleba 4:<br />
1. axseni, wyaroebis 1-7 safuZvelze, rogor moxvdnen tereza sagarsasu garmendia<br />
da misi Tanamemamuleebi <strong>saqarTvelo</strong>Si?<br />
2. Seadgine yvela im movlenis qronologiuri cxrili, romlebic tereza sagarsasu<br />
garmendias beds Seexo.<br />
3. Camowere is uaryofiTi da dadebiTi movlenebi, romlebmac terezas bedi<br />
gansazRvra.<br />
59<br />
ojaxi
60<br />
ojaxi<br />
wyaro 8. bavSvebis evakuacia espaneTidan sabWoTa kavSirSi 1937 wels<br />
davaleba 5:<br />
პირობითი აღნიშვნები<br />
სსრკ<br />
დედაქალაქი<br />
ქალაქი<br />
ფრანკოს რეჟიმი ესპანეთში<br />
ფინეთი<br />
ლენინგრადი<br />
ბავშვების ევაკუაცია ესპანეთიდან<br />
ნორვეგია<br />
საბჭოთა კავშირში 1937 წელს<br />
ესტონეთი<br />
მოსკოვი<br />
ბ ა ლ ტ ი ი ს ზ ღ ვ ა<br />
შვედეთი<br />
რესპუბლიკელები ესპანეთში<br />
ესპანელი ბავშვების ევაკუაციის<br />
მარშრუტი ზღვით<br />
ესპანელი ბავშვების გადაადგილება<br />
საბჭოთა კავშირის ტერიტორიაზე<br />
ლატვია<br />
დანია<br />
ლიტვა<br />
ჩრდილოეთის<br />
ზღვა<br />
რ ს ფ ს რ<br />
ბ ე ლ ო რ უ ს იის<br />
miuTiTe rukaze tereza sagarsasu garmendiasa da misi Tanamemamuleebis<br />
marSrutis ZiriTadi punqtebi.<br />
ს ს რ<br />
ირლანდია<br />
პოლონეთი<br />
დიდი<br />
ბრიტანეთი<br />
გერმანია<br />
ნიდერლანდები<br />
ბელგია<br />
ყ ა ზ ა ხ ე თ ი ს ს ს რ<br />
უ კ რ ა ი ნ ი ს ს ს რ<br />
ჩეხოსლოვაკია<br />
მოლდ.<br />
სსრ<br />
უნგრეთი<br />
ავსტრია<br />
შვეიცარია<br />
საფრანგეთი<br />
რუმინეთი<br />
კასპიის<br />
იუგოსლავია<br />
სანსებასტიანი<br />
შ ა ვ ი ზ ღ ვ ა<br />
ყირგიზეთის<br />
ზღვა<br />
თბილისი<br />
ბულგარეთი<br />
ალბანეთი<br />
სსრ<br />
ტაშკენტი<br />
თ უ რ ქ მ ე ნ ე თ ი ს ს ს რ<br />
უ ზ ბ ე კ ე თ ი ს ს ს რ<br />
ი ტ ა ლ ი ა<br />
საბერძნეთი თ უ რ ქ ე თ ი<br />
მადრიდი<br />
ტაჯიკეთის<br />
სსრ<br />
ე ს პ ა ნ ე თ ი<br />
პორტუგალია<br />
შ უ ა ზ ღ<br />
ხ მ ე ლ თ ა<br />
ვ ა
wyaro 9. „qarTveli espanelebi“<br />
sarTav-satrikotaJo kombinatSi bevri espaneli muSaobda. umravlesobam Sereuli<br />
ojaxi Seqmna. <strong>saqarTvelo</strong>Si kargad cnobili momRerali xose suaresi erTerTi<br />
aseTi Sereuli espanur-qarTuli ojaxis Svilia. igi qarTul filmSic iyo<br />
gadaRebuli ansambl „mziuris“ bavSvebTan erTad. rodesac kombinatSi raime RonisZieba<br />
imarTeboda, espanelebi aqtiur monawileobas iRebdnen. dario suaressa<br />
da luis fernandess vokaluri dueti hqondaT Camoyalibebuli da espanur simRerebs<br />
asrulebdnen. qarTul filmSi _ `Rimilis biWebi~ _ erT-erT epizodSi maTi<br />
simRera `bandera roxa~ JRers. luis fernandesi mxatvari iyo. igi kombinatis<br />
kulturis saxlSi bavSvebs xatvas aswavlida, misi aRsazrdelebi xSirad gamofenebsac<br />
marTavdnen. amave dros, igi multiplikatoric iyo. misi Seqmnilia cnobili<br />
multiplikaciuri filmi `o, moda, moda~. tereza sagarsasu, romelic espaneTis<br />
komunisturi partiis wevri iyo da uSualo kontaqti hqonda espaneTis kompartiis<br />
liderTan dolores ibarurisTan, espanur saTvistomos xelmZRvanelobda. `qarTveli<br />
espanelebi~, rogorc maT uwodebdnen, xSirad ikribebodnen ojaxebTan erTad.<br />
interviu lamara WanWaleiSvilTan, sarTav-satrikotaJo kombinatis yofil Tanam-<br />
SromelTan, Caiwera naira mamukelaSvilma, 2009 wlis 1 seqtemberi.<br />
wyaro 10. tereza sagarsasu espanuri<br />
saTvistomos Sekrebaze<br />
wyaro 11. 2008 wlis agvistos omis Semdeg<br />
2008 wlis agvistoSi, rodesac rusul-qarTuli konfliqti daiwyo, telefonze<br />
damireka Tbilisis saxelmwifo universitetis espanuri enis profesorma adela<br />
martinesma. man miTxra, rom espaneTis saelCos gadawyvetilebiT <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />
mcxovrebi yvela espaneli Tavisi memkvidreebiT, sarkozis TviTmfrinaviT safrangeTSi,<br />
xolo iqidan espaneTSi unda gadaeyvanaT. saaTnaxevarSi ukve aeroportSi<br />
viyaviT, xolo or saaTSi parizSi. Tvenaxevari bilbaoSi vcxovrobdiT. espaneTis<br />
mTavroba yvelanair pirobebs gvTavazobda, gvaZlevdnen binas, gviniSnavdnen did<br />
pensiebs. dedaCemi daJinebiT moiTxovda <strong>saqarTvelo</strong>Si dabrunebas. misi argumentebi<br />
iyo: verasodes ver vuRalateb im xalxis suls, vinc mimiRo, gamzarda da pirovnebad<br />
Camomayaliba. <strong>saqarTvelo</strong> CemTvis meore ki ara, pirveli samSobloa. 2008<br />
wlis seqtembris bolos ukve <strong>saqarTvelo</strong>Si viyaviT, xolo 2009 wlis 30 ivniss<br />
deda gardaicvala.<br />
interviu marina laliaSvilTan, tereza sagarsasus qaliSvilTan,<br />
Caiwera naira mamukelaSvilma, 2010 wlis 5 maisi.<br />
davaleba 6:<br />
1. dasaxele, wyaroebis 7, 9, 10-is mixedviT, ra saqmianobas eweodnen tereza<br />
sagarsasu da misi Tanamemamuleebi <strong>saqarTvelo</strong>Si?<br />
2. axseni, wyaroebis 7-11 mixedviT, ratom Tvlida tereza sagarsasu <strong>saqarTvelo</strong>s<br />
Tavis samSoblod?<br />
ganmazogadebeli kiTxva: romel istoriul movlenebs SeuZlia<br />
gavlenis moxdena calkeuli adamianebis bedze?<br />
61<br />
ojaxi
62<br />
ojaxi<br />
16. eTnokonfliqtebi<br />
da bavSvebi<br />
sakvanZo kiTxva: 1990-iani wlebis ra istoriulma movlenebma iqonia<br />
gavlena bavSvebis cxovrebis pirobebze <strong>saqarTvelo</strong>Si?<br />
wyaro 1. daarqvi saxeli!<br />
davaleba 1:<br />
sur. 1<br />
sur. 2<br />
1. ganixile fotosuraTebze gamosaxuli bavSvebis cxovrebis yvela detali.<br />
2. moifiqre fotosuraTebis saTaurebi.
wyaro 2. konfliqtis regionebidan devnili bavSvebis bedi<br />
a) Teo, osi, 17 wlis<br />
eqvs wlamde ojaxSi vizrdebodi. samaCabloSi eTnokonfliqtis Semdeg saxli<br />
dagvewva. mama konfliqtis dros dameRupa. male dedac momikvda.Mmere quCaSi<br />
aRmovCndi. erTma qalma amiyvana Svilad da mzrdida. mas zaira dedas veZaxi. is<br />
rom ara, axla quCaSi viqnebodi.<br />
b) vaso, rusi, 11 wlis<br />
afxazeTis konfliqtis Semdeg mSoblebs avcdi, bavSvTa saxlSi mimiyvanes,<br />
mogvianebiT gairkva, rom dedaCemi, warmoSobiT rusi, ruseTSi gamgzavrebula,<br />
mamaCemma ki sxva colo SeirTo. bavSvTa saxls ver Sevegue da gavipare. amJamad<br />
quCaSi vcxovrob amxanagebTan erTad. erT mitovebul saxlSi vaTev Rames. iq<br />
deni da gaTboba ar aris. Ffuls bazrobaze vSoulob. xan tvirTs vezidebi,<br />
xanac vqurdob.<br />
g) ana, qarTveli, 16 wlis<br />
rva wlis viyavi, rodesac Cemi ojaxi iZulebuli iyo Tavisi sacxovrebeli<br />
adgili daetovebina. mamaCemi qarTvelia, deda ki afxazi myavs. rodesac dedam<br />
mamas Tavis naTesavebTan gadasvla SesTavaza, mamam uari ganacxada da sxva<br />
ltolvilebTan erTad umZimesi gziT TbilisSi Camosvla mogvixda. sanam binas<br />
mogvcemdnen, TbilisSi raRac mitovebul SenobaSi mogvixda cxovreba, sadac<br />
Suqic ki ar iyo. mamas didxans ar hqonda mudmivi samuSao, deda ki fiqrobda,<br />
rom radgan erovnebiT afxazia, <strong>saqarTvelo</strong>Si mas samuSaos aravin miscems da<br />
arc ucdia misi moZebna. maxsovs erTxans imdenad gagviWirda, rom saskolo<br />
wignebic ki ver miyides da mTeli Tve uwignod davdiodi skolaSi. Cemi asakis<br />
nacnobebic ar gvyavda TbilisSi, rom wignebi vinmes eTxovebina.<br />
gazeTi ,,alia~, 2005 weli, 23-25 ivlisi<br />
d) nino, qarTveli, 12 wlis<br />
mama afxazeTis omSi dameRupa. deda saberZneTSi gaemgzavra samuSaos saZebnelad.<br />
Mavadmyof bebiasTan erTad marto vcxovrob. vpatronob mas. ojaxSi<br />
yvelafers me vakeTeb. rodesac bebia cudad aris, Rameebsac vaTeneb. amis gamo<br />
skolasac xSirad vacden.<br />
davaleba 2.<br />
interviu Caiwera m. kirvaliZem,…2009 wlis 6 maisi.<br />
1. wyaroSi 2 a, b, g, d:<br />
a) xazi gausvi winadadebebs, romlebic am bavSvebis mdgomareobis mizezebze<br />
metyvelebs.<br />
b) ganixile bavSvebis yoveldRiuri cxovreba.<br />
2. imsjele Semdeg sakiTxebze:<br />
a) ra aris saerTo am mozardebis biografiaSi?<br />
b) rogor SeiZleba daexmaros sazogadoeba da saxelmwifo eTnokonfliqtebis<br />
Sedegad dazaralebul bavSvebs?<br />
63<br />
ojaxi
64<br />
ojaxi<br />
wyaro 3. bavSvTa soflis * mcxovreblebis istoria<br />
a) manana, 9 wlis<br />
omSi mamis gardacvalebis Semdeg ukve 6 welia, rac bavSvTa sofelSi vcxovrob.<br />
aq dedam 3 wlis asakSi momiyvana. oTxi da myavs. isini Cemze ufrosebi<br />
arian da dedasTan cxovroben. deda xSirad makiTxavs. bavSvTa sofelSi CemTan<br />
erTad erT ojaxSi cxovroben sxvadasxva erovnebis bavSvebi. skolaSi erTad<br />
davdivarT. Cemi sayvareli sagania maTematika. Tavisufal dros vTamaSob, ver-<br />
Tobi, xan televizors vuyureb.<br />
b) giorgi, 12 wlis<br />
6 wlis viyavi, rodesac babuam bavSvTa sofelSi momiyvana. mSoblebi gardacvlili<br />
myavs, babuac gardamecvala da axla deida makiTxavs xolme. Aaq,<br />
ojaxSi Svidni vcxovrobT: sami da, sami Zma da deda. Nnamdvili da-Zma ar myavs.<br />
davdivar skolaSi. yvelaze metad maTematika miyvars. Aroca Tavisufali dro<br />
maqvs, xan kompiuters vTamaSob, xan fexburTs da teniss. Mminda momavalSi arqiteqtori<br />
gavxde. vawyobT sxvadasxva RonisZiebebs. AbavSvTa sofelSi modian<br />
stumrebi sxvadasxva qveynebidan da agreTve qarTuli kompaniebidan. Zalian<br />
kmayofili var aq cxovrebiT.M<br />
interviu Caiwera m. kirvaliZem,…2009 wlis 17 aprili.<br />
davaleba 3:<br />
1. daasaxele, wyaro 3-is mixedviT, vin daexmara dazaralebul bavSvebs?<br />
2. axseni, ratom unda iyos dainteresebuli saxelmwifo da sazogadoeba mozardi<br />
Taobis problemebis gadawyvetiT?<br />
3. ganixileT sakiTxi, vin unda izrunos dazaralebul mozardebze:<br />
a) saxelmwifom;<br />
b) sazogadoebam.<br />
g) ipoveT argumentebi wyaroSi 3.<br />
wyaro 4. kanonebi bavSvis uflebebis Sesaxeb<br />
a) ,,bavSvis uflebaTa konvencia’’<br />
muxli 20<br />
bavSvs, romelic droebiT an mudmivad moklebulia ojaxur garemos anda misive<br />
interesebidan gamomdinare, ar SeiZleba darCes aseT garemoSi, ufleba aqvs<br />
sargeblobdes saxelmwifos gansakuTrebuli mfarvelobiTa da daxmarebiT;<br />
muxli 6, 24, 26, 31<br />
konvenciis monawile saxelmwifoebi aRiareben, rom yvela bavSvs aqvs: ganviTarebis,<br />
socialuri usafrTxoebis, sacxovreblis, samedicino momsaxurebiT<br />
sargeblobis, ganaTlebis, informirebulobis, TamaSis, dasvenebis, Zalebis aRdgenis,<br />
kulturul cxovrebaSi monawileobis ufleba.<br />
* bavSvTa sofeli _ saerTaSoriso saqvelmoqmedo organizacia, romelic<br />
<strong>saqarTvelo</strong>Si 1989 wels daarsda. 2011 wlisTvis 2 bavSvTa sofeli funqcionirebda.
muxli 27<br />
monawile saxelmwifoebi aRiareben yvela bavSvis uflebas uzrunvelyofili<br />
iyos cxovrebis iseTi doniT, romelic aucilebelia misi fizikuri, gonebrivi,<br />
sulieri, zneobrivi da socialuri ganviTarebisaTvis.<br />
b) <strong>saqarTvelo</strong>s konstitucia, Tavi II _ <strong>saqarTvelo</strong>s moqalaqeoba. Aadamianis<br />
ZiriTadi uflebani da Tavisufleba<br />
M<br />
muxli 35<br />
yvelas aqvs ganaTlebis miRebisa da misi formis arCevis ufleba. dawyebiTi<br />
da sabazo ganaTleba savaldebuloa. Mmoqalaqeebs ufleba aqvT kanoniT dadgenili<br />
wesiT da gansazRvrul farglebSi saxelmwifo saswavlebelSi miiRon<br />
saSualo, profesiuli da umaRlesi ganaTleba.<br />
g) kanoni zogadi ganaTlebis Sesaxeb<br />
muxli 3<br />
<strong>saqarTvelo</strong>Si zogadi ganaTlebis sferoSi saxelmwifo politikis ZiriTadi<br />
miznebia:<br />
a) moswavlis erovnuli da zogadsakacobrio Rirebulebebis mqone, Tavisufal<br />
pirovnebad CamoyalibebisaTvis saWiro pirobebis Seqmna;<br />
b) moswavlis gonebrivi da fizikuri unar-Cvevebis ganviTareba, aucilebeli<br />
codniT uzrunvelyofa...<br />
muxli 22<br />
saxelmwifo uzrunvelyofs sruli zogadi ganaTlebis miRebas. moswavlis<br />
ganaTlebis saxelmwifo dafinanseba zogadsaganmanaTleblo dawesebulebaSi<br />
grZeldeba 12 wlis ganmavlobaSi.<br />
davaleba 4:<br />
1. Seusabame wyaroebSi 1, 2, 3 miTiTebuli magaliTebi im dokumentebs, romlebic<br />
wyaroSi 4 (a, b, g) aris mocemuli.<br />
2. daadgine am uflebebidan, romeli xorcieldeboda eTnokonfliqtebis Sedegad<br />
dazaralebul bavSvebTan dakavSirebiT?<br />
ganmazogadebeli kiTxva: ra gavlena iqonia 1990-iani wlebis eTnokonfliqtebma<br />
<strong>saqarTvelo</strong>Si bavSvebis bedze?<br />
65<br />
ojaxi
66<br />
migracia<br />
17. `gayofili lukma~<br />
sakvanZo kiTxva: rogor cxovrobdnen erTad qarTvelebi da<br />
ukrainelebi <strong>saqarTvelo</strong>Si 1930-40-ian wlebSi?<br />
wyaro 1. ukrainaSi SimSilis Sesaxeb<br />
1932 weli ukrainaSi saocrad gvalviani iyo. yvelaferi ganadgurda, rasac momdevno<br />
wels eniT auwereli SimSiloba mohyva. SimSils Seewira aTasobiT ukrainelis<br />
sicocxle. man imsxverpla Cemi 28 wlis dedac, sxva axloblebi. adamianebi<br />
iZulebuli gaxdnen mietovebinaT mSobliuri adgilebi da SimSilisagan xsnis gza<br />
sxvagan eZebnaT. bevri maTgani maSin <strong>saqarTvelo</strong>Si Camovida, maT Soris, Cvenc _ mamaCveni<br />
da sami mcirewlovani bavSvi. nikolaevidan Tbomavalma foTSi Camogviyvana.<br />
SimSilisagan daosebulebs siaruli ar SegveZlo, gemidan sakaciT gadmogviyvanes.<br />
qarTvelebma dagvayenes fexze, ukanasknel lukmas gviyofdnen, binac migviCines.<br />
Uukraineli Jurnalistis mixeil gluSCenkos naambobi. gazeTi `Tbilisi,~ 1990 w., 8 maisi.<br />
wyaro 2. meore msoflio omis dros evakuaciis Sesaxeb<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s mcxovrebTa raodenoba meore msoflio omis periodisaTvis<br />
sagrZnoblad gaizarda, faSisturi germaniis mier okupirebuli ukrainisa Tu<br />
centraluri ruseTis raionebidan ltolvili mosaxleobis xarjze. <strong>saqarTvelo</strong>m<br />
Seikedla frontispira zonidan evakuirebuli mravali sabavSvo saxli.<br />
qarTulma ojaxebma iSviles upatronod darCenili rusi, ukraineli, belorusi<br />
Tu sxva erovnebis aseulobiT mozardi.<br />
o. janeliZe, <strong>saqarTvelo</strong>s axali da Tanamedrove istoria, Tb., 2009, gv. 176.<br />
wyaro 3. saxelmwifos RonisZiebebi frontispira zonebidan mosaxleobis<br />
evakuaciis Sesaxeb<br />
ssr kavSir-germanias Soris omis dawyebidan axlo xanebSi faSistebis samxedro<br />
warmatebebma aucilebeli gaxada frontispira zonidan mosaxleobis, samrewvelo<br />
sawarmoebis, zogierTi dawesebulebis, mza produqciis, nedleulisa<br />
da sxva faseulobaTa evakuacia aRmosavleTis raionebSi.<br />
1941 wlis 24 ivniss, sak. kp (b) centraluri komitetisa da saxkomsabWos dadgenilebiT,<br />
Seiqmna evakuaciis sabWo l. kaganoviCis TavmjdomareobiT. imave wlis 26<br />
seqtembers evakuaciis sabWosTan Camoyalibda mosaxleobis evakuaciis sammarTvelo.<br />
Sesabamisad, <strong>saqarTvelo</strong>s saxkomsabWosTan daarsda respublikis teritoriaze<br />
evakuirebuli mosaxleobis daxmarebis mudmivi komisia, specialuri saevakuacio<br />
sammarTvelo da sxva adgilobrivi struqturebi. 1942 wlis noemberSi Seiqmna<br />
<strong>saqarTvelo</strong>Si evakuirebuli ojaxebis dabinavebis mTavrobis komisia.<br />
e. kupataZe, evakuirebuli samrewvelo sawarmoebis, dawesebulebebisa da mosaxleobis<br />
miReba da ganlageba <strong>saqarTvelo</strong>Si sabWoTa kavSiris didi samamulo omis periodSi.<br />
1941-1945 ww, Tb., 1978, gv. 14-17, 68.<br />
wyaro 4. evakuirebulebis cxovrebis Sesaxeb<br />
omi rom daiwyo 6 wlis viyavi. deda ukraineli myavda, mama _ rusi, ami tom<br />
pataraobidanve vicodi rusulica da ukrainulic. mamaCemi 1941 wlis ivnisidanve<br />
frontze imyofeboda. roca Cemi soflidan mosaxleobis evakuacia ganxorciel-
da me da dedaCemi CvenTvis sruliad ucxo garemoSi, <strong>saqarTvelo</strong>Si CamovediT<br />
da maxaraZis raionis sofel SromaSi aRmovCndiT.<br />
deda male Caeba aqauri kolmeurneobis muSaobaSi. me maSin saskolo asaki ar<br />
mqonda, sofelSi ki sabavSvo baRi jerac ar arsebobda, ris gamoc, xSirad, im<br />
ojaxSi moxuc bebia anikosTan vrCebodi, romelmac Cven Segvikedla.<br />
me qarTuli ar mesmoda, bebias _ Cemi ena. mezoblad Cemi asakis gogo cxovrobda,<br />
saTamaSod gadmodioda, magram erTmaneTs bevrs verafers vagebinebdiT<br />
da ufro metad gabutulebiviT viyaviT. Cveni urTierTobis ena, sanam salaparako<br />
qarTuls viswavlidi, Rimili iyo.<br />
interviu Tbilisis mcxovreb genadi petrenkosTan, 75 wlis, pensioneri,<br />
Caiwera oTar janeliZem, 2010 wlis 8 ianvari.<br />
wyaro 5. evakuirebulebi foTSi<br />
q. foTma omis dros aTasobiT evakuirebuli miiRo, ZiriTadad, odesidan,<br />
sevas topolidan, nikolaevidan da sxv. qalaqi patara iyo. yvelas dabinaveba saxelmwifo<br />
nagebobebSi SeuZlebeli aRmoCnda da xelmZRvanelobam mimarTa kerZo<br />
saxlebis mflobelT, SeekedlebinaT es adamianebi. isini didi gulisxmierebiT<br />
gamoexmaurnen am Txovnas. qalaqSi ar darCenila arc erTi, TviT patara xis<br />
saxlic ki, sadac ar CaesaxlebinaT evakuirebulni. patara samoTaxian saxlSi,<br />
CvenTan erTad cxovrobda samxedro mosamsaxuris pavle SevCenkos ojaxi.<br />
vcxovrobdiT simWidroveSi, magram rogorc erTi ojaxi.<br />
eqim venera jobavas mogonebidan: Jurnali `Русский клуб,~ Тб., 2008, #5, gv. 12.<br />
davaleba 1:<br />
1. amowere wyaroebidan 1-5 is sityvebi/frazebi, romlebic asaxavs 1930-40-ian<br />
wlebSi ukrainelTa <strong>saqarTvelo</strong>Si migraciis mizezebs.<br />
2. xazi gausvi wyaroebSi 1-5 frazebs, romlebic gamoxatavs qarTuli mosaxleobis<br />
damokidebulebas evakuirebuli ukrainelebis mimarT.<br />
3. airCie erTi romelime fraza, romliTac SeiZleba am samuSao furclis<br />
dasaTaureba.<br />
4. Seavse cxrili im informaciis gamoyenebiT, romelic wyaroebidan 1-5 miiRe.<br />
ukrainelTa <strong>saqarTvelo</strong>Si migraciis<br />
mizezebi (miuTiTe wyaros nomeri)<br />
saerTo siZneleebi, romelsac awydebodnen<br />
evakuirebuli ukrainelebi da <strong>saqarTvelo</strong>s<br />
danarCeni mosaxleoba<br />
1930-iani ww 1940-iani ww wyaroSi miTiTebuli Seni azriT, savaraudo<br />
67<br />
migracia
68<br />
migracia<br />
wyaro 6. bavSvebis evakuacia<br />
....1942 wlis noembrisaTvis <strong>saqarTvelo</strong>Si aRricxuli iyo 4452 evakuirebuli<br />
udedmamo bavSvi. unda vivaraudoT, rom mSoblebTan da naTesavebTan erTad,<br />
<strong>saqarTvelo</strong>Si evakuirebuli bavSvebis raodenoba aTjer mainc aRemateboda<br />
udedmamod evakuirebuli bavSvebis ricxvs. ...marto 1941-1942 wlebSi qarTul<br />
skolebTan 50 klasi gaixsna evakuirebuli bavSvebisaTvis.<br />
e. kupataZe, dasaxelebuli naSromi, gv. 98.<br />
wyaro 7. <strong>saqarTvelo</strong>s statistikuri sammarTvelos monacemebi 1941-1942<br />
wlebSi <strong>saqarTvelo</strong>Si evakuirebuli samxedro mosamsaxureTa<br />
ojaxis wevrebis Sesaxeb<br />
# TariRi<br />
samxedro mosamsaxureTa ojaxis wevrebi, romlebic<br />
evakuirebuli iyvnen <strong>saqarTvelo</strong>Si (aTasobiT)<br />
frontispira qalaqebidan<br />
frontispira soflis<br />
raionebidan<br />
1 1941 w. dekembrisaTvis 25 5 30<br />
2 1942 w. 1 ianvrisaTvis 27 7 34<br />
3 1942 w. 1 TebervlisaTvis 31 11 42<br />
4 1942 w. 1 martisaTvis 32 11 43<br />
5 1942 w. 1 aprilisaTvis 32 11 43<br />
6 1942 w. 1 maisisaTvis 28 9 37<br />
7 1942 w. 1 ivnisisaTvis 25 7 32<br />
8 1942 w. 1 agvistosaTvis 24 7 31<br />
sul<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s uaxlesi istoriis saxelmwifo arqivi, fondi 334, anaw. 2, saqm. #45,<br />
furc. 44, 46, 60, 77, 82, 98, 115.<br />
wyaro 8. mosaxleobis evakuacia frontis zurgSi, 1941 w.<br />
http://rtemes.livejournal.com/11661.<br />
v. podSivailovis foto<br />
davaleba 2.<br />
http://www.yk.kz/news/show/4475<br />
1. daiTvale, ramdeni evakuirebuli Camovida 1942 wlis 1 agvistosaTvis<br />
<strong>saqarTvelo</strong>Si?<br />
2. ivaraude wyaroebis 6-8 mixedviT, ra gavle nas moaxdenda evakuaciis mas-<br />
Stabebi <strong>saqarTvelo</strong>s mosaxleobis yoveldRiur cxovrebaze?
wyaro 9. ukrainidan evakuirebulTa gansaxleba <strong>saqarTvelo</strong>Si 1941-1945<br />
wlebSi<br />
davaleba 3:<br />
უკრაინიდან ევაკუირებულთა განსახლება<br />
საქართველოში 1941-1945 წლებში<br />
1. rukis mixedviT daadgine:<br />
quTaisi<br />
r s f s r<br />
s a q a r T v e l o s s s r<br />
ozurgeTi gori<br />
beTania<br />
kojori<br />
s o m x e T i s s s r<br />
პირობითი აღნიშვნები<br />
სსჽკ<br />
ევაკუაიის პუნქები<br />
ევაკუიჽებულთა განსახლების<br />
ადგილები<br />
ევაკუიჽებულთა საბავშვო<br />
სახლები<br />
a z e r b a i<br />
a) <strong>saqarTvelo</strong>s romel qalaqebSi iyrida Tavs ukrainidan evakuirebuli<br />
mosaxleoba?<br />
b) romel punqtebSi daasaxles evakuirebuli ojaxebi?<br />
g) bavSvTa romel saxlebSi daabinaves evakuirebuli bavSvebi, daadgineT am<br />
dawesebulebebis raodenoba;<br />
2. dawere mokle werili foTSi evakuirebuli Seni ukraineli Tanatolis<br />
saxeliT, romlis gagzavna mas Tavis megobrebTan an naTesavebTan surs.<br />
3. gaarkvie, cxovroben Tu ara Sens mSobliur qalaqSi an sofelSi evakuirebuli<br />
ukrainelebis STamomavlebi.<br />
ganmazogadebeli kiTxva: ra aris samuSao furclis saTauris<br />
gzavnili?<br />
j a n i s s s r<br />
69<br />
migracia
70<br />
migracia<br />
18. mudmivad samSoblos ZiebaSi<br />
(mesxeTidan deportirebulebi)<br />
sakvanZo SekiTxva: ratom `eZeben~ dRemde deportirebuli mesxebi<br />
TavianT samSoblos?<br />
davaleba 1:<br />
daiyaviT sam jgufad:<br />
pirveli jgufi _ saxelmwifo struqturebi da saerTaSoriso organizaciebi.<br />
meore jgufi _ deportirebuli mesxebi<br />
mesame jgufi _ <strong>saqarTvelo</strong>s sazogadoeba<br />
gaecaniT Tqveni jgufisTvis gankuTvnili wyaroebis pakets da moawyeT mrgvali<br />
magida-diskusia Temaze: `deportirebuli mesxebi samSoblos mudmiv ZiebaSi~.<br />
wyaroebi jgufisaTvis 1. saxelmwifo struqturebi da<br />
saerTaSoriso organizaciebi<br />
wyaro 1.1. deportaciis Sesaxeb<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s ssr-is TurqeTTan mosazRvre raionebSi cxovrobs Turquli mosax-<br />
leoba. wlebis ganmavlobaSi, am mosaxleobis mniSvnelovani nawili, romelic<br />
naTesaur kavSirSia TurqeTis mosazRvre raionebis mcxovreblebTan, amJRavnebs<br />
emigraciul ganwyobas, eweva kontrabandas da TanamSromlobs TurqeTis dazvervasTan<br />
agentebis gadmobirebisa da bandituri jgufebis SeqmnisaTvis.<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s ssr monakveTze ssrk-is sazRvris dacvis gaZlirebis mizniT,<br />
sabWoTa kavSiris Sinagan saqmeTa saxalxo komisariati mizanSewonilad miiCnevs<br />
gadaasaxlos axalcixis, adigenis, aspinZis, axalqalaqis, bogdanovkis<br />
raionebidan da aWaris avtonomiuri respublikis zogierTi sasoflo sabWodan<br />
Turqebis, qurTebis da xemSilebis 16700 ojaxi, sul 86 000 suli yazaxeTis, uzbekeTisa<br />
da yirgizeTis ssr-Si.<br />
* lavrenti beria _ ssrk-is Sinagan saqmeTa saxalxo komisari.<br />
l. berias * werili stalins,<br />
#789/6, 24 ivlisi, 1944 weli.
wyaro 1.2. sabWoTa kavSiris dros gamocemuli brZanebulebebi<br />
TariRi organo maregulirebeli aqti SeniSvna<br />
1956 w.<br />
28 aprili<br />
1987 w.<br />
8 dekemberi<br />
1991 w.<br />
7 marti<br />
ssrk-is uzenaesi<br />
sabWos<br />
prezidiumis<br />
brZanebuleba<br />
#135/142,<br />
muxli@2.<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s<br />
ministrTa<br />
sabWos<br />
dadgenileba<br />
#600<br />
ssrk-is uzenaesi<br />
sabWos<br />
dadgenileba,<br />
muxli@2<br />
„specgadasaxlebasTan dakavSirebuli<br />
SezRudvebis moxsna yirimeli TaTrebis,<br />
balkarebis, Turqebis –<br />
ssrk-is moqalaqeebi, qurTebis, xemSilebisa<br />
da maTi ojaxis wevrebisaTvis, romlebic<br />
gadasaxlebulni iyvnen didi samamulo<br />
omis dros”.<br />
„1987-1988 wlebSi <strong>saqarTvelo</strong>s ssr-Si<br />
mesxTa im ojaxebis organizebuli Camosaxlebis<br />
Sesaxeb, romelTac survili aqvT<br />
mudmivad sacxovreblad Camovidnen saqar-<br />
TveloSi sxva mokavSire respublikebidan~<br />
sakanonmdeblo aqtebis gauqmebis Sesaxeb<br />
ssrk-is umaRlesi sabWos 1989 wlis 14<br />
noembris deklaraciis _ „iZulebiT gadasaxlebuli<br />
xalxebis winaaRmdeg mimarTuli<br />
represiuli aqtebis, ukanonod da<br />
danaSaulebrivad cnobisa da xalxebis<br />
uflebebiT uzrunvelyofis Sesaxeb”_<br />
safuZvelze.<br />
gauqmdes:<br />
1956 wlis<br />
28 aprilis<br />
brZanebuleba,<br />
muxli@2;<br />
http://reksin.ru/news/news040406.shtml.html; http://kpd.nvrsk.ru/bib/tm/4-07-03.htm;<br />
http://www.cidct.org.ua/uk/publications/deport2/235.html (Targmani rusulidan).<br />
wyaro 1.3. sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg ganxorcielebuli RonisZiebebi<br />
Tari-<br />
Ri<br />
18<br />
maisi,<br />
1993 w.<br />
organo maregulire-<br />
beli aqti<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s<br />
meTauris<br />
e.SevardnaZis<br />
gankarguleba<br />
#106<br />
SeniSvna<br />
TbilisSi, deportirebuli mesxebis<br />
STamomavlebisaTvis, Seiqmna qarTuli<br />
enisa da <strong>saqarTvelo</strong>s istoriis<br />
adaptaciis centri.<br />
1994 w. daarsda repatriaciis samsaxuri,<br />
rogorc saxelmwifo struqtura.<br />
dekemberi,<br />
1996 w.<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s<br />
prezidentis<br />
e.SevardnaZis<br />
brZanebuleba<br />
„<strong>saqarTvelo</strong>Si<br />
deportirebuli<br />
da<br />
repatrirebuli<br />
mesxebis<br />
samarTlebrivi<br />
da socialuri<br />
problemebis<br />
gadaWris<br />
saxelmwifo<br />
programis<br />
damtkicebis<br />
Sesaxeb“<br />
... samcxe-javaxeTidan ... gasaxlebuli<br />
qarTvelebis eTnocidi, ganxorcielda<br />
maTi deportaciis gziT ssrk-<br />
Si maSin arsebuli reJimis mier,<br />
radgan <strong>saqarTvelo</strong>s ssr-s ar hqonda<br />
realuri suvereniteti.<br />
damoukidebeli demokratiuli<br />
<strong>saqarTvelo</strong> miznad isaxavs<br />
dasaxelebuli mosaxleobis gaTelili<br />
uflebebis reabilitacias maTi<br />
repatraciisa da eTnocidis Sedegebis<br />
TandaTanobiTi aRmofxvris gziT.<br />
http://www.ca-c.org/journal/cac-02-1999/st_19_mamulija.shtml<br />
71<br />
migracia
72<br />
migracia<br />
wyaro 1.4. <strong>saqarTvelo</strong>s valdebulebebi evrosabWos mimarT<br />
¾ 1999 w. 27 ianvari _ evropis sabWos saparlamento asambleis mosazreba #209<br />
valdebulebebi:<br />
II. e:<br />
y miRebul iqnas samarTlebrivi baza, romelic dauSvebs deportirebuli<br />
mesxi mosaxleobis repatriaciasa da integracias (gawevrianebidan ori<br />
wlis ganmavlobaSi);<br />
y daiwyos repatriaciis da integraciis procesi (gawevrianebidan sami wlis<br />
ganmavlobaSi);<br />
y dasruldes mesxi mosaxleobis repatriaciis procesi (gawevrianebidan<br />
Tormeti wlis ganmavlobaSi).<br />
¾ 1999 w. 27 aprili _ <strong>saqarTvelo</strong> gawevrianda evropis sabWoSi;<br />
wyaro 1.5. kanoni repatriaciis Sesaxeb<br />
http://www.msa.gov.ge<br />
http://www.portal.coe.ge<br />
muxli 1. am kanonis mizania yofili ssrk-is mier XX saukunis 40-ian wlebSi<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s ssr-idan iZulebiT gadasaxlebul pirTa da maT STamomavalTa<br />
<strong>saqarTvelo</strong>Si dabrunebisaTvis samarTlebrivi meqanizmebis Seqmna. am kanoniT<br />
dadgenili repatriaciis sistema efuZneba istoriuli samarTlianobis aRdgenas,<br />
Rirseuli da nebayoflobiTi dabrunebis principebs da iTvaliswinebs etapobriv<br />
repatriacias.<br />
muxli 3. repatriantis statusis mosapoveblad Sesabamisi ganacxadis<br />
wardgenis uflebis mqone pirebi<br />
muxli 8. repatriantis statusis miniWeba<br />
muxli 9. <strong>saqarTvelo</strong>s moqalaqeobis miReba repatriantis statusis safuZvelze<br />
muxli 10. repatriantis statusis SeCereba da Sewyveta.<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s kanoni. yofili ssrk-is mier XX saukunis 40-ian wlebSi <strong>saqarTvelo</strong>s<br />
ssr-dan iZulebiT gadasaxlebul pirTa repatriaciis Sesaxeb #5261 – rs<br />
(2007 wlis 11 ivlisi)
wyaroebi jgufisaTvis 2. deportirebuli mesxebi<br />
wyaro 2.1. mesxebis mogonebebi<br />
a) es moxda 1944 wlis 15 noembers. jariskacebi SemoiWrnen Cvens saxlSi dilis<br />
3 saaTze da gvibrZanes gavyolodiT ise, rom Zlivs movaswariT tansacmlis<br />
Cacma. Cven mogvaTavses satvirTo vagonebSi vmgzavrobdiT 40 dRis ganmavlobaSi<br />
saWmlisa da Tbili tansacmlis gareSe. maxsovs, xalxi balaxs Wamda, rom<br />
gadarCeniliyo. bevri daiRupa SimSilisa da daavadebebisagan. me vnaxe rogor<br />
isrodnen jariskacebi gvamebs pirdapir vagonebidan. dRemde ver ganvTavisufldi<br />
im dReebis koSmarebisagan.<br />
osman Mmexriev-yuraZe, http://www.osce.org/photos/show_photos.php<br />
b) [Sua aziaSi] gadasaxlebul mesxebSi dawesebuli iyo komendantis saaTi.<br />
Cven ar gvqonda ufleba, rom gadavsuliyaviT erTi soflidan meoreSi. yovel<br />
saRamos ufrosebi xels awerdnen Sinagan saqmeTa saxalxo komisariatis adgilobriv<br />
ganyofilebaSi. [ase iyo 1956 wlamde]<br />
kamila nuritdinova (goCaZe), wignidan `mesxebi – usamSoblo adamianebi~, Tb., 2008,<br />
gv. 203, masala moamzada klara baraTaSvilma.<br />
g) 1956 wels moixsna specgadasaxlebis reJimi da mesxebi fiqrobdnen, rom movida<br />
ganTavisufleba ...xelisufleba, aZlevda ra pasportebs yofil specgadasaxlebulebs,<br />
TviTneburad ucvlida mesxebis qarTul gvarebs, maT pasportebSi uwerda<br />
sxvadasxva erovnebas. ase magaliTad, mamaCemi, latifSax baraTaSvili, Cawerili<br />
iqna rogorc azerbaijaneli, Cem Zmas marats, romelic daibada deportaciaSi,<br />
mianiWes „uzbekis“ erovneba. iyvnen „Turqebi“, „TaTrebi“ da TviT „kavkasielic“<br />
ki. araerTi mcdelobis Semdeg mamaCemma moaxerxa, CemTvis, erTaderTisaTvis Cveni<br />
didi ojaxidan, rodesac davibade deportaciaSi, Caewera „qarTveli“.<br />
klara baraTaSvili, http://georgia.kavkaz-uzel.ru/articles/16599<br />
d) 1956 wels moxsnes sakomendanto meTvalyureoba. 1957 wels Cven wamovediT<br />
uzbekeTidan ... matarebliT TurqmeneTamde, iqidan – baqoSi. iq ar gavCerebulvarT<br />
– pirdapir <strong>saqarTvelo</strong>Si. Tumca CvenTvis ar iyo nebadarTuli <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />
Sesvla, Cven mainc wavediT, iqneb gagvmarTleboda .... Tbilisidan wavediT<br />
maxaraZeSi, Cais kolmeurneobaSi... zugdidSic vcxovrobdiT. megrelebma<br />
kargad migviRes. mesxeTSi kvlav ar SeiZleboda da Cven wavediT azerbaijanSi,<br />
kirovabadSi... 1988 wels Sromis saxelmwifo komitetma daiwyo mesxebisagan<br />
gancxadebebis Segroveba, romlebsac surdaT mesxeTSi gadasaxleba da Cven,<br />
beriZeebis ojaxi, marat baraTaSvilisa da abuzar safarovis ojaxebi viyaviT<br />
pirveli mercxlebi, romlebic davsaxldiT mesxeTSi... Cven viyideT saxli Cvens<br />
mSobliur sofel mugareTSi...<br />
azo beriZe, wignidan `mesxebi – usamSoblo adamianebi~, Tb., 2008, gv.243, masala<br />
moamzada klara baraTaSvilma.<br />
wyaro 2.2. ferRanis tragedia<br />
a) 1989 wlis ivnisSi, ferRanis dablobSi (uzbekeTi) mcxovrebi gadasaxlebuli<br />
mahmadiani mesxebi masiuri xocva-Jletis msxverplni gaxdnen. sabWoTa<br />
kavSiris mTavrobis mier centralur ruseTSi daaxloebiT 17 aTasi adamianis<br />
73<br />
migracia
74<br />
migracia<br />
[`Turqi-mesxebis~] evakuacia ganxorcielda... naxevari wlis Semdeg deportirebulebi<br />
iZulebulebi gaxdnen sakuTari usafrTxoebis mizniT uzbekeTis sxva<br />
raionebic daetovebinaT, radgan konfliqti erovnuli niSniT grZeldeboda....<br />
gadasaxleba mimdinareobda ZiriTadad azerbaijansa da ruseTSi, mcire nawili<br />
gadavida ukrainasa da yazaxeTSi.<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s parlamentis aparati, kvleviTi departamenti, analitikuri ganyofileba,<br />
2005; http://www.parliament.ge/files/1005_15713_452804_turqi-mesxebi-TEXT.pdf<br />
b) erT-erTi versiis mixedviT, yvelaferi daiwyo CxubiT uzbekebsa da Turq-<br />
-mesxebs Soris, romlis drosac daiRupa axalgazrda uzbeki... ferRanidan<br />
evakuaciamde dazaralebuli Turqebis ojaxebi gahyavdaT samxedro poligonze<br />
qalaqgareT, sadac maT darbevebisagan icavdnen.<br />
g)<br />
uzbekeTSi mcxovre bi<br />
mesxeTidan deportirebulebi.<br />
ferRanis samxedro<br />
poligonze – ruseT<br />
Si gamgzavrebamde.<br />
aleqsandr osipovi, „ferRanis mogonebebi“ 20 wlis Semdeg.<br />
ugakveTilo istoria? 09.06.2009 (Targmani rusulidan.).<br />
http://www.ferghana.ru/article.php?id=6197<br />
wyaro 2.3. deportirebuli mesxebis mdgomareoba krasnodaris mxareSi<br />
(ruseTi)<br />
krasnodaris mxareSi 1989 [fenRanis tragediis Semdeg-red.] wlidan faqtobrivrad<br />
cxovrobs 15 aTasi deportirebuli mesxebi, maTgan mxolod 4000 aqvs<br />
moqalaqeoba [...]…maT ar SeuZliaT mudmiv samsaxurSi muSaoba, maTi qorwineba<br />
oficialurad ar registrirdeba da kanonieri safuZveli ar gaaCnia; srulad<br />
moklebulni arian socialur dacvas (ar eZlevaT pensia da daxmareba)<br />
da samedicino dazRvevis sistemas [...]…maT ar SeuZliaT referendumSi da<br />
arCevnebis arcerT doneze monawileobis miReba[...] zogierT skolaSi arsebobs<br />
segregaciis problema: devnilebis Svilebs erT klasSi iReben da maT SedarebiT<br />
dabali donis ganaTlebas aZleven. mSobliuri enis swavlebaze saerTod<br />
saubaric araa [...]<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s parlamentis aparati, kvleviTi departamenti,<br />
analitikuri ganyofileba, 2005;<br />
http://www.parliament.ge/files/1005_15713_452804_turqi-mesxebi-TEXT.pdf
wyaro 2.4. mesxeTis mosaxleobiobis deportacia da repatriacia.<br />
მესხეთის მოსახლეობის<br />
დეპორტაცია და რეპატრიაცია<br />
რ ს ფ ს რ<br />
შავი<br />
ზღვა<br />
თურქეთი<br />
საქართველოს<br />
სსრ<br />
სომხეთის<br />
სსრ აზერბაიჯანის<br />
სსრ<br />
ერაყი<br />
თბილისი<br />
ერევანი<br />
ი<br />
კ ა ს პ ი ი ს ზ ღ ვ ა<br />
რ<br />
ბაქო<br />
ყ ა ზ ა ხ ე თ ი ს ს ს რ<br />
ა ნ ი<br />
არალის<br />
აშხაბადი<br />
wyaro 2.5. <strong>saqarTvelo</strong>Si dabrunebuli mesxebi<br />
ზღვა<br />
უ ზ ბ ე კ ე თ ი ს ს ს რ<br />
თ უ რ ქ მ ე ნ ე თ ი ს ს ს რ<br />
ტაშკენტი<br />
ფერღანა<br />
ტაჯიკეთის სსრ<br />
დუშანბე<br />
პირობითი აღნიშვნები<br />
სსჽკ<br />
დედაქალაქი<br />
მესხეთის მოსახლეობის<br />
დეპოჽაია 1944 ელს<br />
მესხეთის მოსახლეობის<br />
ჽეპაჽიაია 1956 ელს<br />
ფრუნზე<br />
ალმაათა<br />
ა ვ ღ ა ნ ე თ ი<br />
ჩ ი ნ ე თ ი<br />
¾ 1980–1990-iani wlebidan <strong>saqarTvelo</strong>Si 2 000-mde repatrianti mesxia Semosuli:<br />
y TbilisSi (8 ojaxi)<br />
y xaSuris raionSi (3 ojaxi)<br />
y goris raionis sofel wiTelubanSi (5 ojaxi)<br />
y samtrediis raionis sofel ianeTis me–9 ubanSi (30 ojaxi)<br />
y ozurgeTis raionis sofel nasakiralSi (32 ojaxi)<br />
y samcxe-javaxeTSi (50 ojaxi /165 kaci: axalcixe 38, adigeni 12, abasTumani 12)<br />
¾ 2010 wlis ianvrisTvis <strong>saqarTvelo</strong>s okupirebuli teritoriebidan iZulebiT<br />
gadaadgilebul pirTa gansaxlebisa da ltolvilTa saministroSi Sesulia<br />
repatrirebulTa 841 gancxadeba:<br />
• azerbaijanidan _ 5348<br />
• TurqeTidan _ 118<br />
ყირგიზეთის სსრ<br />
• ruseTidan _ 62<br />
• sxvadasxva qveynidan _ 313<br />
http://\meskhebi.wordpress.com/2011/01/24 mesxebis-gza-ucxoeTidan.<br />
75<br />
migracia
76<br />
migracia<br />
wyaroebi jgufisaTvis 3. <strong>saqarTvelo</strong>s sazogadoeba<br />
wyaro 3.1. qarTveli inteligenciis mimarTva <strong>saqarTvelo</strong>s kompartiis<br />
centraluri komitetis pirveli mdivnis eduard SevardnaZisadmi,<br />
1979 w. Tebervali<br />
Cven, qvemore xelmomweri, qarTveli inteligenciis erTi nawili, qarTveli<br />
sazogadoebis saxeliT vacxadebT, rom mesxebis Turqad wodebas aranairi<br />
safuZveli ar gaaCnia da am sisuleles bolo unda moeRos. sabWoTa kavSiris<br />
umaRlesi sabWos 1968 wlis 30 maisis da 1974 wlis 9 ianvris brZanebebiT, am sawyali<br />
xalxis dabruneba unda momxdariyo, magram mainc ferxdeba. gadasaxlebulma<br />
mesxebma sabWoTa mTavrobas ramdenimejer mimarTes, magram mizans ver miaRwies.<br />
moskovSi Casulebs mudam TbilisSi abrunebdnen.…umorCilesad gTxovT, Cveni<br />
Txovna gaiTvaliswinoT da Cveni RviZli Zmebis dasabruneblad yvelaferi<br />
iRonoT.<br />
xels aweren: giorgi Citaia, sergi jiqia, vaxtang beriZe, arnold Ciqobava,<br />
akaki SaniZe, paata guguSvili, giorgi meliqiSvili, oTar jafariZe, guram<br />
mamulia, zurab cincaZe, revaz jafariZe, jansuR Carkviani, guram asaTiani,<br />
kamilakorinTeli, akaki baqraZe, muxran maWavariani, revaz inaniSvili, uCa<br />
jafariZe, giga lorTqifaniZe, merab berZeniSvili, aleqsi maWavariani, revaz<br />
TabukaSvili, daviT ToraZe...<br />
giga qamuSaZe, ianeTSi repatrirebuli mosaxleobis Turquli metyvelebis<br />
Taviseburebani, disertacia, Tbilisi, 2006, gv.23-24.<br />
wyaro 3.2. qarTveli inteligenciis warmomadgenlebis mosazreba mesxebis<br />
deportaciaze<br />
a) 1944 wels danaSauli Caidines adamianebis, da ara eTnosis mimarT. rac Seexeba<br />
deportirebulTa moTxovnas <strong>saqarTvelo</strong>Si Camosaxlebaze, minda xazgasmiT<br />
aRvniSno, amis uflebamosileba maT ara aqvT. erTaderTi, risi moTxovnac logikuria,<br />
es aris winaparTa kerZo sakuTrebaze memkvidreobis principis dacva, rac<br />
unda Sefasdes da materialuri kompensaciis saxiT aunazRaurdes deportirebulTa<br />
STamomavlobas. <strong>saqarTvelo</strong>s ufleba aqvs deportirebulTa is nawili<br />
Semoiyvanos, romelic mas saimedod miaCnia. Cveni arCevani upirobod maTze unda<br />
SeCerdes, vinc Tavs qarTvelad aRiarebs. iseTi adamianebis Camosaxleba, vinc<br />
Tavs Turqad miiCnevs, <strong>saqarTvelo</strong>s sikvdils niSnavs.…maT unda SevaswavloT ena,<br />
Cvens istoriasa da kulturas vaziaroT, movaxdinoT qarTuli eTnosis sxeulSi<br />
maTi integrireba. evrosabWos rekomendacia _ 2012 wlamde <strong>saqarTvelo</strong>Si mahmadiani<br />
mosaxleobis mTlianad Semosaxlebaze, miuRebelia.<br />
nodar naTaZe, filologiis mecnierebaTa doqtori, e.w. Turqi mesxebi, gaz. „dilis<br />
gazeTi“, 20 oqtomberi, 2003; http://www.sapikhvno.org/viewtopic.php?t=2115.<br />
b) istoriam isini „damnaSaveebad“ cno imis gamo, rom isini cxovrobdnen jer<br />
ruseT-TurqeTis, xolo Semdeg sabWoTa kavSir-TurqeTis sazRvarze, xolo qarTvelma<br />
xalxma, romelic moklebuli iyo realur suverenitets, ver SeZlo maTi dacva...<br />
qarTveli eris eTnikuri mSeneblobis gzaze mesxebis problema warmoadgens<br />
Cvens arcTu iol memkvidreobas. am memkvidreobis gaazreba da masze zrunva –<br />
aris istoriuli pasuxismgebloba im Taobisa, romelic gauZRveba XXI saukuneSi<br />
ganaxlebul <strong>saqarTvelo</strong>s. amaSi mdgomareobs <strong>saqarTvelo</strong>s saxelmwifo politikis<br />
arsi deportirebili da <strong>saqarTvelo</strong>Si repatrirebuli mesxebis mimarT...<br />
guram mamulia, <strong>saqarTvelo</strong>s saxelmwifo politikis koncefcia deportirebuli da<br />
<strong>saqarTvelo</strong>Si repatrirebuli mesxebis mimarT. istoria da Tanamedroveoba.<br />
http://www.ca-c.org/journal/cac-02-1999/st_19_mamulija.shtml
g) muslimi mesxebi, Cvens msgavsad, iyvnen <strong>saqarTvelo</strong>s sruluflebiani moqalaqeebi<br />
da isini arasamarTlianad, barbarosulad gaasaxles samSoblodan 1944<br />
wels […] maTTvis uaris Tqma reabilitaciaze, repatriaciaze ara marto ukanonoba<br />
da usamaTlobaa, aramed warmoadgens im danaSaulis axal dakanonebas,<br />
romelic Caidines stalinma da beriam da romelic moraluri TvalsazrisiT<br />
ufro mZime danaSaulia, radgan axla mas sCadis ara marto xelisufleba, aramed<br />
xalxi, is adamianebi, romlebic, ueWvelia, Tavis Tavs miiCneven demokratebad,<br />
qristianebad, adamianis uflebebis damcvelebad da a.S. ... Tu saxelmwifo,<br />
xalxi srulad gaiazrebs am problemas da izrunebs dabrunebulebze, kerZod,<br />
maTi adaptaciis procesze, maT usafrTxoebaze da a.S., es imuSavebs <strong>saqarTvelo</strong>s<br />
sasargeblod.<br />
naira gelaSvili, mwerali, `kavkasiuri saxlis~ direqtori, gazeTi `axali Taoba~,<br />
#35, 31.10-2.11. 2000.<br />
wyaro 3.3. istorikosis mosazreba deportirebuli mesxebis sakiTxze<br />
1944 wels qvemo qarTlis mkvidri arc erTi azerbaijaneli da arc erTi<br />
mahmadiani aWareli ar gausaxlebiaT. TaTarTa, anu „Turq mesxTa“, winaprebis<br />
gadasaxlebas religiuri da eTnikuri safuZveli ar hqonia. ubralod, esoden<br />
destruqciuli Zalis sazRvarze datoveba TviT sabWoTa kavSirisTvisac ki<br />
safrTxes warmoadgenda. somxebiT mWidrod dasaxlebul regionSi maTi dabinaveba<br />
ueWvelad gamoiwvevs konfliqts.<br />
svimon masxaraSvili, gazeTi `kviris palitra~, 7 maisi, 2007.<br />
wyaro 3.4. qarTuli media deportirebuli mesxebis Sesaxeb<br />
„mSobliur soflebSi unda davbrundeT“, reportaJi ianeTis mecxre ubnidan<br />
1975 wels dabrunebul mesxTa nawili samtrediaSi dasaxlda. maSin yirgizeTidan,<br />
yazaxeTidan da azerbaijanidan ramdenime ojaxi sakuTari surviliT erTdroulad<br />
gadmosaxlda. komunistebma isini pirutyvis mosaSenebel kompleqsSi<br />
samuSaod kompaqturad daasaxla. 26 saxlisgan Semdgar sofelSi, romelsac Semdeg<br />
ianeTis mecxre ubani ewoda, 30 mahmadiani mesxi ojaxebiT Sesaxlda.<br />
ukve wlebia, dasaxlebaSi sazogadoebrivi transporti ar funqcionirebs. …<br />
am dasaxlebis Sesaxeb mezobel samtrediaSic ki bevrs araferi smenia. mecxre<br />
ubanSi qarTulad mxolod mozardebi saubroben.…29 wlis ganmavlobaSi aq<br />
arcerTi Sereuli ojaxi ar Seqmnila.<br />
mesxebis saarsebo saSualeba mecxoveleoba da soflis meurneobaa. TiToeuli<br />
ojaxi, sadac minimum rva wevri cxovrobs, heqtarze met miwis farTobs<br />
amuSavebs. hyavs aTobiT cxvari, Zroxa, qaTami.<br />
„cudad ar vcxovrobT, magram aq mainc ver davrCebi. rogorc ki saSualeba<br />
momecema, Cems mSobliur sofelSi, varxanSi davbrundebi. iq unda movkvde, iq<br />
unda davimarxo”, _ acxadebs malxaz baxtaZe.<br />
sxvagvarad fiqroben mecxre ubanSi mcxovrebi axalgazrdebi.<br />
„ar minda axalcixeSi cxovreba. aq mirCvenia. Cemi mSoblebic apireben mesxeTSi<br />
wasvlas, magram ar gavyvebi maT”, _ ambobs mecxre klasis moswavle gagi WinWaraZe.<br />
Tamuna uCiZe, samtredia, gazeTi „samxreTis karibWe“, 2004.<br />
http://www.regions.ge/2&newsid=391&year=2009&position=news_main&q=samtredia<br />
ganmazogadebeli kiTxva: ratom gaasaxla saxelmwifom <strong>saqarTvelo</strong>dan,<br />
xolo Semdeg daabruna mosaxleobis garkveuli nawili?<br />
77<br />
migracia
78<br />
migracia<br />
19. rusTavi _ `ormoci Zmis~ qalaqi<br />
sakvanZo SekiTxva: saidan warmoiSva rusTavis zedmetsaxeli `ormoci<br />
Zmis~ qalaqi?<br />
wyaro 1. rusTavSi rusebis gadasaxlebis Sesaxeb<br />
mamaCemi, ivan Mmixeilis Ze ovadovski, xersonidan iyo. igi jer sevastopolSi<br />
muSaobda, xolo samamulo omis dawyebisas _ Celiabinskis metalurgiul qarxanaSi.<br />
Mmas, rogorc gamocdil specialists misces „broni“ * da amitom frontze<br />
ar wauyvaniaT. 1944 wlis TebervalSi mama, ise rom misTvis arc ki ukiTxavT,<br />
surda Tu ara, samuSaod gadaiyvanes rusTavSi, rusTavis metalurgiuli qarxnis<br />
mSeneblobaze. me am dros aTi wlis viyavi, Cemi umcrosi da – Tamara ki samis.<br />
Tavdapirvelad, mxolod mama Cavida. mogvianebiT, es Zalian kargad maxsovs, 11<br />
ivniss, Cvenc _ deda, bebia, Cemi da da me _ Cagviyvanes eSeloniT rusTavSi. maSin<br />
rusTavi triali mindori iyo, mxolod karvebi da sami barakis tipis saxli idga.<br />
Cven erT-erT saxlSi mogvces erTi patara oTaxi, radgan mama daniSnes centraluri<br />
samSeneblo laboratoriis ganyofilebis ufrosad. Cvens win karvebSi,<br />
aseve, sabWoTa kavSiris sxvadasxva adgilebidan gadmoyvanili ojaxebi cxovrobdnen,<br />
yovelgvar pirobebs moklebulni. gardabansa da rusTavs Soris iyo dasaxleba,<br />
romelsac „roza luqsemburgs“ eZaxdnen. iq germanelebi cxovrobdnen,<br />
romlebic omis dros gaasaxles. mogvianebiT, maT mier datovebul erT-erT saxlSi<br />
Cven Segvasaxles. noemberSi gavagrZele swavla rusul skolaSi, romelic<br />
maSin erTaderTi iyo da sadac sabWoTa kavSiris sxvadasxva kuTxidan Camosuli<br />
ojaxebis bavSvebi swavlobdnen. skolaSi gvaswavlidnen qarTuls.<br />
interviu qalaq rusTavis mkvidrTan zoia ovadovskaiasTan,<br />
Caiwera cira CikvaiZem, 2009 wlis 29 maisi.<br />
wyaro 2. rusTavis #1 skolis 1951-1952 wlis kursdamTavrebulTa sia<br />
* broni _ gankarguleba, romliTac Tavisufldebodnen omSi gawvevidan.<br />
** MC _ niSnavs skolis vercxlis medalze damTavrebas.
wyaro 3. rusTavis #1 skolis moswavleebi<br />
a) 1951-1952 wlis kursdamTavrebulTa foto<br />
dganan (marcxnidan marjvniv): Tamara<br />
safronova _ rusi; iuri tiSaevi<br />
_ rusi; viqtor liagi ni _ rusi;<br />
maria nikolaeva _ rusi, duxabori;<br />
tolik rotenbergi _ germaneli ebraeli;<br />
zoia ovadovskaia – rusi; sxedan<br />
(marcxnidan marjvniv): liudmila<br />
beregova _ yazaneli Ta Ta ri; Tamara<br />
Cuba _ ukraineli; gi o rgi luarsabis-<br />
Ze _ qarTveli, ge o g rafiis maswavlebeli;<br />
isai aleqsis-Ze skrinikovi _<br />
rusi, ma Te ma ti kis mas wav lebeli, klasis<br />
dam ri ge be li; iuri fiodo ris Ze<br />
_ uk rai ne li, fizi kis maswavlebeli;<br />
maria aleqsis asuli tibicaeva _ osi,<br />
litera tu ris mas wavlebeli.<br />
b) zoia ovadovskaias mowmoba oTxi klasis damTavrebis Sesaxeb<br />
fotoebi zoia ovadovskaias arqividan.<br />
wyaro 4. rusTavis rusuli skolis Senoba da abra<br />
79<br />
migracia
80<br />
migracia<br />
wyaro 5. rusTavis #1 skolis daarsebis istoria<br />
1943 wels <strong>saqarTvelo</strong>s sxvadasva kuTxidan CamosulTaTvis pirveli skola<br />
gaixsna. misi sruli dasaxeleba iyo yarais (axlandeli gardabnis) raioni, sof.<br />
rusTavis rusuli arasruli saSualo skola.<br />
skola ganTavsebuli iyo barakis tipis SenobaSi, romlis saerTo farTs<br />
warmoadgenda 58 m 2 da sami saklaso oTaxiT Semoifargleboda.<br />
qarTvel bavSvTa raodenobis zrdis gamo 1946-1947 saswavlo wels funqcionireba<br />
daiwyo qarTulma klasma, xolo 1948 wels amave skolaSi pirvelad<br />
gaixsna qarTuli arasruli saSualo skola, romlis direqtoradac dainiSna<br />
qsenia zarqua.<br />
wyaro 6. mravalerovani rusTavis Sesaxeb<br />
www.rustavi.ge<br />
rusTavis pirveli saSualo skola, (19 agvisto, 2009 weli).<br />
me viyavi #1 skolis direqtori 1969-87 wlebSi. Cvens skolaSi, Tu ar va-<br />
Warbeb, ocdaToTxmeti erovnebis, daaxloebiT, 1 400 moswavle swavlobda. iyo<br />
Zalian megobruli ganwyoba ara marto Cvens skolaSi, aramed mTels qalaqSi.<br />
rusTavi iseTi internacionaluri iyo, rom mas „ormoci Zmis“ qalaqs eZaxdnen.<br />
interviu qalaq rusTavis mkvidrTan, #1 saSualo skolis direqtorTan natalia sanoZesTan,<br />
Caiwera cira CikvaiZem, 2009 wlis 29 maisi.<br />
wyaro 7. dadgenileba rusTavis metalurgiuli qarxnis mSeneblobis<br />
Sesaxeb<br />
ssrk saxkomsabWosa da sakavSiro kp(b) centraluri komitetis 1940 wlis 12<br />
seqtembris #1677 dadgenilebis _ „<strong>saqarTvelo</strong>Si amierkavkasiis metalurgiuli<br />
qarxnis mSeneblobis Sesaxeb“ – aRsrulebisaTvis _ Tanaxmad, <strong>saqarTvelo</strong>s ssr<br />
saxkomsabWo da <strong>saqarTvelo</strong>s kp(b) centraluri komiteti adgens:<br />
eTanxmeba ssrk saxkomsabWos specialuri komisiis daskvnas, raTa <strong>saqarTvelo</strong>s<br />
ssr-Si amierkavkasiis metalurgiuli qarxnis mSeneblobisaTvis SeirCes<br />
moedani navTisWalaSi, romelic esazRvreba q.Tbiliss navTluRis raionSi.<br />
„<strong>saqarTvelo</strong>Si amierkavkasiis metalurgiuli qarxnis mSeneblobis Sesaxeb”<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s ssr sax.kom. sabWosa da <strong>saqarTvelo</strong>s kp(b) centraluri komitetis<br />
dadgenileba, 14 oqtomberi, 1940 w.<br />
wyaro 8. rusTavis metalurgiuli qarxnisTvis kadrebis mozidvis<br />
Sesaxeb<br />
a) partiuli lideris mogonebebi<br />
omamde qarxnis ZiriTadi obieqtebis daproeqteba ver moeswro da maTi saZirkvelic<br />
ki ar Cagviyria [...] 1944 wlis 23 marts gamovida Tavdacvis saxelmwifo<br />
komitetis dadgenileba, romliTac amierkavkasiis metalurgiuli qarxnis<br />
mSenebloba axldeboda, magram axldeboda „rkinizis sadgur rusTavTan mdebare<br />
moedanze“ Tbilisidan 26-27 kilometris daSorebiT [...] 1944 wels qarxnis<br />
daproeqteba mimdinareobda. 1 agvistosaTvis moedanze ukve mzad iyo saerTo<br />
sacxovreblebi 9 000 mSeneblisaTvis [...] seqtembrisTvis ukve mzad iyo saerTo<br />
sacxovrebeli 22 aTasi muSisaTvis da 9000 kv. metri sabinao farTobi sainJinro-teqnikuri<br />
muSakebisa da maTi ojaxebisaTvis [...] 2-3 weliwadSi qarxanas unda<br />
mieRo kvalificiur muSaTa da specialistTa kadrebi, romlebic mas aamoqmedebdnen.<br />
aseTi kadrebi respublikas ar gaaCnda [...] <strong>saqarTvelo</strong>s udidesi sawarmo<br />
mTel xalxs unda aeSenebina [...] es niSnavda, rom metalurgTa momavali qalaqis<br />
mosaxleobac respublikis yvela istoriuli provinciidan gamosulTa
Senadnobi iqneboda. yvela did regions 150-250-mde kaci unda gamoegzavna, saSualo<br />
da mcires ki _ 50-dan 100-mde. gasawvevebs winaswar ganemartaT, rom isini<br />
igzavnebodnen kvalifikaciis misaRebad, raTa Semdeg rusTavis metalurgiul<br />
qarxanaSi emuSavaT da rom amis gamo wiTel armiaSi samsaxuridan Tavisufldebodnen.<br />
3 000 axalgazrda samxreTis (igulisxmeba ruseTis da ukrainis _<br />
red.) metalurgiul qarxnebSi gaigzavna (praqtikis gasavlelad _ red.), 2000 _<br />
respublikis sawarmoebSi moewyo.<br />
b) Tavdacvis saxelmwifo komitetis dadgenileba<br />
k. Carkviani, gancdili da naazrevi, Tb., gv. 344-355.<br />
qarxanaSi mTlianad damTavrebis Semdeg, unda muSaobdes sul 9200 kaci, aqedan<br />
8 400 muSa da 800 sainJinro-teqnikuri muSaki [...]<br />
neba daerTos Tavdacvis saxelmwifo komitets Catardes respublikaSi samxed<br />
ro uwyebis meSveobiT 1926 wels dabadebuli 5000 gasawvevis mobilizacia,<br />
maTi Savi metalurgiis saxalxo komisariatis gankargulebaSi gadacemiT,<br />
amierkavkasiis metalurgiul qarxanaSi samuSaod.<br />
Tavdacvis saxelmwifo komitets centraluri komitetisagan,<br />
23 ivnisi, 1944 w.<br />
wyaro 9. qarTveli axalgazrdebi miemgzavrebian ruseTisa da ukrainis<br />
metalurgiul qarxnebSi, 1944 w.<br />
rusTavis mxareTmcodneobis<br />
muzeumis fondi<br />
wyaro 10. mSenebelTa Casvla rusTavSi<br />
omis pirveli xuTwledis periodSi <strong>saqarTvelo</strong>Si yovelwliurad tardeboda<br />
muSaTa organizebuli Segroveba. <strong>saqarTvelo</strong>s yvela raionSi (avtonomiuri er-<br />
Teulebis CaTvliT) Segrovda 20 aTasamde muSa [...] Mmarto 1950 wels <strong>saqarTvelo</strong>s<br />
mrewvelobisa da mSeneblobisaTvis organizebuli Segrovebis wesiT miRebuli<br />
8 aTasi kacidan trest `metalurgmSens~ gadaeca 3 aTasi muSa[...] qarxnis<br />
mSeneblobis mTel manZilze (ufro metad ki mis pirvel xanebSi) igzavnebodnen<br />
moZme respublikebidan, gansakuTrebiT, ruseTsa da ukrainidan metalurgiuli<br />
qarxnebis mSenebeli kadrebi – inJiner-teqnikuri personali da kvalificiuri<br />
muSebi.<br />
jer kidev 1944 wels rusTavis mSeneblobaze Camovida mSenebelTa didi<br />
jgufi, romelic Celiabinskisa da tagilis metalurgiuli qarxnebis agebaSi<br />
iRebda monawileobas. mSenebel muSaTa es kategoria, e.i. sxva respublikebidan<br />
Camosuli kvalificiuri muSebi, rusTavis mSeneblebis Tumca mcire, magram<br />
udavod maRalnayofieri ujredi iyo.<br />
q. TofuriZe, rusTavi, Tb., gv. 61.<br />
81<br />
migracia
82<br />
migracia<br />
wyaro 11. qalaq rusTavis warmoqmnis Sesaxeb<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s ssr umaRlesi sabWos prezidiumis brZanebuleba <strong>saqarTvelo</strong>s<br />
ssr gardabnis raionis daba rusTavis qalaq rusTavad gardaqmnis Sesaxeb<br />
gamoeyos <strong>saqarTvelo</strong>s ssr gardabnis raions daba rusTavi da gardaiqmnas<br />
respublikuri daqvemdebarebis qalaqad.<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s ssr umaRlesi sabWos prezidiumis brZanebuleba,<br />
19 ianvari, 1948 w.,QTbilisi.<br />
wyaro 12. rusTavis mSeneblobis istoria<br />
a) adgili, sadac rusTavis metalurgiuli<br />
qarxana aSenda, 1944 w.<br />
b) Tavdapirvelad, karvebis qalaqi<br />
gaCnda, marti, 1944 w.<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s erovnuli arqivi, fondi <strong>saqarTvelo</strong>s erovnuli arqivi, fondi 0-28329<br />
0-21778<br />
g) zoia ovadovskaias ojaxi axal saxlTan, 1949 w.<br />
ojaxis arqividan<br />
d) Tanamedrove rusTavi<br />
metalurgiuli qarxnisa da qalaq rusTavis mSenebloba erTdroulad daiwyo<br />
da paralelurad mimdinareobda [...] 1946 wlis zafxulisaTvis rusTavSi 3000<br />
mcxovrebi iTvleboda. pirveli mosaxleni umetesad mSeneblebi iyvnen, axlo<br />
momavalSi rusTavSi unda damkvidrebuliyvnen pirvel samrewvelo sawarmoTa<br />
– metalurgiuli qarxnis damxmare saamqroebis muSebi. maTTvis mzaddeboda 14<br />
saxli da erTi saerTo sacxovrebeli [...] qalaqis zrdasa da gafarToebasTan<br />
erTad intensiurad viTardeboda axali saskolo Senobebis, axali sabavSvo ba-<br />
Rebisa da internatebis mSenebloba. 1948-49 saswavlo wels rusTavSi 4 skola<br />
iyo: 2 saSualo skola (aqedan erTi muSa axalgazrdobis), erTi – rvawliani,<br />
da erTic – dawyebiTi.<br />
1952 wels qalaqis 11 skolaSi 2500-ze meti moswavle swavlobda, xolo 1953-<br />
1954 saswavlo wels rusTavis skolebis raodenobam 16-s miaRwia da moswavleTa<br />
ricxvma 3 500-s gadaaWarba.<br />
q. TofuriZe, rusTavi, Tb., gv. 112-113.
wyaro 13. rusTavis mosaxleobis eTnikuri Semadgenloba 1950 wlisaTvis<br />
erovneba raodenoba %<br />
qarTveli 6193 56.15<br />
afxazi 150 1.36<br />
osi 452 4.1<br />
rusi 1807 10.2<br />
somexi 535 4.85<br />
azerbaijaneli 858 5.97<br />
ukraineli 544 4.93<br />
berZeni 165 1.5<br />
ebraeli 92 0.83<br />
qurTi 41 0.37<br />
sxva erovneba 192 1.74<br />
sul 11 029<br />
rusTavis mxareTmcodneobis muzeumis fondi<br />
wyaro 14. Tbilisisa da rusTavis mosaxleoba 1930-1950-ian wlebSi<br />
Qqalaqis dasaxeleba<br />
davaleba 1:<br />
Mmosaxleoba aTasobiT<br />
1939 w.<br />
17 ianvrisaTvis<br />
1959 w.<br />
19 ianvrisaTvis<br />
Tbilisi 519,2 694,7<br />
rusTavi _ 64,7<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s istoriis narkvevebi, t.VIII, 1980, gv. 477.<br />
1. dawereT scenari da `gadaiReT~ dokumenturi filmi qalaq rusTavze.<br />
filmis ZiriTadi siuJetebia:<br />
a) rusuli skola rusTavSi<br />
b) rusTavis mSeneblebi<br />
2. daiyaviT or jgufad, airCieT TqvenTvis saintereso erTi siuJeti; ganixileT,<br />
ra aris Tqveni filmis mTavari mizani da CamoayalibeT sakvanZo SekiTxva,<br />
romelzec gsurT pasuxis miReba<br />
a) SearCieT filmisTvis saWiro wyaroebi.<br />
b) warmoadgineT filmis 5-8 kadri.<br />
siuJeti 1. rusuli skola rusTavSi<br />
• originaluri saTauri<br />
• skolis Seqmnis istoria<br />
• saintereso movlenebi da faqtebi<br />
skolis cxovrebidan<br />
• moswavleebi, maswavleblebi da a.S.<br />
siuJeti 2. rusTavis mSeneblebi<br />
• originaluri saTauri<br />
• qalaqis Seqmnis istoria<br />
• saintereso movlenebi da faqtebi<br />
qalaqis cxovrebidan<br />
• qalaqis mSeneblebi da a.S.<br />
g) Seicvala Tu ara siuJetis sakvanZo SekiTxvis formulireba da filmis<br />
saTauri? Tu Seicvala, CamoayalibeT axali sakvanZo SekiTxva da saTauri.<br />
ganmazogadebeli kiTxva: ra roli iTamaSa migraciulma procesebma<br />
mravalerovani rusTavis SeqmnaSi?<br />
83<br />
migracia
84<br />
migracia<br />
20. `agorebuli qvebi~ (ekologiuri<br />
migrantebi <strong>saqarTvelo</strong>Si)<br />
sakvanZo kiTxva: ratom iqca ekomigrantebis gansaxlebis sakiTxi<br />
erovnebaTaSoris urTierTobis problemad <strong>saqarTvelo</strong>Si?<br />
wyaro 1. svaneTSi ekologiuri katastrofis Sedegebis Sesaxeb<br />
1987 wels svaneTi bolo wlebis yvelaze mZime zamTris mowme gaxda.<br />
ianvarSi ramdenime sofeli 3-dan 5 metramde Tovlis safarqveS aRmoCnda.<br />
daaxloebiT 2 000 saxli zvavSi mohyva, xolo 85 adamiani gardaicvala. gansakuTrebiT<br />
dazaralda mestiisa (zemo svaneTi) da lentexis (qvemo svaneTi)<br />
raionebi. soflebTan kavSiri gawyda. riskis zonidan 16000 adamiani iqna<br />
evakuirebuli.<br />
luara niJaraZe, svanebis migracia da misi gansaxlebis arealebi, Tbilisis<br />
universitetis gamomcemloba, Tb., 1999, gv. 13-17.<br />
wyaro 2. ekomigrantebis gansaxlebis arealis Sesaxeb<br />
1981 wlidan dRevandlamde [2006 w.] gansaxlebis saxelmwifo programis farglebSi<br />
daaxloebiT 11000 ojaxi gadaasaxles (daaxloebiT 60000 adamiani),<br />
ZiriTadad, aWarisa da svaneTis maRalmTliani regionebidan. amave periodSi,<br />
migrantTa daudgeneli raodenoba, ZiriTadad, aWaridan damoukideblad gadasaxlda<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s sxva mxareebSi, maTi mSobliuri regionebis mosaxleobiT<br />
gadatvirTulobisa da mciremiwianobis gamo. 1980-ianebSi da 1990-iani<br />
wlebis dasawyisSi ekomigrantTa mimRebi ZiriTadi regionebi iyo kaxeTi, imereTi,<br />
samegrelo, Sida qarTli, guria, samcxe da javaxeTi. mogvianebiT, 1990iani<br />
wlebis meore naxevridan moyolebuli, migrantTa ZiriTadi mimRebi gaxda<br />
qvemo qarTli.<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s ltolvilTa da gansaxlebis saministros wliuri angariSi,<br />
2006 weli.
wyaro 3. ekomigracia <strong>saqarTvelo</strong>Si 1981-2006 wlebSi<br />
ეკომიგრაციები საქართველოში 1981-2006 წლებში<br />
გაგრა !(<br />
!(<br />
გუდაუთა<br />
მესტია<br />
!(<br />
!(<br />
სოხუმი<br />
!(<br />
გულრიფში<br />
ლენტეხი<br />
!(<br />
ქვემო სვანეთი<br />
რ ა ჭ ა - ლ უ ჩ ხ უ მ ი<br />
!(<br />
გალი<br />
!(<br />
ონი<br />
!(<br />
ცაგერი<br />
!(<br />
სტეფანწმინდა<br />
!(<br />
!(<br />
!(<br />
!(<br />
!(<br />
ზუგდიდი<br />
ამბროლაური<br />
რ უ ს ე თ ი ს ფ ე დ ე რ ა ც ი ა<br />
ა ფ ხ ა ზ ე თ ი<br />
ზემო სვანეთი<br />
ოჩამჩირე<br />
წალენჯიხა<br />
ჩხოროწყუ<br />
მარტვილი<br />
ჯავა<br />
!(<br />
!(<br />
!(<br />
წყალტუბო !(<br />
ტყიბული<br />
ხონი<br />
სამეგრელო<br />
მცხეთა-<br />
მთიანეთი<br />
შიდა<br />
საჩხერე<br />
1 9 8 7 - 2 0 0 6<br />
ჭიათურა<br />
!( !(<br />
სენაკი<br />
!(<br />
ხობი<br />
!(<br />
!(<br />
კ<br />
ცხინვალი<br />
!(<br />
თერჯოლა<br />
!(<br />
ზესტაფონი<br />
!(<br />
ქუთაისი<br />
სამტრედია<br />
!(<br />
აბაშა<br />
შავი ზღვა<br />
!(<br />
!(<br />
ფოთი<br />
თიანეთი<br />
!(<br />
!(<br />
!(<br />
დუშეთი<br />
ახალგორი<br />
1989-2006<br />
ი მ ე რ ე თ ი<br />
!(<br />
!(<br />
ლანჩხუთი<br />
ახმეტა<br />
!(<br />
ქარელი<br />
!(<br />
ბაღდათი<br />
ვანი<br />
!(<br />
გორი<br />
!(<br />
!(<br />
ხაშური<br />
ყვარელი<br />
!(<br />
!(<br />
ხარაგაული<br />
!(<br />
ჩოხატაური<br />
!(<br />
კასპი<br />
!(<br />
თელავი<br />
!(<br />
!(<br />
ოზურგეთი<br />
გ უ რ ი ა<br />
ქობულეთი !(<br />
ლაგოდეხი<br />
მცხეთა<br />
ბორჯომი<br />
!(<br />
!(<br />
!(<br />
გურჯაანი<br />
!(<br />
საგარეჯო<br />
თბილისი<br />
!.<br />
!(<br />
!(<br />
!(<br />
!(<br />
ადიგენი ახალციხე<br />
!(<br />
!(<br />
!(<br />
!(<br />
ხელვაჩაური ქედა შუახევი<br />
!(<br />
წალკა თეთრიწყარო<br />
ასპინძა<br />
!(<br />
ხულო<br />
ბათუმი<br />
სიღნაღი<br />
!(<br />
დედოფლისწყარო<br />
ა ხ ე თ ი<br />
ქართლი<br />
!(<br />
სამცხე-<br />
1981-2006<br />
1998 - 2 0 06<br />
ა ჭ ა რ ა<br />
რუსთავი<br />
!(<br />
მარნეული<br />
!(<br />
!(<br />
გარდაბანი<br />
!(<br />
ბოლნისი<br />
ახალქალაქი<br />
!(<br />
- ჯავახეთი ქვემო - ქართლი<br />
!(<br />
დმანისი<br />
პირობითი აღნიშვნები<br />
დედაქალაქი<br />
სამხარეო ცენტრი<br />
რაიონული ცენტრი<br />
!(<br />
ნინოწმინდა<br />
ბ ა ი ჯ ა ნ ი<br />
ა ზ ე რ<br />
ს ო მ ხ ე თ ი<br />
თ უ რ ქ ე თ ი<br />
სახელმწიფო საზღვარი<br />
ავტონომიური რესპუბლიკის<br />
საზღვარი<br />
სამხარეო საზღვარი<br />
რაიონული საზღვარი<br />
ეკომიგრაციების მიმართულება<br />
85<br />
migracia
86<br />
migracia<br />
davaleba 1:<br />
1. CamoTvale is faqtorebi, romlebic gaxda, an SeiZleba gaxdes ekologiuri<br />
migraciis gamomwvevi mizezi?<br />
2. wyaroebis 1-3 mixedviT, rukaze miuTiTe raionebi, romelTa mcxovreblebi<br />
ekologiuri migrantebi aRmoCndnen.<br />
3. daadgine, <strong>saqarTvelo</strong>s ZiriTadad, romeli raionebi SearCies ekologiuri<br />
migrantebis Casaxlebis adgilebad da ivarude, ratom?<br />
wyaro 4. ekomigrantebis gansaxlebis gamocdilebidan<br />
1981-1988 wlebSi (aWaridan _ red.) Camosuli mosaxleoba metwilad aspinZisa<br />
da adigenis raionebSi Caasaxles. es regionebi ori mizeziT iyo mimzidveli<br />
migrirebuli mosaxleobisaTvis. pirvel rigSi imitom, rom isini mTian aWarasTan<br />
axlosaa. meore mxriv imitom, rom am raionebSi Casaxlebis istoriuli<br />
gamocdileba ukve arsebobs 1940-iani wlebidan, rodesac mesxebi iZulebiT iqnen<br />
deportirebulni Sua aziaSi da maT nacvlad <strong>saqarTvelo</strong>s sxva nawilebidan<br />
Camoasaxles aq xalxi. is faqti, rom samcxis qarTuli mosaxleobis umetesoba<br />
regionSi axlaxans (1980-ian ww. _ red.) Casaxlda, bevri migrantis azriT, ufro<br />
stumarTmoyvares xdis am regions axalCamosulTaTvis.<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s parlamentisaTvis wardgenili saxalxo damcvelis angariSi,<br />
23 dekemberi, 2005 w.<br />
wyaro 5. ekomigrantebisa da adgilobrivi mosaxleobis urTierTobis<br />
Sesaxeb<br />
a) qvemo qarTli da samcxe-javaxeTi eTnikurad araqarTveli mosaxleobiT<br />
kompaqturad dasaxlebuli mxareebia. samcxe-javaxeTi upiratesad somxuria, gansakuTrebiT<br />
javaxeTis regioni (axalqalaqisa da ninowmindis raionebi), alagalag,<br />
rusi duxoborebis, berZnebis da mkvidri qarTvelebis mcirericxovani<br />
dasaxlebebiT. qvemo qarTlis sam raionSi (marneulSi, dmanissa da bolnisSi)<br />
eTnikuri azerbaijanuli mosaxleoba dominirebs, xolo walkis raioni somxebiT,<br />
qarTvelebiTa da berZnebiTaa dasaxlebuli. erovnuli umciresobebiT kompaqturad<br />
dasaxlebul regionebSi ekomigrantebis talRa xSirad daZabulobas<br />
iwvevs. gansxvavebuli socialuri da kulturuli sawyisebis mqone ekomigrantebi<br />
adgilobriv TemTan integraciis gzaze xSirad seriozul problemebs awydebian<br />
da arajerovnad Semzadebul mimReb TemSi axalCamosaxlebulTa mimarT<br />
eWvebi da undobloba Cndeba. Sesabamisad, adgilobrivebsa da axalCamosaxlebulebs<br />
Soris cudi urTierToba viTardeba.<br />
tom trieri, medea turaSvili, ekologiuri mizezebiT adgilnacval pirTa gansaxleba,<br />
arsebuli problemis gadawyveta Tu axlis Seqmna? krebuli `ekomigracia<br />
<strong>saqarTvelo</strong>Si 1981-2006 ww~, Tb., 2007, gv.6.<br />
b) 1989-1991 wlebSi 215 ojaxi moamzades CasaxlebisaTvis, magram faqtobrivad<br />
mxolod 159 dasaxlda. gadmosaxlebulTa did nawils axal klimatTan,<br />
socialur da politikur mdgomareobasTan adaptacia gauWirda da umetesobam<br />
regioni datova. gamonakliss mxolod spasovkaSi Casaxlebulebi warmoadgenen.<br />
aq kompaqturad Casaxlebulma ekomigrantebma darCena moaxerxes. rac Seexeba<br />
sxva soflebSi Casaxlebul migrantebs, axalCasulebi sami barieris winaSe
aRmoCndnen, romlebmac maT am soflebSi (gorelovka, efremovka, orlovka da<br />
sameba) mudmivad darCenas SeuSala xeli. pirveli iyo klimati, romelic aq<br />
Zalze mZimea, zamTarSi temperatura -25 gradusamde ecema da gzebi didTovlobis<br />
gamo Svid Tves Caketilia. meorec, zog SemTxvevaSi, gansakuTrebiT araekologiuri<br />
mizeziT migrirebulni, soflis cxovrebas - miwis damuSavebas Tu<br />
saqonlis moSenebas _ ar iyvnen Cveulni. dabolos, maTi Casaxlebis adreul<br />
wlebSi SidaeTnikuri situacia gansakuTrebiT daZabuli iyo. ase rom, ekomigrantebma<br />
metwilad datoves es soflebi da sadReisod [2000 w.] mxolod ramdenime<br />
qarTuli ojaxia iq darCenili. Tumca, bevrma ekomigrantma ninowmindisa<br />
da axalqalaqis raionebSi Casaxlebis pirvelsave wlebSi datova Casaxlebis<br />
adgilebi.<br />
hedvig lomi, duxoborebi <strong>saqarTvelo</strong>Si, kvleva ninowmindis raionSi miwis mflobelobis<br />
da intereTnikuri urTierTobebis sakiTxebis Sesaxeb, samuSao moxseneba #35,<br />
noemberi, 2006 w.<br />
davaleba 2:<br />
1. gansazRvre wyaroebis 4-5 mixedviT, romeli faqtorebi iyo gaTvaliswinebuli<br />
da romeli ara ekomigrantTa gansaxlebis adgilebis SerCevisas 1980-90ian<br />
wlebSi?<br />
2.Aaxseni, ra SeiZleba iyos ekomigrantebis axal sacxovrebel adgilebze<br />
warmatebuli Casaxlebis winapiroba?<br />
3. SeimuSaveT ekomigrantebis warmatebuli Casaxlebis Tqveni versiebi da<br />
warmoadgineT klasis winaSe.<br />
wyaro 6. ekomigrantebis cxovreba axal adgilebze<br />
a) samTawyaroSi (dedofliswyaros raioni) aWarlebi 1979-1980 wlebSi xulodan<br />
da Suaxevidan Camosaxldnen. maTi soflis Tavkacebma (uxucesebma) kaxeTSi<br />
daaTvalieres adgilebi da airCies sad unda dasaxlebuliyvnen. arCevani<br />
maTi sameurneo saqmianobis mixedviT gakeTda – radgan ZiriTadad mesaqonleebi<br />
iyvnen, iseTi adgili airCies, sadac uxvi saZovrebi iyo. Semdeg Camovidnen im<br />
ojaxebis ufrosebi, romlebic Camosaxlebas apirebdnen da Tavad moizomes sakarmidamo<br />
nakveTebi. am droisaTvis sofelSi ukve cxovrobdnen 1930-ian wlebSi<br />
saingilos sofel alibeglodan da yorangelidan Camosaxlebuli qarTvelebi.<br />
mosulebi pirvelad vagonebSi dasaxldnen da daiwyes saxlebis mSenebloba.<br />
Tavidan Zalian gauWirdaT, radgan ver eguebodnen klimats da meurneobis<br />
aqaur tradiciebs. mamaCemma nikoloz TagoSvilma Cvens mezoblebs piradad<br />
aswavla venaxis gasxvla, movla da baRCeulis moyvana. miuxedavad imisa, rom<br />
qristianebi ar iyvnen, amis gamo ukmayofileba ar gvqonia. salocavad pirvel<br />
xanebSi zaqaTalas raionSi dadiodnen. dRes, aq dabadebuli Taoba umetesad<br />
qristiania. bavSvebi qristianul saeklesio ritualebSic ki Rebuloben<br />
monawileobas. gaxSirda Sereuli qorwinebebi. adre micvalebulebs aq ar krZalavdnen,<br />
aWaraSi miasvenebdnen. axla Cveni soflis sasaflaos gverdze Tavisi<br />
sasaflao aqvT. erTmaneTTan WirSic da lxinSic yovelTvis davdivarT da mosulebad<br />
TiTqmis aRaravis vTvliT.<br />
interviu varlam TagoSvilTan, samTawyaros sajaro skolis direqtorTan, 55 wlis,<br />
Caiwera amiran jamagiZem, 2009 wlis 5 agvisto.<br />
87<br />
migracia
88<br />
migracia<br />
b) Cven marneulisa da gardabnis raionebSi, svaneTSi 1987 wlis didTovlobisas,<br />
uSgulidan da mulaxidan CamovsaxldiT. Tavdapirvelad, daaxloebiT, 106<br />
ojaxi. sacxovrebeli adgilebi Cvenma uxucesebma Camosaxlebamde airCies. sofel<br />
jandaris maxloblad, dausaxlebel adgilze, daarsda Cveni sofeli, romelsac<br />
lemSveniera daerqva. dRes aq 500-mde ojaxi vcxovrobT. jandaris adgilobrivi<br />
azerbijaneli mosaxleoba Cvens Camosvlas Tavidan dadebiTad Sexvda, magram<br />
qveyanaSi gamefebulma maSindelma areulobam Cvens mezoblobas mainc daasva<br />
daRi. gvqonda patara gaugebrobebi, romelic ZiriTadad miwisa da sarwyavi wylis<br />
gamo xdeboda, Tumca am 23 wlis ganmavlobaSi urTierTobebi TandaTan umjobesdeba.<br />
unda aRiniSnos, rom Sereuli qorwinebebisa da danaTesavebis arcerTi<br />
SemTxveva ar yofila. Cveni aq dasaxlebis mTavari problema mainc aradamakmayofilebeli<br />
sacxovrebeli pirobebia _ saxlebi, romlebic CvenTvis maSin aaSenes<br />
uxarisxo iyo, umravlesoba dResac daumTavrebelia. magaliTad, soflis skolas<br />
dResac ar aqvs kanalizacia. udidesi problemaa sarwyavi wyali.<br />
interviu oTar niJaraZesTan, sofel lemSvenieras mcxovrebTan, 48 wlis,<br />
Caiwera amiran jamagiZem, 2009 wlis 29 agvisto.<br />
wyaro 7. ekomigrantebisa da adgilobrivi mosaxleobis urTierTobis<br />
erTi magaliTi<br />
2004 wlis maisSi sofel qvemo xarebaSi Semdgari fexburTis matCi _ sofel-<br />
Si mcxovreb aWarel da sofel kizilkalisadan Camosul somex bavSvebs Soris<br />
_ CxubSi gadaizarda. msxverpli ar yofila, magram ramdenime adamiani daiWra.<br />
Sejaxebis Semdeg aWarlebi Camovidnen TbilisSi, sadac maT saprotesto demonstracia<br />
moawyves. incidentis gamoZiebis dros, somxebma da berZnebma ganacxades,<br />
rom aWarlebi maT uflebebs arRvevdnen, maSin roca aWarlebi acxadeben,<br />
rom somxebi da berZnebi regionSi qarTvelebis cxovrebas ewinaaRmdegebian.<br />
jonaTan uitli, konfliqtis ganeitraleba walkis raionSi, <strong>saqarTvelo</strong>Si: migracia,<br />
saerTaSoriso intervencia da saxelmwifos roli, samuSao moxseneba #36, dekemberi,<br />
2006, gv. 9.<br />
wyaro 8. ekomigrantebis sacxovrebeli saxlebi<br />
a) sofeli disveli b) sofeli lemSveniera<br />
g) xatisofeli
wyaro 9. ukumigracia aWaris mTian raionebSi<br />
xulosa da Suaxevis gamgeobebis mier mowodebuli monacemebi,<br />
2006 wlis oqtomberi.<br />
wyaro 10. 1980-ian wlebSi ekomigrantebisaTvis axali soflis mSeneblobis<br />
programis Sesaxeb<br />
1980-iani wlebis dasawyisidan saxelmwifo programebiT ganisazRvra <strong>saqarTvelo</strong>s<br />
17 raionSi 55 axali soflis aSeneba.<br />
unda aSenebuliyo 5094 saxli, faqtobrivad, aSenda 3090 saxli, romelTagan<br />
dasaxlebulia 2723. danarCeni 367 Senoba carielia. 1724 saxli dausrulebelia,<br />
xolo 280 saxlis mSenebloba arc dawyebula.<br />
monacemebi motanilia ltolvilTa da gansaxlebis saministros 2006 wlis angariSidan.<br />
tom trieri, media turaSvili, dasaxelebuli naSromi gv. 14.<br />
davaleba 3:<br />
1. daaskveni, wyaros 6 mixedviT, riT iyo ganpirobebuli aWaridan dedofliswyaroSi<br />
Casaxlebuli ekomigrantebis warmatebuli gansaxleba?<br />
2. axseni, wyaroebis 8-10 mixedviT, urTierTobis ra problemebs awydebodnen<br />
adgilobrivi mcxovreblebi da ekomigrantebi, romelTa gadaWra maT damoukideblad<br />
ar SeeZloT?<br />
3. gaarkvie, ra aris ekomigrantebisa da adgilobriv mcxovrebTa dapirispirebis<br />
ZiriTadi mizezebi?<br />
4. gansazRvre, ra saxis sayofacxovrebo da ekonomikuri mizezebi ganapirobebs<br />
ekomigrantTa maRal denadobas (ukumigracias) pirveladi Casaxlebis<br />
adgilebidan?<br />
5. daasaxele, wyaro 9-is mixedviT, raioni da periodi, rodesac yvelaze<br />
maRali iyo ukumigraciis done.<br />
6. SeimuSave jgufebSi ekomigrantTa problemebis gadaWris RonisZiebebi.<br />
7. moawyeT SemuSavebuli RonisZiebebis prezentacia da ganixileT saerTo<br />
poziciebi.<br />
ganmazogadebeli kiTxva: rogori unda iyos xelisuflebis politika<br />
da sazogadoebis pozicia, raTa ekomigrantebis adaptaciisaTvis<br />
xelsayreli garemo Seiqmnas?<br />
89<br />
migracia
90<br />
migracia<br />
21. medlis ori mxare: qarTvelebi<br />
da osebi (1980-90-iani wlebi)<br />
sakvanZo SekiTxva: ratom gaxda politikuri liderebis sajaro<br />
gamosvla eTnikuri jgufis migraciis mizezi?<br />
wyaro 1. osi politikuri lideris gamoxmaureba 1980-iani wlebis bolos<br />
afxazeTis movlenebze<br />
Zvirfaso afxazo megobrebo!<br />
... Cven imeds gvinergavs ,,afxazeTis sakiTxis” samarTliani da saboloo gadawyvetis<br />
perspeqtiva. amas ki ZaluZs Seqmnas de faqto tolfasovani pariteti<br />
precedenti e.w. mokavSire da sxva avtonomiur warmonaqmnebs Soris. ...<br />
Cvens aRtacebas iwvevs mamacoba, erTianoba da darazmuloba afxazi xalxisa,<br />
romelic araviTar kompromisze ar midis sakiTxSi, romelic mis winaSe dgas<br />
istoriis mocemul monakveTSi _ sakiTxi sruli, upirobo erovnuli suverenitetis<br />
aRdgenisa [...]<br />
,,adamon nixasis~ wevrebi iseve, rogorc mTeli osi xalxi, daZabulad da TanagrZnobiT<br />
adevnebs Tvalyurs afxazeTis movlenebs. amis wadils aRgviZravs<br />
oseTisa da afxazeTis socialur-ekonomikuri viTarebis sakmaod didi msgavseba,<br />
raSic SegveZlo kidev erTxel davrwmunebuliyaviT, roca wavikiTxeT afxazi<br />
xalxis werili XIX partiuli konferenciisadmi, raSic gvarwmunebs Cveni<br />
xalxebis kulturul-istoriuli da mravalsaukunovani kontaqtebi..., agreTve<br />
is sakmaod mniSvnelovani faqti, rom Cven amayi, damoukidebeli sulis mTieli<br />
xalxebi varT. am sulis gatexva ki Cven gmirobiTa da tanjviT aRsavse istoriaSi<br />
mravalricxovan ,,stumarTagan~ verc erTma ver SeZlo. miT ufro dRes<br />
ver SeZlebs amas veravin imaTagan, vinc fsevdoritorikuli najRabniT ikvebeba<br />
da erovnuli zviadobis gacveTili droSiT cdilobs ,,dahyavi da ibatones~<br />
principiT imoqmedos. magram Cveni uryevobis sawindaria Cveni megobroba da<br />
jerjerobiT mxolod moraluri mxardaWera Cveni mamaci afxazi megobrebisa<br />
da Zmebisa. oseTis xalxi Tqven mxars giWerT – mxars giWerT Cveni xelmZ-<br />
Rvanelobac, oRond mas jer simamace ar hyofnis.<br />
a. CoCievi, adamon nixasi (saxalxo kreba), q. cxinvali. samxreTi oseTi, gaz.eTi ,,bzifi“,<br />
gudauTa, 4 aprili, 1989 w.; gazeTi ,,literaturuli <strong>saqarTvelo</strong>”, 5 maisi, 1989 w.<br />
wyaro 2. 1990 wlis karikatura<br />
gazeTi `Sansi~, 2 dekemberi, 1990 w.
wyaro 3. qarTul gazeTSi gamoqveynebuli gazeT ,,sovetos irisTonis”<br />
saredaqcio statia a. CoCievis werilze<br />
a. CoCievis werilis gamoqveynebam `SeiZleba warmoSvas arasasiamovno tendenciebi<br />
respublikis erTaSoris urTierTobaTa ganviTarebaSi...<br />
vis aZlevs xels amgvari werilebis wera da gamoqveyneba? am kiTxvas erTaderTi<br />
pasuxi SeiZleba gaeces: es sWirdebaT maT, visac swadia erTaSoris<br />
SuRlis gaRviveba, qarTvelTa da osTa Zmuri urTierTobis moSla. ai, ratom<br />
gmobs olqis (samxreT oseTis avtonomiuri olqi _ red.) sazogadoeba am werilis<br />
gamoqveynebis faqts, gmobs werilis avtors. rogorc gamoirkva, es werili<br />
piradad a. CoCievma dawera da amaze araferi icodnen araformaluri gaerTianeba<br />
,,adamon nixasis” prezidiumis wevrebmac ki. amitom a. CoCievis es mosazreba<br />
mTeli osi xalxis azrad ar unda CavTvaloT.<br />
dRes, ise rogorc arasdros, aucilebelia ufro xSirad mivapyroT Tvali<br />
qarTvelTa da osTa urTierTobis istorias, romelic mdidaria WeSmariti Zmobis,<br />
urTierTTanadgomisa da urTierTgagebis magaliTebiT.<br />
istoriulma xvedrma Cven imdenad dagvakavSira, rom Cvens mravalerovan kav-<br />
SirSi tradiciaTa, kulturaTa siaxlovis da naTesaur urTierTobaTa aseTi<br />
sxva magaliTi ar arsebobs.<br />
gazeTi `literaturuli <strong>saqarTvelo</strong>,~ 12 maisi, 1989 w.<br />
wyaro 4. qarTveli politikuri lideri zviad gamsaxurdia 1980-iani<br />
wlebis bolos <strong>saqarTvelo</strong>Si Seqmnil viTarebaze<br />
roca Cven vebrZviT afxazi da osi eqstremistebis Zaladobas, maT mier istoriis<br />
gayalbebas, vamxelT maT mier qarTvelTa Seviwrovebis faqtebs _ es<br />
helsinkis xelSekrulebis SesrulebisaTvis brZolaa [...] vibrZviT mSvidobiani<br />
politikuri brZolis gziT, vamxelT usamarTlobas, ukanonobas Cveni sazogadoebriv-politikuri<br />
cxovrebis yvela sferoSi.<br />
[...] Cven axla katastrofuli demografiuli mdgomareoba gvaqvs [...] gaZlierda<br />
azerbaijanuli eqspansia qarTl-kaxeTSi, gaZlierda osuri separatizmi<br />
e.w. samxreT oseTSi, sadac qarTul mosaxleobas osuri Sovinizmi emuqreba.<br />
oseTis saxalxo fronti, e.w. `adamon nixasi,~ aqezebs osur mosaxleobas,<br />
avrcelebs moskovidan Camotanil rukebs, sadac aRmosavleT <strong>saqarTvelo</strong> alanTa<br />
qveynad aris gamocxadebuli da amtkicebs, TiTqos istoriuli samaCablo<br />
osuri miwa-wyalia, sadac osebi XIII saukuneSi ki ar Camosaxldnen, rogorc<br />
cnobilia <strong>saqarTvelo</strong>s istoriaSi, aramed aq viTomdac odiTgan mkvidrobdnen.<br />
amis Sedegad grZeldeba `adamon nixasis~ provokatorTa agresiuli mitingebi.<br />
qarTvelTagan moiTxoven TavianTi miwa-wylis datovebas.<br />
nawyveti zviad gamsaxurdias interviudan, gazeTi `axalgazrda komunisti~,<br />
14 seqtemberi, 1989 w.<br />
wyaro 5. gancxadeba cxinvalSi dagegmili mitingis Sesaxeb<br />
dRes 15 saaTze istoriul samaCabloSi, dRevandeli samxreT oseTis avtonomiur<br />
olqSi, cxinvalis centrSi, adgilobrivi qarTveli mosaxleobis iniciativiT<br />
gaimarTeba sanqcirebuli mitingi. mitingis monawileobis msurvelebi<br />
dRes dilis 9 saaTidan Seikribebian sportis sasaxlesTan da kinos saxlTan,<br />
sadac mobilizebuli iqneba transporti.<br />
gazeTi „axalgazrda komunisti“, 23 noemberi, 1989 w.<br />
91<br />
migracia
92<br />
migracia<br />
wyaro 6. informacia cxinvalSi dagegmili mitingis CaSlis Sesaxeb<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s sxvadasxva formalur Tu araformalur sazogadoebriv<br />
organizaciaTa warmomadgenlebis monawileobiT 23 noembers istoriul<br />
samaCabloSi, q. cxinvalSi unda Catarebuliyo mitingi, romlis mizanic iyo<br />
qarTvel da os erebs Soris warmoSobili seriozuli konfliqtis mogvareba,<br />
rom dawyebuliyo konstruqciuli dialogi. magram samSvidobo misia ar<br />
Sedga. Tbilisidan da <strong>saqarTvelo</strong>s sxvadasxva kuTxidan Casuli momitingeebi<br />
qarTlSi ar SeuSves (?!). amitom cxinvalSi mivlinebulma Cvenma specialurma<br />
korespodentebma ver SeZles dagegmili reportaJis momzadeba.<br />
gazeTi `axalgazrda komunisti~, 25 noemberi, 1989 w.<br />
wyaro 7. cxinvalis misadgomebTan, 23 noemberi, 1989 w.<br />
http://www.radiotavisupleba.ge/content/article/1885523.html<br />
wyaro 8. sabWoTa jariskacebi cxinvalis misadgomebTan, 23 noemberi, 1989 w.<br />
http://www.radiotavisupleba.ge/content/article/1885523.html
wyaro 9. cxinvalidan devnilis dRiuridan<br />
2 ianvari, 1991 weli... zamTris susxiani dRea... bedoba dRe... bednierebac<br />
damekveba da ubedurebac... bednieri var, gogona SemeZina, patara maka. Zalian<br />
lamazi gogonaa... ubeduri ki im faqtiT, rom guSin Cveni saxli gadawves<br />
cxinvalSi... arada, ra kargi mezobloba da urTierToba gvqonda Cven, qarTvel<br />
da os ojaxebs... Cven erTmaneTisaTvis keTili mezoblebi viyaviT, erTmaneTs<br />
mxarSi vudeqiT WirSic da lxinSic... axla ki tanze SerCenili samosis amara<br />
iZulebulebi varT Cems sofelSi, mSoblebTan varianSi davsaxldeT... RmerTo,<br />
Sen iyav Semwe Cveni keTili mezoblobis aRdgenisa...<br />
davaleba 1:<br />
amonaridi piradi dRiuridan (mariam maisuraZe, sofeli variani).<br />
daiyaviT jgufebad. gaecaniT wyaroebs 1_9 da SeasruleT Semdegi davalebebi:<br />
1. opiziciis politikuri liderebis mimarTvebSi (wyaroebi 1, 4) moniSneT<br />
frazebi, winadadebebi, romlebic:<br />
a) aRvivebs erebs Soris daZabulobas;<br />
b) xels uwyobs konfliqtis mogvarebas;<br />
2. periodul gamocemaSi (wyaro 2) gamoqveynebuli informaciis mixedviT,<br />
gansazRvreT xelisuflebis pozicia da SeadareT is opoziciis liderebis<br />
Tvalsazriss.<br />
3. daakvirdiT wyaroebs 7, 8 da gansazRvreT:<br />
a) rogori ganwyoba ikiTxeba am fotoebze: mSvidobiani? Zaladobrivi?<br />
b) ra ikiTxeba fotoze (wyaro 8) warmodgenil lozungze? ra qmedebebisaken<br />
mouwodebs aseTi lozungi?<br />
4. wyaroebis 1–9 mixedviT gansazRvreT: istoriuli movle nebis ganviTarebis<br />
mizezebi 1990-iani wlebis dasawyisSi? gaixseneT, ra migraciuli procesebi mohyva<br />
am movlenebs? ras SecvlidiT, raTa movlenebi sxva gziT ganviTarebuliyo?<br />
jgufebSi Sesrulebuli samuSao warudgineT klass.<br />
ganmazogadebeli kiTxva: ra gavlena iqonia 1980-iani wlebis bolosa<br />
da 1990-iani wlebis dasawyisis movlenebma <strong>saqarTvelo</strong>s mosaxleobis<br />
migraciul procesebze?<br />
93<br />
migracia
94<br />
migracia<br />
22. sami qalis dRiuri:<br />
baltiispirelebis bedi<br />
<strong>saqarTvelo</strong>Si<br />
sakvanZo SekiTxva: ra pirobebi iyo baltiispirelebis integraciisaTvis<br />
XX saukunis qarTul sazogadoebaSi?<br />
1. litvelebi <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />
wyaro 1.1. litvelebis <strong>saqarTvelo</strong>Si dasaxlebis istoria<br />
y pirveli cnobebi <strong>saqarTvelo</strong>Si mcxovrebi litvelebis Sesaxeb XIX saukunis<br />
meore naxevridan gvxvdeba. zogi aq msaxurobda, sxvebi gadmoasaxles.<br />
aq mcxovreb litvelTa Soris iyvnen maswavleblebi, eqimebi, inJinrebi,<br />
farmacevtebi, mosamsaxureebi, romlebic mefis ruseTis xelisuflebam<br />
(maSin litva ruseTis imperiis Semadgeneli nawili iyo) `samsaxuris<br />
sasargeblod~ ruseTis sxva adgilebidan gadmoiyvana.<br />
y 1912 w. daarsda urTierTdaxmarebis litvuri sazogadoeba. Tavmjdomared<br />
airCies me-4 vaJTa gimnaziis maTematikis maswavlebeli pranas dailide.<br />
y litvelebis ricxvma amierkavkasiaSi gansakuTrebiT imata pirveli msoflio<br />
omis dros. eseni iyvnen ltolvilebi da gadmosaxlebulebi, aseve<br />
litveli jariskacebi, romlebsac mefis xelisufleba kavkasiis frontze<br />
TurqeTis winaaRmdeg saomrad gzavnida.<br />
y yvelaze mravalricxovani iyo litvelTa Tbilisis kolonia. yvela<br />
amierkav kasieli litveli TbilisSi moxvedras cdilobda. aqve Seiqmna<br />
kavkasiis lit velTa sabWo, romlis ZiriTad saqmianobas warmoadgenda<br />
litvelTa registri reba da aRricxva, litvelTa samSobloSi dabrunebis<br />
organizeba, ris Sedegadac sakuTar qveyanaSi 10 aTasi adamiani dabrunda.<br />
y litvelTa sabWo, faqtobrivad, warmoadgenda litvis araoficialur sakonsulos<br />
amierkavkasiaSi. 1918 wlis 30 agvistos pranas dailide dainiSna<br />
litvis sruluflebian warmomadgenlad <strong>saqarTvelo</strong>Si, romelsac Tavisi<br />
Tanamemamuleebis uflebebi unda daecva.<br />
Jurn. „Лучше знатъ друг друга“, Тб., 2009, gv. 51.
wyaro 1.2. <strong>saqarTvelo</strong>Si mcxovrebi litveli qalis mogoneba<br />
davibade litvaSi, qalaq kaunasSi. davamTavre<br />
kaunasis samedicino instituti. CemTan erTad swav<br />
lobda Temur qaruxniSvili _ Cemi momavali meu-<br />
R le. 1970 wels kaunasSi davqorwindiT, Semdeg ki<br />
TbilisSi CamovediT. muSaoba daviwye janmrTelobis<br />
dacvis saministroSi. gvyavs ori Svili. Cemi<br />
meuRle gorgasalis ordenis kavaleria. davi cavi<br />
sakandidato disertacia. maqvs umaRlesi ka tego<br />
riis eqimi-kardiologis wodeba. amasTanave var<br />
litvuri sazogadoebis `rutas~ Tavmjdomare. es<br />
organizacia oficialurad dare gis trirda 1996<br />
wels TbilisSi. is iren jiqiam daaarsa.<br />
`ruta~, romelic 60-mde wevrs iTvlis, mniSvnelovani mxardaWeriT sar geblobs<br />
litvidanac da litvis saelCodanac. gvigzavnian wignebs, filmebs, DVD<br />
diskebs, plakatebs. arsebobs specialuri proeqtebi, romelTa mizania msoflioSi<br />
gafantul litvelebs, maT Soris, <strong>saqarTvelo</strong>Sic mWidro kavSiri hqondeT<br />
samSoblosTan, raTa SeinarCunon ena, tradiciebi, samzareulo, dResaswaulebi,<br />
mTel msoflioSi vrceldeba Jurnalebi. diasporasTan funqcionirebs sakvirao<br />
skola, romelic yovelwliurad afinansebs Cvens litvel-qarTvel bavSvebs,<br />
raTa gaemgzavron litvaSi sazafxulo banakebSi da 2-3 kvira daisvenon.<br />
<strong>saqarTvelo</strong>Si mcxovrebi yvela litvelis Svilebi qarTul skolebSi swavloben.<br />
ZiriTadad ojaxebi Sereulia. sazogadoebis wevrTa umravlesoba<br />
qarTvelebze gaTxovili litveli qalebia.<br />
interviu zinaida qaruxniSvilTan, Caiwera ia xubaSvilma, 2009 wlis 10 oqtomberi.<br />
wyaro 1.3. litvuri sazogadoebis `rutas~ roli qarTul-litvuri ur-<br />
TierTobis saqmeSi<br />
a) 2002 wels `rutas~ TaosnobiT sazeimod aRniSna litvuri literaturis<br />
klasikosis antanas vienolis-Jukauskasis dabadebidan 120 wlis iubile. sazeimod<br />
gaixsna memorialuri dafa im afTiaqis Senobaze, sadac is muSaobda TbilisSi<br />
yofnis dros 1903-1905 wlebSi. kavkasiur saxlSi moewyo mwerlis xsovnis<br />
saRamo. naCvenebi iqna litveli klasikosis cxovrebisa da Semoqmedebis<br />
amsaxveli dokumenturi filmi.<br />
b) 1998 wlis ivlisSi diasporis folklorulma<br />
ansamblma - `ruta zaligi~ - monawileoba miiRo<br />
mTeli msoflios litvelTa cekvisa da simReris<br />
rigiT meore festivalSi, romelic vilniusSi Catarda.<br />
diasporis cxovrebaSi mniSvnelovan RonisZiebas<br />
warmoadgenda litvis kulturis dReebi<br />
<strong>saqarTvelo</strong>Si.<br />
95<br />
migracia
96 g) 2006 wels litvuri wignebis fondis mxardaWeriT, romelic daarsebulia<br />
litvis respublikis kulturisa da sportis ganviTarebis fondTan, qarTul<br />
enaze gamoica Tanamedrove litvuri proza `Cemi velebi~.<br />
2008 wels damTavrda proeqti, romlis mizanic iyo qarTulad Targmniliyo<br />
litvuri simRerebi, folkloruli istoriuli simRerebi, romlebSic asaxulia<br />
nacionaluri adaT-wesebi. Pproeqti dafinansebuli iyo litvis saxelmwifos<br />
mier. wignis mxatvari, redaqtori da proeqtis avtoric qarTvelebi iyvnen.<br />
migracia<br />
Jurnali `Лучше знатъ друг друга~, Тб., 2009, gv. 43, 51.<br />
wyaro 1.4. religiis roli litvelTa cxovrebaSi<br />
litvis saxelmwifo religia kaTolikobaa. wina saukuneebSi kaTolikuri<br />
eklesia cdilobda ar daeSva qorwineba arakaTolikebs Soris. dReisaTvis<br />
col-qmris erToblivi mrwamsi ojaxis keTildReobis mniSvnelovan pirobad<br />
iTvleba, magram miuxedavad amisa, eklesia ar ewinaaRmdegeba Sereul qorwinebas.<br />
Zalian bevria saerTo qristianuli wes-Cveuleba, iqneba es taZrebis, binis<br />
Tu sxvadasxva nivTis kurTxeva, dakrZalvis ritualebi.<br />
2. latvielebi <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />
Jurnali `<strong>saqarTvelo</strong>s qalebi~, Tb., 2006, gv. 44-45.<br />
wyaro 2.1. latvielebis diasporis istoria <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />
a) latvielTa pirveli didi diaspora TbilisSi pirveli msoflio omis Semdeg<br />
Camoyalibda. oficialurad sazogadoeba daregistrirebuli iyo mixailovis<br />
prospeqtis # 180-Si (axlandeli daviT aRmaSeneblis # 180). sabWoTa xelisuflebis<br />
damyarebis Semdeg <strong>saqarTvelo</strong>Si gamovida kanoni ucxoel moqalaqeTa<br />
Sesaxeb, romlebsac qveyana unda daetovebinaT. latvielebs, sxva ucxoelebis<br />
msgavsad, qoneba CamoerTvaT da isini deportirebul iqnen samSobloSi.<br />
Jurnali `Лучше знать друг друга~, Тб., 2009, gv. 45.<br />
b) latvielTa meore diasporis daarseba meore msoflio oms ukavSirdeba.<br />
1940 wlis 17 ivniss sabWoTa jarebis mier latviis okupaciis Semdeg, sasamarTlos<br />
gareSe, latviidan sabWoTa kavSiris mTel teritoriaze, maT Soris,<br />
<strong>saqarTvelo</strong>Si sabWoTa xelisuflebam daaxloebiT 20 aTasi adamiani gadaasaxla.<br />
1941-1945 wlebSi germanelma nacistebma latvia daipyres. 1945 wlis 8<br />
maiss sabWoTa jarebma gaaTavisufles latvia germaneli nacistebisagan. 1949<br />
wlis 25 marts sabWoTa xelisuflebam meored ganaxorciela deportacia da<br />
sabWoTa kavSiris Soreul teritoriebze, maT Soris, <strong>saqarTvelo</strong>Sic, gadaasaxla<br />
43 aTasi adamiani. TbilisSi latvielebi dasaxldnen germanul koloniaSi,<br />
romelic mdebareobda didubeSi, baRis quCaze.<br />
http:// www. Acadbib./ v/
g) latviidan <strong>saqarTvelo</strong>Si Camosuli emigrantebi TbilisSi dasaxldnen<br />
da xelaxla daiwyes cxovreba. maT gaxsnes maRaziebi, afTiaqebi. maT Soris<br />
yvelaze cnobili iyo evgenis zemelis afTiaqi. latvielebi muSaobdnen TeatrebSi,<br />
saxelosnoebSi da a.S. gansakuTrebiT didi roli iTamaSes latvielma<br />
inJinrebma <strong>saqarTvelo</strong>s eleqtrofikaciis saqmeSi.<br />
Ppeteris urkevici iyo amierkavkasiis samoqalaqo aviaciis pirveli ministri.<br />
misi Svilebi da SvilTaSvilebi SromiT saqmianobas dResac agrZeleben<br />
<strong>saqarTvelo</strong>Si. arnold zibergsi 40 weli muSaobda qarxana `centrolitis~ direqtoris<br />
moadgiled. Aarturs griSansma ki mTeli Tavisi saqmianoba qarTuli<br />
sahaero transportis ganviTarebas daukavSira. 1941-43 wlebSi <strong>saqarTvelo</strong>s kinostudiaSi<br />
mxatvar-dekoratorad muSaobda mxatvari roman suta. igi filmis<br />
`giorgi saakaZis~ mxatvar-konsultanti iyo.<br />
Информасионний Календарь, 2003 w.<br />
d) latvielTa diaspora <strong>saqarTvelo</strong>Si mcxovreb sxva diasporebTan SedarebiT<br />
mcirea [...] ZiriTadi nawili umaRlesi ganaTlebis mqone asakovani xalxia.<br />
Bbevr maTgans samecniero xarisxic aqvs. maTma Taobam SeinarCuna latviuri ena.<br />
maTi Svilebi da SvilTaSvilebi ki ZiriTadad qarTulad, ufro naklebad ki<br />
latviurad saubroben. Aamitomac diasporasTan moqmedebs sakvirao skola, sadac<br />
swavloben latviur enas, simRerebsa da cekvebs. diasporis wevrebi icmeven nacionalur<br />
tansacmels da monawileobas iReben sxvadasxva koncertsa da festivalSi,<br />
romlebsac <strong>saqarTvelo</strong>Si nacionaluri umciresobebi marTaven [...]<br />
ukanasknel wlebSi latviam diaspora aRiara Tavis Semadgenel nawilad. organizaciis<br />
wevrebs sistematurad iwveven latviaSi konferenciebze, simRerisa<br />
da cekvis dResaswaulebze, romlebic yovel 4 weliwadSi erTxel imarTeba.<br />
latviis ulamazes adgilebSi Seiqmna sazafxulo banakebi, sadac msoflios<br />
yvela qveynidan iwveven latviel ojaxTa sam Taobas [...]<br />
interviu regina koleda-iakobiZesTan Caiwera ia xubaSvilma, 2009 wlis 12 oqtomberi.<br />
wyaro 2.2. <strong>saqarTvelo</strong>Si mcxovrebi latvieli qalis bedi<br />
a) davibade rigaSi. davamTavre latviis saxelmwifo universitetis ekonomikis<br />
fakulteti, moskovis saxelmwifo universitetis aspirantura. aspiranturaSi<br />
swavlis dros gavicani Cemi momavali meuRle daviT iakobiZe (SemdgomSi<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s finansTa ministri, romlis xelmowerac aris qarTuli fulis<br />
– laris erTe ulze _ red.) da davqorwindiT. 1975 wels rigaSi sakandidato<br />
disertacia davicavi. vkiTxulobdi leqciebs <strong>saqarTvelo</strong>s politeqnikur<br />
institut sa da puSkinis saxelobis saxelmwifo pedagogiur institutSi, 1990<br />
wlidan ki Tbilisis saxelmwifo universitetSi.<br />
b) latvielTa diaspora 1994 wels Cemi uSualo TaosnobiT daarsda. mas<br />
ian rainisis poemis saxelwodeba – Ave Sol (dideba mzes) davarqviT. amiT Cven<br />
gvinda vTqvaT, rom msoflios mze aerTianebs da araviTari dayofa sikeTemde<br />
ar migviyvans. Cveni diasporis saxelwodeba amave dros mokle gzavnilicaa:<br />
Segnebam imisa, rom Cven jer adamianebi varT da mere latvielebi, qarTvelebi,<br />
rusebi Tu somxebi. latvielTa sazogadoeba 200 wevrs iTvlis. var latviis<br />
sapatio konsuli <strong>saqarTvelo</strong>Si.<br />
interviu regina koleda-iakobiZesTan Caiwera ia xubaSvilma, 2009 wlis 12 oqtomberi.<br />
97<br />
migracia
98<br />
migracia<br />
wyaro 2.3. qarTul-latviuri Sereuli ojaxebis Sesaxeb<br />
a) meore msoflio omis Semdeg Camosulma latvielebma qarTvelebTan qorwinebiT<br />
Sereuli ojaxebi Seqmnes. ase gaCnda qarTul-latviuri ojaxebi. Sereul<br />
ojaxebSi qals damatebiTi<br />
pasuxismgebloba akisria.<br />
man Svilebi ise unda aRzardos,<br />
rom isini erTnairi pasuxismgeblobiT<br />
moekidon orive erovnebis<br />
kulturasa da tradiciebs.<br />
latviur-qarTul ojaxebSi ar<br />
momxdara bavSvebis rusifikacia.<br />
maTi umravlesoba swavlobda<br />
latviuri diasporis warmomadgenlebi<br />
da swavlobs qarTul skoleb-<br />
Si da SesaniSnavad flobs qar-<br />
Tul enas. piradad Cems ojaxSi<br />
patara globaluri samyaro arsebobs;<br />
vsaubrobT qarTul, rusul,<br />
latviur da inglisur enebze.<br />
Cemma vaJma, romelic rigaSi<br />
daibada, qarTveli gogona SeirTo colad, TbilisSi dabadebuli qaliSvili,<br />
nino iakobiZe ki latviels gahyva colad. nino 2004 wlidan Tavmjdomareobs<br />
latviis qarTul sazogadoebas `samSoblo~. sazogadoebaSi <strong>saqarTvelo</strong>dan repatrirebuli<br />
yvela adamiania gawevrianebuli.<br />
b) unda iTqvas, rom latvieli qalebisaTvis arc Tu ise advilia qarTuli<br />
kulturisa da tradiciis miReba, magram ojaxis faseuloba nebismier situacias<br />
agvarebs. Sereul ojaxebSi iSviaTad ismis kiTxva: vin ukeTesia, qarTveli<br />
Tu latvieli? bavSvebs SesaniSnavad esmiT, ra aris kargi da ra cudi. problema<br />
ojaxSi araa.<br />
interviu regina koleda-iakobiZesTan, Caiwera ia xubaSvilma,<br />
2009 wlis 12 oqtomberi.<br />
wyaro 2.4. latviuri diasporis kulturuli saqmianoba<br />
latviuri diasporis pirveli erToblivi RonisZieba iyo ligos dResaswauli,<br />
romelsac warmarTuli istoriuli fesvebi aqvs da aRniSnaven yoveli wlis<br />
23 da 24 ivniss. es aris Ramis dResaswauli koconebiT, ludiTa da yveliT. am<br />
dros maTi saxlis karebi Riaa mezoblebisTvis, megobrebisa da SemTxveviTi<br />
stumrebisTvisac ki. latvielebi Caketili da individualizmiT gamorCeuli<br />
xalxia. maT arasodes ucxovriaT Temebad, amitomacaa ligos zeimi gansakuTrebuli<br />
datvirTvis. ligo erTianobis zeimia da misi aRniSvna martoobaSi ar<br />
SeiZleba. zeimis damTavrebis Semdeg irkveva, vin ukeTesi maspinZeli iyo.<br />
interviu regina koleda-iakobiZesTan, Caiwera ia xubaSvilma,<br />
2009 wlis 12 oqtomberi.
3. estonelebi <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />
wyaro 3.1. estonuri diasporis istoria <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />
jer kidev XIX saukuneSi afxazeTSi gaCnda estonuri dasaxlebebi. dRes<br />
<strong>saqarTvelo</strong>Si cxovrobs patara estonuri diaspora. rogorc wesi, am adamianebs<br />
ormagi moqalaqeoba aqvT, romlebsac erTnairad uyvarT estoneTic da <strong>saqarTvelo</strong>c.<br />
estonuri diasporis xelmZRvanelia regina kaxiZe, romelic dainteresebul<br />
pirebs estonur enas aswavlis da mTargmnelobiT saqmianobasac eweva.<br />
wyaro 3.2. estonelebis dasaxleba gagris raionSi<br />
Jurnali `Лучше знать друг друга~, Тб, 2009. gv. 92.<br />
sabWoTa periodSi, jer kidev meore msoflio omamde estonelebis erT-erTi<br />
dasaxleba iyo gagris raionSi, salmenis soflis sabWosTan arsebuli stalinis<br />
saxelobis kolmeurneoba. zogi aq sakuTari nebiT gadmosaxlda, rodesac<br />
siduxWiresa da mciremiwianobas gamoeqca, zogi ki iZulebis wesiT daasaxles,<br />
rogorc sasjeli.<br />
wyaro 3.3. estoneli qalis mogonebebi<br />
iuta palmi<br />
salmenis soflis sabWosTan<br />
arsebuli stalinis<br />
saxelobis kolmeurne<br />
qalebi vazis nargevebs<br />
uvlian, 1940 w.<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s ero vnuli<br />
arqivi, kino-<br />
foto-fono ganyofileba,<br />
salmenis soflis<br />
sabWos albomi,<br />
A37.<br />
a) davibade 1944 wlis 16 Tebervals estoneT-<br />
Si, qalaq piarnuSi. mama _ eduard palmi Teatris<br />
cnobili reJisori iyo. igi 1945 wels cimbirSi<br />
gadaasaxles da samgzis gaqcevis mcdelobisaTvis<br />
daxvrites. 1962 wels talinSi davamTavre skola.<br />
viyavi qalTa kalaTburTis gundis kapitani. skolis<br />
damTavrebisTanave Cems gundTan erTad moskovSi<br />
gavemgzavre, sadac tardeboda sabWoTa kav-<br />
Siris Cempionati kalaTburTSi. iq gavicani Cemi<br />
momavali meuRle daviT bedia, romelic qarTvel<br />
kalaTburTelTa gundis `dinamos~ kapitani iyo. ma-<br />
Sin 18 wlis viyavi, daviTi ki 19-is. moskovis Semdeg<br />
99<br />
migracia
100<br />
migracia<br />
gvqonda mimowera. 1963 wels davqorwindiT. sacxovreblad TbilisSi gadmovedi.<br />
qarTulis Seswavla daviwye. 1973 wels davamTavre i. WavWavaZis saxelobis<br />
ucxo enaTa saxelmwifo pedagogiuri instituti germanuli enis specialobiT<br />
da muSaoba daviwye literaturuli Targmanis mTavar saredaqcio kolegiaSi.<br />
myavs ori Svili; gogona inga da vaJi _ daviTi.<br />
b) bunebam enebis advilad Seswavlis niWiT damajildova. vflob 6 enas, vxatav<br />
da vmReri. 1975 wels pirvelad vTargmne estonur enaze n. dumbaZis `didro~,<br />
1977 wels talinSi gamovida misi moTxrobebis krebuli saxelwodebiT `mze~,<br />
Semdeg vTargmne r. inaniSvilis moTxrobebi, n. dumbaZis romani `maradisobis<br />
kanoni~, a. kusraSvilis, o. WilaZis, n. lorTqifaniZis, g. rCeuliSvilis, g. petriaSvilis<br />
nawarmoebebi. vTargmne, aseve, m. javaxiSvilis `kvaWi kvaWantiraZe~.<br />
mTargmnelobiTi gamocdileba damexmara da 1981 wels daviwye SoTa rusTavelis<br />
`vefxistyaosnis~ Targmna, romelic aTi wlis Semdeg davasrule. es poema<br />
estoneTSi ramdenjerme gamoica.<br />
g) me ar mjera im adamianebis, vinc amayad acxadebs: `me ori samSoblo maqvs~.<br />
samSoblo erTia. Mme Zalian miyvars <strong>saqarTvelo</strong>, am qveynis moqalaqe var, magram<br />
Cemi samSoblo estoneTia. gana SeiZleba gulgrili viyo im miwisadmi,<br />
sadac davibade da gavizarde, sadac vcxovrobdi. mxolod maSin xar Seni sam-<br />
Soblos erTguli, Tu mudam gexsomeba is.<br />
d) iuta palmi-bedia damakavSirebeli xidi gaxda estoneT-<strong>saqarTvelo</strong>s<br />
mxatvrul-literaturuli saqmianobis sferoSi. misi saxeli estoneTis enciklopediaSia<br />
Setanili. igi 1996 wels gardaicvala.<br />
iuta palmis mogonebidan, Jurnali `Лучше знать друг друга~, Тб, 2009, gv. 92.<br />
wyaro 3. 4. tartus universitetis iubile TbilisSi<br />
2008 wlis oqtomberSi aRiniSna tartus universitetis 375 wlis iubile. Aam<br />
xnis ganmavlobaSi iq daaxloebiT 500 qarTveli swavlobda. es sazeimo TariRi<br />
TbilisSic aRiniSna. mixeil TumaniSvilis saxelobis kinomsaxiobTa TeatrSi<br />
moewyo estoneTis cekvis ansamblis gastrolebi. am saRamoze estonuri diasporis<br />
xelmZRvanels <strong>saqarTvelo</strong>Si regina kaxiZes gadaeca estoneTis respublikis<br />
mexuTe klasis `TeTri varskvlavi~ samSoblosa da estoneli xalxis<br />
winaSe damsaxurebisaTvis.<br />
iqve.
davaleba:<br />
daiyaviT sam jgufad<br />
y litveli qalis mogonebebi<br />
y latvieli qalis mogonebebi<br />
y estoneli qalis mogonebebi<br />
da mocemuli wyaroebis daxmarebiT dawereT erTi furceli erT an or qvemoT<br />
miTiTebul Temaze:<br />
a) yoveldRiuri cxovreba<br />
b) urTierToba qarTul garemosTan<br />
g) axal garemoSi cxovrebis siZneleebi<br />
d) sazeimo dReebi<br />
e) litvelebis/latvielebis/estonelebis moRvaweoba. <strong>saqarTvelo</strong>Si datovebuli<br />
kvali<br />
TiToeulma jgufma warmoadgineT muSaobis Sedegebi.<br />
ganmazogadebeli kiTxva: ra aris saerTo <strong>saqarTvelo</strong>Si mcxovrebi<br />
baltiispireli qalebis bedSi?<br />
101<br />
migracia
102<br />
migracia<br />
23. `sxva <strong>saqarTvelo</strong> sad aris~:<br />
1990-iani wlebis emigracia<br />
sakvanZo kiTxva: ratom tovebdnen <strong>saqarTvelo</strong>s moqalaqeebi samSoblos<br />
1990-iani wlebis dasawyisSi?<br />
wyaro 1. emigrantebis eTnikuri Semadgenloba<br />
<strong>saqarTvelo</strong>dan wasuli emigrantebis umetes nawils erovnuli umciresobebi<br />
Seadgens. magaliTisaTvis movitanT 1992 wlis monacemebs. es periodi emigraciis<br />
gansakuTrebuli intensiurobiT gamoirCeoda. <strong>saqarTvelo</strong>dan gasul<br />
pirTa 60%-s rusebi da ukrainelebi Seadgens. maTi umetesoba qalaqelebi arian.<br />
<strong>saqarTvelo</strong>dan wasul azerbaijanelTa umetoba soflelebia [...] emigraciaSi<br />
wasuli somxebis didi nawili ruseTSi an ucxoeTSi gadaixvewa. osebis<br />
migraciuli aqtiuroba 1992 wels iyo da ganpirobebuli iyo qarTul-osuri<br />
konfliqtis eskalaciiT.<br />
guram svaniZe, emigracia saqarTelodan da misi gamomwvevi mizezebi (sociologiuri<br />
gamokiTxvis Sedegebi), iuridiuli Jurnali, 1998, #1, gv. 71-73.<br />
davaleba 1:<br />
1. ganixileT, ra movlenebi moxda <strong>saqarTvelo</strong>Si 1991-1992 wlebSi, ramac,<br />
Tqveni azriT, aiZula es adamianebi <strong>saqarTvelo</strong>dan wasuliyvnen?<br />
2. daadgineT maTi Tanmimdevroba.<br />
wyaro 2. qarTuli kuponis mimarT ucxouri valutis kursi<br />
ucxouri valuta<br />
1993 w.<br />
23 seqtemberi<br />
1994 w.<br />
27 ianvari<br />
inglisuri girvanqa sterlingi 18,468.07 kuponi 227,119.58 kuponi<br />
germanuli marka 7,489.61 kuponi 106,949.09 kuponi<br />
aSS dolari 12,047.00 kuponi 185,675.00 kuponi<br />
franguli franki 2,146.48 kuponi 31,428.33 kuponi<br />
100 rusuli rubli 1,140.00 kuponi 1,110.00 kuponi<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s erovnuli bankis mier dadgenili ucxouri valutis kursi qarTuli<br />
kuponis mimarT, 1993 wlis 23 seqtemberi da 1994 wlis 27 ianvari.
wyaro 3. <strong>saqarTvelo</strong>s respublikis erovnuli bankis gamgeobis dadgenileba<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s erovnuli bankis 100 000 Rirebulebis nominalis<br />
kuponis mimoqcevaSi gamoSvebis Sesaxeb<br />
gamoSvebul iqnes mimoqcevaSi <strong>saqarTvelo</strong>s erovnuli bankis kuponi – 100 000<br />
Rirebulebis nominaliT.P<br />
bankis prezidenti n. javaxiSvili<br />
Tbilisi, 25 Tebervali, 1994 w. .<br />
wyaro 4. gancxadeba gazeTSi eleqtroenergiis miuwodeblobis Sesaxeb<br />
Zvirfaso mkiTxvelo!<br />
gasul SabaTs, 5 marts, Cveni gazeTi isev da isev eleqtroenergiis mouwodeblobis<br />
gamo ver gamovida! kidev erTxel (es ukve meramdened) gixdiT bodiSs<br />
da gulwrfelad vwuxvarT, rom saqenergos mouqneli, uniaTo muSaobis gamo,<br />
mdgomareoba ver gamovasworeT! iqneb dReidan mainc...<br />
gazeTi `<strong>saqarTvelo</strong>s respublika~, #35 (838), 8 marti, 1994 w.<br />
wyaro 5. cxovrebis xarisxis indeqsi, 2005 w.<br />
adgili qveyana cxovrebis xarisxi<br />
(10 qulidan)<br />
1 irlandia 8.333<br />
22 saberZneTi 7.163<br />
85 somxeTi 5.422<br />
86 azerbaijani 5.377<br />
87 <strong>saqarTvelo</strong> 5.365<br />
111 zimbabve 3.892<br />
davaleba 2:<br />
http://en.wikipedia.org/wiki/Quality-of-life_index<br />
Seafase, wyaroebis 2-5 mixedviT, <strong>saqarTvelo</strong>Si arsebuli ekonomikuri mdgomareoba.<br />
wyaro 6. afxazeTis respublikis konstitucia, 1994 wlis 26 noemberi<br />
Cven, afxazeTis xalxi, vaxorcilebT ra sakuTari TviTgamorkvevis uflebas...<br />
sazeimod vacxadebT da vadgenT am konstitucias [...]<br />
Mmuxli 1.<br />
respublika afxazeTi (afsni) aris suverenuli, demokratiuli, samarTlebrivi<br />
saxelmwifo, romelic Camoyalibda xalxTa Tavisufali TviTgamorkvevis<br />
uflebiT [...]<br />
regionuli konfliqtebi <strong>saqarTvelo</strong>Si _ samxreT oseTis avtonomiuri olqi, afxaze-<br />
Tis assr (1989-2005). politikur-samarTlebrivi aqtebis krebuli, Tb., 2005, gv.194-195.<br />
103<br />
migracia
104<br />
migracia<br />
wyaro 7. samxreT oseTis respublikis konstitucia (ZiriTadi kanoni),<br />
1993 wlis 2 noemberi<br />
samxreT oseTis xalxi, gamoxatavs ra Tavisuflebisa da demokratiisadmi<br />
swrafvas, [...] acxadebs ra samxreT oseTis respublikas suverenul saxelmwifod<br />
da erTa Tanamegobrobis Tanasworuflebian subieqtad, iRebs am konstitucias,<br />
Cveni xalxisa da saxelmwifos ZiriTad kanons...<br />
gazeTi „Южная Осетия”, #132, 8 dekemberi, 1993 w.<br />
wyaro 8. <strong>saqarTvelo</strong>s parlamentis dadgenileba afzazeTSi konfliqtis<br />
mowesrigebis RonisZiebebis Sesaxeb, 1996 wlis 17 aprili<br />
[...] separatistebis mier organizebuli terorisa da aparteiduli reJimis<br />
msxverpli gaxdnen aseve afxazeTis berZnebi, ebraelebi, rusebi, ukrainelebi,<br />
somxebi da TviT afzaxebic, romelTa erTi nawili iZulebuli gaxda mietovebina<br />
saxl-kari da Tavi Seefarebina <strong>saqarTvelo</strong>s sxva qalaqebisa da raionebisaTvis,<br />
sazRvargareTis qveynebisaTvis.<br />
Pparlamentis uwyebebi. <strong>saqarTvelo</strong>s parlamentis yovelkvireuli Jurnali, 1996, #5-6, gv.56.<br />
davaleba 3:<br />
Seafase, wyaroebis 6-8 mixedviT, <strong>saqarTvelo</strong>Si arsebuli politikuri vi-<br />
Tareba.<br />
wyaro 9. respublikaSi moqmedebs sagangebo wesebi<br />
... im mZime kriminogenuli viTarebis Taobaze, ris gamoc aucilebeli gaxda<br />
respublikaSi sagangebo wesebis SemoReba. 8 TveSi registrirebulia 12 850<br />
sisxlis samarTlis danaSauli, moxda 573 ganzrax mkvleloba, 200-ze meti sxeulis<br />
ganzrax mZime dazianeba, Cadenilia 2000-mde Zarcva-yaCaRoba, respublikis<br />
sxvadasxva regionSi saavtomobilo da sarkinigzo magistralebze daTareSoben<br />
SeiaraRebuli bandebi, romelTa Soris gansakuTrebiT aqtiuroben sxvadasxva<br />
ukanono SeiraRebuli dajgufebebi... danaSaulis 60%-ze meti cecxlsasroli<br />
iaraRis gamoyenebiT aris Cadenili.<br />
interviu <strong>saqarTvelo</strong>s respublikis Sinagan saqmeTa ministrTan, policiis generalmaiorTan<br />
jemal miqelaZesTan. gazeTi „<strong>saqarTvelo</strong>s respulika,“<br />
21 seqtemberi, 1993 w., #207, gv. 3.<br />
wyaro 10. emigrantebis mdgomareoba sazRvargareT<br />
[...] vizebis vadis gasvlis Semdeg saberZneTSi Casuli emigrantebi, ZiriTadad<br />
ki, ojaxis marCenali qalebi, sxvadasxva asakis adamianTa tyveobaSi xvdebian.<br />
yvelaze mZime samuSaod bavSvebisa da loginad Cavardnili moxucebis movla<br />
iTvleba. Tumca, gamonaklisi SemTxvevebi aqac aris.<br />
emigranti qalebi, umetesad, gamiznulad midian am nabijze. Tumca, zogjer<br />
ufulod da upasportod, ucxo enis armcodneni, Ria cis qveS, bedis anabara<br />
rCebian. vinc ena icis, mas meti fasi aqvs. amdenad Seuracxyofas ar iTmens.<br />
axalbedebs ki, romlebsac enis barieris gamo `uenoebs~ uwodeben, didxans uwevT<br />
lodini, vidre maTTvis misaReb samsaxurs iSovian. amitom ojaxSi fulis<br />
gamogzavnis nacvlad, valebs igroveben.<br />
nino cxoiZe, mdidari berZnebi sxvebze metad qarTvel qalebs endobian.<br />
trefikingi, Tu iZulebiTi monoba?!, Jurnali `emigranti”, #2, 5-19 ivlisi, 2004 w.
wyaro 11. gazeTi kulturuli da sportuli cxovrebis Sesaxeb 1990-iani<br />
wlebis Sua xanis <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />
a) cameti wlis ganSorebis Semdeg mSobliur TbilisSi 4 agvistos Tbilisis<br />
musikaluri centri da simfoniuri orkestri umaspinZlebs cnobil qarTvel<br />
diriJors herbert fon karaianis saxelobis konkursis erTad-erT qarTvel<br />
laureats, amJamad ki, samxreT koreis cnobili orkestrisa da erovnuli saopero<br />
Teatris mTavar diriJors vaxtang Jordanias.<br />
gazeTi `<strong>saqarTvelo</strong>s respublika~, # 89, 25 ivlisi, 1995 w.<br />
b) tradiciuli karates qarTveli ostatebi amerikis Ria Cemtionatze imsaxureben<br />
oc medals, maTi sen-sei paata WeliZe ki Cemtionatis saukeTeso mwvrTnelis<br />
did oqros medals.<br />
gazeTi `<strong>saqarTvelo</strong>s respublika~, #89, 25 ivlisi 1995 w.<br />
davaleba 4:<br />
1. daiyaviT jgufebad da wyaroebis 1-11 mixedviT.<br />
SeavseT Canawerebis furceli 1.<br />
Canawerebis furceli #1<br />
ra mniSvnelovani movlenebi iyo <strong>saqarTvelo</strong>Si 1990-ian wlebSi?<br />
TariRi<br />
politikuri<br />
movlenebi<br />
Eekonomikuri<br />
movlenebi<br />
socialuri<br />
movlenebi<br />
yoveldRiuroba<br />
2. TiToeulma jgufma daasaxelos xuTi mizezi, ris gamoc SeiZleboda<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s datoveba an darCena.<br />
CawereT es mizezebi Canawerebis furcelze #2.<br />
-5<br />
-4.<br />
-3<br />
Canawerebis furceli #2.<br />
ratom tovebdnen <strong>saqarTvelo</strong>s 1992-1993 wlebSi<br />
-2<br />
+2<br />
-1 0 +1<br />
_ <strong>saqarTvelo</strong>s datovebis + darCenis 5 mizezi<br />
ganmazogadebeli kiTxva: SeZles Tu ara 1990-iani wlebis emigrantebma<br />
sxva <strong>saqarTvelo</strong>s naxva?<br />
+3<br />
+4<br />
+5<br />
105<br />
migracia
106<br />
religia<br />
24. kanoni da realoba<br />
sakvanZo kiTxva: rogori iyo sabWoTa saxelmwifos religiuri<br />
politika 1920-40-ian wlebSi?<br />
wyaro 1. saxalxo komisarTa sabWos dekreti saxelmwifos religiur<br />
po litikaze<br />
1. eklesia saxelmwifosgan gamoyofilia...<br />
3. TiToeul moqalaqes SeuZlia iwamos nebismieri religia, an ar iwamos arc<br />
erTi...<br />
5. uzrunvelyofilia religiuri ritualebis Tavisuflad aRsruleba, Tu isini<br />
ar arRvevs sazogadoebriv wesrigs da sabWoTa respublikis kano nebs.<br />
9. skola gamoyofilia eklesiisgan. yvela saxelmwifo da sazogadoebriv,<br />
aseve, kerZo saswavlo dawesebulebebSi, sadac saero-saganmanaTleblo sagnebi<br />
iswavleba, religiuri mrwamsis swavleba ikrZaleba.<br />
saxalxo komisarTa sabWos dekreti, 23 ianvari, 1918 weli.<br />
wyaro 2. v. i. lenini aRmsareblobis Tavisuflebis Sesaxeb<br />
Cemi azriT, religia nebismieri adamianis piradi, kerZo saqmea da saxelmwifo<br />
masSi ar unda ereodes. amave dros, partiis wevrisTvis religiis mimarT<br />
damokidebuleba ar aris piradi saqme. saxelmwifos araferi esaqmeba religiasTan<br />
_ yvela adamiani Tavisufalia da SeuZlia iwamos nebismieri religia<br />
an ar iwamos arc erTi, e. i. iyos aTeisti, uRmerTo, rogorc Cveulebriv aris<br />
yvela socialisti.<br />
v. i. lenini, sabWoTa xelisuflebis morigi amocanebi,<br />
1918 weli, gamomc. `sabWoTa <strong>saqarTvelo</strong>~, Tbilisi, 1969, gv. 17.<br />
wyaro 3. l. n. trocki * saxelmwifosa da eklesiis urTierTobaze<br />
saxelmwifo eklesiisgan damoukideblad unda viTardebodes. Cven qveynis<br />
feodaluri gadmonaSTebisgan gaTavisuflebisaken miviswrafiT. droa sam-<br />
Rvdeloebis arseboba dasruldes. Cveni warmateba mxolod eklesiisgan damoukideblad<br />
aris SesaZlebeli.<br />
l. n. trocki, permanentuli revolucia,<br />
moskovi, 1918, gv. 12 (rusul enaze).<br />
* l. n. trocki _ bolSevikebis erT-erTi lideri. v. i. leninTan erTad meTaurobda 1917 wlis<br />
oqtombris revolucias.
davaleba 1.<br />
1. wyaroebis 1, 2, 3 daxmarebiT axseni, ras niSnavs, Seni azriT, `eklesia gamoeyo<br />
saxelmwifos~?<br />
2. gansazRvre wyaroebs 1-3 Soris, romels aqvs sakanonmdeblo Zala?<br />
3. wyaroebSi 2 da 3 xazi gausvi winadadebebs, romlebSic gamoxatulia sab-<br />
WoTa liderebis damokidebuleba religiis mimarT.<br />
4. gaarkvie sabWoTa moqalaqeebis romeli jgufis interesebia daculi am wyaroebSi?<br />
5. Camoayalibe argumentebi bolSevikebis religiuri politikis sasargeb lod<br />
da sawinaaRmdegod.<br />
6. Seni azriT, ra rols aniWebdnen religias bolSevikebis liderebi:<br />
a) adamianebis pirad cxovrebaSi<br />
b) revoluciur partiaSi<br />
g) saxelmwifoSi<br />
wyaro 4. eklesiebis ngreva 1920-40-iani wlebis sabWoTa kavSirSi<br />
a)<br />
b)<br />
107<br />
religia
108<br />
religia<br />
davaleba 2.<br />
1. Seni azriT, vin SeiZleba yofiliyvnen adamianebi, gadaRebuli dangreuli<br />
eklesiebis fonze?<br />
2. ipove kavSiri wyaroebs 1-4 Soris da warmoidgine, rom im dros iq iyavi;<br />
gamoxate Seni damokidebuleba fotoebze gamosaxuli procesis mimarT, Tu<br />
xar:<br />
a) moxuci adamiani<br />
b) axalgazrda moxele<br />
g) Seni asakis mozardi.<br />
3. wyaroebSi 1-3 monaxe winadadebebi, romlebic imdroindeli lozungebisaTvis<br />
gamogadgeba, magaliTad, `Zirs eklesia, gaumarjos aTeizms!~ da moifiqre<br />
sapirispiro Sinaarsis lozungebi.<br />
wyaro 5. saxelmwifos religiuri politikis Sedegebi TbilisSi<br />
igive adgili dRes<br />
a) aleqsandre nevelis<br />
sa xelobis taZari golovinis<br />
(axl. rusTavelis)<br />
prospeqtze
) Siituri meCeTi avlabris xidTan igive adgili dRes<br />
g) kirxes * germanuli eklesia igive adgili dRes<br />
marjaniSvilis moedanze<br />
davaleba 3:<br />
ganmarte wyaroze 5 (a,b,g) asaxuli movlenebi. ratom angrevdnen eklesiebs,<br />
samlocveloebs <strong>saqarTvelo</strong>Si?<br />
ganmazogadebeli kiTxva: ra monawileobas iRebdnen qarTveli<br />
bolSevikebi saxelmwifos religiuri politikis ganxorcielebaSi?<br />
* kirxes eklesia _ 1944 wels TbilisSi germanel tyveebs daangrevines 1897 wels agebuli wm.<br />
petres da pavles saxelobis luTeruli eklesia (kirxe).<br />
109<br />
religia
110<br />
religia<br />
25. `uRmerTo saxelmwifo~<br />
sakvanZo kiTxva: ratom ebrZoda sabWoTa saxelmwifo yvela<br />
aRmsareb lobis adamians 1920-30-ian wlebSi?<br />
wyaro 1. 1920-30-iani wlebis sabWoTa plakatebi<br />
a) `religia-sawamlavia; daicavi bavSvebi~ b) `religia adamianebs abruebs~<br />
g) `Zirs religiuri dResaswaulebi~
davaleba 1:<br />
1. aRwere TiToeuli plakati cal-calke: ra aris maTi Sinaarsi? vin da ra<br />
obieqtebia maTze gamosaxuli?<br />
2. gansazRvre TiToeuli plakatis mizani, zegavlenis ra saSualebebia gamoyenebuli<br />
da mosaxleobis romel jgufebze zemoqmedebas iTvaliswinebs?<br />
3. axseni plakatebze mocemuli lozungebis Sinaarsi.<br />
4. ivaraude, vin aRiqvamda maT dadebiTad da vin _ uaryofiTad?<br />
wyaro 2. Tanamedrove ucxoeli avtoris gamokvleva<br />
emelian iaroslavskim 1925 wlisTvis Seqmna `uRmerToTa kavSiri~, romelic<br />
1929 wlisTvis `mebrZol uRmerToTa kavSirad~ gadakeTda. igi 1932 wlisTvis<br />
sakavSiro masStabiT 5 500 000 wevrs aerTianebda; man metad aqtiuri muSao ba<br />
gaSala. uSvebda samecniero Jurnals `religiis winaaRmdeg~ (1926-1941). mravalaTasiani<br />
tiraJiT gamodioda broSurebi, karikaturebi, plakatebi, rac gaTvlili<br />
iyo gansxvavebul socialur Tu politikur fenebze. aqtiurad mimdinareobda<br />
saeklesio rwmena-warmodgenebis da wes-Cveulebebis winaaRmdeg<br />
brZo la, raSic CarTes literatura, kino da Teatri. tardeboda antisaeklesio<br />
Tematikis konferenciebi, gamofenebi.<br />
Jan lui van reJemorteri, miSel lorani.<br />
eklesiis mdgomareoba sabWoTa sinamdvileSi (1917-1945),<br />
qristianuli kvlevebi, III, 2009, gv. 223-224.<br />
davaleba 2:<br />
1. Seni azriT, ra mizniT Seiqmna `mebrZol uRmerToTa kavSiri~?<br />
2. moZebne da gamoyavi wyaroSi 2 is winadadebebi, romlebic asaxavs saxelmwifos<br />
religiur politikas.<br />
3. wyarodan 2 airCie erTi winadadeba, romelic, Seni azriT, am dokumentis<br />
saTaurad gamodgeba.<br />
4. wyaroebis 1 da 2 mixedviT, CamoTvale, ra xerxebiT ebrZoda sabWoTa saxelmwifo<br />
sxvadasxva religias? Seni azriT, romeli iqneboda maT Soris yvelaze<br />
efeqturi da ratom?<br />
5. daiyaviT or jgufad. TiToeul jgufSi:<br />
a) CamoayalibeT 3-3 Sexeduleba, rogori unda iyos saxelmwifos damokidebuleba<br />
mosaxleobis religiuri uflebebisadmi;<br />
b) SeqmeniT plakati, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba yvela morwmunis,<br />
aseve, aTeistebis Sexedulebebi da uflebebi.<br />
ganmazogadebeli kiTxva: rogor axsni samuSao furclis saTaurs<br />
`uRmerTo saxelmwifo~?<br />
111<br />
religia
112<br />
religia<br />
26. faruli locva<br />
sakvanZo kiTxva: ra Sedegi mohyva religiuri politikis cvlilebas<br />
sabWoTa kavSirSi 1940-70-ian wlebSi?<br />
wyaro 1. sabWoTa xelisuflebis religiuri politikis cvlilebis<br />
Sesaxeb<br />
a) maSin, rodesac sabWoTa kavSiri seriozuli safrTxis winaSe aRmoCnda,<br />
saero da sasuliero xelisuflebam erToblivi da SeTanxmebuli nabiji gadadga<br />
sagareo safrTxis winaaRmdeg mosaxleobis dasarazmad. germaneli fa-<br />
Sistebis sabWoTa kavSirze TavdasxmisTanave samRvdeloebam mosaxleobas sab-<br />
WoTa kavSirisadmi patriotuli erTgulebisa da mtris winaaRmdeg gmiruli<br />
brZolisken mouwoda. mTavrobam gaauqma aTeisturi gaerTianebebi da mTlianad<br />
amoiRo antireligiuri gamocemebi, ris paraleluradac 1942 wels gamoqveynda<br />
saeklesio kalendrebi da sasuliero Sinaarsis Tematuri krebulebi.<br />
Jan lui van reJemorteri, miSel lorani, eklesiis mdgomareoba sabWoTa<br />
sinamdvileSi (1917-1945), qristianuli kvlevebi, III, 2009, gv. 226.<br />
b) 1945 wlis 5-16 dekembers <strong>saqarTvelo</strong>s azerbaijanulma mosaxleobam, romelic<br />
religiuri TvalsazrisiT Siitebi iyvnen, Caatara religiuri dResaswauli<br />
`Saxsei-vaxsei“ * . gansakuTrebiT didi pompezurobiT Catarda is yaraiazis<br />
(igive gardabanis) raionSi, sadac monawileobas iRebdnen eqvsi soflis<br />
mcxovrebni...<br />
1950-ian wlebSi islamuri religia aWaraSi da, kerZod, baTumSi kidev ufro<br />
gaZlierda. ramazanis ** TveSi meCeTSi morwmuneTa raodenoba xSirad 300 kacs<br />
aRwevda, xolo `bairamobis“ *** dawyebamde meCeTSi Rames aTevda 400 adamiani, romelTa<br />
Soris mravali Camosuli iyo aWaris sxvadasxva soflidan. 1954 wels<br />
`bairamobis“ dResaswaulze morwmuneTa saerTo raodenobam 2500 miaRwia.<br />
a. sonRulaSvili, erovnuli umciresobani da konfesiebi <strong>saqarTvelo</strong>Si,<br />
I, Tb., 2005, gv. 234.<br />
g) sabWoTa kavSirSi qristianuli eklesia Tavisufalia Sinaur saqmeebSi. mas<br />
rwmunebulTa meSveobiT xelsac uwyoben. eklesias wminda naSTebic daubrunes<br />
da umaRlesi Tu saSualo skolebic gauxsnes. sanTlis saxelosnoebisa da<br />
xateb-jvrebis sawyobis gaxsnis uflebac misces, wignebsa da Jurnalebsac ustambaven,<br />
litaniebsac **** amarTvineben.<br />
nawyveti <strong>saqarTvelo</strong>s kaTalikos-patriarqis kalistrates (1932-1952)<br />
sityvidan, wignSi: v. ToraZe, n. ToraZe, <strong>saqarTvelo</strong>s marTlmadidebluri eklesia<br />
XIX da XX saukuneebSi, 1996, Tb., gv. 268.<br />
* Saxsei-vaxsei, igive aSura _ Siit muslimebTan imam huseinis moxsenieba, romelic 680 wels<br />
mokles.<br />
** ramazani _ muslimuri mTvaris kalendris me-9 Tve, rodesac morwmuneni inaxaven marxvas mzis<br />
amosvlidan Casvlamde 40 dRis ganmavlobaSi.<br />
*** bairamoba, igive yurban-bairami _ islamSi msxverplSewirvis dResaswauli. am dRes morwmuneebi<br />
klaven cxvrebs, saWmels urigeben gaWirvebulebs da maT, visTanac naCxubrebi arian.<br />
**** litania _ qristianobaSi, sayovelTao locva, romlis dros eklesias gars uvlian.
davaleba 1:<br />
1. moZebne wyaroSi 1 (a, b, g) sabWoTa kavSirSi axali religiuri politikis<br />
amsaxveli faqtebi.<br />
2. axseni, ratom hqonda saerTo pozicia eklesias da saxelmwifos omis wleb-<br />
Si?<br />
3. imsjele, wyaro 1-is safuZvelze, meore msoflio omis wlebsa da mis Semdeg<br />
religiuri politikis cvlilebis mizezebsa da Sedegebze.<br />
wyaro 2. xelisuflebis warmomadgeneli saxelmwifos eklesiisadmi<br />
damokidebulebis Sesaxeb<br />
sabunebismetyvelo mecnieruli codniT da religiasTan ideuri brZolis<br />
propagandis nacvlad, zogierT centralur da adgilobriv gazeTSi, aseve,<br />
zogierTi leqtorisa da momxseneblis gamosvlaSi daSvebulia Seuracmyofeli<br />
gamonaTqvamebi da gamoxdomebi im sasuliero pirebisa da morwmuneebis mimarT,<br />
romlebic religiur kultmsaxurebas ewevian; aris SemTxvevebi, rodesac presis<br />
furclebsa da propagandistebis sityvier gamosvlebSi zogierTi religiuri<br />
kultmsaxuri da morwmune yovelgvari safuZvlis gareSe gamoyvanilia<br />
adamianebad, romelTa politikuri ndoba ar SeiZleba. zogierT raionSi adgilobRivi<br />
organizaciebis da calkeuli pirebis mxridan xdeba religiuri<br />
gaerTianebebisa da jgufebis saqmianobaSi Careva, aseve, sasuliero wodebis<br />
mimarT uxeSi damokidebulebis SemTxvevebi.<br />
davaleba 2:<br />
nawyveti skkp ck* mdivnis n. xruSCovis werilidan,<br />
1954, 10 noemberi.<br />
1. daukavSire xruSCovis werili (wyaro 2) axal religiur politikas.<br />
2. moZebne wyaroebSi 1 (g) da 2 Seni mosazrebis damadasturebeli sityvebi.<br />
3. Seadare kaTalikos patriarqis kalistrates da n. xruSCovis gamonaTqvamebi.<br />
ramdenad Seesabameboda isini realobas?<br />
* skkp ck _ sabWoTa kavSiris komunisturi partiis centraluri komiteti<br />
113<br />
religia
114<br />
religia<br />
wyaro 3. samoqalaqo uflebebis Sesaxeb<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s respublikis moqalaqeebs garantirebuli aqvT sindisis Tavisu-<br />
fleba, anu ufleba _ aRiarebdnen nebismier religias an ar aRiarebdnen araviTar<br />
religias, asrulebdnen sareligio ritualebs an eweodnen aTeistur<br />
propagandas. religiur rwmenasTan dakavSirebiT SuRlisa da siZulvilis gaRviveba<br />
akrZalulia. <strong>saqarTvelo</strong>s respublikaSi eklesia gamoyofilia saxelmwifosgan.<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s sabWoTa socialisturi respublikis konstitucia,<br />
Tavi 7, muxli 50, Tbilisi, 1978.<br />
wyaro 4. religia 1970-iani wlebis <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s eklesia yovelwliurad gamoscems kalendrebs, sasuliero<br />
seminariis `saRvTismetyvelo krebuls“, sapatriarqos sainformacio<br />
biuletens, aseve uSvebs almanaxs `jvari vazisa“. es ilustrirebuli Jurnali<br />
1978 wlidan weliwadSi orjer gamoicema. gankuTvnilia ZiriTadad<br />
RvTismsaxurebisa da saeklesio aqtivisTvis. nawili vrceldeba ucxoeTSi.<br />
wyaro 5. Tanamedroveebis mogonebebi<br />
m. besonovi, marTlmadidebloba dRevandel dRes, moskovi,<br />
1990, gv. 89-90 (rusul enaze).<br />
a) 1973 wels, sabWoTa kavSiris periodSi, babuaCemi alievi ali maSadi<br />
hasan-oRli gardaicvala. dasaflavebis dRes locvis aRvlenis ufleba ar<br />
mogvces. es imitom moxda, rom misi yvela vaJi komunisturi partiis wevri<br />
iyo da eridebodaT xalxis dasanaxad molis moyvana. amitom is malulad<br />
oTaxSi SeviyvaneT, sadac Cumad loculobda; xalxma veraferi gaigo. mec<br />
Tavad partiis wevri viyavi da meCeTSi ar davdiodi, radgan samsaxuris dakargvis<br />
meSinoda.<br />
interviu eliura alievasTan (marneuli), 55 wlis,<br />
Caiwera b. lorTqifaniZem, 2009 wlis 7 ivlisi.<br />
b) sabWoTa periodSi kompartiis wevrebs eklesiaSi siaruli oficialurad<br />
ar ekrZalebodaT. Tumca, Tu raime Tanamdebobaze iyavi da eklesiaSi<br />
daginaxavdnen, an sayvedurs gamogicxadebdnen, an komunisturi partiidan<br />
gagricxavdnen, rac samsaxuris dakargvas niSnavda. amitom partiis wevrebi<br />
eridebodnen eklesiaSi siaruls. miuxedavad amisa, TiTqmis yvela naTlavda<br />
Svilebs. mec ase moviqeci da Cemi Svilebi malulad movnaTle.<br />
interviu oTar axmetelTan (Tbilisi), 78 wlis,<br />
Caiwera b. lorTqifaniZem, 2009 wlis 19 maisi
wyaro 6. religia 1960-70-iani wlebis sabWoTa satiraSi<br />
davaleba 3:<br />
Seadare wyaroebi 3-6 da gaakeTe daskvnebi.<br />
moifiqre yoveli karikaturisTvis sakuTari teqsti.<br />
a) _ rogor mkurnalobdiT?<br />
– ai amiT...<br />
b) is arc Tanaxmaa da arc winaaRmdegi,<br />
man ubralod Tvali aarida.<br />
kukriniksebis * plakatebi<br />
ganmazogadebeli kiTxva: ratom loculobdnen sabWoTa <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />
farulad?<br />
* kukriniksi _ sami mxatvris _ mixeil kuprianovis, porfiri krilovisa da nikolai sokolovis<br />
fsevdonimi.<br />
115<br />
religia
116<br />
religia<br />
27. TanamSromloba Tu<br />
Seuwynarebloba?!<br />
sakvanZo kiTxva: ramdenad iyo aRmsarebloba da erovnuloba konfliqtebis<br />
mizezi damoukidebel <strong>saqarTvelo</strong>Si XX _ XXI saukuneebis<br />
mijnaze?<br />
wyaro 1. qarTveli mecnieri 1980-ian wlebSi <strong>saqarTvelo</strong>Si arsebul<br />
religiur viTarebaze<br />
erovnuli aqtivizaciis kvalobaze, gansakuTrebiT 1980-iani wlebis meore naxe-<br />
varSi, mravali umwvavesi problema dagvigrovda, romlebmac eTnokonfliqtebis<br />
saxiT iCina Tavi. amis mizezia, rom wlebis ganmavlobaSi uyuradRebod rCeboda<br />
da `xalxTa urRvevi Zmobis” moCvenebiTi lozungis ukan iCqmaleboda uamravi mtkivneuli<br />
problema. mravali erovnuli da erovnebaTSorisi sakiTxi arasworad,<br />
mxolod administraciul-mbrZanebluri meTodebiT wydeboda.<br />
davaleba 1:<br />
a. sonRulaSvili, erovnuli umciresobani da konfesiebi <strong>saqarTvelo</strong>Si,<br />
I, 2005, gv.209.<br />
gansazRvre, mecnieris azriT, romeli iyo eTnikuri konfliqtebis yvelaze<br />
mniSvnelovani mizezi?<br />
wyaro 2. sagazeTo statia eklesiis gamo religiur davaze<br />
samcxe-javaxeTis patara sofel ivlitaSi karga xania arsebobs religiur<br />
niadagze aRmocenebuli konfliqti. aqauri kaTolikebi da marTlmadideblebi<br />
ver iyofen taZars. amitom jerjerobiT, taZarSi loculobs morwmuneTa<br />
orive jgufi _ TerTmet saaTamde kaTolikebi, Ter Tmetis Semdeg _ marTlmadideblebi.<br />
xatebi da sxva siwmindeebic aseve Sereulia _ kaTolikuricaa da<br />
marTlmadidebluric. saqmis aseTi gadawyvetiT ukmayofiloa yvela. TiToeuli<br />
mxare cdilobs meore mxaris taZridan gandevnas: kaTolikebi irwmunebian,
om taZari maTi aSenebulia da amitom maTi kuTvnilebaa. marTlmadideblebis<br />
azriT, taZari maTi agebulia. orive mxare irwmuneba, rom aqvs sakuTari poziciis<br />
myari argumentebi. saqmes arTulebs isic, rom taZris kuTvnilebis<br />
sakiTxis gadawyetaSi erevian sxvadasxva politikuri da arasamTavrobo organizaciebi.<br />
kerZod, marTlmadidebeli winamZRvari da misi mrevli Civis, rom<br />
Tavisuflebis institutis da sxva saerTaSoriso organizaciebis mier arian<br />
Sewuxebuli; am organizaciebis warmomadgenlebi sofelSi Cadian da mouwodeben<br />
mrevls, datovon taZari. aq igulisxmeba, rom SarSan kavkasiuri institutis<br />
iniciativiT, sazogadoebis sxvadasxva warmomadgeneli sof. ivlitaSi Cavida,<br />
radgan gavrcelda cnoba, rom marTlmadidebelma winamZRvarma taZris ezoSi<br />
dakrZaluli kaTolike misionerebis uZvelesi saflavebi asfaltis fenis qveS<br />
moaqcevina. winamZRvarma Casulebs ganumarta, rom mas mxolod keTili zraxvebi<br />
amoZravebda _ surda ukeT Seenaxa saflavebi.<br />
gazeTi `axali Taoba _ kviridan kviramde~,<br />
24-25 aprili, 2005 w.<br />
wyaro 3. presa religiuri konfliqtis Sesaxeb samxreT <strong>saqarTvelo</strong>s<br />
erT-erT sofelSi<br />
axalqalaqis raionis somxur sofel winubanSi adgilobrivi kaTolikebi<br />
evangelist-ormocdaaTianelebs daupirispirdnen. sofelSi 300 mosaxlea, saidanac<br />
36 ormocdaaTianelia * , danarCeni ki kaTolikebi. gazeTis mixedviT, ormocdaaTianelebis<br />
mimarT gansakuTrebuli SeuwynareblobiT adgilobrivi ka-<br />
Tolike mRvdeli – mama poRos grigoriani gamoirCeva, romelic maT winaaRmdeg<br />
eklesiaSi qadagebs. man ormocdaaTianelebs `karitasis~ fondis humanitaruli<br />
daxmarebis miwodebac Seuwyvita. saqme iqamde mivida, rom kaTolike Tanasoflelebma<br />
ormocdaaTianelebs soflis sasaflaoze Sesvla aukrZles – sxva adgili<br />
moiTxoveTo. gairkva, rom soflis saSualo skolaSi mama poRosi religiis<br />
gakveTilebs atarebs, rac kanoniTaa akrZaluli; mRvdeli am faqts TviTonac<br />
ar uaryofs.<br />
ormocdaaTianelebma Tavisi uflebebis dasacavad saxalxo damcvelis<br />
ofiss miaSures. faqtebis gadamowmebis Semdeg aq CaTvales, rom adgili aqvs<br />
aSkara religiur diskriminacias da generalur prokuraturas mimarTes.<br />
davaleba 2:<br />
n. frangiSvili, kaTolikeebi ormocdaaTianelebis winaaRmdeg,<br />
gaz. `rezonansi~, 21 ianvari, 2006 w.<br />
1. wyaroebis 2 da 3 safuZvelze gansazRvre, ra aris religiuri jgufebis konfliqtis<br />
konkretuli mizezi?<br />
2. Seni azriT, ra aris am konfliqturi viTarebis mogvarebis gza?<br />
* ormocdaaTianelebi _ marTlmadidebluri eklesiis erT-erTi seqta.<br />
117<br />
religia
118<br />
religia<br />
wyaro 4. <strong>saqarTvelo</strong>s sapatriarqos gancxadeba romis kaTolikuri<br />
eklesiis mier <strong>saqarTvelo</strong>s zogadsaganmanaTleblo skolebSi<br />
axalgazrduli klubebis Seqmnis Sesaxeb<br />
mimdinare wlis 24 agvistos romis<br />
kaTolikuri eklesiis kardinali,<br />
vaSingtonis mTavarepiskoposi Teodore<br />
(makariki) Sexvda sruliad <strong>saqarTvelo</strong>s<br />
kaTolikos-patriarqs uwmindes<br />
da unetares ilia II-s. Sexvedras,<br />
romelic <strong>saqarTvelo</strong>s sapatriarqoSi<br />
gaimarTa, eswrebodnen wminda saydris<br />
despani <strong>saqarTvelo</strong>Si, mTavarepiskoposi<br />
monsinior klaudio gujeroti,<br />
kaTolikuri daxmarebis samsaxuris<br />
warmomadgenlebi, <strong>saqarTvelo</strong>s samociqulo<br />
eklesiis mRvdelmTavrebi,<br />
sxva sasuliero da saero pirebi.<br />
saubari Seexo kaTolikuri daxmarebis<br />
samsaxuris mier SemoTava-<br />
sruliad <strong>saqarTvelo</strong>s<br />
kaTolikos-patriarqi ilia II<br />
zebul programas `vaSenoT momavali~, romelic iTvaliswinebs <strong>saqarTvelo</strong>s<br />
zogadsaganmanaTleblo skolebSi axalgazrduli klubebis Seqmnas.<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s samociqulo eklesias dauSveblad miaCnia, rom im qveyanaSi,<br />
romlis mosaxleobis absoluturi umravlesobac marTlmadidebelia, romis<br />
kaTolikuri eklesiis episkoposTa mier dafuZnebuli organizacia, <strong>saqarTvelo</strong>s<br />
sapatriarqosTan SeuTanxmeblad, anxorcielebdes saganmanaTleb lo<br />
programas saero skolebSi, rodesac <strong>saqarTvelo</strong>s kanonmdeblobiT isini religiisgan<br />
Tavisufalia. amgvari qmedebani safuZvlian ukmayofilebas iwvevs<br />
Cvens mosaxleobaSi da Crdils ayenebs romis saydarsa da <strong>saqarTvelo</strong>s marTlmadidebel<br />
eklesias Soris arsebul tradiciul urTierTobas.<br />
Sexvedraze, romelic urTierTpativiscemis atmosferoSi warimarTa, naTlad<br />
gamoikveTa orive mxaris pozicia, romelTa Sejerebis Sedegad romis kaTolikuri<br />
eklesiis warmomadgenlobam ganacxada, rom aRniSnuli programa SeCerdeba.<br />
axali ambebis saagento, 25 agvisto, 2005 weli.<br />
wyaro 5. kaTolikos-patriarqis ilia II-isa da <strong>saqarTvelo</strong>s eklesiis<br />
wminda sinodis mimarTva<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s Zlierebasa da eris erTobas dResac safuZvlad suliereba da<br />
zneobrioba unda daedos. amasTan aucilebelia TviTmyofadi cnobierebisa da<br />
kulturis SenarCuneba, romelic mTlianad qristianul msoflmxedvelobazea<br />
dafuZnebuli. amiT deda eklesia ar qadagebs karCaketilobas da odnavadac ar<br />
akninebs sxva qveynebTan urTierTobebis mniSvnelobas: piriqiT, yvelam kargad<br />
viciT, rom Cveni cxovrebis wesis Camoyalibebaze didi gavlena iqonia rogorc<br />
aRmosavleTma, ise dasavleTma,<br />
Cveni tradiciisTvis aseve miuRebelia Seuwynarebloba da agresia ucxo<br />
erebisa da aRmsareblobis warmomadgenlebisadmi. istoriulad <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />
arasodes yofila devna da Seviwroeba eTnikuri da religiuri niSniT. esaa<br />
mizezi imisa, rom aq mcxovrebi sxva erisa da sarwmunoebis warmomadgenlebi<br />
siyvaruliT arian ganmsWvalulni Cveni miwa-wylisa da xalxisadmi.<br />
`sapatriarqos uwyebani~, #35 (243), 5-11 seqtemberi, 2003 w.
wyaro 6.<br />
a) patriarqis viziti<br />
azerbaijanSi, religiaTaSorisi<br />
dialogi _<br />
,,urTierTgagebidan TanamSromlobamde”,<br />
saer-<br />
TaSoriso konferencia,<br />
baqo, 2009 weli.<br />
b) 2008 wlis 29 seqtembers 12 eklesiis warmomadgenelma monawileoba miiRo<br />
mSvidobis kurTxevaSi eCmiaZinSi (somxeTi).<br />
davaleba 3:<br />
1. Seni azriT, ras gulisxmobs kaTolikos-patriarqi karCaketilobaSi?<br />
2. imsjeleT, motanil wyaroebSi sxvadasxva aRmsareblobis warmomadgenelTa<br />
Soris warmoqmnili davis gadawyvetis rogori xerxi moinaxa da SeuZliaT<br />
Tu ara, es ori magaliTi gamoiyenon sxvadasxva aRmsareblobis warmomadgenlebma<br />
Semdgomi urTierTobebisas.<br />
3. wyaros 6 (a, b) mixedviT gansazRvre, ra mizniT Seikribnen sxvadasxva religiis<br />
liderebi.<br />
ganmazogadebeli kiTxva: istoriidan magaliTebis moSveliebiT,<br />
ra gavlenas axdens qveynis ganviTarebaze sxvadasxva religiis warmomadgenelTa<br />
TanamSromloba da urTierTSemwynarebloba?<br />
119<br />
religia
120<br />
religia<br />
28. <strong>saqarTvelo</strong><br />
marTlmadideblebisTvis?!<br />
sakvanZo kiTxva: ramdenad misaRebia fraza: <strong>saqarTvelo</strong> mxolod<br />
marTlmadideblebisTvis?<br />
wyaro 1. Tbilisi, 2010 weli, erT-erTi skolis kedeli<br />
davaleba 1:<br />
rogor fiqrobT, skolis kedelze moTavsebuli warwera aris Tu ara sxvadasxva<br />
aRmsareblobis adamianebisTvis Seuracxmyofeli?<br />
wyaro 2. <strong>saqarTvelo</strong>s mosaxleobis religiuri Semadgenloba<br />
2002 wels <strong>saqarTvelo</strong>s statistikis saxelmwifo departamentma mosaxleobis<br />
religiurobis niSniT aRwera awarmoa, romlis Sedegebi 2004 wels gaxda<br />
cnobili. gairkva: <strong>saqarTvelo</strong>s im teritoriis mosaxleoba, romelsac maSin<br />
centraluri xelisufleba akontrolebda, 4 375 535 suls iTvlida; marTlmadidebleblad<br />
Tavs 3 666 233 anu 83,9% Tvlida, kaToliked –34 727, anu 0,8%;<br />
somexTa samociqulo eklesiis wevrad –171 139, anu 3,9%; iudevelad – 3 541, anu<br />
0,1%; muslimad– 433 784, anu 9,9%; sxva religiis aRmsareblad – 28 631, anu sul<br />
0,8%; arcerTi religiis mimdevari ar iyo – 28 631, anu 0,6%.<br />
religiebi <strong>saqarTvelo</strong>Si, <strong>saqarTvelo</strong>s saxalxo damcvelTan arsebuli<br />
tolerantobis centri, Tbilisi, 2008, gv. 11.
davaleba 1:<br />
1. rogor axsni <strong>saqarTvelo</strong>Si amgvar religiur mravalferovnebas?<br />
2. moitane religiur niadagze warmoqmnili nebismieri konfliqturi viTareba<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s an msoflio istoriidan; konfliqtebis gadaWris ra gzebi<br />
gamoiyenes da ra Sedegebi mohyva maT?<br />
wyaro 3. <strong>saqarTvelo</strong>s kaTolikos-patriarqis ilia II-is mimarTva<br />
2005 w. noemberSi q. stambulSi Catarda saerTaSoriso konferencia `mSvidoba<br />
da Semwynarebloba~. konferencias sityviT mimarTa sruliad <strong>saqarTvelo</strong>s<br />
kaTolikos-patriarqma, uwmindesma da unetaresma ilia II-m. man mouwoda<br />
msoflios sxvadasxva religiis warmomadgenlebs gaerTiandnen da aqtiurad<br />
Seuwyon xeli erTa Soris ndobisa da urTierTpativiscemis aRdgenas.<br />
40%<br />
35%<br />
30%<br />
25%<br />
20%<br />
15%<br />
10%<br />
5%<br />
0<br />
38%<br />
22%<br />
biblioTeka da religiuri ganaTleba, Tbilisi, 2006, gv. 16.<br />
davaleba 2:<br />
1. ra roli SeiZleba iTamaSos eklesiam konfliqturi viTarebis mogvareba-<br />
Si Tanamedrove epoqaSi? vis SeuZlia kidev amgvari konfliqtebis mogvarebaSi<br />
monawileobis miReba?<br />
2. Seni azri, ra kavSirSia erTmaneTTan `mSvidoba da Semwynarebloba~?<br />
wyaro 4. kulturuli urTierTobis centris „kavkasiuri saxlis“ gamokiTxvis<br />
Sedegebi. 2004 wlis maisi<br />
gamoikiTxa Tbilisis saxelmwifo universitetis 170 studenti _ 65% mamakaci,<br />
35% qali; gamokiTxul Tagan marTlmadidebelia 96%, aTeisti _ 4%.<br />
religiuri rwmenis adamianebi, romlebTanac respondentebi<br />
ar isurvebdnen megobrobas<br />
grafiki #1<br />
8%<br />
7%<br />
ieRoveli baptisti muslimi budisti protes- sxva nebismi- arc erTi<br />
tanti eri marTlmadideblis<br />
garda<br />
4%<br />
1%<br />
17%<br />
3%<br />
121<br />
religia
122<br />
religia<br />
25%<br />
20%<br />
15%<br />
10%<br />
5%<br />
0<br />
religiuri rwmenis adamianebi, romlebTanac respondentebi<br />
ar isurvebdnen ojaxis Seqmnas<br />
(grafiki #2)<br />
23%<br />
16%<br />
17%<br />
13%<br />
ieRovel- baptist- muslim- budist- protes- sxva nebismi- arc erTTan<br />
Tan Tan Tan Tan tantTan erTan marTlmadideblis<br />
garda<br />
davaleba 3:<br />
1. daakavSire gamokiTxulTa pasuxebi wyaro 1-sTan da imsjele, ramdenad<br />
tolerantulia gamokiTxulTa ZiriTadi nawili.<br />
2. gamoxate Seni damokidebuleba am gamokiTxvis mimarT da Senc gaeci pasuxi<br />
imave kiTxvebs.<br />
ganmazogadebeli kiTxva:<br />
ratom unda izrunos qveynis mosaxleobis marTlmadidebelma umravlesobam<br />
sxva aRmsareblobis adamianebis uflebebze?<br />
4%<br />
2%<br />
4%<br />
22%
123<br />
religia
124<br />
religia<br />
29. kaTolikebi<br />
XX saukunis quTaisSi<br />
sakvanZo kiTxva: rogori iyo quTaisis mosaxleobis damokidebuleba<br />
adgilobrivi kaTolikebis mimarT XX saukuneSi?<br />
wyaro 1. qarTveli kaTolikebis saqmianobis Sesaxeb<br />
kaTolike misionerebisa da qarTveli kaTolikebis erT-erT did damsaxurebad<br />
unda CaiTvalos imereTSi samkurnalo saqmis danergva da misi Semdgomi<br />
ganviTareba, saafTiaqo saqmis aRorZineba, mcire sawarmo fabrikebis danergva<br />
da ucxoeTis qveynebTan savaWro ekonomikuri urTierTobebis ganviTareba. isini<br />
aseve kargad Candnen kulturul da sazogadoebriv ganviTarebaSi.<br />
nugzar kvaracxelia, quTaiseli kaTolikebi XIX saukuneSi, <strong>saqarTvelo</strong>s<br />
mecnierebaTa akademiis quTaisis n. berZeniSvilis saxelobis saxelmwifo<br />
istoriul-eTnografiuli muzeumi. quTaisis muzeumis masalebi, krebuli XI, gv. 97.<br />
wyaro 2. quTaiseli kaTolikebis saqvelmoqmedo saqmianobis Sesaxeb<br />
quTaisis kaTolikoba aris swavla-ganaTlebis mimdevari. swavlas emsaxureba<br />
maTi eklesiac da yvelaferi, rac iq aris. aq hpoveben Svebas da mfarvelobas<br />
gvemulni, Ratakni, qvrivni, oxerni, moxucni da uqonelni. mis xidad ki xsenebuli<br />
eklesia aris gamxdari da mis SeZlebul mrevlTa wvlili, romelsac<br />
isini xSirad gaiReben xolme.<br />
z. WiWinaZe, kaTolikeTa eklesia <strong>saqarTvelo</strong>Si, quTaisi, 1903, gv. 75.<br />
wyaro 3. quTaisis kaTolikuri eklesia
wyaro 4. kaTolike sasuliero pirebis moRvaweoba quTaisSi<br />
Cemi bavSvobis dros kaTolikeTa eklesiaSi mRvdeli don damiane saakaS-<br />
vili qalaqis yvela bavSvs uyvarda. axla, rom vukvirdebi, maocebs is damokidebuleba,<br />
romelic maSin kaTolike patrs hqonda xalxTan... imden SesaniSnav<br />
ambavs gviyveboda es `frangi mRvdeli~,... sxvaTaSoris, igi naklebad exeboda<br />
religiis sakiTxebs. misi Tema iyo <strong>saqarTvelo</strong>s istoria... Cvenc warmoSobiT<br />
marTlmadidebeli bavSvebi, romlebic metad aTeisturad viyaviT ganwyobili,<br />
sulganabuli vusmendiT padres.<br />
davaleba 1:<br />
mamia asaTiani, geguTis Zelqvebi,<br />
gamomcemloba `sabWoTa <strong>saqarTvelo</strong>~, Tbilisi, 1968, gv. 335-336.<br />
1. gaecani wyaroebs 1-4, upasuxe kiTxvebs, miuTiTe Sesabamisi wyaro:<br />
a) rogor dasaxldnen kaTolikebi quTaisSi?<br />
b) rogori iyo adgilobrivi mosaxleobis damokidebuleba kaTolikeTa mimarT?<br />
g) ratom eZaxdnen padre don damiane saakaSvils `frang mRvdels~?<br />
2. aRwere kaTolikeTa saqmianoba da Seafase igi?<br />
3. airCie wyaro 4-dan erTi winadadeba, romliTac daasaTaurebdi narkvevs<br />
quTaisel kaTolikebze<br />
wyaro 5. kaTolikebis saganmanaTleblo moRvaweobis Sesaxeb<br />
XIX-XX saukuneebis mijnaze quTaisSi cnobili pirovneba iyo ioseb ivanes Ze<br />
ocxeli. 1892 wels man quTaisSi daaarsa sabavSvo baRi, romelic 1903 wlamde arsebobda.<br />
1901 wlidan iyo quTaisis saTavadaznauro skolis gamge, romelic 1904<br />
wels misi iniciativiT gimnaziad gadakeTda da sikvdilamde mas xelmZRvanelobda.<br />
ioseb ocxeli iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis<br />
quTaisis ganyofilebis Tavmjdomare. sxvasTan erTad, misi erT-erTi damsaxurebaa<br />
quTaisSi wignis gamomcemlobis `ganaTleba~ da `Skolas~ daarseba.<br />
nugzar kvaracxelia, quTaiseli kaTolikebi XIX s-Si,<br />
<strong>saqarTvelo</strong>s mecnierebaTa akademiis quTaisis n. berZeniSvilis saxelobis<br />
saxelmwifo istoriul-eTnografiuli muzeumi.<br />
quTaisis muzeumis masalebi, krebuli XI, gv. 96.<br />
125<br />
religia
126<br />
religia<br />
wyaro 6. quTaisis guberniis Tavadaznauroba adgilobrivi skolis<br />
aRmzrdelze<br />
mis aRmatebulebas baton kavkasiis olqis mzrunvels<br />
quTaisis guberniis aznaurebisagan<br />
g a n c x a d e b a<br />
qvemore amisa xelis momwerni gTxovT miaqcioT Tqveni yuradReba quTaisis sa-<br />
Tavadaznauro skolas. adgilobrivma komitetma warmoadgina skolis inspeqtoris<br />
Tanamdebobaze kaci, Tumca umaRlesi ganaTlebiT, magram ara marTlmadidebluri<br />
sarwmunoebis. TavadaznaurTa skolaSi, romelic inaxeba TavadaznaurTa<br />
saSualebiT, swavlobs 500 bavSvi. yvelani quTaisis guberniis TavadaznaurTa<br />
Svilebia, sarwmunoebiT marTlmadidebelni... ar gvsurs Cveni Svilebis aRmzrdeli<br />
iyos kaTolike. batoni ioseb ocxeli WeSmariti kaTolikea.~<br />
quTaisi, 1900 wlis 12 dekemberi<br />
xels awers 15 aznauri.<br />
ilia genZexaZe, ioseb ocxeli, gamomcemloba `sabWoTa <strong>saqarTvelo</strong>~,<br />
quTaisis filiali, 1989, gv.9.<br />
davaleba 2:<br />
gaecani wyaroebs 5 da 6. ganixile, ra Sedegi mohyveboda gancxadebas? daasabuTe<br />
Seni varaudi.<br />
wyaro 7. adgilobrivi Tavadaznauri qalis pasuxi<br />
ai xelT maqvs piri im samarcxvino gancxadebisa, im saocari mowmobisa, Cveni<br />
Tavadaznaurobis sibnelisa, sibeCavisa, gonebrivi sisustisa da sruli gamoTayvanebisa...<br />
ai moismineT, ras weren es vaJbatonebi mis aRmatebulebas kavkasiis<br />
olqis mzrunvels: ocxelis moSorebas Txouloben! xels awers TxuTmeti aznauri!<br />
eseni arian Tqveni mowinave mamuliSvilebi da keTilSobili aznaurebi?...<br />
zogjer me mrcxvenia, rom maT wodebas vekuTvni!..<br />
taso lorTqifaniZe, mSobeli, Tengiz buaCiZis deda.<br />
Tengiz buaCiZe*, aRsareba, gamomcemloba `merani~, Tbilisi, 1986, gv. 21.<br />
davaleba 3.<br />
1. ipove wyaroSi 6 is sityvebi, romliTac quTaiselma qalbatonma gancxadebisadmi<br />
Tavisi damokidebuleba gamoxata.<br />
2. monaxe wyaroebSi 5 da 6 msgavsebisa da gansxvavebis niSnebi.<br />
3. ilia genZexaZis wignSi `ioseb ocxeli~ (quTaisi, 1989, gv. 9) miTiTebulia,<br />
rom aznaurTa gancxadebas Sedegi ar mohyolia. axseni, raze metyvelebs es?<br />
4. moitane da ganixile SenTvis cnobili msgavsi magaliTebi Tanamedroveobidan.<br />
* Tengiz buaCiZe _ quTaisis mkvidri, mwerali.
wyaro 8. zaqaria faliaSvilis moRvaweobis Sesaxeb<br />
a) didi saeklesio da sazogado moRvawe sruliad <strong>saqarTvelo</strong>s kaTolikos<br />
patriarqi kalistrate cincaZe da saxelovani kompozitori zaqaria faliaSvili,<br />
aRmsareblobaTa sxvaobis miuxedavad, erTad iRvwodnen pedagogiur da<br />
saeklesio safuZvelze. z. faliaSvilma quTaisis kaTolikur eklesiaSi aRzrdilma,<br />
Semdgom _ Tbilisis feriscvalobis kaTolikuri taZris orRanistma<br />
da regentma, Tavs ido qarTuli marTlmadidebluri sagaloblebis Seswavla<br />
da damuSaveba. man <strong>saqarTvelo</strong>Si pirvelma gadaiRo notebze `wminda ioane<br />
oqropiris wirvis wesi~ da Seadgina qal-vaJTa oTx xmaze mgalobeli gundi.<br />
nugzar papuaSvili, zaqaria faliaSvili _ mogoneba,<br />
gazeTi `<strong>saqarTvelo</strong>s kaTolike~, Tbilisi, Jurnali `saba~, Tbilisi,<br />
#1, 1994, aprili, gv. 5.<br />
b) xom iciT `frangi“ var da roca `frangebis~ yuramde miva Saqro (zaqaria)<br />
sakuTari iniciativiT swers marTlmadidebeli eklesiis sagaloblebs, meti<br />
rom ar vTqva, ar momiwonebeno. sul sxva STabeWdileba moxdeba, roca gaigeben<br />
Saqro sazogadoebis davalebiT swers sagaloblebso,~ _ uTqvams kaTolikos<br />
patriarq kalistrate cincaZisaTvis zaqaria faliaSvils (1938 w).<br />
davaleba 4:<br />
nugzar papuaSvili, zaqaria faliaSvili _ mogoneba, Jurnali `saba~,<br />
#9 (21), 2004, seqtemberi, gv. 6.<br />
1. axseni wyaro 7-is safuZvelze:<br />
a) ras gulisxmobdnen Tanamedroveebi saxelwodeba `frangis~ qveS?<br />
b) risi eSinoda zaqaria faliaSvils?<br />
wyaro 9. saqvelmoqmedo fondis `<strong>saqarTvelo</strong>s karitasis~ Sesaxeb<br />
15 welia moqmedebs quTaisSi da mTel <strong>saqarTvelo</strong>Si kaTolikur eklesiasTan<br />
arsebuli saqvelmoqmedo fondi `karitasi~, romelic axorcielebs humanitarul<br />
proeqtebs. bavSvTa saganmanaTleblo centri, ufaso ambulatoria<br />
invalidTa da pensionerTaTvis, ufaso medikamentebi, Sin movlis sapatronaJo<br />
samsaxuri, devnilebis daxmarebis programa, ufaso sasadilo umweoTaTvis,<br />
puris sacxobi (30 dasaqmebuli). am proeqtebSi dasaqmebulTa absoluturi umravlesoba<br />
marTlmadidebelia.<br />
davaleba 5.<br />
interviu levan begiSvilTan, saqvelmoqmedo fondis `<strong>saqarTvelo</strong>s karitasis~<br />
xelmZRvanelTan, Caiwera naTia namiWeiSvilma, 2010, 5 ivnisi.<br />
1. Seadare wyaro 9 wina wyaroebs da axseni, ra cvlilebebi moxda kaTolikebsa<br />
da marTlmadideblebs Soris urTierTobaSi?<br />
ganmazogadebeli kiTxva: ratom Tvlidnen Tavs sxvadasxva konfesiis<br />
adamianebi, maT Soris, kaTolikebi, upirvelesad, WeSmarit quTaislebad?<br />
127<br />
religia