03.06.2013 Views

mravaleTnikuri saqarTvelo

mravaleTnikuri saqarTvelo

mravaleTnikuri saqarTvelo

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

ogor vicxovreT<br />

erTad XX saukuneSi<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si


saswavlo masalebis krebuli momzadebulia proeqtis `tolerantobis mSenebloba<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si istoriis swavlebis gziT~ farglebSi, holandiis sagareo saqmeTa<br />

saministros centraluri da aRmosavleT evropis socialuri transformaciis<br />

programis (matra) dafinansebiT<br />

evroklio/matras proeqti 2008/2011<br />

rogor vicxovreT erTad XX saukuneSi <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

29 samuSao furceli (gakveTili) istoriis interaqtiuli swavlebisaTvis<br />

koordinatorebi<br />

ioke van der leu-rurdi, evroklios _ istoriis pedagogTa evropuli asociaciis<br />

aRmasrulebeli direqtori, proeqtis mTavari menejeri<br />

stiven stigersi, blandin smilanski, patrik barkeri, evroklios _ istoriis pedagogTa<br />

evropuli asociaciis samdivnos wevrebi, proeqtis menejerebi<br />

nana cixisTavi, elene meZmariaSvili, profesorebi, istoriis maswavlebelTa<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s asociacia, proeqtis koordinatorebi<br />

proeqtis adgilobrivi eqspertebi<br />

Tea qarCava, erovnuli saswavlo gegmebisa da Sefasebis centris istoriis eqsperti<br />

levan axvlediani, erovnuli saswavlo gegmebisa da Sefasebis centris gazeT<br />

`dialogis~ proeqtis menejeri<br />

giorgi gaxelaZe, profesori, ilias universiteti<br />

saerTaSoriso eqspertebi<br />

rumiana kuSeva, mTavari eqsperti, profesori, informaciisa da praqtikos pedagogTa<br />

momzadebis departamentis direqtori, evroklio-s proeqtis `evropis dialogi,<br />

kulturis cisartyela momavlisaTvis~ koordinatori, bulgareTi<br />

robert maieri, doqtori, ufrosi mecnier-TanamSromeli, georg ekertis<br />

saxelmZRvaneloebis kvlevis saerTaSoriso instituti, braunSvaigi, germania<br />

eial navehi, profesori, israelis demokratiis institutis ufrosi mecnier-<br />

TanamSromeli, politikuri saganmanaTleblo proeqtis xelmZRvaneli, israeli<br />

viken Ceteriani, doqtori, programa CIMERA-s direqtori, Sveicaria<br />

elma hasimbegoviCi, humanitarul mecnierebaTa magistri, evroklio-s saresurso<br />

wignis `Cveulebrivi xalxi araCveulebriv qveyanaSi. yoveldRiuri cxovreba bosniahercogovinaSi,<br />

xorvatiasa da serbiaSi 1945-1990 wlebSi~ Tanaredaqtori, bosniahercogovina<br />

margaret gestsdotiri, islandiis universiteti, reikiavikis armulis kolejis<br />

istoriis pedagogi, evroklios yofili prezidenti da sabWos wevri, islandia<br />

din smarti, profesori, dasavleT inglisis universiteti, bristoli, evroklios<br />

yofili prezidenti, evroklios sabWos wevri, britaneTis istoriis maswavlebelTa<br />

saganmanaTleblo qselis (HTEN) mdivani da istoriis swavlis, swavlebisa da kvlevis<br />

saerTaSoriso Jurnalis saredaqcio kolegiis wevri, didi britaneTi<br />

Zintra liepina, pedagogi, istoriis swavlebis meTodisti, evroklios sabWos yofili<br />

wevri, istoriis pedagogTa latviis asociaciis wevri, latvia<br />

oliver raisneri, doqtori, adamianis uflebaTa programis menejeri, evrokomisiis<br />

delegacia <strong>saqarTvelo</strong>Si, germania<br />

ineke veldhuis-meesteri, damoukidebeli konsultanti istoriis swavlebis<br />

meTodologiaSi, istoriis pedagogTa holandiis asociacia, niderlandebi<br />

fransuaz kompanie, doqtori, kulturis organizaciisa da menejmentis departamenti,<br />

sociologiis fakulteti, vriies universiteti, amsterdami, niderlandebi<br />

tomas Serloki, profesori, vest pointis samxedro akademia, amerikis SeerTebuli<br />

Statebi<br />

iulia kuSneriova, pedagogi, istoriis swavlebis meTodisti, evroklio/matras proeqtis<br />

`kulturebis mozaika~ Tanaavtori, istoriis maswavlebelTa moskovis asociacia,<br />

ruseTi<br />

irina kostiuki, pedagogi, istoriis swavlebis meTodisti, evroklio/matras proeqtis<br />

„axali droeba, axali istoria“ koordinatori, nova_doba, istoriis maswavlebelTa<br />

ukrainis asociacia, ukraina


saredaqcio kolegia<br />

rumiana kuSeva (mTavari redaqtori), elisabed CubiniSvili, nina zulumiani, manana<br />

SeyilaZe, evelina mamedova, oliver raisneri (konsultanti)<br />

avtorebi<br />

jgufi: multieTnikuri <strong>saqarTvelo</strong><br />

nino Ciqovani (jgufis xelmZRvaneli), marlen Sengelia, zurab laoSvili (1), seda<br />

melkumiani (2; 3), nona WiRlaZe (4), elene bodaveli (5; 6), nana soloRaSvili (7),<br />

qeTevan qvliviZe (8), Sorena xecuriani (9)<br />

jgufi:Oojaxi da yoveldRiuri cxovreba<br />

naira mamukelaSvili (jgufis xelmZRvaneli; 15; 16), nugzar molaSvili (10)<br />

nargiz nabieva, elura alieva (11), madona miqelaZe (12), nana agasaSvili (13), lamara<br />

margoSvili (14)<br />

jgufi:Omigracia<br />

cira CikvaiZe (jgufis xelmZRvaneli; 18; 22; 23), ia xubaSvili (17; 23), lela<br />

kakaSvili, oTar janeliZe (19; 20), amiran jamagiZe (21)<br />

jgufi:Oreligia<br />

beso lorTqifaniZe (jgufis xelmZRvaneli; Tanaavtori 24-28), naTia fircxalava<br />

(Tanaavtori 24-26), qeTevan sturua (Tanaavtori 27, 28), naTia namiWeiSvili, nugzar<br />

bardaveliZe (29)<br />

rukebi Seadgina manana SeyilaZem<br />

didi madloba niderlandebis samefos mTavrobas, matras programas proeqtis<br />

dafinansebisaTvis<br />

gamomcemlobis redaqtori _ naTela Tuxareli<br />

dizaini da kompiuteruli uzrunvelyofa _ mavra bancuri<br />

istoriis maswavlebelTa <strong>saqarTvelo</strong>s asociacia (imsa)<br />

krebuli ganTavsebulia imsa-s vebgverdze www.imsa.ge<br />

ISBN 978-9941-0-3633-0


Zvirfaso megobaro,<br />

am wignis daxmarebiT gaigeb, Tu rogor vicxovreT erTad XX saukuneSi Cvens<br />

samSobloSi _ <strong>saqarTvelo</strong>Si sxvadasxva erovnebisa da religiuri mrwamsis<br />

adamianebma. es wigni dagafiqrebs kiTxvebze: ra gavlena iqonia wina saukunis<br />

mniSvnelovanma istoriulma movlenebma Cvens Tanacxovrebaze? ratom miiCnevdnen<br />

gansxvavebuli erovnebisa da rwmenis adamianebi Tavs Cveni qveynis sruluflebian<br />

moqalaqeebad an ra uSlida maT xels amaSi? rogor moaxerxes mcirericxovanma<br />

erebma da religiuri mimdinareobebis warmomadgenlebma TavianTi TviTmyofadobis<br />

SenarCuneba? ram Seuwyo an SeuSala amas xeli? ra roli iTamaSes maT <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

XX saukunis istoriaSi da a.S.<br />

amisaTvis gaecnobi sxvadasxva saxis wyaroebs, romlebic dajgufebulia oTxi didi<br />

Temis _ mravalerovani <strong>saqarTvelo</strong>, ojaxi da yoveldRiuri cxovreba, migracia<br />

da religia _ mixedviT. es is Temebia, romelTa gacnoba Sen gverdiT mcxovreb<br />

sxvadasxva erovnebisa da rwmenis adamians ufro axlobels gaxdis. darwmundebi,<br />

rom erovnuli da religiuri mravalferovneba Cveni samSoblos simdidrea, rom<br />

mxolod mSvidobiani Tanacxovreba, urTierTgageba, erTmaneTis kulturis, adaT-<br />

Cvevebis, tradiciebisa da Rirebulebebis codna, urTierTpativiscema qveynis<br />

warmatebuli ganviTarebis sawindaria.<br />

yoveli gakveTili moicavs sakvanZo da ganmazogadebel kiTxvebs, sxvadasxva saxis<br />

wyarosa da mravalferovan davalebebs. sakvanZo kiTxva dagexmareba aRmoaCino<br />

gakveTilis mTavari idea, ganmazogadebeli ki _ am ideis irgvliv msjelobasa da<br />

daskvnebis gamotanaSi. wyaroebi ise aris SerCeuli, rom erTsa da imave sakiTxze<br />

zogjer gansxvavebul Sexedulebas gaecno. davalebebi sxvadasxva sakiTxisadmi<br />

sakuTari damokidebulebis CamoyalibebaSi dagexmareba.<br />

am wignis SeqmnaSi bevrma adamianma miiRo monawileoba. avtorebi sxvadasxva<br />

erovnebisa da mrwamsis warmomadgenlebi arian, magram yvelas erTi mizani<br />

amoZravebda. imedi gvaqvs, es wigni erTmaneTis, sxvadasxva erovnebis <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

moqalaqeebis ukeT gacnobaSi dagexmareba da urTierTpativiscemas gaswavlis.


ogor vicxovreT erTad<br />

XX saukuneSi <strong>saqarTvelo</strong>SiY<br />

29 samuSao furceli (gakveTili) istoriis<br />

interaqtiuli swavlebisaTvis<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

1. „Tbilisuri ezo“ ................................................................................................................6<br />

2. CavabareT Tu ara tolerantobis gamocda avbedobis Jams? .......10<br />

3. duxoborebi <strong>saqarTvelo</strong>Si .....................................................................................14<br />

4. „kavkasiuri ezo“ sofel baraleTSi.............................................................16<br />

5. cxinvali 1990–iani wlebis dasawyisamde –<br />

erTianoba mravalferovnebaSi ........................................................................20<br />

6. ra moxda TbilisSi 1956 wlis 9 marts? ................................................24<br />

7. 1989 wlis 9 aprili ........................................................................................................26<br />

8. Tbilisis melpomena<br />

(XX saukunis Tbilisis Teatraluri cxovreba) .......................... 30<br />

9. edemis baRi „samxreTis cimbirSi“ .................................................................. 34<br />

ojaxi da yoveldRiuri cxovreba<br />

10. Sereuli qorwinebebi <strong>saqarTvelo</strong>Si XX saukunis<br />

meore naxevarSi ................................................................................................................. 38<br />

11. erTi quCa marneulSi ...................................................................................................42<br />

12. xalxTa `WianWvelebis bude“ CaqvSi ..............................................................46<br />

13. udiebi XX saukunis qarTul garemoSi ..................................................... 50<br />

14. qistebi XX saukunis <strong>saqarTvelo</strong>Si ............................................................. 54<br />

15. espaneli bebiis istoria .......................................................................................... 58<br />

16. eTnokonfliqtebi da bavSvebi ............................................................................62


migracia<br />

17. `gayofili lukma~ ...........................................................................................................66<br />

18. mudmivad samSoblos ZiebaSi<br />

(mesxeTidan deportirebulebi) ..........................................................................70<br />

19. rusTavi – „ormoci Zmis“ qalaqi ..................................................................... 78<br />

20. `agorebuli qvebi~ (ekologiuri migrantebi <strong>saqarTvelo</strong>Si) 84<br />

21. medlis ori mxare: qarTvelebi da osebi<br />

(XX saukunis 90-iani ww) ...........................................................................................90<br />

22. sami qalis dRiuri:<br />

baltiispirelebis bedi <strong>saqarTvelo</strong>Si .....................................................94<br />

23. `sxva <strong>saqarTvelo</strong> sad aris?~: 1990-iani wlebis emigracia .....102<br />

religia<br />

24. kanoni da realoba .......................................................................................................106<br />

25. „uRmerTo“ <strong>saqarTvelo</strong> ............................................................................................108<br />

26. faruli locva ..................................................................................................................112<br />

27. TanamSromloba Tu Seuwynarebloba?! .......................................................116<br />

28. <strong>saqarTvelo</strong> marTlmadideblebisTvis ......................................................120<br />

29. kaTolikebi XX saukunis quTaisSi .............................................................124


6<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

1. `Tbilisuri ezo~<br />

a)<br />

sakvanZo kiTxva: ras niSnavs `Tbilisuri ezo~?<br />

wyaro 1. Tbilisis mosaxleobis erovnuli Semadgenloba<br />

1930-ian wlebSi Tbilisis mosaxleobis umetesobas warmoadgendnen qarTvelebi,<br />

somxebi da rusebi. danarCeni eTnikuri jgufebidan Tavisi raodenobiT gamoir-<br />

Ceodnen osebi, qurTebi, berZnebi, ebraelebi, azerbaijanelebi da ukrainelebi.<br />

,,Tbilisi~, ekonomikur-geografiuli gamokvleva, Tb., 1989, gv.128.<br />

wyaro 2. XX saukunis dasawyisis Tbilisuri saxli, ezo da quCa<br />

b)


wyaro 3. `Semosavliani saxlebis~ * mdebareoba TbilisSi XX saukunis dasawyisSi<br />

„შემოსავლიანი სახლების“ მდებარეობა თბილისში<br />

md. vere<br />

12<br />

kus tba<br />

პირობითი აღნიშვნები<br />

1... თბილისის უბნები<br />

„შემოსავლიანი<br />

სახლების“<br />

მდებაჽეობა<br />

davaleba 1:<br />

lisis tba<br />

md. wavkisisxevi<br />

14<br />

11<br />

1. კჽანისი<br />

2. ოჽთაჭალა<br />

3. ხაჽფუხი<br />

4. აბანოთუბანი<br />

5. კალა<br />

6. სოლოლაკი<br />

7. კალოუბანი<br />

8. გაჽეთუბანი<br />

9. მთამინდა<br />

10. ვეჽე<br />

11. ვაკე<br />

12. ბაგები<br />

13. საბუჽთალო<br />

14. დელისი<br />

13<br />

9<br />

6<br />

10<br />

8<br />

26<br />

7<br />

5<br />

4<br />

3<br />

27<br />

28<br />

29<br />

1<br />

15<br />

2<br />

15. ვაშლიჯვაჽი<br />

16. დიღომი<br />

17. დიდი დიღომი<br />

18. ავჭალა<br />

19. გლდანი<br />

20. მუხიანი<br />

21. ავშნიანი<br />

23 24<br />

22<br />

22. ალექსანდეჽსდოჽფი<br />

23. დიდუბე<br />

24. ნაძალადევი<br />

25. ზღვისუბანი<br />

26. კუკია<br />

27. ჩუღუჽეთი<br />

28. ჽიყე<br />

16<br />

17<br />

1. moZebne rukaze Tbilisis is ubnebi, sadac e.w. ,,Semosavliani saxlebi~ arsebobda.<br />

2. ivaraude, ratom gaCnda aseTi saxlebi da ra istoriulma movlenebma Seuwyo<br />

amas xeli?<br />

* XIX saukunis meore naxevridan, Tbilisis swrafi zrdis gamo, gavrcelda ramdenimesarTuliani gasaqiravebel<br />

binebiani saxlebi, romlebsac Semosavlian saxlebs uwodebdnen.<br />

25<br />

md. mtkvari<br />

30<br />

29. ისანი<br />

30. ვაჽკეთილი<br />

31. საჯეიჽნო<br />

32. ნავთლუღი<br />

33. ლოჭინი<br />

34. ფონიჭალა<br />

32<br />

20<br />

34<br />

md. mtkvari<br />

Tbilisis zRva<br />

19<br />

18<br />

21<br />

33<br />

31<br />

7<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


8<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

wyaro 4. ingliseli diplomati Tbilisis Sesaxeb<br />

…. . . iq cxovroben ara marto qarTvelebi, aramed rusebi, somxebi, sparse-<br />

lebi, TaTrebi, cota evropelebi, saxeldobr, germanelebi, frangebi da sxvani<br />

. . .…Tbilisi iseTi qalaqia, sadac adamianma SeiZleba icxovros ise, rom sevda<br />

ar stanjavdes . . .……<br />

davaleba 2:<br />

ser jon oliver uordropi (1864-1948), ingliseli diplomati.<br />

ganmarte, wyaro 4-is mixedviT, ras SeiZleba niSnavdes uordropis gamonaTqvami<br />

Tbilisis Sesaxeb?<br />

wyaro 5. yoveldRiuri cxovreba Tbilisur ezoSi<br />

a) davibade da gavizarde veraze, wilkanis q. #7-Si (axlandeli RambaSiZis<br />

quCa). iq vcxovrobdi XX saukunis 30-iani wlebidan, 33 wlis ganmavlobaSi.<br />

es iyo lamazi, orsarTuliani saxli, sadac Svidi ojaxi cxovrobda. Cveni<br />

ezo gamoirCeoda mravalerovani mosaxleobiT. iq vcxovrobdiT qarTvelebi,<br />

polonelebi, rusebi, somxebi da azerbaijanelebi. erTmaneTTan imdenad kargi<br />

damokidebuleba gvqonda, rom davnaTesavdiT naTelmironobiT. Cveni ojaxebis<br />

saxlis kari arc ki iketeboda, mxolod quCis kars ketavdnen. erTxel, maxsovs<br />

skolidan davbrundi. Cemi ojaxis wevrebi Sin ar damxvdnen. Cvenma polonelma<br />

mezoblebma SemipatiJes da gamimaspinZldnen kidec.<br />

Tu romelime mezobels stumari Camouvidoda da Sin aravin daxvdeboda, aucileblad<br />

meore mezobeli SeipatiJebda xolme. diasaxlisebi erTad midiodnen<br />

bazarSi da saRamoobiT Cais svamdnen. Tumca iyo xolme uTanxmoebac, magram<br />

ZiriTadad yofiTi problemebis gamo.<br />

b)<br />

interviu Tbilisis mcxovrebTan izolda robaqiZesTan, 77 wlis,<br />

Caiwera S. xecurianma, 2009 wlis 26 seqtemberi.<br />

qurTebis qorwili


g) 20 weli vicxovre e.w. ,,Semosavlian saxlSi~, romelsac Cven italiur saxls<br />

veZaxdiT. aseT ezoSi davibade da Cemi bavSvobis megobrebic osebi, somxebi,<br />

ukrainelebi, qarTvelebi, berZnebi da azerbaijanelebi iyvnen. maxsovs Cveni papebi<br />

aRdgomas erTmaneTs saaRdgomo kvercxebis WaxuniT ulocavdnen. qalebic<br />

megobrobdnen, Tumca sarecxis gamo konfliqtic mosdiodaT (isini erTmaneTs<br />

ejibrebodnen, vis ufro qaTqaTa sarecxi eqneboda). mamakacebi nardis TamaSiTa<br />

da qeifiT irTobdnen Tavs, bavSvebi ki erTmaneTis enaze vsaubrobdiT. yoveldRiur<br />

cxovrebaSi SeviswavleT somxebma qarTuli, qarTvelebma somxuri, azerbaijanuli<br />

da ukrainuli enebi.<br />

Tbilisis mcxovrebis 48 wlis rita saakianis interviu.<br />

Caiwera S.xecurianma, 2009 wlis 26 seqtemberi.<br />

d) Cvens ezoSi ukve meramdene Taoba daibada XX saukunis dasawyisidan dRemde.<br />

erTad cxovrobdnen Cveni papebi, mamebi, Cemi Taoba da axla Cveni Svilebic.<br />

magram unda iTqvas, rom 1990-iani wlebidan mezoblebma masobrivad daiwyes<br />

<strong>saqarTvelo</strong>dan wasvla. ebraeli israelSi wavida, rusi mezobeli qaliSvilebma<br />

waiyvanes ruseTSi, zogierTi somexi germaniaSi wavida. maTi gadinebis Ziri-<br />

Tadi mizezebi ekonomikuri da socialuri viTareba iyo. am mezoblebis binebi<br />

SemdgomSi afxazeTidan devnilebma iyides.<br />

Tbilisis mcxovrebis 53 wlis qeTevan gvinCiZis interviu.<br />

Caiwera S.xecurianma, 2009 wlis 26 seqtemberi.<br />

davaleba 3:<br />

1. daasaxele <strong>mravaleTnikuri</strong> mosaxleobis Tanacxovrebis dadebiTi mxareebi.<br />

2. monaxe wyaroSi 5 a, g, d fraza, romelic uordropis azrs adasturebs.<br />

3. ivaraude, ra roli iTamaSa msgavsi atmosferos SeqmnaSi `Semosavlianma<br />

saxlebma~?<br />

4. dawere vikipediisTvis mokle informacia `Tbilisur ezoebze~ da moamzade<br />

is vebgverdze dasadebad.<br />

5. gaiTamaSeT scena Tbilisuri ezos cxovrebidan.<br />

BB<br />

ganmazogadebeli kiTxva: raSi gamoixateba Tbilisuri ezoebis gansakuTrebuli<br />

koloriti?<br />

9<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


10<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

2. CavabareT Tu ara tolerantobis<br />

gamocda avbedobis Jams<br />

sakvanZo kiTxva: SeiZleba Tu ara eTnokonfliqtebis fonze keTilmezoblobis<br />

SenarCuneba?<br />

wyaro 1. 1990-iani wlebis dasawyisis konfliqtis Sedegebi cxinvalis<br />

SemogarenSi<br />

davaleba 1:<br />

a. konfliqtis zona, b. sofeli ergneTi,<br />

1993 wlis noemberi 1992 wlis aprili<br />

daakvirdi wyaro 1-s. eTnokonfliqtis ra Sedegebi Cans fotosuraTebze da,<br />

Seni azriT, ra darCa kadrs miRma?<br />

wyaro 2. oficialuri informacia ergneTis bazrobaze<br />

1996 wels amoqmedda `ergneTis bazroba~, sadac gaCaRebuli iyo kontraban-<br />

duli saqonliT vaWroba. igi swrafad iqca didi Semosavlis wyarod. savaraudod,<br />

am bazrobis gavliT, <strong>saqarTvelo</strong>Si Semoedineboda da <strong>saqarTvelo</strong>dan<br />

cxinvalis regionis gavliT ruseTSi gadioda miliard dolaramde Rirebulebis<br />

kontrabanduli saqoneli. ergneTis bazrobis meSveobiT danarCen <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

narkotikebi da iaraRi vrceldeboda.<br />

gayinuli konfliqtebi, 1994-1999 wlebi.<br />

http://www.report.smr.gov.ge/chapter2.html


wyaro 3. ergneTis bazrobis adgilmdebareoba<br />

wyaro 4. ergneTis bazrobis<br />

satelituri<br />

suraTi (2001 w.)<br />

wyaro 5. ergneTis bazrobaze<br />

davaleba 2:<br />

a b<br />

avtori: zurab laoSvili<br />

1. gaaanalize wyaroebi 3, 4 da 5. riT axsni ergneTis bazrobis arsebobas?<br />

rogor axsni mis adgilmdebareobas? ratom SeiZleba miviCnioT ergneTis<br />

bazroba TavisTavad Seqmnil saxalxo bazrobad?<br />

2. aRwere wyaro 5 a da b. erTi SexedviT, ra STabeWdilebas tovebs gareSe damkvirvebelze<br />

es fotoebi?<br />

11<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


12<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

wyaro 6. ergneTis bazrobis movaWris mogonebebi<br />

2003 wels, bedis sacdelad, benzinmzidiT ufulod CavediT ergneTis bazrobaze.<br />

iq sruliad SemTxveviT SevxvdiT cxinvalel osebs, romlebmac benzini<br />

SemogvTavazes, Tanxas ki realizaciis Semdeg gadavixdidiT. daTqmul vadaSi<br />

fuli CavutaneT da ase avawyeT biznesi. male naTel-mironebic gavxdiT.<br />

interviu Tbilisel moqalaqe levan petriaSvilTan, 48 wlis,<br />

Cawera marlen Sengeliam, 2009 wlis 5 oqtomberi.<br />

wyaro 7. xelisufleba cxinvalis regionSi viTarebis gamwvavebis Sesaxeb<br />

2004 wlis agvistosTvis cxinvalis regionSi mdgomareoba ukiduresad gamwvavda.<br />

samarTaldamcavebma daiwyes qmediTi RonisZiebebis gatareba kontrabandis<br />

aRsakveTad.<br />

vardebis revoluciis Semdgomi periodis angariSi, 2008 wlis ianvari,<br />

http://diaspora.ge/files/faili/chapter4.html<br />

wyaro 8. ergneTis bazrobis teritoria 2004 wels<br />

davaleba 3:<br />

1. gansazRvre, wyaroebis 2-7 mixedviT, rogor afasebdnen ergneTis bazrobas<br />

saxelmwifo organoebi da sazogadoeba?<br />

2. Camoayalibe Seni sakuTari pozicia ergneTis bazrobis arsebobasTan dakav-<br />

SirebiT.<br />

wyaro 9. xelisufleba ergneTis bazrobis daxurvis Sedegebis Sesaxeb<br />

cxinvalis regionis konfliqtis zonaSi arsebuli ergneTis bazrobis daxurvam<br />

da kontrabanduli gzebis gadaketvam sabaJo Semosavlebi mkveTrad gazarda<br />

da sabaJo gegmebis Sesrulebam [2004w.-red.] ianvar-agvistoSi 107% Seadgina.<br />

cxin valis regionSi arsebuli kontrabanduli tvirTbrunvis gamo <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

120 milioni aSS dolaris zarali adgeboda yovelwliurad.<br />

`sivil jorjia~, 2004 wlis 2 seqtemberi


wyaro 10. damoukidebeli eqsperti ergneTis bazrobis mniSvnelobaze<br />

roca cxinvalSi ergneTis bazroba iyo, osuri mosaxleoba qarTuli mxarisken<br />

iyo gadmoxrili _ lari trialebda, nebismieri qarTveli gadadioda cxinvalis<br />

regionSi da iqidan ruseTSic midioda. qarTul-osur soflebs Soris<br />

iyo vaWroba, mimosvla, Sereuli qorwinebebi. ndoba iyo aRdgenili, cxinvalSi<br />

ukve qarTuli laparaki ismoda. perspeqtiva arsebobda.<br />

afxazeTis mimarTulebiTac saWiroa ergneTis bazrobis msgavsi ram, rom ra-<br />

RaciT davainteresoT. ra Tqma unda, ukanonoba, iaraRi da narkotikebi ar unda<br />

iyos, magram narkotikebis Semotanis gamo bazroba ar unda daiketos.<br />

eqsperti konfliqtologi paata zaqareiSvili. gazeTi `rezonansi~,<br />

2008 wlis 23 marti.<br />

wyaro 11. adgilobrivi mcxovrebi ergneTis bazrobis Sesaxeb<br />

mimaCnia, rom ergneTis bazrobis daxurva iyo danaSauli da ara Secdoma.<br />

ramdeni xalxi iyo dasaqmebuli? es aucilebeli iyo Cveni xalxis xelaxali<br />

urTierTobisa da damegobrebisaTvis. moSales im motiviT, rom korufcias vebrZviTo.<br />

korufcias ise unda ebrZolo, rom xalxi umuSevari datovo?<br />

interviu ergneTidan devnil Salva kasraZesTan, 82 wlis,<br />

Cawera zurab laoSvilma, 2008 wlis 25 agvisto.<br />

wyaro 12. qarTveli Jurnalistebi ergneTis bazrobis daxurvis Sedegebis<br />

Sesaxeb<br />

TiTqos Znelia imsjelo axla am Temaze, magram ergneTis bazrobis fenomeni<br />

qarTul-osuri pirdapiri urTierTobebisaTvis, TumcaRa cudi formebiT,<br />

magram uaRresad momgebiani iyo. imis magivrad, rom am urTierTobebisaTvis<br />

legitimuri xasiaTi miecaT, ergneTis bazrobis daketvam qarTul-osuri urTierTobebis<br />

wyveta gamoiwvia.<br />

davaleba 4<br />

ramaz abaiSvili, gazeTi `lanCxuTi~, 2009 wlis 24 ianvari.<br />

daiyaviT movaWreebisa da xelisuflebis warmomadgenlebis jgufebad.<br />

a) gaaanalizeT wyaroebi 9-12 da CamoayalibeT jgufSi SeTanxmebuli mosazreba<br />

ergneTis bazrobis arsebobis an daxurvis mizanSewonilobis Sesaxeb.<br />

b) xelisuflebaSi rom iyo, ras moimoqmedebdi, saxelmwifos interesebidan<br />

gamomdinare?<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ramdenad SeiZleboda, rom ergneTis<br />

bazrobis msgavsi adgili yofiliyo konfliqtSi monawile mxareebis,<br />

erTdroulad, gamTiSveli da gamaerTianebeli?<br />

13<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


14<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

3. duxoborebi <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

samcxe-javaxeTi, sofeli gorelovka<br />

sakvanZo kiTxva: rogor SeZles duxoborebma * TviTmyofadobis<br />

Senar Cuneba XX saukunis <strong>saqarTvelo</strong>Si?<br />

wyaro 1. <strong>saqarTvelo</strong>Si duxoborebis dasaxlebis istoria.<br />

XVIII saukunis miwuruls mefis ruseTSi religiuri seqtebi idevneboda. miiCnevdnen,<br />

rom seqtis mimdevrebi, jarSi samsaxursa da gadasaxadebze uaris<br />

TqmiT, aryeven saxelmwifos safuZvels, ris gamoc maT warudgines ultimatumi:<br />

an mieRoT marTlmadidebloba, an CrdiloeT kavkasiaSi gadasaxlebuliyvnen.<br />

1839 -1845 wlebSi duxoborebi dasaxlebulebi iyvnen <strong>saqarTvelo</strong>s or region-<br />

Si: samcxe-javaxeTsa da qvemo qarTlSi. aq maT garkveuli SeRavaTebi miiRes:<br />

gaTavisufldnen religiuri devnisagan, gadasaxadebisa da samxedro samsaxurisagan.<br />

javaxeTSi sul 495 ojaxi, 4097 duxoboris SemadgenlobiT, dasaxlda.<br />

XX saukunis dasawyisSi <strong>saqarTvelo</strong>Si mcxovrebi duxoborebi misdevdnen<br />

cxenebis moSenebas, mecxvareobas, yvelis warmoebas. duxoborebis meurneobebi<br />

saferxe da CorTiT mosiarule cxenebis msxvili mimwodeblebi gaxdnen.<br />

davaleba 1:<br />

ala beJenceva. duxoboris qveyana, gamomcemeli _ saerTaSoriso kulturul-<br />

saganmanaTleblo kavSiri `rusuli klubi“, Tbilisi, 2007, gv. 100,<br />

http://www.ecmicaucasus.org/upload/publications/working_paper_35_rus.pdf (rusul enaze).<br />

1. wyaro 1-is mixedviT:<br />

a) daasaxele samcxe-javaxeTSi duxoborebis gadasaxlebis mizezebi.<br />

b) CamoTvale duxo borebisaTvis tradiciuli meurneobis dargebi. gaixsene<br />

samcxe-javaxeTis geografiuli pirobebi da axseni, ratom misdevdnen isini,<br />

ZiriTadad, mesaqonleobas.<br />

wyaro 2. duxoborebi koleqtivizaciis wlebSi<br />

sabWoTa koleqtivizaciis procesSi, duxoborebisaTvis tradiciuli disciplinis<br />

wyalobiT, maTi kolmeurneobebi male yvelis mwarmoebel yvelaze<br />

momgebian meurneobebad gadaiqca.<br />

hedvig lomi, duxoborebi <strong>saqarTvelo</strong>Si: miwis mflobelobis da eTnosTa Sorisi ur-<br />

TierTobebis sakiTxis kvleva ninowmindis raionSi. evropuli centri umciresobebis<br />

sa kiTxebSi, samuSao moxseneba 35, noemberi, 2006, gv. 5 (rusul enaze).<br />

davaleba 2:<br />

daasaxele, XX saukunis romeli wlebi igulisxmeba wyaroSi 2?<br />

* duxoborebi _ eTnikuri rusebi, romlebic cxovroben ruseTSi, kavkasiasa da kanadaSi. sityva<br />

„duxo bori“ niSnavs „sulisTvis mebrZols“. marTlmadidebluri seqta, romelic 1780-ian wlebSi warmoiSva.<br />

uars amboben religiur simbolikaSi eklesiaze, sasuliero pirebze. maTTvis RmerTi yvela adamianSia.


wyaro 3. duxoborebis skola sofel gorelovkaSi<br />

wyaro 4. duxoborebis religiuri tradiciebi<br />

davaleba 3:<br />

gorelovkaSi arsebuli rusuli<br />

skola aSenebulia cnobili rusi mwerlis<br />

lev nikolozis Ze tolstois<br />

SemowirulobiT.<br />

ala beJenceva, gasaxelebuli naSromi, gv. 100.<br />

rodesac Cveni winaprebi gorelovkaSi damkvidrdnen,<br />

maT daaarses kalmikovebis saxli<br />

anu „obolTa TavSesafari“, sadac xanSiSesuli<br />

duxoborebi da oblebi cxovrodnen da sadac<br />

isini religiur ritualebs aRasrulebdnen.<br />

1930 wlidan daiwyo religiis devna, magram<br />

morwmuneebi farulad ikribebodnen sakvirao<br />

locvaze. Cveni sulieri tradiciis safuZvelia<br />

fsalmunebi da Tavis daxra.<br />

duxoborebis religiuri simboloebia: puri,<br />

ma rili da doqi wyliT, romlebsac fsalmunis<br />

kiTxvisas magidaze dgamen.<br />

interviu liubov deminovasTan, 53 wlis, Caiwera<br />

seda melkumianma, 2010 wlis 5 marti.<br />

1. gansazRvre, wyaroebis 1–4 mixedviT, ra iyo duxoborebis dasaxlebebSi<br />

yvelaze mniSvnelovani: meurneoba, ena, religia Tu kidev sxva?<br />

2. gaixsene da CamoTvale, XX saukunis mniSvnelovani politikuri movlenebi.<br />

Seicvala Tu ara duxoborebis cxovreba maT fonze? daasa buTe Seni mosazreba.<br />

15<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


16 wyaro 5. duxoborebis gansaxleba <strong>saqarTvelo</strong>Si XX saukunis bolos<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

დუხობორების განსახლება საქართველოში<br />

პირობითი აღნიშვნები<br />

სახელმიფო საზღვაჽი<br />

ჽაიონული საზღვაჽი<br />

ჽაიონული ენჽი<br />

დუხობოჽების სოფელი (დასახლება)<br />

ფჽჩხილებში მოემულია ძველი სახელოდებები<br />

ა ს პ ი ნ ძ ი ს რაი ო ნ ი<br />

თ უ რ ქ ე თ ი<br />

davaleba 4:<br />

ბორჯომის<br />

რაიონი<br />

ახალქალაქი<br />

ოჽლოვკა<br />

ამბოვკა<br />

ფაჽავნის ბა<br />

ნინოწმინდა<br />

(ბოგდანოვკა)<br />

სპასოვკა<br />

გოჽელოვკა<br />

ეფჽემოვკა<br />

ჽოდიონოვკა<br />

მადათაფის ბა<br />

სამება<br />

(ჽოიკოე)<br />

1. monaxe rukaze duxoborebis gansaxlebis adgilebi. daasaxele, gorelovkis<br />

garda, kidev sad cxovroben isini?<br />

wyaro 6. duxoborebis raodenoba <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

14000<br />

12000<br />

10000<br />

8000<br />

6000<br />

4000<br />

2000<br />

0<br />

4097<br />

13000<br />

ალკის ყალსა.<br />

1841 1887 1928 1937<br />

წალკა<br />

დმანისი<br />

hedvig lomi, duxoborebi <strong>saqarTvelo</strong>Si: miwis mflobelobis da eTnosTaSorisi<br />

urTierTobebis sakiTxebis kvleva ninowmindis raionSi, evropuli centri umciresobebis<br />

sakiTxebSi, samuSao moxseneba #35, noemberi, 2006 weli; ala beJenceva, qveyana<br />

duxoboria, gamomcemeli _ sarTaSoriso kulturul-saganmanaTleblo kavSiri „rusuli<br />

klubi“, Tbilisi, 2007 (rus.).<br />

ვაკე<br />

თ ე თ რ ი წ ყ ა როს რაიონი<br />

ს ო მ ხ ე თ ი<br />

5485<br />

3301<br />

ბ ო ლ ნ ი ს ი ს რ ა ი ო ნ ი


wyaro 7. duxobori mosaxleobis statistika ninowmindis raionSi<br />

1990-2010 ww<br />

weli 1990 1995 2000 2002 2006 2010<br />

gorelovka 1667 883 586 599 432 193<br />

orlovka 387 195 132 125 101<br />

spasovka 332 63 49 46 19<br />

efremovka 227 29 19 18 18<br />

sameba 327 13 10 10 8<br />

ninowminda 150 133 58<br />

rodionovka 300 7 5<br />

sul 3531 1316 796 816 767 193<br />

monacemebi mogvawodes adgilobrivi Temis wevrebma (avt.). <strong>saqarTvelo</strong>s statistikis<br />

departaments ar gaaCnia calkeuli monacemebi erovnuli umcirobebebis Sesaxeb<br />

soflebSi, garda 2002 wlisa.<br />

davaleba 5:<br />

Camoayalibe wyaroebis 6 da 7 mixedviT, kiTxvebi, romlebic giCndeba statistikur<br />

monacemebSi asaxul tendenciebTan dakavSirebiT.<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ra uwyobda xels mcirericxovani eTnikuri<br />

da religiuri jgufebis TviTmyofadobis SenarCunebas?<br />

17<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


18<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

4. „kavkasiuri ezo“ sofel baraleTSi<br />

sakvanZo kiTxva: ramdenad iyo sofeli baraleTi XX saukunis<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si „kavkasiuri ezos“ magaliTi?<br />

wyaro 1. <strong>saqarTvelo</strong>s moqalaqeTa uflebebis Sesaxeb<br />

muxli 38. <strong>saqarTvelo</strong>s moqalaqeebi Tanaswori arian socialur, ekonomikur,<br />

kulturul da politikur cxovrebaSi, ganurCevlad maTi erovnuli, eTnikuri,<br />

religiuri Tu enobrivi kuTvnilebisa. saerTaSoriso samarTlis sayovelTaod<br />

aRiarebuli principebisa da normebis Sesabamisad. maT ufleba aqvT Tavisuflad,<br />

yovelgvari diskriminaciisa da Carevis gareSe ganaviTaron TavianTi<br />

kultura, isargeblon dedaeniT pirad cxovrebaSi da sajarod”.<br />

davaleba 1:<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s konstitucia, 1995.<br />

1. xazi gausvi konstituciis muxlSi im sityvebs, romlebic miuTiTebs sxvadasxva<br />

eTnikuri jgufis Tanabar uflebebze <strong>saqarTvelo</strong>Si.<br />

wyaro 2. sofel baraleTis mcxovrebi Tavisi soflis Sesaxeb<br />

_ mogviyeviT, rogori iyo soflis cxovreba Tqveni axalgazrdobis dros?<br />

_ baraleTi Zalian Zveli sofelia. es erT-erTi sofelia axalqalaqis<br />

raionSi Sereuli mosaxleobiT: aq odiTgan, gverdigverd cxovroben somxebi da<br />

qarTvelebi. sofeli Cveulebrivi cxovrebiT cxovrobda. soflis mcxovreblebi<br />

miwaTmoqmedebas misdevdnen. saxlebs, ZiriTadad, erTsarTulians – qvisgan<br />

aSenebdnen. wyali mdinareSi imdenad sufTa iyo, rom mas dasalevad iyenebdnen.<br />

mdinareze oTxi wisqvili iyo aSenebuli.<br />

_ soflis mcxovreblebi gansxvavdebodnen sarwmunoebiT?<br />

_ diax, magram es xels ar uSlida erTad cxovrebas. dabali saxlebis<br />

fonze amayad idga qarTuli da somxuri eklesiebi, rogorc mSvidobisa da<br />

siyvarulis, sikeTisa da keTilSobilebis garantia. eklesiebze dRemde SemorCa<br />

warwerebi qarTul da somxur enebze. mama barsegis da mama petres (xmalaZis)<br />

saflavis qvebi eklesiebTan am dromde inaxeba.<br />

_ albaT, sofeli gayofili iyo qarTul da somxur nawilebad?<br />

_ ara, qarTvelebi da somxebi gverdigverd cxovrobdnen da cxovroben. isini<br />

aRniSnaven Sobas da aRdgomas, xolo aRdgomidan me-40 dRes amaRlebas.<br />

_ bolo xans Tu Seicvala urTierTobebi sofelSi?<br />

_ qarTvelebsa da somxebs Soris? ara. veravin gaixsenebs erTaSoris konfliqtebs<br />

da daZabulobas. Cveni sofeli ori xalxis tradiciebisa da religiis<br />

urTierTpativiscemis cocxali magaliTia.<br />

interviu sofel baraleTis mcxovrebTan silva makarianTan, 55 wlis,<br />

Caiwera seda melkumianma, 2009 wlis 15 ivnisi.


davaleba 2:<br />

1. amowere interviudan is faqtebi, romlebic, Seni azriT, sofel baraleTSi<br />

qarTvelebisa da somxebis mSvidobian Tanacxovrebaze metyvelebs.<br />

2. airCie erTi fraza, romelic maT mSvidobian Tanaarsebobas axasiaTebs.<br />

3. ganixileT, Tqveni Sexedulebebis msgavseba da gansxvaveba.<br />

wyaro 3. baraleTis Zeglebi<br />

a) baraleTis somxuri eklesia, b) baraleTis qarTuli eklesia, g) baraleTis<br />

XIX s. samnaviani bazilika, XI s. qva-jvari<br />

davaleba 3:<br />

1. daakvirdi baraleTis somxuri da qarTuli eklesiebis fotosuraTebs. ra<br />

msgavsebas xedav maT Soris da riT SegiZlia amis axsna?<br />

2. ipove interviuSi informacia wyaros 3 g dasasaTaureblad.<br />

3. moawyeT diskusia: ra TamaSobs mTavar rols sxvadasxva eTnikuri da religiuri<br />

jgufebis mSvidobian TanacxovrebaSi – sakanonmdeblo garantiebi Tu<br />

xangrZlivi erToblivi cxovrebisas SeZenili gamocdileba?<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ras niS navs „kavkasiuri ezo“ da ratom miiCneven<br />

mas sxvadasxva eTnikuri jgufis ur TierT pativiscemis simbolod?<br />

19<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


20<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

5. cxinvali 1990-iani wlebis dasawyisamde<br />

_ erTianoba mravalferovnebaSi<br />

sakvanZo kiTxva: rogor cxovrobdnen sxvadasxva erovnebis adamianebi<br />

cxinvalSi 1990-iani wlebis dasawyisamde?<br />

wyaro 1. cxinvalSi ebraelebis dasaxlebis Sesaxeb<br />

istorikosi zaqaria WiWinaZe (1853-1931) miuTiTebs, rom ,,cxinvalSi ebraelebi<br />

im droidan dasaxldnen, roca qarTlSi movidnen. ebraelebi Zveladgan cxinvals<br />

ufro vaWrobis mxriT mohkidebian. cxinvalSi qarTvel ebraelTa ricxvi didi iyo.<br />

mixeil cotniaSvili, cxinvalis istoriisaTvis, gamomcemloba ,,staliniri~ * ,<br />

1961, gv. 92.<br />

wyaro 2. qarTul-osuri skolis istoria<br />

me-19 saukunis 80-ian wlebSi cxinvalis inteligenciam daiwyo Tanxis Segroveba<br />

skolis Senobis SesaZenad. saqvelmoqmedo saqmianobas saTaveSi Caudgnen<br />

efemia maCabeli da qeTevan Juruli. es Senoba ebraelebis ubanSi, sakolmeurneo<br />

bazarTan SeiZines. masSi orklasiani saswavlebeli gaixsna. swavlis survili<br />

asma moswavlem gamoTqva. klasebis naklebobis gamo 82 bavSvi miiRes. swavla<br />

1881 wels daiwyo. es Senoba SemdgomSi gaWirvebulTa sacxovrebel binebad<br />

gaunawilebiaT. pirveli msoflio omis damTavrebis Semdeg Senoba kvlav skolas<br />

daeTmo. erTxans qalTa qarTuli saSualo skola iyo, mere me-4 saSualo<br />

skola, romelic 1990 wlamde funqcionirebda.<br />

mixeil cotniaSvili, cxinvalis istoria, gamomcemloba ,,irisToni~,<br />

1986, gv. 157.<br />

wyaro 3. cxinvalis qarTul-osuri skolis Senoba<br />

* staliniri _ dRevandeli cxinvalis saxelwodeba 1934-1961 wlebSi.


wyaro 4. qarTul-osuri skolis pedagogebi<br />

wyaro 5. kulturuli cxovrebis Sesaxeb samxreT oseTis avtonomiur<br />

olqSi 1980-iani wlebis bolos<br />

a) olqSi aris sul 109 klubi, osuri da qarTuli dramatuli Teatrebi,<br />

samecniero-kvleveTi instituti, samxreT oseTis pedagogiuri instituti, biblioTeka,<br />

muzeumi, samxatvro saswavlebeli, samxatvro skola, samusiko saswavlebeli,<br />

profteqnikumi da teqnikuri saswavleblebi, samxatvro galerea,<br />

saxelmwifo muzeumi (mxareTmcodneobis).<br />

„qarTveli da osi xalxebis urTierTobis istoriidan“, sazogaoeba „codna“,<br />

Tbilisi, 1991, gv. 130.<br />

b) gamodioda qarTuli gazeTi ,,sabWoTa oseTi~, romelsac 52 TanamSromeli<br />

emsaxureboda. aq megobrulad muSaobdnen qarTvelebi, osebi, somxebi, ebraelebi.<br />

iyvnen iseTebic, romlebsac meuRleebi qarTvelebi an osebi hyavdaT. gamodioda<br />

gazeTebi ,,soveton irisoni“, ,,sovetskaia osetia“, yovelTviuri Jurnali<br />

,,fidiuagi”.<br />

davaleba 1:<br />

sxvadasxva eTnikuri jgufis<br />

pedagogebi, dajildovebuli<br />

ordenebiTa da medlebiT. bevrs<br />

miniWebuli hqonda <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

damsaxurebuli maswavleblis<br />

wodeba.<br />

iqve, gv. 131.<br />

warmoidgine, rom xar kvleviTi jgufis wevri, proeqtis farglebSi. Seni<br />

mizania ipovo pasuxi kiTxvaze: ra akavSirebda erTmaneTTan adamianebs, cxinvalSi<br />

mSvidobiani cxovrebisas?<br />

ukve moZiebuli gaqvs wyaroebi 1-5.<br />

a) daazuste, ra informacia moipoveba wyaroebSi 1-5 qalaq cxinvalis mosaxleobis<br />

erovnul mravalferovnebaze?<br />

b) imsjele, ramdenad sandoa es informacia?<br />

g) monaxe informacia, rom ebraelebi calke cxovrobdnen da ivaraude, iyo Tu<br />

ara es damaxasiaTebeli sxva erovnebebis warmomadgenlebisaTvis?<br />

d) gamoTqvi mosazreba kulturuli cxovrebis rolze qalaqisa da regionis<br />

mosaxleobis mSvidobian TanaarsebobaSi.<br />

21<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


22 wyaro 6. cxinvalis mcxovreblebis mogonebebi sxvadasxva erovnebis<br />

mezoblebTan urTierTobis Sesaxeb<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

a) XX saukunis 70-ian wlebSi cxinvalidan israelSi TiTqmis yvela ebraeli<br />

wavida. maTi sasaflaos mimxedavi aravin darCa. me da Cemi mezobeli nina buzalaZe<br />

yovel kviras mivdiodiT iq da Cveni mezobeli ebraelebis saflavebs<br />

vuvlidiT. axla ki mTlianad aris ganadgurebuli rogorc qarTvelebis, aseve<br />

ebraelebisa da osebis saflavebi. omi yvelafers anadgurebs...<br />

eTer daTaSvili, 75 wlis, cxinvalidan devnili.<br />

b) adre, sanam cxinvalSi vcxovrobdiT, Cems 11 wlis biWunas saswrafo operacia<br />

dasWirda. aucilebeli iyo misi gadayvana TbilisSi, ris saSualebac imJamad<br />

ar gvqonda. Cveni gaWirvebis Sesaxeb Seityo osma mezobelma zaur filievma,<br />

romelmac dauyovnebliv SemomTavaza daxmareba fuliT da Tavisi manqaniT TbilisSi,<br />

respublikur saavadmyofoSi migviyvana. Cemi Svilis gadarCenas swored<br />

mas vumadli.<br />

revaz kaxniaSvili, 62 wlis, sofel kexvis mcxovrebi, amJamad devnili.<br />

g) cxinvali lamazi da patara qalaqi iyo, TiTqmis yvela erTmaneTs scnobda.<br />

Cven Soris ar iyo eTnikuri dapirispireba. maxsendeba Cemi mezobeli zema<br />

bogaeva, romelmac saxlis pirobebSi ludis gamoxda maswavla.<br />

eTer cotniaSvili, 66 wlis, cxinvalidan devnili.<br />

d) maxsendeba, patara viyavi da Cemi ojaxi geris wminda giorgis saxelobis<br />

salocavSi wavida. dedam xabizginebi daacxo. waviyvaneT cxvari, sanTlebi<br />

waviReT da wavediT. mezoblebTan erTad gavSaleT sufra. Cven Soris<br />

qarTvelebic iyvnen, Tumca, maSin erovnebas aravin aqcevda yuradRebas. sxvadasxva<br />

erovnebis bavSvebi erT skolaSi (qarTul da osur seqtorebze) vswavlobdiT<br />

da megobaric bevri gvyavda: ebraelebi, qarTvelebi, somxebi. axla ki<br />

guli mtkiva. politikuri daZabulobis gamo, bevrma miatova sacxovrebeli,<br />

Tumca, Cems amxanagebTan kavSiri dResac ar gamiwyvetia. zogic internetis<br />

saSualebiT movnaxe.<br />

anJela xugaevi, 54 wlis, cxinvalidan devnili.<br />

interviuebi Caiwera nona WiRlaZem 2009 wlis ivnisSi.<br />

davaleba 2:<br />

proeqtze muSaobis meore etapze Seni jgufis wevrebma ramdenime interviu<br />

aiRes (wyaro 6).<br />

1. SeiswavleT isini da daaxarisxeT axali informacia Semdegi kiTxvebis<br />

mixedviT:<br />

y vin mogcaT interviu, maTi asaki?<br />

y am mogonebebis mixedviT, ra yofila maTTvis yvelaze mniSvnelovani?<br />

y ra faqtebi mowmobs maT yoveldRiur mSvidobian cxovrebas?<br />

y teqstebidan SearCieT am interviuebis saerTo saTauri.


2. wyaroebis 1-6 safuZvelze jgufebSi ganixileT, ra faqtorebi uwyobda xels<br />

cxinvalis mosaxleobis mSvidobian Tanaarsebobas?<br />

3. warmoadgineT Tqveni muSaobis Sedegebi prezentaciis, sagazeTo statiis,<br />

ad gilobrivi telearxis JurnalistTan intervius an radiogadacemaSi gamosvlis<br />

saxiT (airCieT erT-erTi).<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ra aerTianebda cxinvalis mcxovreblebs<br />

1990-iani wlebis dasawyisamde?<br />

23<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


24<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

6. ra moxda TbilisSi<br />

1956 wlis 9 marts?<br />

sakvanZo kiTxva: ratom miiRes monawileoba 1956 wlis 9 martis<br />

movlenebSi sxvadasxva erovnebis warmomadgenlebma?<br />

wyaro 1. <strong>saqarTvelo</strong>s istoriis saxelmZRvanelo 1956 wlis 9 martis<br />

movlenebis mizezis Sesaxeb<br />

... 1956 wlis TebervalSi komunisturi partiis XX yrilobaze ioseb stalinis<br />

pirovnebis kultis Sesaxeb moxsenebiT gamovida nikita xruSCovi... stalinis<br />

kritikis dros xazi esmeboda mis qarTvelobas... TiTqos stalinis mier<br />

ganxorcielebul represiebSi mniSvnelovan rols qarTuli fenomeni asrulebda.<br />

aseTi uecari da aseTi mkveTri Semobruneba axalgazrdebisaTvis gaugebari<br />

gaxda. stalinis kritikas qarTveli axalgazrdoba sakuTari erovnuli Tavmoyvareobis<br />

Seuracxyofad aRiqvamda. 1956 wlis 3 martidan Tbilisis umaRles<br />

saswavleblebSi imarTeboda calkeuli manifestaciebi... 5 marts ki studentebi<br />

quCaSi gamovidnen. maT dedaqalaqis mosaxleobis didma nawilma auba mxari.<br />

saprotesto moZraoba moedo mTel <strong>saqarTvelo</strong>s...<br />

TbilisSi gamarTul mravalaTasian mitingze moiTxovdnen stalinis kritikisa<br />

da qarTveli eris Seuracxyofis Sewyvetas...<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s istoria, XX saukune. saxelmZRvanelo istoriis fakultetis<br />

studentebisaTvis, Tb., 2003, gv. 181-182.<br />

wyaro 2. oficialuri gancxadeba 9 marts daniSnuli mitingebis Sesaxeb<br />

dRes, 9 marts, respublikis sawarmoebSi, dawesebulebebsa da saswavlebleb-<br />

Si dRis 1 saaTze gaimarTeba i. b. stalinis gardacvalebis mesame wlisTavisadmi<br />

miZRvnili mitingebi.<br />

gancxadeba gazeTSi `komunisti~, 1956 weli, 9 marti, #58.<br />

wyaro 3. 9 martis movlenebis monawileTa mogonebebi<br />

a) gaixseneT Tundac xalxiT gaWedili leninis [dR. Tavisuflebis _ red.]<br />

moedani, roca tribunidan mowodeba gaisma – partiulebo, SevficoT stalins<br />

erTgulebao, rogor gawiT lda moedani partbileTebis SuqiT. gaixseneT, sxvadasxva<br />

eris warmomadgenelTa erTad yofna da erTsulovneba Tbilisis im<br />

mSfoTvare dReebSi.<br />

Tengiz buaCiZe. 1956 wlis 9 martis tragediidan, krebulSi:<br />

`9 marti, 1956 kadrSi da kadrgareT~, Tb., 2001, gv. 91.<br />

b) ...garda imisa, rom xalxiT datvirTuli sabargo manqanebi zedized midian<br />

da modian, yvela manqana gabmulad ukravs sayvirs... mTeli qalaqi gareT<br />

aris gamosuli. amas emateba <strong>saqarTvelo</strong>s TiTqmis yvela raionidan asobiT da<br />

aTasobiT Camosuli adamiani... xSirad vxvdebi gund-gundad mdgar sxva erovnebis<br />

warmomadgenlebs. isini erTad Sehyara saerTo interesma, an zogad kavkasiuri<br />

damcirebis grZnobam.<br />

a. wereTeli, 9 martis monawilis dRiurebidan. Tb, 1994, gv. 20.


g) Svidi wlis viyavi, roca 1956 wlis 9 martis ambebi moxda. vcxovrobdi Zer-<br />

Jinskis quCis #22-Si, italiur ezoSi, sadac cxovrobdnen qarTvelebi, somxebi,<br />

ebraelebi, qurTebi... Cveni ezo mTavrobis saxlis mopirdapire mxares iyo. roca<br />

tankebi rusTavelze gadiodnen, Cven es yvelaferi gvesmoda da quCaSi yvela<br />

mezobeli gamovediT. jariskacebma ar CagviSves rusTavelis gamzirze. rusTavelidan<br />

ismoda srolis da yvirilis xma. demonstrantebi centraluri telegrafisaken<br />

midiodnen. sami biWi Cveni ezodan ukan ar dabrunebula. mSoblebma<br />

sad ar mimarTes, magram pasuxs ver iRebdnen. maT saerTod ver gaiges, sad<br />

dakrZales isini. am samidan erTi iyo somexi _ sergo, qarTveli – zurabi da<br />

erTic ebraeli, romlis saxeli aRar maxsovs.<br />

davaleba 1:<br />

interviu julieta atoianTan, 61 wlis,<br />

Caiwera elene bodavelma, 2010 wlis 24 ianvari.<br />

1. daaxasiaTe, ra tipis aris wyaroebi 1-3?<br />

2. wyaroebidan 1-3 gamoyavi yvela movlena, romelic 1956 wlis 9 martTan aris<br />

dakavSirebuli.<br />

3. Seni azriT, raze metyvelebs is faqti, rom samgloviaro mitingis Sesaxeb<br />

gancxadeba oficialur presaSi gamoqveynda?<br />

4. CamoTvale, <strong>saqarTvelo</strong>Si tradiciulad mcxovrebi romeli eTnikuri jgufebi<br />

igulisxmeba dokumentSi naxsenebi studentebisa da dedaqalaqis mosaxleobaSi?<br />

wyaro 4. <strong>saqarTvelo</strong>s istoriis saxelmZRvanelodan<br />

...1956 wlis martSi... Tbilisis demonstraciebi da mitingebi sabWoTa kavSiris<br />

politikurma xelmZRvanelobam oficialuri kursis dagmobad miiCnia. moskovSi<br />

SeSindnen, rom moZraoba ufro farTo xasiaTs miiRebda. nikita xruSCovma<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s dasja gadawyvita. 1956 wlis 9 marts TbilisSi armiam samxedro<br />

teqnikis gamoyenebiT umowyalod daxvrita mSvidobiani demonstracia.<br />

vaCnaZe, m., guruli, v., <strong>saqarTvelo</strong>s istoria IX klasi, Tb., 2004, gv. 132.<br />

wyaro 5. 1956 wlis 10 martis sagazeTo statiebis ZiriTadi saTaurebi:<br />

`sabWoTa kavSiris komunisturi partiis centralur komitetsa da ssr kav-<br />

Siris ministrTa sabWoSi~; `partiis XX yrilobis gadawyvetileba moqmedebis<br />

sabrZolo programaSi~; `aRvkveToT formalizmi socialistur SejibrebaSi~<br />

(gazeTi `komunisti~ # 59). `i.b. stalinis gardacvalebis mesame wlisTavi~;<br />

`marSali ju de gaemgzavra Tbilisidan~; `<strong>saqarTvelo</strong>s mSromelebi pativs<br />

scemen i.b. stalinis xsovnas~; `fotoaparati Cvens qveyanaSi~; `didi horizontebi“<br />

(gazeTi `axalgazrda komunisti~, #30.).<br />

davaleba 2:<br />

1. gaaanalize informacia da gamoitane daskvna im dros presis rolze.<br />

2. axseni, rogor SeeZloT gaegoT <strong>saqarTvelo</strong>s sxvadasxva regionSi mcxovreb<br />

adamianebs, rac TbilisSi moxda? daasabuTe Seni mosazreba.<br />

25<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


26<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

wyaro 6. monacemebi daRupulTa Sesaxeb<br />

1956 wlis 9 marts daRupulTa siidan<br />

Tengiz SaniZe (erovnebiT qarTveli) _ 16 wlis, rkinigzis #1 saSualo skolis<br />

me-9 klasis moswavle, komkavSiris komitetis mdivani, moskovis ucxo enaTa (franguli<br />

ena) kursebis msmeneli (dauswrebeli).<br />

guliko svani (erovnebiT qarTveli) _ 19 wlis, studenti.<br />

levan xangulovi (erovnebiT somexi) _ 16 wlis, me-8 klasis moswavle.<br />

kiazo WanturiZe (erovnebiT qarTveli) _ 16 wlis, me-9 klasis moswavle.<br />

iuza wereTeli (erovnebiT qarTveli) _ 18 wlis,<br />

guram tunievi (erovnebiT osi) _ 20 wlis, me-11 klasis moswavle. iyo kargi<br />

sportsmeni.<br />

kote bajiaSvili (erovnebiT qarTveli) _ 26 wlis<br />

boris zargariani (erovnebiT somexi) _ 20 wlis, muSaobda 31-e saaviacio qarxanaSi<br />

zeinklad.<br />

(unda aRiniSnos, rom pirvelad wyaroSi ar aris miTiTebuli daRupulTa<br />

erovneba _ avt.).<br />

a)<br />

vefxvaZe g., 9 marti, 1956 kadrSi da kadrgareT. Tb., 2001, gv. 77-81.<br />

wyaro 7. 9 martis mitingi da demonstracia<br />

b)


davaleba 3:<br />

1. Camoayalibe informacia, romelic wyaroebidan 6 da 7 miiRe.<br />

2. ivaraude axalgazrdebis am movlenebSi monawileobis motivi.<br />

3. axseni, ratom iyo miuRebeli stalinis Seuracxyofa 1950-iani wlebis<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s axalgazrdobis nawilisTvis?<br />

ganmazogadebeli kiTxva: raze metyvelebs eTnikuri umci resobebis<br />

monawileoba sabWoTa <strong>saqarTvelo</strong>Si mimdinare procesebSi?<br />

27<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


28<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

7. 1989 wlis 9 aprili<br />

sakvanZo kiTxva: rogor vibrZodiT erTad <strong>saqarTvelo</strong>s damoukideblobisaTvis?<br />

wyaro 1. oficialuri informacia mitingebis Sesaxeb<br />

. . . afxazeTis ambebiT gamowveuli bunebrivi SeSfoTeba ukiduresi mimarTulebis<br />

gaerTianebebma gamoiyenes saerTo viTarebis gasamwvaveblad TbilisSi, sadac<br />

ramdenime dRea, antisabWouri xasiaTis usanqcio mitingebi da demonstraciebi<br />

ewyoba... respublikis mTavrobis saxlis win mdebare moedanze yoveldRiurad<br />

Tavs iyris aTasobiT adamiani... avrceleben yovelgvar dezinformacias, mitingis<br />

monawileebs mouwodeben kanonsawinaaRmdego moqmedebisaken, uwesrigobisaken...<br />

gazeTi `komunisti~, # 83, 1989 w. 9 aprili.<br />

wyaro 2. <strong>saqarTvelo</strong>s istoriis saxelmZRvanelo 9 aprilis movlenebis<br />

Sesaxeb<br />

... sabWoTa kavSiris xelmZRvaneloba SeaSfoTa <strong>saqarTvelo</strong>Si erovnuli<br />

moZraobis aRmavlobam, romelmac sul ufro gamokveTili antisabWoTa xasia-<br />

Ti miiRo. TbilisSi mimdinare movlenebs SeiZleboda gavlena moexdina sxva<br />

respublikebze... moskovSi miiRes gadawyvetileba TbilisSi mitingebis ZaliT<br />

aRkveTis Sesaxeb. 1989 wlis 9 aprils gamTeniisas TbilisSi, mTavrobis saxlis<br />

win, specdaniSnulebis razmma momwamlavi gazisa da mesangreTa niCbebis gamoyenebiT<br />

daarbia mSvidobiani momitingeebi.<br />

vaCnaZe, m., guruli, v., <strong>saqarTvelo</strong>s istoria, IX klasi, Tb., 2004, gv. 133.<br />

wyaro 3. 9 aprilis tragediis istoriidan<br />

9 aprilis tragediam didi gamoxmaureba gamoiwvia farTo sazogadoebaSi.<br />

Cveni mSromelebisa da inteligenciis warmomadgenlebi iTxoven sinaTle moefinos<br />

sinamdviles, SeviswavloT da gamovamzeuroT is mizezebi, ramac dRes<br />

ubedurebamde migviyvana.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s mTavrobam ...aRniSna, rom gasul dRe-RameSi daisaxa TbilisSi,<br />

respublikis sxva qalaqebsa da raionebSi situaciis stabilizaciis tendencia...<br />

unda gavaaqtiuroT brZola eqstremistulad ganwyobil pirebTan, mopiketeebTan,<br />

moxuligno elementebTan...<br />

gazeTi `komunisti~, #85, 1989 w. 12 aprili.<br />

davaleba 1:<br />

Seadare erTmaneTs gazeTisa da saxelmZRvanelos informacia 9 aprilis<br />

Sesaxeb. gaakeTe amis Semdeg daskvna.<br />

wyaro 4. mimarTva qarTveli xalxisadmi<br />

qarTvel xalxTan varT!<br />

am tragikul da glovis dReebSi Cven, araqarTuli erovnebis warmomadgenlebi,<br />

mtkiced vacxadebT: cruoben isini, vinc ambobs, TiTqos <strong>saqarTvelo</strong>Si aRmocenebuliyos<br />

antirusuli ganwyobileba... viRac-viRacebi avrceleben cilismwameblur<br />

xmebs <strong>saqarTvelo</strong>s winaaRmdeg, Cven unda viyoT erTad... viRacebs marTlac


surT grZeldebodes krizisuli mdgomareoba, SuRli Camoagdon erovnebaTa Soris,<br />

magram xalxis umravlesoba amas aRSfoTebiT gmobs. <strong>saqarTvelo</strong> mTeli<br />

Tavisi mravalsaukunovani istoriiT gviCvenebs WeSmarit stumarTmoyvareobas.<br />

msoflios verc erTi xalxi ver daikvexnis, imden erovnebas Seefarebinos Tavi<br />

erT muWa miwaze, ramdenic qarTvelma xalxma Seifara... zogierTi Cvengani, Sereuli<br />

qorwinebis Svilebi, aq gavCndiT, zogni axla Camovidnen, magram Cven siamayiT<br />

vacxadebT, rom varT <strong>saqarTvelo</strong>s suverenuli respublikis moqalaqeni... Cven<br />

mivmaTavT yvela moqalaqes, yvela erovnebis Svils mowodebiT: SevmWidrovdeT,<br />

raTa SevumsubuqoT qarTvel xalxs Tavs datexili ubedureba...<br />

xels aweren: v. domuxovski – <strong>saqarTvelo</strong>s mecnierebaTa akademiis metalurgiis<br />

institutis mecnier TanamSromeli; i. roitmani, i. kovaliovi,<br />

J. gureviCi _ fizikis institutis ufrosi mecnier TanamSromlebi; o. iudini – amave<br />

institutis wamyvani TanamSromeli; g. kroiveci – <strong>saqarTvelo</strong>s politeq nikuri institutis<br />

maswavlebeli `9 aprili~, Tb., 1990, gv. 130.<br />

davaleba 2:<br />

1. daadgine wyaros tipi. romeli socialuri fenis warmomadgenlebi arian<br />

dokumentis avtorebi?<br />

2. ra aris mimarTvis ZiriTadi gzavnili? ra aris misi Tavisebureba?<br />

wyaro 5. 1989 wlis 9 aprili<br />

a) darbevis win b) darbevis Semdeg<br />

davaleba 3:<br />

aRadgine, wyaros 5 a, b, g mixedviT,<br />

9 aprilis istoriuli movlenebi.<br />

g) xsovnis dRe<br />

ganmazogadebeli kiTxva: rogor SeiZleba gaxdes damoukideblobisaTvis<br />

brZola sxvadasxva erovnebis gamaerTianebeli?<br />

29<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


30<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

8. Tbilisis melpomena *<br />

(XX saukunis Tbilisis Teatraluri cxovreba)<br />

sakvanZo kiTxva: rogor gamoxatavda Teatraluri cxovreba XX<br />

saukunis Tbilisis mravalerovan iersaxes?<br />

wyaro 1. cota ram Tbilisis Teatrebis istoriidan<br />

y 1845 wlis 20 seqtembers kavkasiis mefisnacvalma mixeil voroncovma TbilisSi<br />

gaxsna rusuli Teatri, romelsac 1934 wels aleqsandre griboedovis<br />

saxeli mieniWa.<br />

y XX saukuneSi am TeatrSi moRvaweobdnen giorgi tovstonogovi, kote marjaniSvili,<br />

aleqsandre wuwunava, dimitri aleqsiZe, mixeil TumaniSvili,<br />

giga lorTqifaniZe, robert sturua, gizo Jordania da sxva cnobili re-<br />

Jisorebi. Teatris literaturuli xelmZRvaneli iyo grigol robaqiZe,<br />

speqtaklebisTvis musikas werda zaqaria faliaSvili, dekoraciebs qmnidnen<br />

elene axvlediani da lado gudiaSvili...<br />

y 1850 wlis 2 ianvars TbilisSi, gimnaziis patara darbazSi dadgmul giorgi<br />

erisTavis piesaSi ,,gayra~ qarTvel msaxiobebTan erTad TamaSobda<br />

somexi msaxiobi g. SanSiani. speqtakls mravlad hyavda rogorc qarTveli,<br />

aseve, somexi mayurebeli.<br />

y 1858 wels TbilisSi somxuri Teatri daarsda. es faqti gevorq CmSkianis<br />

saxels ukavSirdeba. XX saukunis dasawyisSi TbilisSi moRvaweobda<br />

Tbiliseli, warmoSobiT somexi, mwerali gabriel sundukiani, romelic<br />

werda: ,,me vSromobdi ori Cemi samSoblos, Tanabrad Zvirfasi eris<br />

qarTvelTa da somexTa scenisaTvis~.<br />

y 1872 wels meidanze, metexis cixis pirdapir, barenbekovis qarvaslis<br />

sardafSi, azerbaijaneli inteligenciis erTi jgufis iniciativiTa da<br />

monawileobiT, pirvelad daidga komedia ,,arabeTis xanis veziri~’, mirza<br />

faTali axundovis piesis ,,lenkoranis xanis veziris Tavgadasavlis~<br />

mixedviT.<br />

vasil kiknaZe, qarTuli dramatuli Teatris istoria, Tb., 2001, gv.59;<br />

suren avCiani, qarTul somxuri Teatraluri urTierTobebi, Tb., 1960, gv.75.<br />

m. babunaSvili, oqtombris revolucia da qarTuli xelovneba, Jurnali<br />

„sabWoTa xelovneba“, 1957, #10, gv. 12.<br />

* melpomena – berZnulad `cekva-simReriT Seqebas~ niSnavs; berZnul miTologiaSi zevsisa da<br />

mnemosinas asuli _ erT-erTi cxra muzidan, tragediisa da sasceno xelovnebis mfarveli qal-<br />

RmerTi. gamoisaxeboda vazis foTlebiT morTuli, dafnis gvirgviniT, tragikuli niRbiT, kombliT<br />

xelSi; 2) sasceno xelovnebis simbolo.


wyaro 2. qarTuli dramatuli sazogadoebis afiSa (XX saukunis dasawyisi)<br />

wyaro 3. azerbaijanuli Teatris Sesaxeb<br />

azerbaijanuli Teatris speq taklis<br />

afiSa, romelSic qa lebis rols<br />

mamakacebi asru lebdnen*<br />

1912-1947 wlebSi TbilisSi funqcionirebda<br />

azerbaijanuli saxalxo<br />

saxli, romelic narimanovis<br />

klubis saxeliTac iyo cnobili.<br />

iq, msoflio klasikis nimuSebTan<br />

erTad, idgmeboda azerbaijanuli<br />

piesebi. baqodan iwvevdnen azerbaijanulenovan<br />

profesional msaxiobebs.<br />

maTTan erTad scenaze<br />

TamaSobdnen sxvadasxva erovnebis<br />

msaxiobebi, romlebic kargad<br />

flobdnen azerbaijanul enas. magaliTad,<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s saxalxo<br />

artisti taso abaSiZe azerbaijanel<br />

kolegebTan erTad warmatebiT<br />

monawileobda azerbaijanul<br />

warmodgenebSi. 1922 wels Teatrs<br />

mirza faTali axundovis saxelo-<br />

bis saxelmwifo azerbaijanuli Teatris statusi mieniWa. dasi xSirad mogzaurobda<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s sxvadasxva qalaqsa da sofelSi. *<br />

alxan bineToRli, saubrebi Teatrze, baqo, 2009, gv. 14.<br />

* muslimuri sarwmunoebis mixedviT, qalebs TeatrSi msaxioboba ekrZalebodaT, amitom qalebis rols<br />

qalis tansacmelSi gadacmuli kacebi TamaSobdnen.<br />

31<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


32<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

wyaro 4. rusTavelis Teatris istoria<br />

1920 wlis 27 ivliss,<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s<br />

demokratiuli respublikis<br />

mTavrobis<br />

gadawyvetilebiT,<br />

qarTul Teatrs gadaeca<br />

iuzbaSevis saxlis<br />

yvela darbazi<br />

da meore sarTuli.<br />

es iyo amJamindeli<br />

rusTavelis Teatris<br />

Senoba, sadac warmodgenebs<br />

marTavda,<br />

agreTve, rusuli<br />

Teatri ,,tarto” da<br />

somxuri drama. dReebi<br />

ase ganawil da: kvira<br />

saRamo, samSabaTi,<br />

xuTSabaTi da SabaTi<br />

SoTa rusTavelis saxelobis saxel mwifo Teatri<br />

– qarTul dramas; orSabaTi, paraskevi da kvira dila – rusul Teatrs, oTx-<br />

SabaTi – somxur Teatrs.<br />

wyaro 5. somxuri Teatris Sesaxeb<br />

vasil kiknaZe, dasaxelebuli naSromi gv. 458.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

mcxov reb somex dramatur<br />

gebs, romlebic<br />

qarTulad werdnen,<br />

Ta vianTi wvlili<br />

Seh qondaT qarTuli<br />

Te atris warmatebis<br />

saq meSi. aseTi iyo goreli<br />

somexi zurab<br />

antonovi, romlis<br />

li teraturul-dra maturgiuliSemoqmedeba<br />

qarTul scenaze<br />

gaifurCqna. somxur<br />

Te at rSi aqtiurad<br />

moR vaweobda cnobi-<br />

Tbilisis somxuri Teatri<br />

li qar Tveli msaxiobi<br />

vaso abaSiZe. misi<br />

Semoqmedeba cocxali<br />

gansaxie rebaa qarTvel da somex xalxTa megobruli urTierTobisa.<br />

suren avCiani, dasaxelebuli naSromi gv. 79.


wyaro 6. internacionaluri speqtaklebi<br />

a) Cvens TeatrSi sundukianis ,,pepoSi~ efemias rols qarTulad TamaSobda<br />

msaxiobi medea Caxava, danarCeni dasi ki mTlianad somxurad TamaSobda. iyo<br />

piriqiTac _ rusTavelis Teatris scenaze speqtakl ,,pepoSi~ rusTavelis dasi<br />

TamaSobda qarTulad, xolo pepos rols somxur enaze asrulebda <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

saxalxo artisti artem lusiniani. aseTi gasvlebi Cveni TeatrisaTvis<br />

didi zeimi iyo. am speqtaklebze orive TeatrSi qarTveli da somexi mayurebeli<br />

erTad dadioda.<br />

interviu <strong>saqarTvelo</strong>s damsaxurebul artististTan robert ovanesianTan,<br />

Caiwera nana soloRaSvilma, 2009 wlis 20 seqtemberi.<br />

b) XX saukunis 50-ian wlebSi soxumSi viyaviT gastrolebze. soxumis Teatris<br />

scenaze viTamaSeT Seqspiris ,,otelo~. pirveli moqmedeba iTamaSa rusTavelis<br />

Teatris qarTulma dasma qarTul enaze, meore moqmedeba _ Tbilisis somxuri<br />

Teatris dasma somxur enaze, xolo mesame moqmedeba _ afxazeTis dasma<br />

afxazur enaze. speqtakls mayurebelic mravalerovani hyavda da yvelasgan mxolod<br />

siTbo da sixaruli igrZnoboda. CemTvis saamayoa, rom somxuri Teatris<br />

scenaze ilia WavWavaZis ,,glaxis naambobSi~ akaki vasaZis partniori viyavi: igi<br />

mamis rols TamaSobda, me _ Tamros. es udidesi bedniereba iyo.<br />

davaleba 1:<br />

interviu msaxiob serik SekoianTan, Caiwera nana soloRaSvilma,<br />

2009 wlis 24 seqtemberi.<br />

SeqmeniT 5 jgufi da moamzadeT statia, wyaroebis 1-6 mixedviT, XX saukunis<br />

dasawyisis erT-erTi Tbilisuri gazeTisaTvis.<br />

TiToeuli jgufi wers<br />

y rusuli Teatris<br />

y qarTuli Teatris<br />

y somxuri Teatris<br />

y azerbaijanuli Teatris<br />

y gazeTis korespondentis<br />

saxeliT.<br />

ganmazogadebeli kiTxva: rogor emsaxureboda `Tbilisis melpomena~<br />

Tanacxovrebas mravalkulturul qalaqSi?<br />

33<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


34<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

9. edemis baRi `samxreTis cimbirSi~<br />

sakvanZo kiTxva: rogori urTierToba iyo <strong>saqarTvelo</strong>Si Camosaxlebul<br />

rusebsa da adgilobriv mosaxleobas Soris XX saukunis dasawyisSi?<br />

wyaro 1. sagarejos raionis mosaxleoba<br />

80<br />

70<br />

60<br />

50<br />

40<br />

30<br />

20<br />

10<br />

0<br />

70<br />

60<br />

50<br />

40<br />

30<br />

20<br />

10<br />

0<br />

davaleba 1:<br />

XX saukunis dasawyisi<br />

XXI saukunis dasawyisi<br />

qarTvelebi<br />

somxebi<br />

azerbaijanelebi<br />

rusebi<br />

germanelebi<br />

da sxva<br />

qarTvelebi<br />

azerbaijanelebi<br />

rusebi<br />

somxebi<br />

osebi<br />

da sxva<br />

1. Seadare monacemebi. ra cvlilebebi moxda sagarejos raionis mosaxleobis<br />

eTnikur SemadgenlobaSi XX saukunis dasawyisidan XXI saukunis dasawyisamde?<br />

2. ivaraude, ra iyo am cvlilebebis mizezi?


wyaro 2. umiwo rusi glexebis gadmosaxlebis istoria<br />

Tavad malxaz andronikaSvils, saxelmwifo bankidan aRebuli valis ga-<br />

dauxdelobis gamo, 1908 wels auqcioniT gaeyida 13 aTasi desetina miwa axlan-<br />

deli bogdanovkis, araSendisa da kaWreTis midamoebSi.<br />

1909 wels gaRatakebuli, umiwo rusi glexebis 120 komli donispireTi-<br />

dan mindor oleSi Camosaxlda - axlandeli sof. bogdanovkis teritoriaze.<br />

axalmoSeneebma sofels bogdanovka uwodes, radgan ruseTis xelisufalTagan<br />

muqTad Caigdes baraqiani qarTuli miwa. isini ambobdnen: es sikeTe RmerTma<br />

mogvca - ,,bog dal”-o. maT magaliTze didZali rusi umiwawylo glexoba moawyda<br />

aqaurobas da ase gaCnda xutorebi: ,,makaevka,” ,,alandara,” ,,meore alandara,”<br />

,,gvozdeevka,” ,,saldatski xutori” da ,,zelionoe pole”. magram pirveli<br />

msoflio omis dawyebisTanave axalmoSeneebi am xutorebidan aiyarnen da isev<br />

samSobloSi dabrundnen. mxolod bogdanovka darCa dRemde.<br />

interviu sagarejos mcxovrebi aleqsandre elerdaSvilTan, 82 wlis,<br />

Caiwera qeTevan qvliviZem, 2009 wlis 12 ivnisi.<br />

wyaro 3. sofel bogdanovkis rusuli skolis Sesaxeb<br />

leonti vasilis Ze zubaSevskis iniciativiT, sofelSi rusuli skola gaixsna.<br />

TandaTan skolaSi qarTveli bavSvebic momravldnen. maT rusul enaze<br />

swavla uWirdaT. qarTvelma mSoblebma skolaSi qarTuli seqtoris gaxsnac<br />

moiTxoves. soflis maswavleblis qeTevan kutibaSvilisa da misi meuRlis<br />

revaz orvelaSvilis didi mondomebiT, 1966 wels soflis rusul skolaSi<br />

qarTuli seqtoric gaixsna.<br />

bogdanovkaSi mezobeli soflebidan: Siblianidan, verxvianidan, yandauridan,<br />

kakabeTidan, Wermidan qarTvelebi Camosaxldnen. TandaTan soflis mosaxleobis<br />

ZiriTadi nawili qarTuli gaxda. rusi da berZeni mcxovrebnic saukeTesod<br />

floben qarTul enas. skolaSi rusul enaze swavlis moTxovna ukve naklebi<br />

iyo. Sedegad, soflis rusuli skola gauqmda.<br />

interviu sof. bogdanovkis mcxovreb ivane uSakovTan, 82 wlis,<br />

Caiwera qeTevan qvliviZem, 2009 wlis 10 ivnisi.<br />

wyaro 4. rusi axalmosaxleebis cxovrebis Sesaxeb<br />

a) 61 wlis vera stefanes asul Sirina: winaT am sofels malxazovka erqva,<br />

1940 wlidan ki krasnogorka hqvia. Cemi winaprebi aq pirveli pirveli msoflio<br />

omis win saratovis mxaridan gadmoasaxles. mizezi Cveni mrwamsi iyo _ malaknebi<br />

varT. sofelSi adre baptisti malaknebic iyvnen. isini wyliT naTlobas<br />

iRebdnen. Cven, malaknebi, sityviT viRebT naTlobas. malaknebs eklesia ar<br />

gvaqvs. `samlocvelo saxli~ yofili skolis SenobaSi gvqonda. sabWoTa periodSi<br />

aq klubi gaxsnes, malaknebs sxva, calke mdgomi Senoba misces, SemoRobes.<br />

axla sofelSi sul ori moxuci qaliRa darCa, vinc `samlocvelo saxlSi~<br />

dadis da biblias kiTxulobs.<br />

XX saukunis 90-ian wlebamde krasnogorka sufTa rusuli sofeli iyo.<br />

mxolod rusebi vcxovrobdiT. politikuri viTarebis arevis Semdeg, gansakuTrebiT,<br />

mxedrionis TareSis periodSi, sofeli dacarielda _ zogi Tbilis-<br />

35<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


36<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong><br />

Si an rusTavSi gadasaxlda, zogic ruseTSi wavida. malaknebs didi oja xebi<br />

gvqonda: TiTo ojaxSi 10 Svili mainc izrdeboda. dedaCems, Sirina nadeJda<br />

andreevnas, 7 Svili, 37 SviliSvili da 7 SvilTaSvili hyavda. axla biZaSvilebi<br />

asze metni varT. gafantulebi varT ruseTsa da <strong>saqarTvelo</strong>s Soris.<br />

aq mcxovrebma rusebma qarTuli saerTod ar ician. ar iyo amis aucilebloba.<br />

b) 81 wlis anastasia gluSkova: mamaCems qarTvelebi Zalian uyvarda. mec<br />

Zalian miyvars qarTvelebi. kargad, Zalian kargad vcxovrobdiT erTad. XX<br />

saukunis 90-ian wlebSi mTel <strong>saqarTvelo</strong>Si ganukiTxaoba rom iyo, rusebs<br />

gvaSinebdnen: wadiT aqedan, Torem qarTvelebi dagxocaveno. bevrs SeeSinda,<br />

wavida ruseTSi. Cven arsad wavsulvarT. rusebi saxlebs rom hyiddnen, ramdenime<br />

saxli viyide Cemi SvilebisaTvis, rom arsad wasuliyvnen.<br />

rusebi aq kargad vcxovrobdiT. mwvelavad vmuSaobdi. 10 Svili gavzarde,<br />

uamravi jildoc maqvs miRebuli: 1979 wels, rogorc gamarjvebuls, premiad 100<br />

kilogrami xorci gamomiweres, damsves TviTmfrinavze da moskovSi saxalxo<br />

meurneobis miRwevaTa gamofenaze gamiSves 9 dRiT. Jurnalma `krestiankam~<br />

ydaze Cemi suraTic dabeWda. namdvilad bednieri cxovreba mqonda. mdidaric<br />

viyavi – yvela Cems Svils Zvirfasi logini da xaliCebi miveci.<br />

interviu sof. krasnogorkis mcxovreblebTan<br />

Caiwera qeTevan qvliviZem, 2009 wlis 24 ivnisi.<br />

wyaro 5. sof. krasnogorkis malaknebis saojaxo yofa


davaleba 2:<br />

1. gaarkvie, wyaroebis 2 da 4 mixedviT, ra iyo dRevandeli sagarejos raionis<br />

sofel bogdanovkasa da mezobel soflebSi rusuli mosaxleobis Camosaxlebis<br />

mizezebi?<br />

2. wyaroebidan 3 da 4 miRebuli informaciis mixedviT, gansazRvre rogor warimarTa<br />

rusi axalmosaxleebis urTierToba adgilobriv mosaxleobasTan?<br />

moitane magaliTebi.<br />

3. ipove argumentebi, miiCnevda Tu ara sagarejos raionis rusi mosaxleoba<br />

`samxreTis cimbirs~ Tavis samSoblod?<br />

4. wyaroebis 2-5 mixedviT, isaubreT malaknebis cxovrebis wesisa da tradiciebis<br />

Sesaxeb.<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ratom iTvleboda <strong>saqarTvelo</strong> anu `samxre-<br />

Tis cimbiri~ edemis baRad?<br />

37<br />

<strong>mravaleTnikuri</strong> <strong>saqarTvelo</strong>


38<br />

ojaxi<br />

10. Sereuli qorwinebebi<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si XX saukunis<br />

meore naxevarSi<br />

sakvanZo kiTxva: romelma politikurma procesebma iqonia gavlena<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s mosaxleobis eTnikuri Semadgenlobis cvlilebaze XX<br />

saukunis meore naxevarSi?<br />

wyaro 1. <strong>saqarTvelo</strong>s mosaxleobis Sesaxeb meore msoflio omis dros<br />

…mosaxleoba did daxmarebas uwevda partiul, komkavSirul da sabWoTa organoebs<br />

evakuirebuli bavSvebis mowyobasa da aRzrdaSi. 1942 wels patronaJze<br />

ayvanil iqna 2340, xolo Svilad 320 bavSvi [...]<br />

...miuxedavad imisa, rom <strong>saqarTvelo</strong>s mosaxleobis raodenoba Seivso bunebrivi<br />

namatiT da mtris mier droebiT okupirebuli raionebidan evakuirebuli<br />

mosaxleobiT, romlis nawili <strong>saqarTvelo</strong>Si damkvidrda, omis wlebSi <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

mosaxleoba Semcirda [...]<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s istoriis narkvevebi, t.VIII, Tb., 1980, gv. 232, 271.<br />

wyaro 2. qarTuli mxatvruli filmi meore msoflio omis Semdeg Sereuli<br />

ojaxis Sesaxeb<br />

qarTuli mxatruli filmi `araCveulebrivi gamofena~ mogviTxrobs meore<br />

msoflio omis dros ruseTidan <strong>saqarTvelo</strong>Si evakuirebuli rusi gogonas<br />

glafira ogurcovasa da qarTveli moqandakis – aguli erisTavis siyvarulisa<br />

da ojaxuri cxovrebis ambavs.<br />

a) aguli erisTavis mama pipinia b) aguli, pipinia da agulis oTxi<br />

vagon-barakidan saxlSi vaJi ulocavs dedas<br />

miacilebs sarZlos. mexuTe vaJis gaCenas<br />

kadrebi qarTuli mxatvruli filmidan „araCveulebrivi gamofena“,<br />

reJisori e. Sengelaia, 1968 w.


davaleba 1:<br />

1. ivaraude, ra iyo filmis Seqmnis idea?<br />

2. monaxe saerTo wyaroebSi 1-2 motanil magaliTebSi.<br />

3. daaskveni, romeli istoriuli movlenebi axdenda gavlenas Sereuli qorwinebebis<br />

zrdaze <strong>saqarTvelo</strong>Si?<br />

wyaro 3. ojaxebis (Sinameurneobebis * ) ganawileba erovnebis mixedviT<br />

(sadac yvela wevri erTi erovnebisaa)<br />

(statistikis departamentis monacemebi)<br />

erovneba 1979 1989 2002<br />

1 qarTveli 750430 817875 837535<br />

2 afxazi 14985 16590 92<br />

3 osi 29736 28533 4875<br />

4 somexi 84234 74253 49229<br />

5 rusi 70104 56326 8018<br />

6 azerb. 44325 56668 60623<br />

7 berZeni 17533 17916 2918<br />

8 sxva 12935 14226 8092<br />

SeniSvna: 2002 wels afxazeTis avtonomiur respublikasa da cxinvalis regionSi<br />

mosaxleobis sayo velTao aRwera ar Catarebula.<br />

wyaro 4. ojaxebi (Sinameurneobebi), sadac wevrebi sxvadasxva erovnebisaa<br />

(statistikis departamentis monacemebi)<br />

1979 w. 1989 w. 2002 w.<br />

yvela ojaxi 1150836 1243677 1040515<br />

erTi erovnebis 1030716 1092349 971384<br />

Sereuli 120120 151328 69131<br />

160000<br />

140000<br />

120000<br />

100000<br />

80000<br />

60000<br />

40000<br />

20000<br />

davaleba 2:<br />

gamoiangariSe Sereul qorwinebaTa procentuli maCvenebeli<br />

1979 1989 2002<br />

* Sinameurneoba _ ase uwodeben oficialur dokumentebSi ojaxs.<br />

0<br />

120120<br />

151328<br />

69131<br />

1979 w. 1989 w. 2002 w.<br />

39<br />

ojaxi


40<br />

ojaxi<br />

wyaro 5. Sereuli ojaxebi qarTvelis monawileobiT (statistikis departamentis<br />

monacemebi)<br />

20000<br />

15000<br />

10000<br />

5000<br />

0<br />

19325<br />

davaleba 3:<br />

Sinameurneobebi, sadac wevrebi sxvadasxva erovnebisaa<br />

2163<br />

15013<br />

1 2 3 4 5 6 7 8<br />

1. wyaroebis 3-5 mixedviT, daadgine ra cvlilebebi moxda <strong>saqarTvelo</strong>s mosaxleobis<br />

eTnikur SemadgenlobaSi.<br />

2. Seadare Sereuli qorwinebis statistikaSi arsebuli cvlilebebi mosaxleobis<br />

eTnikuri Semadgenlobis imdroindel monacemebs.<br />

3. gadanomre Sereuli ojaxebi maTi raodenobis mixedviT<br />

wyaro 6. Sereuli ojaxebi (Sinameurneobebi) qalaqad da soflad<br />

(statistikis departamentis monacemebi)<br />

100000<br />

80000<br />

60000<br />

40000<br />

20000<br />

0<br />

11501<br />

2229 2046<br />

8050<br />

93719 90750<br />

26404<br />

davaleba 4:<br />

gamoiangariSe soflad da qalaqad mcxovrebi Sereuli ojaxebis procentuli<br />

maCvenebeli<br />

32896<br />

8804<br />

1979 w. 1989 w. 2002 w.<br />

1979 1989 2002<br />

1. qarTveli da rusi<br />

2. qarTveli da afxazi<br />

3. qarTveli da somexi<br />

4. qarTveli da osi<br />

5. qarTveli da azerbaijaneli<br />

6. qarTveli da berZeni<br />

7. qarTveli da sxv.<br />

8. qarTvelis gareSe<br />

qalaqebSi<br />

soflebSi<br />

50225<br />

18906


davaleba 5:<br />

imsjeleT, ratom aris qalaqSi meti Sereuli ojaxi, vidre sofelSi?<br />

wyaro 7. kiTxvari-interviu<br />

1. saxeli, gvari<br />

2. erovneba<br />

3. dabadebis adgili da weli<br />

4. ganaTleba<br />

5. meuRlis erovneba<br />

6. sad gaicaniT Tqveni meuRle?<br />

7. rodis iqorwineT?<br />

8. ra wesiT Sesrulda qorwineba?<br />

9. sad cxovrobT amJamad?<br />

1. irina xaldeeva<br />

2. rusi<br />

3. xaSuri, 1933 w.<br />

4. umaRlesi<br />

5. qarTveli, Tengiz barnaveli<br />

6. meuRle gavicani TbilisSi<br />

7. oTxi wlis Semdeg<br />

8. xeli movawereT<br />

9. TbilisSi<br />

10. Svilebi gvyavs<br />

11. qarTulad da rusulad<br />

12. Svilebma rusuli kargad ician<br />

13. aranairi, Cvens Svilsac rusi<br />

coli hyavs<br />

14. ara<br />

15. <strong>saqarTvelo</strong> Cemi samSobloa<br />

davaleba 6:<br />

10. gyavT Tu ara Svilebi?<br />

11. ra enaze laparakobT ojaxSi?<br />

12. ician Tu ara Tqvenma Svilebma<br />

Tqveni mSobliuri ena?<br />

13. SegqmniaT ojaxSi problemebi<br />

Tqveni araqarTvelobis gamo?<br />

14. sazogadoebis mxridan?<br />

15. miiCnevT Tu ara <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

Tqvens samSoblod?<br />

1. maxnur aSurova<br />

2. azerbaijaneli<br />

3. bolnisis r-ni, sof. darbazi, 1943 w.<br />

4. umaRlesi, rusuli enis pedagogi<br />

5. qarTveli, giorgi valiSvili<br />

6. meuRle gavicani q. kaspSi, skolaSi<br />

7. Zalian male, imave wels<br />

8. xeli movawereT<br />

9. vcxovrobT TbilisSi<br />

10. ori asuli da erTi vaJi<br />

11. ojaxSi vlaparakobT qarTulad<br />

da azerbaijanulad<br />

12. orive ena kargad ician<br />

13. arasodes<br />

14. ara, gansakuTrebul siyvaruls<br />

vgrZnob mezoblebisgan<br />

15. ra Tqma unda<br />

interviu Caiweres n. molaSvilma da n. nabievam, 2009 wlis 8 da 16 oqtomberi.<br />

1. airCie pasuxebidan erT-erTi fraza am interviuebis dasasaTaureblad.<br />

2. gaixsene <strong>saqarTvelo</strong>sa da msoflios istoriidan cnobili Sereuli (dinastiuri)<br />

qorwinebebi?<br />

3. airCie interviudan is kiTxvebi, romlebic yvelaze mniSvnelovnad migaCnia<br />

da daasabuTe Seni arCevani.<br />

4. intervius safuZvelze gansazRvre, ra aris Sereuli ojaxis yvelaze rTuli<br />

problema da SesTavaze misi gadaWris Seneuli gzebi.<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ra istoriuli movlenebi axdenda gavlenas<br />

Sereuli qorwinebebis dinamikaze?<br />

41<br />

ojaxi


42<br />

ojaxi<br />

11. erTi quCa marneulSi<br />

sakvanZo kiTxva: rogori iyo sxvadasxva eTnikuri da religiuri<br />

jgufis Tanacxovrebis tradiciebi marneulSi XX saukunis bolos?<br />

wyaro 1. marneulis raioni XX saukunis bolos<br />

პირობითი აღნიშვნები<br />

სახელმიფო საზღვაჽი<br />

ჽაიონული საზღვაჽი<br />

სამხაჽეო ენჽი<br />

ჽაიონული ენჽი<br />

სოფელი<br />

ბოლნისი<br />

მდ. ხჽამ ი<br />

მდ. მაშავეჽა<br />

ბ ო ლ ნ ი ს ი ს რ ა ი ო ნ ი<br />

ახქეჽფი<br />

ს<br />

davaleba 1:<br />

ოფჽეთი<br />

მდ. ალგეთი<br />

თ ე თ რ ი წ ყ ა რ ო ს რ ა ი ო<br />

მდ. შულავეჽი<br />

სადახლო<br />

ხოჯოჽნი<br />

ნ ი<br />

თამაჽისი<br />

შაუმიანი<br />

გ ა რ დ ა ბ ნ ი ს რ ა ი ო ნ ი<br />

ყიზილ-აჯლო<br />

შულავეჽი<br />

მარნეული<br />

ალგეთი<br />

მდ. დებედა<br />

ქაფანახჩი<br />

ოჽჯონიკიძე<br />

ქუჽთლაჽი<br />

კასუმლო<br />

ყაჩაღანი<br />

ო მ ხ ე თ ი<br />

მარნეულის რაიონი<br />

ქვემო ყულაჽი<br />

რუსთავი<br />

მდ. ალგეთი<br />

მდ. ხჽამი<br />

1. gansazRvre, romel raionebs da ucxo qveynebs esazRvreba marneulis raioni?<br />

2. ra gavlenas axdens raionis amgvari mdebareoba adgilobrivi mosaxleobis<br />

erovnebaTaSoris urTierTobebze?<br />

მდ. მკვაჽი<br />

გარდაბანი<br />

ა ზ ე რ ბ ა ი ჯ ა ნ ი


wyaro 2. marneulis raionis mosaxleoba<br />

eTnikuri<br />

Semadgenloba<br />

1979 1989 2002<br />

azerbaijanelebi 72965/72,6% 91923/76,3% 98245/79%<br />

qarTvelebi ? ? 9503 / 8%<br />

somxebi ? ? 9329 / 7,9%<br />

berZnebi ? ? 396 / 0,3%<br />

rusebi ? ? 523 / 0,4%<br />

sxva ? ? 112 / 0,1%<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s statistikis saxelmwifo departamenti<br />

davaleba 2:<br />

1. gaixsene, ra cvlilebebi moxda <strong>saqarTvelo</strong>Si 1980-90-ian wlebSi?<br />

2. daalage es cvlilebebi qronologiuri TanmimdevrobiT.<br />

3. Seiswavle cxrili da ivaraude, ra iyo marneulis raionis mosaxleobis<br />

eTnikuri Semadgenlobis cvlilebis mizezebi.<br />

wyaro 3. pirveli eklesia da pirveli meCeTi marneulSi rusTavelis quCaze<br />

daviT aRmaSeneblis eklesia (1999-2000) meCeTi (1998-2000)<br />

davaleba 3:<br />

axseni, ra procesebze metyvelebs am sakulto nagebobebis mSeneblobis Tari-<br />

Rebi?<br />

43<br />

ojaxi


44<br />

ojaxi<br />

wyaro 4. qarTul-azerbaijanuli ojaxis tradiciebi<br />

_ sad gaicaniT erTmaneTi?<br />

_ institutis damTavrebis<br />

Semdeg orivem daviwyeT muSaoba<br />

bolnisis raionis sofel<br />

akaurtaSi da swored iq gavicaniT<br />

erTmaneTi. 1950 wels<br />

davqorwindiT. gvyavs 9 SviliSvili,<br />

6 SvilTaSvili.<br />

_ aRniSnavT Tu ara qristianul<br />

da muslimur dResaswaulebs?<br />

_ aravin aravis uSlis aRniSnos<br />

nacionaluri da religiuri<br />

dResaswaulebi. magaliTad, Cven vzeimobT `novruz-bairam~, romelic<br />

gazafxulis mosvlis simboloa. dResaswaulamde 4 kviriT adre yovel ojaxSi<br />

TefSze yrian xorbals da svel dolbands afareben, rom gaRvivdes da gauSvas<br />

fesvebi, Semdeg amodis pirveli mwvane aRmonaceni _ gazafxulis mauwyebeli. 20<br />

da 21 marts xorbals saxelwodebiT `semeni~ kraven wiTeli bafTiT, amzadeben<br />

tradiciul flavs, „semeni“ garSemo yrian Txils da tkbileuls da anTeben<br />

imden sanTels, ramdeni kacic aris ojaxSi. ymawvilebi da gogonebi agdeben<br />

karebqveS qudebs da Casafrebulebi elodebian, roca maT qudebs tkbileuliT<br />

aavseben. saRamoTi ki ikribebian didi koconis garSemo, mRerian, cekvaven, egebebian<br />

gazafxuls. roca koconi bJutvas iwyebs, axtebian mas.<br />

Cven erTad avRniSnavT saero da ojaxur dResaswaulebs _ muslimurs da<br />

qristianuls. sufraze tradiciuli qarTuli da azerbaijanuli kerZebia, vmReriT,<br />

vcekvavT erTad.<br />

interviu marneulSi rusTavelis quCaze mcxovreb, qarTvel mariam artemis asul<br />

TarxniSvilze daqorwinebul, mamed abdula oRli mamedovTan,<br />

Caiweres nargiz nabievam da eliura alievam, 2009 wlis 5 aprili.<br />

davaleba 4:<br />

1. Seni azriT, mamedovebis ojaxSi novruz-bairams religiuri dResaswaulis<br />

mniSvnelobiT zeimoben, Tu mas ufro saojaxo dResaswaulis mniSvneloba<br />

aqvs?<br />

2. moZebne wyaroSi 4 Seni mosazrebis damadasturebeli sityvebi.


wyaro 5. azerbaijanul-berZnuli ojaxis tradiciebi<br />

_ Tqven qristiani brZandebiT,<br />

qmari - mahmadiani. ra rwmenas misdeven<br />

Tqveni Svilebi?<br />

_ samTave Svili mahmadianebad<br />

aRvzardeT.<br />

_ aRniSnavT Tu ara qristianul<br />

da muslimur dResaswaulebs?<br />

_ diax, aRvniSnavT. erT-er-<br />

Ti yvelaze didi qristianuli<br />

dResaswaulia _ aRdgomis<br />

dResaswauli, anu qristes na-<br />

Teli kviradRe. is ganekuTvneba<br />

egreT wodebul gardamaval<br />

dResaswaulebs da aRiniSneba pirvel kviradRes gazafxulis savse mTvaris<br />

Semdeg, romelic gazafxulis buniaobis Semdeg dgeba. aRdgomisTvis mzadeba<br />

iwyeba didi marxvis pirveli dReebidan. yovel ojaxSi TefSebze Tesaven xorbals,<br />

romelic dResaswaulisTvis aRmonacendeba. dResaswaulze Rebaven kvercxebs,<br />

acxoben paskas, midian eklesiaSi.<br />

sanam vaJi muslim cols moiyvanda, Cven ufro aRdgomas avRniSnavdiT, axla<br />

ki avRniSnavT `novruz-bairams~.<br />

davaleba 5:<br />

interviu marneulSi mcxovreb azerbaijanel aiaT ismailis Ze ismailovze<br />

gaTxovil, wavkisis mkvidrTan berZen maria porfiriadisTan,<br />

Caiweres nargiz nabievam da eliura alievam, 2009 wlis 6 aprili.<br />

1. gaaanalize wyaro 5:<br />

a) axseni, riT iyo ganpirobebuli is faqti, rom im ojaxSi, sadac yvela mamakaci<br />

muslimia, aRniSnavdnen aRdgomas?<br />

b) ganixile, ra religiuri tradiciebi Camoyalibda am ojaxSi?<br />

2. wyaroebSi 4 da 5 mocemuli fotosuraTebis mixedviT, Seadare, ra aris<br />

saerTo am ori religiuri dResaswaulis aRniSvnis tradiciaSi?<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ra aris marneulSi sxvadasxva eTnikuri<br />

Tu religiuri jgufis urTierTobis damaxasiaTebeli niSani?<br />

45<br />

ojaxi


46<br />

ojaxi<br />

12. xalxTa `WianWvelebis bude~<br />

CaqvSi<br />

sakvanZo kiTxva: ratom eZaxian Caqvs xalxTa `WianWvelebis budes~?<br />

wyaro 1. ucxoeli mecnieri kavkasiis mosaxleobis Sesaxeb<br />

kavkasiis mxare mecnieruli TvalsazrisiT udavod dedamiwis uSesaniSnaves<br />

kuTxed unda vcnoT. misma geografiulma mdebareobam evropisa da aziis Sesayarze,<br />

...eTnografiulma da istoriulma niSandoblivma Taviseburebebma [...] Seu-<br />

Zlebelia interesi ar aRgviZras [...] Zveli qveynis adamianTa rasebi, aziidan<br />

evropisaken rom miedinebodnen, kavkasiaze an mis gverdiT Caiqrolebdnen da aq<br />

tovebdnen TavianT axalSenebs, romlebic Semdeg erTmaneTsa da adgilobriv<br />

mosaxleobaSi iTqvifebodnen da uamrav calkeul erovnebas qmniddnen. swored<br />

amitom ewoda kavkasias xalxTa `WianWvelebis bude~.<br />

k.riteri, miwismflobelTa istoria, wignSi: d. baqraZe, arqeologiuri mogzauroba<br />

guriasa da aWaraSi, Tbilisi, 1864, gv. 1.<br />

wyaro 2. rogor iqmneboda Caqvi<br />

a) sofel CaqvSi wvimisagan Tavi SevafareT fleTili qvis did orsarTulian<br />

saxls, romelic kramitiT iyo daxuruli, rogorc saukeTeso saxlebis umetesoba.<br />

[...] es saxli ekuTvnoda agilobriv memamules xusein-beg beJan-oRlis<br />

anu beJaniSvils [...] saxlis gverdiT iyo mdidari da sakmaod vrceli Celtikis,<br />

anu brinjis yana, romelic xusein-begs wliurad 300 qisa Semosavals aZlevs.<br />

dimitri baqraZe, dasaxelebuli naSromi, gv. 18.<br />

b) ruseTis saimperatoro ojaxs mTels imperiaSi didZali mamulebi hqonda<br />

mflobelobaSi, romlis marTvisTvis Seqmnili iyo specialuri saufliswulo uwyeba.<br />

... XIX saukunis 80-90-ian wlebSi saufliswulo uwyebis moxeleebis arCevani<br />

Caqvis xeobaze SeCerda, rac SemTxveviTi ar yofila. xeobis saerTo farTobi<br />

16378 desetinas aRwevda, sadac 205 komli cxovrobda. mTels olqSi Caqvis xeoba<br />

nayofieri miwebiT gacilebiT mdidari iyo, xolo mosaxleoba _ SedarebiT mcire.<br />

o. TurmaniZe, saadgilmamulo urTierTobebi samxreT-dasavleT <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

osmalTa batonobis xanaSi, baTumi, 2001, gv. 119.<br />

g) saufliswulo uwyeba CaqvSi mamulebis SeZenas 1894 wels Seudga. jer e.w.<br />

saxazino miwebi daisakuTra, Semdeg muhajirTa mitovebul miwebs daepatrona.<br />

qcsa, f.130, a.1.s.184.<br />

d) CaqvSi 1951 wlidan vcxovrob. aq adre Waobi iyo. gavrcelebuli iyo malaria.<br />

Tavdapirvelad, am teritoriebze (oRond ufro SemaRlebul adgilebze)<br />

rusma maRalCinosnebma agarakebi aiSenes. maxsovs ramdenime gvari _ voroncovi,<br />

popovi, soloviovi, solovcovi da baTumis botanikuri baRis damaarsebeli<br />

krasnovi. swored maT Camoiyvanes Cinelebi lao jinjaos xelmZRvanelobiT.<br />

igi CaqvSi 1926 wlamde cxovrobda. misma Svilma meuRled Caqvis Cais sabWo-<br />

Ta meurneobis direqtoris zaqaria TuSmaliSvilis qaliSvili SeirTo. muSaxeli<br />

mimdebare soflebidan CamohyavdaT, Semdeg ukve daiwyes sxvadasxva ju-


is adamianebis Camosaxleba. gaWirvebuli adamianebi sixaruliT modiodnen<br />

da asrulebdnen umZimes samuSaos, oRond lukma-puri hqonodaT. xalxi saerTo<br />

sacxovrebelSi cxovrobda da samuSaoc sezonuri xasiaTis iyo. Semdeg, nawili<br />

mudmivad dasaxlda... ase davsaxldiT erTad...<br />

interviu Caqvis mcxovrebTan vaxtang kutubiZesTan, 83 wlis,<br />

Caiwera madona miqelaZem, 2009 wlis 22 dekemberi.<br />

wyaro 3. Caqvis <strong>mravaleTnikuri</strong> mosaxleobis Sesaxeb<br />

CaqvSi 1949 wlidan vcxovrob. aq 14 erovnebis adamianebi iyvnen dasaxlebuli:<br />

qarTvelebi (qristianebi da muslimebi), rusebi, berZnebi, somxebi, ukrainelebi,<br />

azerbaijanelebi, qurTebi, bulgarelebi, latvielebi, litvelebi, estonelebi,<br />

uzbekebi, CeCnebi, osebi, moldovelebi... CaqvSi xalxi masobrivad 1930-ian wleb-<br />

Si Camoasaxles, roca ruseTSi saSineli SimSili iyo. sabWoTa periodSi aq<br />

qalTa kolonia * iyo. is Senoba dResac SemorCenilia. swored maT amuSavebdnen<br />

Waobis amosaSrobad da Cais plantaciebis gasaSeneblad. dro gadioda. xalxi<br />

TandaTan saerTo sacxovreblebidan binebSi gadaiyvanes. maT sakuTari meurneobebic<br />

moiwyves. 1960-iani wlebidan ukve kerZo saxlebic gaCnda.<br />

interviu Caqvis mcxovrebTan, meore msoflio omis veteranTan, 88 wlis<br />

akaki beWvaiasTan, Caiwera madona miqelaZem, 2009 wlis 22 dekemberi.<br />

wyaro 4. Caqvis Cais meurneobis muSebi, 1949 w.<br />

wyaro 5. ,,gamomyevi, gogo colad...!”, Caqvi, 1965 w.<br />

* kolonia _ qalTa sasjelaRsrulebiTi dawesebuleba.<br />

47<br />

ojaxi


48<br />

ojaxi<br />

wyaro 6. oficialuri statistikuri monacemebi Caqvis mosaxleobis<br />

Sesaxeb<br />

2009 wlis aRweriT, mosaxleobis raodenoba CaqvSi 10 567 adamians Seadgens.<br />

maTgan daaxloebiT 2500-ze meti macxovrebeli sxva erovnebisaa. mosaxleobis<br />

eTnikuri Semadgenloba ase gamoiyureba: qarTvelebi, rusebi, somxebi, berZnebi,<br />

ukrainelebi, bulgarelebi, CeCnebi, azerbaijanelebi, osebi, moldovelebi,<br />

latvielebi, litvelebi.<br />

davaleba 1:<br />

Caqvis gamgeobis mier mowodebuli informacia, 2009 wlis 10 aprili.<br />

1. wyaroebSi 2 (a, b, g, d) da 3 mocemul informaciaSi xazi gausvi sakvanZo<br />

sityvebs, romlebic xsnis XX saukunis pirvel naxevarSi CaqvSi mosaxleobis<br />

Casaxlebis mizezebs.<br />

2. axseni, miuxedavad sirTuleebisa, ratom gadawyvites CaqvSi droebiT Casaxlebulma<br />

adamianebma iq darCena?<br />

3. wyaroebis 1-6 da mixedviT, romel yvelaze saintereso faqtebs gamoiyenebdi<br />

Caqvis Sesaxeb narkvevis _ `me Tavs ucxod ar miviCnev~ dawerisas?<br />

wyaro 7. CaqvSi turizmis ganviTarebisa da misi Sedegebis Sesaxeb<br />

a) turizmi mosaxleobis axal talRas uyris saTaves: aq uamravi adamiani<br />

Camodis; sxvadasxva erovnebis, sxvadasxva religiis. nawili uZrav qonebas<br />

iZens da saxldeba, zogi sezonurad, zogi ki mudmivad. Caqvis mosaxleobis<br />

Wreli Semadgenloba ar Semcirebula, piriqiT, ufro ,,gaWrelda“. daematnen<br />

Turqebi, Cinelebi, arabebi da sxva. Tumca Cinelebi aq adrec cxovrobdnen...<br />

b) mSvidobiani Tanacxovreba, TavisTavad, turizmis ganviTarebas uwyobs xels,<br />

maSasadame, mosaxleobis ekonomikur gaZlierebas. es ori faqtori urTierTgadajaWvulia<br />

da erTis dakargva meores ganadgurebas iwvevs.<br />

interviu Caqvis mcxovreb istorikos i. gorgilaZesTan, Caiwera madona miqelaZem,<br />

2009 wlis 15 dekemberi.<br />

davaleba 2:<br />

1. wyaro 7-is mixedviT, gansazRvre, ra aris avtorisaTvis mTavari sxvadasxva<br />

erovnebis adamianebis TanacxovrebaSi?


wyaro 8. Caqvelebi TavianTi dasaxlebis Sesaxeb<br />

a) v. torosiani, 74 wlis: CaqvSi arasodes momxdara konfliqti eTnikur Tu religiur<br />

niadagze. Cven ar gvqonia imis SegrZneba, rom gansxvavebulebi varT<br />

erTmaneTisagan. erTad vcxovrobdiT e.w. barakebSi (maSin kerZo saxlebi an<br />

aseTi sacxovrebeli korpusebi ar iyo) da Wirsa da lxins erTmaneTs vuziarebdiT.<br />

b) o. WaRaliZe, 63 wlis: me ar maxsovs dapirispirebis arc erTi faqti. Cven<br />

ar varT konfliqturebi. meorec, yvelas erTnairad gviWirda. aq Camosuli<br />

yvela adamiani Tanaswori iyo gaWirvebisa da malariiT sikvdilis winaSe.<br />

vis ecala gansxvavebis moZebnisasTvis?<br />

g) i. fiodorovi, 40 wlis: Tavs ar vgrZnob ucxod da Tu minda Caqvidan<br />

wasvla, es mxolod ekonomikuri faqtoridan gamomdinare, magram ara samudamod!!!<br />

1990-ian wlebSi, roca daixura Cais fabrikebi, funqcionireba<br />

Sewyvita Caisa da citrusebis meurneobam, Caqvi masiurad datoves rusebma,<br />

berZnebma, somxebma da a.S. iciT, ramdeni dabrunda ukan? bevri. iciT,<br />

ratom? maT versad ver ipoves is siTbo, megobroba da urTierTTanadgoma,<br />

rogoric CvenTan viciT.<br />

davaleba 3:<br />

interviu CaqvelebTan, Caiwera madona miqelaZem, 2009 wlis 5 marti.<br />

1. wyaroSi 8 (a, b, g) ipove fraza, romelsac gamoiyenebdi Caqvze statiis sa-<br />

Taurad.<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ra aris saWiro imisaTvis, rom adamianebi<br />

mSvidobianad cxovrobdnen mravaleTnikur qalaqSi?<br />

49<br />

ojaxi


50<br />

ojaxi<br />

13. udiebi XX saukunis<br />

qarTul garemoSi<br />

sakvanZo kiTxva: rogor cxovrobdnen udiebi XX saukunis qarTul<br />

garemoSi?<br />

wyaro 1. udiebis gansaxleba sabWoTa kavSirSi 1989 wlis aRweris<br />

mixedviT<br />

wyaro 2. udiebis raodenoba ssrk-Si 1989 wlisaTvis<br />

azerbaijani 6125 TurqmeneTi 32<br />

ruseTi 1102 tajikeTi 31<br />

<strong>saqarTvelo</strong> 793 moldaveTi 16<br />

yazaxeTi 366 belorusia 15<br />

ukraina 109 latvia 15<br />

uzbekeTi 46 yirgizeTi 2<br />

statistikuri monacemebi aRebulia wignidan: g. Cavadovi, udilari, baqo, 1999 (rus.).


wyaro 3. udiebis gansaxleba sabWoTa kavSirSi XX saukuneSi<br />

udiebis gansaxlebis dinamika sabWoTa kavSirsa da <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

10000<br />

9000<br />

8000<br />

7000<br />

6000<br />

5000<br />

4000<br />

3000<br />

2000<br />

1000<br />

0<br />

2500<br />

0<br />

3700<br />

0<br />

5900<br />

800<br />

7000<br />

8652<br />

1926 w. 1959 w. 1970 w. 1979 w. 1989 w. 2002 w.<br />

800<br />

793<br />

udiebi ssrk-Si<br />

udiebi<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

diagrama Sedgenilia statistikuri monacemebis safuZvelze wignidan „eTnosebi<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si“, Tbilisi, 2008, gv. 210–211.<br />

wyaro 4. udiebis Sesaxeb<br />

a) 1920-1922 wlebSi azerbaijanelebsa da somxebs Soris saSineli omi, xocva-<br />

Jleta daiwyo. mamam, cnobilma sazogado moRvawem, udi xalxi moarida iqaurobas<br />

da, <strong>saqarTvelo</strong>s mTavrobasTan SeTanxmebiT, <strong>saqarTvelo</strong>Si Camoasaxla.<br />

maT Soris iyvnen somxebi da erTi germanul-ukrainuli ojaxi.<br />

interviu leila zinovis asul silikaSvilTan, 81 wlis, Caiwera n. agasaSvilma,<br />

2009 wlis 4 ivnisi.<br />

b) udi xalxi kompaqturad dasaxlebulia mxolod sam sofelSi, romelTagan<br />

oriAazerbaijanis teritoriaze mdebareobs _ varTaSeni da niji, xolo erTi<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si – zinobiani (yvarlis raioni). udma xalxma, miuxedavad mravali<br />

Wir-varamisa, qristianuli rwmena da mSobliuri ena dRemde Semoinaxa.<br />

davaleba 1:<br />

evgeni jeiraniSvili, udiuri ena, Tb., 1971, gv. 3.<br />

1. wyaroebis 1, 2 daxmarebiT:<br />

a) gaarkvie, sabWoTa kavSiris romel respublikebSi ar cxovrobdnen udiebi?<br />

b) daasaxele, romel respublikaSi cxovrobs yvelaze meti udi da axseni,<br />

Seni azriT, ratom?<br />

2. wyaro 3-is mixedviT:<br />

a) daadgine udiebis raodenobis cvlilebis tendencia sabWoTa kavSirsa da<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si;<br />

b) ivaraude am tendenciebis mizezebi.<br />

203<br />

51<br />

ojaxi


52<br />

ojaxi<br />

wyaro 5. udi sazogado moRvawis z. silikaSvilis 1924 wlis 22 aprilis<br />

mimar Tva ganaTlebis saxalxo komisars:<br />

saCqarod da sayuradRebod ganaTlebis<br />

saxalxo komisars (stili daculia)<br />

asli <strong>saqarTvelo</strong>s:<br />

1. aRmasrulebel centralur komitets<br />

2. saxalxo komisarTa sabWos<br />

3. komunisturi partiis centralur<br />

komitets<br />

4. axalgazrdaTa komkavSiris centralur<br />

komitets<br />

5. profesiuli kavSiris prezidiums<br />

6. bavSvTa TavSesafaris komitets da<br />

7. gazeT `komunistis~ redaqcias<br />

udiebis axal sofelSi daarsdes axali<br />

tipis sasoflo skola Svidwledi,<br />

msgavsad germanuli sasoflo skolisa,<br />

saca sasoflo skolaSi moswavle iswavlis<br />

Svid wels, dReSi ki imecadinebs<br />

Svid saaTs. sam saaTs swavlobs zogad<br />

sagnebs – sazogadod ganaTlebisas, oTx<br />

saaTs ki fizikurad Sromas da varjiSobs<br />

skolis sazogadod mowyobil fermaSi,<br />

bostanSi, venaxSi, safutkreSi da sxva.<br />

davaleba 2:<br />

udi sazogado moRvawe<br />

z. silikaSvili<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s uaxlesi istoriis centraluri arqivi f. 300, ad1 17106, gv. 56.<br />

imsjele, wyaro 5-is mixedviT, rogori pirobebi Seiqmna <strong>saqarTvelo</strong>Si 1920ian<br />

wlebSi udi axalgazrdobis ganviTarebisaTvis, maTi gadasaxlebis Semdeg?<br />

wyaro 6. udiebis warmomadgenlebi<br />

davaleba 3:<br />

XX saukunis 30-iani wlebi, Zmebi beJaniSvilebi.<br />

marcxniv, eqimi mixeili, marjvniv mewarme, agurkeramikis<br />

qarxnis direqtori, Salva, SuaSi<br />

diplomati, griSa, skkp ck-is baltiispireTis<br />

qveynebis ganyofilebis gamge.<br />

e. neSumaSvili, vin arian udinebi, Tb., 2 02, gv. 94<br />

imsjele, ra faqtorebma Seuwyo xeli, rom udiebi sazogadoebis aqtiuri<br />

wevrebi gamxdariyvnen?


wyaro 7. udiuri damwerlobisa da enis Sesaxeb<br />

a. albanuri * damwerlobis nimuSi<br />

interviudan profesor zaza aleqsi-<br />

ZesTan, Caiwera n. agasaSvilma,<br />

Jurnali „Tbiliselebi“, #6, 2003.<br />

b. udiuri enis problema<br />

dRes-dReobiT sofel zinobianSi<br />

TiTqmis aravin saubrobs udiurad.<br />

yvela laparakobs qarTulad, radgan<br />

yovel ojaxSi aris qarTveli<br />

rZali an qarTveli siZe. ase dro-<br />

Ta ganmavlobaSi udiuri ena daikargeba.<br />

amitom saWiroa, rom adamianebma,<br />

romlebic kargad flo ben<br />

enas, gamoiyenon swavlebis Tanamedrove<br />

saSualebebi da udiu ri enis<br />

swavlebis kursi Seadginon.<br />

interviu leila aleqsandres as.<br />

silikaSvilTan, 72 wlis, Caiwera<br />

n. agasaSvilma, 2009 wlis 7 ivnisi.<br />

davaleba 4:<br />

imsjeleT, ra gziT axerxeben udiebi TviTmyofadobis SenarCunebas?<br />

wyaro 8. sagnebi, romlebsac udiebi Tanamedrove skolaSi swavloben<br />

# sagani I II III IV V VI VII VIII IX jami<br />

1 qarTuli ? ? 7 8 9 8 9 42<br />

2 maTematika 5 6 4 4 4 4 4 31<br />

3 rusuli ena 3 3 3 3 3 15<br />

inglisuri ena 1 1 5 6 6 4 4 27<br />

4 istoria 2 2 3 3 4 14<br />

geografia 1 2 3 3 9<br />

samoqalaqo 2 2<br />

5 fizika 2 2 4<br />

qimia<br />

biologia<br />

6 fiz.aRzrda<br />

xelovneba<br />

musika<br />

Sroma<br />

7 istoria<br />

udiuri ena<br />

religiis istoria da kultura<br />

davaleba 5:<br />

1. gaecani wyaros 8. ra enebs swavloben sofel zinobianis Tanamedrove skolaSi?<br />

gaakeTe daskvna saaTobrivi badis Sedarebis safuZvelze.<br />

2. imsjeleT, ramdenad xels uwyobs aseTi ganaTleba imas, rom udi mozardi<br />

Tanamedrove sazogadoebis sruluflebiani wevri gaxdes?<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ra faqtorebs SeuZlia mcirericxovani<br />

xalxebis TviTmyofadobis SenarCunebis xelSeuwyoba?<br />

* sinas mTaze aRmoCenili xelnaweris safuZvelze, mecnierebma daaskvnes, rom albanuri da udiuri<br />

damwerloba erTi da igivea.<br />

53<br />

ojaxi


54<br />

ojaxi<br />

14. qistebi XX saukunis<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

sakvanZo kiTxva: rogor aRiqvams qistebs Tanamedrove qarTuli sazogadoeba?<br />

wyaro 1. xanSi Sesuli qisti mamakacebi<br />

wyaro 2. qisti mwerali sakuTari xalxis Sesaxeb<br />

jer kidev XX saukunis 90-ian wlebamde cota vinmem Tu icoda, rom pankisSi<br />

cxovrobda CeCnuri warmoSobis xalxi, romelic mama-papur adaT-wesebs misdevs.<br />

aqvs mxolod misTvis damaxasiaTebeli mentaliteti, gamoirCeva gamokveTili<br />

stumar-maspinZlobiT, maRal-moraluri da zneobrivi etiketiT. am xalxis warmomadgenlebs<br />

pankisSi ewerebaT qisti. magram aseTi erovneba <strong>saqarTvelo</strong>Sic<br />

da sabWoTa kavSirSic arsad fiqsirdeba. mosaxleobis aRwerisas, erovnebis<br />

grafaSi qisti iwereboda, mSobliuri ena _ qarTuli, amitom qarTvelebad<br />

aRiwerebodnen. skolaSi vaJa-fSavelas poemebis personaJi qistebi ise aRiqmebodnen<br />

qarTveli moswavleebis SegnebaSi, rogorc qarTveli. arc muslimuri<br />

aRmsarebloba iwvevda gaucxoebas, radgan qarTvelTa zogierTi tomic (ingiloebi,<br />

fereidnelebi, aWarlebi) islams aRiarebdnen. oraswlianma cxovrebam<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si, qarTulma kulturam iseTi Zlieri zegavlena iqonia CeCnur<br />

tomze, rom Camoyalibda CeCnur-qarTuli eTnosi, romelic TavisSi atarebda<br />

rogorc qarTul, ise CeCnur kulturas.<br />

xaso xangoSvili, qistebi (istoriul-popularuli narkvevi),<br />

Tb., 2005, gv. 9-10.


wyaro 3. qarTveli mwerali qistebis Sesaxeb<br />

arc Cven varT fanatikosi qristianebi da arc qistebi arian fanatikosi<br />

muslimanebi. Cven yvelani mainc warmarTi mTiulebi varT. qistebSi nadirobis<br />

dros ar maxsovs vinmes uari eTqvas qarTuli Rvinis dalevaze. pankisel qistebze<br />

xom zedmetia saubari. qarTvelebisadmi guliT mindobilni, metwilad, qar-<br />

Tuli cxovrebis wess arian naziarebni.<br />

jer kidev mTaSi cxovrebis dros erTi znisa da xasiaTis xalxs, bevri<br />

ram hqonda saerTo. pankisSi Camosaxlebis Semdeg ki bevri ram SeiTvises baris<br />

qarTvelebisagan da gansxvavebulic bevri aRaraferi darCa imdenad, rom<br />

isini SesaZlebelia <strong>saqarTvelo</strong>s erT tomadac movixsenioT. rogorc amas eTnografebi<br />

varaudoben, uxsovar dros gayrili maTi gzebi TiTqmis SeerTda.<br />

davaleba 1:<br />

interviu mweral besik xaranaulTan,<br />

Caiwera l. margoSvilma, 2009 wlis 27 Tebervali.<br />

1. wyaro 2-isa da 3-is mixedviT daaxasiaTe qistebi: a) religiuri; b) eTnikuri;<br />

g) teritoriuli niSnebis mixedviT.<br />

2. saskolo programidan daasaxele vaJa-fSavelas poemebi, romelTa persona-<br />

Jebi qistebi arian.<br />

3. ganixile qistebisa da xevsurebis saerTo wes-Cveulebebi vaJa-fSavelas poemebis<br />

mixedviT.<br />

4. ipove wyaroebSi 2 da 3 informacia, romelic adasturebs qistebisa da<br />

qarTvelebis saerTo wes-Cveulebebs.<br />

wyaro 4. qistebis sarwmunoebis Sesaxeb<br />

a) pankisis xeobaSi mcxovrebi duiselebi amJamad mahmadianur sarwmunoebas<br />

aRiareben. qristianul Cveu lebas, romelic gamahmadianebamde hqondaT da aRiarebdnen<br />

mainc kidev ar sTmoben.<br />

dRemde did dResaswaulad aqvT darCenili „nijuai“, „ooRua“ da „sinii“,<br />

romlebic eTanxmeba qristianul dResaswaulebs: Sobas, aRdgomasa da naTlis-<br />

Reba-wyalkurTxevas.<br />

informacia maTe albuTaSvilis wignidan, „pankisis xeoba“, Tb., 2005.<br />

55<br />

ojaxi


56<br />

ojaxi<br />

b) minareTi duisSi da mariam RvTismSoblis eklesia joyoloSi (pankisis<br />

xeoba)<br />

g) interviu pankisis xeobis sofel joyoloSi mariam RvTismSoblis eklesiis<br />

momvlel lado cxadaZesTan<br />

l batono lado, Tqven qarTuli warmoSobis brZandebiT. gviTxariT Tqvens<br />

Sesaxeb, ramdeni xania pankisSi cxovrobT?<br />

– marTalia, Cemi winaprebi imereTidan arian da warmoSobiT qarTveli var.<br />

Cemi didi papa biWia cxadaZe Terjolis raionidan yofila. mas kaci Semoakvda<br />

da iZulebuli gaxda imereTi daetovebina da kaxeTSi gadmosuliyo. axmetaSi<br />

miwebi SeiZina, mataneli qalic SeirTo da aq dasaxlda. eyola ori vaJiSvili<br />

arCili da vaso da sami qaliSvili. orive biWma sasuliero ganaTleba miiRo.<br />

saswavleblis dasrulebis Semdeg vaso ganaweses joyolos mariam RvTismSoblis<br />

saxelobis eklesiaSi da maTe albuTaSvilTan erTad diakvnad msaxurobda.<br />

Cvenc swored misi STamomavlebi varT.<br />

l dRes Tqven romeli aRmsareblobis xarT?<br />

– me winaprebis religia SenarCunebuli maqvs da qristiani var. meuRle qisti<br />

myavs da muslimia. oTxi Svili myavs ori maTgani qristiania, ori ki muslimi.<br />

l sainteresoa, ojaxSi romel religiur dResaswaulebs aRniSnavT?<br />

_ yvela dResaswauli mixaria da maTi aRniSvnac msiamovnebs. rogorc qristianul,<br />

ise muslimur dResaswaulebs aRvniSnavT.


Cemi religiis gamo aravis Sevuwuxebivar. muslimebi duisidan, joyolodan<br />

CemTan xSirad saxlSi mosulan, erTad gviqeifia, gvimegobria. arc aqedan wasvlis<br />

survili gamCenia rodisme, miuxedavad imisa, rom Cvens imerel naTesavebs<br />

mivageniT da iq Cveni didi papis oda _ saxlic Zveleburi saxiT SenarCunebuli<br />

dagvxvda. me aqaur xalxs kargad Sevewyve.<br />

d) interviu joyoloSi mcxovreb, imereli diakvanis vaso cxadaZis STamomavalTan<br />

vaxtang cxadaZesTan<br />

l batono vaxtang, warmogvidgineT Tqveni Tavi.<br />

– me var imeruli warmoSobis kaci, myavs meuRle da xuTi Svili, xuTives<br />

mivaRebine umaRlesi ganaTleba, samma maTganma javaxiSvilis universiteti war-<br />

CinebiT daamTavra. axla var 79 wlis. pankisSi Cemi papa movida pirvelad, diakvanad<br />

moRvaweobda joyolos eklesiaSi,SeirTo qisti qali da mec misi STamomavali<br />

var.<br />

l Tqveni winaprebi qristianebi iyvnen, Tqven ra aRmsareblobis xarT?<br />

– me musulmani var. Cemi xuTive Svilic muslimia, kacs erTi rjulis unda<br />

swamdes.an unda iyos qristianulad monaTluli an musulmurad. me Cemi surviliT<br />

miviRe islami, ZaliT miRebuli rwmena rwmena ar aris.<br />

l ojaxSi romeli religiis dResaswaulebs aRniSnavT?<br />

– islamur dResaswaulebs, ise ki, ra Tqma unda. aRdgomis dros SeiZleba<br />

rame kerZi, saWmeli damzaddes.<br />

l dRevandeli gadasaxedidan rogor fiqrobT, qarTveli xarT, Tu qisti?<br />

– marTalia imereli var modgmiT, magram amJamad qisti var. pasportSi ki miweria<br />

qarTveli, magram laparaki, zne-Cveuleba, adaT-wesebi, yvelanairi miqcevmoqceva,<br />

gaTxov-gamoTxoveba yvelaferi mahmadianuri wesis mixedviT gvaqvs.<br />

am xalxma unda damkrZalos da damasaflavos.<br />

davaleba 2:<br />

interviu Caiwera l. margoSvilma, 2009 wlis 15 oqtomberi.<br />

1. axseni, wyaro 4-is safuZvelze, ras efuZneba qristianebisa da muslimebis<br />

urTierToba sofel joyoloSi?<br />

a) Seadare wyaro 4-is interviuebi da daadgine ra naTesauri kavSiria lado<br />

da vaxtang cxadaZeebs Soris?<br />

b) riT axsni pankiseli qistebis mier miRebul gadawyvetilebas _ SeinarCunon<br />

winaparTa sarwmunoeba an piriqiT, miiRon axali sarwmunoeba?<br />

2. Camoayalibe kavkasiis xalxebis saerTo wes-Cveulebebisa da mentalitetis<br />

Camoyalibebis mizezebi.<br />

ganmazogadebeli kiTxva: eTnikuri, religiuri da enobrivi<br />

siWrele – kavkasiuri kulturis simdidrea Tu problemebis wyaro?<br />

57<br />

ojaxi


58<br />

ojaxi<br />

15. espaneli bebiis istoria<br />

sakvanZo kiTxva: ratom iqca <strong>saqarTvelo</strong> samSoblod espaneTidan<br />

evakuirebuli bavSvebisaTvis?<br />

wyaro 1. vikipedia francisko frankos Sesaxeb<br />

1936 wlis 18 ivliss espaneTSi daiwyo samoqalaqo omi. msxvili qalaqebis umravlesobaSi<br />

saxalxo frontis winaaRmdeg samxedroebma frankos meTaurobiT moawyes<br />

amboxeba, Sedegad `swrafi gamarjveba~ ver ganxorcielda. orive mxarem daiwyo `araswor<br />

mxares moxvedrili~ Tavisi politikuri mowinaaRmdegeebis daxvreta.<br />

vikipedia, francisko franko<br />

wyaro 2. qarTuli presa espaneTis movlenebis Sesaxeb<br />

germaneli da italieli faSistebi espaneTSi Sevidnen espaneli faSistebis<br />

dasaxmareblad.<br />

gazeTi `komunisti~, agvisto, 1936 w.<br />

davaleba 1:<br />

xazi gausvi wyaroebSi 1 da 2 im istoriul movlenebs, romlebmac frankos<br />

reJimis mowinaaRmdegeebs samSoblos datoveba aiZula.<br />

wyaro 3. didi sabWoTa enciklopedia espaneTis movlenebis Sesaxeb<br />

mTel msoflioSi gaCaRda espanel respublikelTa solidarobis moZraoba.<br />

ssr kavSirma espaneTis respublikas aRmouCina mravalmxrivi daxmareba. icavda<br />

espaneli xalxis interesebs `erTa ligaSi~, gzavnida espaneTSi sakveb produqtebs,<br />

aseve sxvadasxva saxis SeiaraRebas. espaneTSi ibrZoda 2000-ze meti<br />

sabWoTa moxalise, ZiriTadad tankistebi da mfrinavebi.<br />

didi sabWoTa enciklopedia, t.10, gv.504, sveti 1500.<br />

wyaro 4. skp(b) ck-is * politbiuros dadgenileba, oqmi #51, 1937, 5 agvisto:<br />

miviRoT asturieli [espaneTis erT-erTi regioni _red.] bavSvebi _ 1000 adamiani.<br />

bavSvebis miRebis organizacia daevalos amx. eJovs ** .<br />

i.b. stalini<br />

wyaro 5. ssrk saxkomsabWos 1937 wlis 16 seqtembris dadgenileba<br />

1. espaneli bavSvebis ganTavsebis, aRzrdisa da swavlebis, administraciulsameurneo<br />

momsaxurebis mTeli samuSao daekisros saxkomsabWos, saxkomebis<br />

piradi pasuxismgeblobiT<br />

2. samedicino momsaxureba dawesebulebebisa, sadac imyofebian espaneli bav-<br />

Svebi, daevalos ssr kavSiris jandacvis saxalxo komisariats<br />

3. araugvianes 15 oqtombrisa espaneli bavSvebis adgilsamyofeli, romelic ar Seesabameba<br />

saswavlo miznebs, Seicvalos amisaTvis gankuTvnili dawesebulebebiT.<br />

ssrk-is narkomsabWos Tavmjdomare molotovi<br />

davaleba 2:<br />

gansazRvre, wyaroebis 3-5 mixedviT, ra daxmarebas uwevda sabWoTa kavSiri<br />

respublikur espaneTs, ra iyo am daxmarebis mizezebi da miznebi?<br />

* skp(b) ck _ sakavSiro komunisturi partiis (bolSevikebisa) centraluri komiteti.<br />

** nikoloz eJovi _ sabWoTa saxelmwifo da politikuri moRvawe.


wyaro 6. espaneli bavSvebisa da pedagogebis erT-erTi pirveli nakadi<br />

saerTaSoriso pionerTa banakSi (arteki, ukraina)<br />

luis fernandesi, pirvel<br />

rigSi marcxnidan<br />

meoTxe. mogvianebiT igi<br />

cxovrobda da moRvaweobda<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si.<br />

davaleba 3:<br />

ivaraude, wyaro 6-is mixedviT, rogor grZnobdnen espaneli bavSvebi Tavs<br />

sabWoTa kavSirSi.<br />

wyaro 7. espaneli bebiis Tavgadasavali<br />

dedaCemis deda, tereza sagarsasu garmendia, daibada espaneTSi. misi mama<br />

nikasio sagarsasu gem `pilaios~ kapitani iyo. mas mWidro kavSiri hqonda komunistur<br />

dajgufebasTan. 1936 wels igi frankistebma daxvrites, xolo deda _<br />

xosefina garmendia, RvTis wyalobiT, gadarCa. mas sami Svili darCa. 1937 wels<br />

daiwyo espaneTidan bavSvebis evakuacia. bebiaCemi da misi da-Zma jer safrangeTSi,<br />

xolo iqidan gemiT `feliqs ZerJinskiT~ leningradSi aRmoCndnen.Ameore<br />

msoflio omis dros bavSvebi leningradis blokadaSi moyvnen. blokadis<br />

Semdeg bavSvebis nawili taSkentSi gadaiyvanes. aq erTi weli maT safeiqro saqmes<br />

aswavlidnen. am periodSi TbilisSi gaixsna sarTav-satrikotaJo kombinati. bebia-<br />

Cemi, misi da-Zma da sxva espanelebi, daaxloebiT 40-50-mde axalgazrda, kombinatSi<br />

samuSaod gagzavnes. konbinatSi bebiaCemma gaicno papaCemi _ gaioz aleqsandres Ze<br />

laliaSvili. maT SeuRleba gadawyvites.<br />

bebiaCemis sityvebidan vici, rom is moxvda araCveulebriv qarTul tradiciul<br />

ojaxSi, sadac mas didi siyvaruliTa da siTboTi Sexvdnen. aq iswavla man<br />

qarTuli ena da siyvaruli samSoblos mimarT. is Tavis samSoblod <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

miiCnevda da sul ambobda: `netav yvela qarTvels ise uyvardes <strong>saqarTvelo</strong>,<br />

rogorc me~.<br />

1952 wels espaneTis radiom gamoacxada sabWoTa kavSirSi gadayvanili<br />

cocxlad gadarCenili espaneli bavSvebis gvarebi. xozefina garmendiam mxolod<br />

maSin Seityo, rom misi samive Svili gadarCa. mas Semdeg Svilebis Zebna<br />

daiwyo da mxolod 1967 wels SeZlo maTTvis xmis miwvdena.<br />

interviu anuki maCaiZesTan, tereza sagarsasu garmendias SviliSvilTan, Caiwera<br />

naira mamukelaSvilma, 2010 wlis 20 maisi.<br />

davaleba 4:<br />

1. axseni, wyaroebis 1-7 safuZvelze, rogor moxvdnen tereza sagarsasu garmendia<br />

da misi Tanamemamuleebi <strong>saqarTvelo</strong>Si?<br />

2. Seadgine yvela im movlenis qronologiuri cxrili, romlebic tereza sagarsasu<br />

garmendias beds Seexo.<br />

3. Camowere is uaryofiTi da dadebiTi movlenebi, romlebmac terezas bedi<br />

gansazRvra.<br />

59<br />

ojaxi


60<br />

ojaxi<br />

wyaro 8. bavSvebis evakuacia espaneTidan sabWoTa kavSirSi 1937 wels<br />

davaleba 5:<br />

პირობითი აღნიშვნები<br />

სსრკ<br />

დედაქალაქი<br />

ქალაქი<br />

ფრანკოს რეჟიმი ესპანეთში<br />

ფინეთი<br />

ლენინგრადი<br />

ბავშვების ევაკუაცია ესპანეთიდან<br />

ნორვეგია<br />

საბჭოთა კავშირში 1937 წელს<br />

ესტონეთი<br />

მოსკოვი<br />

ბ ა ლ ტ ი ი ს ზ ღ ვ ა<br />

შვედეთი<br />

რესპუბლიკელები ესპანეთში<br />

ესპანელი ბავშვების ევაკუაციის<br />

მარშრუტი ზღვით<br />

ესპანელი ბავშვების გადაადგილება<br />

საბჭოთა კავშირის ტერიტორიაზე<br />

ლატვია<br />

დანია<br />

ლიტვა<br />

ჩრდილოეთის<br />

ზღვა<br />

რ ს ფ ს რ<br />

ბ ე ლ ო რ უ ს იის<br />

miuTiTe rukaze tereza sagarsasu garmendiasa da misi Tanamemamuleebis<br />

marSrutis ZiriTadi punqtebi.<br />

ს ს რ<br />

ირლანდია<br />

პოლონეთი<br />

დიდი<br />

ბრიტანეთი<br />

გერმანია<br />

ნიდერლანდები<br />

ბელგია<br />

ყ ა ზ ა ხ ე თ ი ს ს ს რ<br />

უ კ რ ა ი ნ ი ს ს ს რ<br />

ჩეხოსლოვაკია<br />

მოლდ.<br />

სსრ<br />

უნგრეთი<br />

ავსტრია<br />

შვეიცარია<br />

საფრანგეთი<br />

რუმინეთი<br />

კასპიის<br />

იუგოსლავია<br />

სან­სებასტიანი<br />

შ ა ვ ი ზ ღ ვ ა<br />

ყირგიზეთის<br />

ზღვა<br />

თბილისი<br />

ბულგარეთი<br />

ალბანეთი<br />

სსრ<br />

ტაშკენტი<br />

თ უ რ ქ მ ე ნ ე თ ი ს ს ს რ<br />

უ ზ ბ ე კ ე თ ი ს ს ს რ<br />

ი ტ ა ლ ი ა<br />

საბერძნეთი თ უ რ ქ ე თ ი<br />

მადრიდი<br />

ტაჯიკეთის<br />

სსრ<br />

ე ს პ ა ნ ე თ ი<br />

პორტუგალია<br />

შ უ ა ზ ღ<br />

ხ მ ე ლ თ ა<br />

ვ ა


wyaro 9. „qarTveli espanelebi“<br />

sarTav-satrikotaJo kombinatSi bevri espaneli muSaobda. umravlesobam Sereuli<br />

ojaxi Seqmna. <strong>saqarTvelo</strong>Si kargad cnobili momRerali xose suaresi erTerTi<br />

aseTi Sereuli espanur-qarTuli ojaxis Svilia. igi qarTul filmSic iyo<br />

gadaRebuli ansambl „mziuris“ bavSvebTan erTad. rodesac kombinatSi raime RonisZieba<br />

imarTeboda, espanelebi aqtiur monawileobas iRebdnen. dario suaressa<br />

da luis fernandess vokaluri dueti hqondaT Camoyalibebuli da espanur simRerebs<br />

asrulebdnen. qarTul filmSi _ `Rimilis biWebi~ _ erT-erT epizodSi maTi<br />

simRera `bandera roxa~ JRers. luis fernandesi mxatvari iyo. igi kombinatis<br />

kulturis saxlSi bavSvebs xatvas aswavlida, misi aRsazrdelebi xSirad gamofenebsac<br />

marTavdnen. amave dros, igi multiplikatoric iyo. misi Seqmnilia cnobili<br />

multiplikaciuri filmi `o, moda, moda~. tereza sagarsasu, romelic espaneTis<br />

komunisturi partiis wevri iyo da uSualo kontaqti hqonda espaneTis kompartiis<br />

liderTan dolores ibarurisTan, espanur saTvistomos xelmZRvanelobda. `qarTveli<br />

espanelebi~, rogorc maT uwodebdnen, xSirad ikribebodnen ojaxebTan erTad.<br />

interviu lamara WanWaleiSvilTan, sarTav-satrikotaJo kombinatis yofil Tanam-<br />

SromelTan, Caiwera naira mamukelaSvilma, 2009 wlis 1 seqtemberi.<br />

wyaro 10. tereza sagarsasu espanuri<br />

saTvistomos Sekrebaze<br />

wyaro 11. 2008 wlis agvistos omis Semdeg<br />

2008 wlis agvistoSi, rodesac rusul-qarTuli konfliqti daiwyo, telefonze<br />

damireka Tbilisis saxelmwifo universitetis espanuri enis profesorma adela<br />

martinesma. man miTxra, rom espaneTis saelCos gadawyvetilebiT <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

mcxovrebi yvela espaneli Tavisi memkvidreebiT, sarkozis TviTmfrinaviT safrangeTSi,<br />

xolo iqidan espaneTSi unda gadaeyvanaT. saaTnaxevarSi ukve aeroportSi<br />

viyaviT, xolo or saaTSi parizSi. Tvenaxevari bilbaoSi vcxovrobdiT. espaneTis<br />

mTavroba yvelanair pirobebs gvTavazobda, gvaZlevdnen binas, gviniSnavdnen did<br />

pensiebs. dedaCemi daJinebiT moiTxovda <strong>saqarTvelo</strong>Si dabrunebas. misi argumentebi<br />

iyo: verasodes ver vuRalateb im xalxis suls, vinc mimiRo, gamzarda da pirovnebad<br />

Camomayaliba. <strong>saqarTvelo</strong> CemTvis meore ki ara, pirveli samSobloa. 2008<br />

wlis seqtembris bolos ukve <strong>saqarTvelo</strong>Si viyaviT, xolo 2009 wlis 30 ivniss<br />

deda gardaicvala.<br />

interviu marina laliaSvilTan, tereza sagarsasus qaliSvilTan,<br />

Caiwera naira mamukelaSvilma, 2010 wlis 5 maisi.<br />

davaleba 6:<br />

1. dasaxele, wyaroebis 7, 9, 10-is mixedviT, ra saqmianobas eweodnen tereza<br />

sagarsasu da misi Tanamemamuleebi <strong>saqarTvelo</strong>Si?<br />

2. axseni, wyaroebis 7-11 mixedviT, ratom Tvlida tereza sagarsasu <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

Tavis samSoblod?<br />

ganmazogadebeli kiTxva: romel istoriul movlenebs SeuZlia<br />

gavlenis moxdena calkeuli adamianebis bedze?<br />

61<br />

ojaxi


62<br />

ojaxi<br />

16. eTnokonfliqtebi<br />

da bavSvebi<br />

sakvanZo kiTxva: 1990-iani wlebis ra istoriulma movlenebma iqonia<br />

gavlena bavSvebis cxovrebis pirobebze <strong>saqarTvelo</strong>Si?<br />

wyaro 1. daarqvi saxeli!<br />

davaleba 1:<br />

sur. 1<br />

sur. 2<br />

1. ganixile fotosuraTebze gamosaxuli bavSvebis cxovrebis yvela detali.<br />

2. moifiqre fotosuraTebis saTaurebi.


wyaro 2. konfliqtis regionebidan devnili bavSvebis bedi<br />

a) Teo, osi, 17 wlis<br />

eqvs wlamde ojaxSi vizrdebodi. samaCabloSi eTnokonfliqtis Semdeg saxli<br />

dagvewva. mama konfliqtis dros dameRupa. male dedac momikvda.Mmere quCaSi<br />

aRmovCndi. erTma qalma amiyvana Svilad da mzrdida. mas zaira dedas veZaxi. is<br />

rom ara, axla quCaSi viqnebodi.<br />

b) vaso, rusi, 11 wlis<br />

afxazeTis konfliqtis Semdeg mSoblebs avcdi, bavSvTa saxlSi mimiyvanes,<br />

mogvianebiT gairkva, rom dedaCemi, warmoSobiT rusi, ruseTSi gamgzavrebula,<br />

mamaCemma ki sxva colo SeirTo. bavSvTa saxls ver Sevegue da gavipare. amJamad<br />

quCaSi vcxovrob amxanagebTan erTad. erT mitovebul saxlSi vaTev Rames. iq<br />

deni da gaTboba ar aris. Ffuls bazrobaze vSoulob. xan tvirTs vezidebi,<br />

xanac vqurdob.<br />

g) ana, qarTveli, 16 wlis<br />

rva wlis viyavi, rodesac Cemi ojaxi iZulebuli iyo Tavisi sacxovrebeli<br />

adgili daetovebina. mamaCemi qarTvelia, deda ki afxazi myavs. rodesac dedam<br />

mamas Tavis naTesavebTan gadasvla SesTavaza, mamam uari ganacxada da sxva<br />

ltolvilebTan erTad umZimesi gziT TbilisSi Camosvla mogvixda. sanam binas<br />

mogvcemdnen, TbilisSi raRac mitovebul SenobaSi mogvixda cxovreba, sadac<br />

Suqic ki ar iyo. mamas didxans ar hqonda mudmivi samuSao, deda ki fiqrobda,<br />

rom radgan erovnebiT afxazia, <strong>saqarTvelo</strong>Si mas samuSaos aravin miscems da<br />

arc ucdia misi moZebna. maxsovs erTxans imdenad gagviWirda, rom saskolo<br />

wignebic ki ver miyides da mTeli Tve uwignod davdiodi skolaSi. Cemi asakis<br />

nacnobebic ar gvyavda TbilisSi, rom wignebi vinmes eTxovebina.<br />

gazeTi ,,alia~, 2005 weli, 23-25 ivlisi<br />

d) nino, qarTveli, 12 wlis<br />

mama afxazeTis omSi dameRupa. deda saberZneTSi gaemgzavra samuSaos saZebnelad.<br />

Mavadmyof bebiasTan erTad marto vcxovrob. vpatronob mas. ojaxSi<br />

yvelafers me vakeTeb. rodesac bebia cudad aris, Rameebsac vaTeneb. amis gamo<br />

skolasac xSirad vacden.<br />

davaleba 2.<br />

interviu Caiwera m. kirvaliZem,…2009 wlis 6 maisi.<br />

1. wyaroSi 2 a, b, g, d:<br />

a) xazi gausvi winadadebebs, romlebic am bavSvebis mdgomareobis mizezebze<br />

metyvelebs.<br />

b) ganixile bavSvebis yoveldRiuri cxovreba.<br />

2. imsjele Semdeg sakiTxebze:<br />

a) ra aris saerTo am mozardebis biografiaSi?<br />

b) rogor SeiZleba daexmaros sazogadoeba da saxelmwifo eTnokonfliqtebis<br />

Sedegad dazaralebul bavSvebs?<br />

63<br />

ojaxi


64<br />

ojaxi<br />

wyaro 3. bavSvTa soflis * mcxovreblebis istoria<br />

a) manana, 9 wlis<br />

omSi mamis gardacvalebis Semdeg ukve 6 welia, rac bavSvTa sofelSi vcxovrob.<br />

aq dedam 3 wlis asakSi momiyvana. oTxi da myavs. isini Cemze ufrosebi<br />

arian da dedasTan cxovroben. deda xSirad makiTxavs. bavSvTa sofelSi CemTan<br />

erTad erT ojaxSi cxovroben sxvadasxva erovnebis bavSvebi. skolaSi erTad<br />

davdivarT. Cemi sayvareli sagania maTematika. Tavisufal dros vTamaSob, ver-<br />

Tobi, xan televizors vuyureb.<br />

b) giorgi, 12 wlis<br />

6 wlis viyavi, rodesac babuam bavSvTa sofelSi momiyvana. mSoblebi gardacvlili<br />

myavs, babuac gardamecvala da axla deida makiTxavs xolme. Aaq,<br />

ojaxSi Svidni vcxovrobT: sami da, sami Zma da deda. Nnamdvili da-Zma ar myavs.<br />

davdivar skolaSi. yvelaze metad maTematika miyvars. Aroca Tavisufali dro<br />

maqvs, xan kompiuters vTamaSob, xan fexburTs da teniss. Mminda momavalSi arqiteqtori<br />

gavxde. vawyobT sxvadasxva RonisZiebebs. AbavSvTa sofelSi modian<br />

stumrebi sxvadasxva qveynebidan da agreTve qarTuli kompaniebidan. Zalian<br />

kmayofili var aq cxovrebiT.M<br />

interviu Caiwera m. kirvaliZem,…2009 wlis 17 aprili.<br />

davaleba 3:<br />

1. daasaxele, wyaro 3-is mixedviT, vin daexmara dazaralebul bavSvebs?<br />

2. axseni, ratom unda iyos dainteresebuli saxelmwifo da sazogadoeba mozardi<br />

Taobis problemebis gadawyvetiT?<br />

3. ganixileT sakiTxi, vin unda izrunos dazaralebul mozardebze:<br />

a) saxelmwifom;<br />

b) sazogadoebam.<br />

g) ipoveT argumentebi wyaroSi 3.<br />

wyaro 4. kanonebi bavSvis uflebebis Sesaxeb<br />

a) ,,bavSvis uflebaTa konvencia’’<br />

muxli 20<br />

bavSvs, romelic droebiT an mudmivad moklebulia ojaxur garemos anda misive<br />

interesebidan gamomdinare, ar SeiZleba darCes aseT garemoSi, ufleba aqvs<br />

sargeblobdes saxelmwifos gansakuTrebuli mfarvelobiTa da daxmarebiT;<br />

muxli 6, 24, 26, 31<br />

konvenciis monawile saxelmwifoebi aRiareben, rom yvela bavSvs aqvs: ganviTarebis,<br />

socialuri usafrTxoebis, sacxovreblis, samedicino momsaxurebiT<br />

sargeblobis, ganaTlebis, informirebulobis, TamaSis, dasvenebis, Zalebis aRdgenis,<br />

kulturul cxovrebaSi monawileobis ufleba.<br />

* bavSvTa sofeli _ saerTaSoriso saqvelmoqmedo organizacia, romelic<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si 1989 wels daarsda. 2011 wlisTvis 2 bavSvTa sofeli funqcionirebda.


muxli 27<br />

monawile saxelmwifoebi aRiareben yvela bavSvis uflebas uzrunvelyofili<br />

iyos cxovrebis iseTi doniT, romelic aucilebelia misi fizikuri, gonebrivi,<br />

sulieri, zneobrivi da socialuri ganviTarebisaTvis.<br />

b) <strong>saqarTvelo</strong>s konstitucia, Tavi II _ <strong>saqarTvelo</strong>s moqalaqeoba. Aadamianis<br />

ZiriTadi uflebani da Tavisufleba<br />

M<br />

muxli 35<br />

yvelas aqvs ganaTlebis miRebisa da misi formis arCevis ufleba. dawyebiTi<br />

da sabazo ganaTleba savaldebuloa. Mmoqalaqeebs ufleba aqvT kanoniT dadgenili<br />

wesiT da gansazRvrul farglebSi saxelmwifo saswavlebelSi miiRon<br />

saSualo, profesiuli da umaRlesi ganaTleba.<br />

g) kanoni zogadi ganaTlebis Sesaxeb<br />

muxli 3<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si zogadi ganaTlebis sferoSi saxelmwifo politikis ZiriTadi<br />

miznebia:<br />

a) moswavlis erovnuli da zogadsakacobrio Rirebulebebis mqone, Tavisufal<br />

pirovnebad CamoyalibebisaTvis saWiro pirobebis Seqmna;<br />

b) moswavlis gonebrivi da fizikuri unar-Cvevebis ganviTareba, aucilebeli<br />

codniT uzrunvelyofa...<br />

muxli 22<br />

saxelmwifo uzrunvelyofs sruli zogadi ganaTlebis miRebas. moswavlis<br />

ganaTlebis saxelmwifo dafinanseba zogadsaganmanaTleblo dawesebulebaSi<br />

grZeldeba 12 wlis ganmavlobaSi.<br />

davaleba 4:<br />

1. Seusabame wyaroebSi 1, 2, 3 miTiTebuli magaliTebi im dokumentebs, romlebic<br />

wyaroSi 4 (a, b, g) aris mocemuli.<br />

2. daadgine am uflebebidan, romeli xorcieldeboda eTnokonfliqtebis Sedegad<br />

dazaralebul bavSvebTan dakavSirebiT?<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ra gavlena iqonia 1990-iani wlebis eTnokonfliqtebma<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si bavSvebis bedze?<br />

65<br />

ojaxi


66<br />

migracia<br />

17. `gayofili lukma~<br />

sakvanZo kiTxva: rogor cxovrobdnen erTad qarTvelebi da<br />

ukrainelebi <strong>saqarTvelo</strong>Si 1930-40-ian wlebSi?<br />

wyaro 1. ukrainaSi SimSilis Sesaxeb<br />

1932 weli ukrainaSi saocrad gvalviani iyo. yvelaferi ganadgurda, rasac momdevno<br />

wels eniT auwereli SimSiloba mohyva. SimSils Seewira aTasobiT ukrainelis<br />

sicocxle. man imsxverpla Cemi 28 wlis dedac, sxva axloblebi. adamianebi<br />

iZulebuli gaxdnen mietovebinaT mSobliuri adgilebi da SimSilisagan xsnis gza<br />

sxvagan eZebnaT. bevri maTgani maSin <strong>saqarTvelo</strong>Si Camovida, maT Soris, Cvenc _ mamaCveni<br />

da sami mcirewlovani bavSvi. nikolaevidan Tbomavalma foTSi Camogviyvana.<br />

SimSilisagan daosebulebs siaruli ar SegveZlo, gemidan sakaciT gadmogviyvanes.<br />

qarTvelebma dagvayenes fexze, ukanasknel lukmas gviyofdnen, binac migviCines.<br />

Uukraineli Jurnalistis mixeil gluSCenkos naambobi. gazeTi `Tbilisi,~ 1990 w., 8 maisi.<br />

wyaro 2. meore msoflio omis dros evakuaciis Sesaxeb<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s mcxovrebTa raodenoba meore msoflio omis periodisaTvis<br />

sagrZnoblad gaizarda, faSisturi germaniis mier okupirebuli ukrainisa Tu<br />

centraluri ruseTis raionebidan ltolvili mosaxleobis xarjze. <strong>saqarTvelo</strong>m<br />

Seikedla frontispira zonidan evakuirebuli mravali sabavSvo saxli.<br />

qarTulma ojaxebma iSviles upatronod darCenili rusi, ukraineli, belorusi<br />

Tu sxva erovnebis aseulobiT mozardi.<br />

o. janeliZe, <strong>saqarTvelo</strong>s axali da Tanamedrove istoria, Tb., 2009, gv. 176.<br />

wyaro 3. saxelmwifos RonisZiebebi frontispira zonebidan mosaxleobis<br />

evakuaciis Sesaxeb<br />

ssr kavSir-germanias Soris omis dawyebidan axlo xanebSi faSistebis samxedro<br />

warmatebebma aucilebeli gaxada frontispira zonidan mosaxleobis, samrewvelo<br />

sawarmoebis, zogierTi dawesebulebis, mza produqciis, nedleulisa<br />

da sxva faseulobaTa evakuacia aRmosavleTis raionebSi.<br />

1941 wlis 24 ivniss, sak. kp (b) centraluri komitetisa da saxkomsabWos dadgenilebiT,<br />

Seiqmna evakuaciis sabWo l. kaganoviCis TavmjdomareobiT. imave wlis 26<br />

seqtembers evakuaciis sabWosTan Camoyalibda mosaxleobis evakuaciis sammarTvelo.<br />

Sesabamisad, <strong>saqarTvelo</strong>s saxkomsabWosTan daarsda respublikis teritoriaze<br />

evakuirebuli mosaxleobis daxmarebis mudmivi komisia, specialuri saevakuacio<br />

sammarTvelo da sxva adgilobrivi struqturebi. 1942 wlis noemberSi Seiqmna<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si evakuirebuli ojaxebis dabinavebis mTavrobis komisia.<br />

e. kupataZe, evakuirebuli samrewvelo sawarmoebis, dawesebulebebisa da mosaxleobis<br />

miReba da ganlageba <strong>saqarTvelo</strong>Si sabWoTa kavSiris didi samamulo omis periodSi.<br />

1941-1945 ww, Tb., 1978, gv. 14-17, 68.<br />

wyaro 4. evakuirebulebis cxovrebis Sesaxeb<br />

omi rom daiwyo 6 wlis viyavi. deda ukraineli myavda, mama _ rusi, ami tom<br />

pataraobidanve vicodi rusulica da ukrainulic. mamaCemi 1941 wlis ivnisidanve<br />

frontze imyofeboda. roca Cemi soflidan mosaxleobis evakuacia ganxorciel-


da me da dedaCemi CvenTvis sruliad ucxo garemoSi, <strong>saqarTvelo</strong>Si CamovediT<br />

da maxaraZis raionis sofel SromaSi aRmovCndiT.<br />

deda male Caeba aqauri kolmeurneobis muSaobaSi. me maSin saskolo asaki ar<br />

mqonda, sofelSi ki sabavSvo baRi jerac ar arsebobda, ris gamoc, xSirad, im<br />

ojaxSi moxuc bebia anikosTan vrCebodi, romelmac Cven Segvikedla.<br />

me qarTuli ar mesmoda, bebias _ Cemi ena. mezoblad Cemi asakis gogo cxovrobda,<br />

saTamaSod gadmodioda, magram erTmaneTs bevrs verafers vagebinebdiT<br />

da ufro metad gabutulebiviT viyaviT. Cveni urTierTobis ena, sanam salaparako<br />

qarTuls viswavlidi, Rimili iyo.<br />

interviu Tbilisis mcxovreb genadi petrenkosTan, 75 wlis, pensioneri,<br />

Caiwera oTar janeliZem, 2010 wlis 8 ianvari.<br />

wyaro 5. evakuirebulebi foTSi<br />

q. foTma omis dros aTasobiT evakuirebuli miiRo, ZiriTadad, odesidan,<br />

sevas topolidan, nikolaevidan da sxv. qalaqi patara iyo. yvelas dabinaveba saxelmwifo<br />

nagebobebSi SeuZlebeli aRmoCnda da xelmZRvanelobam mimarTa kerZo<br />

saxlebis mflobelT, SeekedlebinaT es adamianebi. isini didi gulisxmierebiT<br />

gamoexmaurnen am Txovnas. qalaqSi ar darCenila arc erTi, TviT patara xis<br />

saxlic ki, sadac ar CaesaxlebinaT evakuirebulni. patara samoTaxian saxlSi,<br />

CvenTan erTad cxovrobda samxedro mosamsaxuris pavle SevCenkos ojaxi.<br />

vcxovrobdiT simWidroveSi, magram rogorc erTi ojaxi.<br />

eqim venera jobavas mogonebidan: Jurnali `Русский клуб,~ Тб., 2008, #5, gv. 12.<br />

davaleba 1:<br />

1. amowere wyaroebidan 1-5 is sityvebi/frazebi, romlebic asaxavs 1930-40-ian<br />

wlebSi ukrainelTa <strong>saqarTvelo</strong>Si migraciis mizezebs.<br />

2. xazi gausvi wyaroebSi 1-5 frazebs, romlebic gamoxatavs qarTuli mosaxleobis<br />

damokidebulebas evakuirebuli ukrainelebis mimarT.<br />

3. airCie erTi romelime fraza, romliTac SeiZleba am samuSao furclis<br />

dasaTaureba.<br />

4. Seavse cxrili im informaciis gamoyenebiT, romelic wyaroebidan 1-5 miiRe.<br />

ukrainelTa <strong>saqarTvelo</strong>Si migraciis<br />

mizezebi (miuTiTe wyaros nomeri)<br />

saerTo siZneleebi, romelsac awydebodnen<br />

evakuirebuli ukrainelebi da <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

danarCeni mosaxleoba<br />

1930-iani ww 1940-iani ww wyaroSi miTiTebuli Seni azriT, savaraudo<br />

67<br />

migracia


68<br />

migracia<br />

wyaro 6. bavSvebis evakuacia<br />

....1942 wlis noembrisaTvis <strong>saqarTvelo</strong>Si aRricxuli iyo 4452 evakuirebuli<br />

udedmamo bavSvi. unda vivaraudoT, rom mSoblebTan da naTesavebTan erTad,<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si evakuirebuli bavSvebis raodenoba aTjer mainc aRemateboda<br />

udedmamod evakuirebuli bavSvebis ricxvs. ...marto 1941-1942 wlebSi qarTul<br />

skolebTan 50 klasi gaixsna evakuirebuli bavSvebisaTvis.<br />

e. kupataZe, dasaxelebuli naSromi, gv. 98.<br />

wyaro 7. <strong>saqarTvelo</strong>s statistikuri sammarTvelos monacemebi 1941-1942<br />

wlebSi <strong>saqarTvelo</strong>Si evakuirebuli samxedro mosamsaxureTa<br />

ojaxis wevrebis Sesaxeb<br />

# TariRi<br />

samxedro mosamsaxureTa ojaxis wevrebi, romlebic<br />

evakuirebuli iyvnen <strong>saqarTvelo</strong>Si (aTasobiT)<br />

frontispira qalaqebidan<br />

frontispira soflis<br />

raionebidan<br />

1 1941 w. dekembrisaTvis 25 5 30<br />

2 1942 w. 1 ianvrisaTvis 27 7 34<br />

3 1942 w. 1 TebervlisaTvis 31 11 42<br />

4 1942 w. 1 martisaTvis 32 11 43<br />

5 1942 w. 1 aprilisaTvis 32 11 43<br />

6 1942 w. 1 maisisaTvis 28 9 37<br />

7 1942 w. 1 ivnisisaTvis 25 7 32<br />

8 1942 w. 1 agvistosaTvis 24 7 31<br />

sul<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s uaxlesi istoriis saxelmwifo arqivi, fondi 334, anaw. 2, saqm. #45,<br />

furc. 44, 46, 60, 77, 82, 98, 115.<br />

wyaro 8. mosaxleobis evakuacia frontis zurgSi, 1941 w.<br />

http://rtemes.livejournal.com/11661.<br />

v. podSivailovis foto<br />

davaleba 2.<br />

http://www.yk.kz/news/show/4475<br />

1. daiTvale, ramdeni evakuirebuli Camovida 1942 wlis 1 agvistosaTvis<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si?<br />

2. ivaraude wyaroebis 6-8 mixedviT, ra gavle nas moaxdenda evakuaciis mas-<br />

Stabebi <strong>saqarTvelo</strong>s mosaxleobis yoveldRiur cxovrebaze?


wyaro 9. ukrainidan evakuirebulTa gansaxleba <strong>saqarTvelo</strong>Si 1941-1945<br />

wlebSi<br />

davaleba 3:<br />

უკრაინიდან ევაკუირებულთა განსახლება<br />

საქართველოში 1941-1945 წლებში<br />

1. rukis mixedviT daadgine:<br />

quTaisi<br />

r s f s r<br />

s a q a r T v e l o s s s r<br />

ozurgeTi gori<br />

beTania<br />

kojori<br />

s o m x e T i s s s r<br />

პირობითი აღნიშვნები<br />

სსჽკ<br />

ევაკუაიის პუნქები<br />

ევაკუიჽებულთა განსახლების<br />

ადგილები<br />

ევაკუიჽებულთა საბავშვო<br />

სახლები<br />

a z e r b a i<br />

a) <strong>saqarTvelo</strong>s romel qalaqebSi iyrida Tavs ukrainidan evakuirebuli<br />

mosaxleoba?<br />

b) romel punqtebSi daasaxles evakuirebuli ojaxebi?<br />

g) bavSvTa romel saxlebSi daabinaves evakuirebuli bavSvebi, daadgineT am<br />

dawesebulebebis raodenoba;<br />

2. dawere mokle werili foTSi evakuirebuli Seni ukraineli Tanatolis<br />

saxeliT, romlis gagzavna mas Tavis megobrebTan an naTesavebTan surs.<br />

3. gaarkvie, cxovroben Tu ara Sens mSobliur qalaqSi an sofelSi evakuirebuli<br />

ukrainelebis STamomavlebi.<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ra aris samuSao furclis saTauris<br />

gzavnili?<br />

j a n i s s s r<br />

69<br />

migracia


70<br />

migracia<br />

18. mudmivad samSoblos ZiebaSi<br />

(mesxeTidan deportirebulebi)<br />

sakvanZo SekiTxva: ratom `eZeben~ dRemde deportirebuli mesxebi<br />

TavianT samSoblos?<br />

davaleba 1:<br />

daiyaviT sam jgufad:<br />

pirveli jgufi _ saxelmwifo struqturebi da saerTaSoriso organizaciebi.<br />

meore jgufi _ deportirebuli mesxebi<br />

mesame jgufi _ <strong>saqarTvelo</strong>s sazogadoeba<br />

gaecaniT Tqveni jgufisTvis gankuTvnili wyaroebis pakets da moawyeT mrgvali<br />

magida-diskusia Temaze: `deportirebuli mesxebi samSoblos mudmiv ZiebaSi~.<br />

wyaroebi jgufisaTvis 1. saxelmwifo struqturebi da<br />

saerTaSoriso organizaciebi<br />

wyaro 1.1. deportaciis Sesaxeb<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s ssr-is TurqeTTan mosazRvre raionebSi cxovrobs Turquli mosax-<br />

leoba. wlebis ganmavlobaSi, am mosaxleobis mniSvnelovani nawili, romelic<br />

naTesaur kavSirSia TurqeTis mosazRvre raionebis mcxovreblebTan, amJRavnebs<br />

emigraciul ganwyobas, eweva kontrabandas da TanamSromlobs TurqeTis dazvervasTan<br />

agentebis gadmobirebisa da bandituri jgufebis SeqmnisaTvis.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s ssr monakveTze ssrk-is sazRvris dacvis gaZlirebis mizniT,<br />

sabWoTa kavSiris Sinagan saqmeTa saxalxo komisariati mizanSewonilad miiCnevs<br />

gadaasaxlos axalcixis, adigenis, aspinZis, axalqalaqis, bogdanovkis<br />

raionebidan da aWaris avtonomiuri respublikis zogierTi sasoflo sabWodan<br />

Turqebis, qurTebis da xemSilebis 16700 ojaxi, sul 86 000 suli yazaxeTis, uzbekeTisa<br />

da yirgizeTis ssr-Si.<br />

* lavrenti beria _ ssrk-is Sinagan saqmeTa saxalxo komisari.<br />

l. berias * werili stalins,<br />

#789/6, 24 ivlisi, 1944 weli.


wyaro 1.2. sabWoTa kavSiris dros gamocemuli brZanebulebebi<br />

TariRi organo maregulirebeli aqti SeniSvna<br />

1956 w.<br />

28 aprili<br />

1987 w.<br />

8 dekemberi<br />

1991 w.<br />

7 marti<br />

ssrk-is uzenaesi<br />

sabWos<br />

prezidiumis<br />

brZanebuleba<br />

#135/142,<br />

muxli@2.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s<br />

ministrTa<br />

sabWos<br />

dadgenileba<br />

#600<br />

ssrk-is uzenaesi<br />

sabWos<br />

dadgenileba,<br />

muxli@2<br />

„specgadasaxlebasTan dakavSirebuli<br />

SezRudvebis moxsna yirimeli TaTrebis,<br />

balkarebis, Turqebis –<br />

ssrk-is moqalaqeebi, qurTebis, xemSilebisa<br />

da maTi ojaxis wevrebisaTvis, romlebic<br />

gadasaxlebulni iyvnen didi samamulo<br />

omis dros”.<br />

„1987-1988 wlebSi <strong>saqarTvelo</strong>s ssr-Si<br />

mesxTa im ojaxebis organizebuli Camosaxlebis<br />

Sesaxeb, romelTac survili aqvT<br />

mudmivad sacxovreblad Camovidnen saqar-<br />

TveloSi sxva mokavSire respublikebidan~<br />

sakanonmdeblo aqtebis gauqmebis Sesaxeb<br />

ssrk-is umaRlesi sabWos 1989 wlis 14<br />

noembris deklaraciis _ „iZulebiT gadasaxlebuli<br />

xalxebis winaaRmdeg mimarTuli<br />

represiuli aqtebis, ukanonod da<br />

danaSaulebrivad cnobisa da xalxebis<br />

uflebebiT uzrunvelyofis Sesaxeb”_<br />

safuZvelze.<br />

gauqmdes:<br />

1956 wlis<br />

28 aprilis<br />

brZanebuleba,<br />

muxli@2;<br />

http://reksin.ru/news/news040406.shtml.html; http://kpd.nvrsk.ru/bib/tm/4-07-03.htm;<br />

http://www.cidct.org.ua/uk/publications/deport2/235.html (Targmani rusulidan).<br />

wyaro 1.3. sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg ganxorcielebuli RonisZiebebi<br />

Tari-<br />

Ri<br />

18<br />

maisi,<br />

1993 w.<br />

organo maregulire-<br />

beli aqti<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s<br />

meTauris<br />

e.SevardnaZis<br />

gankarguleba<br />

#106<br />

SeniSvna<br />

TbilisSi, deportirebuli mesxebis<br />

STamomavlebisaTvis, Seiqmna qarTuli<br />

enisa da <strong>saqarTvelo</strong>s istoriis<br />

adaptaciis centri.<br />

1994 w. daarsda repatriaciis samsaxuri,<br />

rogorc saxelmwifo struqtura.<br />

dekemberi,<br />

1996 w.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s<br />

prezidentis<br />

e.SevardnaZis<br />

brZanebuleba<br />

„<strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

deportirebuli<br />

da<br />

repatrirebuli<br />

mesxebis<br />

samarTlebrivi<br />

da socialuri<br />

problemebis<br />

gadaWris<br />

saxelmwifo<br />

programis<br />

damtkicebis<br />

Sesaxeb“<br />

... samcxe-javaxeTidan ... gasaxlebuli<br />

qarTvelebis eTnocidi, ganxorcielda<br />

maTi deportaciis gziT ssrk-<br />

Si maSin arsebuli reJimis mier,<br />

radgan <strong>saqarTvelo</strong>s ssr-s ar hqonda<br />

realuri suvereniteti.<br />

damoukidebeli demokratiuli<br />

<strong>saqarTvelo</strong> miznad isaxavs<br />

dasaxelebuli mosaxleobis gaTelili<br />

uflebebis reabilitacias maTi<br />

repatraciisa da eTnocidis Sedegebis<br />

TandaTanobiTi aRmofxvris gziT.<br />

http://www.ca-c.org/journal/cac-02-1999/st_19_mamulija.shtml<br />

71<br />

migracia


72<br />

migracia<br />

wyaro 1.4. <strong>saqarTvelo</strong>s valdebulebebi evrosabWos mimarT<br />

¾ 1999 w. 27 ianvari _ evropis sabWos saparlamento asambleis mosazreba #209<br />

valdebulebebi:<br />

II. e:<br />

y miRebul iqnas samarTlebrivi baza, romelic dauSvebs deportirebuli<br />

mesxi mosaxleobis repatriaciasa da integracias (gawevrianebidan ori<br />

wlis ganmavlobaSi);<br />

y daiwyos repatriaciis da integraciis procesi (gawevrianebidan sami wlis<br />

ganmavlobaSi);<br />

y dasruldes mesxi mosaxleobis repatriaciis procesi (gawevrianebidan<br />

Tormeti wlis ganmavlobaSi).<br />

¾ 1999 w. 27 aprili _ <strong>saqarTvelo</strong> gawevrianda evropis sabWoSi;<br />

wyaro 1.5. kanoni repatriaciis Sesaxeb<br />

http://www.msa.gov.ge<br />

http://www.portal.coe.ge<br />

muxli 1. am kanonis mizania yofili ssrk-is mier XX saukunis 40-ian wlebSi<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s ssr-idan iZulebiT gadasaxlebul pirTa da maT STamomavalTa<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si dabrunebisaTvis samarTlebrivi meqanizmebis Seqmna. am kanoniT<br />

dadgenili repatriaciis sistema efuZneba istoriuli samarTlianobis aRdgenas,<br />

Rirseuli da nebayoflobiTi dabrunebis principebs da iTvaliswinebs etapobriv<br />

repatriacias.<br />

muxli 3. repatriantis statusis mosapoveblad Sesabamisi ganacxadis<br />

wardgenis uflebis mqone pirebi<br />

muxli 8. repatriantis statusis miniWeba<br />

muxli 9. <strong>saqarTvelo</strong>s moqalaqeobis miReba repatriantis statusis safuZvelze<br />

muxli 10. repatriantis statusis SeCereba da Sewyveta.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s kanoni. yofili ssrk-is mier XX saukunis 40-ian wlebSi <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

ssr-dan iZulebiT gadasaxlebul pirTa repatriaciis Sesaxeb #5261 – rs<br />

(2007 wlis 11 ivlisi)


wyaroebi jgufisaTvis 2. deportirebuli mesxebi<br />

wyaro 2.1. mesxebis mogonebebi<br />

a) es moxda 1944 wlis 15 noembers. jariskacebi SemoiWrnen Cvens saxlSi dilis<br />

3 saaTze da gvibrZanes gavyolodiT ise, rom Zlivs movaswariT tansacmlis<br />

Cacma. Cven mogvaTavses satvirTo vagonebSi vmgzavrobdiT 40 dRis ganmavlobaSi<br />

saWmlisa da Tbili tansacmlis gareSe. maxsovs, xalxi balaxs Wamda, rom<br />

gadarCeniliyo. bevri daiRupa SimSilisa da daavadebebisagan. me vnaxe rogor<br />

isrodnen jariskacebi gvamebs pirdapir vagonebidan. dRemde ver ganvTavisufldi<br />

im dReebis koSmarebisagan.<br />

osman Mmexriev-yuraZe, http://www.osce.org/photos/show_photos.php<br />

b) [Sua aziaSi] gadasaxlebul mesxebSi dawesebuli iyo komendantis saaTi.<br />

Cven ar gvqonda ufleba, rom gadavsuliyaviT erTi soflidan meoreSi. yovel<br />

saRamos ufrosebi xels awerdnen Sinagan saqmeTa saxalxo komisariatis adgilobriv<br />

ganyofilebaSi. [ase iyo 1956 wlamde]<br />

kamila nuritdinova (goCaZe), wignidan `mesxebi – usamSoblo adamianebi~, Tb., 2008,<br />

gv. 203, masala moamzada klara baraTaSvilma.<br />

g) 1956 wels moixsna specgadasaxlebis reJimi da mesxebi fiqrobdnen, rom movida<br />

ganTavisufleba ...xelisufleba, aZlevda ra pasportebs yofil specgadasaxlebulebs,<br />

TviTneburad ucvlida mesxebis qarTul gvarebs, maT pasportebSi uwerda<br />

sxvadasxva erovnebas. ase magaliTad, mamaCemi, latifSax baraTaSvili, Cawerili<br />

iqna rogorc azerbaijaneli, Cem Zmas marats, romelic daibada deportaciaSi,<br />

mianiWes „uzbekis“ erovneba. iyvnen „Turqebi“, „TaTrebi“ da TviT „kavkasielic“<br />

ki. araerTi mcdelobis Semdeg mamaCemma moaxerxa, CemTvis, erTaderTisaTvis Cveni<br />

didi ojaxidan, rodesac davibade deportaciaSi, Caewera „qarTveli“.<br />

klara baraTaSvili, http://georgia.kavkaz-uzel.ru/articles/16599<br />

d) 1956 wels moxsnes sakomendanto meTvalyureoba. 1957 wels Cven wamovediT<br />

uzbekeTidan ... matarebliT TurqmeneTamde, iqidan – baqoSi. iq ar gavCerebulvarT<br />

– pirdapir <strong>saqarTvelo</strong>Si. Tumca CvenTvis ar iyo nebadarTuli <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

Sesvla, Cven mainc wavediT, iqneb gagvmarTleboda .... Tbilisidan wavediT<br />

maxaraZeSi, Cais kolmeurneobaSi... zugdidSic vcxovrobdiT. megrelebma<br />

kargad migviRes. mesxeTSi kvlav ar SeiZleboda da Cven wavediT azerbaijanSi,<br />

kirovabadSi... 1988 wels Sromis saxelmwifo komitetma daiwyo mesxebisagan<br />

gancxadebebis Segroveba, romlebsac surdaT mesxeTSi gadasaxleba da Cven,<br />

beriZeebis ojaxi, marat baraTaSvilisa da abuzar safarovis ojaxebi viyaviT<br />

pirveli mercxlebi, romlebic davsaxldiT mesxeTSi... Cven viyideT saxli Cvens<br />

mSobliur sofel mugareTSi...<br />

azo beriZe, wignidan `mesxebi – usamSoblo adamianebi~, Tb., 2008, gv.243, masala<br />

moamzada klara baraTaSvilma.<br />

wyaro 2.2. ferRanis tragedia<br />

a) 1989 wlis ivnisSi, ferRanis dablobSi (uzbekeTi) mcxovrebi gadasaxlebuli<br />

mahmadiani mesxebi masiuri xocva-Jletis msxverplni gaxdnen. sabWoTa<br />

kavSiris mTavrobis mier centralur ruseTSi daaxloebiT 17 aTasi adamianis<br />

73<br />

migracia


74<br />

migracia<br />

[`Turqi-mesxebis~] evakuacia ganxorcielda... naxevari wlis Semdeg deportirebulebi<br />

iZulebulebi gaxdnen sakuTari usafrTxoebis mizniT uzbekeTis sxva<br />

raionebic daetovebinaT, radgan konfliqti erovnuli niSniT grZeldeboda....<br />

gadasaxleba mimdinareobda ZiriTadad azerbaijansa da ruseTSi, mcire nawili<br />

gadavida ukrainasa da yazaxeTSi.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s parlamentis aparati, kvleviTi departamenti, analitikuri ganyofileba,<br />

2005; http://www.parliament.ge/files/1005_15713_452804_turqi-mesxebi-TEXT.pdf<br />

b) erT-erTi versiis mixedviT, yvelaferi daiwyo CxubiT uzbekebsa da Turq-<br />

-mesxebs Soris, romlis drosac daiRupa axalgazrda uzbeki... ferRanidan<br />

evakuaciamde dazaralebuli Turqebis ojaxebi gahyavdaT samxedro poligonze<br />

qalaqgareT, sadac maT darbevebisagan icavdnen.<br />

g)<br />

uzbekeTSi mcxovre bi<br />

mesxeTidan deportirebulebi.<br />

ferRanis samxedro<br />

poligonze – ruseT<br />

Si gamgzavrebamde.<br />

aleqsandr osipovi, „ferRanis mogonebebi“ 20 wlis Semdeg.<br />

ugakveTilo istoria? 09.06.2009 (Targmani rusulidan.).<br />

http://www.ferghana.ru/article.php?id=6197<br />

wyaro 2.3. deportirebuli mesxebis mdgomareoba krasnodaris mxareSi<br />

(ruseTi)<br />

krasnodaris mxareSi 1989 [fenRanis tragediis Semdeg-red.] wlidan faqtobrivrad<br />

cxovrobs 15 aTasi deportirebuli mesxebi, maTgan mxolod 4000 aqvs<br />

moqalaqeoba [...]…maT ar SeuZliaT mudmiv samsaxurSi muSaoba, maTi qorwineba<br />

oficialurad ar registrirdeba da kanonieri safuZveli ar gaaCnia; srulad<br />

moklebulni arian socialur dacvas (ar eZlevaT pensia da daxmareba)<br />

da samedicino dazRvevis sistemas [...]…maT ar SeuZliaT referendumSi da<br />

arCevnebis arcerT doneze monawileobis miReba[...] zogierT skolaSi arsebobs<br />

segregaciis problema: devnilebis Svilebs erT klasSi iReben da maT SedarebiT<br />

dabali donis ganaTlebas aZleven. mSobliuri enis swavlebaze saerTod<br />

saubaric araa [...]<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s parlamentis aparati, kvleviTi departamenti,<br />

analitikuri ganyofileba, 2005;<br />

http://www.parliament.ge/files/1005_15713_452804_turqi-mesxebi-TEXT.pdf


wyaro 2.4. mesxeTis mosaxleobiobis deportacia da repatriacia.<br />

მესხეთის მოსახლეობის<br />

დეპორტაცია და რეპატრიაცია<br />

რ ს ფ ს რ<br />

შავი<br />

ზღვა<br />

თურქეთი<br />

საქართველოს<br />

სსრ<br />

სომხეთის<br />

სსრ აზერბაიჯანის<br />

სსრ<br />

ერაყი<br />

თბილისი<br />

ერევანი<br />

ი<br />

კ ა ს პ ი ი ს ზ ღ ვ ა<br />

რ<br />

ბაქო<br />

ყ ა ზ ა ხ ე თ ი ს ს ს რ<br />

ა ნ ი<br />

არალის<br />

აშხაბადი<br />

wyaro 2.5. <strong>saqarTvelo</strong>Si dabrunebuli mesxebi<br />

ზღვა<br />

უ ზ ბ ე კ ე თ ი ს ს ს რ<br />

თ უ რ ქ მ ე ნ ე თ ი ს ს ს რ<br />

ტაშკენტი<br />

ფერღანა<br />

ტაჯიკეთის სსრ<br />

დუშანბე<br />

პირობითი აღნიშვნები<br />

სსჽკ<br />

დედაქალაქი<br />

მესხეთის მოსახლეობის<br />

დეპოჽაია 1944 ელს<br />

მესხეთის მოსახლეობის<br />

ჽეპაჽიაია 1956 ელს<br />

ფრუნზე<br />

ალმაათა<br />

ა ვ ღ ა ნ ე თ ი<br />

ჩ ი ნ ე თ ი<br />

¾ 1980–1990-iani wlebidan <strong>saqarTvelo</strong>Si 2 000-mde repatrianti mesxia Semosuli:<br />

y TbilisSi (8 ojaxi)<br />

y xaSuris raionSi (3 ojaxi)<br />

y goris raionis sofel wiTelubanSi (5 ojaxi)<br />

y samtrediis raionis sofel ianeTis me–9 ubanSi (30 ojaxi)<br />

y ozurgeTis raionis sofel nasakiralSi (32 ojaxi)<br />

y samcxe-javaxeTSi (50 ojaxi /165 kaci: axalcixe 38, adigeni 12, abasTumani 12)<br />

¾ 2010 wlis ianvrisTvis <strong>saqarTvelo</strong>s okupirebuli teritoriebidan iZulebiT<br />

gadaadgilebul pirTa gansaxlebisa da ltolvilTa saministroSi Sesulia<br />

repatrirebulTa 841 gancxadeba:<br />

• azerbaijanidan _ 5348<br />

• TurqeTidan _ 118<br />

ყირგიზეთის სსრ<br />

• ruseTidan _ 62<br />

• sxvadasxva qveynidan _ 313<br />

http://\meskhebi.wordpress.com/2011/01/24 mesxebis-gza-ucxoeTidan.<br />

75<br />

migracia


76<br />

migracia<br />

wyaroebi jgufisaTvis 3. <strong>saqarTvelo</strong>s sazogadoeba<br />

wyaro 3.1. qarTveli inteligenciis mimarTva <strong>saqarTvelo</strong>s kompartiis<br />

centraluri komitetis pirveli mdivnis eduard SevardnaZisadmi,<br />

1979 w. Tebervali<br />

Cven, qvemore xelmomweri, qarTveli inteligenciis erTi nawili, qarTveli<br />

sazogadoebis saxeliT vacxadebT, rom mesxebis Turqad wodebas aranairi<br />

safuZveli ar gaaCnia da am sisuleles bolo unda moeRos. sabWoTa kavSiris<br />

umaRlesi sabWos 1968 wlis 30 maisis da 1974 wlis 9 ianvris brZanebebiT, am sawyali<br />

xalxis dabruneba unda momxdariyo, magram mainc ferxdeba. gadasaxlebulma<br />

mesxebma sabWoTa mTavrobas ramdenimejer mimarTes, magram mizans ver miaRwies.<br />

moskovSi Casulebs mudam TbilisSi abrunebdnen.…umorCilesad gTxovT, Cveni<br />

Txovna gaiTvaliswinoT da Cveni RviZli Zmebis dasabruneblad yvelaferi<br />

iRonoT.<br />

xels aweren: giorgi Citaia, sergi jiqia, vaxtang beriZe, arnold Ciqobava,<br />

akaki SaniZe, paata guguSvili, giorgi meliqiSvili, oTar jafariZe, guram<br />

mamulia, zurab cincaZe, revaz jafariZe, jansuR Carkviani, guram asaTiani,<br />

kamilakorinTeli, akaki baqraZe, muxran maWavariani, revaz inaniSvili, uCa<br />

jafariZe, giga lorTqifaniZe, merab berZeniSvili, aleqsi maWavariani, revaz<br />

TabukaSvili, daviT ToraZe...<br />

giga qamuSaZe, ianeTSi repatrirebuli mosaxleobis Turquli metyvelebis<br />

Taviseburebani, disertacia, Tbilisi, 2006, gv.23-24.<br />

wyaro 3.2. qarTveli inteligenciis warmomadgenlebis mosazreba mesxebis<br />

deportaciaze<br />

a) 1944 wels danaSauli Caidines adamianebis, da ara eTnosis mimarT. rac Seexeba<br />

deportirebulTa moTxovnas <strong>saqarTvelo</strong>Si Camosaxlebaze, minda xazgasmiT<br />

aRvniSno, amis uflebamosileba maT ara aqvT. erTaderTi, risi moTxovnac logikuria,<br />

es aris winaparTa kerZo sakuTrebaze memkvidreobis principis dacva, rac<br />

unda Sefasdes da materialuri kompensaciis saxiT aunazRaurdes deportirebulTa<br />

STamomavlobas. <strong>saqarTvelo</strong>s ufleba aqvs deportirebulTa is nawili<br />

Semoiyvanos, romelic mas saimedod miaCnia. Cveni arCevani upirobod maTze unda<br />

SeCerdes, vinc Tavs qarTvelad aRiarebs. iseTi adamianebis Camosaxleba, vinc<br />

Tavs Turqad miiCnevs, <strong>saqarTvelo</strong>s sikvdils niSnavs.…maT unda SevaswavloT ena,<br />

Cvens istoriasa da kulturas vaziaroT, movaxdinoT qarTuli eTnosis sxeulSi<br />

maTi integrireba. evrosabWos rekomendacia _ 2012 wlamde <strong>saqarTvelo</strong>Si mahmadiani<br />

mosaxleobis mTlianad Semosaxlebaze, miuRebelia.<br />

nodar naTaZe, filologiis mecnierebaTa doqtori, e.w. Turqi mesxebi, gaz. „dilis<br />

gazeTi“, 20 oqtomberi, 2003; http://www.sapikhvno.org/viewtopic.php?t=2115.<br />

b) istoriam isini „damnaSaveebad“ cno imis gamo, rom isini cxovrobdnen jer<br />

ruseT-TurqeTis, xolo Semdeg sabWoTa kavSir-TurqeTis sazRvarze, xolo qarTvelma<br />

xalxma, romelic moklebuli iyo realur suverenitets, ver SeZlo maTi dacva...<br />

qarTveli eris eTnikuri mSeneblobis gzaze mesxebis problema warmoadgens<br />

Cvens arcTu iol memkvidreobas. am memkvidreobis gaazreba da masze zrunva –<br />

aris istoriuli pasuxismgebloba im Taobisa, romelic gauZRveba XXI saukuneSi<br />

ganaxlebul <strong>saqarTvelo</strong>s. amaSi mdgomareobs <strong>saqarTvelo</strong>s saxelmwifo politikis<br />

arsi deportirebili da <strong>saqarTvelo</strong>Si repatrirebuli mesxebis mimarT...<br />

guram mamulia, <strong>saqarTvelo</strong>s saxelmwifo politikis koncefcia deportirebuli da<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si repatrirebuli mesxebis mimarT. istoria da Tanamedroveoba.<br />

http://www.ca-c.org/journal/cac-02-1999/st_19_mamulija.shtml


g) muslimi mesxebi, Cvens msgavsad, iyvnen <strong>saqarTvelo</strong>s sruluflebiani moqalaqeebi<br />

da isini arasamarTlianad, barbarosulad gaasaxles samSoblodan 1944<br />

wels […] maTTvis uaris Tqma reabilitaciaze, repatriaciaze ara marto ukanonoba<br />

da usamaTlobaa, aramed warmoadgens im danaSaulis axal dakanonebas,<br />

romelic Caidines stalinma da beriam da romelic moraluri TvalsazrisiT<br />

ufro mZime danaSaulia, radgan axla mas sCadis ara marto xelisufleba, aramed<br />

xalxi, is adamianebi, romlebic, ueWvelia, Tavis Tavs miiCneven demokratebad,<br />

qristianebad, adamianis uflebebis damcvelebad da a.S. ... Tu saxelmwifo,<br />

xalxi srulad gaiazrebs am problemas da izrunebs dabrunebulebze, kerZod,<br />

maTi adaptaciis procesze, maT usafrTxoebaze da a.S., es imuSavebs <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

sasargeblod.<br />

naira gelaSvili, mwerali, `kavkasiuri saxlis~ direqtori, gazeTi `axali Taoba~,<br />

#35, 31.10-2.11. 2000.<br />

wyaro 3.3. istorikosis mosazreba deportirebuli mesxebis sakiTxze<br />

1944 wels qvemo qarTlis mkvidri arc erTi azerbaijaneli da arc erTi<br />

mahmadiani aWareli ar gausaxlebiaT. TaTarTa, anu „Turq mesxTa“, winaprebis<br />

gadasaxlebas religiuri da eTnikuri safuZveli ar hqonia. ubralod, esoden<br />

destruqciuli Zalis sazRvarze datoveba TviT sabWoTa kavSirisTvisac ki<br />

safrTxes warmoadgenda. somxebiT mWidrod dasaxlebul regionSi maTi dabinaveba<br />

ueWvelad gamoiwvevs konfliqts.<br />

svimon masxaraSvili, gazeTi `kviris palitra~, 7 maisi, 2007.<br />

wyaro 3.4. qarTuli media deportirebuli mesxebis Sesaxeb<br />

„mSobliur soflebSi unda davbrundeT“, reportaJi ianeTis mecxre ubnidan<br />

1975 wels dabrunebul mesxTa nawili samtrediaSi dasaxlda. maSin yirgizeTidan,<br />

yazaxeTidan da azerbaijanidan ramdenime ojaxi sakuTari surviliT erTdroulad<br />

gadmosaxlda. komunistebma isini pirutyvis mosaSenebel kompleqsSi<br />

samuSaod kompaqturad daasaxla. 26 saxlisgan Semdgar sofelSi, romelsac Semdeg<br />

ianeTis mecxre ubani ewoda, 30 mahmadiani mesxi ojaxebiT Sesaxlda.<br />

ukve wlebia, dasaxlebaSi sazogadoebrivi transporti ar funqcionirebs. …<br />

am dasaxlebis Sesaxeb mezobel samtrediaSic ki bevrs araferi smenia. mecxre<br />

ubanSi qarTulad mxolod mozardebi saubroben.…29 wlis ganmavlobaSi aq<br />

arcerTi Sereuli ojaxi ar Seqmnila.<br />

mesxebis saarsebo saSualeba mecxoveleoba da soflis meurneobaa. TiToeuli<br />

ojaxi, sadac minimum rva wevri cxovrobs, heqtarze met miwis farTobs<br />

amuSavebs. hyavs aTobiT cxvari, Zroxa, qaTami.<br />

„cudad ar vcxovrobT, magram aq mainc ver davrCebi. rogorc ki saSualeba<br />

momecema, Cems mSobliur sofelSi, varxanSi davbrundebi. iq unda movkvde, iq<br />

unda davimarxo”, _ acxadebs malxaz baxtaZe.<br />

sxvagvarad fiqroben mecxre ubanSi mcxovrebi axalgazrdebi.<br />

„ar minda axalcixeSi cxovreba. aq mirCvenia. Cemi mSoblebic apireben mesxeTSi<br />

wasvlas, magram ar gavyvebi maT”, _ ambobs mecxre klasis moswavle gagi WinWaraZe.<br />

Tamuna uCiZe, samtredia, gazeTi „samxreTis karibWe“, 2004.<br />

http://www.regions.ge/2&newsid=391&year=2009&position=news_main&q=samtredia<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ratom gaasaxla saxelmwifom <strong>saqarTvelo</strong>dan,<br />

xolo Semdeg daabruna mosaxleobis garkveuli nawili?<br />

77<br />

migracia


78<br />

migracia<br />

19. rusTavi _ `ormoci Zmis~ qalaqi<br />

sakvanZo SekiTxva: saidan warmoiSva rusTavis zedmetsaxeli `ormoci<br />

Zmis~ qalaqi?<br />

wyaro 1. rusTavSi rusebis gadasaxlebis Sesaxeb<br />

mamaCemi, ivan Mmixeilis Ze ovadovski, xersonidan iyo. igi jer sevastopolSi<br />

muSaobda, xolo samamulo omis dawyebisas _ Celiabinskis metalurgiul qarxanaSi.<br />

Mmas, rogorc gamocdil specialists misces „broni“ * da amitom frontze<br />

ar wauyvaniaT. 1944 wlis TebervalSi mama, ise rom misTvis arc ki ukiTxavT,<br />

surda Tu ara, samuSaod gadaiyvanes rusTavSi, rusTavis metalurgiuli qarxnis<br />

mSeneblobaze. me am dros aTi wlis viyavi, Cemi umcrosi da – Tamara ki samis.<br />

Tavdapirvelad, mxolod mama Cavida. mogvianebiT, es Zalian kargad maxsovs, 11<br />

ivniss, Cvenc _ deda, bebia, Cemi da da me _ Cagviyvanes eSeloniT rusTavSi. maSin<br />

rusTavi triali mindori iyo, mxolod karvebi da sami barakis tipis saxli idga.<br />

Cven erT-erT saxlSi mogvces erTi patara oTaxi, radgan mama daniSnes centraluri<br />

samSeneblo laboratoriis ganyofilebis ufrosad. Cvens win karvebSi,<br />

aseve, sabWoTa kavSiris sxvadasxva adgilebidan gadmoyvanili ojaxebi cxovrobdnen,<br />

yovelgvar pirobebs moklebulni. gardabansa da rusTavs Soris iyo dasaxleba,<br />

romelsac „roza luqsemburgs“ eZaxdnen. iq germanelebi cxovrobdnen,<br />

romlebic omis dros gaasaxles. mogvianebiT, maT mier datovebul erT-erT saxlSi<br />

Cven Segvasaxles. noemberSi gavagrZele swavla rusul skolaSi, romelic<br />

maSin erTaderTi iyo da sadac sabWoTa kavSiris sxvadasxva kuTxidan Camosuli<br />

ojaxebis bavSvebi swavlobdnen. skolaSi gvaswavlidnen qarTuls.<br />

interviu qalaq rusTavis mkvidrTan zoia ovadovskaiasTan,<br />

Caiwera cira CikvaiZem, 2009 wlis 29 maisi.<br />

wyaro 2. rusTavis #1 skolis 1951-1952 wlis kursdamTavrebulTa sia<br />

* broni _ gankarguleba, romliTac Tavisufldebodnen omSi gawvevidan.<br />

** MC _ niSnavs skolis vercxlis medalze damTavrebas.


wyaro 3. rusTavis #1 skolis moswavleebi<br />

a) 1951-1952 wlis kursdamTavrebulTa foto<br />

dganan (marcxnidan marjvniv): Tamara<br />

safronova _ rusi; iuri tiSaevi<br />

_ rusi; viqtor liagi ni _ rusi;<br />

maria nikolaeva _ rusi, duxabori;<br />

tolik rotenbergi _ germaneli ebraeli;<br />

zoia ovadovskaia – rusi; sxedan<br />

(marcxnidan marjvniv): liudmila<br />

beregova _ yazaneli Ta Ta ri; Tamara<br />

Cuba _ ukraineli; gi o rgi luarsabis-<br />

Ze _ qarTveli, ge o g rafiis maswavlebeli;<br />

isai aleqsis-Ze skrinikovi _<br />

rusi, ma Te ma ti kis mas wav lebeli, klasis<br />

dam ri ge be li; iuri fiodo ris Ze<br />

_ uk rai ne li, fizi kis maswavlebeli;<br />

maria aleqsis asuli tibicaeva _ osi,<br />

litera tu ris mas wavlebeli.<br />

b) zoia ovadovskaias mowmoba oTxi klasis damTavrebis Sesaxeb<br />

fotoebi zoia ovadovskaias arqividan.<br />

wyaro 4. rusTavis rusuli skolis Senoba da abra<br />

79<br />

migracia


80<br />

migracia<br />

wyaro 5. rusTavis #1 skolis daarsebis istoria<br />

1943 wels <strong>saqarTvelo</strong>s sxvadasva kuTxidan CamosulTaTvis pirveli skola<br />

gaixsna. misi sruli dasaxeleba iyo yarais (axlandeli gardabnis) raioni, sof.<br />

rusTavis rusuli arasruli saSualo skola.<br />

skola ganTavsebuli iyo barakis tipis SenobaSi, romlis saerTo farTs<br />

warmoadgenda 58 m 2 da sami saklaso oTaxiT Semoifargleboda.<br />

qarTvel bavSvTa raodenobis zrdis gamo 1946-1947 saswavlo wels funqcionireba<br />

daiwyo qarTulma klasma, xolo 1948 wels amave skolaSi pirvelad<br />

gaixsna qarTuli arasruli saSualo skola, romlis direqtoradac dainiSna<br />

qsenia zarqua.<br />

wyaro 6. mravalerovani rusTavis Sesaxeb<br />

www.rustavi.ge<br />

rusTavis pirveli saSualo skola, (19 agvisto, 2009 weli).<br />

me viyavi #1 skolis direqtori 1969-87 wlebSi. Cvens skolaSi, Tu ar va-<br />

Warbeb, ocdaToTxmeti erovnebis, daaxloebiT, 1 400 moswavle swavlobda. iyo<br />

Zalian megobruli ganwyoba ara marto Cvens skolaSi, aramed mTels qalaqSi.<br />

rusTavi iseTi internacionaluri iyo, rom mas „ormoci Zmis“ qalaqs eZaxdnen.<br />

interviu qalaq rusTavis mkvidrTan, #1 saSualo skolis direqtorTan natalia sanoZesTan,<br />

Caiwera cira CikvaiZem, 2009 wlis 29 maisi.<br />

wyaro 7. dadgenileba rusTavis metalurgiuli qarxnis mSeneblobis<br />

Sesaxeb<br />

ssrk saxkomsabWosa da sakavSiro kp(b) centraluri komitetis 1940 wlis 12<br />

seqtembris #1677 dadgenilebis _ „<strong>saqarTvelo</strong>Si amierkavkasiis metalurgiuli<br />

qarxnis mSeneblobis Sesaxeb“ – aRsrulebisaTvis _ Tanaxmad, <strong>saqarTvelo</strong>s ssr<br />

saxkomsabWo da <strong>saqarTvelo</strong>s kp(b) centraluri komiteti adgens:<br />

eTanxmeba ssrk saxkomsabWos specialuri komisiis daskvnas, raTa <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

ssr-Si amierkavkasiis metalurgiuli qarxnis mSeneblobisaTvis SeirCes<br />

moedani navTisWalaSi, romelic esazRvreba q.Tbiliss navTluRis raionSi.<br />

„<strong>saqarTvelo</strong>Si amierkavkasiis metalurgiuli qarxnis mSeneblobis Sesaxeb”<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s ssr sax.kom. sabWosa da <strong>saqarTvelo</strong>s kp(b) centraluri komitetis<br />

dadgenileba, 14 oqtomberi, 1940 w.<br />

wyaro 8. rusTavis metalurgiuli qarxnisTvis kadrebis mozidvis<br />

Sesaxeb<br />

a) partiuli lideris mogonebebi<br />

omamde qarxnis ZiriTadi obieqtebis daproeqteba ver moeswro da maTi saZirkvelic<br />

ki ar Cagviyria [...] 1944 wlis 23 marts gamovida Tavdacvis saxelmwifo<br />

komitetis dadgenileba, romliTac amierkavkasiis metalurgiuli qarxnis<br />

mSenebloba axldeboda, magram axldeboda „rkinizis sadgur rusTavTan mdebare<br />

moedanze“ Tbilisidan 26-27 kilometris daSorebiT [...] 1944 wels qarxnis<br />

daproeqteba mimdinareobda. 1 agvistosaTvis moedanze ukve mzad iyo saerTo<br />

sacxovreblebi 9 000 mSeneblisaTvis [...] seqtembrisTvis ukve mzad iyo saerTo<br />

sacxovrebeli 22 aTasi muSisaTvis da 9000 kv. metri sabinao farTobi sainJinro-teqnikuri<br />

muSakebisa da maTi ojaxebisaTvis [...] 2-3 weliwadSi qarxanas unda<br />

mieRo kvalificiur muSaTa da specialistTa kadrebi, romlebic mas aamoqmedebdnen.<br />

aseTi kadrebi respublikas ar gaaCnda [...] <strong>saqarTvelo</strong>s udidesi sawarmo<br />

mTel xalxs unda aeSenebina [...] es niSnavda, rom metalurgTa momavali qalaqis<br />

mosaxleobac respublikis yvela istoriuli provinciidan gamosulTa


Senadnobi iqneboda. yvela did regions 150-250-mde kaci unda gamoegzavna, saSualo<br />

da mcires ki _ 50-dan 100-mde. gasawvevebs winaswar ganemartaT, rom isini<br />

igzavnebodnen kvalifikaciis misaRebad, raTa Semdeg rusTavis metalurgiul<br />

qarxanaSi emuSavaT da rom amis gamo wiTel armiaSi samsaxuridan Tavisufldebodnen.<br />

3 000 axalgazrda samxreTis (igulisxmeba ruseTis da ukrainis _<br />

red.) metalurgiul qarxnebSi gaigzavna (praqtikis gasavlelad _ red.), 2000 _<br />

respublikis sawarmoebSi moewyo.<br />

b) Tavdacvis saxelmwifo komitetis dadgenileba<br />

k. Carkviani, gancdili da naazrevi, Tb., gv. 344-355.<br />

qarxanaSi mTlianad damTavrebis Semdeg, unda muSaobdes sul 9200 kaci, aqedan<br />

8 400 muSa da 800 sainJinro-teqnikuri muSaki [...]<br />

neba daerTos Tavdacvis saxelmwifo komitets Catardes respublikaSi samxed<br />

ro uwyebis meSveobiT 1926 wels dabadebuli 5000 gasawvevis mobilizacia,<br />

maTi Savi metalurgiis saxalxo komisariatis gankargulebaSi gadacemiT,<br />

amierkavkasiis metalurgiul qarxanaSi samuSaod.<br />

Tavdacvis saxelmwifo komitets centraluri komitetisagan,<br />

23 ivnisi, 1944 w.<br />

wyaro 9. qarTveli axalgazrdebi miemgzavrebian ruseTisa da ukrainis<br />

metalurgiul qarxnebSi, 1944 w.<br />

rusTavis mxareTmcodneobis<br />

muzeumis fondi<br />

wyaro 10. mSenebelTa Casvla rusTavSi<br />

omis pirveli xuTwledis periodSi <strong>saqarTvelo</strong>Si yovelwliurad tardeboda<br />

muSaTa organizebuli Segroveba. <strong>saqarTvelo</strong>s yvela raionSi (avtonomiuri er-<br />

Teulebis CaTvliT) Segrovda 20 aTasamde muSa [...] Mmarto 1950 wels <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

mrewvelobisa da mSeneblobisaTvis organizebuli Segrovebis wesiT miRebuli<br />

8 aTasi kacidan trest `metalurgmSens~ gadaeca 3 aTasi muSa[...] qarxnis<br />

mSeneblobis mTel manZilze (ufro metad ki mis pirvel xanebSi) igzavnebodnen<br />

moZme respublikebidan, gansakuTrebiT, ruseTsa da ukrainidan metalurgiuli<br />

qarxnebis mSenebeli kadrebi – inJiner-teqnikuri personali da kvalificiuri<br />

muSebi.<br />

jer kidev 1944 wels rusTavis mSeneblobaze Camovida mSenebelTa didi<br />

jgufi, romelic Celiabinskisa da tagilis metalurgiuli qarxnebis agebaSi<br />

iRebda monawileobas. mSenebel muSaTa es kategoria, e.i. sxva respublikebidan<br />

Camosuli kvalificiuri muSebi, rusTavis mSeneblebis Tumca mcire, magram<br />

udavod maRalnayofieri ujredi iyo.<br />

q. TofuriZe, rusTavi, Tb., gv. 61.<br />

81<br />

migracia


82<br />

migracia<br />

wyaro 11. qalaq rusTavis warmoqmnis Sesaxeb<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s ssr umaRlesi sabWos prezidiumis brZanebuleba <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

ssr gardabnis raionis daba rusTavis qalaq rusTavad gardaqmnis Sesaxeb<br />

gamoeyos <strong>saqarTvelo</strong>s ssr gardabnis raions daba rusTavi da gardaiqmnas<br />

respublikuri daqvemdebarebis qalaqad.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s ssr umaRlesi sabWos prezidiumis brZanebuleba,<br />

19 ianvari, 1948 w.,QTbilisi.<br />

wyaro 12. rusTavis mSeneblobis istoria<br />

a) adgili, sadac rusTavis metalurgiuli<br />

qarxana aSenda, 1944 w.<br />

b) Tavdapirvelad, karvebis qalaqi<br />

gaCnda, marti, 1944 w.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s erovnuli arqivi, fondi <strong>saqarTvelo</strong>s erovnuli arqivi, fondi 0-28329<br />

0-21778<br />

g) zoia ovadovskaias ojaxi axal saxlTan, 1949 w.<br />

ojaxis arqividan<br />

d) Tanamedrove rusTavi<br />

metalurgiuli qarxnisa da qalaq rusTavis mSenebloba erTdroulad daiwyo<br />

da paralelurad mimdinareobda [...] 1946 wlis zafxulisaTvis rusTavSi 3000<br />

mcxovrebi iTvleboda. pirveli mosaxleni umetesad mSeneblebi iyvnen, axlo<br />

momavalSi rusTavSi unda damkvidrebuliyvnen pirvel samrewvelo sawarmoTa<br />

– metalurgiuli qarxnis damxmare saamqroebis muSebi. maTTvis mzaddeboda 14<br />

saxli da erTi saerTo sacxovrebeli [...] qalaqis zrdasa da gafarToebasTan<br />

erTad intensiurad viTardeboda axali saskolo Senobebis, axali sabavSvo ba-<br />

Rebisa da internatebis mSenebloba. 1948-49 saswavlo wels rusTavSi 4 skola<br />

iyo: 2 saSualo skola (aqedan erTi muSa axalgazrdobis), erTi – rvawliani,<br />

da erTic – dawyebiTi.<br />

1952 wels qalaqis 11 skolaSi 2500-ze meti moswavle swavlobda, xolo 1953-<br />

1954 saswavlo wels rusTavis skolebis raodenobam 16-s miaRwia da moswavleTa<br />

ricxvma 3 500-s gadaaWarba.<br />

q. TofuriZe, rusTavi, Tb., gv. 112-113.


wyaro 13. rusTavis mosaxleobis eTnikuri Semadgenloba 1950 wlisaTvis<br />

erovneba raodenoba %<br />

qarTveli 6193 56.15<br />

afxazi 150 1.36<br />

osi 452 4.1<br />

rusi 1807 10.2<br />

somexi 535 4.85<br />

azerbaijaneli 858 5.97<br />

ukraineli 544 4.93<br />

berZeni 165 1.5<br />

ebraeli 92 0.83<br />

qurTi 41 0.37<br />

sxva erovneba 192 1.74<br />

sul 11 029<br />

rusTavis mxareTmcodneobis muzeumis fondi<br />

wyaro 14. Tbilisisa da rusTavis mosaxleoba 1930-1950-ian wlebSi<br />

Qqalaqis dasaxeleba<br />

davaleba 1:<br />

Mmosaxleoba aTasobiT<br />

1939 w.<br />

17 ianvrisaTvis<br />

1959 w.<br />

19 ianvrisaTvis<br />

Tbilisi 519,2 694,7<br />

rusTavi _ 64,7<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s istoriis narkvevebi, t.VIII, 1980, gv. 477.<br />

1. dawereT scenari da `gadaiReT~ dokumenturi filmi qalaq rusTavze.<br />

filmis ZiriTadi siuJetebia:<br />

a) rusuli skola rusTavSi<br />

b) rusTavis mSeneblebi<br />

2. daiyaviT or jgufad, airCieT TqvenTvis saintereso erTi siuJeti; ganixileT,<br />

ra aris Tqveni filmis mTavari mizani da CamoayalibeT sakvanZo SekiTxva,<br />

romelzec gsurT pasuxis miReba<br />

a) SearCieT filmisTvis saWiro wyaroebi.<br />

b) warmoadgineT filmis 5-8 kadri.<br />

siuJeti 1. rusuli skola rusTavSi<br />

• originaluri saTauri<br />

• skolis Seqmnis istoria<br />

• saintereso movlenebi da faqtebi<br />

skolis cxovrebidan<br />

• moswavleebi, maswavleblebi da a.S.<br />

siuJeti 2. rusTavis mSeneblebi<br />

• originaluri saTauri<br />

• qalaqis Seqmnis istoria<br />

• saintereso movlenebi da faqtebi<br />

qalaqis cxovrebidan<br />

• qalaqis mSeneblebi da a.S.<br />

g) Seicvala Tu ara siuJetis sakvanZo SekiTxvis formulireba da filmis<br />

saTauri? Tu Seicvala, CamoayalibeT axali sakvanZo SekiTxva da saTauri.<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ra roli iTamaSa migraciulma procesebma<br />

mravalerovani rusTavis SeqmnaSi?<br />

83<br />

migracia


84<br />

migracia<br />

20. `agorebuli qvebi~ (ekologiuri<br />

migrantebi <strong>saqarTvelo</strong>Si)<br />

sakvanZo kiTxva: ratom iqca ekomigrantebis gansaxlebis sakiTxi<br />

erovnebaTaSoris urTierTobis problemad <strong>saqarTvelo</strong>Si?<br />

wyaro 1. svaneTSi ekologiuri katastrofis Sedegebis Sesaxeb<br />

1987 wels svaneTi bolo wlebis yvelaze mZime zamTris mowme gaxda.<br />

ianvarSi ramdenime sofeli 3-dan 5 metramde Tovlis safarqveS aRmoCnda.<br />

daaxloebiT 2 000 saxli zvavSi mohyva, xolo 85 adamiani gardaicvala. gansakuTrebiT<br />

dazaralda mestiisa (zemo svaneTi) da lentexis (qvemo svaneTi)<br />

raionebi. soflebTan kavSiri gawyda. riskis zonidan 16000 adamiani iqna<br />

evakuirebuli.<br />

luara niJaraZe, svanebis migracia da misi gansaxlebis arealebi, Tbilisis<br />

universitetis gamomcemloba, Tb., 1999, gv. 13-17.<br />

wyaro 2. ekomigrantebis gansaxlebis arealis Sesaxeb<br />

1981 wlidan dRevandlamde [2006 w.] gansaxlebis saxelmwifo programis farglebSi<br />

daaxloebiT 11000 ojaxi gadaasaxles (daaxloebiT 60000 adamiani),<br />

ZiriTadad, aWarisa da svaneTis maRalmTliani regionebidan. amave periodSi,<br />

migrantTa daudgeneli raodenoba, ZiriTadad, aWaridan damoukideblad gadasaxlda<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s sxva mxareebSi, maTi mSobliuri regionebis mosaxleobiT<br />

gadatvirTulobisa da mciremiwianobis gamo. 1980-ianebSi da 1990-iani<br />

wlebis dasawyisSi ekomigrantTa mimRebi ZiriTadi regionebi iyo kaxeTi, imereTi,<br />

samegrelo, Sida qarTli, guria, samcxe da javaxeTi. mogvianebiT, 1990iani<br />

wlebis meore naxevridan moyolebuli, migrantTa ZiriTadi mimRebi gaxda<br />

qvemo qarTli.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s ltolvilTa da gansaxlebis saministros wliuri angariSi,<br />

2006 weli.


wyaro 3. ekomigracia <strong>saqarTvelo</strong>Si 1981-2006 wlebSi<br />

ეკომიგრაციები საქართველოში 1981-2006 წლებში<br />

გაგრა !(<br />

!(<br />

გუდაუთა<br />

მესტია<br />

!(<br />

!(<br />

სოხუმი<br />

!(<br />

გულრიფში<br />

ლენტეხი<br />

!(<br />

ქვემო სვანეთი<br />

რ ა ჭ ა - ლ უ ჩ ხ უ მ ი<br />

!(<br />

გალი<br />

!(<br />

ონი<br />

!(<br />

ცაგერი<br />

!(<br />

სტეფანწმინდა<br />

!(<br />

!(<br />

!(<br />

!(<br />

!(<br />

ზუგდიდი<br />

ამბროლაური<br />

რ უ ს ე თ ი ს ფ ე დ ე რ ა ც ი ა<br />

ა ფ ხ ა ზ ე თ ი<br />

ზემო სვანეთი<br />

ოჩამჩირე<br />

წალენჯიხა<br />

ჩხოროწყუ<br />

მარტვილი<br />

ჯავა<br />

!(<br />

!(<br />

!(<br />

წყალტუბო !(<br />

ტყიბული<br />

ხონი<br />

სამეგრელო<br />

მცხეთა-<br />

მთიანეთი<br />

შიდა<br />

საჩხერე<br />

1 9 8 7 - 2 0 0 6<br />

ჭიათურა<br />

!( !(<br />

სენაკი<br />

!(<br />

ხობი<br />

!(<br />

!(<br />

კ<br />

ცხინვალი<br />

!(<br />

თერჯოლა<br />

!(<br />

ზესტაფონი<br />

!(<br />

ქუთაისი<br />

სამტრედია<br />

!(<br />

აბაშა<br />

შავი ზღვა<br />

!(<br />

!(<br />

ფოთი<br />

თიანეთი<br />

!(<br />

!(<br />

!(<br />

დუშეთი<br />

ახალგორი<br />

1989-2006<br />

ი მ ე რ ე თ ი<br />

!(<br />

!(<br />

ლანჩხუთი<br />

ახმეტა<br />

!(<br />

ქარელი<br />

!(<br />

ბაღდათი<br />

ვანი<br />

!(<br />

გორი<br />

!(<br />

!(<br />

ხაშური<br />

ყვარელი<br />

!(<br />

!(<br />

ხარაგაული<br />

!(<br />

ჩოხატაური<br />

!(<br />

კასპი<br />

!(<br />

თელავი<br />

!(<br />

!(<br />

ოზურგეთი<br />

გ უ რ ი ა<br />

ქობულეთი !(<br />

ლაგოდეხი<br />

მცხეთა<br />

ბორჯომი<br />

!(<br />

!(<br />

!(<br />

გურჯაანი<br />

!(<br />

საგარეჯო<br />

თბილისი<br />

!.<br />

!(<br />

!(<br />

!(<br />

!(<br />

ადიგენი ახალციხე<br />

!(<br />

!(<br />

!(<br />

!(<br />

ხელვაჩაური ქედა შუახევი<br />

!(<br />

წალკა თეთრიწყარო<br />

ასპინძა<br />

!(<br />

ხულო<br />

ბათუმი<br />

სიღნაღი<br />

!(<br />

დედოფლისწყარო<br />

ა ხ ე თ ი<br />

ქართლი<br />

!(<br />

სამცხე-<br />

1981-2006<br />

1998 - 2 0 06<br />

ა ჭ ა რ ა<br />

რუსთავი<br />

!(<br />

მარნეული<br />

!(<br />

!(<br />

გარდაბანი<br />

!(<br />

ბოლნისი<br />

ახალქალაქი<br />

!(<br />

- ჯავახეთი ქვემო - ქართლი<br />

!(<br />

დმანისი<br />

პირობითი აღნიშვნები<br />

დედაქალაქი<br />

სამხარეო ცენტრი<br />

რაიონული ცენტრი<br />

!(<br />

ნინოწმინდა<br />

ბ ა ი ჯ ა ნ ი<br />

ა ზ ე რ<br />

ს ო მ ხ ე თ ი<br />

თ უ რ ქ ე თ ი<br />

სახელმწიფო საზღვარი<br />

ავტონომიური რესპუბლიკის<br />

საზღვარი<br />

სამხარეო საზღვარი<br />

რაიონული საზღვარი<br />

ეკომიგრაციების მიმართულება<br />

85<br />

migracia


86<br />

migracia<br />

davaleba 1:<br />

1. CamoTvale is faqtorebi, romlebic gaxda, an SeiZleba gaxdes ekologiuri<br />

migraciis gamomwvevi mizezi?<br />

2. wyaroebis 1-3 mixedviT, rukaze miuTiTe raionebi, romelTa mcxovreblebi<br />

ekologiuri migrantebi aRmoCndnen.<br />

3. daadgine, <strong>saqarTvelo</strong>s ZiriTadad, romeli raionebi SearCies ekologiuri<br />

migrantebis Casaxlebis adgilebad da ivarude, ratom?<br />

wyaro 4. ekomigrantebis gansaxlebis gamocdilebidan<br />

1981-1988 wlebSi (aWaridan _ red.) Camosuli mosaxleoba metwilad aspinZisa<br />

da adigenis raionebSi Caasaxles. es regionebi ori mizeziT iyo mimzidveli<br />

migrirebuli mosaxleobisaTvis. pirvel rigSi imitom, rom isini mTian aWarasTan<br />

axlosaa. meore mxriv imitom, rom am raionebSi Casaxlebis istoriuli<br />

gamocdileba ukve arsebobs 1940-iani wlebidan, rodesac mesxebi iZulebiT iqnen<br />

deportirebulni Sua aziaSi da maT nacvlad <strong>saqarTvelo</strong>s sxva nawilebidan<br />

Camoasaxles aq xalxi. is faqti, rom samcxis qarTuli mosaxleobis umetesoba<br />

regionSi axlaxans (1980-ian ww. _ red.) Casaxlda, bevri migrantis azriT, ufro<br />

stumarTmoyvares xdis am regions axalCamosulTaTvis.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s parlamentisaTvis wardgenili saxalxo damcvelis angariSi,<br />

23 dekemberi, 2005 w.<br />

wyaro 5. ekomigrantebisa da adgilobrivi mosaxleobis urTierTobis<br />

Sesaxeb<br />

a) qvemo qarTli da samcxe-javaxeTi eTnikurad araqarTveli mosaxleobiT<br />

kompaqturad dasaxlebuli mxareebia. samcxe-javaxeTi upiratesad somxuria, gansakuTrebiT<br />

javaxeTis regioni (axalqalaqisa da ninowmindis raionebi), alagalag,<br />

rusi duxoborebis, berZnebis da mkvidri qarTvelebis mcirericxovani<br />

dasaxlebebiT. qvemo qarTlis sam raionSi (marneulSi, dmanissa da bolnisSi)<br />

eTnikuri azerbaijanuli mosaxleoba dominirebs, xolo walkis raioni somxebiT,<br />

qarTvelebiTa da berZnebiTaa dasaxlebuli. erovnuli umciresobebiT kompaqturad<br />

dasaxlebul regionebSi ekomigrantebis talRa xSirad daZabulobas<br />

iwvevs. gansxvavebuli socialuri da kulturuli sawyisebis mqone ekomigrantebi<br />

adgilobriv TemTan integraciis gzaze xSirad seriozul problemebs awydebian<br />

da arajerovnad Semzadebul mimReb TemSi axalCamosaxlebulTa mimarT<br />

eWvebi da undobloba Cndeba. Sesabamisad, adgilobrivebsa da axalCamosaxlebulebs<br />

Soris cudi urTierToba viTardeba.<br />

tom trieri, medea turaSvili, ekologiuri mizezebiT adgilnacval pirTa gansaxleba,<br />

arsebuli problemis gadawyveta Tu axlis Seqmna? krebuli `ekomigracia<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si 1981-2006 ww~, Tb., 2007, gv.6.<br />

b) 1989-1991 wlebSi 215 ojaxi moamzades CasaxlebisaTvis, magram faqtobrivad<br />

mxolod 159 dasaxlda. gadmosaxlebulTa did nawils axal klimatTan,<br />

socialur da politikur mdgomareobasTan adaptacia gauWirda da umetesobam<br />

regioni datova. gamonakliss mxolod spasovkaSi Casaxlebulebi warmoadgenen.<br />

aq kompaqturad Casaxlebulma ekomigrantebma darCena moaxerxes. rac Seexeba<br />

sxva soflebSi Casaxlebul migrantebs, axalCasulebi sami barieris winaSe


aRmoCndnen, romlebmac maT am soflebSi (gorelovka, efremovka, orlovka da<br />

sameba) mudmivad darCenas SeuSala xeli. pirveli iyo klimati, romelic aq<br />

Zalze mZimea, zamTarSi temperatura -25 gradusamde ecema da gzebi didTovlobis<br />

gamo Svid Tves Caketilia. meorec, zog SemTxvevaSi, gansakuTrebiT araekologiuri<br />

mizeziT migrirebulni, soflis cxovrebas - miwis damuSavebas Tu<br />

saqonlis moSenebas _ ar iyvnen Cveulni. dabolos, maTi Casaxlebis adreul<br />

wlebSi SidaeTnikuri situacia gansakuTrebiT daZabuli iyo. ase rom, ekomigrantebma<br />

metwilad datoves es soflebi da sadReisod [2000 w.] mxolod ramdenime<br />

qarTuli ojaxia iq darCenili. Tumca, bevrma ekomigrantma ninowmindisa<br />

da axalqalaqis raionebSi Casaxlebis pirvelsave wlebSi datova Casaxlebis<br />

adgilebi.<br />

hedvig lomi, duxoborebi <strong>saqarTvelo</strong>Si, kvleva ninowmindis raionSi miwis mflobelobis<br />

da intereTnikuri urTierTobebis sakiTxebis Sesaxeb, samuSao moxseneba #35,<br />

noemberi, 2006 w.<br />

davaleba 2:<br />

1. gansazRvre wyaroebis 4-5 mixedviT, romeli faqtorebi iyo gaTvaliswinebuli<br />

da romeli ara ekomigrantTa gansaxlebis adgilebis SerCevisas 1980-90ian<br />

wlebSi?<br />

2.Aaxseni, ra SeiZleba iyos ekomigrantebis axal sacxovrebel adgilebze<br />

warmatebuli Casaxlebis winapiroba?<br />

3. SeimuSaveT ekomigrantebis warmatebuli Casaxlebis Tqveni versiebi da<br />

warmoadgineT klasis winaSe.<br />

wyaro 6. ekomigrantebis cxovreba axal adgilebze<br />

a) samTawyaroSi (dedofliswyaros raioni) aWarlebi 1979-1980 wlebSi xulodan<br />

da Suaxevidan Camosaxldnen. maTi soflis Tavkacebma (uxucesebma) kaxeTSi<br />

daaTvalieres adgilebi da airCies sad unda dasaxlebuliyvnen. arCevani<br />

maTi sameurneo saqmianobis mixedviT gakeTda – radgan ZiriTadad mesaqonleebi<br />

iyvnen, iseTi adgili airCies, sadac uxvi saZovrebi iyo. Semdeg Camovidnen im<br />

ojaxebis ufrosebi, romlebic Camosaxlebas apirebdnen da Tavad moizomes sakarmidamo<br />

nakveTebi. am droisaTvis sofelSi ukve cxovrobdnen 1930-ian wlebSi<br />

saingilos sofel alibeglodan da yorangelidan Camosaxlebuli qarTvelebi.<br />

mosulebi pirvelad vagonebSi dasaxldnen da daiwyes saxlebis mSenebloba.<br />

Tavidan Zalian gauWirdaT, radgan ver eguebodnen klimats da meurneobis<br />

aqaur tradiciebs. mamaCemma nikoloz TagoSvilma Cvens mezoblebs piradad<br />

aswavla venaxis gasxvla, movla da baRCeulis moyvana. miuxedavad imisa, rom<br />

qristianebi ar iyvnen, amis gamo ukmayofileba ar gvqonia. salocavad pirvel<br />

xanebSi zaqaTalas raionSi dadiodnen. dRes, aq dabadebuli Taoba umetesad<br />

qristiania. bavSvebi qristianul saeklesio ritualebSic ki Rebuloben<br />

monawileobas. gaxSirda Sereuli qorwinebebi. adre micvalebulebs aq ar krZalavdnen,<br />

aWaraSi miasvenebdnen. axla Cveni soflis sasaflaos gverdze Tavisi<br />

sasaflao aqvT. erTmaneTTan WirSic da lxinSic yovelTvis davdivarT da mosulebad<br />

TiTqmis aRaravis vTvliT.<br />

interviu varlam TagoSvilTan, samTawyaros sajaro skolis direqtorTan, 55 wlis,<br />

Caiwera amiran jamagiZem, 2009 wlis 5 agvisto.<br />

87<br />

migracia


88<br />

migracia<br />

b) Cven marneulisa da gardabnis raionebSi, svaneTSi 1987 wlis didTovlobisas,<br />

uSgulidan da mulaxidan CamovsaxldiT. Tavdapirvelad, daaxloebiT, 106<br />

ojaxi. sacxovrebeli adgilebi Cvenma uxucesebma Camosaxlebamde airCies. sofel<br />

jandaris maxloblad, dausaxlebel adgilze, daarsda Cveni sofeli, romelsac<br />

lemSveniera daerqva. dRes aq 500-mde ojaxi vcxovrobT. jandaris adgilobrivi<br />

azerbijaneli mosaxleoba Cvens Camosvlas Tavidan dadebiTad Sexvda, magram<br />

qveyanaSi gamefebulma maSindelma areulobam Cvens mezoblobas mainc daasva<br />

daRi. gvqonda patara gaugebrobebi, romelic ZiriTadad miwisa da sarwyavi wylis<br />

gamo xdeboda, Tumca am 23 wlis ganmavlobaSi urTierTobebi TandaTan umjobesdeba.<br />

unda aRiniSnos, rom Sereuli qorwinebebisa da danaTesavebis arcerTi<br />

SemTxveva ar yofila. Cveni aq dasaxlebis mTavari problema mainc aradamakmayofilebeli<br />

sacxovrebeli pirobebia _ saxlebi, romlebic CvenTvis maSin aaSenes<br />

uxarisxo iyo, umravlesoba dResac daumTavrebelia. magaliTad, soflis skolas<br />

dResac ar aqvs kanalizacia. udidesi problemaa sarwyavi wyali.<br />

interviu oTar niJaraZesTan, sofel lemSvenieras mcxovrebTan, 48 wlis,<br />

Caiwera amiran jamagiZem, 2009 wlis 29 agvisto.<br />

wyaro 7. ekomigrantebisa da adgilobrivi mosaxleobis urTierTobis<br />

erTi magaliTi<br />

2004 wlis maisSi sofel qvemo xarebaSi Semdgari fexburTis matCi _ sofel-<br />

Si mcxovreb aWarel da sofel kizilkalisadan Camosul somex bavSvebs Soris<br />

_ CxubSi gadaizarda. msxverpli ar yofila, magram ramdenime adamiani daiWra.<br />

Sejaxebis Semdeg aWarlebi Camovidnen TbilisSi, sadac maT saprotesto demonstracia<br />

moawyves. incidentis gamoZiebis dros, somxebma da berZnebma ganacxades,<br />

rom aWarlebi maT uflebebs arRvevdnen, maSin roca aWarlebi acxadeben,<br />

rom somxebi da berZnebi regionSi qarTvelebis cxovrebas ewinaaRmdegebian.<br />

jonaTan uitli, konfliqtis ganeitraleba walkis raionSi, <strong>saqarTvelo</strong>Si: migracia,<br />

saerTaSoriso intervencia da saxelmwifos roli, samuSao moxseneba #36, dekemberi,<br />

2006, gv. 9.<br />

wyaro 8. ekomigrantebis sacxovrebeli saxlebi<br />

a) sofeli disveli b) sofeli lemSveniera<br />

g) xatisofeli


wyaro 9. ukumigracia aWaris mTian raionebSi<br />

xulosa da Suaxevis gamgeobebis mier mowodebuli monacemebi,<br />

2006 wlis oqtomberi.<br />

wyaro 10. 1980-ian wlebSi ekomigrantebisaTvis axali soflis mSeneblobis<br />

programis Sesaxeb<br />

1980-iani wlebis dasawyisidan saxelmwifo programebiT ganisazRvra <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

17 raionSi 55 axali soflis aSeneba.<br />

unda aSenebuliyo 5094 saxli, faqtobrivad, aSenda 3090 saxli, romelTagan<br />

dasaxlebulia 2723. danarCeni 367 Senoba carielia. 1724 saxli dausrulebelia,<br />

xolo 280 saxlis mSenebloba arc dawyebula.<br />

monacemebi motanilia ltolvilTa da gansaxlebis saministros 2006 wlis angariSidan.<br />

tom trieri, media turaSvili, dasaxelebuli naSromi gv. 14.<br />

davaleba 3:<br />

1. daaskveni, wyaros 6 mixedviT, riT iyo ganpirobebuli aWaridan dedofliswyaroSi<br />

Casaxlebuli ekomigrantebis warmatebuli gansaxleba?<br />

2. axseni, wyaroebis 8-10 mixedviT, urTierTobis ra problemebs awydebodnen<br />

adgilobrivi mcxovreblebi da ekomigrantebi, romelTa gadaWra maT damoukideblad<br />

ar SeeZloT?<br />

3. gaarkvie, ra aris ekomigrantebisa da adgilobriv mcxovrebTa dapirispirebis<br />

ZiriTadi mizezebi?<br />

4. gansazRvre, ra saxis sayofacxovrebo da ekonomikuri mizezebi ganapirobebs<br />

ekomigrantTa maRal denadobas (ukumigracias) pirveladi Casaxlebis<br />

adgilebidan?<br />

5. daasaxele, wyaro 9-is mixedviT, raioni da periodi, rodesac yvelaze<br />

maRali iyo ukumigraciis done.<br />

6. SeimuSave jgufebSi ekomigrantTa problemebis gadaWris RonisZiebebi.<br />

7. moawyeT SemuSavebuli RonisZiebebis prezentacia da ganixileT saerTo<br />

poziciebi.<br />

ganmazogadebeli kiTxva: rogori unda iyos xelisuflebis politika<br />

da sazogadoebis pozicia, raTa ekomigrantebis adaptaciisaTvis<br />

xelsayreli garemo Seiqmnas?<br />

89<br />

migracia


90<br />

migracia<br />

21. medlis ori mxare: qarTvelebi<br />

da osebi (1980-90-iani wlebi)<br />

sakvanZo SekiTxva: ratom gaxda politikuri liderebis sajaro<br />

gamosvla eTnikuri jgufis migraciis mizezi?<br />

wyaro 1. osi politikuri lideris gamoxmaureba 1980-iani wlebis bolos<br />

afxazeTis movlenebze<br />

Zvirfaso afxazo megobrebo!<br />

... Cven imeds gvinergavs ,,afxazeTis sakiTxis” samarTliani da saboloo gadawyvetis<br />

perspeqtiva. amas ki ZaluZs Seqmnas de faqto tolfasovani pariteti<br />

precedenti e.w. mokavSire da sxva avtonomiur warmonaqmnebs Soris. ...<br />

Cvens aRtacebas iwvevs mamacoba, erTianoba da darazmuloba afxazi xalxisa,<br />

romelic araviTar kompromisze ar midis sakiTxSi, romelic mis winaSe dgas<br />

istoriis mocemul monakveTSi _ sakiTxi sruli, upirobo erovnuli suverenitetis<br />

aRdgenisa [...]<br />

,,adamon nixasis~ wevrebi iseve, rogorc mTeli osi xalxi, daZabulad da TanagrZnobiT<br />

adevnebs Tvalyurs afxazeTis movlenebs. amis wadils aRgviZravs<br />

oseTisa da afxazeTis socialur-ekonomikuri viTarebis sakmaod didi msgavseba,<br />

raSic SegveZlo kidev erTxel davrwmunebuliyaviT, roca wavikiTxeT afxazi<br />

xalxis werili XIX partiuli konferenciisadmi, raSic gvarwmunebs Cveni<br />

xalxebis kulturul-istoriuli da mravalsaukunovani kontaqtebi..., agreTve<br />

is sakmaod mniSvnelovani faqti, rom Cven amayi, damoukidebeli sulis mTieli<br />

xalxebi varT. am sulis gatexva ki Cven gmirobiTa da tanjviT aRsavse istoriaSi<br />

mravalricxovan ,,stumarTagan~ verc erTma ver SeZlo. miT ufro dRes<br />

ver SeZlebs amas veravin imaTagan, vinc fsevdoritorikuli najRabniT ikvebeba<br />

da erovnuli zviadobis gacveTili droSiT cdilobs ,,dahyavi da ibatones~<br />

principiT imoqmedos. magram Cveni uryevobis sawindaria Cveni megobroba da<br />

jerjerobiT mxolod moraluri mxardaWera Cveni mamaci afxazi megobrebisa<br />

da Zmebisa. oseTis xalxi Tqven mxars giWerT – mxars giWerT Cveni xelmZ-<br />

Rvanelobac, oRond mas jer simamace ar hyofnis.<br />

a. CoCievi, adamon nixasi (saxalxo kreba), q. cxinvali. samxreTi oseTi, gaz.eTi ,,bzifi“,<br />

gudauTa, 4 aprili, 1989 w.; gazeTi ,,literaturuli <strong>saqarTvelo</strong>”, 5 maisi, 1989 w.<br />

wyaro 2. 1990 wlis karikatura<br />

gazeTi `Sansi~, 2 dekemberi, 1990 w.


wyaro 3. qarTul gazeTSi gamoqveynebuli gazeT ,,sovetos irisTonis”<br />

saredaqcio statia a. CoCievis werilze<br />

a. CoCievis werilis gamoqveynebam `SeiZleba warmoSvas arasasiamovno tendenciebi<br />

respublikis erTaSoris urTierTobaTa ganviTarebaSi...<br />

vis aZlevs xels amgvari werilebis wera da gamoqveyneba? am kiTxvas erTaderTi<br />

pasuxi SeiZleba gaeces: es sWirdebaT maT, visac swadia erTaSoris<br />

SuRlis gaRviveba, qarTvelTa da osTa Zmuri urTierTobis moSla. ai, ratom<br />

gmobs olqis (samxreT oseTis avtonomiuri olqi _ red.) sazogadoeba am werilis<br />

gamoqveynebis faqts, gmobs werilis avtors. rogorc gamoirkva, es werili<br />

piradad a. CoCievma dawera da amaze araferi icodnen araformaluri gaerTianeba<br />

,,adamon nixasis” prezidiumis wevrebmac ki. amitom a. CoCievis es mosazreba<br />

mTeli osi xalxis azrad ar unda CavTvaloT.<br />

dRes, ise rogorc arasdros, aucilebelia ufro xSirad mivapyroT Tvali<br />

qarTvelTa da osTa urTierTobis istorias, romelic mdidaria WeSmariti Zmobis,<br />

urTierTTanadgomisa da urTierTgagebis magaliTebiT.<br />

istoriulma xvedrma Cven imdenad dagvakavSira, rom Cvens mravalerovan kav-<br />

SirSi tradiciaTa, kulturaTa siaxlovis da naTesaur urTierTobaTa aseTi<br />

sxva magaliTi ar arsebobs.<br />

gazeTi `literaturuli <strong>saqarTvelo</strong>,~ 12 maisi, 1989 w.<br />

wyaro 4. qarTveli politikuri lideri zviad gamsaxurdia 1980-iani<br />

wlebis bolos <strong>saqarTvelo</strong>Si Seqmnil viTarebaze<br />

roca Cven vebrZviT afxazi da osi eqstremistebis Zaladobas, maT mier istoriis<br />

gayalbebas, vamxelT maT mier qarTvelTa Seviwrovebis faqtebs _ es<br />

helsinkis xelSekrulebis SesrulebisaTvis brZolaa [...] vibrZviT mSvidobiani<br />

politikuri brZolis gziT, vamxelT usamarTlobas, ukanonobas Cveni sazogadoebriv-politikuri<br />

cxovrebis yvela sferoSi.<br />

[...] Cven axla katastrofuli demografiuli mdgomareoba gvaqvs [...] gaZlierda<br />

azerbaijanuli eqspansia qarTl-kaxeTSi, gaZlierda osuri separatizmi<br />

e.w. samxreT oseTSi, sadac qarTul mosaxleobas osuri Sovinizmi emuqreba.<br />

oseTis saxalxo fronti, e.w. `adamon nixasi,~ aqezebs osur mosaxleobas,<br />

avrcelebs moskovidan Camotanil rukebs, sadac aRmosavleT <strong>saqarTvelo</strong> alanTa<br />

qveynad aris gamocxadebuli da amtkicebs, TiTqos istoriuli samaCablo<br />

osuri miwa-wyalia, sadac osebi XIII saukuneSi ki ar Camosaxldnen, rogorc<br />

cnobilia <strong>saqarTvelo</strong>s istoriaSi, aramed aq viTomdac odiTgan mkvidrobdnen.<br />

amis Sedegad grZeldeba `adamon nixasis~ provokatorTa agresiuli mitingebi.<br />

qarTvelTagan moiTxoven TavianTi miwa-wylis datovebas.<br />

nawyveti zviad gamsaxurdias interviudan, gazeTi `axalgazrda komunisti~,<br />

14 seqtemberi, 1989 w.<br />

wyaro 5. gancxadeba cxinvalSi dagegmili mitingis Sesaxeb<br />

dRes 15 saaTze istoriul samaCabloSi, dRevandeli samxreT oseTis avtonomiur<br />

olqSi, cxinvalis centrSi, adgilobrivi qarTveli mosaxleobis iniciativiT<br />

gaimarTeba sanqcirebuli mitingi. mitingis monawileobis msurvelebi<br />

dRes dilis 9 saaTidan Seikribebian sportis sasaxlesTan da kinos saxlTan,<br />

sadac mobilizebuli iqneba transporti.<br />

gazeTi „axalgazrda komunisti“, 23 noemberi, 1989 w.<br />

91<br />

migracia


92<br />

migracia<br />

wyaro 6. informacia cxinvalSi dagegmili mitingis CaSlis Sesaxeb<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s sxvadasxva formalur Tu araformalur sazogadoebriv<br />

organizaciaTa warmomadgenlebis monawileobiT 23 noembers istoriul<br />

samaCabloSi, q. cxinvalSi unda Catarebuliyo mitingi, romlis mizanic iyo<br />

qarTvel da os erebs Soris warmoSobili seriozuli konfliqtis mogvareba,<br />

rom dawyebuliyo konstruqciuli dialogi. magram samSvidobo misia ar<br />

Sedga. Tbilisidan da <strong>saqarTvelo</strong>s sxvadasxva kuTxidan Casuli momitingeebi<br />

qarTlSi ar SeuSves (?!). amitom cxinvalSi mivlinebulma Cvenma specialurma<br />

korespodentebma ver SeZles dagegmili reportaJis momzadeba.<br />

gazeTi `axalgazrda komunisti~, 25 noemberi, 1989 w.<br />

wyaro 7. cxinvalis misadgomebTan, 23 noemberi, 1989 w.<br />

http://www.radiotavisupleba.ge/content/article/1885523.html<br />

wyaro 8. sabWoTa jariskacebi cxinvalis misadgomebTan, 23 noemberi, 1989 w.<br />

http://www.radiotavisupleba.ge/content/article/1885523.html


wyaro 9. cxinvalidan devnilis dRiuridan<br />

2 ianvari, 1991 weli... zamTris susxiani dRea... bedoba dRe... bednierebac<br />

damekveba da ubedurebac... bednieri var, gogona SemeZina, patara maka. Zalian<br />

lamazi gogonaa... ubeduri ki im faqtiT, rom guSin Cveni saxli gadawves<br />

cxinvalSi... arada, ra kargi mezobloba da urTierToba gvqonda Cven, qarTvel<br />

da os ojaxebs... Cven erTmaneTisaTvis keTili mezoblebi viyaviT, erTmaneTs<br />

mxarSi vudeqiT WirSic da lxinSic... axla ki tanze SerCenili samosis amara<br />

iZulebulebi varT Cems sofelSi, mSoblebTan varianSi davsaxldeT... RmerTo,<br />

Sen iyav Semwe Cveni keTili mezoblobis aRdgenisa...<br />

davaleba 1:<br />

amonaridi piradi dRiuridan (mariam maisuraZe, sofeli variani).<br />

daiyaviT jgufebad. gaecaniT wyaroebs 1_9 da SeasruleT Semdegi davalebebi:<br />

1. opiziciis politikuri liderebis mimarTvebSi (wyaroebi 1, 4) moniSneT<br />

frazebi, winadadebebi, romlebic:<br />

a) aRvivebs erebs Soris daZabulobas;<br />

b) xels uwyobs konfliqtis mogvarebas;<br />

2. periodul gamocemaSi (wyaro 2) gamoqveynebuli informaciis mixedviT,<br />

gansazRvreT xelisuflebis pozicia da SeadareT is opoziciis liderebis<br />

Tvalsazriss.<br />

3. daakvirdiT wyaroebs 7, 8 da gansazRvreT:<br />

a) rogori ganwyoba ikiTxeba am fotoebze: mSvidobiani? Zaladobrivi?<br />

b) ra ikiTxeba fotoze (wyaro 8) warmodgenil lozungze? ra qmedebebisaken<br />

mouwodebs aseTi lozungi?<br />

4. wyaroebis 1–9 mixedviT gansazRvreT: istoriuli movle nebis ganviTarebis<br />

mizezebi 1990-iani wlebis dasawyisSi? gaixseneT, ra migraciuli procesebi mohyva<br />

am movlenebs? ras SecvlidiT, raTa movlenebi sxva gziT ganviTarebuliyo?<br />

jgufebSi Sesrulebuli samuSao warudgineT klass.<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ra gavlena iqonia 1980-iani wlebis bolosa<br />

da 1990-iani wlebis dasawyisis movlenebma <strong>saqarTvelo</strong>s mosaxleobis<br />

migraciul procesebze?<br />

93<br />

migracia


94<br />

migracia<br />

22. sami qalis dRiuri:<br />

baltiispirelebis bedi<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

sakvanZo SekiTxva: ra pirobebi iyo baltiispirelebis integraciisaTvis<br />

XX saukunis qarTul sazogadoebaSi?<br />

1. litvelebi <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

wyaro 1.1. litvelebis <strong>saqarTvelo</strong>Si dasaxlebis istoria<br />

y pirveli cnobebi <strong>saqarTvelo</strong>Si mcxovrebi litvelebis Sesaxeb XIX saukunis<br />

meore naxevridan gvxvdeba. zogi aq msaxurobda, sxvebi gadmoasaxles.<br />

aq mcxovreb litvelTa Soris iyvnen maswavleblebi, eqimebi, inJinrebi,<br />

farmacevtebi, mosamsaxureebi, romlebic mefis ruseTis xelisuflebam<br />

(maSin litva ruseTis imperiis Semadgeneli nawili iyo) `samsaxuris<br />

sasargeblod~ ruseTis sxva adgilebidan gadmoiyvana.<br />

y 1912 w. daarsda urTierTdaxmarebis litvuri sazogadoeba. Tavmjdomared<br />

airCies me-4 vaJTa gimnaziis maTematikis maswavlebeli pranas dailide.<br />

y litvelebis ricxvma amierkavkasiaSi gansakuTrebiT imata pirveli msoflio<br />

omis dros. eseni iyvnen ltolvilebi da gadmosaxlebulebi, aseve<br />

litveli jariskacebi, romlebsac mefis xelisufleba kavkasiis frontze<br />

TurqeTis winaaRmdeg saomrad gzavnida.<br />

y yvelaze mravalricxovani iyo litvelTa Tbilisis kolonia. yvela<br />

amierkav kasieli litveli TbilisSi moxvedras cdilobda. aqve Seiqmna<br />

kavkasiis lit velTa sabWo, romlis ZiriTad saqmianobas warmoadgenda<br />

litvelTa registri reba da aRricxva, litvelTa samSobloSi dabrunebis<br />

organizeba, ris Sedegadac sakuTar qveyanaSi 10 aTasi adamiani dabrunda.<br />

y litvelTa sabWo, faqtobrivad, warmoadgenda litvis araoficialur sakonsulos<br />

amierkavkasiaSi. 1918 wlis 30 agvistos pranas dailide dainiSna<br />

litvis sruluflebian warmomadgenlad <strong>saqarTvelo</strong>Si, romelsac Tavisi<br />

Tanamemamuleebis uflebebi unda daecva.<br />

Jurn. „Лучше знатъ друг друга“, Тб., 2009, gv. 51.


wyaro 1.2. <strong>saqarTvelo</strong>Si mcxovrebi litveli qalis mogoneba<br />

davibade litvaSi, qalaq kaunasSi. davamTavre<br />

kaunasis samedicino instituti. CemTan erTad swav<br />

lobda Temur qaruxniSvili _ Cemi momavali meu-<br />

R le. 1970 wels kaunasSi davqorwindiT, Semdeg ki<br />

TbilisSi CamovediT. muSaoba daviwye janmrTelobis<br />

dacvis saministroSi. gvyavs ori Svili. Cemi<br />

meuRle gorgasalis ordenis kavaleria. davi cavi<br />

sakandidato disertacia. maqvs umaRlesi ka tego<br />

riis eqimi-kardiologis wodeba. amasTanave var<br />

litvuri sazogadoebis `rutas~ Tavmjdomare. es<br />

organizacia oficialurad dare gis trirda 1996<br />

wels TbilisSi. is iren jiqiam daaarsa.<br />

`ruta~, romelic 60-mde wevrs iTvlis, mniSvnelovani mxardaWeriT sar geblobs<br />

litvidanac da litvis saelCodanac. gvigzavnian wignebs, filmebs, DVD<br />

diskebs, plakatebs. arsebobs specialuri proeqtebi, romelTa mizania msoflioSi<br />

gafantul litvelebs, maT Soris, <strong>saqarTvelo</strong>Sic mWidro kavSiri hqondeT<br />

samSoblosTan, raTa SeinarCunon ena, tradiciebi, samzareulo, dResaswaulebi,<br />

mTel msoflioSi vrceldeba Jurnalebi. diasporasTan funqcionirebs sakvirao<br />

skola, romelic yovelwliurad afinansebs Cvens litvel-qarTvel bavSvebs,<br />

raTa gaemgzavron litvaSi sazafxulo banakebSi da 2-3 kvira daisvenon.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si mcxovrebi yvela litvelis Svilebi qarTul skolebSi swavloben.<br />

ZiriTadad ojaxebi Sereulia. sazogadoebis wevrTa umravlesoba<br />

qarTvelebze gaTxovili litveli qalebia.<br />

interviu zinaida qaruxniSvilTan, Caiwera ia xubaSvilma, 2009 wlis 10 oqtomberi.<br />

wyaro 1.3. litvuri sazogadoebis `rutas~ roli qarTul-litvuri ur-<br />

TierTobis saqmeSi<br />

a) 2002 wels `rutas~ TaosnobiT sazeimod aRniSna litvuri literaturis<br />

klasikosis antanas vienolis-Jukauskasis dabadebidan 120 wlis iubile. sazeimod<br />

gaixsna memorialuri dafa im afTiaqis Senobaze, sadac is muSaobda TbilisSi<br />

yofnis dros 1903-1905 wlebSi. kavkasiur saxlSi moewyo mwerlis xsovnis<br />

saRamo. naCvenebi iqna litveli klasikosis cxovrebisa da Semoqmedebis<br />

amsaxveli dokumenturi filmi.<br />

b) 1998 wlis ivlisSi diasporis folklorulma<br />

ansamblma - `ruta zaligi~ - monawileoba miiRo<br />

mTeli msoflios litvelTa cekvisa da simReris<br />

rigiT meore festivalSi, romelic vilniusSi Catarda.<br />

diasporis cxovrebaSi mniSvnelovan RonisZiebas<br />

warmoadgenda litvis kulturis dReebi<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si.<br />

95<br />

migracia


96 g) 2006 wels litvuri wignebis fondis mxardaWeriT, romelic daarsebulia<br />

litvis respublikis kulturisa da sportis ganviTarebis fondTan, qarTul<br />

enaze gamoica Tanamedrove litvuri proza `Cemi velebi~.<br />

2008 wels damTavrda proeqti, romlis mizanic iyo qarTulad Targmniliyo<br />

litvuri simRerebi, folkloruli istoriuli simRerebi, romlebSic asaxulia<br />

nacionaluri adaT-wesebi. Pproeqti dafinansebuli iyo litvis saxelmwifos<br />

mier. wignis mxatvari, redaqtori da proeqtis avtoric qarTvelebi iyvnen.<br />

migracia<br />

Jurnali `Лучше знатъ друг друга~, Тб., 2009, gv. 43, 51.<br />

wyaro 1.4. religiis roli litvelTa cxovrebaSi<br />

litvis saxelmwifo religia kaTolikobaa. wina saukuneebSi kaTolikuri<br />

eklesia cdilobda ar daeSva qorwineba arakaTolikebs Soris. dReisaTvis<br />

col-qmris erToblivi mrwamsi ojaxis keTildReobis mniSvnelovan pirobad<br />

iTvleba, magram miuxedavad amisa, eklesia ar ewinaaRmdegeba Sereul qorwinebas.<br />

Zalian bevria saerTo qristianuli wes-Cveuleba, iqneba es taZrebis, binis<br />

Tu sxvadasxva nivTis kurTxeva, dakrZalvis ritualebi.<br />

2. latvielebi <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

Jurnali `<strong>saqarTvelo</strong>s qalebi~, Tb., 2006, gv. 44-45.<br />

wyaro 2.1. latvielebis diasporis istoria <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

a) latvielTa pirveli didi diaspora TbilisSi pirveli msoflio omis Semdeg<br />

Camoyalibda. oficialurad sazogadoeba daregistrirebuli iyo mixailovis<br />

prospeqtis # 180-Si (axlandeli daviT aRmaSeneblis # 180). sabWoTa xelisuflebis<br />

damyarebis Semdeg <strong>saqarTvelo</strong>Si gamovida kanoni ucxoel moqalaqeTa<br />

Sesaxeb, romlebsac qveyana unda daetovebinaT. latvielebs, sxva ucxoelebis<br />

msgavsad, qoneba CamoerTvaT da isini deportirebul iqnen samSobloSi.<br />

Jurnali `Лучше знать друг друга~, Тб., 2009, gv. 45.<br />

b) latvielTa meore diasporis daarseba meore msoflio oms ukavSirdeba.<br />

1940 wlis 17 ivniss sabWoTa jarebis mier latviis okupaciis Semdeg, sasamarTlos<br />

gareSe, latviidan sabWoTa kavSiris mTel teritoriaze, maT Soris,<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si sabWoTa xelisuflebam daaxloebiT 20 aTasi adamiani gadaasaxla.<br />

1941-1945 wlebSi germanelma nacistebma latvia daipyres. 1945 wlis 8<br />

maiss sabWoTa jarebma gaaTavisufles latvia germaneli nacistebisagan. 1949<br />

wlis 25 marts sabWoTa xelisuflebam meored ganaxorciela deportacia da<br />

sabWoTa kavSiris Soreul teritoriebze, maT Soris, <strong>saqarTvelo</strong>Sic, gadaasaxla<br />

43 aTasi adamiani. TbilisSi latvielebi dasaxldnen germanul koloniaSi,<br />

romelic mdebareobda didubeSi, baRis quCaze.<br />

http:// www. Acadbib./ v/


g) latviidan <strong>saqarTvelo</strong>Si Camosuli emigrantebi TbilisSi dasaxldnen<br />

da xelaxla daiwyes cxovreba. maT gaxsnes maRaziebi, afTiaqebi. maT Soris<br />

yvelaze cnobili iyo evgenis zemelis afTiaqi. latvielebi muSaobdnen TeatrebSi,<br />

saxelosnoebSi da a.S. gansakuTrebiT didi roli iTamaSes latvielma<br />

inJinrebma <strong>saqarTvelo</strong>s eleqtrofikaciis saqmeSi.<br />

Ppeteris urkevici iyo amierkavkasiis samoqalaqo aviaciis pirveli ministri.<br />

misi Svilebi da SvilTaSvilebi SromiT saqmianobas dResac agrZeleben<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si. arnold zibergsi 40 weli muSaobda qarxana `centrolitis~ direqtoris<br />

moadgiled. Aarturs griSansma ki mTeli Tavisi saqmianoba qarTuli<br />

sahaero transportis ganviTarebas daukavSira. 1941-43 wlebSi <strong>saqarTvelo</strong>s kinostudiaSi<br />

mxatvar-dekoratorad muSaobda mxatvari roman suta. igi filmis<br />

`giorgi saakaZis~ mxatvar-konsultanti iyo.<br />

Информасионний Календарь, 2003 w.<br />

d) latvielTa diaspora <strong>saqarTvelo</strong>Si mcxovreb sxva diasporebTan SedarebiT<br />

mcirea [...] ZiriTadi nawili umaRlesi ganaTlebis mqone asakovani xalxia.<br />

Bbevr maTgans samecniero xarisxic aqvs. maTma Taobam SeinarCuna latviuri ena.<br />

maTi Svilebi da SvilTaSvilebi ki ZiriTadad qarTulad, ufro naklebad ki<br />

latviurad saubroben. Aamitomac diasporasTan moqmedebs sakvirao skola, sadac<br />

swavloben latviur enas, simRerebsa da cekvebs. diasporis wevrebi icmeven nacionalur<br />

tansacmels da monawileobas iReben sxvadasxva koncertsa da festivalSi,<br />

romlebsac <strong>saqarTvelo</strong>Si nacionaluri umciresobebi marTaven [...]<br />

ukanasknel wlebSi latviam diaspora aRiara Tavis Semadgenel nawilad. organizaciis<br />

wevrebs sistematurad iwveven latviaSi konferenciebze, simRerisa<br />

da cekvis dResaswaulebze, romlebic yovel 4 weliwadSi erTxel imarTeba.<br />

latviis ulamazes adgilebSi Seiqmna sazafxulo banakebi, sadac msoflios<br />

yvela qveynidan iwveven latviel ojaxTa sam Taobas [...]<br />

interviu regina koleda-iakobiZesTan Caiwera ia xubaSvilma, 2009 wlis 12 oqtomberi.<br />

wyaro 2.2. <strong>saqarTvelo</strong>Si mcxovrebi latvieli qalis bedi<br />

a) davibade rigaSi. davamTavre latviis saxelmwifo universitetis ekonomikis<br />

fakulteti, moskovis saxelmwifo universitetis aspirantura. aspiranturaSi<br />

swavlis dros gavicani Cemi momavali meuRle daviT iakobiZe (SemdgomSi<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s finansTa ministri, romlis xelmowerac aris qarTuli fulis<br />

– laris erTe ulze _ red.) da davqorwindiT. 1975 wels rigaSi sakandidato<br />

disertacia davicavi. vkiTxulobdi leqciebs <strong>saqarTvelo</strong>s politeqnikur<br />

institut sa da puSkinis saxelobis saxelmwifo pedagogiur institutSi, 1990<br />

wlidan ki Tbilisis saxelmwifo universitetSi.<br />

b) latvielTa diaspora 1994 wels Cemi uSualo TaosnobiT daarsda. mas<br />

ian rainisis poemis saxelwodeba – Ave Sol (dideba mzes) davarqviT. amiT Cven<br />

gvinda vTqvaT, rom msoflios mze aerTianebs da araviTari dayofa sikeTemde<br />

ar migviyvans. Cveni diasporis saxelwodeba amave dros mokle gzavnilicaa:<br />

Segnebam imisa, rom Cven jer adamianebi varT da mere latvielebi, qarTvelebi,<br />

rusebi Tu somxebi. latvielTa sazogadoeba 200 wevrs iTvlis. var latviis<br />

sapatio konsuli <strong>saqarTvelo</strong>Si.<br />

interviu regina koleda-iakobiZesTan Caiwera ia xubaSvilma, 2009 wlis 12 oqtomberi.<br />

97<br />

migracia


98<br />

migracia<br />

wyaro 2.3. qarTul-latviuri Sereuli ojaxebis Sesaxeb<br />

a) meore msoflio omis Semdeg Camosulma latvielebma qarTvelebTan qorwinebiT<br />

Sereuli ojaxebi Seqmnes. ase gaCnda qarTul-latviuri ojaxebi. Sereul<br />

ojaxebSi qals damatebiTi<br />

pasuxismgebloba akisria.<br />

man Svilebi ise unda aRzardos,<br />

rom isini erTnairi pasuxismgeblobiT<br />

moekidon orive erovnebis<br />

kulturasa da tradiciebs.<br />

latviur-qarTul ojaxebSi ar<br />

momxdara bavSvebis rusifikacia.<br />

maTi umravlesoba swavlobda<br />

latviuri diasporis warmomadgenlebi<br />

da swavlobs qarTul skoleb-<br />

Si da SesaniSnavad flobs qar-<br />

Tul enas. piradad Cems ojaxSi<br />

patara globaluri samyaro arsebobs;<br />

vsaubrobT qarTul, rusul,<br />

latviur da inglisur enebze.<br />

Cemma vaJma, romelic rigaSi<br />

daibada, qarTveli gogona SeirTo colad, TbilisSi dabadebuli qaliSvili,<br />

nino iakobiZe ki latviels gahyva colad. nino 2004 wlidan Tavmjdomareobs<br />

latviis qarTul sazogadoebas `samSoblo~. sazogadoebaSi <strong>saqarTvelo</strong>dan repatrirebuli<br />

yvela adamiania gawevrianebuli.<br />

b) unda iTqvas, rom latvieli qalebisaTvis arc Tu ise advilia qarTuli<br />

kulturisa da tradiciis miReba, magram ojaxis faseuloba nebismier situacias<br />

agvarebs. Sereul ojaxebSi iSviaTad ismis kiTxva: vin ukeTesia, qarTveli<br />

Tu latvieli? bavSvebs SesaniSnavad esmiT, ra aris kargi da ra cudi. problema<br />

ojaxSi araa.<br />

interviu regina koleda-iakobiZesTan, Caiwera ia xubaSvilma,<br />

2009 wlis 12 oqtomberi.<br />

wyaro 2.4. latviuri diasporis kulturuli saqmianoba<br />

latviuri diasporis pirveli erToblivi RonisZieba iyo ligos dResaswauli,<br />

romelsac warmarTuli istoriuli fesvebi aqvs da aRniSnaven yoveli wlis<br />

23 da 24 ivniss. es aris Ramis dResaswauli koconebiT, ludiTa da yveliT. am<br />

dros maTi saxlis karebi Riaa mezoblebisTvis, megobrebisa da SemTxveviTi<br />

stumrebisTvisac ki. latvielebi Caketili da individualizmiT gamorCeuli<br />

xalxia. maT arasodes ucxovriaT Temebad, amitomacaa ligos zeimi gansakuTrebuli<br />

datvirTvis. ligo erTianobis zeimia da misi aRniSvna martoobaSi ar<br />

SeiZleba. zeimis damTavrebis Semdeg irkveva, vin ukeTesi maspinZeli iyo.<br />

interviu regina koleda-iakobiZesTan, Caiwera ia xubaSvilma,<br />

2009 wlis 12 oqtomberi.


3. estonelebi <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

wyaro 3.1. estonuri diasporis istoria <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

jer kidev XIX saukuneSi afxazeTSi gaCnda estonuri dasaxlebebi. dRes<br />

<strong>saqarTvelo</strong>Si cxovrobs patara estonuri diaspora. rogorc wesi, am adamianebs<br />

ormagi moqalaqeoba aqvT, romlebsac erTnairad uyvarT estoneTic da <strong>saqarTvelo</strong>c.<br />

estonuri diasporis xelmZRvanelia regina kaxiZe, romelic dainteresebul<br />

pirebs estonur enas aswavlis da mTargmnelobiT saqmianobasac eweva.<br />

wyaro 3.2. estonelebis dasaxleba gagris raionSi<br />

Jurnali `Лучше знать друг друга~, Тб, 2009. gv. 92.<br />

sabWoTa periodSi, jer kidev meore msoflio omamde estonelebis erT-erTi<br />

dasaxleba iyo gagris raionSi, salmenis soflis sabWosTan arsebuli stalinis<br />

saxelobis kolmeurneoba. zogi aq sakuTari nebiT gadmosaxlda, rodesac<br />

siduxWiresa da mciremiwianobas gamoeqca, zogi ki iZulebis wesiT daasaxles,<br />

rogorc sasjeli.<br />

wyaro 3.3. estoneli qalis mogonebebi<br />

iuta palmi<br />

salmenis soflis sabWosTan<br />

arsebuli stalinis<br />

saxelobis kolmeurne<br />

qalebi vazis nargevebs<br />

uvlian, 1940 w.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s ero vnuli<br />

arqivi, kino-<br />

foto-fono ganyofileba,<br />

salmenis soflis<br />

sabWos albomi,<br />

A37.<br />

a) davibade 1944 wlis 16 Tebervals estoneT-<br />

Si, qalaq piarnuSi. mama _ eduard palmi Teatris<br />

cnobili reJisori iyo. igi 1945 wels cimbirSi<br />

gadaasaxles da samgzis gaqcevis mcdelobisaTvis<br />

daxvrites. 1962 wels talinSi davamTavre skola.<br />

viyavi qalTa kalaTburTis gundis kapitani. skolis<br />

damTavrebisTanave Cems gundTan erTad moskovSi<br />

gavemgzavre, sadac tardeboda sabWoTa kav-<br />

Siris Cempionati kalaTburTSi. iq gavicani Cemi<br />

momavali meuRle daviT bedia, romelic qarTvel<br />

kalaTburTelTa gundis `dinamos~ kapitani iyo. ma-<br />

Sin 18 wlis viyavi, daviTi ki 19-is. moskovis Semdeg<br />

99<br />

migracia


100<br />

migracia<br />

gvqonda mimowera. 1963 wels davqorwindiT. sacxovreblad TbilisSi gadmovedi.<br />

qarTulis Seswavla daviwye. 1973 wels davamTavre i. WavWavaZis saxelobis<br />

ucxo enaTa saxelmwifo pedagogiuri instituti germanuli enis specialobiT<br />

da muSaoba daviwye literaturuli Targmanis mTavar saredaqcio kolegiaSi.<br />

myavs ori Svili; gogona inga da vaJi _ daviTi.<br />

b) bunebam enebis advilad Seswavlis niWiT damajildova. vflob 6 enas, vxatav<br />

da vmReri. 1975 wels pirvelad vTargmne estonur enaze n. dumbaZis `didro~,<br />

1977 wels talinSi gamovida misi moTxrobebis krebuli saxelwodebiT `mze~,<br />

Semdeg vTargmne r. inaniSvilis moTxrobebi, n. dumbaZis romani `maradisobis<br />

kanoni~, a. kusraSvilis, o. WilaZis, n. lorTqifaniZis, g. rCeuliSvilis, g. petriaSvilis<br />

nawarmoebebi. vTargmne, aseve, m. javaxiSvilis `kvaWi kvaWantiraZe~.<br />

mTargmnelobiTi gamocdileba damexmara da 1981 wels daviwye SoTa rusTavelis<br />

`vefxistyaosnis~ Targmna, romelic aTi wlis Semdeg davasrule. es poema<br />

estoneTSi ramdenjerme gamoica.<br />

g) me ar mjera im adamianebis, vinc amayad acxadebs: `me ori samSoblo maqvs~.<br />

samSoblo erTia. Mme Zalian miyvars <strong>saqarTvelo</strong>, am qveynis moqalaqe var, magram<br />

Cemi samSoblo estoneTia. gana SeiZleba gulgrili viyo im miwisadmi,<br />

sadac davibade da gavizarde, sadac vcxovrobdi. mxolod maSin xar Seni sam-<br />

Soblos erTguli, Tu mudam gexsomeba is.<br />

d) iuta palmi-bedia damakavSirebeli xidi gaxda estoneT-<strong>saqarTvelo</strong>s<br />

mxatvrul-literaturuli saqmianobis sferoSi. misi saxeli estoneTis enciklopediaSia<br />

Setanili. igi 1996 wels gardaicvala.<br />

iuta palmis mogonebidan, Jurnali `Лучше знать друг друга~, Тб, 2009, gv. 92.<br />

wyaro 3. 4. tartus universitetis iubile TbilisSi<br />

2008 wlis oqtomberSi aRiniSna tartus universitetis 375 wlis iubile. Aam<br />

xnis ganmavlobaSi iq daaxloebiT 500 qarTveli swavlobda. es sazeimo TariRi<br />

TbilisSic aRiniSna. mixeil TumaniSvilis saxelobis kinomsaxiobTa TeatrSi<br />

moewyo estoneTis cekvis ansamblis gastrolebi. am saRamoze estonuri diasporis<br />

xelmZRvanels <strong>saqarTvelo</strong>Si regina kaxiZes gadaeca estoneTis respublikis<br />

mexuTe klasis `TeTri varskvlavi~ samSoblosa da estoneli xalxis<br />

winaSe damsaxurebisaTvis.<br />

iqve.


davaleba:<br />

daiyaviT sam jgufad<br />

y litveli qalis mogonebebi<br />

y latvieli qalis mogonebebi<br />

y estoneli qalis mogonebebi<br />

da mocemuli wyaroebis daxmarebiT dawereT erTi furceli erT an or qvemoT<br />

miTiTebul Temaze:<br />

a) yoveldRiuri cxovreba<br />

b) urTierToba qarTul garemosTan<br />

g) axal garemoSi cxovrebis siZneleebi<br />

d) sazeimo dReebi<br />

e) litvelebis/latvielebis/estonelebis moRvaweoba. <strong>saqarTvelo</strong>Si datovebuli<br />

kvali<br />

TiToeulma jgufma warmoadgineT muSaobis Sedegebi.<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ra aris saerTo <strong>saqarTvelo</strong>Si mcxovrebi<br />

baltiispireli qalebis bedSi?<br />

101<br />

migracia


102<br />

migracia<br />

23. `sxva <strong>saqarTvelo</strong> sad aris~:<br />

1990-iani wlebis emigracia<br />

sakvanZo kiTxva: ratom tovebdnen <strong>saqarTvelo</strong>s moqalaqeebi samSoblos<br />

1990-iani wlebis dasawyisSi?<br />

wyaro 1. emigrantebis eTnikuri Semadgenloba<br />

<strong>saqarTvelo</strong>dan wasuli emigrantebis umetes nawils erovnuli umciresobebi<br />

Seadgens. magaliTisaTvis movitanT 1992 wlis monacemebs. es periodi emigraciis<br />

gansakuTrebuli intensiurobiT gamoirCeoda. <strong>saqarTvelo</strong>dan gasul<br />

pirTa 60%-s rusebi da ukrainelebi Seadgens. maTi umetesoba qalaqelebi arian.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>dan wasul azerbaijanelTa umetoba soflelebia [...] emigraciaSi<br />

wasuli somxebis didi nawili ruseTSi an ucxoeTSi gadaixvewa. osebis<br />

migraciuli aqtiuroba 1992 wels iyo da ganpirobebuli iyo qarTul-osuri<br />

konfliqtis eskalaciiT.<br />

guram svaniZe, emigracia saqarTelodan da misi gamomwvevi mizezebi (sociologiuri<br />

gamokiTxvis Sedegebi), iuridiuli Jurnali, 1998, #1, gv. 71-73.<br />

davaleba 1:<br />

1. ganixileT, ra movlenebi moxda <strong>saqarTvelo</strong>Si 1991-1992 wlebSi, ramac,<br />

Tqveni azriT, aiZula es adamianebi <strong>saqarTvelo</strong>dan wasuliyvnen?<br />

2. daadgineT maTi Tanmimdevroba.<br />

wyaro 2. qarTuli kuponis mimarT ucxouri valutis kursi<br />

ucxouri valuta<br />

1993 w.<br />

23 seqtemberi<br />

1994 w.<br />

27 ianvari<br />

inglisuri girvanqa sterlingi 18,468.07 kuponi 227,119.58 kuponi<br />

germanuli marka 7,489.61 kuponi 106,949.09 kuponi<br />

aSS dolari 12,047.00 kuponi 185,675.00 kuponi<br />

franguli franki 2,146.48 kuponi 31,428.33 kuponi<br />

100 rusuli rubli 1,140.00 kuponi 1,110.00 kuponi<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s erovnuli bankis mier dadgenili ucxouri valutis kursi qarTuli<br />

kuponis mimarT, 1993 wlis 23 seqtemberi da 1994 wlis 27 ianvari.


wyaro 3. <strong>saqarTvelo</strong>s respublikis erovnuli bankis gamgeobis dadgenileba<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s erovnuli bankis 100 000 Rirebulebis nominalis<br />

kuponis mimoqcevaSi gamoSvebis Sesaxeb<br />

gamoSvebul iqnes mimoqcevaSi <strong>saqarTvelo</strong>s erovnuli bankis kuponi – 100 000<br />

Rirebulebis nominaliT.P<br />

bankis prezidenti n. javaxiSvili<br />

Tbilisi, 25 Tebervali, 1994 w. .<br />

wyaro 4. gancxadeba gazeTSi eleqtroenergiis miuwodeblobis Sesaxeb<br />

Zvirfaso mkiTxvelo!<br />

gasul SabaTs, 5 marts, Cveni gazeTi isev da isev eleqtroenergiis mouwodeblobis<br />

gamo ver gamovida! kidev erTxel (es ukve meramdened) gixdiT bodiSs<br />

da gulwrfelad vwuxvarT, rom saqenergos mouqneli, uniaTo muSaobis gamo,<br />

mdgomareoba ver gamovasworeT! iqneb dReidan mainc...<br />

gazeTi `<strong>saqarTvelo</strong>s respublika~, #35 (838), 8 marti, 1994 w.<br />

wyaro 5. cxovrebis xarisxis indeqsi, 2005 w.<br />

adgili qveyana cxovrebis xarisxi<br />

(10 qulidan)<br />

1 irlandia 8.333<br />

22 saberZneTi 7.163<br />

85 somxeTi 5.422<br />

86 azerbaijani 5.377<br />

87 <strong>saqarTvelo</strong> 5.365<br />

111 zimbabve 3.892<br />

davaleba 2:<br />

http://en.wikipedia.org/wiki/Quality-of-life_index<br />

Seafase, wyaroebis 2-5 mixedviT, <strong>saqarTvelo</strong>Si arsebuli ekonomikuri mdgomareoba.<br />

wyaro 6. afxazeTis respublikis konstitucia, 1994 wlis 26 noemberi<br />

Cven, afxazeTis xalxi, vaxorcilebT ra sakuTari TviTgamorkvevis uflebas...<br />

sazeimod vacxadebT da vadgenT am konstitucias [...]<br />

Mmuxli 1.<br />

respublika afxazeTi (afsni) aris suverenuli, demokratiuli, samarTlebrivi<br />

saxelmwifo, romelic Camoyalibda xalxTa Tavisufali TviTgamorkvevis<br />

uflebiT [...]<br />

regionuli konfliqtebi <strong>saqarTvelo</strong>Si _ samxreT oseTis avtonomiuri olqi, afxaze-<br />

Tis assr (1989-2005). politikur-samarTlebrivi aqtebis krebuli, Tb., 2005, gv.194-195.<br />

103<br />

migracia


104<br />

migracia<br />

wyaro 7. samxreT oseTis respublikis konstitucia (ZiriTadi kanoni),<br />

1993 wlis 2 noemberi<br />

samxreT oseTis xalxi, gamoxatavs ra Tavisuflebisa da demokratiisadmi<br />

swrafvas, [...] acxadebs ra samxreT oseTis respublikas suverenul saxelmwifod<br />

da erTa Tanamegobrobis Tanasworuflebian subieqtad, iRebs am konstitucias,<br />

Cveni xalxisa da saxelmwifos ZiriTad kanons...<br />

gazeTi „Южная Осетия”, #132, 8 dekemberi, 1993 w.<br />

wyaro 8. <strong>saqarTvelo</strong>s parlamentis dadgenileba afzazeTSi konfliqtis<br />

mowesrigebis RonisZiebebis Sesaxeb, 1996 wlis 17 aprili<br />

[...] separatistebis mier organizebuli terorisa da aparteiduli reJimis<br />

msxverpli gaxdnen aseve afxazeTis berZnebi, ebraelebi, rusebi, ukrainelebi,<br />

somxebi da TviT afzaxebic, romelTa erTi nawili iZulebuli gaxda mietovebina<br />

saxl-kari da Tavi Seefarebina <strong>saqarTvelo</strong>s sxva qalaqebisa da raionebisaTvis,<br />

sazRvargareTis qveynebisaTvis.<br />

Pparlamentis uwyebebi. <strong>saqarTvelo</strong>s parlamentis yovelkvireuli Jurnali, 1996, #5-6, gv.56.<br />

davaleba 3:<br />

Seafase, wyaroebis 6-8 mixedviT, <strong>saqarTvelo</strong>Si arsebuli politikuri vi-<br />

Tareba.<br />

wyaro 9. respublikaSi moqmedebs sagangebo wesebi<br />

... im mZime kriminogenuli viTarebis Taobaze, ris gamoc aucilebeli gaxda<br />

respublikaSi sagangebo wesebis SemoReba. 8 TveSi registrirebulia 12 850<br />

sisxlis samarTlis danaSauli, moxda 573 ganzrax mkvleloba, 200-ze meti sxeulis<br />

ganzrax mZime dazianeba, Cadenilia 2000-mde Zarcva-yaCaRoba, respublikis<br />

sxvadasxva regionSi saavtomobilo da sarkinigzo magistralebze daTareSoben<br />

SeiaraRebuli bandebi, romelTa Soris gansakuTrebiT aqtiuroben sxvadasxva<br />

ukanono SeiraRebuli dajgufebebi... danaSaulis 60%-ze meti cecxlsasroli<br />

iaraRis gamoyenebiT aris Cadenili.<br />

interviu <strong>saqarTvelo</strong>s respublikis Sinagan saqmeTa ministrTan, policiis generalmaiorTan<br />

jemal miqelaZesTan. gazeTi „<strong>saqarTvelo</strong>s respulika,“<br />

21 seqtemberi, 1993 w., #207, gv. 3.<br />

wyaro 10. emigrantebis mdgomareoba sazRvargareT<br />

[...] vizebis vadis gasvlis Semdeg saberZneTSi Casuli emigrantebi, ZiriTadad<br />

ki, ojaxis marCenali qalebi, sxvadasxva asakis adamianTa tyveobaSi xvdebian.<br />

yvelaze mZime samuSaod bavSvebisa da loginad Cavardnili moxucebis movla<br />

iTvleba. Tumca, gamonaklisi SemTxvevebi aqac aris.<br />

emigranti qalebi, umetesad, gamiznulad midian am nabijze. Tumca, zogjer<br />

ufulod da upasportod, ucxo enis armcodneni, Ria cis qveS, bedis anabara<br />

rCebian. vinc ena icis, mas meti fasi aqvs. amdenad Seuracxyofas ar iTmens.<br />

axalbedebs ki, romlebsac enis barieris gamo `uenoebs~ uwodeben, didxans uwevT<br />

lodini, vidre maTTvis misaReb samsaxurs iSovian. amitom ojaxSi fulis<br />

gamogzavnis nacvlad, valebs igroveben.<br />

nino cxoiZe, mdidari berZnebi sxvebze metad qarTvel qalebs endobian.<br />

trefikingi, Tu iZulebiTi monoba?!, Jurnali `emigranti”, #2, 5-19 ivlisi, 2004 w.


wyaro 11. gazeTi kulturuli da sportuli cxovrebis Sesaxeb 1990-iani<br />

wlebis Sua xanis <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

a) cameti wlis ganSorebis Semdeg mSobliur TbilisSi 4 agvistos Tbilisis<br />

musikaluri centri da simfoniuri orkestri umaspinZlebs cnobil qarTvel<br />

diriJors herbert fon karaianis saxelobis konkursis erTad-erT qarTvel<br />

laureats, amJamad ki, samxreT koreis cnobili orkestrisa da erovnuli saopero<br />

Teatris mTavar diriJors vaxtang Jordanias.<br />

gazeTi `<strong>saqarTvelo</strong>s respublika~, # 89, 25 ivlisi, 1995 w.<br />

b) tradiciuli karates qarTveli ostatebi amerikis Ria Cemtionatze imsaxureben<br />

oc medals, maTi sen-sei paata WeliZe ki Cemtionatis saukeTeso mwvrTnelis<br />

did oqros medals.<br />

gazeTi `<strong>saqarTvelo</strong>s respublika~, #89, 25 ivlisi 1995 w.<br />

davaleba 4:<br />

1. daiyaviT jgufebad da wyaroebis 1-11 mixedviT.<br />

SeavseT Canawerebis furceli 1.<br />

Canawerebis furceli #1<br />

ra mniSvnelovani movlenebi iyo <strong>saqarTvelo</strong>Si 1990-ian wlebSi?<br />

TariRi<br />

politikuri<br />

movlenebi<br />

Eekonomikuri<br />

movlenebi<br />

socialuri<br />

movlenebi<br />

yoveldRiuroba<br />

2. TiToeulma jgufma daasaxelos xuTi mizezi, ris gamoc SeiZleboda<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s datoveba an darCena.<br />

CawereT es mizezebi Canawerebis furcelze #2.<br />

-5<br />

-4.<br />

-3<br />

Canawerebis furceli #2.<br />

ratom tovebdnen <strong>saqarTvelo</strong>s 1992-1993 wlebSi<br />

-2<br />

+2<br />

-1 0 +1<br />

_ <strong>saqarTvelo</strong>s datovebis + darCenis 5 mizezi<br />

ganmazogadebeli kiTxva: SeZles Tu ara 1990-iani wlebis emigrantebma<br />

sxva <strong>saqarTvelo</strong>s naxva?<br />

+3<br />

+4<br />

+5<br />

105<br />

migracia


106<br />

religia<br />

24. kanoni da realoba<br />

sakvanZo kiTxva: rogori iyo sabWoTa saxelmwifos religiuri<br />

politika 1920-40-ian wlebSi?<br />

wyaro 1. saxalxo komisarTa sabWos dekreti saxelmwifos religiur<br />

po litikaze<br />

1. eklesia saxelmwifosgan gamoyofilia...<br />

3. TiToeul moqalaqes SeuZlia iwamos nebismieri religia, an ar iwamos arc<br />

erTi...<br />

5. uzrunvelyofilia religiuri ritualebis Tavisuflad aRsruleba, Tu isini<br />

ar arRvevs sazogadoebriv wesrigs da sabWoTa respublikis kano nebs.<br />

9. skola gamoyofilia eklesiisgan. yvela saxelmwifo da sazogadoebriv,<br />

aseve, kerZo saswavlo dawesebulebebSi, sadac saero-saganmanaTleblo sagnebi<br />

iswavleba, religiuri mrwamsis swavleba ikrZaleba.<br />

saxalxo komisarTa sabWos dekreti, 23 ianvari, 1918 weli.<br />

wyaro 2. v. i. lenini aRmsareblobis Tavisuflebis Sesaxeb<br />

Cemi azriT, religia nebismieri adamianis piradi, kerZo saqmea da saxelmwifo<br />

masSi ar unda ereodes. amave dros, partiis wevrisTvis religiis mimarT<br />

damokidebuleba ar aris piradi saqme. saxelmwifos araferi esaqmeba religiasTan<br />

_ yvela adamiani Tavisufalia da SeuZlia iwamos nebismieri religia<br />

an ar iwamos arc erTi, e. i. iyos aTeisti, uRmerTo, rogorc Cveulebriv aris<br />

yvela socialisti.<br />

v. i. lenini, sabWoTa xelisuflebis morigi amocanebi,<br />

1918 weli, gamomc. `sabWoTa <strong>saqarTvelo</strong>~, Tbilisi, 1969, gv. 17.<br />

wyaro 3. l. n. trocki * saxelmwifosa da eklesiis urTierTobaze<br />

saxelmwifo eklesiisgan damoukideblad unda viTardebodes. Cven qveynis<br />

feodaluri gadmonaSTebisgan gaTavisuflebisaken miviswrafiT. droa sam-<br />

Rvdeloebis arseboba dasruldes. Cveni warmateba mxolod eklesiisgan damoukideblad<br />

aris SesaZlebeli.<br />

l. n. trocki, permanentuli revolucia,<br />

moskovi, 1918, gv. 12 (rusul enaze).<br />

* l. n. trocki _ bolSevikebis erT-erTi lideri. v. i. leninTan erTad meTaurobda 1917 wlis<br />

oqtombris revolucias.


davaleba 1.<br />

1. wyaroebis 1, 2, 3 daxmarebiT axseni, ras niSnavs, Seni azriT, `eklesia gamoeyo<br />

saxelmwifos~?<br />

2. gansazRvre wyaroebs 1-3 Soris, romels aqvs sakanonmdeblo Zala?<br />

3. wyaroebSi 2 da 3 xazi gausvi winadadebebs, romlebSic gamoxatulia sab-<br />

WoTa liderebis damokidebuleba religiis mimarT.<br />

4. gaarkvie sabWoTa moqalaqeebis romeli jgufis interesebia daculi am wyaroebSi?<br />

5. Camoayalibe argumentebi bolSevikebis religiuri politikis sasargeb lod<br />

da sawinaaRmdegod.<br />

6. Seni azriT, ra rols aniWebdnen religias bolSevikebis liderebi:<br />

a) adamianebis pirad cxovrebaSi<br />

b) revoluciur partiaSi<br />

g) saxelmwifoSi<br />

wyaro 4. eklesiebis ngreva 1920-40-iani wlebis sabWoTa kavSirSi<br />

a)<br />

b)<br />

107<br />

religia


108<br />

religia<br />

davaleba 2.<br />

1. Seni azriT, vin SeiZleba yofiliyvnen adamianebi, gadaRebuli dangreuli<br />

eklesiebis fonze?<br />

2. ipove kavSiri wyaroebs 1-4 Soris da warmoidgine, rom im dros iq iyavi;<br />

gamoxate Seni damokidebuleba fotoebze gamosaxuli procesis mimarT, Tu<br />

xar:<br />

a) moxuci adamiani<br />

b) axalgazrda moxele<br />

g) Seni asakis mozardi.<br />

3. wyaroebSi 1-3 monaxe winadadebebi, romlebic imdroindeli lozungebisaTvis<br />

gamogadgeba, magaliTad, `Zirs eklesia, gaumarjos aTeizms!~ da moifiqre<br />

sapirispiro Sinaarsis lozungebi.<br />

wyaro 5. saxelmwifos religiuri politikis Sedegebi TbilisSi<br />

igive adgili dRes<br />

a) aleqsandre nevelis<br />

sa xelobis taZari golovinis<br />

(axl. rusTavelis)<br />

prospeqtze


) Siituri meCeTi avlabris xidTan igive adgili dRes<br />

g) kirxes * germanuli eklesia igive adgili dRes<br />

marjaniSvilis moedanze<br />

davaleba 3:<br />

ganmarte wyaroze 5 (a,b,g) asaxuli movlenebi. ratom angrevdnen eklesiebs,<br />

samlocveloebs <strong>saqarTvelo</strong>Si?<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ra monawileobas iRebdnen qarTveli<br />

bolSevikebi saxelmwifos religiuri politikis ganxorcielebaSi?<br />

* kirxes eklesia _ 1944 wels TbilisSi germanel tyveebs daangrevines 1897 wels agebuli wm.<br />

petres da pavles saxelobis luTeruli eklesia (kirxe).<br />

109<br />

religia


110<br />

religia<br />

25. `uRmerTo saxelmwifo~<br />

sakvanZo kiTxva: ratom ebrZoda sabWoTa saxelmwifo yvela<br />

aRmsareb lobis adamians 1920-30-ian wlebSi?<br />

wyaro 1. 1920-30-iani wlebis sabWoTa plakatebi<br />

a) `religia-sawamlavia; daicavi bavSvebi~ b) `religia adamianebs abruebs~<br />

g) `Zirs religiuri dResaswaulebi~


davaleba 1:<br />

1. aRwere TiToeuli plakati cal-calke: ra aris maTi Sinaarsi? vin da ra<br />

obieqtebia maTze gamosaxuli?<br />

2. gansazRvre TiToeuli plakatis mizani, zegavlenis ra saSualebebia gamoyenebuli<br />

da mosaxleobis romel jgufebze zemoqmedebas iTvaliswinebs?<br />

3. axseni plakatebze mocemuli lozungebis Sinaarsi.<br />

4. ivaraude, vin aRiqvamda maT dadebiTad da vin _ uaryofiTad?<br />

wyaro 2. Tanamedrove ucxoeli avtoris gamokvleva<br />

emelian iaroslavskim 1925 wlisTvis Seqmna `uRmerToTa kavSiri~, romelic<br />

1929 wlisTvis `mebrZol uRmerToTa kavSirad~ gadakeTda. igi 1932 wlisTvis<br />

sakavSiro masStabiT 5 500 000 wevrs aerTianebda; man metad aqtiuri muSao ba<br />

gaSala. uSvebda samecniero Jurnals `religiis winaaRmdeg~ (1926-1941). mravalaTasiani<br />

tiraJiT gamodioda broSurebi, karikaturebi, plakatebi, rac gaTvlili<br />

iyo gansxvavebul socialur Tu politikur fenebze. aqtiurad mimdinareobda<br />

saeklesio rwmena-warmodgenebis da wes-Cveulebebis winaaRmdeg<br />

brZo la, raSic CarTes literatura, kino da Teatri. tardeboda antisaeklesio<br />

Tematikis konferenciebi, gamofenebi.<br />

Jan lui van reJemorteri, miSel lorani.<br />

eklesiis mdgomareoba sabWoTa sinamdvileSi (1917-1945),<br />

qristianuli kvlevebi, III, 2009, gv. 223-224.<br />

davaleba 2:<br />

1. Seni azriT, ra mizniT Seiqmna `mebrZol uRmerToTa kavSiri~?<br />

2. moZebne da gamoyavi wyaroSi 2 is winadadebebi, romlebic asaxavs saxelmwifos<br />

religiur politikas.<br />

3. wyarodan 2 airCie erTi winadadeba, romelic, Seni azriT, am dokumentis<br />

saTaurad gamodgeba.<br />

4. wyaroebis 1 da 2 mixedviT, CamoTvale, ra xerxebiT ebrZoda sabWoTa saxelmwifo<br />

sxvadasxva religias? Seni azriT, romeli iqneboda maT Soris yvelaze<br />

efeqturi da ratom?<br />

5. daiyaviT or jgufad. TiToeul jgufSi:<br />

a) CamoayalibeT 3-3 Sexeduleba, rogori unda iyos saxelmwifos damokidebuleba<br />

mosaxleobis religiuri uflebebisadmi;<br />

b) SeqmeniT plakati, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba yvela morwmunis,<br />

aseve, aTeistebis Sexedulebebi da uflebebi.<br />

ganmazogadebeli kiTxva: rogor axsni samuSao furclis saTaurs<br />

`uRmerTo saxelmwifo~?<br />

111<br />

religia


112<br />

religia<br />

26. faruli locva<br />

sakvanZo kiTxva: ra Sedegi mohyva religiuri politikis cvlilebas<br />

sabWoTa kavSirSi 1940-70-ian wlebSi?<br />

wyaro 1. sabWoTa xelisuflebis religiuri politikis cvlilebis<br />

Sesaxeb<br />

a) maSin, rodesac sabWoTa kavSiri seriozuli safrTxis winaSe aRmoCnda,<br />

saero da sasuliero xelisuflebam erToblivi da SeTanxmebuli nabiji gadadga<br />

sagareo safrTxis winaaRmdeg mosaxleobis dasarazmad. germaneli fa-<br />

Sistebis sabWoTa kavSirze TavdasxmisTanave samRvdeloebam mosaxleobas sab-<br />

WoTa kavSirisadmi patriotuli erTgulebisa da mtris winaaRmdeg gmiruli<br />

brZolisken mouwoda. mTavrobam gaauqma aTeisturi gaerTianebebi da mTlianad<br />

amoiRo antireligiuri gamocemebi, ris paraleluradac 1942 wels gamoqveynda<br />

saeklesio kalendrebi da sasuliero Sinaarsis Tematuri krebulebi.<br />

Jan lui van reJemorteri, miSel lorani, eklesiis mdgomareoba sabWoTa<br />

sinamdvileSi (1917-1945), qristianuli kvlevebi, III, 2009, gv. 226.<br />

b) 1945 wlis 5-16 dekembers <strong>saqarTvelo</strong>s azerbaijanulma mosaxleobam, romelic<br />

religiuri TvalsazrisiT Siitebi iyvnen, Caatara religiuri dResaswauli<br />

`Saxsei-vaxsei“ * . gansakuTrebiT didi pompezurobiT Catarda is yaraiazis<br />

(igive gardabanis) raionSi, sadac monawileobas iRebdnen eqvsi soflis<br />

mcxovrebni...<br />

1950-ian wlebSi islamuri religia aWaraSi da, kerZod, baTumSi kidev ufro<br />

gaZlierda. ramazanis ** TveSi meCeTSi morwmuneTa raodenoba xSirad 300 kacs<br />

aRwevda, xolo `bairamobis“ *** dawyebamde meCeTSi Rames aTevda 400 adamiani, romelTa<br />

Soris mravali Camosuli iyo aWaris sxvadasxva soflidan. 1954 wels<br />

`bairamobis“ dResaswaulze morwmuneTa saerTo raodenobam 2500 miaRwia.<br />

a. sonRulaSvili, erovnuli umciresobani da konfesiebi <strong>saqarTvelo</strong>Si,<br />

I, Tb., 2005, gv. 234.<br />

g) sabWoTa kavSirSi qristianuli eklesia Tavisufalia Sinaur saqmeebSi. mas<br />

rwmunebulTa meSveobiT xelsac uwyoben. eklesias wminda naSTebic daubrunes<br />

da umaRlesi Tu saSualo skolebic gauxsnes. sanTlis saxelosnoebisa da<br />

xateb-jvrebis sawyobis gaxsnis uflebac misces, wignebsa da Jurnalebsac ustambaven,<br />

litaniebsac **** amarTvineben.<br />

nawyveti <strong>saqarTvelo</strong>s kaTalikos-patriarqis kalistrates (1932-1952)<br />

sityvidan, wignSi: v. ToraZe, n. ToraZe, <strong>saqarTvelo</strong>s marTlmadidebluri eklesia<br />

XIX da XX saukuneebSi, 1996, Tb., gv. 268.<br />

* Saxsei-vaxsei, igive aSura _ Siit muslimebTan imam huseinis moxsenieba, romelic 680 wels<br />

mokles.<br />

** ramazani _ muslimuri mTvaris kalendris me-9 Tve, rodesac morwmuneni inaxaven marxvas mzis<br />

amosvlidan Casvlamde 40 dRis ganmavlobaSi.<br />

*** bairamoba, igive yurban-bairami _ islamSi msxverplSewirvis dResaswauli. am dRes morwmuneebi<br />

klaven cxvrebs, saWmels urigeben gaWirvebulebs da maT, visTanac naCxubrebi arian.<br />

**** litania _ qristianobaSi, sayovelTao locva, romlis dros eklesias gars uvlian.


davaleba 1:<br />

1. moZebne wyaroSi 1 (a, b, g) sabWoTa kavSirSi axali religiuri politikis<br />

amsaxveli faqtebi.<br />

2. axseni, ratom hqonda saerTo pozicia eklesias da saxelmwifos omis wleb-<br />

Si?<br />

3. imsjele, wyaro 1-is safuZvelze, meore msoflio omis wlebsa da mis Semdeg<br />

religiuri politikis cvlilebis mizezebsa da Sedegebze.<br />

wyaro 2. xelisuflebis warmomadgeneli saxelmwifos eklesiisadmi<br />

damokidebulebis Sesaxeb<br />

sabunebismetyvelo mecnieruli codniT da religiasTan ideuri brZolis<br />

propagandis nacvlad, zogierT centralur da adgilobriv gazeTSi, aseve,<br />

zogierTi leqtorisa da momxseneblis gamosvlaSi daSvebulia Seuracmyofeli<br />

gamonaTqvamebi da gamoxdomebi im sasuliero pirebisa da morwmuneebis mimarT,<br />

romlebic religiur kultmsaxurebas ewevian; aris SemTxvevebi, rodesac presis<br />

furclebsa da propagandistebis sityvier gamosvlebSi zogierTi religiuri<br />

kultmsaxuri da morwmune yovelgvari safuZvlis gareSe gamoyvanilia<br />

adamianebad, romelTa politikuri ndoba ar SeiZleba. zogierT raionSi adgilobRivi<br />

organizaciebis da calkeuli pirebis mxridan xdeba religiuri<br />

gaerTianebebisa da jgufebis saqmianobaSi Careva, aseve, sasuliero wodebis<br />

mimarT uxeSi damokidebulebis SemTxvevebi.<br />

davaleba 2:<br />

nawyveti skkp ck* mdivnis n. xruSCovis werilidan,<br />

1954, 10 noemberi.<br />

1. daukavSire xruSCovis werili (wyaro 2) axal religiur politikas.<br />

2. moZebne wyaroebSi 1 (g) da 2 Seni mosazrebis damadasturebeli sityvebi.<br />

3. Seadare kaTalikos patriarqis kalistrates da n. xruSCovis gamonaTqvamebi.<br />

ramdenad Seesabameboda isini realobas?<br />

* skkp ck _ sabWoTa kavSiris komunisturi partiis centraluri komiteti<br />

113<br />

religia


114<br />

religia<br />

wyaro 3. samoqalaqo uflebebis Sesaxeb<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s respublikis moqalaqeebs garantirebuli aqvT sindisis Tavisu-<br />

fleba, anu ufleba _ aRiarebdnen nebismier religias an ar aRiarebdnen araviTar<br />

religias, asrulebdnen sareligio ritualebs an eweodnen aTeistur<br />

propagandas. religiur rwmenasTan dakavSirebiT SuRlisa da siZulvilis gaRviveba<br />

akrZalulia. <strong>saqarTvelo</strong>s respublikaSi eklesia gamoyofilia saxelmwifosgan.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s sabWoTa socialisturi respublikis konstitucia,<br />

Tavi 7, muxli 50, Tbilisi, 1978.<br />

wyaro 4. religia 1970-iani wlebis <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s eklesia yovelwliurad gamoscems kalendrebs, sasuliero<br />

seminariis `saRvTismetyvelo krebuls“, sapatriarqos sainformacio<br />

biuletens, aseve uSvebs almanaxs `jvari vazisa“. es ilustrirebuli Jurnali<br />

1978 wlidan weliwadSi orjer gamoicema. gankuTvnilia ZiriTadad<br />

RvTismsaxurebisa da saeklesio aqtivisTvis. nawili vrceldeba ucxoeTSi.<br />

wyaro 5. Tanamedroveebis mogonebebi<br />

m. besonovi, marTlmadidebloba dRevandel dRes, moskovi,<br />

1990, gv. 89-90 (rusul enaze).<br />

a) 1973 wels, sabWoTa kavSiris periodSi, babuaCemi alievi ali maSadi<br />

hasan-oRli gardaicvala. dasaflavebis dRes locvis aRvlenis ufleba ar<br />

mogvces. es imitom moxda, rom misi yvela vaJi komunisturi partiis wevri<br />

iyo da eridebodaT xalxis dasanaxad molis moyvana. amitom is malulad<br />

oTaxSi SeviyvaneT, sadac Cumad loculobda; xalxma veraferi gaigo. mec<br />

Tavad partiis wevri viyavi da meCeTSi ar davdiodi, radgan samsaxuris dakargvis<br />

meSinoda.<br />

interviu eliura alievasTan (marneuli), 55 wlis,<br />

Caiwera b. lorTqifaniZem, 2009 wlis 7 ivlisi.<br />

b) sabWoTa periodSi kompartiis wevrebs eklesiaSi siaruli oficialurad<br />

ar ekrZalebodaT. Tumca, Tu raime Tanamdebobaze iyavi da eklesiaSi<br />

daginaxavdnen, an sayvedurs gamogicxadebdnen, an komunisturi partiidan<br />

gagricxavdnen, rac samsaxuris dakargvas niSnavda. amitom partiis wevrebi<br />

eridebodnen eklesiaSi siaruls. miuxedavad amisa, TiTqmis yvela naTlavda<br />

Svilebs. mec ase moviqeci da Cemi Svilebi malulad movnaTle.<br />

interviu oTar axmetelTan (Tbilisi), 78 wlis,<br />

Caiwera b. lorTqifaniZem, 2009 wlis 19 maisi


wyaro 6. religia 1960-70-iani wlebis sabWoTa satiraSi<br />

davaleba 3:<br />

Seadare wyaroebi 3-6 da gaakeTe daskvnebi.<br />

moifiqre yoveli karikaturisTvis sakuTari teqsti.<br />

a) _ rogor mkurnalobdiT?<br />

– ai amiT...<br />

b) is arc Tanaxmaa da arc winaaRmdegi,<br />

man ubralod Tvali aarida.<br />

kukriniksebis * plakatebi<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ratom loculobdnen sabWoTa <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

farulad?<br />

* kukriniksi _ sami mxatvris _ mixeil kuprianovis, porfiri krilovisa da nikolai sokolovis<br />

fsevdonimi.<br />

115<br />

religia


116<br />

religia<br />

27. TanamSromloba Tu<br />

Seuwynarebloba?!<br />

sakvanZo kiTxva: ramdenad iyo aRmsarebloba da erovnuloba konfliqtebis<br />

mizezi damoukidebel <strong>saqarTvelo</strong>Si XX _ XXI saukuneebis<br />

mijnaze?<br />

wyaro 1. qarTveli mecnieri 1980-ian wlebSi <strong>saqarTvelo</strong>Si arsebul<br />

religiur viTarebaze<br />

erovnuli aqtivizaciis kvalobaze, gansakuTrebiT 1980-iani wlebis meore naxe-<br />

varSi, mravali umwvavesi problema dagvigrovda, romlebmac eTnokonfliqtebis<br />

saxiT iCina Tavi. amis mizezia, rom wlebis ganmavlobaSi uyuradRebod rCeboda<br />

da `xalxTa urRvevi Zmobis” moCvenebiTi lozungis ukan iCqmaleboda uamravi mtkivneuli<br />

problema. mravali erovnuli da erovnebaTSorisi sakiTxi arasworad,<br />

mxolod administraciul-mbrZanebluri meTodebiT wydeboda.<br />

davaleba 1:<br />

a. sonRulaSvili, erovnuli umciresobani da konfesiebi <strong>saqarTvelo</strong>Si,<br />

I, 2005, gv.209.<br />

gansazRvre, mecnieris azriT, romeli iyo eTnikuri konfliqtebis yvelaze<br />

mniSvnelovani mizezi?<br />

wyaro 2. sagazeTo statia eklesiis gamo religiur davaze<br />

samcxe-javaxeTis patara sofel ivlitaSi karga xania arsebobs religiur<br />

niadagze aRmocenebuli konfliqti. aqauri kaTolikebi da marTlmadideblebi<br />

ver iyofen taZars. amitom jerjerobiT, taZarSi loculobs morwmuneTa<br />

orive jgufi _ TerTmet saaTamde kaTolikebi, Ter Tmetis Semdeg _ marTlmadideblebi.<br />

xatebi da sxva siwmindeebic aseve Sereulia _ kaTolikuricaa da<br />

marTlmadidebluric. saqmis aseTi gadawyvetiT ukmayofiloa yvela. TiToeuli<br />

mxare cdilobs meore mxaris taZridan gandevnas: kaTolikebi irwmunebian,


om taZari maTi aSenebulia da amitom maTi kuTvnilebaa. marTlmadideblebis<br />

azriT, taZari maTi agebulia. orive mxare irwmuneba, rom aqvs sakuTari poziciis<br />

myari argumentebi. saqmes arTulebs isic, rom taZris kuTvnilebis<br />

sakiTxis gadawyetaSi erevian sxvadasxva politikuri da arasamTavrobo organizaciebi.<br />

kerZod, marTlmadidebeli winamZRvari da misi mrevli Civis, rom<br />

Tavisuflebis institutis da sxva saerTaSoriso organizaciebis mier arian<br />

Sewuxebuli; am organizaciebis warmomadgenlebi sofelSi Cadian da mouwodeben<br />

mrevls, datovon taZari. aq igulisxmeba, rom SarSan kavkasiuri institutis<br />

iniciativiT, sazogadoebis sxvadasxva warmomadgeneli sof. ivlitaSi Cavida,<br />

radgan gavrcelda cnoba, rom marTlmadidebelma winamZRvarma taZris ezoSi<br />

dakrZaluli kaTolike misionerebis uZvelesi saflavebi asfaltis fenis qveS<br />

moaqcevina. winamZRvarma Casulebs ganumarta, rom mas mxolod keTili zraxvebi<br />

amoZravebda _ surda ukeT Seenaxa saflavebi.<br />

gazeTi `axali Taoba _ kviridan kviramde~,<br />

24-25 aprili, 2005 w.<br />

wyaro 3. presa religiuri konfliqtis Sesaxeb samxreT <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

erT-erT sofelSi<br />

axalqalaqis raionis somxur sofel winubanSi adgilobrivi kaTolikebi<br />

evangelist-ormocdaaTianelebs daupirispirdnen. sofelSi 300 mosaxlea, saidanac<br />

36 ormocdaaTianelia * , danarCeni ki kaTolikebi. gazeTis mixedviT, ormocdaaTianelebis<br />

mimarT gansakuTrebuli SeuwynareblobiT adgilobrivi ka-<br />

Tolike mRvdeli – mama poRos grigoriani gamoirCeva, romelic maT winaaRmdeg<br />

eklesiaSi qadagebs. man ormocdaaTianelebs `karitasis~ fondis humanitaruli<br />

daxmarebis miwodebac Seuwyvita. saqme iqamde mivida, rom kaTolike Tanasoflelebma<br />

ormocdaaTianelebs soflis sasaflaoze Sesvla aukrZles – sxva adgili<br />

moiTxoveTo. gairkva, rom soflis saSualo skolaSi mama poRosi religiis<br />

gakveTilebs atarebs, rac kanoniTaa akrZaluli; mRvdeli am faqts TviTonac<br />

ar uaryofs.<br />

ormocdaaTianelebma Tavisi uflebebis dasacavad saxalxo damcvelis<br />

ofiss miaSures. faqtebis gadamowmebis Semdeg aq CaTvales, rom adgili aqvs<br />

aSkara religiur diskriminacias da generalur prokuraturas mimarTes.<br />

davaleba 2:<br />

n. frangiSvili, kaTolikeebi ormocdaaTianelebis winaaRmdeg,<br />

gaz. `rezonansi~, 21 ianvari, 2006 w.<br />

1. wyaroebis 2 da 3 safuZvelze gansazRvre, ra aris religiuri jgufebis konfliqtis<br />

konkretuli mizezi?<br />

2. Seni azriT, ra aris am konfliqturi viTarebis mogvarebis gza?<br />

* ormocdaaTianelebi _ marTlmadidebluri eklesiis erT-erTi seqta.<br />

117<br />

religia


118<br />

religia<br />

wyaro 4. <strong>saqarTvelo</strong>s sapatriarqos gancxadeba romis kaTolikuri<br />

eklesiis mier <strong>saqarTvelo</strong>s zogadsaganmanaTleblo skolebSi<br />

axalgazrduli klubebis Seqmnis Sesaxeb<br />

mimdinare wlis 24 agvistos romis<br />

kaTolikuri eklesiis kardinali,<br />

vaSingtonis mTavarepiskoposi Teodore<br />

(makariki) Sexvda sruliad <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

kaTolikos-patriarqs uwmindes<br />

da unetares ilia II-s. Sexvedras,<br />

romelic <strong>saqarTvelo</strong>s sapatriarqoSi<br />

gaimarTa, eswrebodnen wminda saydris<br />

despani <strong>saqarTvelo</strong>Si, mTavarepiskoposi<br />

monsinior klaudio gujeroti,<br />

kaTolikuri daxmarebis samsaxuris<br />

warmomadgenlebi, <strong>saqarTvelo</strong>s samociqulo<br />

eklesiis mRvdelmTavrebi,<br />

sxva sasuliero da saero pirebi.<br />

saubari Seexo kaTolikuri daxmarebis<br />

samsaxuris mier SemoTava-<br />

sruliad <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

kaTolikos-patriarqi ilia II<br />

zebul programas `vaSenoT momavali~, romelic iTvaliswinebs <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

zogadsaganmanaTleblo skolebSi axalgazrduli klubebis Seqmnas.<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s samociqulo eklesias dauSveblad miaCnia, rom im qveyanaSi,<br />

romlis mosaxleobis absoluturi umravlesobac marTlmadidebelia, romis<br />

kaTolikuri eklesiis episkoposTa mier dafuZnebuli organizacia, <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

sapatriarqosTan SeuTanxmeblad, anxorcielebdes saganmanaTleb lo<br />

programas saero skolebSi, rodesac <strong>saqarTvelo</strong>s kanonmdeblobiT isini religiisgan<br />

Tavisufalia. amgvari qmedebani safuZvlian ukmayofilebas iwvevs<br />

Cvens mosaxleobaSi da Crdils ayenebs romis saydarsa da <strong>saqarTvelo</strong>s marTlmadidebel<br />

eklesias Soris arsebul tradiciul urTierTobas.<br />

Sexvedraze, romelic urTierTpativiscemis atmosferoSi warimarTa, naTlad<br />

gamoikveTa orive mxaris pozicia, romelTa Sejerebis Sedegad romis kaTolikuri<br />

eklesiis warmomadgenlobam ganacxada, rom aRniSnuli programa SeCerdeba.<br />

axali ambebis saagento, 25 agvisto, 2005 weli.<br />

wyaro 5. kaTolikos-patriarqis ilia II-isa da <strong>saqarTvelo</strong>s eklesiis<br />

wminda sinodis mimarTva<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s Zlierebasa da eris erTobas dResac safuZvlad suliereba da<br />

zneobrioba unda daedos. amasTan aucilebelia TviTmyofadi cnobierebisa da<br />

kulturis SenarCuneba, romelic mTlianad qristianul msoflmxedvelobazea<br />

dafuZnebuli. amiT deda eklesia ar qadagebs karCaketilobas da odnavadac ar<br />

akninebs sxva qveynebTan urTierTobebis mniSvnelobas: piriqiT, yvelam kargad<br />

viciT, rom Cveni cxovrebis wesis Camoyalibebaze didi gavlena iqonia rogorc<br />

aRmosavleTma, ise dasavleTma,<br />

Cveni tradiciisTvis aseve miuRebelia Seuwynarebloba da agresia ucxo<br />

erebisa da aRmsareblobis warmomadgenlebisadmi. istoriulad <strong>saqarTvelo</strong>Si<br />

arasodes yofila devna da Seviwroeba eTnikuri da religiuri niSniT. esaa<br />

mizezi imisa, rom aq mcxovrebi sxva erisa da sarwmunoebis warmomadgenlebi<br />

siyvaruliT arian ganmsWvalulni Cveni miwa-wylisa da xalxisadmi.<br />

`sapatriarqos uwyebani~, #35 (243), 5-11 seqtemberi, 2003 w.


wyaro 6.<br />

a) patriarqis viziti<br />

azerbaijanSi, religiaTaSorisi<br />

dialogi _<br />

,,urTierTgagebidan TanamSromlobamde”,<br />

saer-<br />

TaSoriso konferencia,<br />

baqo, 2009 weli.<br />

b) 2008 wlis 29 seqtembers 12 eklesiis warmomadgenelma monawileoba miiRo<br />

mSvidobis kurTxevaSi eCmiaZinSi (somxeTi).<br />

davaleba 3:<br />

1. Seni azriT, ras gulisxmobs kaTolikos-patriarqi karCaketilobaSi?<br />

2. imsjeleT, motanil wyaroebSi sxvadasxva aRmsareblobis warmomadgenelTa<br />

Soris warmoqmnili davis gadawyvetis rogori xerxi moinaxa da SeuZliaT<br />

Tu ara, es ori magaliTi gamoiyenon sxvadasxva aRmsareblobis warmomadgenlebma<br />

Semdgomi urTierTobebisas.<br />

3. wyaros 6 (a, b) mixedviT gansazRvre, ra mizniT Seikribnen sxvadasxva religiis<br />

liderebi.<br />

ganmazogadebeli kiTxva: istoriidan magaliTebis moSveliebiT,<br />

ra gavlenas axdens qveynis ganviTarebaze sxvadasxva religiis warmomadgenelTa<br />

TanamSromloba da urTierTSemwynarebloba?<br />

119<br />

religia


120<br />

religia<br />

28. <strong>saqarTvelo</strong><br />

marTlmadideblebisTvis?!<br />

sakvanZo kiTxva: ramdenad misaRebia fraza: <strong>saqarTvelo</strong> mxolod<br />

marTlmadideblebisTvis?<br />

wyaro 1. Tbilisi, 2010 weli, erT-erTi skolis kedeli<br />

davaleba 1:<br />

rogor fiqrobT, skolis kedelze moTavsebuli warwera aris Tu ara sxvadasxva<br />

aRmsareblobis adamianebisTvis Seuracxmyofeli?<br />

wyaro 2. <strong>saqarTvelo</strong>s mosaxleobis religiuri Semadgenloba<br />

2002 wels <strong>saqarTvelo</strong>s statistikis saxelmwifo departamentma mosaxleobis<br />

religiurobis niSniT aRwera awarmoa, romlis Sedegebi 2004 wels gaxda<br />

cnobili. gairkva: <strong>saqarTvelo</strong>s im teritoriis mosaxleoba, romelsac maSin<br />

centraluri xelisufleba akontrolebda, 4 375 535 suls iTvlida; marTlmadidebleblad<br />

Tavs 3 666 233 anu 83,9% Tvlida, kaToliked –34 727, anu 0,8%;<br />

somexTa samociqulo eklesiis wevrad –171 139, anu 3,9%; iudevelad – 3 541, anu<br />

0,1%; muslimad– 433 784, anu 9,9%; sxva religiis aRmsareblad – 28 631, anu sul<br />

0,8%; arcerTi religiis mimdevari ar iyo – 28 631, anu 0,6%.<br />

religiebi <strong>saqarTvelo</strong>Si, <strong>saqarTvelo</strong>s saxalxo damcvelTan arsebuli<br />

tolerantobis centri, Tbilisi, 2008, gv. 11.


davaleba 1:<br />

1. rogor axsni <strong>saqarTvelo</strong>Si amgvar religiur mravalferovnebas?<br />

2. moitane religiur niadagze warmoqmnili nebismieri konfliqturi viTareba<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s an msoflio istoriidan; konfliqtebis gadaWris ra gzebi<br />

gamoiyenes da ra Sedegebi mohyva maT?<br />

wyaro 3. <strong>saqarTvelo</strong>s kaTolikos-patriarqis ilia II-is mimarTva<br />

2005 w. noemberSi q. stambulSi Catarda saerTaSoriso konferencia `mSvidoba<br />

da Semwynarebloba~. konferencias sityviT mimarTa sruliad <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

kaTolikos-patriarqma, uwmindesma da unetaresma ilia II-m. man mouwoda<br />

msoflios sxvadasxva religiis warmomadgenlebs gaerTiandnen da aqtiurad<br />

Seuwyon xeli erTa Soris ndobisa da urTierTpativiscemis aRdgenas.<br />

40%<br />

35%<br />

30%<br />

25%<br />

20%<br />

15%<br />

10%<br />

5%<br />

0<br />

38%<br />

22%<br />

biblioTeka da religiuri ganaTleba, Tbilisi, 2006, gv. 16.<br />

davaleba 2:<br />

1. ra roli SeiZleba iTamaSos eklesiam konfliqturi viTarebis mogvareba-<br />

Si Tanamedrove epoqaSi? vis SeuZlia kidev amgvari konfliqtebis mogvarebaSi<br />

monawileobis miReba?<br />

2. Seni azri, ra kavSirSia erTmaneTTan `mSvidoba da Semwynarebloba~?<br />

wyaro 4. kulturuli urTierTobis centris „kavkasiuri saxlis“ gamokiTxvis<br />

Sedegebi. 2004 wlis maisi<br />

gamoikiTxa Tbilisis saxelmwifo universitetis 170 studenti _ 65% mamakaci,<br />

35% qali; gamokiTxul Tagan marTlmadidebelia 96%, aTeisti _ 4%.<br />

religiuri rwmenis adamianebi, romlebTanac respondentebi<br />

ar isurvebdnen megobrobas<br />

grafiki #1<br />

8%<br />

7%<br />

ieRoveli baptisti muslimi budisti protes- sxva nebismi- arc erTi<br />

tanti eri marTlmadideblis<br />

garda<br />

4%<br />

1%<br />

17%<br />

3%<br />

121<br />

religia


122<br />

religia<br />

25%<br />

20%<br />

15%<br />

10%<br />

5%<br />

0<br />

religiuri rwmenis adamianebi, romlebTanac respondentebi<br />

ar isurvebdnen ojaxis Seqmnas<br />

(grafiki #2)<br />

23%<br />

16%<br />

17%<br />

13%<br />

ieRovel- baptist- muslim- budist- protes- sxva nebismi- arc erTTan<br />

Tan Tan Tan Tan tantTan erTan marTlmadideblis<br />

garda<br />

davaleba 3:<br />

1. daakavSire gamokiTxulTa pasuxebi wyaro 1-sTan da imsjele, ramdenad<br />

tolerantulia gamokiTxulTa ZiriTadi nawili.<br />

2. gamoxate Seni damokidebuleba am gamokiTxvis mimarT da Senc gaeci pasuxi<br />

imave kiTxvebs.<br />

ganmazogadebeli kiTxva:<br />

ratom unda izrunos qveynis mosaxleobis marTlmadidebelma umravlesobam<br />

sxva aRmsareblobis adamianebis uflebebze?<br />

4%<br />

2%<br />

4%<br />

22%


123<br />

religia


124<br />

religia<br />

29. kaTolikebi<br />

XX saukunis quTaisSi<br />

sakvanZo kiTxva: rogori iyo quTaisis mosaxleobis damokidebuleba<br />

adgilobrivi kaTolikebis mimarT XX saukuneSi?<br />

wyaro 1. qarTveli kaTolikebis saqmianobis Sesaxeb<br />

kaTolike misionerebisa da qarTveli kaTolikebis erT-erT did damsaxurebad<br />

unda CaiTvalos imereTSi samkurnalo saqmis danergva da misi Semdgomi<br />

ganviTareba, saafTiaqo saqmis aRorZineba, mcire sawarmo fabrikebis danergva<br />

da ucxoeTis qveynebTan savaWro ekonomikuri urTierTobebis ganviTareba. isini<br />

aseve kargad Candnen kulturul da sazogadoebriv ganviTarebaSi.<br />

nugzar kvaracxelia, quTaiseli kaTolikebi XIX saukuneSi, <strong>saqarTvelo</strong>s<br />

mecnierebaTa akademiis quTaisis n. berZeniSvilis saxelobis saxelmwifo<br />

istoriul-eTnografiuli muzeumi. quTaisis muzeumis masalebi, krebuli XI, gv. 97.<br />

wyaro 2. quTaiseli kaTolikebis saqvelmoqmedo saqmianobis Sesaxeb<br />

quTaisis kaTolikoba aris swavla-ganaTlebis mimdevari. swavlas emsaxureba<br />

maTi eklesiac da yvelaferi, rac iq aris. aq hpoveben Svebas da mfarvelobas<br />

gvemulni, Ratakni, qvrivni, oxerni, moxucni da uqonelni. mis xidad ki xsenebuli<br />

eklesia aris gamxdari da mis SeZlebul mrevlTa wvlili, romelsac<br />

isini xSirad gaiReben xolme.<br />

z. WiWinaZe, kaTolikeTa eklesia <strong>saqarTvelo</strong>Si, quTaisi, 1903, gv. 75.<br />

wyaro 3. quTaisis kaTolikuri eklesia


wyaro 4. kaTolike sasuliero pirebis moRvaweoba quTaisSi<br />

Cemi bavSvobis dros kaTolikeTa eklesiaSi mRvdeli don damiane saakaS-<br />

vili qalaqis yvela bavSvs uyvarda. axla, rom vukvirdebi, maocebs is damokidebuleba,<br />

romelic maSin kaTolike patrs hqonda xalxTan... imden SesaniSnav<br />

ambavs gviyveboda es `frangi mRvdeli~,... sxvaTaSoris, igi naklebad exeboda<br />

religiis sakiTxebs. misi Tema iyo <strong>saqarTvelo</strong>s istoria... Cvenc warmoSobiT<br />

marTlmadidebeli bavSvebi, romlebic metad aTeisturad viyaviT ganwyobili,<br />

sulganabuli vusmendiT padres.<br />

davaleba 1:<br />

mamia asaTiani, geguTis Zelqvebi,<br />

gamomcemloba `sabWoTa <strong>saqarTvelo</strong>~, Tbilisi, 1968, gv. 335-336.<br />

1. gaecani wyaroebs 1-4, upasuxe kiTxvebs, miuTiTe Sesabamisi wyaro:<br />

a) rogor dasaxldnen kaTolikebi quTaisSi?<br />

b) rogori iyo adgilobrivi mosaxleobis damokidebuleba kaTolikeTa mimarT?<br />

g) ratom eZaxdnen padre don damiane saakaSvils `frang mRvdels~?<br />

2. aRwere kaTolikeTa saqmianoba da Seafase igi?<br />

3. airCie wyaro 4-dan erTi winadadeba, romliTac daasaTaurebdi narkvevs<br />

quTaisel kaTolikebze<br />

wyaro 5. kaTolikebis saganmanaTleblo moRvaweobis Sesaxeb<br />

XIX-XX saukuneebis mijnaze quTaisSi cnobili pirovneba iyo ioseb ivanes Ze<br />

ocxeli. 1892 wels man quTaisSi daaarsa sabavSvo baRi, romelic 1903 wlamde arsebobda.<br />

1901 wlidan iyo quTaisis saTavadaznauro skolis gamge, romelic 1904<br />

wels misi iniciativiT gimnaziad gadakeTda da sikvdilamde mas xelmZRvanelobda.<br />

ioseb ocxeli iyo qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis<br />

quTaisis ganyofilebis Tavmjdomare. sxvasTan erTad, misi erT-erTi damsaxurebaa<br />

quTaisSi wignis gamomcemlobis `ganaTleba~ da `Skolas~ daarseba.<br />

nugzar kvaracxelia, quTaiseli kaTolikebi XIX s-Si,<br />

<strong>saqarTvelo</strong>s mecnierebaTa akademiis quTaisis n. berZeniSvilis saxelobis<br />

saxelmwifo istoriul-eTnografiuli muzeumi.<br />

quTaisis muzeumis masalebi, krebuli XI, gv. 96.<br />

125<br />

religia


126<br />

religia<br />

wyaro 6. quTaisis guberniis Tavadaznauroba adgilobrivi skolis<br />

aRmzrdelze<br />

mis aRmatebulebas baton kavkasiis olqis mzrunvels<br />

quTaisis guberniis aznaurebisagan<br />

g a n c x a d e b a<br />

qvemore amisa xelis momwerni gTxovT miaqcioT Tqveni yuradReba quTaisis sa-<br />

Tavadaznauro skolas. adgilobrivma komitetma warmoadgina skolis inspeqtoris<br />

Tanamdebobaze kaci, Tumca umaRlesi ganaTlebiT, magram ara marTlmadidebluri<br />

sarwmunoebis. TavadaznaurTa skolaSi, romelic inaxeba TavadaznaurTa<br />

saSualebiT, swavlobs 500 bavSvi. yvelani quTaisis guberniis TavadaznaurTa<br />

Svilebia, sarwmunoebiT marTlmadidebelni... ar gvsurs Cveni Svilebis aRmzrdeli<br />

iyos kaTolike. batoni ioseb ocxeli WeSmariti kaTolikea.~<br />

quTaisi, 1900 wlis 12 dekemberi<br />

xels awers 15 aznauri.<br />

ilia genZexaZe, ioseb ocxeli, gamomcemloba `sabWoTa <strong>saqarTvelo</strong>~,<br />

quTaisis filiali, 1989, gv.9.<br />

davaleba 2:<br />

gaecani wyaroebs 5 da 6. ganixile, ra Sedegi mohyveboda gancxadebas? daasabuTe<br />

Seni varaudi.<br />

wyaro 7. adgilobrivi Tavadaznauri qalis pasuxi<br />

ai xelT maqvs piri im samarcxvino gancxadebisa, im saocari mowmobisa, Cveni<br />

Tavadaznaurobis sibnelisa, sibeCavisa, gonebrivi sisustisa da sruli gamoTayvanebisa...<br />

ai moismineT, ras weren es vaJbatonebi mis aRmatebulebas kavkasiis<br />

olqis mzrunvels: ocxelis moSorebas Txouloben! xels awers TxuTmeti aznauri!<br />

eseni arian Tqveni mowinave mamuliSvilebi da keTilSobili aznaurebi?...<br />

zogjer me mrcxvenia, rom maT wodebas vekuTvni!..<br />

taso lorTqifaniZe, mSobeli, Tengiz buaCiZis deda.<br />

Tengiz buaCiZe*, aRsareba, gamomcemloba `merani~, Tbilisi, 1986, gv. 21.<br />

davaleba 3.<br />

1. ipove wyaroSi 6 is sityvebi, romliTac quTaiselma qalbatonma gancxadebisadmi<br />

Tavisi damokidebuleba gamoxata.<br />

2. monaxe wyaroebSi 5 da 6 msgavsebisa da gansxvavebis niSnebi.<br />

3. ilia genZexaZis wignSi `ioseb ocxeli~ (quTaisi, 1989, gv. 9) miTiTebulia,<br />

rom aznaurTa gancxadebas Sedegi ar mohyolia. axseni, raze metyvelebs es?<br />

4. moitane da ganixile SenTvis cnobili msgavsi magaliTebi Tanamedroveobidan.<br />

* Tengiz buaCiZe _ quTaisis mkvidri, mwerali.


wyaro 8. zaqaria faliaSvilis moRvaweobis Sesaxeb<br />

a) didi saeklesio da sazogado moRvawe sruliad <strong>saqarTvelo</strong>s kaTolikos<br />

patriarqi kalistrate cincaZe da saxelovani kompozitori zaqaria faliaSvili,<br />

aRmsareblobaTa sxvaobis miuxedavad, erTad iRvwodnen pedagogiur da<br />

saeklesio safuZvelze. z. faliaSvilma quTaisis kaTolikur eklesiaSi aRzrdilma,<br />

Semdgom _ Tbilisis feriscvalobis kaTolikuri taZris orRanistma<br />

da regentma, Tavs ido qarTuli marTlmadidebluri sagaloblebis Seswavla<br />

da damuSaveba. man <strong>saqarTvelo</strong>Si pirvelma gadaiRo notebze `wminda ioane<br />

oqropiris wirvis wesi~ da Seadgina qal-vaJTa oTx xmaze mgalobeli gundi.<br />

nugzar papuaSvili, zaqaria faliaSvili _ mogoneba,<br />

gazeTi `<strong>saqarTvelo</strong>s kaTolike~, Tbilisi, Jurnali `saba~, Tbilisi,<br />

#1, 1994, aprili, gv. 5.<br />

b) xom iciT `frangi“ var da roca `frangebis~ yuramde miva Saqro (zaqaria)<br />

sakuTari iniciativiT swers marTlmadidebeli eklesiis sagaloblebs, meti<br />

rom ar vTqva, ar momiwonebeno. sul sxva STabeWdileba moxdeba, roca gaigeben<br />

Saqro sazogadoebis davalebiT swers sagaloblebso,~ _ uTqvams kaTolikos<br />

patriarq kalistrate cincaZisaTvis zaqaria faliaSvils (1938 w).<br />

davaleba 4:<br />

nugzar papuaSvili, zaqaria faliaSvili _ mogoneba, Jurnali `saba~,<br />

#9 (21), 2004, seqtemberi, gv. 6.<br />

1. axseni wyaro 7-is safuZvelze:<br />

a) ras gulisxmobdnen Tanamedroveebi saxelwodeba `frangis~ qveS?<br />

b) risi eSinoda zaqaria faliaSvils?<br />

wyaro 9. saqvelmoqmedo fondis `<strong>saqarTvelo</strong>s karitasis~ Sesaxeb<br />

15 welia moqmedebs quTaisSi da mTel <strong>saqarTvelo</strong>Si kaTolikur eklesiasTan<br />

arsebuli saqvelmoqmedo fondi `karitasi~, romelic axorcielebs humanitarul<br />

proeqtebs. bavSvTa saganmanaTleblo centri, ufaso ambulatoria<br />

invalidTa da pensionerTaTvis, ufaso medikamentebi, Sin movlis sapatronaJo<br />

samsaxuri, devnilebis daxmarebis programa, ufaso sasadilo umweoTaTvis,<br />

puris sacxobi (30 dasaqmebuli). am proeqtebSi dasaqmebulTa absoluturi umravlesoba<br />

marTlmadidebelia.<br />

davaleba 5.<br />

interviu levan begiSvilTan, saqvelmoqmedo fondis `<strong>saqarTvelo</strong>s karitasis~<br />

xelmZRvanelTan, Caiwera naTia namiWeiSvilma, 2010, 5 ivnisi.<br />

1. Seadare wyaro 9 wina wyaroebs da axseni, ra cvlilebebi moxda kaTolikebsa<br />

da marTlmadideblebs Soris urTierTobaSi?<br />

ganmazogadebeli kiTxva: ratom Tvlidnen Tavs sxvadasxva konfesiis<br />

adamianebi, maT Soris, kaTolikebi, upirvelesad, WeSmarit quTaislebad?<br />

127<br />

religia

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!