Agirre Asteasukoaren "Eracusaldiac", sermoia ... - Euskaltzaindia

AGIRRE ASTEASUKOAREN ERACUSALDIAC
erretorikoei dagokienez). Kontu honetan eragin zuzena eta handia izan zuten
ordena erlijiosoek, batez ere fran tziskotarrek eta, are gehiago, jesuitek. Ezin da
ahaztu Jesusen Lagundiaren funda tzaile Ignazio Loiolakoaren lana hi tz erlijiosoaren
inguruko erreflexioan. Barthes-en arabera Loiolakoak lortu zuen “inventar
un lenguaje” (1997/1977: 58), hizkun tza bat formulatu eta “sortu”,
Jainkoarekin hi tz egiteko hizkun tza hain zuzen. Horiek horrela, homologazio
eta estruktura tze honetan, azpi-azpian dagoen dimen tsio bat garran tzizkoa da:
XVII. eta XVIII. mendeetan kultura katolikoa Erdi Aroko balioetan oinarritu
zen, eta horiek baliatu zituen edukia, erregelak eta esateko moduak finkatzeko.
Neurri handi batean, Eliza nahikoa intolerantea ager tzen zen, esan nahi
da, i txia eta prin tzipio bakarreko (Biblia); ezagu tza eta ezagu tza erdiesteko
moduak eta erak oraindik ere “berbalistak” ziren, ho ts, hi tz egite hu tsean oinarrituak,
hi tza zen uniber tsoaren eta munduaren arda tz. Era berean, sermoia
Erdi Aroko oralitate kristauaren gainean eratu eta eraiki zen, hain zuzen ere,
gaiak behin eta berriz errepika tzean; jakin tza eremu i txiegiak eta eztabaida
ezinezkoak; memorizazioa arrazoiaren aurretik jar tzean; testu irudia elementu
edo osagai pedagogiko tzat har tzean; errealitatearen alegorizazioa egitean…
Sermoia, beraz, metahizkun tza bezala ulertu behar da, ahozko ala idatzizko
ekoizpen bezala, aurrez pen tsatua/prestatua. Inprobisazioa zeruko inspirazioaren
ai tzakiatan ez da sekula ondo ikusi izan sermoian, aurrez elaboratua
eta ikasia izan behar zuen (Mortara Garavelli 1991: 272).
Laburbilduz, sermoiaren homologazioa ahozkotik ida tzira pasa tzean gertatu
zen, hizkun tza barbaroak latinaren eta latinitas zibilizazioan sartu beharrak
sustaturik, arrazoi erlijiosoak eta historikoak tartean. Hizkun tzaren
auziak bazuen garran tzia hizkun tza herrikoen kasuan, bereziki ahozkotik idatzira
pasa tze horrek sor tzen zituen dudak, hala deskriba tzen du Oyharçabalek:
“Jakinkoari berari laidogarri ez ote zekiokeen gerta min tzaira basa, nahasi,
araurik gabeko batean haren irakaspenen ezar tzea? Hain urrun joan gabe ere,
hizkun tza landugabeetan ba ote zen jenderik erlijio gaiak behar bezala erabil tzeko
gai zenik?” Oyharçabal (2001: 20)
nean hizkun tza bernakularrek hartutako bideari ekin diezaioten” (Garai op.cit. 4. or.). Ildo
“estruktura tzaile” berekoa lirateke, orobat, Mogelek egin i tzulpenak 1802an, Versiones Bascongadas
de Varias Arengas y Oraciones Selectas de los mejores autores latinos. Hala dio hi tzaurrean:
“Lehenbizikoz min tzo dira euskaraz Cicero, Salustio, Tacito, Tito Livio…” (1999: 29), ahalegin
horrek idazle klasikoen “homologazioa” suposatuko zukeen. Ohar aipatu ditugun euskal
idazleak jesusen lagundikoak direla, edota, Mogel hala ez bazen ere, hezkun tza behin tzat haiekin
jaso zuela.
31