Agirre Asteasukoaren "Eracusaldiac", sermoia ... - Euskaltzaindia

AGIRRE ASTEASUKOAREN ERACUSALDIAC
“Fuente importante para el conocimiento de ideas y costumbres guipuzcoana
en el cruce de dos siglos que desgraciadamente no han sido bien aprovechados”
(1988: 117).
Baina Euskal Herrian Erregimen Zaharraren nortasun-agiri ekonomikorik
eta ideologikorik badago, inondik ere, Foruak dira. XVIII. mendearen
bigarren erditik aurrera, Foruen alde eta kontra dauden taldeek eztabaida eta
desberdintasun geroz eta ozenagoak izango dituzte. Merkatari eta lurjabe handiek
Foruak garapen ekonomikoaren oztopo bezala ikusten dituzte; aldiz, herri
xeheak Foruak “elikagaiak merkeago lor tzeko bide tzat” (Urkiza 1999:
156). Foruak pen tsamendu identitario eta politikoa ere inplika tzen du Monrealen
arabera (1992: 102):
“la ideología foral del Antiguo Régimen cumplirá una finalidad doble y crucial:
explica por una parte la existencia de un título original y excepcional de nobleza
para los vascongados, y sirve por otra parte para dar un fundamento incontestable
a la autoctonía del Derecho propio” (Monreal 106).
Agirreren kasuan fun tsezkoa da alderdi politiko-ideologikoa ain tzako tzat
har tzea. Ilustrazioarekin “Erregimen zaharraren” krisialdia hasiko da, eta gatazka
sortuko mundu tradizionalaren eta “moderniaren” artean. Agirre orduko
sektore tradizionalek bezala, garbi lerratuko da tradizioaren alde (Eracusaldiac
gizarte tradizionalaren pen tsamoldearen “kultur orokorraren” isla ere badira).
Larramendi izan zen gure artean gertaera hauei ondorio politikoak ego tzi zizkien
lehena (ikus Arzalluz 1992; Elorza 1992; Fernández Albadalejo 1992;
Monreal 1992).
Guztiarekin ere, kon tsen tsua dago esateko Ilustrazioa ez zela gurean fenomeno
periferikoa baizik izan eta gu txiengo batena. Ezaxola eta oposizioa topatu
zituen: Elizaren aldetik, zeinak bere organo errepresiboa (Inkisizioa) erabili
bai tzuen ilustratu famatuen kontra (Olabide, Samaniego, Iztueta…). Unibertsitatearen
aldetik ere, nagusiki jesuiten esku zegoena (nagusigo horrek eragingo
zuen neurri batean konpainiaren kanpora tzea). Baita herritarren aldetik
ere, analfabetoa eta sektore tradizionalek ideologizatua.
Euskal Herrian, Euskal Herriko Adiskideen Elkarteak (1763) sortutako
Bergarako Erret Seminarioak gorpuz tu zuen “Euskal Ilustrazioa” deri tzona.
Berau izan zen liberalismoaren gune garran tzi tsuena, baina Altunaren (2000:
20) eta Larrañagaren (1991) ustez, Bascongadako lagunartea gai zientifiko eta
teknikoetan berri tzailea bazen ere (irakasle famatuak izan zituen, Samaniego,
Chebaneaux, Elhuyar anaiak, eta abar), ezin dira kon tsideratu RSVAPa eta
27