Agirre Asteasukoaren "Eracusaldiac", sermoia ... - Euskaltzaindia

26
ARANTZA OZAETA
interes bateratuak zituzten fran tziar iraul tzaileen aurka, eta guru tzada erlijioso
bati ekin zioten: Jainkoaren eta “Ordena”ren e tsaien aurka borroka tzen zen.
Agirre Asteasukoak mende mugak zekar tzan aldaketak gertutik ezagutu zituen,
izan ere, haren bizi tzaren helduaroa krisialdi honen guztiaren erdian koka tzen
da: an tzinatasuna/berritasun dialektika amorratuan. Ohar Agirreri hiru gerrate
bizi tzea egokitu zi tzaiola, izan ere, Erregimen Zaharraren kontrako erasoak
traumatikoki gauzatu ziren: Konben tzio Gerratea, 1793-1795; Independen tzia
Gerratea, 1808-1814; eta Hiru Urteko konstituzionala, 1820-1823. (Ezin
ahaztu gerora bi gerrate karlistak ere piztu zirela).
Batez ere Errenazimendutik aurrera, gizaki berria sor tzen ari zen Europan:
“gizaki indibiduala” kon tsidera litekeena. Espiritu hori areagotu egin zen
XVIII. mendean, eta, hala, “arrazoiaren mendea”, “argiaren mendea” esan zitzaion
Pascal eta Descartesi esker. Espiritu “aske” hori, jakina denez, gauzatu
zen bereziki Fran tziako Iraul tzarekin (1789).
Kontestu horretan, egoera filosofiko berriarekin (Montesquieu, Voltaire,
Rousseau, eta abar), mundua eta gizakiaren existen tzia arrazoiaren bidez azaltzen
saiatu ziren, ez teologia ez mistikari jarraituz. Gizakia bere baitan zen gai
natura mendera tzeko eta mundua uler tzeko. Deskartesen arabera, soilik lor
zitekeen egia arrazoi tze logikoaren bidez. Fran tziako ilustrazioan gora egin
zuten ateismoak eta materialismoak, halaber kristautasunaren kontrako kritikak.
Ezkon ezinak bihurtu ziren arrazoia eta erlijioa. Korronte filosofiko berrietan
lurreko zorion eta a tseginei eman zi tzaien arreta eta garran tzia, eta
bizi tza loria tzeko joera horrek kezka mistikoak albora tzea ekarri zuen. Mentalitate
kristauak meha tsu gisa hartu zuen ideologia hura, inmoralitate eta
dekaden tzia gisa ulertu zuen, azalkeria eta vanitas isla 8 ...
Erregimen Zaharrak zein berezitasun zuen Euskal Herrian? Ekonomian nekazal
jarduerak nagusi tzen ziren (Agirrerengan exemplen nolakotasuna azter tzea
besterik ez dago: soroak, lanak, laboran tzako tresnak…); nekazari tzak ez ezik,
burdinolak ere inportanteak ziren, eta zehazki Asteasu hargin tokia zen 9 . Gizartearen
antolakun tzari dagokionez, eskubide, bizimodu eta botere mailen araberako
desberdintasun nabarmenak zeuden biztanleen artean, krisi ekonomiko
egoeretan areago tzen zirenak. Alderdi horiek, idiosinkrasiari dagozkionak, ederki
asko jaso daitezke Agirreren testuak irakurriz, Koldo Mi txelenak esan bezala:
8 Agirre bera, orduko sermoietan ohiko topiko zenez, luxuen eta moden aurka arituko da.
Kontrara, ilustratu jendeak luxua aurrerakun tza adierazle tzat hartuko du (Martín Gaite 1994: 34).
9 “...los oficiales y canteros que construyeron el Monasterio de El Escorial eran oriundos de
Asteasu...” ida tzi zuen Hipolito Usabiagak Siguenza kronistan oinarriturik (Aranburu op.cit. 62. or.).