Agirre Asteasukoaren "Eracusaldiac", sermoia ... - Euskaltzaindia

AGIRRE ASTEASUKOAREN ERACUSALDIAC
delako beharbada, eta azken buruan, bi “grandeurs discoursives” bil tzen dituelako
(arda tz paradigmatikoa eta sintagmatikoa). Erretorika zen tzu zabalean
min tzatuz hauxe genuke: “le lieu de rencontre de l’homme et du discours”
(Meyer 1991; Bertrand 2002: 30-tik hartua).
Aristotelesek osagai per tzeptibo eta afektiboak esleitu zizkion erretorikari
(logos eta pathos), baita oradorearen izatea, karisma, entitatea (ethos). Hirutasun
aristotelikoak ain tzat har tzen ditu: hizkun tza eta arrazoi tzea (logos), publikoa
(pathos) eta hizlaria (ethos). Baina bereziki arrazoi tzean jarri zion indarra;
izan ere, erretorika aristotelikoa silogistikoa da, logika “degradatu” bat
(Barthes 1974: 17). Baina jada Gorgiasekin beste bide bat ere hartuko du, eta
jada, erretorikaren arazoa ez da izango “froga tzea”, ezpada estilo-konposizio
arazo bat. Denboragarrenean, erretorika ondo hi tz egitea eta idaztea bihurtuko
da: adierazpide ederraren sinonimo, kualitate desiragarria.
Uztarketa hori gerta tzean, ho ts, diskur tso erretorikoa elocutio terminotan
uler tzean, hau da, estilistikarekin lo tzean (paradoxikoki zer eta egia eta gertaerekiko
hu tsa eta azaleko tzat jo tzen denarekin) etorriko da, finean, tejné klasikoaren
dekaden tzia XIX. mendean. Aristoteleseen erretorikatik urrun tze
horrek ekarri zuen “erromantikoek” arbuia tzea erretorika, adierazpidea senarekin
lotu bai tzuten eta ez normarekin (figuren zerrendak, eta abar).
Historikoki, baina, erretorika berbaldiaz arduratu izan da. Ez edozein berbaldiz.
Egite per tsuasiboa duenaz baizik. Kintilianoren tzat ideal erromatarra
vir bonus dicendi peritus izango da: “gizaki ona, trebeki hi tz egiten duena”.
Baina zer da “trebeki” (peritus)? Min tzaira per tsuasiboki erabil tzen duena, horra.
Eta erretorika zer da? Ars bene dicendi. “Bene” horrek bi azepzio dituelarik:
bat, ongi hi tz egitea; eta, bi, ongiari buruz hi tz egitea. Beraz, erretorikak
bila tzen zuen gizakiaren profila li tzateke per tsuasioa eragiten dakiena ondo
hi tz eginez eta dimen tsio etikoarekin (Platonen erretorikaren hereden tziaz).
Gaur egun bi hurbilbideen disoziazio bi txi horrek indarrean jarrai tzen du.
Badago erretorika murriztu bat, edergailu eta “dekorazioarekin” lotua, estilistika
eta poetika praktikekin. Eta, beste aldean, erretorika orokor bat dago,
argudia tzeari lotuagoa, logos aristotelikotik hurbilago, argudia tzearen zutabe
dena. Azken honetatik elikatu zen Perelman autorearen erretorika “berria”
(1958), ho ts, XX. mende erdiaz geroztik erretorika klasikoa “osotasunean”
berreskura tzeko egin diren ahaleginetan aipatuena eta aipagarriena.
Horrela, egungo egile eta eskola ba tzuek arreta jarri dute argudia tzean eta
argudioetan (grek. pisteis, lat. inventio); esaterako, gauza tze kondizioei, argudio
motei, argudioak errefuxa tzeko moduei. Argudia tzearen auzia eraman da,
241