Agirre Asteasukoaren "Eracusaldiac", sermoia ... - Euskaltzaindia

AGIRRE ASTEASUKOAREN ERACUSALDIAC
tzean, bereziki berbaldi ekarri txertatuen kasuetan. Adibidez: “confesoreac
esango dizu…”.
– Kontaera: ZuBe da kontakizunaren biho tza eta erdigunea; ber gauza
gerta tzen da elkarrizketa kasuetan ere. Horrelakoetan, sarrera-adi tzaren
fun tzioa aipuaren iturria esataria ez den beste batena dela marka tzea da.
Adi tz parentetikoek “rekzio-indar” edo gorbernu ahula dute. Ez dira
zeha tz-espezifikoak. Ugarienak “neutroak” dira: “dio”, “esaten du”...
b) Esatezko adi tzak
Esatezko adi tzek (verba dicendi) gizakion hizkun tza jarduerak adierazten dituzte,
jarduera komunikatiboak, zerbait komunika tzeko xede nagusia dutenak.
Hala, topa di tzakegu komunikazio adi tz ba tzuk, aipuari sarrera eman ez
ezik, informazio bat edo iruzkin bat gehi tzen dutenak ekoiztutako hizkun tza
jardueraren gainean. Esanahiari lotutako ñabardura horiek direla-eta, esatezko
adi tz ba tzuk ugariago dira ZuBen eta beste ba tzuk ZeBen; esaterako, “kontatu”,
“eraku tsi”, “aitortu” errazago lo tzen dira ZeBerekin.
Blanche-Benveniste autoreak (1988 in Claquin 1993) bereizten ditu komunikazio
adi tzen artean erabilera ahulekoak eta rekzio-gaitasuna dutenak.
Lehenengoek diskur tso-marka tzaile soil gisa fun tziona tzen dute (“dio, esaten
du…”). Bigarrenetan ZeBeren interesa neur daiteke, izan ere, rekzio gaitasuna
duten adi tzek indar zeha tz bat garraia tzen baitute, eta zehaztasun hori egokia
izaten da modalizazio efektu bat fin tzeko, doi tzeko eta neur tzeko.
Desberdindu di tzakegu, era berean, adi tzen hiru erabilera mota kontuan
hartuta enun tziatuan zein posizio har tzen duten: hasierakoa edo prolepsea,
tarteko edo analepsea, eta bukaerakoa (Cerquiglini 1981).
Rekzioa duten adi tzak (aitortu, eracu tsi, aldarricatu...) oso bakanetan
ager tzen dira sermoietan posizio parentetikoan, eta ia inoiz –beharbada inoiz
ere ez– bukaerako posizioan. Adi tz bakarra dago aipatu hiru posizioetan agertzen
dena, baina marka tzaile estatutua du: “esan”.
c) Esatezko adi tzaren kokagunea
“Esan” adi tzaren kokagunea dela-eta, gauza bi txi bat an tzeman daiteke.
Adi tza aldatu egiten da posizioz sermoietako aipuetan. Eta aldaketa horrek
munta du eta ondorio sakonak. Horrela bada, esangura tsua bilaka tzen da aditzaren
tarteki gisako kokagunea, baina, bereziki interesgarria da esaldiaren
azkenekoa. Jar di tzagun adibide ba tzuk:
189