Agirre Asteasukoaren "Eracusaldiac", sermoia ... - Euskaltzaindia

AGIRRE ASTEASUKOAREN ERACUSALDIAC
– Aipuaren egoera komunikatibora egoki tzen dira erreferen tzia deiktiko
guztiak;
– Ez da zilegi imitazioa;
– Ez dago jatorrizko galdera, harridura edo aginterarik;
– Aipa tzen den atalak marka morfologikoa izan ohi du ondoan; hona
hemen marka horietako ba tzuk:
• Baieztapena: -(e)la
• Ezezkoa: -(e)nik
• Aginduzkoa: adizki jokatua -(e)la eta jokatugabea -t(z)eko
• Erregua: -t(z)ea
• Bai/ez: baie tz/eze tz
• Galdera: (ea) -en
Ikusi ondoren zein marka sintaktiko duen modalitate bakoi tzak, galde
dezakegu orain: bada faktorerik baldin tza tzen duenik berbaldi ekarri mota bat
edo beste hauta tzea? Eran tzuna baiezkoa da, badirela hurbileko testuinguruan
(ko-testuan), bataren edo bestearen alde eragiten duten faktoreak. Hiru eragile-mota
ditugu: sintaktikoak, semantikoak eta pragmatiko-diskur tsiboak. Jarraian
aurreneko biak ikusiko ditugu; beste biak, nagusiki, informazio soziodiskur
tsiboaz ari tzean ikusiko dira (ikus Andersen 2000: 201-210).
Alderdi sintaktikoak eta semantikoak aletuko ditugu jarraian:
– Sarrera-adi tz espezifikoak. Adi tz ba tzuk ZeBeren presen tzia eska tzen
dute ia beti. Hala: adierazi, adi tzera eman, aitortu, gaztigatu (A 56),
erregutu (A 472), eracu tsi (A 472), agindu, aldarrikatu, o tseguin
(A 415), ecusi… Izan ere, adi tzaren “rekzio-indarrak” edo gobernuak,
ZeBe aipa tze-adi tzaren balioa harrapa tzen du, eta mendeko marka sintaktikoak
eragiten, horrela aipua adi tzaren objektu dela argi eta garbi
uzten da. Ai tzitik, ZuBerekin, adi tza soilik marka tzaile da. Fun tzio fatikoa
du;
– Eragin dute, orobat, berbaldi-moduak eta denborazko osagaiek: izan ere,
kontakizunak, narrazioak, lehen aldiak... ZeBeri errazten diote bidea;
– Zehaztugabe edo indefinituek, eta baita autore askoren artekoak, ZeBeren
aldeko joera garbia dute: “ba tzuec diote… beste ba tzuec…”; “cenbaitec
dionez…” (C 497); “jaquin tsu ascoren iri tzia da…” (C 73);
– Ezezko esaldia izateak bideak zabal tzen dizkio ZeBeri: “E tziran atrebi tzen
esatera, balio zuala…” (A 60); “Eze tz dio Florenciaco Concilioac” (A 10);
187