Agirre Asteasukoaren "Eracusaldiac", sermoia ... - Euskaltzaindia

182
ARANTZA OZAETA
Izan ere, hor txe ditugu, lehenago gu txi baziren birtualak… prosopopeiak
ere. Ho ts, hildakoak eta joanik direnak hi tz egiten jar tzea. Fikziozko berbaldi
zuzenaren mota da, zeinetan bat jar arazten den hizketan, normalean arerio
bat, diskur tsoan hark duen ustezko posizioa hartuz. Prosopopeiaren ezaugarria
da irudipenezko asmoak transkriba tzen dituela, hau da, per tsonaia batek
egoera jakin batean izan li tzakeenak, baina ez dituenak izan, edo gaur izango
lituzkeenak, baina hilik dago eta, beraz, ez ditu izango. Prosopopeiaren forma
honi sermocinatio deri tzo:
[IV 97] “Badatorquio lasterca becatari gaisoari bere ordua, Norgana biurtuco
da becatari tristea trance onetan. (…) Biurtuco ote da Apostoluetara? Baña onec
esango dioe: Judasec saldu zuan Jesu-Cristo ogueita amar diruan, baña saldu dezu
ascoz merqueago. Saldu dezu i tz desonesto bategatic; saldu dezu queñada bategatic.”
(C 575)
[IV 98] “Ezagu tzen due au an arqui tzen diran doacabeac. Badaquie beste ascó
(bearbada becatari andiagoac) Cerura joan cirala, ceren garai onean cen tzatu, ta
biurtu ciran Jaunagana ; eta ay! esango due !! Ni emen, eta betico! betico! betico!
Betico au izango da ar bat, animari ozca bezala beti arico zayona, eta beñere ilco ez
dana. ( ) Bucatu naico du bere burua, eta o tseguingo die mendiai, eta ai tzai: amildu
zaitezte nigana: cadite super nos; baña alperric, ceren igues eguingo duan erio tzac an
arqui tzen diran doacabeetatic, dio S. Juanec: Mors fugiet ab eis (b)” (A 178)
Proposopeiaren indarra eta espektakulu linguistikoa oso kontuan hartzekoak
dira. Orobat, aipu asko dira birtulalak. Sermoilariak askotan jo tzen
du solaskidearen ezpainetan esan-beharko-lituzkeen hi tzak eta berbaldiak jartzera.
Esanarazi egiten dizkio gauzak. Erreparatu behar dugu hemen oso fenomeno
desberdinez ari garela hi tz egiten: alegia, gauza bat da norbaiten hi tzak
erabil tzea zitazio gisa, eta besterik norbait honako edo halako hi tzak esatera
behar tzea, eta, ondoren, esandakoa harena bali tz bezala –aipu gisa– ekar tzea.
Berbaldia ekar tzetik berbaldia ordezka tzerainoko bidea egiten da horrela.
Jarraiko adibideetan ikus daitekeenez, aipa tze horietan besteen hi tzen
ekar tze edo/eta irudika tze desberdinak ageri dira: ba tzuk lotuagoak, beste batzuk
askeagoak, badira egokituak, asmatuak ere, ezarriak beste ba tzuk… Erabat
per tsuasio diskur tsoari egokituak:
[IV 99] “Eta cer esango degu, queñada lo tsagarriac eguiteco oitura duenaz?
Añ lasayac, eta aberequiac dira cembait, non, obrazco becatuaz osteronceco guciac,
ecertan ar tzen ez dituen: ez det Jauna ecer seigarrengoan, esango due. Atozea,
eta ez ote dira izan queñada lo tsagarriac, eta araguien izenda tzea? Ez ote dira izan
musu, laztan, eta goyetaco uquierac? Oriec, bai Jauna, baña ez ditugu gauz oec