Agirre Asteasukoaren "Eracusaldiac", sermoia ... - Euskaltzaindia

AGIRRE ASTEASUKOAREN ERACUSALDIAC
Ager daitezke “X-n ahotan, esanetan, hi tzetan” bezalako formulak ere.
Berbaldi formulatuari gagozkiola, izan daiteke: a) zuzenekoa, edo b) zeharkakoa.
Goiko adibide guztiak dira berbaldi zuzenak. Hona zeharkako
adibide ba tzuk:
[IV 87] “Oraiñ dio, aspertu dala gaizqui vici tzez, eta confesio on batequin
jarri nai luqueala Ceruraco bidean; baña eztaqui noizdanic asico duan bere confesioa,
edo aurtasunetic, edo azquena eguin zuan Confesio generaletic, eta galdetzen
du, cer eguin bear duan.” (A 154)
[IV 88] “...ceren Luteroc beste heregia ascoren artean eracu tsi zuan bat gai
oni dagocana, esaten zuala, edoceñec, naiz guizonac, naiz emacumeac, duala confesioac
adi tzeco escua.” (B 343)
Berbaldi ekarria modu inplizituan ere “ager” daiteke, azaleko “markarik”
edo arrastorik gabe. Hau da, ez da marka tzen ekarria dela, ez eta hala izendatzen
ere; ho ts, adi tz iragarlerik gabe ager tzen da. Hala ere, esatariak adi tzera
eman dezake intonazio bidez, edota solaskideen tzako jakina eta ezaguna den
esaldi baten bitartez, memoria komuna lagun. Muturrunean hor txe ditugu
ironia kasuak, esaterako:
[IV 89] “Ezagu tzen ezpadezu arguiro, cembat diran, baña bai guchi gora bera,
esazu: onembeste bider guchi gora bera erori nin tzan becatu onetan, edo artan (e).
Ezagu tzen ezpadezu, cembat ciran, guchi gora bera ere, baña bai ba tzuetan erori
ciñala becatu onetan, edo artan, esan au, eta ongui esana izango da. Atocea, eta
neque au añ izugarria da, non ecin garaitu dezaquezun?” (A 151)
Norenak dira “guchi gora behera” horiek? Lehenbizikoa badirudi “bestearena”
dela; bigarrena esatariarena berarena da; hirugarrena, metalinguistikoa
da. Ohar hiruretan kur tsibaz marka tzen dituela.
Hurrengo adibidean kur tsibaz datorkigu berbaldi ekarria eta lehen pertsonaren
markarekin. BE asmatua izan edo oihar tzun hu tsa izan, “aipamen”
balioa ematen zaio, kur tsibek sala tzen dutenez:
[IV 90] “Ecusico dituzu asco, damu det Jauna esan arren, bio tzic ez duenac...”
(A 165)
Berbaldi ekarri inplizituaren presen tzia oso zabala da eta ondorio sakonekoa.
Memoriari eta konparti tzeari loturik dago genero homiletikoan. Aipua ez
marka tzeak ez du esan nahi inondik ere solaskideak ez dakienik aipua dela;
179