Agirre Asteasukoaren "Eracusaldiac", sermoia ... - Euskaltzaindia

AGIRRE ASTEASUKOAREN ERACUSALDIAC
Aurreko adibidean, ai tzitik, plano bakarra dugu, edo, hobeto esanda, bi
planoak enun tziatu berean ager tzen dira. Integrazio hori -(e)la a tzizki bidez
egina dago. Oraingo honetan, an tzekotasuna edo mimesia ez da forma mailan
egina, edukiaren gainean baizik. Bi enun tziazio enun tziatu berean genituzke.
Batetik, (A) segmentua “berbaldi ekoiztua” da; eta bestetik, (B) segmentua
“berbaldi ekarria”.
Ikus daitekeenez, auzian dagoena honako oposizioa da: ageriko enuntziazioaren
(berbaldi zuzenaren) eta enun tziazio ekarriaren (zehar berbaldiaren)
artekoa. Kontu hauek ondoko taulan laburbil daitezke:
1
Pertsona markak
2
Aditz denbora
3
Deiktikoak
(espazio/denbora)
4
Lexikoa,
“hizkuntza mailak”
Zuzeneko berbaldian, lehenengo hiru kategoriak fidel agertu behar dira:
per tsonak, denborak, deiktikoek abiaburuko egoerara bidal tzen dute. Norbaiten
hi tzak geurera ekar tzean ez ditugu, hala ere, alderdi guztiak zin tzo gordetzen,
eta aldaketarik handienak lexikoaren eremuan egiten dira, “esku-sartzeak”,
“interpretazioak”, eta abar, hor txe ager tzen dira. Gure corpusean ere
badugu horrelako adibide ugari. Bestalde, zeharkako berbaldiari dagokionez,
abiaburuko enun tziazioaren markak ezabatu egiten dira, eta esatariaren enuntziazio-sistemarekin
jarduten da. Baina egoera ez da beti garden-garbia. Esaterako,
kako txen bidez –edo beste marka ba tzuen bidez– gorde daitezke zuzeneko
berbaldiaren atalak zeharkako berbaldiaren barruan. Horrelako kasuei
eredu “bitar” edo “mistoa” deri tze. Adibidez: Lehendakariak esan du “oso
kontuan” hartuko dituela bakerako proposamen guztiak.
Modu honetan enun tziazio agerikoa egingo da goiko eskemaren eskuinetik
hasita: lexikoa da lehenengo gorde tzen dena, gero deiktikoak. Askoz zailagoa
dirudi sorburuko enun tziatuaren denbora sistemari eustea; per tsonamarkei
dagokienez, errepresenta tzen duen enun tziazioarenak dira marka
horiek.
Nolanahi ere den, ondo erreparatuz gero, eta hala ohar tzen du Kuyumkuyan
(2000) autoreak, bai berbaldi ekoiztua eta bai berbaldi ekarria, nozio erlatiboak
dira bi-biak. Halatan, litekeena da berbaldi ekoiztua berbaldi ekarri
bilaka tzea. Adibide asko jar litezke. Demagun, esaterako, argitara tzaile batek
argitara tzen duela idazle baten testu antologia bat. Kasu horretan, argitaratzailea
izango li tzateke esatari-bil tzailea (ho ts, irudika tzea egiten duena) eta
177