Agirre Asteasukoaren "Eracusaldiac", sermoia ... - Euskaltzaindia

138
ARANTZA OZAETA
– Forma inper tsonala, 3. gradua: “Azqueneco aldian uquitu ciran seigarren”
(B 164). “Izkuta tze” enun tziatiboa, koka tze inper tsonala; “Azqueneco
i tzaldian uquitu ciran zapigarren… Gaur uquituco dira...” (B 181).
– “NI”-rekin konbinaturik ager tzen da: “Orregatic ez ditut nic uquituco
i tsusienac...” (B 140). “Azqueneco i tzaldi edo Platican adi tzera eman
nuan… Gaur uquituco ditut Aguinte oen contra guertatu oi diran
cembait lapurreta”. (B 175). Baina NI-rekin hasitakoak gero GU bihurtzen
dira, esaterako “eta ba tzuec len uquitu ditut” (A 71) esan arren,
aurrerago “GU”rekiko koka tzen du egitasmoa.
– “GU”-rekin ere ageri da: “uquitu ditugu”/“genduan”, baita “uquitu dezagun”
ere. “Uquitu dezagun orain, cer aguin tzen digun zor tzigarren
Aguinteac”.
– “ZU”-rekin ez du agerrerarik: *uquitu zenduan/*uquituco dezu, eta
abarrik ez dago.
– “BEAR + DA” eta “BEAR + GU” agerraldiak dira gehien ager tzen direnak
(“Uquitu behar da” eta “uquitu behar degu”). Ez da ager tzen inoiz “BEAR +
NI” (*“bear deT” erakoa). “Azqueneco aldian i tzeguin nizuen Jaunaren… ;
gaur uquitu bear ditugu…” (B 221); “Orain uquitu bear ditugu…” (B
111; B 77; B 80; B 221); “Gaur uquitu bear ditugu…” (B 221).
– “NAI + det” da gehien ageri den asoziazioa. “Gaur uquituco ditut…”
Agerrerak ezezko forman: “Ez det uquitu nai emen (C 556).
– Orain, zerbait esatea komeni da izen-ordainen agerrera progresiboaren
eta regresiboaren inguruan. Beste hi tz ba tzuekin esanda, adi tz bat (uquitu
adi tza, kasu) erabil daiteke sermoia aurkezteko: “uquituco det” (adiera
progresiboan). Baina agertu daiteke adi tz hori hurrengo sermoian,
ho ts, lehenengo agerreraren osteko sermoian, modu honetan “uquitu
nuan”, “uquitu genduan” forman (adiera regresiboa). Gure irakurketatik,
arestiko erabilera bakoi tzak balio desberdina du: erabilera progresiboek
balio performatibo altuagoa dute; aldiz, erabilera regresiboek balio
deskriptiboa lukete gehiago. Bestela esanda, batetik, balio preskriptiboak
ditugu, eta, bestetik, deskriptiboak edo narratiboak.
Hona hemen erabilera progresiboen eta regresiboen adibideak:
[IV 1] “Gaur uquituco ditut, Aguinte onen contra egin oi dituen, becatuac.
Enzun arretaz”. (B 66)
Goiko adibide honetan erabilera progresiboa egiten da. Baina hurrengo
sermoia horrela hasten da: