inprimitzeko bertsioa PDFn - Armiarma

88
AUÑEMENDIKO LOREA
«Nik esan nituan gauzak urten dabe argitara, —zirautsan Portunek
etxerik etxe—. Arnoldo salduta egoan eta bere Sorterria saltzeko prest,
eriotzea etorri iakonean. Bakotxari berea emon bear iako, eta nik ezagututen
dot gaztetan Errizalea izan zala; baiña zartzara, bere alabeagaz txotxinduta,
Riktrudis andi ikusteagaitik, errege-usaiñekoakaz ibilteagaitik,
eta eliz-gizon arrotzaren esandeak entzunda, edozetara iarri zan. Eta Aita
eta Ama ill arren, Riktrudis petralak ez dau gero aztu gurasoen erakutsia,
eta ekarri deutsa orain Euskal-Erriari izugarrizko lotsaria eta kaltea.
Mendiola eta bere lurrak prankotarrenak izango dira gaurtik aurrera,
gure etxean geuri agitzera sartuko iakuz arrotzak, ekarriko deuskuez
euren oitura gaiztoak, eta agur gu eta gure gauzak, al dogunak al doguna
egiten ez badogu. Aitarren-seme altza bear gara danok, agiñak erakutsi
bear deutsaguz arrotzari, ez dau emen erbestekok oiñik ipiñi bear».
Egia ziñoan Portunek, Auñemenditarren iritxiz. Mendiolakoak
ondamendira eroien Euskal-Erria. Arnoldo salduta egongo zan, eta orregaitik
prankotarrakaz gudarik ez eban gura izan: Riktrudisek barriz lotsagarrizko
gauzea egin eban eta etxakon geiago Euskal-Errian sartzen itxi
bear. Eta Amandori? Amando bere, gizon ona zan baiña, erbestekoa zan
eta... Armandoren kontra ez ziran ainbeste azartuten euskaldun kristiñauak,
fede gaiztokoak bai; baiña Riktrudisen kontra danak ao batetik
itz egiten eben.
«Egundo olangorik! —entzuten zan edonun— Riktrudis orrek esne
epela zirudian baiña, berotu zan esnea, eta irakiñ eta gaiñez egin bere bai
Erriaganako maitetasunaren su-garra amatau arteraiño. Ainbat gaiztoago
beretzat. Bere izena lurrun artean ostendu da, eta erre eta ondaturiko
gauza bat dirudi».
Mendiolakoagaitik nok aterako eban arpegia? Ez egoan
Auñemendin orretarako ausardirik eukan gizonik. Bat bakarra izan zan,
Padar Koblakaria. Eliza aurreko enparantzan, gizon aserre askoren
erdian, asi zan Peru, Arnoldoren egitada andiak esaten, eta bere alaba
kutunaren ontasun barru-barrukoak erakutsi nairik; baiña koblakari
zarrak bere gaiñean izan zituan egurrak: batak io, besteak bultza, orkoak
lurrera bota eta angoak zapaldu eta makillatu, ill eben Peru gizagaoxia,
salkindarien lagun oker oskill bat zala eta. Gizon zarra ilteko asmogaz ez
eiakozan lenengoan asi; baiña Ozinbelzko morroi baten makilkadeak
illda itxi eban beintzat, eta zamaldako gizon guztien artean ez eutsan
iñok itzalilleari oratu. Kontrara: Koblakaria illda egoala ikusi ebenean,
ondo egin iako, —ziñuen danak— berea da errua, barritxu zitala ez izatea
biaño ez eukan».
Txomin Agirre
Ez zan, bada, Auñemendin Mendilakoaren aldeko gizonik geratu;
ez zan bat, ango euskaldun guztien artean, gauzak zelan ziran ikusi eta
astertuteko beregandedunik; erruki pixka bat gelditu iakonik ez egoan
iñor: dana zan aserrea, gorrotoa, kurruka eta zitalkeria.
Irakurlea: iatzi gaitezan Auñemenditik bera, itxi daiguzan emengo
negargarrikeriak, eta Ostrabento alderaiño goazen gu. An daukez
Adalbaldoren etxadikoak aberastasun ugariak; bere aide batzuk eta ogipeko
geienakaz Riktrudis ara ioan da, an Amando apezpikuak prankotar
dukea eta Mendiolako alabea bedeinkatu ditu gogoz eta poz-pozik, beti
alkarrenak izan daitezen.
Nok esan ondo gazte bein biotzeko atsegintasuna? Bata besteaganako
iaiorikoak izanda, uste-uste barik billatu eben batak bestea; ezagutu
ordurako maitetu ziran biak; ainbeste illebeteko bitartean ez eben ikusi
alkar; ikaraz egon ziran biak geiago lurrean ikusiko ete ziran bildurrez;
negar andiak egin zituan euskaldunak bere iauregiko bakartadean prankotar
ederra iñoiz ostera aurkituko ez ebalakoan; prankotarrak bere aldetik
ikara gogorrak igaro zituan Euskal-Erriko aingerua beste norbaitek
eroango eutsalakoan, eta orain, eragozketa guztiak kendurik, bata bestearen
besoetara etorri ziran, alkarganatu ziran biak beti-betiko.
Ezteguetarako batu ziranak bere aukeraz eta pozarren egozan.
Ostrabentokoak tint ondo eritxoen euskaldunari, bada Riktrudisek, bere
bakunde eta tolesgabetasunagaz prankotarren biotzak irabazi zituan, eta
bere dertasun, egokiera eta emaguri zintzoagaz guztien erregiña on bat
zirudian. Euskaldunak barriz, ikusi ebenean Adalbaldo eta bere aideen
Iaungoikotasun benetakoa, Riktrudis esku onetan iausten zala ziñuen,
eta ez zala izango errez Euskal-Errian bertan, beste alango gizon bat
billatutea. «Balekie gure aldean —zirautsen— Adalbaldoren etxadia
zelangoa dan, ezleuke gorrotauko iñok gaur legez; zerren gu,
Auñemendikuok, buru gogorrekoak izan geinkez, baiña biotz gogorrekoak
ez gara».
Ostrabenton egozanak Auñemendin zer igaroten zan ez ekien asko.
eurak etxetik urten ebenerako sosmau eben zerbait maitasunezkoa ez
zana, trumoi egunetan marboillean ikusten dan odei matasa baten antzera;
baiña trumoia laster igaroko zala uste izan eben. Euskal-Errira biurtuta
lenengo egunetan, bada Euskal-Errira ioateko ustetan egozan,
betozko illunen batzuk, erremuskadaren batzuk, ezin ikusiren batzuk
izango ziran: baiña Adalbaldoren zuzentasun ezagutu eienean euskaldunak,
prankotar gizon andia menditarren aldekoa eta euren lege eta ekanduzalea
zala ulertu eienean, Mendiolako ateak menditarrentzat len legez
89