inprimitzeko bertsioa PDFn - Armiarma
inprimitzeko bertsioa PDFn - Armiarma
inprimitzeko bertsioa PDFn - Armiarma
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
8<br />
AUÑEMENDIKO LOREA<br />
or Etxegoieneko zaldun gazte azkar eta izen andikoa; ara or Diego<br />
Etxalar eta Urdatzko Gonzalo napartarren gidari errimeak: ara or...<br />
—Alperrik diardun, Riktrudis. Esan dozan eta esango dozan gizon<br />
guztiak baiño izen andiagokoa da ire Aita, eta orregaitik, eta zartasunari<br />
emen gordeten iakon begiruneagaitik, berak nai badau, euskaldun gerralarien<br />
zuzentzaillea Mendiolako Arnaldo izango da. Eta nik neure senarra<br />
ondo ezagututen dot.<br />
Guda barri bat ostera, gure artean, guztiz erraz sortuten dan gauzea<br />
da. Eun urte oneetan guda bat amaitu orduko beste bat asi oi daroagu,<br />
or beeko prankotarrakaz, gu menderatu eta euren legeen azpian ipiñi<br />
gura gaituelako. Orañ berrogeta amaseiren bat ure 581garrengoan, iatzi<br />
ziran menditik gureak, otso amorratuen antzera, eta eroan zituen arerioak<br />
beterritik zear igesik gure lurretatik kanpora, artalde bat euren aurrean<br />
otsoak eroan oi daben era berean. Txilperiko II-garrena bialduta,<br />
Bladastes dukearen agindupean etorri ziran barriro: ugari etorri ziran,<br />
txiñurriak baiño ugariago, gure mendietatik euren etxadietarako zerbait<br />
eroateko asmoetan: baiña txiñurriak baizen erraz euskaldunen oiñazpian<br />
zapalduak izan ziran, eta Bladastesek galdu zituen betiko bere agintea eta<br />
bere izen andia. Bosteun eta larogeta seigarrengo urtean egin zan beste<br />
sarrera on bat; eta bosteun eta larogeta zortzian beste bat, gogorragoa<br />
eta obea, bada gureak eldu ziran Adurren ertzeraiño: an ikusi eben alkar<br />
Teobaldo dukearen ienteak eta eure Aitaren agindupekoak, an ezagutu<br />
eben Teobaldorenak zenbateraiñokoa zan menditarren besoa. Baiña ezin<br />
eben etsi: bosteun eta larogeta amalauan, Txildeberto Erregearen seme<br />
Teodoreto eta Teodoriko agertu iakozan ostera bere, iñoiz baizen indar<br />
geiagogaz, euskaldunai arpegi emotera: gureak ustakida geiegian egozan,<br />
eta ez ziran batu garaian eta bear ziran aiñan, eta prankotarren odolagaz<br />
erreka zabal gorriak egin bazituen bere, menderatuak zian ziran.<br />
Euskaldun bakotxak eun prankotarren kontra iardun eieban, eta milla listor<br />
bere, artz andi bat itoteko maikoa dira, guztiak bat egin ezkero.<br />
Orduko naigabea gizonen artean zer zan! Orduko negarra emakumeetan<br />
zelangoa!<br />
Egia esateko, ez ziran gero prankotarrok euskaldunakaz ain gaizki<br />
akindu: Jenial kondea izan zan emen erbestetarrak ipiñiriko agintaria, eta<br />
urte batzuetan beragaz bakean bizi izan giñan. Baina ez luzaroan. Etorri<br />
iakun gero beste agintari barri bat, Aighinam izenekoa, Sajontarra.<br />
Aserretu ziran gureak gizon orregaz, eta asi ziran errierta barriak.<br />
Aighinam gizon gogora zan, eta gogorrean gura eban agindu, baiña euskaldunagaz<br />
gauza on gitxi atera leike gogorrean. Aighinam kendu ebe-<br />
Txomin Agirre<br />
nean, bialdu euskuen Amando, gizon zuzuna, ona, eta euskaldunakaz<br />
gauza askotan bat egiten ekiana. Alanda guztiz bere, beti izaten genduan<br />
zerbait: ez zan Amando iatorriz euskalduna, eta emen, euskalduna izan<br />
ezik, atzerriko agintariakaz, doneak izanda bere, ez da egundo gauza onik<br />
izan. Oraingoa bere ez da ain txarra, baiña zerbait badarabilgu beragaz.<br />
Gaur goizean Pedro Mari gure otsein zar eta leialari deitu deutsat,<br />
Arnoldoren barriak iakitearren, eta Pedro Marik esan deust guda-zurrumurroa<br />
badala, zerren Ozinbelzko iauregian daukeen batzar bat euskaldun<br />
agintari askok eta Erebi mendirontz inguratu diran, Otxoak deituta,<br />
Urriña, Ziburu, Donibane, Getari, Bidart eta beste itxasaldeko iente<br />
biziak; eta beste aldetik, Ustaritz, Aitz-barren, Kanbo, Ezpeleta, Ioldi,<br />
Donesteban, Donibane, Garazi eta beste erri askotako mutill sendoak.<br />
—O! Zer negargarria dan, Ama, gizonak, anaiak izanik, alkarregaz<br />
beti gudetan ibiltea.<br />
—Ez dakin ondo, Riktrudis, zenbateraiño dan negargarria; ez dakin<br />
zein otza, zein bakarra gelditzen dan etxea, etxeko iauna gudetan dabillen<br />
bitartean! Zein luze eta tristeak izaten diran guda eretiko orduak<br />
bakartadean dagoanarentzat! Baiña nai eta naiezkoa da gu azpiratzera<br />
datozenen kontra guda egitea. Zek dakarz gure mendietan iente arrotzak?<br />
Zer galdu iake basoan? Zer deuseegu zor? Ezer galdu badabe,<br />
emongo iake billatzen dogunean: ezeren zorrik basdaukagu, emongo<br />
deutsago arpegia zorrari; baiña gure ekandu zar, oitura on eta txaboletako<br />
ienteai itxi daioela bakean: bego geldirik arrano goitarren abia, arpegiko<br />
narrua bere erpe gogorraren artean itxi gura ez badabe ikutzailleak;<br />
itxiu geldirik arkaitz-zuloetan bizi dan otsoari, bere agin artean zatitua<br />
izan gura ez badau prankotarrak. Bizi bitez arrotzak ordu onean euren<br />
erri beietan nai daben erara; baiña itxi daiguela guri gure baso-errian.<br />
Beian betarrak, goitarrak goietan, bakoitza bere tokian.<br />
Emengo emakume bakotxa leioi eme aserratua biño aserreago iarten<br />
da erbestetar gudaria ikustean. biotzean naigabea eta begietan malkoa<br />
dodazala, neuk, Riktrudis, neuk berotu ditut askotan etxe onetako gizonak<br />
erbestetarren kontra ioan eitezan; neuk, emakumea, emaztea, gurasoa,<br />
Ama izanik! neuk biraldu ditut prankotarren kontra neure senar maitea<br />
eta neure seme kutunak.<br />
—Arriturik nauka, ama, zuk Euskal-Erriari izan deutsazun maitetasunak.<br />
—Baiña gaur, —iarraitu eban andra Luziak, Riktrudisen esanari<br />
iaramonik egin baga—, negar asko egiña nazalako, edo neure sanetan<br />
odolak otzitu iatazalako, edo eu, Riktrudis, lurrean bakarrik gelditu ez<br />
9