inprimitzeko bertsioa PDFn - Armiarma

54
IX
ZURRUMURRU GAIZTOA
AUÑEMENDIKO LOREA
Egin, gizon zintzo eta errimeak, egiñ ondo, al dozuen giñoan zuen
Sorterriari; ipiñi bere alde zuen biotza, zuen adimena eta besoa; igaro
zuen bizitza guztia ainbeste maite dozuen Lurra ostendu eta gorde naian;
estanda egin eta urkatu, bere izena izenik maitegarriena legez begiratua
izan dediñ erbestekoen artean; baiña ez erritarren aldetik sari on bat itxaron.
andia bazara, ezingo zaitue ikusi eta iango deutsuez azpiak zuek aiña
ez diran gizonak; txikitxoa bazara, ezereztzat eukiko zaitue zistriñ, doillor,
urruingarri eta billuts guztiak: ori izango da ezagututen zaituen
danak zuentzat biotzaren erdian gordeko daben saria. Izan leiteke, beta
onaldi batzuetan, besterik eziñean eta ondamuz beterik, zuen egitadaren
bat txalotua izatea, kanpotik; baiña ez da biltz barruan txalorik izango:
an, tolostura artean gorderik egongo dira gorrotoak, eta urtengo dabe
ondo deitsuen eraldi batean, subeak trumoi egunetan edo saguzarrak ilunabarrean
urteten daben antzera.
Aitzaki txikiak bearko dira orretarako, uskeria bat izango da naikoa.
Olan gertau iakon Mendiolako Arnoldori. andia zan bere izena
Auñemendin, Euskal-Erriari on ugariak egin eutsazan, irakurleak dakian
gisan, adiskide asko zituan, uste zanez. Baiña usteak ustean gelditu oi dira
sarri. Asi ziran ienteak ortik eta emetik bata eta bestea esaten: batzuk,
lotsagaldukoenak edo biotzik baltzenetakoak, salkindaria zala Arnoldo;
beste batzuk, alabea ezkontzeagaitik prankotarren adiskide zala, norbaitek,
Mendiolakoa, beti izan zala arro andi bat, eta oraiñ, bera ezertarako
gauza ez zanean, prankotarrakaz gudarik ez ebala nai, bere izenaren argitasuna
iñok illundu ez eian.
Eta zurrumurrua, Baionatik asi eta Aramitzeraiño zabaldu zan
bereala, eta estaldu eta aztu-eragin ebazan Arnoldoren egitada andi,
ospetsu diz-dizariak, odei matasa baltzak illargi ederraren erraiño gozoak
estaltzen dituan gisara.
Mendiolako iaunaren kontrako salgaistak non-nai entzuten ziran: au
zana, ori zana, nik banekiana, nik esaten nebana, bere morroiakgandik
iakinikoa zana: danak euken Arnoldoren izen garbiari loikeri apurren bat
bota bearra.
Baiña gauza bi agertu nai ditut emen: bata da siñismen gaiztoak
zirala okerrenak Arnoldoren kontra; bvestea, andre Luzia eta
Txomin Agirre
Riktrudisegaitik iñok ez ebala ezer esaten: gizona ei zan erruduna: besteak
gizonaren ioskaiñeak.
Non ziran orduan Arnoldogaitik arpegia aterako eben adiskideak?
iñondik ez ziran agiri. Askok, sinistu eben Mendiolakoagaitik esaten
zana, gauza txarrak laster siñistuten dira eta; beste asko poztu egin ziran,
siñistu ez arren, bada gizon bnaten kalteak askoren poza ei daroa bere
atzetik.
Baiña gizon guztiak ez dira txarrak eta siñiskorrak bere ez; eta bat
edo beste iarri ziran orraitiño euskaldun gidari zarraren alde. Ondo ordu
txarrean eurentzat: bada eurakgaitik bere esan ziran iñoiz entzun ez ziran
lango gauzak. Ubero txotxinduta egoala aspaldietan bere; Pedro Mari
ogipeko zuri guzurti bat zala, ugazabagaz ondo eukiteagaitik sudurra
ebaten itxiko leukeana. Amando barriz, iakiña! mundu guztiagaitik ondo
esaten ekiana zan, eta ganera zerbait aterako eban Mendiolatik bere elizetarako.
Uberori barre egiten eutsen bere erako nagusiak; Pedro Marik
ia arpegiko narrua galdu eban iai bazkalaurre baten bere lagun artean:
zanbroz eta atzamarkadaz beteta ioan zan egun batean txera; apezpikoaren
iakituri eta donetasuna ez ziran naikoa Auñemendiko euskaldunen
artean sartu zan itxumena kentzeko.
Gizona aldakorra da berez; baiña txarretik onera nekez biurtuten
da, onetik txarrera erreztasun andiagaz. Orregaitik Ozinbelzko batzarrean
Arnoldo euskaldunik onenentzat eukeen gudariak eurak, andik
egun gitxira salkindari gaizto bat zala ziñoen.
Nondik baiña urte ete eban Arnoldoren kontrako salgaista oker
bidebagakoak? Ez da beti errez izaten, olango ipuin dongeak bere iturburu
eta abia nun eukiten daben erantzutea, baiña oraingoan badakit nik.
Portun eta Loperengandik etorren dana. Portunek iakin ebanean
Arnoldo eta Riktrudisek prankotarra Amandoren etxdan ikusi ebela,
egonzan barriro Lopegaz lenagoko batean alkarregaz ikusi genduzan
tokian bertan, Lopek esan eutsen Ozinbelzkoari bere gorantziak zertan
artu zituan Riktudisek eta zelan prankotarrarenak; eta ori izan zan naikoa,
aora etorri iakozan biraorik ikaragarrienak esan eta gero, Otxoaren
semea kurruka billa asteko. Bekian zelan emon zeitekean dxastadarik
andiena Arnoldoren biotzean: euskaldun gaiztoa zala zabalduta, diruak
edo andinaiak okertu ebala adierazoten emon eta. Orretarako gogoratu
iakon errez eta ugari billatuko zituala laguntzailleak gudarako gogoagaz
egozanen artean, Riktrudisen eskua ukatu iakuenean artean, Kristoren
legekoak nagusitzat ezin ikusi zituenen artean, Arnoldoren aginpideagaitik
ondamuz beterik bizi ziranen artean, argitasun gitxiko iente siñisko-
55