Didakhe Jan-Feb 2008 - Aizawl Theological College

Didakhe Jan-Feb 2008 - Aizawl Theological College Didakhe Jan-Feb 2008 - Aizawl Theological College

atcmizoram.org
from atcmizoram.org More from this publisher

DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong> 1<br />

Vol. XXXVII No. 1 <strong>Jan</strong>uary-<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong><br />

<strong>Didakhe</strong><br />

Zir la<br />

A<br />

Hril La<br />

T C<br />

Zirtir Rawh<br />

Mihring leh Sual Thu ........ p 21<br />

A Bi-Monthly Journal of Christian Thought, Life and Work


2<br />

DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong><br />

Vol. XXXVII No. 1. <strong>Jan</strong>uary-<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong><br />

Editor : Rev. Dr. C. Lalhlira<br />

Ph. 2361685 (R) 2361134(O)<br />

Joint Editors : Dr.T.Vanlaltlani<br />

Rev.K.Lalhmingliana<br />

Rev. Lalchungnunga<br />

Rev.H.Lalrinthanga<br />

Manager: Rev. L.H. Rawsea<br />

Ph.2362087<br />

(Kum khat lâk man:Ram chhûngah Rs.30)<br />

A chhûnga thu awmte<br />

Phêk<br />

1. Editorial ......................................................................................... 3<br />

2. Keimahni ....................................................................................... 6<br />

3.Mizo Kristiante mamawh – Taihmakna : Rev. Lalfakzuala........ 9<br />

4. Lal Isua Eng chu zui rawh : Rev. Dr. C. Lalhlira ....................... 17<br />

5. Mihring leh Sual Thu : Rev. Rosiamliana Tochhawng ............... 21<br />

<strong>Didakhe</strong>-a thu chhuahte hi ATC emaw Editorial Board emaw<br />

ngaihdàn a ni kher lo.<br />

Published by the <strong>Didakhe</strong> Board, Aizâwl,<br />

Post Box 167, PIN - 796001, Mizoram


DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong> 3<br />

Editorial ....<br />

Kan LALPA kum, kum sanghnih leh kum riatna kum thar<br />

chu kan lo thleng leh ta der mai. <strong>Didakhe</strong> chhiartu zawng zawngte<br />

kum thar chibai kan buk a che u. Kum liam ta kha <strong>Aizawl</strong> <strong>Theological</strong><br />

<strong>College</strong> tan kawng hrang hrangin kum pawimawh tak, a \ha zawng leh<br />

a chhe zawnga hriatreng tur tam tak a awm a. Kan zirtirtu mi paliten a<br />

rualin Doctorate Degree an la a. An zinga mi Rev. Dr. Vanlalthlana chu<br />

degree a dawn hnu rei lo teah a cancer tih hriatchhuah a ni a; rei pawh<br />

enkawl hman lohvin Pathian hnenah min kalsan ta mai a. Kan zirlaite<br />

zingah pawh chhungkhat hnaivai tak tak sun an awm nual mai. <strong>College</strong><br />

programme chu a kal zel a. Aijal <strong>Theological</strong> School hawn \an 1907<br />

a\anga chhutin kan <strong>College</strong> chu kum za lai a lo tling ta a. Mizoram<br />

Presbyterian Kohhran Synod remtihnain (SEC 193:32; Synod 2005, Gen.<br />

56) November ni 22-24, <strong>2008</strong> khan ropui taka lawm a ni a. Hemi denchhen<br />

hian lehkhabu \ha leh \angkai tak tak pahnih – Dictionary of <strong>Theological</strong><br />

Terms leh Mizoram Presbyterian Church : A History of Departments te chu<br />

chhuah a ni bawk a. Mizoram Gospel Centenary Building tualah<br />

Centenary hriatrengna lungphun (monument) mawi leh nalh \ha tak<br />

phun a ni bawk. Mizoramah mumal taka Pathian thu zirna (formal<br />

theological education) kum za lai a lo tling ta hi thil chhinchhiah tlak<br />

tak a ni a. Kan kohhran unau dangte pawhin min lawmpui thiam hle a,<br />

a tihzia takzet a ni.<br />

Kum 2007 Synod a lo thleng a, kan <strong>College</strong> hotute pathum lai –<br />

Principal, Registrar leh Rev. K. Lalrinmawia–te chu <strong>College</strong> chhuahsan<br />

tur an lo ni a. Chutih rualin Rev. Dr. Roger Gaikwad chu ATC Principal<br />

atan an thlang leh hlauh mai a, a lawmawm khawp mai. Chu bakah<br />

zirna sang zawk bei kan zirtirtute Rev. Tlanghmingthanga leh Rev. K.<br />

Lallawmzuala te an lo haw leh dawn tawh a, Rev. R. Vanlaltluanga M.<br />

Th. (Counselling) pawh a zir zawh huna ATC-a awm tura tih a ni bawk.<br />

Kan hotu chhuak turte pahnih hi chu kan hriat lawk sa–Synod<br />

Moderator leh kum upat pension-a kal tur an ni a. Pakhat erawh chu<br />

<strong>College</strong> zirtirtu ni tura Master Degree pawh nei, chhuak mai tura kan la<br />

rin loh a ni. Amaherawhchu, a reltuten a \angkai lehzualna tur<br />

rawngbawlna an hria niin kan ring a, kan lawmpui khawp mai.<br />

Kan Principal Rev. Dr. H. Vanlalauva hi ATC-ah kum 1981 a\ang<br />

khan zirtirtu hna a thawk a. ATC-a a awm chhung hian mawhphurhna


4<br />

DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong><br />

hrang hrang: Librarian, Calvin Study Centre Director, <strong>Didakhe</strong> leh<br />

Mizoram <strong>Theological</strong> Journal Editor hna te a chelh a. Term hnih chhung<br />

ATC Principal atana thlan a ni bawk. Synod Moderator a nih tak avangin<br />

a term hnuhnung chu kum khatin a pum ta lo. Pu Auva hi mi \ha, taima,<br />

mi dangte zahthiam tak a ni a. Nem tak, nghet tak siin mi a dawr a, a thu<br />

awih loh hi a har thei hle! Midangte a dah pawimawh thiam em em a.<br />

Eng emaw tih nikhuaa chaw eiho tum pawh hian hotu pa bere ti lovin<br />

mi dang hnung a chuh tlat \hin. <strong>College</strong> Principal a nih chhung hian<br />

kawng hrang hrangin ATC-in hma a sawn nasa hle a. Faculty<br />

Development (zirtirtu chher) kawngah pawh a hun chhungin mi pariat<br />

laiin Doctorate an zir a, M. Th. zir pawh engemaw zat an awm. Mahnia<br />

thil tih vek tum lovin a huhova lungawi tlanga kan thawhho dan tur a<br />

zawng thiam hle a, <strong>College</strong> campus himna leh \hatna turah pawh<br />

thawktu zawng zawngte lungawi theihna tur ang berin mi kalpui a<br />

tum \hin. Hetiang mi, kum kua lai Principal-a kan nei hi Pathian leh<br />

Mizoram Presbyterian Kohhran Synod chungah kan lawm hle. Synod<br />

Moderator hna pawh dam leh hrisel taka tlin leh zo taka a tluan chhuah<br />

kan duhsakin Pathian hnenah kan dil sak reng dawn a ni.<br />

Rev. Chuau\huama, kan <strong>Didakhe</strong> Editor ni reng \hin, ATC<br />

Registrar a\anga pension ta hi kum upat hnuah Pathian thu a zir a,<br />

pastor hna biala thawk lova a hun neih chhun ATC-a hmang zo a ni.<br />

ATC hmun thara Hostel Warden hmasa ber a ni. Ani hi mize hausa tak,<br />

John Chrysostom-a an sawi anga aw ropui tak nei a ni a. Mahni ngaihdan,<br />

\ha leh dik nia hriat, huai tak leh chiang taka sawi thiam, zir chiana hriat<br />

theih chi a nih chuan hriat vek a tum emaw tih mai tur khawpa zir peih<br />

a ni. Pathian thu harsa a\anga zu chungchang te, Churachanpur nula<br />

zaithiam chanchin thlengin a hrut peih a. A sawi thiam leh a ziak thiam<br />

hi a mizia ti hausa tu a ni. IAS exam leh Law subject a lo beih sil ve nualte<br />

chu a \angkai zawngin a hmang a, ATC-a a awm chhungin dan-tesep<br />

(by-laws) tam tak kan siam a, a \angkai hle. Hun vawn dik ngai<br />

pawimawh tak, mahni hna chu tihtura pek a nih tawh a, amahin a<br />

pawm tawh a nih chuan zuzi san tum lo, tlin tak leh fel taka puitlin \hin<br />

mi a ni. ATC Durtlanga kan insawn hlim khan in luah tur awm hmasa<br />

luah tu-ah a \anga, a nun zawng zawng hi ATC tan a hmang a ni ber mai.<br />

A miziaah mi tum tlang, thu chheh mawi tum lo mi, a ruh langa sawi<br />

bawl bawl a nih avangin ral khata lo hretute chuan an tawng fo \hin. A<br />

lehkhabu ziak Nilai leh Beihrual Thupui pawh chutiang mi ni awm tak<br />

\henkhatten an hal hial kha! Mahse, Pu Chuaua hi mi zakzum, mi dang


DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong> 5<br />

a biak pawha an hmel tak en ngai lo, mi inthlahrung tak a nihna lam hi<br />

sawi ila mak an ti mai thei. Chanchin tam tak sawi tur a nei a, mahse,<br />

keini chuan kan sawi duh chu ATC tana a hriatna, a ngaihtuahna, a<br />

thiamna zawng zawng theihtawpa a pe kha kan lawm a, Pathianin<br />

hetiang mi ATC tana a lo ruat leh Mizoram Presbyterian Kohhran Synodin<br />

ATC-a a lo dah hi kan lawm takzet a ni. Pathian awmpuina dawng zel<br />

turin kan duh sakna kan hlan e.<br />

Rev. K. Lalrinmawia hi a tlangval lai a\anga ‘Kungi pa’ tia koh<br />

duat a ni nain fapa pahnih a nei a, fa nu an nei ta hrih lo. ATC-ah kum<br />

nga zet a thawk hman a. Mizo pa dik tak kan tih ang hi a ni ber awm e.<br />

Mi inthlahrung thiam tak, mi tlawmngai, mi dangte veng thawng thiam<br />

tak leh aia upate zah thiam leh ngaichang thiam tak a ni. Ram siam<br />

\hatna lam vei tak, mi chan chhe zawkte dinhmun hriatpui thiam tak a ni<br />

a. Rual pawl thiam, \halaite lawm hlawh tak a ni a, thuziak mi leh sawi<br />

thiam a ni bawk. ATC-a la awm zel tura kan la ngaih laiin Synod Ramthar<br />

Board lamin a rawngbawlnaa a \angkaina tur dang an lo hria a, Guwahati<br />

Mission Field hawn thar turah Field Secretary atan an rawn ruat ta<br />

nawlh mai. ATC lamah chuan la ui hle mah ila, rawngbawlna hma thar<br />

la atana itawm, thlahfal ngama ngaih niin an hmu a nih kan ring a, ui<br />

tak chungin kan thlah ve ta mai a ni. A rawngbawl zelna turah Pathian<br />

awmpuina leh tih chakna kan duhsakin kan \awng\aipui zel dawn a ni.<br />

Tun hma a\angin ATC-a thawktute hi Synod hruaitu-ah leh hna<br />

pawimawh dangah lakchhuah an lo ni fo \hin a; Senate of Serampore<br />

<strong>College</strong> lama hotute pawhin Principal inthlak zing min ti deuh niin an<br />

sawi \hin. Hetiang a nih avang hian eng emaw chen a\ang khan ATC-a<br />

thawktute hi sawn chhuah fo loh deuh tur angtein siam a ni a. Hei hi<br />

zirna ngawr ngawr ngaihtuah chuan a \hat hmel viau laiin hna dang<br />

atana \ha tur chu sawn chhuah ve theih hi a \ha ve tho a ni ang chu, kan<br />

hotute pawh sawn chhuah an ni leh \hin. Engpawh ni se, a hmasa an<br />

chhuah avangin a tharin thiam lo leh khawr bik lutuk turah chuan ngai<br />

lo phawt ila. Kan Kohhran hruaitu pakhat chuan, “Rawngbawltu hmasate<br />

an chawlh dawnin kan ui a, an hna chhunzawm kan huphurh \hin. Mahse,<br />

tupawhin Kohhran rawngbawlnaa mawhphurhna hi chelh se, mahni thiam dan<br />

leh theih anga kan thawh hi a lo \ha ve chawp mai a ni,” a ti a. ATC pawhin<br />

min chhuahsantu kan hotute hi ui hle mah ila, a tih ngaihna dang awm<br />

chuang hek lo le, a la awm zel turten kan thiam ang leh theih ang angin<br />

an hna kan chhunzawm ve mai poh a ni ang chu!


6<br />

DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong><br />

KEIMAHNI<br />

1. Synod <strong>2008</strong> leh ATC: Mizoram Presbyterian Church Synod<br />

(Inkhawmpui) <strong>2008</strong> Electric Venga neihah ATC zirtirtute kim takin an tel thei a,<br />

a lawmawm hle. Hetah hian kan Principal Rev. Dr. H. Vanlalauva chu Moderator<br />

a ni a. Hneh takin inkhawmpui a kaihruai a, Agenda a tam hle na a, kar leh lam<br />

kai ngai lovin min zawhpui thei a; palaite pawh lungawi takin a siamin kan hria<br />

a, kan chhuang khawp mai. He inkhawmpuiah hian ATC dinhmun enthat chu<br />

sawiho a ni nain kum leh Synod-a enthat leh turin dahthat a ni. Rev.<br />

Chuauthuama chu kum upat pension-a kal tur a nih avangin ngaihhruina<br />

certificate hlan a ni. ATC-a Lecturer Rev. K. Lalrinmawia chu Synod Ramthar<br />

Board lamin Field Secretary turin an ruat a. Rev. Tlanghmingthanga, tuna<br />

Serampore <strong>College</strong>-a zirtirtu leh Rev. R. Vanlaltluanga (M. Th.) Couselling) zir<br />

mekte chu ATC zirtirtu atana ruat an ni bawk.<br />

2. Study Tour: Kumtina kan tih thin dan angin ATC final year zirlaite chu<br />

Rev. B. Lalnunzira hovin India ram khawpui Kolkata, Chennai leh Bangalore te<br />

tlawhin ni December ni 17-27, 2007 chhung khan an zin a, hmun pawimawh<br />

leh hmuhnawm tak tak te an tlawh a. Chennaiah phei chuan Church of South<br />

India Madras Diocese-in an Bishop hovin duat takin an lo thleng a. Chu bakah<br />

Ecumenical Christian Centre Whitefield, Bangalore-ah Seminar an zu chhim<br />

bawk a, hlawhtling takin December ni 27 khan an lo haw leh ta.<br />

3. ATC Principal Thar Dah Nghehna: Rev. Dr. Roger Gaikwad chu Synod<br />

Executive Committee-in ATC Principal ni turin a thlang a. <strong>Jan</strong>uary ni 7 Chawhma<br />

lamin Principal kal chhuak ta hnen atangin mawhphurhna a la a; he mi ni vek<br />

chawhnu dar 3:00 khan ATC chapel-ah a dah nghehna (installation) inkhawm<br />

urhsun tak chu neih a ni. Hetah hian Synod <strong>Theological</strong> Board Member te, ATC<br />

Faculty leh Zirlai awm remchang apiang an tel a; kan hnaih ber leh kan lawina<br />

Leitan South Kohhran Hruaitute pawhin min rawn telpui bawk. Rev.<br />

Lalhmangaiha, Senior Executive Secretary, <strong>Theological</strong> Education changtu chu<br />

Chairman leh Principal dah nghettu a ni a, Upa R. Zatlaia’n tawngtaisakna a<br />

hmanga, Rev. C. Vanlalhruaia’n malsawm tawngtaiin hnu a khar a. Dr. Roger-a<br />

hian amah dahngehnaah hian (Mizo twang) thu sawiin, Principal-a ruat a nih<br />

chu Pathian rem ruatah a ngaih thu leh, Kohhranten amah ring tawka Principala<br />

an thlang chu lawmawm a tih thu a sawi a. Hebrai Bung 12: 1-2 chang thlanin,<br />

Kohhran rawngbawlhna chu a huhoa thawh chi a nih thu te, chhumpui anga<br />

min hual veltu kan hotu hmasate leh Kohhranhote min thlirtu an ni a, phawkhai<br />

rual taka rawngbawlnaa tlanho turin thawhpuite a sawm bawk.


DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong> 7<br />

4. Kum Thar Inlawmna leh Inthlahna: ATC zirlaiten mahni khaw lama<br />

Krismas chawlh an hman hnuin <strong>Jan</strong>uary ni 9 khan an rawn lut khawm leh ta.<br />

<strong>Jan</strong>uary ni 11, <strong>2008</strong> khan kum thar inlawmna thingpui inho a ni. Hemi ni vek<br />

hian kan hotu kal chhuak tur Rev. Dr. H. Vanlalauva te, Rev. Chuau\huama te,<br />

Rev. K. Lalrinmawia te kan thlah nghal.<br />

5. Mawhphurtu Ruat Tharte: Synod <strong>Theological</strong> Education Board <strong>Jan</strong>uary<br />

ni 4, <strong>2008</strong>-a thukhawm chuan ATC mawhphurhna chelhtu a ruat thar a. Vice-<br />

Principal atan Professor Vanlalchhuanawma chu a term hnihna atan a ruat leh a;<br />

Rev. Dr. C. Lalhlira (Associate Professor) chu Registrar atan a ruat bawk. Hemi<br />

bakah hian Dr. T. Vanlaltlani (Associate Professor) chu Director, Lay <strong>Theological</strong><br />

Education term khat dang atan a ruat nawn bawk. Lay <strong>Theological</strong> Education hi<br />

Mobile <strong>Theological</strong> School leh Bible Ralchhan School hmanga kalpui mek a ni.<br />

6. <strong>Didakhe</strong> Editor Thar: Kan editor tanglai Rev. Chuauthuama a lo chawlh<br />

tak avangin hun eng emaw chhung Editor hna lo thawk turin ATC Faculty<br />

chuan Rev. Dr. C. Lalhlira chu a ruat a; ani hi June 2000–April 2002 chhung<br />

khan <strong>Didakhe</strong> editor hi a lo ni tawh.<br />

7. ATC hotute rawngbawlna: ATC zirtirtute ktp leh kohhran hmeichhia<br />

bial inkhawmpuiah heng hmunah te hian thusawiah sawm an ni:<br />

Bial KTP-a kalnate:<br />

Rev. Dr. Vanlalchhuanawma – Lungdai Bial Nisapuiah<br />

Rev. Dr. Vanlalnghaka Ralte – Lallen Bial, Kawnmawiah<br />

Rev. Lalchungnunga – Leitan Bial, Leitan Ramthar<br />

Rev. L.H. Rawsea – Khuangleng Bial, Vangchhiaah<br />

Rev. Rosiamliana Tochhawng – Viavakawn Bial, Huntharah<br />

Bial Kohhran Hmechhiaa kalnate:<br />

Ms. P. C. Laltlani – Khatla Bial, Khatlaah<br />

Dr. T. Vanlaltlani – Biate Bial, Biateah<br />

Rev. B. Lalnunzira – Kolasib Diakkawn Bial, Diakkawnah<br />

Rev. Rosiamliana Tochhawng – Sumsauih Bial, Sumsuihah<br />

Dr. T. Vanlaltlania chu <strong>Jan</strong>uary ni 21-22, <strong>2008</strong> chhung khan Programme of<br />

Dalits-Tribal Interface , Jorhat-a neihah ‘Liberative Hermeneutics in Dalit Tribla<br />

Inbterface’ tih paper a chhiar. Rev. Lalfakzuala pawh <strong>Jan</strong>uary 17-22, <strong>2008</strong> khan<br />

Nagpur-ah Re-Reading the Bible Programmme hmangin a kal bawk.<br />

8. <strong>College</strong>-in Thilpek a dawng: Biate Pastor Bial Kophhran Hmeichhia<br />

chuan Silver <strong>Feb</strong>rary ni 8-10, <strong>2008</strong> khan an lawm a. He an Jubili lawman<br />

hriatreng nan hian ATC tan Rs. 3000/- (Sangthum) an Jubili lawmpuia kal ATC<br />

zirtirtu Dr. T. Vanlaltlani an rawn hawn tir. Kan lawm e.


8<br />

DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong><br />

9. Workshop leh Seminar: <strong>Jan</strong>uary 15-19, <strong>2008</strong> khan ‘National Workshop<br />

on “Theologiging Tribal Heritage: A Critical Re-look,” chu ATC-ah kan thleng.<br />

He workshop hi Indian School of Ecumenical Theology, Ecumenical Christian<br />

Centre, Whitefield, Bangalore leh Presbyterian Church of India, Shillong te<br />

buatsaih a ni a, A senso sum rawn tum saktu chu Council for World Mission<br />

(CWM), London a ni. Kan Synod hmingin ATC-in kan lo thleng thung. CWM<br />

office atang hian Ms. Elizabeth Joy, (Indian Tamil) Executive Secretary, i/c Asia<br />

& Africa chu a lo kal. Indian School of Ecumenical Theology atangin, an Dean<br />

Dr. Hrangthanchhungi (<strong>Aizawl</strong> Dawrpui Vengthar – Bangalore-a awm) a lo tel<br />

bawk. PCI Administrative Secretary-te pahnih Rev. Laldawngliana leh Rev.<br />

Lalramliana Pachuau te pawhin min rawn uap bawk. National Workshop a ni<br />

bawk a, India ram ril lam atangin Dalits leh Santal palai te, Bangladesh lam<br />

atang tein an lo kal a. Palai tam berte chu India Hmarchhak tlang mi hnam chi<br />

hrang hrang – Garo, Khasi, Kuki, Mizo, Naga, Vaiphei, te an ni. Heng palaite hi<br />

kohhran pawl hrang hrang – Roman Catholic, Baptist Kohhran, Church of<br />

North India, Lutheran, Salvation Army, Presbyterian Church of India aiawhte<br />

an ni. Bishop/Pastor te, Social worker te, Laymen/women te, <strong>Theological</strong> Zirtirtu<br />

leh zirlai te an ni. Kalkhawm erawh chu mi 70 vel zet chauh an ni. He Seminarin<br />

a tinzawn ber chu Hman hnufual tia an sawi Tlang mite leh Dalits /Adivasis<br />

te hi hnam chak leh thiltithei zawkten an awp beh avangin an hnam rohlu tam<br />

tak – hnam zia te, tawng te, thawnthu leh pi-pute rohlu tam tak a bo tawh a.<br />

Chungte chu zir thar leh a, Pathian thu chhuina leh sawi leh zirtirnan te, hnam<br />

lungphum sawhngheh nan te a tangkai theih dan tur zir ho a ni.<br />

Workshop tawp dawn ni <strong>Jan</strong>uary 18 khan North East India Christian Council<br />

(NEICC) in ATC-ah tho Chanchin Tha hril dan Enthatna ‘Seminar on “Rethinking<br />

Mission Strategies” an nei ve bawk a. India Hmarchhak Kohhran inzawmkhawm<br />

palai mi 20 vel zet an kal khawm a. He Seminar pawh hi Synod hmingin ATCin<br />

kan thleng.<br />

Heng workshop leh seminar ATC-in a thleng thei hi a lawmawm hle. A<br />

buatsaihtuten <strong>College</strong>-a an rawn thlentir pawh hi lawmawm tak a ni. Kan<br />

zirlaiten hneh takin a tul apiang an buatsaih a, mikhualte pawh theih ang<br />

angin kan lo duat ve a, khaw vawh lai a ni chungin lungawi takin an tin a, kan<br />

lawm khawp mai. ATC hi miin seminar, workshop leh retreat neih nan te an it<br />

thei hle thin a, mahse zirlaite chawlh lai a nih loh chuan mikhual riahna tur te,<br />

bual in te kan nei tha lo hle a, class room leh inthiarna te hi riah chilh tur chuan<br />

a remchang chiah si lo a. Chuvangin conference hall sak kan tum hi sak puitlin<br />

thuai thuai theih a chakawm khawp mai.<br />

ooooo


DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong> 9<br />

MIZO KRISTIANTE MAMAWH – TAIHMAKNA<br />

Rev. Lalfakzuala<br />

“Mihring sum hlu chu taihmak a ni” (Thufingte 12:27)<br />

Mizo Kristiante mamawh ber pakhat chu taihmakna hi a ni.<br />

Taihmakna hi nunphung leh zia-a bet nia sawi theih a nih laiin zir theih pawh<br />

a ni. Khawvelah hian engthil pawh hi zir theih loh a awm meuh lo. Chuvangin<br />

taihmakna pawh hi nunphunga nei turin kan inzirtirin kan inkaihruai thei a<br />

ni. Taihmakna kan tih hian intodelhna nen pawh sawi hran theih a ni lovang<br />

a, thawhrimna tih nen pawn lak hran theih a ni bawk lovang. Mimal,<br />

chhungkua leh ram thawkrim leh taima chu an dingchhuak \hin. Kan thupui<br />

zir a\ang hian taihmakna leh intodelhna kawngah pen khat tala hma kan<br />

sawn chuan kan tum a hlawhtling a ni ang a, kan khawtlang pawhin hma a<br />

sawn phah ngei bawk ang.<br />

Kan taihmak a \ulna chhante<br />

Taimak a \ulna chhan kawng tam tak sawi tur a awm thei ang a, a<br />

pawimawh zual i han chhui lawk teh ang.<br />

1) Pathian ram zau nan a pawimawh : Tunlai khawvela lei lam hmanraw<br />

pawimawh ber chu sum hi a ni ti ila kan uar lutuk lovang. Sum haichhuak tur<br />

chuan taihmak leh thawhrim a pawimawh hle a ni. Kan ram chhung leh pawn<br />

lama rawngbawl zel kan duh chuan taihmak leh intodelh hi tihmakmawh a<br />

ni. Kan ei leh bar leh sum leh paia kan thawh chhuahna tur kawngah kan<br />

taihmak lova, kan intodelh loh chuan Pathian ram sum a nghawng tel nghal a,<br />

rawngbawlna-ah ke a pen chak a harsa \hin a ni. Intodelh lo chung chuan<br />

rawngbawlna kawngah a luh thuk theih lo a, chi/hnam sang ei leh bar<br />

intodelhho phei chu kan hmin lo hrim hrim ang. Kutdawh thu leh hla hi chu<br />

khawi hmunah mah zawrh a tla thei tak tak ngai lo.<br />

2) Khawtlang sual ven nan a \ul : Kan ei leh bar dinhmun a chhiat lutuka,<br />

kan retheih chuan Pathian thu pawh awih a harsa a, thlemna do zawh a har<br />

\hin a ni. Mipat hmeichhiatna kawnga awm khawlo, nawhchizuar (K.S) te<br />

pawh Mizoram hian kan lo hmel hriat ve ta hle a. Mizoramah hian nawhchizuar<br />

250-300 vel zet chu an sevice reng a ni awm e. 1 A tam berte chu mi rethei<br />

1 Hei hi “Nawhchizawrh kawnga Mizoram Dinhmun leh Nawhchizawrhna Sala tang<br />

mekte Chhanchhuah theih a ni em ?” tih paper Vanramchhuangi (Ruatfela Nu),<br />

President Human Rights and Law Network a present atanga information hi<br />

lak a ni a. He paper hi chhuah a la ni hrih lo.


10<br />

DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong><br />

chhungkua, hawna tur in leh lo pawh nei mumal lo an ni. Hmasawnna chi<br />

hrang hrangin kan ram a rawn thleng chho zel bawk si a, kan taihmak loh<br />

phawt chuan nawhchizuar leh ‘mihur’ an pung tual tual dawn a ni. Ruihhlo<br />

bawia tang tam tak te pawh hi an zirlai an zir \hat peih loh rah leh hna dang<br />

an thawh peih loh vang a ni thui khawp mai. Heng sual rapthlak tak hi a<br />

danna \ha ber pakhat chu ei leh bara kan intodelh a, kan hnathawha kan<br />

taihmak hi a ni ngei ang.<br />

Kan taihmak tawk loh avang leh intodelh loh avangin Politics thilah<br />

pawh hmuihmer leh therhlo hmanga inleina a ti hluar a ni. Kan it a te tham a,<br />

kan politics boruak tithianghlim lotu a ni. Ram intodelhah hetiang hi sawi tur a<br />

awm ve lo. Kan inthlan hnuhnung 2003-ah khan kan boruak chu a chiang hle a<br />

ni. ‘Kum 2003 MLA Inthlan kha in Constituency-ah a fel fai i ti em? tih zawhna<br />

chhangtu mi 3638 zingah mi 1043 (28.67%) chuan a fel fai niin an hria a, mi<br />

1550(42.61%) chuan ‘fel vai ka ti vak lo’ tiin an chhang a, mi 1045 (28.72%)<br />

chuan ‘felfai ka ti lo’ tiin an chhang thung a ni. 2 Tun ai hi chuan taimain kan ei<br />

leh bar dinhmun \ha se kan politics dinhmun pawh a felfai zawk ngei ang.<br />

Dinhmun inthlau lutukin a hrin chhuah retheih lungawi lo inhawrkhawmin<br />

helna an chawh chhuah mai tur ven na \ha ber pawh intodelh tlan hi a ni.<br />

3) Chimrala kan awm loh nan : Mizote hi hnam tlemte kan ni. Ei leh bar,<br />

sum leh paia kan thawhchhuahna kawnga kan taimak lova kan intodelh loh<br />

reng chuan kan chhehvel hnam lian zawkte tan chimral mai theih dinhmunah<br />

kan ding tih hriat tur a ni. Economics a inchimralna hi thil thleng thei reng a<br />

ni tih hriain chimral kan nih loh nan thapui thawhin kan ram leilung<br />

malsawmna hi haichhuak turin \an kan lak a hun tak zet a ni.<br />

4) Kan hnam a lo zahawm theih nan : Eng hnam pawh ei leh bar, sum leh<br />

paia intodelh lo chu hnam zahawm an ni thei lo. Chhungkua leh khawtlang<br />

pawh chu tho chu a ni. Mi mala fing leh fel taka lang pawh mi taima, ei leh<br />

bara intodelh mi a nih loh chuan pa zahawm a ni thei lo a, an kamchhuak awi<br />

chana chan a har khawp. Kan ram chhungah insawi pawr viauin han inhawt<br />

buk chiam chiam mah ila ei leh bara kan intodelh tlat loh avangin kan thleng<br />

ril tial tial a, kan te tual tual mai a ni. Tirhkoh Paula pawhin “Kan hrilh ang<br />

ngei che u khan phili ruai lovin mahni hna theuh nei tlatin mahni kut ngei<br />

hmangin hna thawk rawh u; tichuan miten an ngaisang ang che u a, engmah<br />

tlakchham in nei lo ang”(I Thes. 4:11-12) a lo ti a, hei hi a dikzia kan hmu<br />

tawlh tawlh ang.<br />

2 Rev H.Vanlalruata, “Mizoram Assembly Inthlan (2003) Bih Chianna” in <strong>Didakhe</strong>,<br />

Vol. XXXIII No. 4 (July-August, 2004), 6.


DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong> 11<br />

Sawrkar hnathawk leh Taihmak<br />

Bangalore khawpuia In ropui ber, state Secretariat bathlar pui<br />

chunglamah chuan hawrawp lian takin “Government work is God’s work” tiin<br />

an ker kulh mai a. Chu chu “Sawrkar hna hi Pathian hna a ni” tihna a ni.<br />

Sawrkar hna hi hnam dang zingah chuan zelthel taka thawh tur chi-ah an<br />

ngai ve lo a ni. Hei hi Mizo Kristian te kan inzirtirna leh kan nun kaihhruaitu<br />

ni ve thei se a \ha ngawt ang. Tunlaia Mizo zinga \awngkam hman tlanglawn<br />

tak pakhat chu ‘Sawrkar hnathawh a thawh’ tih a ni. Hetiang \awngkam mi<br />

pangngai tan chuan hriat nuam a ni hauh lo. Mizoram hi kan state phu lova<br />

sawrkar hnathawk tamna leh hlawh sanna hmun a ni. Hawh san phut avanga<br />

nawr sekna hmun a ni bawk. Sawrkara hlawh tam kan ngiat phu tawk erawh<br />

hi chuan kan hnathawhah kan taima lem lo niin a lang.<br />

Statistical Handbook of Mizoram 2006-a lan dan chuan Mizoram sawrkar<br />

hnuaia sawrkar hnathawk zat chu 40,603 a ni. Autonomous District Council<br />

pathuma thawktute mi 1784 an awm bawk a. Central sawrkar hnuai thawk mi<br />

3691 an awm mek bawk a. Sawrkar ni chiah lo semi Government thawk mi 711 lai<br />

an awm bawk. Heng bakah hian Banking and Insurance leh Constitutional Bodies-a thawk<br />

mi 839 zet an awm bawk. Tichuan sawrkar hnathawk zawng zawng chu mi<br />

47,722 zet an ni. 3 Mihring maktaduai khat vel awm tawhah in ngai ta ila, za zela<br />

5 dawn lai chu sawrkar hnathawk kan awm tihna a ni thei ang.<br />

Kan rama sawrkar hnathawk zaa 95% aia tam zawk tur mah hi chu<br />

Mizo Kristiante kan ni. Kan sawrkar hnathawktute hian Kristian nun mawi –<br />

taimakna te, rinawmna te leh dikna te hi an hnathawhna hmunah lantir thei sela<br />

chuan Mizoram hi hmel danglam an puttir thei hial ang. Amaherawhchu tam tak<br />

hi chu sawrkar hna leh sum kan ngaih dan te, hun kan vawn \hat loh dan te leh<br />

hna kan thawh nep dan te ngaihtuah hi chuan ban daih tlak kan ni. Sawrkar hna<br />

kan thlir dan leh kan thawh dan te hi thlak danglam a \ul khawp mai. Sawrkar<br />

hna hi Pathian hna a ni tih te hi kan hriat a \ul hle a ni. Pathian hna a ni tih kan<br />

hriat chuan tumahin zelthel leh inthlahdah chungin kan thawk duh kher lo vang.<br />

Sawrkar hnathawk kan nih chuan taima leh rinawm taka kan thawh<br />

hian Pathian kan chawimawi a, mahni zahawmna pawh a ni. Tik tak taka<br />

hnathawhna hmun, taima leh rim taka hnathawhna hmuna thawkte hi mi dangte<br />

pawhin kan ngaisangin kan zah a ni. Kan hnathawhna hmun zahawm hi kan<br />

zahawmna chu a ni. Kohhran thil chhuanlama chawlh la bawk si lova office \hulh<br />

fo te leh chawlh lak zen pawh hi sim a \ha. I hnathawhna hmunah Pathian<br />

sawichhiatna hmanruaah i \ang palh ang e. Sawrkar hna i thawhnaah khan taima<br />

3 Statistical Handbook Mizoram 2006, Directorate of Economics & Statistics,<br />

Government of Mizoram, 47.


12<br />

DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong><br />

takin thawk la, i hna thawhah khan rinawm bur mai teh. Chutiang mi chu tumahin<br />

an ngainep thiang lo.<br />

Zirtirtute leh Zirlaite -Taihmak<br />

Ziak leh chhiar thiam tam lamah chuan kan hming a thang viau mai.<br />

India ramah ziak leh chhiar thiamna kawngah pahnihna kan ni mek a. Zirna hi<br />

kan uar a, mahse zirnain a tum bulpui mahni kea ding thei tura mihring puitlinga<br />

insiamna kawngah chuan kan hlawhchham deuh a ni. Kum 2004-2005 chhung<br />

khan Mizoramah zirna in Primary School atanga University thleng 2,964 kan nei<br />

der tawh. Zirtirtu 17,019 leh zirlai 2,20,462 zet an awm bawk. High school chin<br />

chung lam ringawt pawh zirna in 552 kan nei tawh a. Zirtirtu 5,369 leh zirlai 61,<br />

611 zet kan awm bawk a ni. KTP a tam ber te hi chu zirlai zinga mi hi kan ni.<br />

Kan rama zirna kawngah hian sawrkar sikul heti taka kan tlachhe ta hi<br />

chu chhut tham a awm a ni. Sawrkar sikul zawng zawng an chhe ta vek e, kan<br />

tihna erawh a ni lo. Amaherawhchu kum tin HSLC result hi thlir ta ila sawrkar<br />

sikul sawm tel vel hi chu an result sawi tlak a awm ngai lo. Kum 2003 phei kha<br />

chuan exam beitu 7,150 zinga 4,123 zet chu an fail der mai a. Sawrkar sikul zawk<br />

zawk kha a tichhia-ah an \ang a ni. Sawrkar sikul 152 zinga 24 zet chu an<br />

‘artelukawn’ tawp mai a ni. 4 Heti a nih chuan tleirawl hlawhchham sangli rual<br />

zet mai hi kan inchhuah kum tin mai ang tih a hlauhawm ta a ni.<br />

Hemi kawngah hian zirtirtute pawh kan hlawhchhamna thui tak a<br />

awm ve tho bawk. Mi hmantlak, chhawr nahawm leh mi puitling ni tura zirlaite<br />

kan chherna kawngah hian zirtirtute hi kan inbihchian a \ul. Chutih rualin zirlaiten<br />

nawmchen paha lehkha kan zir leh kut hnathawk hnualsawt zawnga lehkha kan<br />

zir tlat hi kan hnam tan a pawi a, a pawi thui dawn chauh pawh a ni thei. Zirlai<br />

tana Pathian rawngbawlna ropui ber chu taima taka kan zirlai zir hi a ni. Piangthar<br />

zirlai chu a zirlaiah a fail tur a ni lovang. A zirlaia a taihmak loh chuan thlemna a<br />

hnai a, exam hall-ah rinawm loh a ti awl a; chu chuan Pathian sawichhiatna<br />

remchang a siam \hin. Zirtirtu tan pawh taima taka zirtir hna thawh hi an<br />

mawhphurhna (duty) leh zahawmna sang ber a ni. Zirtirtu aikal tih te hi Kristian<br />

ram lovah pawh an sawi hriat a ni ngai lo. Rawngbawltute tan phei chuan tih mi<br />

a ni lo. Zirtirtu tan vawk ngah te, arvulh vulh tam leh buh ngah te hi inchhuanna<br />

tur a ni lo. A hna rinawm taka a thawh kha a inchhuanna tur chu a ni.<br />

Lo neih – Kut hnathawh leh taimak<br />

Lo neiha eizawna hi vawiin ni thlengin thingtlangah chuan eizawnna pui<br />

ber a la ni. Khawpuiah erawh chuan hei hi kan kal san deuh tawh. Amaherawhchu<br />

hei hi Mizo mipuite eizawnna bul pui ber a ni tih kan hriat a \ul. Lo neia eizawngte<br />

4 Rev. L.H.Rawsea, Tunlai Khawvela Mizote Harsatna – Thlalaite Thlirna Atangin,<br />

(<strong>Aizawl</strong>: Lengchhawn Press, 2005)


DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong> 13<br />

hi min chawmtu an ni a, kan hmusit a thiang lo. Thingtlang lama kan hna lak pawh<br />

hi a na lo tawlh tawlh ta mai hi kan inrelbawlna fuh tawk loh vang a nih rualin kan<br />

taimak tawk loh vang leh, hna rim kan thawk peih loh vang pawh a ni tel bawk. Rim<br />

taka thawk \hin tan chuan chhungkaw hawp khawp (kham khawp) chu Zoram<br />

leilung hian a la pe chhuak thei niin a lang. Lo lam hna tak tak kan thawk tawh lo a<br />

nih pawhin chuktuah huan kan nei thei a, thlai tam tak bazaar-a lei kher \ul lova<br />

intodelh hram thei tura kan taihmak kan chhuah pawh a \ul hle a ni.<br />

Kan Pathian pawh hian lo neih leh huan siamte hi a lawm zawng tak thil<br />

a ni ang. mihring hmasa ber Adama pawh kha sawrkar hnathawk turin a siam lova,<br />

dawr nghak tur pawhin a dah bawk lo va; leilet tur leh huanpu ni turin a dah a ni<br />

(Gen.2: 5-17)! Chuvangin lo lam hnathawk i nih pawhin taima takin thawk la,<br />

malsawmna chu chung lamin a lo vur ngei ang che.<br />

Dawrkaite leh Taihmak<br />

Mizote hian dawr siam kan uar ta hle. Kan in ruak deuh apiang chu dawr<br />

atan kan hmang ta deuh zel mai a nih hi. Mahse, Mizote hi dawr hawn chungchangah<br />

pawh hian kan taima tawk lova, dawr pawh kan nuam lo hle bawk. Dawr nghak<br />

\hin i nih chuan nangmah dawrtu i customer \ha taka i lo dawnsawn/chhawn kha<br />

Pathian rawngbawlna a ni. Pathian thu sawi zuah zuah chunga min dawrtute lo<br />

uksak loh hi sumdawnna kalphung a ni lova, kan biak Pathian lawmzawng pawh a<br />

ni chuang lo vang. Nangmah dawrtu (customer) pawh lo chhawn \ha duh mang lo leh<br />

peih lo i nih chuan i dawr kha khar mai rawh. I nihna leh i tih tur i hai a lo ni palh ang<br />

e. Dawr nghaka eizawng i nih chuan i dawr nghah kha Pathianin hna a pek che a ni<br />

tih hria la, rinawm leh taima takin nghak la, nangmah dawrtute kha hlim takin lo<br />

chhawn \hin ang che. Hei hi a ni Zoram pawhin kan mamawh chu.<br />

Nitin inhawhfa tan pawh a \ulna a nep bik lo<br />

Inhawhfa chawpa eizawng tan hlei hlei hian rinawm leh taihmak hi a va<br />

pawimawh em. Ruaitute hmuh laia thawk \ha tak, hmuh loh hleka zelthel tak hi<br />

Kristian piangtharte awmphung tur chu a ni lo. Amaherawhchu Kristian piang tharte<br />

zingah pawh chutiang mi chu kan awm leh tlat \hin hian Pathian rawngbawltute sawi<br />

chhiatna remchang a siam \hin. K.|.P te hi kan inhawhfakna hmunah Pathian<br />

chawimawiin a awm em? Kan \halaipui Josefa chu Potiphara in chhungah leh tan in<br />

lamah pawh rin a kai zel. Inhlawhfa pawh ni la, hmun phiat pawh ni la i hnathawha<br />

i taihmaka, i rinawm tlat chuan Pathianin a chawimawi ang che.<br />

Taihmakna leh Rinna Thutiam<br />

Kan Pathian hi kuthnathawk mi a ni. Intodelh leh hnathawh hi<br />

Pathian zia a ni a, mihring awmphung tura Pathian remruat a ni. Intodelh<br />

hlutna hre lo mi chu Kristian \halai hruaituah \ang suh se.


14<br />

DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong><br />

|halai zingah hnathawh kawr ha zak kan tam lutuk hi kan changkan<br />

theih lohna bul a ni. Lehkha chauh zir chhuaka kut hnathawh thiam leh intodelh zir<br />

chhuak lo kan pung zel hi anchhia a tling hial awm a sin. Zirlai nih avanga intodelh<br />

loh chhuanlam hi kan inchhuanna tur a ni lovang. Kawng engkimah mi puitling<br />

tawh te angin kan intodelh vek thei lo a nih pawhin kan pocket money tur leh Rinna<br />

Thutiam (Faith Promise) thawhlawm tur khawp tal chu kan thawk chhuak thei ngei<br />

tur a ni. Chuti a nih loh chuan thawk chhuak theia min siamtu kan zah lova, Rinna<br />

Thutiam nihphung kan man lo hle tihna a ni. Tiam lo ngam zawk hial ila, mi huaisen<br />

kan ni mai. Kan nu leh paten kan hrawk an chawm phawt chuan Pocket money leh<br />

Rinna Thutiam thawhlawm tur hi chu electric bill leh phone bill pek sak inhlawh<br />

emaw, lehkhabu zawrh emaw chanchinbu sem emaw leh inhlawhna dang hmang<br />

hian kan thawk chhuak ve ngei tur a ni. Taihmakna leh intodelhna kawngah hian<br />

sap thalaite awmdan hi i zir teh ang u. An nun chhe lam entawn kher lo hian!<br />

Zirlai ropui min petu – Karimganj tlangvalte hi<br />

Kan rama hnathawh tur a awm lo tia kan iak kan iak laia Karimganj vai<br />

ngal ria te te leh derdep hmel tak takte hian engatinge thawh tur an hmuh reng<br />

theih? Engvanginnge Mizo \halaite hian ban khur laih, cement work, leh puakphurh<br />

hna hi hnam dang thawh tura kan dah tlat. ‘Vai chhia’ kan tih te hi haw ngawt<br />

thei kan ni em? [Keini aia ‘chhia’ ang hrimin!Ed.]. Kan thawh duh loh \ha zawng<br />

zawng min thawh saktu an ni lawm ni? Karimganj vai te hian Mizo Kristian \halai<br />

sek pui puite hnenah hian ‘tumruhna leh taihmakna nena thawh chuan in ramah<br />

hian eizawnna a la tam a ni’ tiin ‘Work Ethics’ min rawn zirtir a nih hi.<br />

Taihmak hi Pathian zia a ni a, mihring ro hlu pawh a ni<br />

‘KTP’ tih leh ‘BPL chhungkua’ tih hi a inhmeh lem lo. Hrisel pangngai,<br />

chaw heh ve tak, hmui leh tui hre ve zet si te hian kan thawh loh chuan min siamtu<br />

Pathian kan hmusit tihna chu a ni chiang mai. Kan Bible chuan ‘Hnathawktu chu<br />

lawmman hmu tlak a ni’ a tih rualin ‘Thawk lo chuan ei pawh ei suh se’ a ti bawk a.<br />

Thawh loh chuan ei tur a awm ngawt dawn lo a, ril\ama thih kan hmabak a ni.<br />

Hnathawk peih lo chu ‘thi mai rawh se’ a tihna tluk a ni. Chuvangin Mizo Kristian<br />

\halaite hian hnathawh hi kan chawisang tur a ni a, thawh neih loh hi thih hreh<br />

takin kan hreh zawk tur a ni. Eng hna mah hi zahpuiawm a awm lo. Hna thawk peih<br />

lote hi an zahpuiawm ber. Mi thatchhe dawngdah rilru chu Setana púm (workshop) a<br />

ni. Thawhrimna avang ni lova hausak thut tum (lottery syndrome) hi Pathian huatzawng<br />

tak a ni. Hnathawh hi Pathian zia a ni a, a zuitute chuan chu zia chu kan kai ngei tur<br />

a ni. Kohhran inrelbawlna kawnga kan pu ber John Calvin-a pawh khan “Hnathawh<br />

hi Pathian biakna a ni” a lo ti hial a ni.<br />

Hnathawh i hreh a, i thawk peih lo a nih chuan Setana ram chhungah<br />

i awm reng tih hria ang che. Pathian fa nih i duh a, a lawm zawng mi nih i


DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong> 15<br />

thlakhlelh tak zet a, Mizo \halaiten Lal Isua Krista hmel kan tihbalh i duh loh<br />

ngat chuan hnathawh tur i hmuh ang ang kha taima takin thawk mai rawh.<br />

Taihmakna hi mihring rohlu a ni tih theihngilh lo la, mi taima chu Pathianin a<br />

chawimawi thin tih hria ang che. Hnathawh chawisang hnam leh ram chu<br />

Pathian pawh hian a chawisang ve zel mai a ni.<br />

Taihmakna hi Thlarau lam thil a ni<br />

Mi thiam tak Prof. M. Douglas Meeks-a chuan, ‘Ei leh bar dinhmun<br />

\ha lovin thlarau nun a hnuk hniam a, Pathian thu pawm dan fuh tawk lovin<br />

ei leh bar dinhmun a tisang thei lo,’ 5 tia a sawi hi a dik hle a ni. Pathian hi Biak<br />

In chhungah chauh nilovin kan nun hmun kilkhawr ber thlengin a lalzia tih<br />

lan tur a ni a, Pathian kan rinna hian fairel bel leh ei leh bar zawnna kawng<br />

zawng zawng a thleng ngei tur a ni.<br />

Mizote hi hman lai kan pi leh pute thih hnu khawvel hian min kaihruai thui viau<br />

niin a hriat a. An thlarau khawvel suangtuahna duhthusam chu Pialral a kal theih a ni.<br />

Pialral an kal chakna chhan ber pawh hnathawk lovin faisa ringin an awm der der tawh mai<br />

dawn niin an ngai \hin. Kan hnam pumpui Kristiannain a chiah hneh ve hle tawh hnuah<br />

pawh hian vanram kan suangtuah dan hian kan pi pute Pialral hnuhma kan la hmu thui<br />

hle a ni. Vanram hi thawk lova tlai leh puar taka awmna hmunah kan ngai a la nih ber rih<br />

hi. Kan thlarau mi dan hian van lam a hawi tlat a, he leia kan nunpui tur leh awm dan tur<br />

phawkchhuak zawngin Pathian thu kan kalpui tlem deuh zawng a ni. ‘Kan Pathian hi<br />

hnathawk \hin Pathian a ni a, keini ringtute pawhin rim tak leh taima takin hna kan thawk<br />

tur a ni’ tih hmang te hian Kohhranah beihpui kan thlak a hun hle a ni. Kristian chhungkua,<br />

khawtlang leh ram tih leh ‘BPL chhungkua’ nih hi thil intulo tawp a ni tih i hria ang u.<br />

Kohhran siamthatna hna thawktu Martin Luther-a leh John Calvin-a te khan<br />

kut hnathawh hi an chawisang hle a. 6 Mi zawng zawng hi Pathian ropuina tura thawktu<br />

kan nihzia leh he leia Pathian ram din tura ringtute mawhphurhna an uar hle a ni. Calvina<br />

zirtir dan phei chuan ringtute hi thlarau khawvela intlakral ringawt tur kan ni lo va; leilung<br />

hausakna hai chhuak a, Pathian ropuina leilung hausakna hmanga hre zual zel tur kan<br />

nihna a uar hle bawk a ni. Eizawnna hi Pathian rawngbawlna hna vek a nih thu a sawi uar<br />

hle. 7 Mi thiamte pawhin khawvel hausakna leh changkanna thlentu pawimawh berte<br />

zingah an telh hial nghe nghe a ni. Mi thenkhat erawh chuan mimal zalenna a dah len em<br />

avangin mi hausate vulh liantu leh an hamthatna kawng sialtu-ah an puh thung.<br />

5 M.Douglas Meeks, God The Economist (Minneapolis :Fortress Press, 1989), 23<br />

6 E.Clinton Gardiner, Biblical Faith and Social Ethics (New York: Harper & Row,<br />

Publishers, 1960), 298.<br />

7 Rev. R.Lalthanmawia, “Calvina Zirtirna leh Khawtlang Nun Siamthatna….,” 9.<br />

Sumdawnna hi hna dang ang bawka sualin a chim chhiat a ni a, Pathian thu<br />

chuan chu chu a siam \ha tel ngei turah a ngai a ni.


16<br />

DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong><br />

Mihring nunho dan zirna kawnga mi thiam (sociologist) hmingthang<br />

tak Max Weber-a (1864-1920) chuan Protestant Kohhrante hian he khawvel kan<br />

chen mek laia ringtute mawhphurhna an zirtir uar avangin Kristian ramte hi<br />

Kristian lo ram ai chuan an changkang hle zawk niin a sawi a. Kristian rau rauah<br />

pawh Protestant dinnghehna ram chu changkang leh intodelh hle zawk niin a<br />

sawi bawk. 8 Zoram Kohhrante hi Calvin-a hnahthlakte tia sawi theih deuh vek<br />

kan ni. Chuvangin ei leh bara kan intodelh hi Pathian fa kan nihna leh Calvin-a<br />

hnahthlakte kan nihna atangin a \ul takzet a ni. Ei leh bar- khawsak relbawlna<br />

intodelh lo lutuk tan tunlai khawvelah nun khawchhuah theih a ni lo.<br />

Taihmak hi hnehna a ni.<br />

Thawhrimna leh taihmakna hi khawvel hnehna a ni bawk. Tharum<br />

hmanga Khawvel pumpui awp turin Japan hote chuan Indopui pahnihna an<br />

chawk chhuak a, mahse an hlawhchham chiang hle. Technology hmanga khawvel<br />

awp an tum leh ta zawk a, thawkrimna theih tawpa an beih hnuah chuan<br />

khawvelin ‘Made in Japan’ tih chu \ha turah kan ngai thup a, an khawl thil siam<br />

chhuah hmangin khawvel an awp mek a; an taihmakna leh thawhrimna rah an<br />

seng mek a ni. Japan ho dictionary-ah chuan hunawl tih a awm ve lo an ti \hin.<br />

Kan Bible pawhin “Mi a hnathawha taima chu i hmu thin ngai em?<br />

Lal hmaah te a awm ang a, mi naran hmaah chuan a awm lo vang,” a lo ti a ni<br />

(Thuf. 22: 29). He Bible thu hi i chhut chiang tawh ngai em? Lal hma-a awm<br />

tur, Lal ina khawsa tur, Lal dinhmun luahtu tur chu tu dang ni lovin, ‘mahni<br />

hnaa taimate’ hi an ni. Chung mite chuan mi dang pawh an hneh \hin a ni.<br />

Tlangkawmna<br />

‘Taihmak hi vanneihna nu chu a ni’ an tih laiin hian ‘dawngdahna leh<br />

thatchhiatna chu Setana bu khuarna a ni’ thung. Kan biak Pathian hi tun thleng<br />

pawha hnathawk reng a nih avangin a ringtute chu kan hnathawhna hmun apiangah<br />

kan inthlahdah thiang lo. Taihmakna kawngah Pathian zia kan kai tur a ni. Taihmak<br />

hi Pathian zia a ni a, mihring sum hlu pawh a ni. Kan nitin hnaa rinawm hi Pathian<br />

rawngbawlna ropui tak a ni. Nitin eizawnna kawnga taima leh rinawm taka kan<br />

thawh hi Pathian kan chawimawina a ni a, mahni pawh a ti zahawm bawk \hin.<br />

Dawngdah leh zelthel taka kan nitin eizawnna hna kan thawh hi a pawi a; a<br />

Kristian lo hle bawk tih kan hriat thar a \ul a ni. Hawh u, kan Zoram siam \ha tur hian<br />

rim leh dik takin hna thawk ila, kan hnathawh a piangah i taima ang u.<br />

8 Lallungmuana, “Mahni Intodelh: Kohhran Lam” (Unpublished Seminar Paper, n.d), 1.<br />

(He thuziak hi Dinthar Branch K|P zingah nikum 2007 October ni 9 khan zir ho a<br />

ni a; \halaite zinga zirho tura buatsaih a nih avangin \awngkam hriam deuh pawh<br />

hman luih a ni a, chhiartuten in lo hrethiam dawn nia – Editor).


DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong> 17<br />

Kumthar Thuchah<br />

LAL ISUA ENG CHU ZUI RAWH<br />

“I thu hi ka ke atante hian khawnvar a ni a,<br />

Ka kawng atan eng a ni”. Sam 119: 105<br />

Rev. Dr. C. Lalhlira<br />

Kum thar kan lo chuang kai leh ta a, Kristiante chuan Pathian khawngaihna<br />

avang a ni tih kan hria a. kan lâwm zual bik a ni. He kum thar thlengtu zawng<br />

zawngte kan Lalpa Isua Krista Hmingin Chibai ka buk a che u. Kum Thar min hruai<br />

thlengtu Pathian hnênah lâwmthu i sawi mawlh mawlh ang u.<br />

Kum thar kan lawm hian min hruai thlengtu Pathian theihnghilh<br />

phah khawp \hakin kan lawm ang tih a hlauhawm hle \hin. A lawman lam uar<br />

ai chuan kum tluana kan nun kaihruaitu tur mumal tak kan insiam a \ha<br />

khawp ang. Mahni nun chu mahni thu thuah a innghat thui hle a. Mi tumahin<br />

i nun kawng zawh turah thu tawp an siampui tak tak thei lo che. Mahni –<br />

keimah, nangmah, ngei hi kan nun dan tur ruahmantu kan ni a. Chuvang<br />

chuan min kaihruaitu tur thupui mumal tak kan thlan a pawimawh khawp<br />

mai. Thu\ha tam tak hriain, mi fing leh mi thiamte zirtirna pawh dawng mah<br />

ila, a zawm tura thutlukna siamtu chu mahni kan ni leh tho a ni. Pathian thu<br />

pawh ngaithlain hre \hin mah ila, zawm duhna nen kan dawnsawn loh chuan<br />

a thlawn mai a ni. Chuvangin tuna kan sawi tur pawh hi zawm turin tumah<br />

kan ti lui thei lo. Chuti chung chuan kum tluana kan nun kaihruai thei tur<br />

thupui atana rawtna siampui che ka duh a ni.<br />

Khawvel hnam chi hrang hrangin kum chhiar dan an nei hrang a,<br />

mahse hman tlanglawn ber chu Kristiante Calendar ‘Gregorian Calendar’ tia<br />

an sawi \hin hi a ni. (Tunlai hian Common Era (C.E.) tiin an sawi bawk.<br />

Calendar dang nei vete rilru tih nat hlauh vanga a thleh mawina a ni ber awm<br />

e!) Heng calendar kum tharah hian ‘Kum thar thu tiam’ (‘New Year Resolution’)<br />

an ti a – Thil chín tha lo zûk leh hmuam leh ei-in taksa tichhe thei bãnsan tur<br />

emaw, vãntlâng tân leh Pathian rawngbãwlna atâna thil \ha ti tura intiam<br />

nânte emaw an hmang \hin. Tûn \uma kan kumthar thutiam atâna ka han<br />

rawt duh chu – Lal Isua Eng Zui tih hi a ni.<br />

Kan sawi tur hi sakhaw dang betute tân a ni lo va, hnam dang,<br />

\awng dang hmangte tân lah a ni hek lo. Mizo Kristiante tân a ni. Thuthlung<br />

Hlui mite chuan Pathian thu chu an kawng entu a ni an lo ti a. Chu mi awmzia ni


18<br />

DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong><br />

awm chu Pathian duhzawng chuan an nun dan tur dik leh dik loh a kaihruai tihna<br />

a ni. Kan awm dan tur te, kan hun tawng tur te hi enge a nih dawn hre lo mah ila,<br />

Pathian thu atanga kan awm dan leh nun dan kan inteh reng chuan eng pawh<br />

kan dawngsawng thei ang a, sual leh tha, fel leh bawlhhlawh kan thliar hrang<br />

thiam ngei ang. Keini Lal Isua ringtute tan phei chuan a thu mai ni lovin, Amah<br />

ngei chuan he khawvel lei rawn rapin, Pathian duhzawng leh lawm tlak nun chu<br />

hmuh theih leh khawih theih ang maia chiangin min rawn kawhhmuh a ni.<br />

Mi \henkhatin insawi\haih zâwngin Mizoramah chhiatna nasa tak lo<br />

thleng mai dâwntein an sawi \hin a. Kan hun tawng zêlah hian Pathian duhzawng<br />

kan zawn loh chuan eng emaw chhiatna lo thleng mai dawna sawina a lâr khawp<br />

mai. A dik lovang kan ti thei lo va, a dika han rinpui viau dawnin a lo la thleng<br />

miau si lo va, kan sawipui thei thui vak lo. Heng an sawi hma daih khan Lal Isuan<br />

a lo sawi tawh a, thil thar mak taka ngaih hranpa tur a ni lem lo. A enga pawh chu<br />

ni se, Kristiante chuan ngaihngamna chhan tur \ha tak kan nei. Chhiat rupna lo<br />

thleng pawh ni se, harsatnain min rawn nang mahse, awm dan kan thiam theihna<br />

tura kawng min kawh hmuhtu Isua Krista “Khawvel Entu” kan nei a. Chu mi Eng<br />

chu kan zui chuan kum tluan mai ni lovin chatuan daih NUNNA ENG kan nei<br />

dâwn tih min tiam nghe nghe. “Kei Khawvêl Entu ka ni; tupawh mi zui chu<br />

thimah a leng tawp lo vanga, NUNNA ENG a nei zâwk ang,” tiin (Joh. 8: 12).<br />

He Eng hi Lal Isua Chanchin \ha ziaktu Johana chuan “Eng tak”<br />

(êng dik) a ni tih min hrilh (Joh. 1: 9). Chu êng chu mahnia awm chawp a nih<br />

avangin engmahin a ti thim thei lo. En theih loh lai a nei lo. Nî khi chuan ên<br />

theih loh lai a nei. Lei chanve a en laiin a chanve dang chu a thim \hin. Lal<br />

Isua engah chuan engmah thim a awm lo va, lang lo a awm hek lo. Khawvêla<br />

kan awm dãn turte, khawvêl piah lam thleng pawha kan nun dan tur kawng<br />

dik min kawhhmuh thei Eng chu a ni. Chu eng chu zui turin kum tharah hian<br />

kan intiam dawn lawm ni? Chuti mai pawh chu a la ni lo. Nun dan duk leh dik<br />

lo, nun tlo leh tlo lo, tha leh tha lo hriat theihna chu Lal Isua Eng a\angin a ni.<br />

A Lem leh a Der Khawvêl: Kan awmmna khawvêl hi a lem a tam hle. Rangkachak<br />

leh lunghlûte pawh a lem an siam zêl; thil \ha, tlo leh nalh a lo chhuah hnu lawkah a<br />

lem a lo chhuak leh \hin. A der pawh a tam. Lemchanna khawvel a ni a, nun dãn lem,<br />

chan chawp a tam a, chu chu a tak emaw tia lo entawn pawh kan tam mai. Chutiang<br />

bawk chuan kawng dik leh \ha ni awm tak, “a tawpa thihna” ni leh si a awm bawk.<br />

Chutiang kawng zawhtute chu an boral chawk. A der thlangtute chu an inchhîr thina,<br />

a lem leitute chuan pawi an ti hle thin. A der leh a lem, kawng bo theihna zawh palh<br />

a hlauhawm ngawt mai. Lemchanna khawvêla lemchang \hinmi tam tak chuan an<br />

lem chan zia an nunpui a, nupa \ang \hen te an tam hle a. Ruih theih thil nena inham<br />

buai pawh an tam mai. Sum leh hausakna leh nawmchenna te chu thil tak tak niin an


DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong> 19<br />

lantir a, mahse chutiang zuitute chu kawng lakah an tlu chhe leh \hin. Khawvelin<br />

hlimna, muanna, lungawina nia a zirtirte chu sum leh paia hausakna te, in leh lo<br />

ngelngheh te, mipat hmeichhiat nawmchenna te a ni. Mahse heng thila inhmang<br />

nasa apiang hian a tlo lohzia an hre chhuak leh thin. Thutna dupah kan thu a, atirah<br />

a nuam viau a, a tawpah a ruh leh tho ang hian khawvel nawmna chu a tirah<br />

hlimawm leh nuamin hre mah ila, a reiah a lo hrehawmin a lo kha leh thin. Mi<br />

\henkhat erawh chuan an lem chante ataka chantir lovin nun zahawm tak leh<br />

chhenfakawm tak an nun chhuahpui ve mêk bawk. Chutiang lemchanna khawvêlah<br />

chuan kaihruaitu \ha leh belh tlak kan hmuh loh chuan hruai bovin kan awm ve mai<br />

dawn a ni. Kaihruaitu tling leh belh tlak êng dik tak chu Isua hi a ni.<br />

Isua chu ÉNG Tak Tak a ni: Zan thimah chuan thil kan hmuh chian theih loh<br />

avangin hlauh tur kan hlau lo va, hlauh loh tur kan hlau chawk. Isua khawvêla a<br />

lo kal khan hlauh tur dik tak min rawn hrilh a; duh tur dik te, ngaihhlut tur dik te<br />

min hrilh a. Nun dan \ha leh Pathian duhzawng pawh amahin min hrilh. Chungte<br />

chu kan zawm chuan NUNNA Eng chuan kan nun a hruai ang a, kan buai philî lo<br />

ang. Chhiatna eng anga nasa pawh lo thleng se Isua Krista zârah kan him ang.<br />

Mite angin tuar ve tho mah ila ama zârah hahdamna leh lungawina kan hmu ang.<br />

Êng Chuan Sualna Thim A Do: Lal Isua Eng chuan Sual a ti lang fiah \hin. Thil<br />

mak ang reng tak chu khawvel \awngkamah pawh hian ngaihtuahna sual leh thil tih<br />

sualte hi thim nen tehkhin a ni ve fo mai. Mi bum te, sum dik lo lakte hi thim angin an<br />

sawi thin (entirnan Saptawngin black mail, black money, etc) Khawvelah mihringpuite<br />

tichhe zawnga chêtna te leh mahni nunna ngei pawh tichhe duh khawp sualna a<br />

awm \hin. Hengte hi kaihhruaina dik lo, thim zui vang a ni. Thima thiltih chu a tha lam<br />

a awm lo. Ruih theih thil ti \hin te, rukru \hinte, inngaihna sual ti thinte leh nawmchenna<br />

dang tite hian thim an chuh \hin. Lal Isua Eng hi kan zui erawh chuan mahni tana \ha<br />

tur mai ni loin midangte tâna \ha pawh min tih tir thei a ni.<br />

Kum thar hian eng ang Boruak nge a rawn thlen dawn kan hre lo.<br />

Kan chhuidawn theih erawh chu Mau tãm \ãm lo thleng tur hi a ni. Politics<br />

boruak sâng tak kan hmachhawn leh dawnin a lang bawk – Inthlan kan<br />

hmabâk avangin. Chu chu ram pumin kan hmachhawn tur a ni. Khawkheng<br />

te, ruah sur nasa te, lei min leh tui lian, thlipui te pawh a lo thleng lo vang tih<br />

kan sawi thei lo. Mimala kan hmachhawn tur harsatna tamtak a awm mai thei<br />

bawk. Thalai tam tak chuan hmabâk \ha tak neia in inhriat loh avangin in bei<br />

a dawng hle mai thei e. Kut hnathawk mite tan pawh buh leh bal leh thlai thar<br />

hlawk loh avangin ngaihtuahna a buai viau mai thei. Eizawnna kawng dang<br />

zawhtute pawhin sum a vãn avãngin in hma lam a thimin in hria a ni mai thei.<br />

Taksa bawrhsawm avãng pawhin hlimna chân dawna inhria pawh kan awm<br />

mai thei e. Chutiang thil harsatna chi hrang hrang chuan min hmuakin hre


20<br />

DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong><br />

mah ila, Isua, kawng dik min kawh hmuh thei kan nei tih hi kan hre reng thei<br />

dawn lawm ni? Kan hla chuan:<br />

Hmatiang Hmuh lawk loh kawng, Hlauhawm a hnai thei;<br />

A Hnai zawk Chhandamtu’n, Thlamuang rawh min ti.<br />

Khua thal Sirvate ang, Lunglai ka lawm ta;<br />

Hlimin ka zai zel ang, Min kalsan lovang tiin, a ti a ni.<br />

Thinurna te, lungawi lohna te, beidawnna te, hlawhchhamna te a lo<br />

thlen hian ngaihtuahna fîm hmang hman lo lêka chét rum rum a awl khawp mai.<br />

Chutiang hunah pawh chuan kaihruaitu atan Isua – ENG TAK, NUNNA Eng chu<br />

kan zui dawn lawm ni? Hei hi kan kum thar thutiamah i nei \heuh teh ang u.<br />

Thufingte 3: 1-8-ah chuan thurawn fing tak kan hmu. Hei hi sakhaw<br />

dang vuantute chuan lo awih lo pawh ni se, keini Kristiante tan chuan zawm<br />

ngei ngei chi a ni. Pathian Dãn hriat leh vawn tlatna hi kan dam chhûng tisei<br />

thei khawp a ni. Mi tamtakin Pathian Dan an hawisan a. Lal Isua Eng an zui<br />

loh avangin an taksa tichhethei thilin an intichhia a, \halai tam tak an thi mek<br />

a nih hi. Mifing thurawn chu hei hi a ni:<br />

I thinlung zawng zawngin LALPA ring la,<br />

Nangma hriatna-ah innghat suh.<br />

I kawng zawng zawngah amah hre reng la;<br />

I kawngte chu a kawhhmuh zel ang che (Thufingte 3: 5-6).<br />

Pathian hriatreng hi har kan ti \heuh mai. Mahse, mahnia kan kal dawnin<br />

kan buai si a. Eng pawh ti dawn ila, eng thil pawhin min rawn nang se, “Pathian<br />

hriatreng” chu kan tum dawn lawm ni? A chhunzawmna pawh hi a la \ha hle mai:<br />

Mahni ngaihin intifing suh la;<br />

LALPA chu tih la, sual kalsan rawh (Thufingte 3: 7-8).<br />

Sual kalsana thil \ha ti turin kan rilru kan siam dawn lawm ni? Chu<br />

chu thu tiamin a zui a: Hriselna leh chakna a ni. Mahni hriatna leh<br />

remhriatnaa kan innghah hian kan buai thin alawm. Kum tharah chuan Lal<br />

Isua hruaina zuiin, a kawng min kawhhmuh kan zui chuan kan tan a tha ang.<br />

Kum Thar hlim taka i hman theihna tur leh kum tluana kawng tluang i zawh<br />

theihna turin Ìng dik tak Lal Isua êng chu zui turin ka sâwm a che.<br />

Lalpa’n A thu malsawm rawh se.<br />

(Courtesy: LPS Vision, <strong>Aizawl</strong> : ‘<strong>2008</strong> Kumthar thuchah’. <strong>Didakhe</strong>-a chhuah<br />

tura siam rem hret a ni e, Ed.)


DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong> 21<br />

MIHRING LEH SUAL THU<br />

Rev. Rosiamliana Tochhawng<br />

I. Mihring Inhriat Dan leh a Nihna<br />

“Mihring hi eng nge maw a nih a, i hriat reng thin ni? Mihring fapa<br />

pawh hi eng nge maw a nih a, i kan \hin ni?” (Sam 8:4).<br />

He Sam-a kan hmuh ang hian mihring hi eng nge a ni tih zawhna hi<br />

mi zawng zawng tan zawhna pawimawh kan inzawh \hin a ni. Thil kan<br />

hriatthiam dan hi kan nun chhuahpuiin kan thawh chhuahpui \hin a,<br />

chuvangin mihring hi engnge a ni tih kan chhan dan hian kan awm dan pum<br />

pui hi a hril thei a ni. |ha leh sual kan tehnate pawh hi eng nge kan ni tih kan<br />

hriat danin a siam a ni. Sual chu engnge a nih chiah, mihring te hi engvanga<br />

sual nge kan nih tih te hi ngun taka zir a \ul hle a ni.<br />

1. Mihring nihna leh a inhriat dan:<br />

Mihring hi eng nge maw a nih le tih zawhna hi mihringte thinlunga<br />

zawhna riak reng pakhat chu a ni phawt ang. Ni-a a inhriat dan angin mihring<br />

chu a nung mai dawn a, chuvangin ni-a a inhriat dan hi a pawimawh hle reng<br />

a ni. Mihring chuan amah leh a chhehvel thil tam tak te chu a han en a, a<br />

chhehvela thil awmte lak a\angin a danglam a ni tih a han inhmu a, tichuan<br />

a nihna chu a zawng ta a, chumi hriat chak chuan a tuihal a ni.<br />

Lal Davida zawhna ‘Mihring hi engnge maw a nih a…” tih bawk kha<br />

tunlaia khawvela pa lar ber pawl, sum tam tak neia lar em em, mite ngaihsan<br />

tak pakhat David Beckham-a rilruah pawh a riak reng a ni ang, ‘tunge i nih a,<br />

khawnge i awm a, khawiahnge I kal zel dawn’ tiin a inzawt nasa a ni. Chutiang<br />

bawkin Thuziaktu lar tak, US President Nixon-a thachhangdawltu ni \hin lo<br />

piangthar ta Charles Collson pawhin kristianna hian ‘khawi a\anga lo awm<br />

nge ka nih a, engatinge hetah hian ka awm a, khawnge ka kal zel dawn tih<br />

zawhna hi a chhang tur a ni,’ a ti.<br />

Mihring nihna sawifiahna hmasa pawl nia an sawi chu hmanlai<br />

Greek mifingten an lo sawi dan hi a ni. Greek mifing (philosophers)-te khan<br />

tawi tein mihring chu ‘thilsiam ke pahnih nei, thla nei si lo a ni” (a two legged<br />

creature without wings) an ti tawp mai a. A tawi hle nain awmzia an neih tir<br />

thui hle. Thilsiam dang thla nei lo zawng chu ke nei lo emaw, ke pali emaw a aia<br />

tam nei emaw an ni vek a, ke pahnih nei thilsiam dang chuan thla an nei thung<br />

a ni. Mihring chuan thilsiam dang zingah anpui a nei lo a, anna a nei vek bawk.


22<br />

DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong><br />

Sakhaw hrang hrangte leh khawvel finna leh Science thiamna<br />

hmangte pawhin mihringte hi eng nge kan nih tih hi nasa taka chhui a ni.<br />

Hindu-te hriat dan: Hindu-te chuan mihring thlarau (atman) chu<br />

Pathian (Brahman) them a ni a, thi thei lo niin he taksa kawrah hian a tang a, a<br />

thiltih \hat leh \hat loh azirin thil chi hrang hrangah a piang nawn a piang<br />

nawn mai a ni. Chu thiltih ang zela pian nawnna (karma samsara) laka chhuaha<br />

mihring thlarau chu Pathiana hip rala a awm chuan chhandamna (moksa) chu<br />

niin an ngai a ni. Chi inthliarna an zirtir bawk a, Pathianin a siam dan rengah<br />

mihring hi kan intluktlang lo a ni.<br />

Muslim-te ngaihdan: Islam sakhaw zuitu Muslim-te hian Pathianin<br />

Amah anga Adama a siam thu leh suala an tluk thute pawh hi an pawm a,<br />

mahse Adama sualna chuan a thlah teah sual inrochun kan tih ang hi a hring<br />

ve kher lo va, mihring piang tirte hi sual emaw \ha lam emaw awn sa niin an<br />

ngai lo. Pathianin Setana chu mihringte bum theihna a pe a, chuvangin<br />

mihringte chu sual tihbuai theih reng an ni thung a, mihringte \anpui turin<br />

Pathianin zawlneite a tir \hin niin an ngai.<br />

Buddhist-te ngaihdan: Buddha sakhaw zuitute chuan thil awm reng<br />

reng hi inzawm vekin, chumiah chuan mihring hi tel ve pakhat angah an ngai<br />

a, mihring nihnaa thil langsar ber chu danglam reng a nihna hi a ni an ti.<br />

Hindu-te ang deuh bawkin pian chhawn thurin an nei a, chutah chuan mihring<br />

chu a nihna tak bo chuang lovin a piang danglam reng a ni an ti. Thing lo<br />

thang lianin chi a chhuah a, chu chi chu thingah a lo \iak leh ang hian mihring<br />

pawh a nihna hmasa ang ni si lo, mahse a hmasa nena intan hrang daih ni si<br />

lovin a piang nawn zel a, chumi a\anga tawp chu zalenna emaw chhandamna<br />

(nirvana) niin an ngai.<br />

Sakhaw \henkhatten mihring an ngaihdan kan zir ta a, hengte hi<br />

mihringin nia a inhriat dan \henkhat a ni a tih theih awm e. Sakhaw pawn lam<br />

a\anga hriat dan tlem tlem lo chhui leh ila.<br />

Scientific Materialism: Mihringin Science thiamna avanga thil tam tak<br />

a tih theih tak avangin thenkhat chuan mihring an ngaihdanah Science a<br />

lian ta hle. Thenkhat chuan mihring hi Pathian siam a nihna lam aiin zawi<br />

zawia thilnung te tak te a\anga lo piang chhuak angin an ngai a, thlarau lam<br />

thil hlamchhiah a ni a. Mihring hian a mamawh ang chu a thawk chhuak<br />

theiin a tum thleng turin theihna a nei tih hi mi tam takin mihring an hmuh<br />

dan a ni. Mi mal tin hlutna pawh an mahnia theihna awmah a innghat a,<br />

chuvangin an ngaihdan chuan mi mawl tam tak ai chuan Scientist pakhat<br />

pawh a hlu zawk a ni.


DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong> 23<br />

Communism: Communist-te chuan sorkar tha neih hi thupui berah an<br />

neih a, chuvangin an ngaihdan chuan mihring pawh hi sorkar tha tak dinna<br />

hmanrua a ni ber mai. Sorkar \ha dinna daltu chu sakhua pawh ni se nuai bo<br />

an duh \hin. Mi mal hlutna aiin sorkar \ha kha an ngai pawimawh zawk a ni.<br />

Mao Tse Tung-an ‘silai ngul hi thiltihtheihna a ni’ a tih angin tharum pawh<br />

hman an uar deuh bik.<br />

2. Mihring nihna – Bible-in a sawi dan tlangpui: Mihringin amah a<br />

inhriat dan kawng hrang hrang kan sawi ta a, sawi leh tur pawh tam tak a<br />

awm thei awm e. Mihring hi eng nge maw a nih tih zawhna hi chhanna a tam<br />

hle a ni. Mihring hi engtia lo awm nge, engvanginnge tuna a awm ang hian a<br />

awm a, khawnge a kal zel dawn tih zawhna te kha chhan lo tum ila. Bible-in<br />

min hrilh tih lam i han en ve thung teh ang.<br />

Bible-in mihring chungchang a sawi dan kawngpui awm ruah a awm a.<br />

‘Mihring chu Pathian siam a ni a, Pathian hawisanin sualah an tlu a, chhandamna<br />

kawng siam sak leh a ni a, chhandamna tura Krista ringtu chu chatuanin Pathian<br />

hnenah an awm ang a, ringlotu erawh chu chatuan hremhmunah’ tih hi Bible-in<br />

mihring chungchang a sawi dan khaikhawmna a ni thei ang.<br />

Chutichuan mihringin a inzawh fo chhanna chu Bible-ah kan hmu<br />

ta. Khawi a\anga lo kal nge kan nih a, engtia lo awm ngawt nge kan nih tih<br />

chhan chu Pathianin mihring a siam tih a ni a. Engvanginnge tun dinhmunah<br />

hian kan awm tak tih zawhna chu suala tluk thuin a chhang a, khawnge kan<br />

kal zel dawn tih zawhna chu chhandamna thurin hmangin chhan a ni ta.<br />

Bible zirtir dan chuan mihring chu thil nung lo piang danglam zel a\anga<br />

lo awm a ni lo a Pathian siam a ni. Pathianin mihring a siam thu hi Gen 1:26-27 leh<br />

2:7ff ah kan hmu a, helai hi mihring siam chungchang Bible-a kan hmuh langsar<br />

tak a ni. Mahse heng chauh hi Pathianin mihring a siam thu Bible-a kan hmuh an<br />

ni lo. Joba buah chuan Pathian chu ‘Siamtu’ tih a ni a (Job 32:22; 35:10; 36:3), Sam<br />

bu hian Pathian chu mihring siamtu a nihzia a sawi uar hle (Sam 95:6; 14:31; 22:2)<br />

zawlneite pawhin Pathian chu mi zawng zawng siamtu a nihzia an tlangaupui a<br />

(Is. 51:13; Hos 8:14). Lal Isua pawhin Pathianin mihring chu leilung piantirh<br />

a\anga hmeichhia leh mipaah a siam thu a sawi (Mk 10:14).<br />

Mihring chu Pathian anpuia siam ni mahse Pathian them a ni lo a, Pathian<br />

tisa peng emaw, Pathian thil engemaw a\anga siam a ni lo a, chuvangin engti kawng<br />

mahin Pathian a ni lo. Pathian thilsiam, a siamtu rinchhana nung mai tur a ni.<br />

Pathianin duh takin mihring a siam a, ropuina pein thil dang chungah<br />

thu a neih tir a, amah nen an inpawl \hin. Chumi zawh chiaha mihring awmdan<br />

Bible-in a sawi chu suala tlukna thu a ni. Gen. 3: 1-13-ah chuan mihringin Pathian


24<br />

DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong><br />

a tluksan thu kan hmu a, Pathian thupek awih loin an bawhchhia ta a. Gen 3: 14-<br />

21-ah Pathianin an sual avanga a hrem thu leh chang 22-24-ah chuan Eden huan<br />

ata hnawhchhuah an nih tak hial thu kan hmu a ni.<br />

Mak ang reng tak chu Bible-ah hian mihring sual thu vawi tam tak<br />

kan hmu a, mahse tlukna thu hi sawina dang a vang hle. Thuthlung Hlui<br />

hmun dangah hmuh tur a awm lo a, Lal Isua pawhin tlukna thu hi a sawi lem<br />

lo. Paula hian Rom 5: 12ff, I Kor 15:22; I Tim 2:14 ah te hian Adama<br />

bawhchhiatna leh Adama-ah mi zawng zawng an thih chungchang hi sawi a<br />

ni a, hei bak hi chu chiang taka sawina a vang hle.<br />

Eden huana Evi leh Adama te tlukna thu hi hmun dangah chiang taka<br />

sawina awm lo mahse Bible hian mihringte chu Pathian duh loh zawng tia sual an nih<br />

thu erawh chu a sawi uar hle. Thuthlung Hluia dan leh thupek hrang hrang te pawh<br />

hi suala tlu tawh mihringten Pathian thianghlim an pan theihna tur a ni a, Zawlnei te<br />

phei chuan sual sim turin an au nasa hle \hin. Fakna leh Finna (Sam leh Thufingte)<br />

buah te pawh mihring sual zia chiang takin kan hmu. Lal Isua pawhin mite chu an<br />

sual sim turin a ti a, Thuhtlung Thar lehkhabu hrang hrangah pawh mihring sualna<br />

kan hmu. Bible hi mihring sualzia tarlanna bu a tih theih hial awm e.<br />

Sual avanga Pathian hremna thu kan hmu a, tuna kan dinhmuna<br />

kan dinna chhan ber chu suala mihring tlukna a ni. Chuvangin engatinge<br />

hetia kan awm tih chhanna chu Pathianin duh takin min siama, mahse kan<br />

tluksan tak avangin tuna kan dinhmunah hian kan ding a ni.<br />

Suala an tluk hnu pawhin Pathian mihringte chu a hmangaih zui reng a, a la<br />

tuamhlawm zui zel a (Gen. 3:21), chhandamtu pawh a tiam nghal a (Gen 3: 15), chu<br />

chhandamna thutiam chu Isua Kristaah tihfamkim a ni a. “Pathianin khawvel a hmangaih<br />

em em a, chutichuan a Fapa mal neih chhun a pe a, amah chu tupawh a ring apiang an<br />

boral loh va, chatuana nunna an neih zawk nan” (Joh 3:16). Suala tlu tawh, Pathianin a<br />

hrem te chu chhandam turin Isua Krista a lo kal a, amah ring apiang chu chhandamin an<br />

awm ang, ringlo erawh chu thiam loh chantir an ni ang. Tichuan khawnge kan kal zel<br />

dawn tih thuah Bible-in kawng hnih min hrilh a, ringtu chu chhandamna changin<br />

Pathian hnenah an kal ang a, ringlo erawh thiam loh changin hremhmunah an kal ang.<br />

Kan zirlai hi lo khaikhawm dawn ila. Mihring hian engnge kan nih<br />

chiah a, engtia lo awm nge kan nih a, engati nge he hetianga kan awm a,<br />

engtinnge kan awm zel dawn tih hriat kan chak a ni. Nihna dik tak inhriat hi<br />

a \ul a, awmdan dik kan hriat theihna tur a ni.<br />

Bible chuan mihring hi Pathian siam a nih thu chiang takin a sawi a,<br />

chuvangin mihring chu Pathian them eng emaw tia lo tla emaw rannung<br />

piang danglam emaw ni loin Pathianin a duh ang taka a siam a ni.


DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong> 25<br />

Pathianin duh taka a siam chu sualah a tlu a, Pathian hremna tuarin<br />

a hnen ata tihhran a lo ni ta a, chu dinhmun rapthlak tak ata tlan chhuak leh<br />

turin Isua Krista hmangin chhandamna pek a ni a, chumi pawma ringtu chu<br />

chhandamin a awm ang a, ring duh lo erawh chu thianloh chantir tur a ni.<br />

II. Pathian Anga Siam Mihringte Dinhmun<br />

Pathianin mihring a siam thu hi Genesis buah sawi dan chi hnih kan hmu.<br />

Pakhatnaah chuan Gen 1: 26-27 –ah “Tin, Pathianin, “Kan anpuiin, keimahni ang<br />

takin mihring siam ila, anni chu tuifinriata sangha chungah te, chung leng sava<br />

chungah te, ran chungah te, lei chung zawng zawngah te, rannung leia bawkvaka<br />

kal zawng zawng chungah te thu I neih tir ang u,” a ti a. Tichuan Pathianin ama<br />

anpuiin mihring a siam a, Pathian anpui ngeiin a ni a siam ni; mipaah leh hmeichhiaah<br />

a siam a ni,” tih kan hmu a. Hetah hian Pathianin mihring a siamin hmanrua a<br />

hman thu sawi a ni lo a, mipaah leh hmeichhiaah a siam a ti nghal mai a ni.<br />

Pahnihnaah chuan Gen 2: 7-ah “Tin, LALPA Pathianin leia vaivutin<br />

mihring a siam a, a hnarah chuan nunna thaw chu a thaw lut a: tichuan<br />

mihring chu minung a lo ni ta a.” tih kan hmu a. Hetah hi chuan Pathianin<br />

mihring siam nan vaivut a hman thu kan hmu ta a, thaw hmanga tihnun a lo<br />

ni ta bawk. Hmeichhia siam a nih chhan leh siam a nih dan pawh kan hmu zui<br />

a. Mipa amah chauha a awm \ha ti loin, a nakruh a\angin hmeichhia a siam<br />

tih kan hmu (Gen 2:20-21).<br />

|henkhat chuan mihring siam thuah hian thlarau lam siam thu leh<br />

taksa lam siam thu hi a hrang niin an ngai a. Gen 5:1,2 a ‘… Pathianin thu<br />

ngawta mihring a siam ni khan Pathian anpuiin amah chu a siam a: thu ngawtin<br />

mipa leh hmeichhiaah anmahni chu a siam a ni; thu ngawta siama an awm ni<br />

khan mal a sawm sak a, an hmingah chuan “Mihring”, a vuah a’ tih leh Gen<br />

1:26,27 hi thil thuhmun nia ngaiin mihring thlarau siam thu niin an ngai a.<br />

Chutiang bawkin Gen 2:7ff hi taksa lam siam thu ni ve thung an ngai a, tichuan<br />

mihringah hian thua siam leh vaivuta siam thliar hran tur niin an ngai.<br />

Mihring siam thu hlawm hniha kan hmuh avang hian Pathian hian mihring<br />

hi vawi hnih a siam tihna a ni lo a, thlarau lam leh taksa lam a hranga siam thu sawina<br />

pawh a ni lo. Thil thleng pakhat sawi dan hrang deuh mai a ni tih hriat tur a ni.<br />

Mihring chu Pathian Anpuia Siam a ni: Mihring chungchang Bible-in min<br />

zirtir dana langsar hmasa ber chu Mihring chu Pathianin Amah angin a siam<br />

tih hi a ni. (Gen. 1:26, 27; 5:1; 9:6)<br />

Pathian anpui (imago Dei) a siam tih hian eng nge a kawh chiah ni<br />

ang? Kohhran pate hun (Patristic period)-ah khan hei hi mihringin ngaihtuah<br />

theihna a neih hi niin an ngai. Thilsiam dang reng rengin an neih ve loh


26<br />

DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong><br />

ngaihtuahna fim (rationality) a nei bik a, hei hi mihring Pathian anpui a nihna<br />

chu ni berin an ngai. Augustine-a khan mihringin ngaihtuahna fim a neih hi<br />

Pathian a pawl theihna a ni a, hei vang hian Pathian zia a \awmpui thei a,<br />

chuvangin Pathian anpui tih hian mihring a ngaihtuah theihna awm hi a<br />

kawkin a ngai a ni.<br />

Hetiang deuh bawk hian Grik Kohhran pate (Greek Patristic writers)-ho<br />

khan mihring chu suala a tluk hma chuan a \hain a dik a, sual kai lo mi<br />

fel a ni, chu chu Pathian nihna a ni a, chumi avang chuan Pathian nihna<br />

\awmpuina chen a nei a ni, chu chu Pathian anpui a nihna chu a ni an ti bawk.<br />

Athanasius-a chuan Evi leh Adama te khan an tluk hma khan Pathian nena<br />

inlaichinna famkim an nei a, chu chu Pathian anpui an nihna chu niin a ngai.<br />

Kohhran siam\hatna hun lai khan Siam\hatute khan mihringin<br />

ngaihtuah theihna a neih kha Pathian a anna a nih si chuan tluk hnuah pawh tun<br />

thlengin chu ngaihtuah theihna chu kan nei si a, chutih laiin Bible-in suala tluk<br />

avangin mihringin Pathian a anna a hloh tih min zirtir bawk si, chuvangin mihring<br />

ngaihtuah theihna ringawt chu Pathian anna a ni thei lo vang an ti ta thung a.<br />

Calvin-a chuan Pathian anpui nihna chu taksa pianphungah ni lovin<br />

thlarau lam thilah awmin a sawi a (Institutes 1:15: 2). Ani ngaihdan chuan tlu<br />

tawh mihring kan inenin tluk hmaa Pathian anpui nihna kan hmu thei tawh<br />

lo, chuvangin Pathian anpui lan chianna ber chu tlukna ata Krista zara<br />

chhandamna a chanah a ni. Kristaah chuan Pathian anna chu siam\hat a ni<br />

(Cf.Eph. 4: 24; Kol. 3:10) (Institutes, 1:15:4).<br />

Kohhran siam\hat hun hnuhnung lamah Pathian anpui tih hi awmze<br />

zau zawng leh zim zawng neiin an sawi a. A zau zawnga sawi chuan mihringin<br />

chhia leh \ha hriatna a neih te, ngaihtuah theihna a neih te leh thlarau thi<br />

thei lo a neihna hi a huap a, chung chu tluk hunah pawh, sual hnuhma keng<br />

telin, a la nei zui zel. A zim zawng chuan Pathian hriatna dik a neih te, a felna<br />

leh a thianghlimna te a kawk a, chung chu tluknaah khan a bo a ni.<br />

Pathian anpui kan tih hian mihring chuan ngaihtuah theihna, chhia<br />

leh \ha hriatna, thilsiam dangin an neih ve loh a nei a, chuvang chuan Pathian<br />

pawl theihna danglam bik neia siam a ni. Thilsiam zawng zawnga ropui ber<br />

leh thilsiam dang te leh Pathian inkara awm a ni a, Pathianin thilsiam enkawl<br />

hna a pe a, thilsiam dangte aia ropuiin Pathian pawlna a nei thei a ni. Mi<br />

nung, mize nei leh mahnia duh thlang theia zalen a ni bawk, chu zalenna<br />

avang chuan Pathian lakah hial pawh a hel thei a ni.<br />

Tluk hma chuan fel, thianghlim leh \ha a ni a, Pathian nena lengdun<br />

\hin nun an nei a ni. Pathian ang chiah a ni lo va, mahse Pathian ropuina


DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong> 27<br />

tilang turin mawh a phur a ni. Pathian thu awih lova an tluk hnuin sualin a<br />

tikhawlo ta a, chuvangin chhandamna a mamawh a, chu chhandam mihringah<br />

chuan mihring hlui chu khenbeha awmin “mihring thar, thutak felna leh<br />

thianghlimnaa Pathian anpuiin” a inthuam ta zawk a ni (Eph. 4:24).<br />

Pathian anpui awmzia dik tak chu Isua Kristaah tihlanin a awm.<br />

Krista chu ‘Pathian anpui’ tih a ni a (II Kor.4:4; Kol 1:15). Isua chu mihring<br />

famkim niin, Pathian anpui dik tak chu amah chuan kan hmu a ni.<br />

Mihring Ropuina leh Nepna: Pathian anpuia siam anih avangin mihring<br />

chu a ropui hle. Thilsiam dang zawng zawng chunga thuneihna Pathianin a<br />

pe a (Gen. 1:28ff: 2:19ff), Pathian nena lengdun thei a ni a (Gen 3; 5:22; 6:9;<br />

Mika 6:8). Pathianin a enkawl ngun em em a; thilsiam dang te aiin a hlut zawk<br />

a, lua samzai lamin a chhiar vek a ni (Mt. 10:30, 31). Mihring dinhmun ropuizia<br />

a ngaihtuahin Davida chuan mak a ti a,<br />

Ani chu Pathian aia hnuai deuh chauhin i siam a,<br />

Ropuina leh chawimawina i khum tir si a,<br />

I kut chhuak chungah te hian thu i neih tir a;<br />

A ke hnuaiah te engkim I dah a (Sam 8:5, 6) a ti hial a ni.<br />

Chuti khawpa ropui a nih laiin lehlamah chuan a nep hle bawk a,<br />

vaivuta siam a ni a (Gen 2: 7), vaivutah vek kir leh tur a ni (Gen. 3:19), hlo bet<br />

ang niin an ropuina pawh phul pangpar ang lek a ni (Is. 40:6), rei lote dam,<br />

buainaa khat an ni (Job 14:1), sa boral \hin ang (Sam 49:12), a dam chhung ni<br />

te pawh hlim thla ral leh \hin ang (Sam 144: 4) leh chum reilo te lo lang a ral<br />

leh mai \hin ang a ni (Jak 4:14).<br />

Mipaah leh hmeichhiaah a siam: Pathianin mihring a siamin mipaah leh<br />

hmeichhiaah a siam tih a ni a (Gen 1:27; 2:7, 20-23). Hei hian awmze<br />

pawimawh tak tak a nei thei awm e.<br />

Pakhatnaah chuan mihring hi amah maia awm tur ni loin a huhoa<br />

awm tur kan nih zia a tilang. Adama amah maia awm chu Pathianin \ha a ti lo<br />

a, a kawppui awm mi a siam sak a ni. Tumah hi mahnia awm thei kana wm lo<br />

a, awm ho, intihlim tawna, in\anpui tawn tura siam kan ni.<br />

Pahnihnaah chuan Isuan, he thu hi mipa leh hmeichhia inneihna<br />

nen a sawi zawm a ni. “Nimahsela leilung piantirh a\ang chuan, ‘Anni chu<br />

hmeichhia leh mipaah a siam a ni.’ Chu mi avang chuan mipain a nu leh pa<br />

a kalsan ang a, a nupui vuan ang; tichuan an pahnih chuan tisa pumkhat an<br />

lo ni tawh ang, chutichuan pahnih an ni tawh lo va, tisa pumkhat an ni tawh<br />

zawk a ni” (Mk. 10: 6-8) a ti. Mipa leh hmeichhia inneihna hi Pathianin<br />

mihringte awm dan tur atana a ruat a ni a, nupa nun hi Pathian remruat a ni.


28<br />

DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong><br />

Chuvang chuan Pathian \ih leh rawn chunga inneihna hi buatsaih tur a ni a,<br />

inneihna pawh a nghet tur a ni.<br />

Mihring hi bung engzat nge?: Mihring hi bung eng zat nge tih thuah bung<br />

hnih (dichotonomy) tih leh leh bung thum (trichotonomy) tihte a awm. Kohhran<br />

pateho zingah pawh ngaihdan a inang lo hle a, Bible chang \anchhan tur an<br />

ngah ve ve hle a ni.<br />

Thuthlung Hlui leh Kristiante sawi dan tlanglawn zawk chu bung hnih<br />

a ni a, chumi awmzia chu mihring hian taksa leh thlarau a nei tih a ni. Kohhran<br />

pate zingah Latin lam mi (Latin fathers) te khan he ngaihdan hi an pawm a,<br />

Kohhran Siam\hatute (Luther, Calvin) te pawm dan pawh a ni. An innghahna<br />

chang langsar zualte chu Gen 2: 7; Thu. 12: 7; Mt.10: 28; II Kor. 5: 1-10 te hi an ni.<br />

Bung thuma \hentute chuan mihring hi taksa, rilru leh thlarau tiin<br />

an \hen thung. Hei hi Grik philosophy-in a sawi dan a ni a, Kohhran pate<br />

zingah Greek lam mi (Greek fathers) te pawm dan a ni a. Hemi ngaihdan hi<br />

chuan taksa (tisa) leh Thlarau zawmtu chu rilru (soul) a ni a, chu rilru chu<br />

Thlarau lam a zawmnaah chuan thi thei lo niin Tisa lam a zawmnaah chuan<br />

thi thei a ni thung. An innghahna chang langsar te chu Job 10:11, 12; Mk.12:<br />

30; I Kor. 14:14,15; I Thess. 5: 23; Heb 4:12 te hi an ni.<br />

Genesis 2: 7-ah chuan Pathianin mihring taksa (tisa) chu a din a, tichuan<br />

nunna thaw a thaw lut a, mi nung a lo ni tih kan hmu.<br />

Mihring chu taksa leh thlarau nei a ni tih hian mihring hian rilru a nei<br />

lo tihna chu a ni lo va, mahse taksa leh thlarau a hrang daih a awm a, chumi thil<br />

awm hrang rilruin a zawm ti anga taksa leh thlarau dah hran lutuk hi Bible zirtir<br />

dan a ni lo.<br />

Bible-in a sawi uar chu mihring nihna pumpui inzawmzia hi a ni<br />

tluan chhuak parh zawk a ni. Hindu leh Grik-te chuan thlarau chu a \hain a<br />

thianghlim a, tisa erawh chu engmah lo leh sual mai niin an ngai lian hle.<br />

Chuvangin tisa leh thlarau an indotir a, an dah hrang hle a ni. Mahse Hindu<br />

leh Grik-te anga taksa leh thlarau thliar hran viau lam aiin Kristian zirtirna<br />

chuan a inpumkhatzia hi a uar a ni.<br />

III. Sual Awmzia leh Sual Bul<br />

Mihring nihna Bible-in min zirtir dan chiang tak dang leh chu mihring<br />

chu suala tlu a nih thu hi a ni. Mihring awm danah leh a nihnaah hian inbuk<br />

tawk lo, fel lo leh Pathian leh mi dangte lak atanga inmihranna a awm a, hei<br />

hi sual a ni Mahse sual kan tih hi engnge ni chiah? Kristiante zingah pawh<br />

sual nia kan hriat hi a inang lo thei viau awm e. Kohhran pawl hrang hrangten


DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong> 29<br />

sual nia kan hriat a inang lo thei a, Kristian zingah hnam hrang hrangin sual<br />

kan tih hi a inang lo hle thei bawk.<br />

Bible-a Sual Sawina |awngkam te: Thuhtlkung Hklui leh Tharah hian sual<br />

sawina \awngkam tam tak a awm a, chungte chu tawi te tein han tarlang<br />

hmasa ila Bible-in sual a zirtir dan zirna \ha tak a ni ang.<br />

Thuthlung Hluia a lar deuh te chu<br />

hattah: ‘Tum \helh’ tihna a ni ber a, Thuthlung Thara Hamartia tih nen<br />

a inang hle. A chhan leh vang engpawh nise nih tur ang ni lo, tling lo, nih tur<br />

ang ni pha lo sawina a ni. Thil tisual sawi nan (Gen. 42: 22; 50:17) te, Pathian<br />

laka helna leh a thupek zawm duh lohna (I Sam 14: 33; 15: 24) sawi an te,<br />

Pathian mite tihretheih sawi nan (Ex 10: 17) te, helna leh aienthiamna sual<br />

sawi nan (I Sam 15:23) te, milem biak sawi nan (Ex 30: 30-34; 9: 16-18) te<br />

hman a ni a. Mihringpui te laka helna (II Lal 18:14) mihring te inkara thuthlung<br />

bawhchhiatna (I Sam 19:14, 24; 12: 26), mawhphurhna hlen duh lohna (Gen<br />

31: 36; 42: 22) leh \anpuina mamawh te hawisan (Gen 20: 9) sawi nan te<br />

hman a ni bawk. Hattah hi pawn lam lang theia thiltih sual sawina ni ber a,<br />

chhungril lama tim sa rana tihsual luih sawina a kawk lutuk lo.<br />

awon: Thiltihsual, khawlohna sawina a ni a, sual hremna sawina a ni<br />

bawk. ‘tikawi, tiherh, tisawi, tikhawlo, ti linglet’ tihna te a ni thei ang. Tum rana<br />

thil tihsual a kawk deuh bik. Mahni unaute tihnat/thah (Gen. 4: 13; cf. 44:16), lal<br />

laka rinawm lohna (I Sam. 20:1), serh leh sang tihbawrhbanna (I Sam. 3:13f.) leh<br />

Pathian thupek bawhchiatna (Sam 81: 31ff.) sawi nan te hman a ni.<br />

Mara: Helna a ni a. Luhlul leh tihmawh taka naupang a nu leh pa<br />

laka a helna sawi nan hman a ni (Deut. 21: 18-21)<br />

Pasa: Helna tihna tho a ni a; roreltute laka helna sawi nan (I Lal.<br />

12:19; II Lal. 8: 20) te, Lalpa laka helna sawi nan (Is.1:2; Jer. 2: 29; Amos 4: 4;<br />

Hos. 7:13) te hman a ni.<br />

Thuthlung Thar-a a lar zual te<br />

hamartia: Tum \helh tihna a ni a, Thuthlung Thara sual sawina<br />

\awngkam lar deuh ber a ni. Pathian laka \hen hrangtu leh diabola zia a ni<br />

(Joh. 9:31; I Joh.3: 8). Pathian mihringa a lo channa chhan pawh he sual thawi<br />

nan hian a ni (Rom. 8: 3). He sual hi dan bawhchhiatna a ni a (I Joh. 3: 4) “Fel<br />

lohna zawng zawng hi sual a ni” (I Joh. 5: 17) tiha ‘sual’ tih pawh hi hamartia a<br />

ni. He \awngkam hi hmun tam takah hman a ni (e.g. I Thess. 2:16; II Kor. 11:<br />

7; I Pet.2: 22; Jak. 5: 15; I Joh. 3: 4, 8; Mt 9: 2, 5f.; Mk. 2 :5, 7, 9f.; Lk.5: 20; TT 2:<br />

38; 5: 31; 10: 43; 13: 38; Joh. 1: 29; Heb. 10:11; Jak 5:16)


30<br />

DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong><br />

paraptoma: Kal sualna emaw bawhchhiatna tihna emaw a ni a. Mahni<br />

mihringpui chunga sual (Mt. 6: 14,15; 18: 35) sawi nan te, Adama bawhchhiatna<br />

sawi nan (Rm 5:15,17) te hman a ni a. Paula chuan sual (paraptoma) a lo lan fiah<br />

theih nan Dan a lo awm (Rom 5: 20) a ti a. Hmun erngemaw zatah he<br />

\awngkam hi hman a ni (e.g. Mk. 11:25, 26; Rom. 4: 25; 5: 16; II Kor. 5:19; Eph.<br />

1:7; Kol. 2: 13; Jak. 5:16)<br />

asebeia: Pathian ngaihsaklohna, Pathian \ih lohna a ni (Rom 1:18,11,26;<br />

II Tim 2:16)<br />

Heng bakah hian sual sawina \awngkam pawimawh tak tak a la<br />

awm a, dan bawhchhiatna (anomia), thuawihlohna (parakoe), fel lohna (adikia),<br />

sualna (kakia) leh a dang te pawh a la awm a. Sual hi \awngkam khata hrilhfiah<br />

mai a harsat avangin \awngkam hrang hrang an hmang a ni.<br />

Thuthlung Hluiah chuan sual leh sual lo tehna chu Mosia dan a bawhchhia<br />

em tih a ni ber mai a, Mosia dan kha sual vengtu a nih rualin sual hrilhfiahtu a ni<br />

nghal bawk. Mahse Mosia dan bawhchhiat loh ringawt kha fel tihna a ni si lo a ni<br />

ang, zawlnei ten nasa takin Mosia dan zawm \ha em em si ho kha an au khum tlat<br />

(e. g. Amosa 5: 21-24; Mika 6: 8;). Lal Isuan simna thu a tlangaupui a, mi tin an sual<br />

sim turin a ko a, sual chu rilru put hmang (attitude) lamah a bel lian hle a, Mosia dan<br />

zawm leh zawm loh ringawtin sual leh \ha a teh lo.<br />

Thuthlung Tharah sual chungchang Lal Isuan a zirtir dan an hmu. Lal<br />

Isua hian mi zawng zawng mi sual an nih thu a zirtir a. Mi zawng zawngin<br />

chhandamna an mamawh a ni (Lk. 17: 10) Sual simte chauhin thiam an chang ang<br />

(Lk.18: 13). Lal Isua hian a hun laia mite sual ngaihdan ang a \awmpui vek lo.<br />

Tuarna reng reng sual vang nia an inzirtirna pawh kha a kalh a (Lk. 15: 1-5; Joh. 9:3).<br />

Lal Isuan sual chungchang a zirtirnaa langsar zualte chu: pakhatnaah<br />

chuan a hun laia mite sawi dan aia danglamin sual chu mihring rilru put<br />

phung angin a sawi. Judaten sakhaw thila serh leh sang lama pawi khawih<br />

leh taksaa inkai theih anga an ngaihdan ang ni lovin amah ngeiin phârte<br />

pawh a khawih a (Mat. 8: 3; Mk. 1: 41; Lk. 5: 3), hmeichhe thi putin a nawk<br />

pawhin sual a nih thu a sawi lo. Sual chu mihring rilru put hmang zawk niin<br />

a sawi a, chuvangin tualthat kher lo pawh mahni unau hua chu sual a ni a<br />

(Mt. 5: 21-22), “Kei erawh chuan, tupawh ngaih chaka hmeichhe melh apiang<br />

chu a thinlungah a uire tawh reng a ni tih ka hrilh a che u” (Mt. 5: 28) tiin sual chu<br />

a tih lam (action) ai mahin rilru put hmang (attitude) zawk niin a sawi a, chu rilru<br />

put hmang dik lo chuan thil tih \ha lo/sual chu a hring chhuak chauh zawk a ni.<br />

“Kaa lut chu mihring tibawlhhlawhtu a ni lo va; kaa chhuak chu, chumi ngei chu,<br />

mihring tibawlhlawhtu a ni zawk e” (Mt. 15: 11) a ti a; chumi a hrilhfiah zuinaah


DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong> 31<br />

chuan “Kaa chhuakte erawh chu thinlungah a lo chhuak thin a ni; chung ngei<br />

chuan mihring a tibawlhlawh thin a ni, Thinlungah hian ngaihtuahna sual te,<br />

tualthahnate, uirenate, inngaihnate, rukrukna te, heknate, sawichhiatnate a lo<br />

chhuak si \hin a, chung chu mihring tibawlhhlawhtu a ni; kut sil loa chaw ei erawh<br />

chuan mi a tibawlhhlawh lo ve” (Mt. 15: 18-20) a tih hian a zirtirna a tifiah hle a ni.<br />

A pahnihnaah chuan Isua hian mi mal sualna chu Adama emaw<br />

thlahtuah emaw bel loin mi tinin an sual chungah mawh an phur theuh niin a<br />

zirtir a, chuvangin simna thu kha a tlangaupui nasa hle, sim turin a au lawm<br />

lawm, simte tana ngaihdamna a awm thu pawh a sawi a ni. Hun kal tawha<br />

thlahtuah sual a bel mai lo, anmahni ngei mawhphurhtirin sim turin a au \hin.<br />

A pathumnaah chuan Lal Isua hian sual ngaihdam theihna a neih thu<br />

a sawi bawk \hin (Mk. 2: 5). Lal Isua a lo pian dawn khan “ani chuan a mite an<br />

thil tihsual lakah a chhandam dawn si a” (Mt. 1: 21) hrilhlawk a ni a, chutiasng<br />

zelin a rawngbawl chhung pawhin sual ngaihdam theihna a neih zia a tilang<br />

\hin a, “Khawvelah mihring fapain ngaihdamna a nei…” tih a sawi a ni (Mk.2:10).<br />

Lal Isua zirtirna baka Thuhtlung Thara kan hmuh langsar tak chu<br />

Paula zirtirna hi a ni. Paula hian mi zawng zawngin thil an tihsual vek thu hi<br />

a sawi uar hle a ni. Dan chungchang hi a buaipui nasa a, a chhan chu sual chu<br />

dan bawhchhiatna angin a ngai a, chuvangin Jentail-te pawhin Dan nei lo<br />

mah se an thilungah dan thu chu ziakin a awm a, an bawhchhe tho a ni a ti.<br />

Paula hian sual chu Adama thlah nihna avanga awm leh sual<br />

hnathawh chuan mihring a fan chhuak vek tih thu hi a uar hle a. Paulan sual<br />

chungchangah, sual bawiha awm thu a sawi (Rom 7) hi ngaihsual a awl hle.<br />

Paula hian sual thiltheihna chuan mihringah hmun neiin he taksa hmang<br />

hian hna a thawk niin a ngai a, chutah chuan mihring duh vang reng lo<br />

pawhin chu sual chuan hna a thawk ni te pawhin a lang. Mahse Paula zirtirna<br />

pum kan thlirin mihring sualnaah chuan mihring mi malin mawh a phur a ni<br />

tih hi a hriat theih. Paula hian Adama avanga mi zawng zawng sual thu a sawi<br />

\hin laiin Isua Kristaah siamthar lehna a awm thu sawiin Krista chu Adama<br />

hnuhnung zawk, Adama pahnihna ang te pawhin a sawi a ni. Paula hian sual<br />

hi sawi chiam mah se a zirtirna pumah mihring sualna aia Pathian khawngaihna<br />

nasat zawkzia hi a uar hle a ni.<br />

Thuthlung Thar Kohhran khan sual sawifiah nan Judate tehfung<br />

ber Mosia dan kha an hmang ber ta lem lo. An buaipui ber chu Isua Krista chu<br />

Messia, Pathian nung fapa a ni a, amah ringtute chu chhandamin an awm<br />

ang tih kha a ni a, chuvangin Sual chungchanga Kristian thurin pawh hi<br />

Krista chungchang chhuina a\anga lo zi chhuak a ni.


32<br />

DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong><br />

Greek ho chuan sual hi tisain thlarau a bawihna niin an ngai ber niin<br />

a hriat. Greek philosophy (Platonic dualism) -ah chuan mihring hian eng lal ram<br />

(kingdom of light) a\angin thlarau a dawng a, tisa leh ramsa te nunna ang<br />

nunna chu thim lalram (kingdom of darkness) a\angin a dawng bawk a. Sual<br />

chu tisa leh thlarau a lo inbelhbawma, tisain thlarau a a tihbawlhhlawhna a ni<br />

a, chuvangin sual hnehna pawh he tisain thlarau a a hruaina (influence of the<br />

body on the soul) tih tawp hi a ni. Hetiang ngaihdan ang chi hi Gnostic zirtirnaah<br />

te leh sakhaw lian pui pui Hindu leh Buddhism-ah te pawh a lian hle.<br />

Augustine-a khan sual chu \hatna tlakchhamna (privation of good) angin a<br />

ngai a, sual ze bulpui chu ‘châkna’ emaw ‘mahni hmasialna’ emaw niin a sawi \hin.<br />

John Calvina chuan sual chu \hatna tlakchhamna mai ni lo deuhin a ngai a, mahni<br />

hmasialna hian mihring a tikhawlo zo vek a, mahse chu aia thuk zawka sual thlentu<br />

chu thuawihlohna, chaponain a hrin niin a ngai a ni. Calvina-a chuan sual hi<br />

Pathian thuawih lohna (disobedience), Pathian dan pawisak lohna angin a sawi a<br />

(Inst.II.12. 3; Comm.Rom. 5: 12f). Pathian aia mahni duhzawng dah pawimawhna<br />

ti tein a sawi bawk \hin (Inst.II. 1. 4). Chu chuan mihring khawlohna leh chhiatna a<br />

thlen bakah, Pathian zahawmna a tinepin a tichhia a ni (Inst.II.16. 5).<br />

Hmanlai a\anga Kristian ten sual an sawifiah dan lar tak pakhat chu<br />

‘Pathian hawisana thilsiam lam hawi’ [aversio a Deo et conversio ad creaturum (Latin) Aversion<br />

from God and conversion to creature (English)] tih hi a ni. Chu chu Paula’n ti hian a sawi<br />

a; “Pathian hre siin Pathian angin an chawimawi lo va; lawmthu pawh an sawi<br />

hek lo; thil lawi lo an ngaihtuah ta zawk a, an thinlung â chu a lo thim ta a. Finga<br />

inngaiin mi âah an lo chang a, thi thei lo Pathian ropuina chu thi thei mihringte<br />

leh sava te, fuliafa te rannungte lemah an chantir ta a” (Rom 1: 21-23), “a<br />

Siamtu biak aiin a siama chu biain a rawng an bawl ta zawk si a” (Rom. 1:25) tiin.<br />

Pathianin mihringte hi mahnia tlahrang (independent) tur ni loin Amah<br />

rinchhan a nung (dependent) turin a siam a, chuvangin Pathian nena lendun chu<br />

mihring nihna tura duan a ni. Mihringin Pathian a anna leh mihring a nih famkimna<br />

chu Pathian nen an len dun chauhin a ni. Pathianin mihring a siam tirh a\angin<br />

amah chu an hmangaiha an thinlunga an thlan reng theihna turin vaukhanna<br />

pawh a siam nghal a (Gen. 2: 17). Chumi awih lova an tluk hnua thuthlung a siam<br />

leh pawhin chu thu bawk chu a bul phumah a rawn hmang leh a (Ex 20: 3), chu thu<br />

vek chu zawlneite thusawi zawng zawng laimu ni pawhin a hriat a ni. Lal Isua<br />

pawhin mihring tih tur sang ber chu a theihna leh chakna zawng zawnga Pathian<br />

hmangaih a nih thu a sawi (Mk. 12:30). Paula chuan Pathian ring tur leh a hnena<br />

intulut tura mihringin chhuanlam an neih theih lohna tur khawpa Pathian chu<br />

mihringte hnena a in puan zia heti hian a sawi bawk: “Pathian chanchin hriat theih<br />

tur chi chu mihring te hnenah a lang reng a, chu chu Pathian ngeiin a tihlan a ni.


DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong> 33<br />

A nihna, mita hmuh theih loh chu, a chatuan thiltihtheihna leh a Pathianzia chu<br />

khawvel siam tirh ata thilsiamah te chuan chiang taka hmuh theihin a lang a.<br />

Phatna tur reng an nei lo” (Rom 1:19f. Lehlin Thar).<br />

Chuvangin sual awmze bul ber chu Pathian hawisanna (aversio a Deo) hi a<br />

ni. J. E. Colwell-an “Bible-in sual nihphung a sawi dan hlawm pui ber chu - sual chu<br />

a bul takah chuan Pathian Thianghlim lak a\anga in\henhranna a ni tih hi a ni: Bible<br />

sawi dan tak chuan sual chu a nihna takah chuan Pathian laka sualna a ni” 4 a ti hi<br />

a pawmawm khawp mai. “Pathian hmangaih la, i duh duh ti rawh” tih pawh hi a dk<br />

theihna chhan chu sual leh \ha tehna bulpui ber chu Pathian nena kan inlaichinna<br />

a ni a, thinlung thianghlima Pathian duhdan kan hriatna kalh zawng leh amah<br />

nena in\henna kawng anih chuan thlarau thilpek hrang hrang dawngin mahni<br />

mihringpuite tan inpe ral raih mah ila engmah a ni lo (cf. I Kor. 13: 1-3). Pathiana<br />

innghat lo va, amah ring lo a hawisanna hi sual nihna zepui chu a ni. Chuvangin<br />

sual chu Pathian nena inkar thil a ni ber a, Pathian leh mihring inkar dik lo chuan<br />

mihring leh mihring inkar te, mihring leh thilsiam inkar te a nghawng khawlo zo ta<br />

a ni. Mihring suala an tluk hnua an dinhmun Pathianin a sawi “…mihring chu a<br />

chhhia leh \ha hriain keimahni ang a lo ni ta.” (Gen 3: 22b) tih pawh kha, mihring<br />

chuan Pathian \ha a tih kha \ha ti a, \ha lo a tih kha \ha lo ti a Pathian ring loin<br />

anmahniin \ha leh \ha lo chungchangah ngaihdan hrang an nei ta tihna a ni ang.<br />

Sual chu a nihna bulpuiah chuan dinhmun leh nihphung (status & nature)<br />

emaw thil \ha lo hrim hrim (evil) aiin inlaichinna sawina (relationship term) a ni. Pathian<br />

leh mihring inkar thil a ni lian hle a, chuvangin sual pawh hi Pathian leh a duh dan<br />

a\anga teh tur a ni. Sual chu mihring pawn lam a\anga nawr luih thila lo thleng aiin<br />

mihringin ama duh thu ngei a tih a ni \hin a, chu chuan a hmuh lawk leh a duh loh<br />

thil te pawh a a thlen \hin. Sual chu thiltih aiin rilru put hmang (attitude) a ni zawk<br />

mah a, rilru puthmang dik lo chuan thiltih dik lo a thlen zawk a ni.<br />

Sual Bul<br />

Pathianin mihring a siamin sual sain a siam lo. Engtin nge sual hi a<br />

lo awm ve ringawt mai le? Pathian hi engkim bul a nih chuan sual hi engtinnge<br />

a lo awm ve ngawt mai le? Pathian chuan sual chu a haw hle si a (Deut 25: 16;<br />

Sam 5:4; 11:5; Zak. 8:17; Lk.16:15), Amah chu Pathian thianghlim (Is.6:3), fel<br />

lohna reng reng nei lo (Duet. 32:4; Sam 92:16), niin “Pathian chuan thil suaksual<br />

tiin, Engkimtitheia chuan thil dik lo chu a ti teuh lo vang” (Job. 34:10) tih a ni<br />

si a. Kan Pathian ni lo hi siamtu dang an awm em ni?<br />

Mizo Bible-ah Isaia 45:7 hi “Eng ka siam \hin a, thim pawh ka siam<br />

\hin a ni; remna ka siam \hin a sualna pawh ka siam \hin a ni; kei hi LALPA,<br />

chung thil zawng zawng ti \hin tu chu ka ni” tiin” tia dah a ni a. Pathianin sual


34<br />

DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong><br />

a siam em ni? Lehlin Tharah thung chuan sualna pawh ka siam \hin a ni tih hi<br />

‘vanduaina te ka thlen tir bawk’ tiin a dah ta a. Hei hi lehlin dan \ha zawk a ni ang,<br />

a sawi duh ber chu chang 5-6 a mi, Pathian dang reng reng awm loh thu a ni<br />

a, chuvangin sual hi Pathian siam a ni lo a, siam theitu dang pathian pawh an<br />

awm hek lo. Chuti nise engtinnge sual chu a lo awm bawk si?<br />

Evi leh Adama sualna kha mihringa sual lo awm \anna nimahse, kha mi<br />

hma pawh khan sual tura thlemtu sual chu a awm tawh. Lal Isuan Diabola chungchang<br />

sawiin “Ani chu a tir ata tualthat a ni’ (Joh 8:44), “Diabola chuan a tir ata thil a tisual si<br />

a” (Joh 3:8) tiin a sawi a. henga ‘a tir’ tih hi eng hun lai nge tih hriat a har khawp mai.<br />

Mahse Kristian ten sual lo awm \an dan an zirtirnaah Greek finna zirtirna angin sual<br />

chu siamtu hrang awm emaw Hindu te anga mitvai thil (maya) emaw ni loin<br />

Sual chu Pathian thilsiam vantirhkohteah a in\an a ni. Chung<br />

vantirhkohte sualna bulpui chu chapona, ropui leh zual chakna emaw mahni<br />

hmasialna vang niin a hriat. “Tin, vantirhkohte anmahni tirhkoh nihna pawm<br />

duh lova, an awmna pangngai kalsan zawkte chu, ni ropui rorelna atan thim<br />

hnuaiah chatuan phuarnaa phuar chungin khek a ni” (Juda 6). Paul’an kohhran<br />

hruaitu tur a sawinaah “Ring thar mi ni tur a ni lo, chutilochuan chapovin a awm<br />

ang a, diabola thiam loh channa chu a chang ve dah ang e” (I Tim.3: 6) tiin a sawi<br />

bawk. Tichuan sual chu mihring zinga a luh hmain vantirhkohte zingah a in\an a,<br />

chapona, Pathian anga ropui châkna avangin Pathian lakah an hel a, Pathian<br />

anga ropui chakna vek chu mihring sualna bul pawh niin Bible-in min hrilh.<br />

Pathian ni lo siamtu dang an awm lo va, mahse sual chu Pathian siam a<br />

ni lo: a thilsiamte hmangaih takin zalenna a pe a, a thilsiam a\ang chuan sual chu<br />

a lo awm a ni. Mizo pain hmun awih-ah in kan sa a, kan sa kan sa a, a tawpah<br />

chuan kan sak ve miah loh inhnuai a lo awm ta ang hian Pathian thilsiam te a\ang<br />

chuan sual chu a lo awm a ni. Mihring chanchin sual lo awm \anna chu Eden<br />

huana thuawih lohna leh bawhchhiatnaah khan a lo in\an a, chu mihring suala a<br />

tluk thu leh sual inrochun thu chu a hranpain zirlai dangah kan la sawi leh ang.<br />

(He thuziak hi Bible Ralchhan School zirlai thar ‘Pahnihna’ zirlai<br />

“Mihring leh Sual thu” Bung 1-3 a mi a ni a. Pathian thu kan hriatna atan<br />

a tangkai tho bawk a, zirturten in lo enchhinna atan a that hmel bawk si a,<br />

kan han chhuah a ni e. Ed.).<br />

ooooo


DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong> 35<br />

HRIATTIRNA<br />

Synod Archives-ah Inkhawmpui hrang hrang<br />

minute-te vawn\hat zel a ni a. Pastor Bial<br />

Inkhawmpui Minute, Bial Kohhran Hmeichhe<br />

Inkhawmpui Minute leh Bial K. T. P. Conference<br />

Minute te min han pe ve zel \hin turin Pastor<br />

Bial hrang hrangte kan ngen e.<br />

Sd/-<br />

( REV. DR. R. LALBIAKMAWIA )<br />

Executive Secretary, i/c Archives


36<br />

Pi/Pu...............................................<br />

<strong>Didakhe</strong> lâkna man i pêk hnuhnung<br />

ber chu kum................... a ni a, rawn<br />

tithar leh ta che.<br />

DIDAKHE : <strong>Jan</strong>uary–<strong>Feb</strong>ruary, <strong>2008</strong><br />

Manager<br />

(A man pe duh, Manager hnêna pe<br />

remchâng loten Pi Khawvêlthangi<br />

O/A, Synod Office, Aizâwl hnênah<br />

pêk theih a ni e.)<br />

Printed at Synod Press, Mission Vêng,<br />

Aizâwl - 796001,<br />

Copies -4,500<br />

Regn. R.N. 24629/72<br />

Postal Regn. No. MR-NE/627/99<br />

<strong>Didakhe</strong><br />

A man :Kum khatah Rs. 30<br />

Bu mal : Rs. 5<br />

Lâkna hmun :<br />

Manager, <strong>Didakhe</strong><br />

Aizâwl <strong>Theological</strong> <strong>College</strong>,<br />

Post Box - 167<br />

Durtlang, <strong>Aizawl</strong> - 796001<br />

Mizoram, India<br />

Ph.2362087(R),2361126(0)<br />

Mobile : 9436159364<br />

To

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!