Eibarko euskara. Morfologiako alor baten azterketa - Euskadi.net

Jakintza-arloa: Hizkuntzalaritza 

Eibarko euskara 

Morfologiako alor baten azterketa: izen 

sintagmaren deklinabidea, adjektibo sintagma 

eta adberbio sintagma 

Egilea: NEREA ARETA AZPIRI 

Urtea: 2002 

Zuzendaria: ROSA MIREN PAGOLA 

Unibertsitatea: UD-DU 

ISBN: 978-84-8438-327-7

Hitzaurrea 

Lan hau 2001-2002 ikasturtean aurkeztutako doktorego tesia da. Deustuko 

Unibertsitatean “Bikain Cum Laude” lortu zuen Rosa Miren Pagola doktorearen 

zuzendaritzapean burututako Eibarko euskara. Morfologiako alor baten 

azterketa: izen sintagmaren deklinabidea, adjektibo sintagma eta adberbio 

sintagma tesiak. Epaimahaian Pello Salaburu, Patxi Goenaga, Orreaga Ibarra, 

Patxi Altuna (†Pax) eta Juan Manuel Etxebarria jaun-andreak egon ziren. 

Tesia bera hitz bitan aurkezteko, edukien mamiari eta euskarri fisikoari 

erreparatuko diogu: alde batetik, paperean aurkeztu nuen aukeratutako gaiaren 

azterketa linguistikoa (geografia linguistikoaren eta soziolinguistikaren 

ekarpenez), marko teorikoaren eta metodologikoaren ondoan, azterlan guztia 

lekukoen hainbat adibide errealen transkripzioz hornituta, eta ondorioekin 

batera. Beste alde batetik aurkeztu nituen eranskin guztiak, CD-ROM baten: 

edonorako balio izan dezakeen galdekizun linguistikoa; Corpusa: 

galdekizunaren erantzunak eta jardun askeko testuak; eta tesia lantzerakoan 

sortutako bestelako emaitzak: hainbat azterketa fonetiko-akustiko, iruzkinekin; 

lekukoen eta egile askoren iritzi pertzeptualak eta metalinguistikoak; eta lexiko 

eta fraseologia-ipuin mailako emaitzak, besteak beste. Oraingoan aurkeztutako 

bertsioan zuzenketa txikiren bat egin dut, eta atal nagusien hasieran laburpen 

gisako taulak ezarri ditut, baina mamia originalaren berbera da. 

Ikerlan hau sortu eta gorpuztu bazen hainbat alderdik horretarako lagundu 

zutelako izan zen. Batetik, betidanik etxean eta inguruetan entzun dudan 

“Eibarko euskara” etxeko euskara izan dudalako. Bestetik, txikitatik bestelako 

euskara ereduak ezagutzerakoan konturatu nintzelako eskolan ikasitakoaren 

eta jardun arruntetan erabilitakoaren artean bazela alde handia, eta hainbat 

gogoeta eta jarrera sortu zitzaizkidan piskaka-piskaka. Eskolako eredu 

normalizatuaz gain, herri bakoitzeko euskara ereduak ere bitxi eta interesgarri 

gertatu ohi zaizkit beti, baina beti ere Eibarkoarekiko atxikimendu bereziz. 

Txikitako gogoeta eta jarrera horiek helduz joan dira ikasketen eta euskararen 

egoera, historia eta barne egituren ezagutzaren puruan. Euskal Filologiako 

ikasketak euskararen inguruko jakingura goseak bultza eginda egin nituen eta 

Eibarko euskara tesi baterako adinakoa ote zen sortu zitzaidan zalantza gisa. 

Euskalkiak eta hizkerak zehatz aztertu behar direla hainbat egilek aldarrikatzen 

dutenez, duda edo beldur horri aurre egin nion. Gainera, lantzean behin beste 

herri batzuetako monografiak sortuz joan dira, eta Eibarko euskara nola edo 

hala jorratu duten lanen ezagutza ere lagungarri izan da ahozko hizkera ahalik 

zehatzen ezagutzeko nahia eta gogoa indartzeko. Egindakoa eginda, hemengo 

hau dugu hainbat lanen emaitza. 

Euskal Filologiako ikasketak burutu, eta doktoradutza kurtsoak hasterakoan, 

Patxi Altuna izan nuen laguntzaile lan honen zuzendari den Rosa Miren Pagolaren 

eskuetan uzteko bidea urratu baitzuen. Lehenengoa beti gogoan izango dut 

zuzendari zorrotz eta era berean lagun izan denarengana igortzearren. 

Bigarrenarekiko esker oneko ez ezik zordun ere ikusten dut nere burua, bere 

eten gabeko ohar eta iruzkinak barik ez nukeelako egin dudan lana egingo. 

Bestalde, txarki eginak neure hobenez dira.

Beraz, geroago aurkeztuko dugun metodologia aukeratu genuen eta maila 

bakoitza gauzatzea hasierako helburuetara lotuta egon da une oro. Nolanahi 

ere, ikuspegi eta jarrera ñabardurak aldatuz joan ziren, denboraren joanean 

berezko eta ikasketaren ondoriozko bilakaera legez. 

Izan ere, prestakuntzaren iturri nagusia bibliografia izan bazen ere, aipatu 

beharrekoa da aukera izan nuen guztietan ikerketa lanean lagun zezaketen 

Eibarko Instituzioetako, Unibertsitateetako eta osterantzeko pertsona 

partikularrekin harremanak sendotuz joan nintzela. Unibertsitateetako 

irakasleengandik, Euskaltzaindiko kideengandik eta beste aditu euskaldun 

batzuengandik argitaratu gabeko informazioa, aholkuak eta materiala jaso ahal 

izan nituen. 

Aipatzekoa ere bada nire hasiera-hasierako asmoa ia utopikoa ere bazela: hasi 

umeen hizketak aztertzetik (ikaste prozesua barne dela), eta azterketa 

soziolinguistiko zehatzak egiteko asmoa ere banuelako. Baina tesi baterako 

baino, hiru edo lau tesirako adinako gaia ere bazen hori guztia; bai behintzat 

azterketa monografiko ugarirako. Beraz, helburuak murriztu egin behar izan 

ziren, bai jasoketa eremu mailan (nahiz eta gramatikako alor gehienak jaso 

ziren azkenerako), bai azterketa mailan, oinarrizkoena hautatu nuelakoan. 

Beraz, aztergai izan den corpusa erdietsitakoan –”corpora” ere dei diezaioke–, 

ahozkoaren “azterketa” batez ere maila linguistikoan egin zen, soziolinguistika eta 

pragmatika bigarren mailan baino ez direla ageri. 

Handik hona zortzi urte luze joan dira, luzeak bezain oparoak nire bizitzan. Tesia 

amaitu zenean, praktikoki –bihotzean eta buruan ez delako agortzen inoiz, eta 

gaztetan ekindako asmoei eten barik heltzen zaie oharkabean bada ere–, nire 

laneko ikerbideak bestelako joera batzuetan murgildu dira, oraindik ere corpus 

artean jarraitzen dudan arren. Baina tesia begiratzen, kontsultatzen, aztertzen 

dudan bakoitzean, orduan garratz egindako lanaren damurik ez dut, eta une 

hartan ahal izan nuen ondoen egin nuen lana orain nekez hobetuko nukeela 

sarritan pentsatzen dut, beti ikaste prozesuan gauden arren, eta zenbait 

azalpenerako kontzeptu zehatzagoak erabil zitezkeela pentsatu arren. 

Tesi lanaren emaitzen ikerketari dagokionez, Partizipioari eskainitako atal batek 

Eusko Ikaskuntzaren beka jaso zuen, eta argitaratu ere egin dute oraintsuan: 

“Eibarko aditzaren zenbait berezitasun: partizipioen forma eta zenbait 

erabilera”, in Oihenart. Cuadernos de Lengua y Literatura (2009). Tesiko 

bestelako emaitzak ere osterantzean argitaratu dira erabiltzaileentzat: 

garrantzitsuena, Deustuko Unibertsitatearen eta Eibarko Udalaren artean 2003. 

urtean atera zuten liburua izan da: Eibarko euskara: izen sintagmaren 

deklinabidea (“Euskal Herria Saila”, 21), baina han tesi osoaren zatitxo bat 

baino ez zen kaleratu. Hango Aurkezpenean R.M. Pagola-k adierazitako hitz 

batzuk ekarriko ditut hona, besteren hitzez esateko zein balio izan dezakeen 

lan honek: “Onartu beharra dago lan hau zientifikotasun eta zorroztasun handiz 

egina dela eta hagitz emankorra gerta daitekeela nahiz hizkuntzaren

deskribapen-azalpenerako, nahiz dialektologiarako, nahiz edozein gramatika 

normatibotan hizkuntza mintzatuaren aberastasunak izan lezakeen eragina 

kontuan hartzeko. Horrenbestez, erraz ohar daiteke lana ez dela denborapasakotzat 

hartzekoa, baina bai ustiagarria, eredu bezala jarraigarria eta, lan 

eskerga den aldetik, hagitz eskergarria ere”. Deustuko Unibertsitatean, 

bestalde, Internet helbidean 68 erregistro fonetiko-akustiko 

argitaratu zituzten. Tesiko emaitzen artean alderdi lexikologikoa ere aipatu 

denez, esatekoa da T. Etxebarria-ren Lexicón del euskera dialectal de Eibar 

lana aberasteko iturrietariko bat izan zela tesiko datu-base lexikala: horren 

emaitza da gaur egun sarean http://www.eibarko-euskara.com/ helbidean 

kontsultatu daitekeen Hiztegia, baita askoren artean egindako Eibarko hiztegi 

etnografikoa liburua ere (2003). Beste alde batetik, tesirako egindako 

grabazioak digitalizatzeko ardura (ehundaka orduak) Badihardugu Euskara 

Elkartekoek hartu dute, Eibarko Udalaren laguntzaz. UEU-ren ekimenez 

datorren edizio digital honekin borobiltzen da tesiaren gaur arteko ibilbidea, eta 

oraindik ere tesi osoaren paperezko edizioa eskatzen duenik badenez, neuri 

ere osasuna, indarra eta baliabideak eskatzea zilegi bekit, aurrez eskerrak 

emanez zeregin guzti hauetan laguntzen dutenei. 

Nerea Areta 

2010

1 . LIBURUARENA 

A) ATARIKOAK 

1 . AURKEZPEN OROKORRA 3 

2 . OINARRIZKO TERMINOLOGIA 5 

3 . LABURDURAK 5 

3 .1 . Terminologia orokorrean 5 

3 .2 . Datu baseko tauletan 6 

3 .3 . Bibliografian 6 

4 . HELBURUAK 7 

4 .1 . Nagusiak 7 

4 .2 . Orokorrak 7 

4 .3 . Zehatzak 8 

5 . GAIA 8 

5 .1 . Jasotako mailak 8 

5 .2 . Aztertutako maila 9 

5 .3 . Gaiaren ezaugarriak 9 

B) SARRERA TEORIKOA 

AURKIBIDEA 

. 

1 . TEORIA EREMU OROKORRENEI HURBILKETA 

11 

13 

1 .1 . Dialektologia orokorraren aurkezpena 13 

1 .2 . Hizkuntza geografiaren aurkezpena 17 

1 .3 . Soziolinguistikaren aurkezpena 20 

2 . EUSKAL DIALEKTOLOGIAREN JOERA NAGUSIAK 23 

2 .1 . Sarrera 23 

2 .2 . Euskal dialektologiaren historia 24 

2 .3 . Euskalkien jatorria 26 

2 .4 . Landutako alorrak 27 

2 .4 .1 . Euskalkien sailkapena 27 

2 .4 .1 .1 . Euskal idazle zaharrenen kontzientzia 27 

2 .4 .1 .2 . L .L . Bonaparte-re n aurretiko egileen sailkapenak 28 

2 .4 .1 .3 . L .L . Bonaparte-ren lana euskal dialektologian 28 

2 .4 .1 .4 . L .L . Bonapartez geroko sailkapen lanak 30 

2 .4 .2 . Gramatika mailak 31 

2 .4 .3 . Beste alor batzuekiko loturak 32 

2 .4 .4 . Monografiagintza 32 

2 .5 . Gaurko euskal dialektologiaren egoera eta etorkizuna 35 

3 . EUSKAL HIZKUNTZA GEOGRAFIA 36 

4 . BIZKAIERA EUSKAL DIALEKTOLOGIAN 38 

4 .1 . Euskalkien sailkapeneko bizkaieraren lekua 39 

4 .2 . Bizkaiera landu duten lanak 45 

4 .2 .1 . Monografiagintza 45 

4 .2 .2 . Euskal dialektologiako eta euskarazko lan orokorrak : bizkaieraren lekua eta tratamendua 45 

4 .2 .3 . Bereziki bizkaierazko lanak 47 

4 .2 .3 .1 . Lan orokorrak 47 

4 .2 .3 .2 . Gramatika lanak 48 

4 .2 .3 .2 .1 . Gramatika osoa 48 

4 .2 .3 .2 .2 . Gramatika zatiak, atalak : fonetikoa 49 

4 .2 .3 .2 .3 Gramatika zatia : morfosintaktikoa 49 

4 .2 .3 .2 .3 .1 . Morfosintaxia, orokorki 49 

4 .2 .3 .2 .3 .2 . Morfologia, orokorrean nahiz atalka 50 

1

4 .2 .3 .2 .3 .3 . Gramatika zatiak : sintaktikoa 52 

4 .2 .3 .2 .4 . Gramatika zatiak : lexikoa; hiztegiak; toponimia 52 

4 .2 .3 .2 .5 . Hizkuntza geografia 53 

4 .2 .3 .2 .6. Soziolinguistika 53 

4 .2 .3 .2 .7 . Didaktika 53 

4 .2 .3 .2 .8 . Ortografiarako eta idatzizko erregistrorako normalizazio lanak 54 

4 .3 . Emaitza literarioak, bizkaieraz idatzitakoak, "in dialect. . 55 

5 . EIBARKO EUSKARAREN AZTERKETAREN EGUNGO EGOERA 55 

5 .1 . Eibarko hizkuntzaz kanpoko ezaugarri orokorrak : aurkezpena 55 

5 .1 .1 . Datu geografikoak eta komunikazioak 55 

5 .1 .2 . Datu demografikoak eta egoera soziolinguistikoa 57 

5 .1 .3 . Datu sozio-ekonomikoak eta historikoak 59 

5 .1 .3 .1 . Datu sozio-ekonomikoak 59 

5 .1 .3 .2 . Datu historikoak 59 

5 .1 .4 . Euskararen lekukotza 62 

5 .2 . Eibarko euskararen lekua euskal ikerketetan, "on dialect . . 65 

5 .2 .1 . Erreferentziako lanak, bibliografia aipamenen bildumak 66 

5 .2 .2 . Lan orokorrak 67 

5 .2 .3 . Gramatikako atalak 69 

5 .2 .3 .1 . Alor fonikoa 69 

5 .2 .3 .1 .1 . Fonetika-fonologia 69 

5 .2 .3 .1 .2 . Grabaketak 71 

5 .2 .3 .2 . Morfosintaxia 72 

5 .2 .3 .2 .1 . Morfologia 72 

5 .2 .3 .2 .2 . Sintaxia 75 

5 .2 .4 . Lexikoa 75 

5 .2 .4 .1 . Hiztegiak, hitz bildumak 75 

5 .2 .4 .2 . Toponimia 78 

5 .2 .4 .3 . Antroponimia, onomastika 80 

5 .2 .5 . "Soziolinguistika" : Eibarko euskararen soziologia 80 

5 .2 .6 . Etnografia 81 

5 .2 .7 . Testu azterketa 82 

5 .2 .8 . Apologia eta "gutxiespena-txarrespena" 82 

5 .2 .8 .1 . Aldeko lanak 82 

5 .2 .8 .2 . Aurkako lanak 84 

5 .2 .9 . Irakaskuntza 84 

5 .2 .10. Ortografia 85 

5 .3 . Tesi honen antzerako asmoen aldarrikapenak, aitzindariak 85 

5 .3 .1 . Aipamen orokorrak 86 

5 .3 .2 . Tesiaren izaera monografikoaren justifikazioa 86 

5 .3 .3 . Hizkera "jatorrak" batzeko premia 87 

C) METODOLOGIA 91 

1 . METODOLOGIA OROKORRA 93 

1 .1 . Oinarri teorikoen ezarpena 93 

1 .2 . Azterketagaiaren izaeraren mugaketa 94 

1 .3 . Galdekizunak 95 

1 .3 .1 . Galdekizun nagusia 95 

1 .3 .1 .1 . Eraketa 95 

1 .3 .1 .2 . Frogaketa : aurreinkesten aldia 97 

1 .3 .1 .2 .1 . Aurreinkesten aldiaren emaitza 98 

1 .3 .1 .3 . Behin betiko galdekizun nagusiaren erabateko prestaketa 99 

1 .3 .1 .4 . Behin betiko galdekizun nagusia 99 

1 .3 .2 . Gai askeak lantzeko galdetegia 100 

1 .3 .3 . Dialektologia pertzeptuala "jasotzeko" galderak 100 

1 .3 .4 . Galdekizunez eta solasaldi askez lortutako materialen balioa 100

1 .4 . Lekukoak 101 

1 .4 .1 . Kontuan hartu diren aldagarri edo bariableak 101 

1 .4 .1 .1 . Adina 101 

1 .4 .1 .2 .Sexua 101 

1 .4 .1 .3 . Alderdi geografikoa 101 

1 .4 .1 .4 . Hezkuntza, ikasketak 102 

1 .4 .2 . Bete beharreko baldintzak 102 

1 .4 .3 . Lekuko kopurua 103 

1 .4 .3 .1 . Galdekizunerako 103 

1 .4 .3 .1 .1 . Aurreinkesten aldikoak 103 

1 .4 .3 .1 .2 . Behin betiko grabaketaldi sistematikokoak 104 

1 .4 .3 .1 .3 . Lekuko nagusien ingurukoak 105 

1 .4 .3 .2 . Besteak 106 

1 .4 .4 . Lekuko guztien zerrenda 106 

1 .5 . Kanpo-lana : material bilketa, korpusaren eraketa 107 

1 .5 .1 . Grabaketak 108 

1 .5 .1 .1 . Galdekizuna landu deneko aldia 108 

1 .5 .1 .2 . Bestelako grabaketak 108 

1 .5 .1 .2 .1 . Tesigileak grabatutako beste zinta batzuk 108 

1 .5 .1 .2 .2 . Beste bidez lortutako grabazioak 108 

1 .5 .2 . Grabatu gabeko materiala 109 

1 .5 .2 .1 . Grabatu gabeko apunteak 109 

1 .5 .2 .2 . Bestek eginiko transkribaketak 110 

1 .6 . Informazioaren prozesaketa 110 

1 .6 .1 . Korpusarena 110 

1 .6 .2 . Lekukoena 112 

1 .6 .3 . Galdekizunarena, transkribaketak bideratzeko 112 

1 .6 .4 . Taulen diseinua eta eraketa-osaketa 113 

1 .6 .4 .1 . Taula bereziki metodologikoak 113 

1 .6 .4 .2 . Hizkuntza datuak (transkripzioak) gordetzeko taulak 113 

1 .7 . Transkripzioak 113 

1 .8 . Korpus osoaren berrikusketa orokorra 117 

2 . EMAITZAK 118 

2 .1 . Lekukoen eta beste zenbaiten iritzien multzoa 118 

2 .2 . Espektrogramak, emaitza akustikoak 118 

2 .3 . Lexikoa 119 

2 .4 . Ahozko ondarea 119 

3.AZTERKETA 119

D) MORFOLOGIAKO ALOR BA TENAZTERKETA : IZEN 

SINTAGMARENDEKLINABIDEA, ADJEKTIBO SINTA GMA E TA 

ADBERBIO SINTAGMA 123 

1 . DEKLINABIDEA 125 

1 .1 . AURKEZPENA 125 

1 .1 .1 .Kasuak ; azter eremua ; atalen egitura 125 

1 .1 .2 .Atal berezietan jasotako mailak 

126 

1 .1 .3 .Orokortasunak 

127 

1 .2 . DEKLINABIDEA KASUZ KASU. IZEN-SINTAGMA : IZEN ARRUNTAK 127 

1 .2 .0 . AMAIERA MUGAGABEAK 128 

1 .2 .0 .1 . -a itsatsiaren zenbait kasu 128 

1 .2 .0 .1 .1 . Eibarko euskaran euskara arautuko formak betetzea 128 

1 .2 .0 .1 .2 . Eibarren -a itsatsiduna egiten duten berba batzuk 129 

1 .2 .0 .1 .3 . Euskara arautuko -a itsatsia ez gordetzea 129 

1 .2 .0 .1 .4 . -a /-e alternantzia 129 

1 .2 .0 .1 .5 . Mugatuan batzuetan izen berezi legez funtzionatzen duten hitzak ("ama/amia") 130 

1 .2 .0 .1 .6 . Lekuko batzuen erabileran -a itsatsia duten berbak 131 

1 .2 .0 .1 .7 . Mailegu batzuen joera 133 

1 .2 .0 .1 .8 . -ia amaieradun berba batzuk. Maileguak eta euskal jatorrikoak 133 

1 .2 .0 .1 .9 . Leku izenak, batez ere -ia/ixa eta -ua amaieradunak 134 

1 .2 .0 .2 . Mugatzaile singularra erantsitakoan neutralizatutako amaierak 135 

1 .2 .0 .3 . Amaieran -i bokal sabaikari soila duten berbak 135 

1 .2 .0 .4 . -o /-u amaierak 136 

1 .2 .0 .5 . Diptongoak berba amaieran 137 

1 .2 .0 .5 .1 . Amaierako diptongoen alternantzia 137 

1 .2 .0.5 .2 . Diptongo batzuen jokaera mugatzailea hartzerakoan 138 

1 .2 .0.6 . Hiatoak 142 

1 .2 .0.7 . Bokal luzeak 142 

1 .2 .0.8 . Amaierako hiru bokalen elkarketa 143 

1 .2 .0.9 . Kontsonanteak 143 

1 .2 .0 .10 . Amaiera kontsonantikoaren eta bokalikoaren arteko alternantzia 145 

1 .2 .1 . NOMINATIBOA (0) 146 

1 .2 .1 .1 . Alderdi formala 146 

1 .2 .1 .1 .1 . Mugagabea 146 

1 .2 .1 .1 .2 . Mugatu singularra 146 

1 .2 .1 .1 .2 .1 . Amaiera arruntak, jokaera nagusiak 146 

1 .2 .1 .1 .2 .2 . Gertakar i bitxiak 149 

1 .2 .1 .1 .3 . Mugatu plurala 150 

1 .2 .1 .2 . Erabilera 151 

1 .2 .1 .2 .1 . Erabilera arruntak 151 

1 .2 .1 .2 .2 . Erabilera bitxiak 151 

1 .2 .1 .2 .2 . I .Mugagabean 151 

1 .2 .1 .2 .2 .2 . Mugatu singularrean 153 

1 .2 .1 .2 .2 .3 . Mugatu pluralean 155 

1 .2 .1 .3 . Ondorioak 156 

1 .2 .2. PARTITIBOA (-(r)ik(an)) 156 


1 .2 .2 .1 .1 . Amaiera bokalikoei erantsita 157 

1 .2 .2 .1 .2 . Amaiera kontsonantikoei erantsita 158 

1 .2 .2 .1 .3 . Aditzarekiko komunztadura 159 

1 .2.2 .2 . Erabilera 159 

1 .2.2 .2 .1 . Ezezko perpausetan 159 

1 .2 .2 .2 .2 . Galderetan 159 

1 .2 .2 .2 .3 . Moduzko esaldietan 160 

1 .2 .2 .2 .4 . Baldint7a7.ko esaldietan 160

1 .2 .2 .2 .5 . Konparaketetan 160 

1 .2 .2 .2 .6 . "Nola" galdekariarekin erlazionaturiko zenbait perpausetan 161 

1 .2 .2 .2 .7 . Ezeztapena esan nahi duten egituretan 162 

1 .2 .2 .2 .8 . "Asko" eta "gitxi" erako zenbatzaile-aditzondoekin egiten diren perpausetan 162 

1 .2 .2 .2 .9 . Partitibo kasu markaz esanahi berezia hartzen duten berbak 162 

1 .2 .2 .2 .10 . Baiezko esapide adierazkorretan 163 

1 .2 .2 .2 .11 . Ezeztapenaren eta baieztapenaren kurutzaketaz 164 

1 .2 .2 .2 .12 . Jakineko egitura duten esaldietan 164 

1 .2 .2 .3 . Ondorioak 164 

1 .2 .3 . ERGATIBOA (-(e)k) 165 


1 .2 .3 .1 .1 . Mugagabean 165 

1 .2 .3 .1 .2 . Mugatu singularrean 166 

1 .2 .3 .1 .3 . Mugatu pluralean 166 

1 .2 .3 .1 .4 .Kasuen arteko sinkretismoa 166 

1 .2 .3 .2 . Erabilera 167 

1 .2 .3 .2 .1 . Objekturik eskatzen ez duten aditzekin 167 

1 .2 .3 .2 .2 . Data adierazteko 168 

1 .2 .3 .2 .3 . Ergatiboa zergatia adierazteko : 168 

1 .2 .3 .2 .4 . Singularraren erabilera "bitxiak 168 

1 .2 .3 .3 . Ondorioak 168 

1 .2 .4 . DATIBOA ( -(e)(r)i) 169 

1 .2 .4 .1 . Forma 169 

1 .2 .4 .1 .1 . Mugagabean 169 



1 .2 .4 .2 . Erabilera 172 

1 .2 .4 .2 .1 . Aditzarekin komunztadura gordeta 172 

1 .2 .4 .2 .2 . Postposizio eta lokuzio batzuen lehenengo atalean 172 

1 .2 .4 .2 .3 . Egitura berezi batzuetan 173 

1 .2 .4 .3 . Ondorioak 173 

1 .2 .5 . EDUTEZKO GENITIBOA (-(r)(e)n) 173 


1 .2 .5 .1 .1 . Mugagabean 173 



1 .2 .5 .1 .4 . Hurrenkera 175 

1 .2 .5 .2 . Erabilera 176 

1 .2 .5 .2 .1 .Edutezko genitiboa - leku-denborazko genitiboa nahaste 176 

1 .2 .5 .2 .2 . Perpauseko kasu marka ondoko izenari edo izenlagunari txertatuta 177 

1 .2 .5 .2 .3 . Norbaiten etxe, leku, talde . . . esanguraz 178 

1 .2 .5 .2 .4 . Jabego-erlazioa adierazten ez duten erabilerak 179 

1 .2 .5 .2 .5 . Data adierazteko 179 

1 .2 .5 .2 .6 . Esakune batzuetan, errepikapenez 179 

1 .2 .5 .2 .7 . Esangura zehaztugabez, -(r)(e)n bat egitura 179 

1 .2 .5 .2 .8 . Zergatizko balioz 180 

1 .2 .5 .2 .9 . Jabetza adierazten ez diren erabilerak 180 

1 .2 .5 .2 .10 . Edutezko genitibo marka beste kasu marka batzuetan barrena 181 

1 .2 .5 .3 . Ondorioak 181 

1 .2 .6 . LEKU-DENBORAZKO GENITIBOA ( -(e)(ta)ko/go) 182 

1 .2 .6 .0 . Leku-denborazko kasuez zenbait ohar 182 


1 .2 .6 .1 .1 . Mugagabean 183 



1 .2 .6 .1 .4 . Hurrenkera 186

1 .2 .6 .2 . Erabilera 187 

1 .2 .6 .2 .1 . Edutezko genitiboa - leku-denborazko genitiboa nahaste • • . . • 188 

1 .2 .6 .2 .2 . Izenlaguna izenari dagokion kasu markaz • • . . . • • . . . .189 

1 .2 .6 .2 .3 . "Nungo galdetzailea + izena deklinatuta / -ko izenlaguna" egitura 190 

1 .2 .6 .2 .4 . Esanahiaren araberako formak oinarritzat • • • . . . . • 190 

1 .2 .6 .2 .5 . "Nongo (norako)" galderari erantzunak • 191 

1 .2 .6 .2 .6 . Gorputzeko atalei erantsita, nonbaiteko "mina" edo gaixotasuna adierazteko 193 

1 .2 .6 .2 .7 . Jakineko egituretan : "-ko seme/alaba ( . . .)" • • • • • • . • • 194 

1 .2 .6 .2 .8 . Jakineko egituretan : "lekutakua" 194 

1 .2 .6 .2 .9 . "Noizko" galderari erantzuna 194 

1 .2 .6 .2 .10 . "Noiz" esanguraz 197 

1 .2 .6 .2 .11 . "Zertarako", helburuzko zentzua 197 

1 .2 .6 .2 .12 . Aditz izenetan oinarrituta, izenak sor daitezke • 198 

1 .2 .6 .2 .13 . "Zelako"/"zenbateko" galderei erantzuna 199 

1 .2 .6 .2 .14 . "Zereko" galderari erantzuna 201 

1 .2 .6 .2 .15 . Kasu marka erator atzizki legez 201 

1 .2 .6 .2 .16 . Egitura superlatiboak sortzeko 203 

1 .2 .6 .2 .17 . Adberbio esapide batzuetan 203 

1 .2 .6 .2 .18 . Deklinabide beste kasu markak har ditzake (berdeklinazioa) 203 

1 .2 .6 .2 .19 . Balio banakariz 204 

1 .2.6 .2 .20 . -kos/-gos aldaera 205 

1 .2 .6 .2 .21 . Defmizioetan 205 

1 .2 .6 .2 .22 . Postposizio batzuetan 205 

1 .2 .6 .2 .23 . Leku izenetan txertatuta 206 

1 .2 .6 .2 .24 . Data adierazterakoan 207 

1 .2 .6 .2 .25 . Osterantzeko titulu, aipamenetan 207 

1 .2 .6 .3 . Ondorioak 207 

1 .2 .7 . INSTRUMENTALA (-(e)s) 

1 .2 .7 .1 . Forma 208 

1 .2 .7 .2 . Erabilera 208 

1 .2 .7 .2 .1 . "Zerez" galderari erantzuten 208 

1 .2 .7 .2 .2 . "Zertaz" galderari erantzuten 209 

1 .2 .7 .2 .3 . Postposizio batzuen aurrekari 209 

1 .2 .7 .2 .4 . "-(r)(e)n/-gaitxikpreguntes ibili/egon/jardun" erako egituran 210 

1 .2 .7 .2 .5 . Zergatia adierazteko 210 

1 .2 .7 .2 .6 . Frekuentatiboa adierazteko 210 

1 .2 .7 .2 .7 . "Zertan", ekintza adierazteko 211 

1 .2 .7 .2 .8 . Adberbio eta lokuzio adberbialak sortuz 211 

1 .2 .7 .2 .9 . Aditzari txertatuta 213 


1 .2 .7 .2 .11 . Bestelako erabilerak, iritzia edo ustea adierazteko 214 

1 .2 .7 .2 .12 . Instrumentalari leku-denborazko genitiboaren marka erantsirik (-sko) 215 

1 .2 .7 .2 .13 . -ska(s) atzizkian 215 

1 .2 .7 .3 . Instrumentala ordezkatzeko bideak 216 

1 .2 .7 .3 .1 . Nominatiboa 216 

1 .2 .7 .3 .2 . Postposizio batzuen bitartez 216 

1 .2 .7 .3 .3 . Inesiboa 216 

1 .2 .7 .3 .4 . Soziatiboa 217 

1 .2 .7 .3 .5 . Motibatiboa 218 

1 .2 .7 .3 .6 . Edutezko genitiboz osatutako egiturak : "-n/re preguntia eiñ" 218 

1 .2 .7 .3 .7 . Ablatiboa 218 

1 .2 .7 .4. Ondorioak 218 

1 .2 .8 . SOZIATIBOA (-(r)(e)kin /-(e)(g)as) 219 


1 .2 .8 .1 .1 . Mugagabean 220 

1 .2 .8 .1 .2 . Mugatu singularrean 221


1 .2 .8 .2 . Erabilera 222 

1 .2 .8 .2 .1 . Kidetasuna adierazteko 222 


1 .2 .8 .2 .3 . Modua adierazteko : "zelan" 222 

1 .2 .8 .2 .4 . Nolakotasuna adierazteko, "zelako"-ren galderei erantzun zuzenak 223 

1 .2 .8 .2 .5 . Denbora adierazteko 224 

1 .2 .8 .2 .6 . Berdeklinazioa 224 

1 .2 .8 .2 .7 . Komunztaduraz 224 

1 .2 .8 .2 .8 . Jakineko egitura batzuetan 225 

1 .2 .8 .2 .9 . Inesiboaren ordez 226 

1 .2 .8 .2 .10 . Esanahi bereziak : hizketagaia adierazteko 226 

1 .2 .8 .3 . Ondorioak 226 

1 .2 .9 . MOTIBATIBOA (-(re/n)(g)aitxik/(g)aittik(an)) 227 

1 .2 .9 .1 . Forma 227 

1 .2 .9 .1 .1 . Mugagabean 228 



1 .2 .9 .2 . Erabilera 230 

1 .2 .9 .2 .1 . Zergatiaz galdetzeko galdetzaileak eta egiturak 230 


1 .2 .9 .2 .3 . Zentzu kontzesiboz 231 

1 .2 .9 .2 .4 . Hizketagaia adierazteko 231 

1 .2 .9 .2 .5 . Jarrerak adierazteko 231 

1 .2 .9 .2 .6 . Beste kasu marka batzuen lekuan. Kurutzaketak 231 

1 .2 .9 .2 .7 . Modua adierazteko 232 


1 .2 .9 .2 .9 . Osterantzeko erabilerak 232 

1 .2 .9 .3 . Ondorioak 233 

1 .2 .10 . DESTINATIBOA ( -(r)(e)ndako/-retako //-ntzat/-retzat //-ntzako/-(re)tzako) 233 

1 .2 .10 .1 . Forma 233 

1 .2 .10 .1 .1 . Mugagabean 234 



1 .2 .10 .2 . Erabilera 235 

1 .2 .10 .2 .1 . Destinatiboko subjektuaren arabera . Kurutzaketak 235 

1 .2 .10 .2 .2 . Destinatiboaren eta -rako markadun adibideen esangura banaketa 238 

1 .2 .10 .2 .3 . Adizlaguna den ala izenlaguna den ere, nahastea sor daiteke 238 

1 .2 .10 .3 . Ondorioak 238 

1 .2 .11 . PROLATIBOA (-tzat/-tzako) 239 

1 .2 .11 .1 . Forma 239 

1 .2 .11 .1 .1 . Formaren bestelako aldaerak 240 

1 .2 .11 .2 . Erabilera 240 

1 .2 .11 .2 .1 . Erabilera arrunta 240 

1 .2 .11 .2 .2 . Prolatiboaren balioak, esangurak 240 

1 .2 .11 .2 .3 . Zein beste bidez ordezkatzen den 241 

1 .2 .11 .3 . Ondorioak 241 

1 .2 .12 . INESIBOA (-(e)(ta)n ; -(e)gan //-(e)n/-re(n) gain) 242 


1 .2 .12 .1 .1 . Bizidunak-bizigabeak, deklinabidea 242 

-Bizidunen eta bizigabeen deklinabideko kurutzaketak leku-denborazko kasuetan 242 

-Bizidunen inesiboko formak 245 

1 .2 .12 .1 .2 . Mugagabean 248 



1 .2 .12 .2 . Erabilera 251

1 .2 .12 .2 .1 . Animalia izenen deklinabidea 251 

1 .2 .12 .2 .2 . Eguraldi eta hozbero fenomenoak 252 

1 .2 .12 .2 .2a . Bestelako mugagabeak 252 

1 .2 .12 .2 .3 . Inesiboa postposizioetan 253 


1 .2 .12 .2 .5 . Jarduera adierazteko 257 

1 .2 .12 .2 .6. Helburuzko esanguraz 259 


1 .2 .12 .2 .8 . Kopurua adierazteko 261 

1 .2 .12 .2 .9 . Zerbaiten balioa -salneurria- adierazteko 261 

1 .2 .12 .2 .10 . Inesibo kasu marka beste kategoria batzuei ezarririk 261 

1 .2 .12 .2 .11 . Askotasuna edo ugaritasuna adierazteko 262 

1 .2 .12 .2 .12 . Inesiboa bestelako esapideetan 262 

1 .2 .12 .2 .13 . Errepikapenetan 263 

1 .2 .12 .2 .14 . Toponimoetan 263 

1 .2 .12 .2 .15 . Inesiboaren galdetzailea determinatzaile legez 264 

1 .2 .12 .3 . Ondorioak 264 

1 .2 .13 . ABLATIBOA ( -(e)(ta)tik//-(r)(e)(n)(g)andik) 266 

1 .2 .13 .1 . Forma 266 

1 .2 .13 .1 .1 . Mugagabean 267 



1 .2 .13 .2 . Erabilera 271 

1 .2 .13 .2 .1 . Bizidunen formak osatzeko ordezko bideak 271 

1 .2 .13 .2 .2 . Berdeklinazioa 271 

1 .2 .13 .2 .3 . Erabilera edo esangura nagusiak 272 

1 .2 .13 .2 .4 . Ablatiboaz eta adlatiboaz osatutako egiturak 273 

1 .2 .13 .2 .5 . Denbora puntuala, "noiz", adierazteko 274 

1 .2 .13 .2 .6 . Leku zehatza, "non", adierazteko 274 

1 .2 .13 .2 .7 . "Non zehar" adierazteko 275 

1 .2 .13 .2 .8 . "Nola", modua adierazteko 275 

1 .2 .13 .2 .9. Ablatibo kasu marka lexikoan 275 

1 .2 .13 .2 .10 . Jatorria, sorrera adierazteko 275 

1 .2 .13 .2 .11 . Mota adierazteko 276 

1 .2 .13 .2 .12 . Aditzondo batzuetan 276 

1 .2 .13 .2 .13 . Atzizkien kurutzaketaz 276 

1 .2 .13 .2 .14 . Aldi osoak adierazteko 276 

1 .2 .13 .2 .15 . Proportzioak, zatikiak adierazteko 276 

1 .2 .13 .2 .16 . Errepikapenezko egituretan 277 

1 .2 .13 .3 . Ondorioak 277 

1 .2 .13 .3 .1 . Formari dagokiona 277 

1 .2 .13 .3 .2 . Erabilerari dagokiona 279 

1 .2 .14 . ADLATIBOA ( -(e)(ta)ra //- (e) (n) (g)ana) 279 

1 .2 .14 .1 . Forma 279 

1 .2 .14 .1 .1 . Mugagabean 280 



1 .2 .14 .2 . Erabilera 284 

1 .2 .14 .2 .1 . Adlatiboa erator bide legez 284 

1 .2 .14 .2 .2 . Ekintzaren denbora tartea adierazteko 284 

1 .2 .14 .2 .3 . Leku tartea adierazteko 284 

1 .2 .14 .2 .4 . Inesiboaren edo instrumentalaren "ordez 284 


1 .2 .14 .2 .6 . Leku zehatza adierazteko 285 

1 .2 .14 .2 .7 . Kokapen edo leku aldaketa adierazteko 286 

1 .2 .14 .2 .8 . "Zertara" adierazteko 286

. 

1 .2 .14 .2 .9 . "Nora" eta "zertara, zeren bila, zer ekartzera" adierazteko 286 


1 .2 .14 .2 .11 . Ekintza adierazteko 288 

1 .2 .14 .2 .12 . "Noren traza, antza" adierazteko 288 

1 .2 .14 .2 .13 . "Norenganako" galdekariari dagozkion formak 288 

1 .2 .14 .2 .14 . Adlatiboa bestelako egituretan 288 

1 .2 .14 .2 .15 . Adlatiboaren beste erabilera batzuk 289 

1 .2 .14 .3 . Ondorioak 289 

1 .2 .14 .3 .l . Formari dagokiona 289 

1 .2 .14 .3 .2 . Erabilerari dagokiona 290 

1 .2 .15 . ADLATIBO BUKATUZKOA ( -(e)ra(i)ño(k) /-(e)rarte //(-(e)(n)gana(i)ño(k)) 290 


1 .2 .15 .1 .1 . Mugagabean 293 



1 .2 .15 .2 . Erabilera 294 

1 .2 .15 .2 .1 . Eskatzen dituen aditzak 294 

1 .2 .15 .2 .2 . Kasu markari leku-denborazko genitiboa gehituta, izenlagun bihurtuta 295 

1 .2 .15 .2 .3 . Esapideetan 295 


1 .2 .15 .3 . Ondorioak 295 

1 .2 .15 .3 .1 . Formari dagokiona 295 

1 .2 .15 .3 .2 . Erabilerai dagokiona 296 

1 .2 .16 . ADLATIBO BIDE ZUZENEZKOA (-(e)ru(n)tz /(-(e)(n)gan(ar)utz)) 297 

1 .2 .16 .1 . Forma 297 

1 .2 .16 .1 .1 . Mugagabean 298 



1 .2 .16 .2 . Erabilera 298 

1 .2 .16 .2 .1 . Leku zehatza adierazteko 299 

1 .2 .16 .2 .2 . Lekuaz gaindiko kontzeptuak adierazteko 299 

1 .2 .16 .2 .3 . Denbora zehaztugabea adierazteko 299 

1 .2 .16 .2 .4 . Leku-denborazko genitiboaren kasu marka erantsita 299 

1 .2 .16 .2 .5 . Inesibo marka gehituta 299 


1 .2 .16 .3 . Ondorioak 300 

1 .2 .17 . BOKATIBOA 

1 .2 .17 .1 . Mugatzailez edota determinatzailez 

301 

301 

1 .2 .17 .2 . Mugagabez 303 

1 .2 .17 .3 . Deklinabide kasu markaz 304 

1 .2 .17 .4 . Ondorioak 306 

1 .3 . BESTELAKO BUKAERA BATZUEN DEKLINABIDEA : -E(E)-REN EREDUA 306 

1 .3 .1 . Forma mugagabeak 308 

1 .3 .3 . Forma mugatu pluralak 308 

1 .3 .4 . Ondorioak 309 

1 .4 . KASU ARRARO BATZUEN DEKLINABIDEA : METAHIZKUNTZA, MAILEGU BATZUK, 

ETA ABAR 

309 

1 .4 .1 . Metahizkuntzazko forma batzuk 309 

1 .4 .1 .1 . Kontsonante izenak 309 

1 .4 .1 .2 . Bokal izenak 311 

1 .4 .2 Mailegatutako hitz batzuen deklinabidea 311 

1 .4 .2 .1 . -a itsatsia duten berbak 311 

1 .4 .2 .2 . Bestelako maileguak : "té, sofá" 312 

1 .4 .3 . Ondorioak 312 

1 .5 . MUGAGABEA . SINGULARRA ETA PLURALA 313 

1 .5 .1 . -tzu(k) atzizki pluralgilea egitura mugagabeetan 313

1 .5 .2 . Determinatzailearen ondoko forma mugatuak 314 

1 .5 .3 . Mugagabearen eta mugatu singularraren arteko nahasketa 314 

1 .5 .4. Ondorioak 314 

1 .6 . FORMA MUGATUAK : ERABILERA 314 

1 .6 .1 . Arrunki mugagabe erabiltzen diren egituretan 315 

1 .6 .2. Singularraren erabilera 315 

1 .6 .3 . Pluralaren erabilera 316 

1 .6 .4 . Ondorioak 317 

1 .7 . ARTIKULU GRADU HURBILEKOAZ MUGATURIKO DEKLINABIDE EREDUAK 317 

1 .7 .1 . Lehenengo graduko artikuluaz mugaturikoak : mugatu singularra (-au) 318 


1 .7 .1 .2 . Erabilera 319 

1 .7 .2 . Bigarren graduko artikuluaz mugaturikoak : mugatu singularra (-o(r)i) 319 

1 .7 .2 .1 . Forma 319 

1 .7 .2 .2 . Erabilera 320 

1 .7 .3 . Gradu hurbileko artikuluaz mugaturiko deklinabide ereduak : plurala 321 

1 .7 .3 .1 . Forma 321 

1 .7 .3 .2 . Erabilera 322 

1 .7 .4 . Ondorioak 323 

1 .8 . IZEN BEREZIEN DEKLINABIDEA 323 

1 .8 .1 . Lagun izenak 323 

1 .8 .1 .1 . Bokalez amaitatutakoak 324 

1 .8 .1 .2 . Kontsonantez amaitutakoak 324 

1 .8 .2 . Leku izenak 325 

1 .8 .2 .1 . Bokalez amaitatutakoak 325 

1 .8 .2 .2 . Kontsonantez amaitutakoak 326 

1 .8 .2 .3 . Zalantzazko leku izenak 327 

1 .8 .2 .3 .1 . Amaieran -i(a) edo -u(a) dutenak 327 

1 .8 .2 .3 .2 . Forma anitz hartzen dituzten leku izenak 328 

1 .8 .2 .3 .3 . Euskarazko beste aldaki batzuetan ez bezala egiten diren beste leku izen batzuk 329 

1 .8 .2 .4 . Leku izenak esapideetan 329 

1 .8 .3 . Ondorioak 329 

1 .9 . ADIZLAGUNAK SORTZEKO GALDETZAILEETATIK ERATORRITAKO EGITURAK 330 

1 .9 .1 . Errepikapenez 330 

1 .9.2 . Galdetzaile bikoteez : "nundik-nora" 331 

1 .9 .3 . Galdetzaileei partikulak erantsirik 332 

1 .9.3 .1 . -baitx-erantsita 332 

1 .9 .3 .2 . -nai osagaia ondorik erantsita 332 

1 .9 .3 .3 . edo- partikula aurretik erantsita 333 

1 .9.3 .4 . "Ezezko" formak, i- osagaia aurretik dutela 333 

1 .9 .4 . Bestelakoak 334 

1 .9 .5 . Ondorioak 335 

1 .10 . ERAKUSLEAK 335 

1 .10 .1 . Izenordain legez erabilitako erakusleak 335 

1 .10 .1 .1 . Arruntak 335 

1 .10 .1 .1 .1 . Forma singularrak 336 

1 .10 .1 .1 .1 .1 . Kasuz kasuko ezaugarri orokorrak 336 

1 .10 .1 .1 .1 .2. Formazko orokortasunak 340 

1 .10 .1 .1 .2 . Forma pluralak 340 

1 .10 .1 .1 .3 . Erakusle arrunten erabilera 342 

1 .10.1 .1 .3 .1 . Gradue n arteko erabilera, bereizketa 342 

1 .10 .1 .1 .3 .2 . Forma arrunten eta indartuen erabilera 344 

1 .10.1 .1 .3 .3 . Bestelako erabilera duten erakusleak 344 

1 .10.1 .1 .3 .4 . Egitur a konplexuagoetako partaide 346 

1 .10.1 .1 .3 .5 . Egitur a adierazkorretan 346 

1 .10 .1 .1 .3 .6 . Galdera "erretorikoetan" 348

1 .10 .1 .1 .3 .7 . Zuzenek o estiloan 349 

1 .10 .1 .1 .3 .8 . Osterantzeko erabilerak: "aren baten, orrenbaten" egiturak 349 

1 .10 .1 .1 .3 .9 . Erakusleak solasaldiko laguntzaile, komodin gisa 349 

1 .10 .1 .1 .4 . Ondorioak 350 

1 .10 .1 .2 . Indartuak 352 

1 .10 .1 .2 .1 . Singularreko formak 353 

1 .10 .1 .2 .1 .1 . -(t)xe atzizkiaz indartutako formak (1 .- modua) 353 

1 .10 .1 .2 .1 .2 . a- aurrizkiaz indartutako formak (2 .- modua) 355 

l .10 .1 .2 .1 .3 . eu- aurrizkiaz indartutako formak (3 .- modua) 356 

1 .10 .1 .2 .1 .4 . a— . . -(t)xe aurrizki-atzizkiz indartutako formak (4.- modua) 357 

1 .10 .1 .2 .1 .5 . ber- aurrizkiz indartutako formak (5 .- modua) 357 

1 .10 .1 .2 .1 .6 . ber- aurrizkiz indartutako formak pertsona izenordain legez 359 

1 .10 .1 .2 .1 .6 .1 . "Bera" 3 . pertsona izenordaina 359 

1 .10 .1 .2 .1 .6 .2 . "Berori" 2 . pertsona izenordaina 363 

1 .10 .1 .2 .1 .7 . Erakusle a errepikatzerakoan : "erakusle arrunta + ber- aurrizkiz indartutako gradu bereko 

erakuslea" (6 .- modua) 363 

1 .10 .1 .2 .1 .8 . Erakusle a errepikatzerakoan : "-(t)xe atzizkiz indartutako erakuslea + ber- aurrizkiz 

indartutako gradu bereko erakuslea" (7 .- modua) 364 

1 .10 .1 .2 .1 .9 . ber- aurrizkiz eta -(t)xe atzizkiz indartutako formak (8 .- modua) 364 

1 .10 .1 .2 .2 . Pluraleko formak 365 

1 .10 .1 .2 .2 .1 . 1 .- modua 365 

1 .10 .1 .2 .2 .2 . 2 .- 4 .- eta 5 .- moduak 366 

1 .10 .1 .2 .2 .3 . 3 .- modua 366 

1 .10 .1 .2 .2 .4 . 6 .- modua 367 

1 .10 .1 .2 .2 .5 . 7 .- modua 367 

1 .10 .1 .2 .2 .6 . 8 .- modua 368 

1 .10 .1 .2 .3 . Forma indartuen erabilera 368 

1 .10 .1 .2 .3 .1 . Forma arruntek betetzen dituzten moduko funtzioetan 368 

1 .10 .1 .2 .3 .2 . Forma indartuek bereziki betetzen dituzten funtzio eta erabilerak 369 

1 .10 .1 .2 .4. Ondorioak 370 

1 .10 .2 . Erakusleak determinatzaile gisa 371 

1 .10 .2 .1 . Singularreko forma arruntak 375 

1 .10 .2 .2 . Pluraleko forma arruntak 378 

1 .10 .2 .3 . Forma indartuak 380 

1 .10 .2 .4 . Formazko ezaugarri orokorrak 382 

1 .10 .2 .4 .1 . Determinatze 1 .-moduaren eta bere aldaeren inguruko iruzkinak 382 

1 .10 .2 .4 .2 . Formazko eta erabilerazko orokortasunak 382 

1 .10 .2 .5 . Ondorioak 384 

1 .10 .3 . Balio erakuslea duten adberbio kategoriako formak 385 

1 .10 .3 .1 . Forma arruntak 385 

1 .10 .3 .2 . Forma indartuak 388 

1 .10 .3 .2 .1 . 1 .- moduaz indartutakoak 389 







1 .10 .3 .3 . Erabilera 393 

1 .10 .3 .3 .1 . Solasaldirako laguntzaile edo komodin gisa 393 

1 .10 .3 .3 .2 . Jakineko egitura adberbialetan 394 

1 .10 .3 .3 .3 . Esapideetan 394 

1 .10 .3 .3 .4 . Erakusleen funtzioa beteaz 397 

1 .10 .3 .4 . Ondorioak 397 

1 .11 . ZENBATZAILEAK . . . . . 398 

1 .11 .1 . Zenbatzaile zehaztuak 398

. 

1 .11 .1 .1 . Zenbaki kardinal batzuen deklinabidea 399 

1 .11 .1 .1 .1 . Bat, batzu(e)k 399 

1 .11 .1 .1 .1 .1 . Formari dagokiona 399 

1 .11 .1 .1 .1 .2 . Erabilera 401 

1 .11 .1 .1 .2 . Bi 406 

1 .11 .1 .1 .2 .1 . Forma 406 

1 .11 .1 .1 .2 .2 . Erabilera 408 

1 .11 .1 .1 .3 . Bost 410 

1 .11 .1 .1 .3 .1 Alderdi formala 410 

1 .11 .1 .1 .3 .2 . Erabiler a 411 

1 .11 .1 .2 . Zenbatzaile zehaztuez orokorki 411 

1 .11 .1 .2 .1 . Zenbaki kardinalak orokorrean 411 

1 .11 .1 .2 .2 . Ordinalak 414 

1 .11 .1 .2 .3 . Banakariak 415 

1 .11 .1 .2 .4 . Bestelako ezaugarri eta erabilerak 416 

1 .11 .1 .3 . Ondorioak 421 

1 .11 .2 . Zenbatzaile zehaztugabeak 423 

1 .11 .2 .1 . "Asko"-ren deklinabidea 424 

1 .11 .2 .2 . Zenbatzaile zehaztugabeak orokorrean 425 

1 .11 .2 .3 . Ondorioak 433 

1 .11 .3 . Zenbatzaile orokorrak 433 

1 .11 .3 .1 . "Dana" 433 

1 .11 .3 .2 . "Guzti(x)a" 435 

1 .11 .3 .3 . "Osua, oso bat 436 

1 .11 .3 .4 . Orokortasuna, erabatekotasuna adierazteko beste zenbatzaile eta bide batzuk 437 

1 .11 .3 .4 .1 . Izatez zenbatzaileak ez diren beste kategoria batzuetako formak 437 

1 .11 .3 .5 . Ondorioak 439 

1 .12 . IZENORDAINAK 439 

1 .12.1 . Pertsona izenordain arruntak 440 

1 .12.1 .1 . Lehenengo pertsona singularreko izenordaina: "ni 440 

1 .12 .1 .2 . Bigarren pertsona singularreko lagunarteko izenordaina : "i 442 

1 .12 .1 .3 . Bigarren pertsona singularreko errespetuzko izenordaina (edo neutroa) : "zu" 442 

1 .12 .1 .4 . Lehenengo pertsona pluraleko izenordaina : "gu" 443 

1 .12 .1 .5 . Bigarren pertsona pluraleko izenordaina: "zuek" 444 

1 .12 .1 .6 . Hirugarren graduko izenordainak 445 

1 .12 .1 .7 . Ondorioak 445 

1 .12 .2 . Pertsona izenordain indartuak 446 

1 .12 .2 .1 . Forma indartu soilak 447 

1 .12 .2 .2 . Errepikapenez lortutako formak 448 

1 .12 .2 .3 . Ondorioak 449 

1 .12 .3 . Izenordain bihurkariak 450 

1 .12 .3 .1 .Ondorioak 

452 

1 .12 .4 . Izenordain elkarkariak 452 

1 .12 .4 .1 . Ondorioak 453 

1 .13 . IZENORDAIN ZEHAZTUGABEAK 453 

1 .13 .1 . Galdetzaileak 453 

1 .13 .1 .1 . "Nor, nortzuk" 454 

1 .13 .1 .1 .1 . Mugagabean 454 

1 .13 .1 .1 .2 . Pluralean 455 

1 .13 .1 .2 . "Sein, seintzu(e)k" 455 

1 .13 .1 .2 .1 . Mugagabean 456 

1 .13 .1 .2 .2. Pluralean 457 

1 .13 .1 .2 .3 . Galdetzailearen determinatzaile erabilera 457 

1 .13 .1 .3 . "Se(r), sertzu(e)k" 458 

1 .13 .1 .3 .1 . Galdetzailearen (izenordain zehaztugabearen) mugagabea 458 

1 .13 .1 .3 .2 . Mugagabe plurala 459

1 .13 .1 .3 .3 . Erabilera 459 

1 .13 .1 .4 . Ondorioak 463 

1 .13 .2 . Galdetzaileetatik eratorritako izenordain mugagabeak 464 

1 .13 .2 .1 . Errepikapenez 466 

1 .13 .2 .2 .1 . -baitx erantsita 466 

1 .13 .2 .2 .2 . Edo-/ero- erantsita, 466 

1 .13 .2 .2 .3 . E-/i- erantsita 467 

1 .13 .2 .2 .4 . -bera erantsita 469 

1 .13 .2 .2 .5 . "Beste"-z osatutako perifrasietan 469 

1 .1 3 .2 .2 .Atzizki eta aurrizki erako partikulak erantsirik 470 

1 .13 .2 .3 . Ondorioak 470 

2 . ADJEKTIBO SINTAGMA 470 

2 .1 . Izenondoak 471 

2 .1 .1 . Hurrenkera eta mugatzaileak 471 

2 .1 .1 .1 . Izenarekiko hurrenkera eta mugatzaileen banaketa 471 

2 .1 .1 .2 . Izenondoen arteko hurrenkera 473 

2 .1 .2 . Izenondoak juntaduran 474 

2 .1 .3 . Izenondoz eratutako egiturak 474 

2 .1 .4 . Partizipioa eta izenondoa 475 

2 .1 .5 . Izenondoen osagarriak 476 

2 .1 .6 . Izenondo bereziak 476 

2 .1 .6 .1 . "Utz" 476 

2 .1 .6 .2 . "Beste" 477 

2 .1 .6 .3 . "Edar/eder" 479 

2 .1 .6 .4 . "On" 481 

2 .1 .6 .5 . Koloreak 482 

2 .1 .6 .6 . Beste batzuk 484 

2 .1 .7 . Izenondoen generoa 489 

2 .1 .8 . Ondorioak 490 

2 .2 . Aposizioa 491 

2 .2 .1 . Aposizio ez-murrizgarriak 492 

2 .2 .2 . Aposizio murrizgarriak 493 

2 .2 .3 . Aposizioak eta kasu markak 494 

2 .2 .4 . Bestelako egiturak 494 

2 .2 .5 . Ondorioak 495 

3 . ADBERBIO SINTAGMA 496 

3 .1 . Adizlagunak 496 

3 .1 .1 . Postposizioak edo atze-hitzak 496 

3 .3 . Aditzondoak 510 

3 .3 .1 . Sailkapen formala 510 

3 .3 .1 .1 . Bakunak 510 

3 .3 .1 .2 . Eratorriak 511 

3 .3 .1 .3 . Konposatuak 513 

3 .3 .2 . Sailkapen semantikoa 514 

3 .3 .2 .1 . Zirkunstantziaren bat adierazten dutenak 514 

3 .3 .2 .2 . Nozioren bat adierazten dutenak 514 

3 .3 .2 .3 . Iritzi-adberbioak 514 

3 .3 .3 . Kategoria-aldaketak 517 

3 .3 .3 .1 . Adberbio lexikalizatuak 517 

3 .3 .3 .2 . Izenondoa adberbio gisa 517 

3 .3 .3 .3 . Partizipioa adberbio gisa 518 

3 .3 .3 .4 . Zenbatzaileak adberbio gisa 520 

3 .3 .3 .5 . Aditzondoak izenondo gisa 521 

3 .3 .3 .6 . Esaera adberbialak 521 

3 .4 . Nahaste semantiko-pragmatikoak 521 

3 .5 . Ondorioak 522

4. ADJEKTIBOEN, ADBERBIOEN ETA BESTE OSAGAI BATZUEN MAILAKATZEA 523 

4 .1 . Marka fonetikoak erabilita 523 

4 .1 .1 . Bokalak luzatuta 523 

4 .1 .1 . Kontsonanteak luzatuta 523 

4 .1 .3 .Kontsonante bustiduraz 

524 

4 .2 .Marka morfologikoak erabilita 525 

4 .2 .1 .Atzizki bidez 

524 

4 .2 .2 . Errepikaketaz 525 

4 .3 . Maila adberbioak 527 

4 .3 .1 . Goi maila, osotasuna adierazteko 527 

4 .3 .2 . Erabatekotasuna adierazteko 529 

4 .3 .3 . Erabateko ezeztapena, ukapena adierazteko 529 

4 .3 .4 . Nahikotasuna adierazteko 529 

4 .3 .5 . Gutxitasuna, ez-nahikotasuna, adierazteko 530 

4 .3 .6 . Beste zenbait 530 

4 .4 . Konparazioa 530 

4 .4 .1 . Desberdintasunezko konparazioa 530 

4 .4 . 1 . 1 . Gehiagotasuna adierazteko 530 

4 .4 .1 .2 . Gehiegitasuna adierazteko 532 

4 .4 .1 .3 . Gehientasuna adierazteko 533 

4.4 .2 . Berdintasunezkoa 534 

4.4 .2 .1 . Nolakotasuna, modua adierazterakoan 534 

4 .4 .2 .2 . Zenbatasuna, kopuruak adierazterakoan 535 

4 .5 . Harridura perpausak eta izenondo, aditzondo eta bestelakoen maila 535 

4 .6 . Zehaztasuna eta zehaztasun eza adierazteko 536 

4 .7 . Gaztelerazko atzizkiak eta egiturak 536 

4 .8 . Ondorioak 536 

E) ONDORIOAK 539 

F) BIBLIOGRAFIA, ERREFERENTZIAK 559 

BIBLIOGRAFIA 

561 

• KONTSULTATUTAKO INTERNET GUNE NAGUSIAK : 

588 

• ERABILITAKO DOKUMENTAZIOA 588 

2 . TAULENA 

• 1 . Taula: Biztanleria 1996 58 

2. Taula : Hizkuntza-gaitasuna(>=5 urte) 1981-1986-1996 58 

• 3 . taula. Hizkuntza-bilakaeraren tipologia 58 

+4 . taula . Etxeko hizkuntzaren erabileraren tipologia 59 

Lekukoen taula orokorra 101 

Ezaugarrien konbinatoria lekuko bakoitzarentzat 102 

Lekuko guztien taula kodeka antolatuta 106 

Transkripzio zeinuen taula 

114

A) ATARIKOAK 

1

1. AURKEZPEN OROKORRA 

Tesi hau sortu eta gorpuztu bada hainbat alderdik horretarako lagundu dutelako izan da. Batetik, 

tesigileak betidanik etxean eta inguruetan entzun duen “Eibarko euskara” etxeko euskara izan duelako. 

Bestetik, txikitatik bestelako euskara ereduak ezagutzerakoan konturatu zelako eskolan ikasitakoaren eta 

jardun arruntetan erabilitakoaren artean bazela alde handia, eta hainbat gogoeta eta jarrera sortu 

zitzaizkiolako piskaka-piskaka. Eskolako eredu normalizatuaz gain, herri bakoitzeko euskara ereduak ere 

bitxi eta interesgarri gertatu ohi zaizkio beti, baina beti ere Eibarkoarekiko atxikimendu bereziz. 

Txikitako gogoeta eta jarrera horiek helduz joan dira ikasketen eta euskararen egoera, historia eta barne 

egituren ezagutzaren puruan. Euskal Filologiako ikasketak euskararen inguruko jakingura goseak bultza 

eginda egin zituen tesigileak eta Eibarko euskara tesi baterako adinakoa ote zen sortu zitzaion zalantza 

gisa. Euskalkiak eta hizkerak zehatz aztertu behar direla hainbat egilek aldarrikatzen dutenez, duda edo 

beldur horri aurre egin zaio. Gainera, lantzean behin beste herri batzuetako monografiak sortuz joan dira, 

eta Eibarko euskara nola edo hala jorratu duten lanen ezagutza ere lagungarri izan da ahozko hizkera 

ahalik zehatzen ezagutzeko nahia eta gogoa indartzeko. Egindakoa eginda, hemen tesi hau hainbat lanen 

emaitza. 

Tesia nola burutu, ordea, ez da bapateko erabakien emaitza izan. Tesia asmo moduan ezarri 

baino lehenago ere, tesigileak hainbat ohar eta apunte eginak zituen, ahoz besteri entzundako berbak, 

formak, egiturak... papereratuz, baina kasik sistematizaziorik gabe –hori bai, lekukoaren eta dataren berri 

ongi adierazirik–. Edozelan ere, ikerketa lan sendorik, hauxe tesi hau da tesigilearen lehenengoa. 

Euskal Filologia burutu, eta doktoradutza kurtsoak hasterakoan, Patxi Altuna izan zen 

tesigilearen laguntzaile lan honen zuzendari den Rosa Miren Pagola-ren eskuetan uzteko bidea urratu 

baitzuen. Lehenengoari eskerrak eman behar dizkiot zuzendari zorrotz eta era berean lagun izan 

denarengana igortzearren. Bigarrenarekiko esker oneko ez ezik zordun ere ikusten dut nere burua, bere 

eten gabeko ohar eta iruzkinak barik ez nukeelako egin dudan lana egingo. Bestalde, txarki eginak neure 

hobenez dira. 

Horrenbestez, tesiko proiektua garatuz joan gara aldian aldiko egoera eta eskakizunei aurre 

eginez. Tesigilearentzat laguntza handikoa izan da Eusko Jaurlaritzak lau urtez emandako beka, bai diru 

iturria suposatu izan duelako, bai planifikazioa eta lanak zehatz jorratzen lagundu izan duelako. 

Beraz, geroago aurkeztuko dugun metodologia aukeratu genuen eta maila bakoitza gauzatzea 

hasierako helburuetara lotuta egon da une oro. Nolanahi ere, ikuspegi eta jarrera ñabardurak aldatuz joan 

dira, denboraren joanean berezko eta ikasketaren ondoriozko bilakaera legez. 

Izan ere, tesigilaren prestakuntzaren iturri nagusia bibliografia izan bada ere, aipatu beharrekoa 

da aukera izan duen guztietan tesi lanean lagun dezaketen Eibarko Instituzioetako, Unibertsitateetako eta 

osterantzeko pertsona partikularrekin harremanak sendotuz joan dela. Unibertsitateetako 

irakasleengandik, Euskaltzaindiako kideengandik eta beste aditu euskaldun batzuengandik argitaratu 

gabeko informazioa, aholkuak eta materiala jaso dira. 

Aipatzekoa ere bada tesigilearen hasiera-hasierako asmoa ia utopikoa ere bazela: hasi umeen 

hizketak aztertzetik (ikaste prozesua barne dela), eta azterketa soziolinguistiko zehatzak egiteko asmoa 

3

4 

ere baitzuen. Baina tesi baterako baino, hiru edo lau tesirako adinako gaia ere bazen hori guztia; bai 

behintzat azterketa monografiko ugarirako. Beraz, helburuak murriztu egin behar izan dira, bai jasoketa 

eremu mailan (nahiz eta gramatikako alor gehienak jaso), bai azterketa mailan, oinarrizkoena hautatu 

delakoan. 

Beraz, aztergai izan den korpusa erdietsitakoan –”corpora” ere dei diezaioke–, ahozkoaren 

“azterketa” batez ere maila linguistikoan egin da, soziolinguistika eta pragmatika bigarren mailan baino ez 

direla ageri.

2. OINARRIZKO TERMINOLOGIA 

ALDABERATASUN /ALDAKORTASUN: “variabilidad”. 

ALDAERA: “variante”. 

ALDAGARRI: “variable”. 

ALDAGARRITASUN: “variabilidad”. 

ALDAKETA: “cambio”. 

ALDAKI: “variedad”. 

ALDAKOR: aldatzeko joera duena, “variable”. 

ALDAKUNTZA: “variación, variabilidad”. 

ALFABETIZATU: euskaraz alfabetizatua. 

BARIETATE: “variedad”. 

DETERMINATZAILE 1 : edozein izenen eremu orokorrena mugatzen duen kategoria-funtzioa. Funtzio 

hori, besteak beste, betetzen dutenen artean mugatzailea, erakusleak, zenbatzaileak, galdetzaile batzuk eta 

abar ditugu. 

GLIDE: bai goranzko bai beheranzko diptongoetan gune silabikoa ez den erdi-kontsonantea zein erdibokala, 

yod zein wau. 

JATOR: euskarari dagokionez, Eibarkoari bereziki, zentzu subjektiborik gabe daragilbu, “ohikoa, betikoa, 

tradiziozkoa, molde zaharrekoa” adierazteko, eta ez “ona, zuzena” esanguraz. 

HIZKERA: jakineko leku bateko hizkuntzaren erabilera, zentzu dialektologikoz. Lekukoen hitz egiteko 

era, zentzu idolektikoagoz. 

HIZKETA: “parole”, Saussure-k ezarritako zentzuz nagusiki. 

HIZKUNTZA: “langue”, Saussure-k ezarritako zentzuz; “idioma”. 

KURUTZAKETA: guk sinkretismo, ordezkaketa eta alternantzia gertakariak izendatzeko hitz orokortzat 

aukeratu dugu. 

LEKUKO NAGUSI: galdekizun nagusia bete duen lekukoa, edozein adinekoa. 

LEKUKO ZAHAR: adinez, 60 urte baino gehiagoko lekukoa. 

MUGATZAILE: “artículo”. 

3. LABURDURAK 

3.1. Terminologia orokorrean 

abl.: ablatiboa 

adib.: adibidez 

adl. b. zuz.: adlatibo bide zuzenezkoa 

adl. buk.: adlatibo bukatuzkoa 

adl.: adlatiboa 

aip. lib.: aipatutako liburua (opus citatus) 

arg.: argitalpena, argitarapena 

Bizk.: bizkaiera(z) 

dat.: datiboa 

dest.: destinatiboa 

e.a.: eta abar 

ed. gen.: edutezko genitiboa 

EE: Eibarko euskara 

erg.: ergatiboa 

erref.: erreferentzia 

1 Interesgarria litzateke EUSKALTZAINDIA-k iragarrita duen X. ARTIAGOITIA-ren eskutik gai horren inguruko hitzaldia 

ezagutzea: “Oharrak determinatzaileen inguruan” (erreferentzia hemendik hartu da: EUSKALTZAINDIA, 2001). Aurretik ere egile 

horrek badu zerbait idatzia (1998, adibidez) izen sintagmako determinatzaileen inguruan, ikuspegi teorikoz, determinatzaileek eurek 

sintagma nagusia osatzen dutelakoan eta sintagma horren burua determinatzailea delakoan. Edonola ere, ez dugu jarrera hori 

geureganatu lan honetarako. 

5

6 

hur.: hurrengoa(k) 

ibid.: ibidem (arestian aipatutako leku berean) 

ines.: inesiboa 

inst.: instrumentala 

iz.: izena 

izlag.: izenlaguna 

izond.: izenondoa 

izord.: izenordaina 

kom.: komuna, euskarazkoa orokorrean 

komunz.: komunztadura 

leku-denb. gen.: leku-denborazko genitiboa 

mot.: motibatiboa 

mugag.: mugagabea 

mugat.: mugatua 

nom.: nominatiboa 

oh.: oharra 

or.: orria, orrialdea 

or. eta hur.: orria/orrialdea eta hurrengoak 

part.: partitiboa 

pl.: plurala 

prol.: prolatiboa 

sing.: singularra 

soz.: soziatiboa 

3.2. Datu baseko tauletan 

•“Fenomenoa” eremuan zeinu hauek ditugu besteak beste (deklinabide kasuen izenen laburdurak 

ez ditugu ipiniko, oso erraz identifika daitezkeelakoan): 

m: mugagabe 

s: singular 

p: plural 

ind: indartu 

1: erakusleen inguruan, lehenengo gradukoa 

2: erakusleen inguruan, bigarren gradukoa 

3: erakusleen inguruan, hirugarren gradukoa 

•Adizki jokatuen tauletan, erantzun alokutiboen aurrean bi marka egon daitezke: 

g: gizonezkoa 

n: andrazkoa 

3.3. Bibliografian eta informazio iturrietan 

...: izenburuan, hasierako hitza edo hitzak bakarrik aipatzen ditugunean darabilgu (adib.: 

EUSKALTZAINDIA: Nazioarteko..., 1992) 

-A.S.J.U.: Anuario del Seminario de Filología Vasca «Julio de Urquijo» aldizkaria 

-B.R.S.B.A.P: Boletín de la Real Sociedad Bascongada de Amigos del País aldizkaria 

-Euskal G. O.: Euskal Gramatika Orokorra (E. ZUBIRI, I. ZUBIRI; 1995) 

-EHHA: Euskal Herriko Hizkuntz Atlasa (EUSKALTZAINDIA) 

-EHU: Euskal Herriko Unibertsitatea – Universidad del País Vasco

-F.L.V.: Fontes Linguae Vasconum aldizkaria 

-TE I-II-II-IV T. EUA, TEF, 19/87: Toribio ETXEBARRIA, IV TOMOS “LEXICÓN DIALECTAL DEL 

EUSKERA EIBARRÉS, Eibarko Udal Artxiboa, Toribio Etxebarria Fondoa, 19/87 (dokumentazioa) 

-TE APUNTES, EUA, TEF, 19/87: Toribio Etxebarria, APUNTES SOBRE FORMAS VERBALES EN 

EUSKERA EIBARRÉS, Eibarko Udal Artxiboa, Toribio Etxebarria Fondoa, 19/87 

-TE FICHAS, EUA, TEF, 19/87: Toribio Etxebarria, FICHAS PREPARATORIAS DEL “LEXICÓN”, 

Eibarko Udal Artxiboa, Toribio Etxebarria Fondoa, 19/87 

4. HELBURUAK 

4.1. Nagusiak 

Oraingo lan hau, dialektologikotzat har badaiteke ere, lekua bakarrik ardatz moduan hartuta 

lekukoengandiko ezaugarriak jasotzea ez ezik, badu eremu osoago bat: Eibarko hizkera jatorraren hizkuntzsistema 

bereizlea (inguruko herrietakoekiko) lortzeko bidea sortu nahi dugu, eta ondoren, azterketa sinkroniko 

estrukturalaren bidez morfologiako alor baten sistema azaltzea, sistema hori osatzen duten aldaeretatik 

abiatuz. Gainera, Eibarrek udalerri legez osatzen duen unitate administratibo-territorialak gure ustez badu 

pareko unitate linguistikoa 2 eta oinarri horien gainean eraikitzen da lan hau. 

Herrian herriko euskararen deskribapen zeregin hori, bestalde, beste toki batzuetan jadanik egina 

dago, baina Eibarko hizkerari dagokionez, egiteko dago oraindik, hizkera honen ezaugarri nagusiak 

erabiltzeari utzi baino lehenago, besteak beste, Administraziotik batez ere jarraitzen den euskararen arautze 

eta normalizazio prozesuaren ondorioz. 

Eibarko euskararen gai hau aztertu duten egileen lanetan nabari den osotasun eza, teoria eta praktika 

linguistikoaren ildotik egingo den lan estrukturatu eta sistemiko honetan beteko da. Bide horretatik ikerketa 

lanaren norabidea ikuskatzen joan gara, zientziaz eta zorroztasunez zatikako lan guzti horiek bateratu eta 

elkarren arteko loturak ezarri nahiez, lan oso baten hizkuntz-sistema osatuz, gainditzeko; zati bati edo besteari 

bakarrik erreparatu gabe, guztia batuz baino. Geroago, gaur egungo joerekin adosago diratekeen proiektu eta 

egitasmoentzat beharrezko diren oinarri eta irizpideak ezarri nahi genituzke. 

Beraz, goikoa lortu ahal izateko, aurren-aurrenez gure tesiaren helburu zehatzak jarri dira, bai 

orokorrak bai zehatzak. 

4.2. Orokorrak 

•Ikerketa lan oso baten, Eibarrek historikoki izan duen eta duen ondasun linguistiko jatorra jasotzea. 

2 Unitate handiagoak hartuz gero, hala ere, ez da gauza bera gertatzen: gaur egungo eskualdekako zatiketa administratiboa (gure kasuan, 

Deba Goiena eta Deba Barrena, Deba Bailara osatuz) ez dator bat azpidialektotan egin den sailkapen tradizionalarekin, gaur egun 

administratiboki Gipuzkoa den lur zati hori, Bizkaieraren edo Mendebaldeko euskararen zati baita. Dena dela, gogoan izan behar dira 

dialektologia orokorraren mailan diren dialekto edo geolektoen eremuen eta mugen inguruko iritziak eta azalpenak. 

7

8 

•Azterketa sinkroniko estrukturalaren bidez, herriko aberastasun kultural linguistikoa jasotzea; eta, 

era berean, euskal hizkuntzan egiten ari diren ikerketa linguistikoetan laguntzea ikergai eta ikuspegi berriak 

ekarriaz. 

•Eibarko hizkeraren morfologiako zati baten sistema linguistiko berezia eratzea. 

•Beste egileen lanak, dagoeneko Eibarko deklinabidearen zenbait arlo era batera edo bestera 

aztertuta dituztelarik, ikerlan oso baten sartzea: eremu linguistikoaren alderdi inmanentea ez ezik, eragina 

duten hizkuntzaz kanpoko faktoreak ere (soziolinguistiko eta geografikoak, esaterako) aintzakotzat hartuta. 

•Gerora, egungo joerekin adosago diratekeen proiektu eta lan linguistikoentzat, tresna eta irizpide 

erabilgarri eta funtzionalak ezartzea. 

Badu gainera, ekarri onuragarria herriko mugak gainditzen dituen ondasun kultural baten 

berreskurapenerako: oinarrizko nortasunaren definitzaile den memoria historikoa gordetzeko eta ikertzeko, 

hain zuzen ere. 

4.3. Zehatzak 

•Eibarko euskara inguru linguistiko eta administratiboan kokatzea. 

•Azpieuskalki mailako gaur eguneratutako sailkapena aurkeztea, Eibarkoa ardatz-tzat hartuta. 

•Maila linguistikoei dagokienean, deklinabidea sistematikoki biltzea eta aztertzea, Eibarko sistema 

ezartzeko asmoz; baita sistema orokor hori osatzen duten azpisistemak eratzea ere. Deklinabidearekin lotuz, 

adjektibo eta adberbio sintagmak aztertzea. 

•Aldaeretan eragina duten aldagarri geo-soziologiko nagusiak aipatzea; gure oraingo lana alderdi 

kualitatiboan finkatuz. 

•Metodologia zientifikoa bitarteko dela, herri mailako nahiz maila kultoan daudekeen aurreiritziak 

baieztatu edo gezurtatzea. 

•Sistema linguistiko mailan, Eibarko euskara berezia dela egiaztatzea, bai ezaugarri eta elementu 

mailan, bai sisteman sortzen diren harremanen arloan. Inguruko herrietako aldakiekiko eta euskararekiko 

orokorrean ezaugarri amankomunak badituelarik, bertakoak baduela kualitate (eta kantitate) berezia agertzea. 

5. GAIA 

Tesirako aukeratu dugun gaia batetik murritza da; baina bestetik zabala ere bai, eta horrek 

ondorioak dakartza; beraz, Eibarko hizkeraren azterketan ekitera goazen lehen hurbilketa honetan, aurrez 

egin beharreko zenbait ohar azaltzeari bidezkoa deritzogu. Izan ere, lan hau askoz ere eremu zabalago baten 

kokatzen baita euskal dialektologia, euskal hizkuntzalaritza eta areago hizkuntzalaritza orokorra aintzat 

hartzen baditugu. 

Eremu “murritza” diogu, tesi lanerako hautatu den aztergaia gogoan izanez gero. Gaiari dagokionez 

bi maila bereizten dira:

5.1. Jasotako mailak 

Eibarko hizkera jasotzeko eratu dugun tresna –galdekizuna– gai aldetik murritza da gramatikako 

zati batzuk bakarrik jasotzen dituelako: 

•Fonetika eta fonologia segmentalak: 

.-Fonologia: bokalen eta kontsonanteen bikote minimoak. 

.-Fonetika: gertakari fonetikoetara hurbilketa. 

•Morfologia: 

.-Deklinabidea: izena, adjektiboa, izenordainak, erakusleak, zenbatzaileak; adberbioak. 

.-Aditza: adizki jokatuak, adizki jokatugabeak, aditz tratamenduak, neutralizazioak 

(fonetiko-morfologikoak), komunztadura, forma pasiboak, aditz nagusi-aditz laguntzaile 

harremana, aditz izena, partizipioa, aditz bereziak, eta abar. 

•Sintaxia: 

.-Koordinazioa. 

.-Menderakuntza. 

.-Bestelako testu-loturak (lokailuak). 

•Gai horiei dialektologia pertzeptualari dagokion atala ere gehitu diegu, eta bidenabar lexiko maila 

ere jaso dugu 3 . 

5.2. Aztertutako maila 

Egin den hizkuntza azterketari dagokionez, gaia areago murriztu dugu eta morfologiara mugatu 

gara, galdekizun osoaren hiru atal bereziki aztertuz. Izen sintagmaren deklinabidearen ondoan adjektibo eta 

adberbio sintagmak ere jorratu ditugu; izenlagunak eta adizlagunak dira aztertutako eremu horien arteko 

zubi. Maila horietan jasotako aldaera guztiak kontuan izan ditugu eta horrek hizketa maila zehatz jorratzera 

eraman gaitu, hizkuntza mailako abstrakzio eta orokortasunen oinarrian. 

5.3. Gaiaren ezaugarriak 

Jasoketa eta azterketa soziolinguistikaren ekarriez egin dugu, lekuko bakoitzaren jatorri 

geografikoaz gain, sexua eta adina kontuan hartuta. Hizkuntzalaritzaren alorrean barne ─zenbaitek lagungarri-edo 

direla ere esango luke, baina ez gara hemen eta orain hauen arteko mugen gora-beheren barna abiatuko─ 

hizkuntzalaritzari, dialektologiari eta soziolinguistikari so gaude oraingoan preseski eta gehienbat, 

bestelako sail eta jakintzak erabat bazterturik utzi gabe, noski. Hizkuntzalaritzari dagokionez, ikuspegi 

estrukturalista hartu dugu batez ere. 

Bestelako mugak ere, agian garrantzitsuagoak, lehenengotik aipatzea zuzena eta argigarria dela 

dirudi: kronologia aldetik, azterketa sinkronia mailan egin da, Eibarko hizkeraren gaur egungo nolabaiteko 

3 Hori guztiori CD-ROM-ean aurkezten dugu, geroago azalduko denez. Galdekizunez jasotzeke utzi ditugu hainbat gai: arlo 

fonikoan, ez dugu suprasegmentalak aztertzeko galderarik egin. Ezaugarri segmentalak jaso baditugu ere, ez dugu inolaz ere 

azterketa fonetiko akustiko-artikulatorioak eskaintzen dituen azter eremu guztietan barrena ikertu. Geroko lanetan transkripzio 

fonetiko zehatzak beharko lirateke, horrenbestez, eta helburuak, noski, guztiz bestelakoak beharko dute izan. Lexikoaren arloan ere 

ez dugu lexikologia-lexikografia lanik burutu. Semantikan ere ez dugu sakondu. Hizkuntzalaritzak beste zientziekin batera aztertuko 

lukeena ere ez dugu zehazki arakatu: esaterako, soziolinguistika ardura zaigu, baina hurbilketa gisakoa egin dugu bakarrik; 

9

10 

“egoera” azaltzekotan; aztertutako korpusak ahozko izaera du nagusiki 4 , eta erregistro aldetik lagunarteko 

askea 5 aukeratu da. Lagunarteko ahozko erregistroa ez dugu, baina, zeharo landu: kanpoan utzi ditugu 

solasaldi biribilduak (kantuak, ipuiak, errefrauak eta abar); lexikalizazio bidean diren lokuzio eta esaera 

batzuk, ostera, kontuan izan ditugu. Tesiko korpusaren izaera hizkuntza erregistro erreala da, lekukoen 

ekoizpenetan oinarrituta baitago. Ikusi dugunez, hizketa-hizkuntza 6 bikote ezaguna ere kontuan hartu beharrekoa 

da. Azkenik, eta duda dugu muga objektibotzat har daitekeen, lekukoek eurek ezarri dute lanaren 

norabidea, betiere tesigilearen kontzientzia sozio-linguistikoaren galgatik iragazita, inoren oharrak eta 

argitasunak kontuan hartuta. 

Nolanahi ere, gure lana ez da gramatikalari teoriko hutsa, eta badakigu ez dugula ikerketa eremua 

zeharo agortuko. Ziur gaude, bestalde, atal bakoitzak merezi dituela azterketa monografiko zabal, zehatz 

eta sakonak (elipsia aztertzeko adibidez, nahiz hitzen hurrenkera...). Guk bidea zabaldu dugu Eibarko 

euskararen ahozko jardun jatorraren ikerketan, erregistro lauan jardun duten lekukoen ekoizpenak 

aztertzerakoan. 

pragmatika ere ez dugu landu, ez eta testu-gramatika ere (azken bi horiek anaforiko eta balio erakuslea duten osagai eta egituretan 

balio izan digute); psikolinguistika ere ez dugu baliatu (komunztaduraren ataleko adibideren batzuk azaltzeko bakarrik). 

4 Maila idatzia ahozkora zeharo makurtuta erabili da. 

5 Ahozko bapateko solasaldiaren ezaugarri batzuk hauek dira (tesirako ardura dutenak, behinik behin): unitate-zati foniko motzak 

eratzen dira eta hori, alde batetik, arnasa hartzeko etenak egin behar direlako da; grabaketa denbora errealean da (nahiz eta geroko 

azterketa arte denbora iragan); aurrez-aurre jarduten da: in praesentia gertatzen da ekoizpena eta harrera ere bai; elkarrizketa izaten 

da, hizlarien jardun proportzioa aldatu arren; gramatikak badu zer aztertu eta argitu baina pragmatikak ere bai, interpretazio bidean; 

intonazioak interpretatzeko lagundu egiten du; hizlariek inguruaren gaineko hainbat isileko eta entzulearekiko baterako suposizio 

azaltzen dute hizketaldian; solasaldiko konektoreak ere bereziak dira, eta askotan ingurukoari erreferentzia isilez adierazten da, 

keinuz eta abarrez: grabazioan, beraz, ezinezkoa da horiek antzematea eta derrigorra da grabaketaldiko unearen oroimenera jotea 

baina hala ere, hizkuntza konektoreak ere badira, noski (testu loturak −“lokailuak”−, anaforikoak, kataforikoak...): solasaldian 

esanak indartzekoak, aurreko gaia jarraitzekoak, ondoriozkoak, gaia aldatu edo amaitzekoak, eta abar (gu geu, hurbildu baino ez 

gara egin alor horretara); etenaldiak eta soinuen luzapenak izaten dira: zalantza kasuetan, oroimenari astia emateko, indartzeko...; 

informaziorik gabeko komodin gisako soinuak eta keinuak erabiltzen dira: bokalak, kontsonanteak, zaratak.... −gehienak 

sistematikoak dira (jakineko esangura eta funtzioa dutenak), batzuk fisiologikoak ere badiren arren−; esaldiak-solasaldiko unitateak 

ez dira beti erabat burutzen: errepikapen asko, aurresuposizioak eragindako elipsiak...; aurretik esandakoen zuzenketa sarri egiten 

da; kate fonikoaren laburketa. L.M. LARRINGAN-ek eta I. IDIAZABAL-ek alderdi hori jorratu zuten “Ahozkoari antza hartzeko 

hiru gogoeta” berbaldian (EUSKALTZAINDIA-ren Biltzarrean barrena, 2001); G. BIZKARRONDO-ren “Gramática y lengua 

coloquial” ere (in I. TURREZ, A. AREJITA, C. ISASI, 1998, 35-47) ezagutzekoa da, besteak beste. 

6 Ohar hau korpusa burututakoan sortu dugu, horrek eragin digun hausnarketa dela medio: beti edo ia beti sistematikoa eta 

linguistikoa denari erreparatzen zaion arren (hori irizpide gisa, zein forma, erabilera... onartu edo ezesteko erabiliz, batez ere), ezsistematikoa, 

bakana, arraroa denari ere erreparatu behar zaiolakoan gaude, izan ere, horixe da erreferentzia nagusi bat sistema bera 

definitzeko: forma, erabilera, egitura “arraro” edo “bakanak” ez baleude, nola definitu sistematikoa eta linguistikoa dena? 

Horregatik, eta lekukoekin lanean jardun eta gero konturatu gara sistema bera benetan abstrakzio oso handia dela, errealitatetik oso 

urrun dagoela, eta errealitatea, maila horretatik begiratuta, ekoizpen ez-linguistiko arraro eta bakanez osatuta dago, besteak beste. 

Orduan zein da sistemaren balioa?: zertarako balio du?, zergatik?... Zergatik gutxietsi benetakoa dena?; zergatik errealitateko 

ekoizpenak salbuespenez eta azal ezinezko egitura-forma-erabilerez josita badaude hain garrantzi handia eman arau orokorrenei?...; 

zergatik ez balio berbera eman salbuespen eta arrarotasun horiei?... Zein harreman dago hizkuntza-hizkuntzalaritza eta ekintza 

linguistiko komunikatibo-komunikazioaren artean ulermenaz gain?...

B) SARRERA TEORIKOA 

11

1. TEORIA EREMU OROKORRENEI HURBILKETA 

Tesiaren gaia eta gorputza kokatze aldera eratu da atal hau, dagokion inguruan ezarri asmoz. Alderdi 

teoriko orokorrenen aurkezpenak egingo ditugu, dialektologiarenak, hizkuntza geografiarenak eta 

soziolinguistikarenak alegia. Ondoren, euskal dialektologiaren joera nagusiak aztertu ondoren 

(monografiagintza bereziki), euskal hizkuntza geografiaren emaitzak arakatuko dira, eta horren ostean 

bizkaiera edo mendebaldeko euskara aztertu duten lanei lotuko gatzaizkio, azkenik Eibarko euskararen 

azterketaren gaur egungo egoera ezartzeko. 

1.1. Dialektologia orokorraren aurkezpena 

Gure lanaren sarrera gisa ezinbestekoa da dialektologia orokorrari so egitea. Hala ere, hain eremu 

zabala denez, alperrikakoa litzateke hau bezalako tesi baten zientzia horretan aztertu eta jorratzen diren alor 

guztiei begirada kritikoz erreparatzea; dialektologiaren historian eta emaitzetan eragina izan duten zenbait 

kontzeptu nagusi ekarriko ditugu hona. Guk geure prestakuntza oinarri sendoen gainean ezarri asmoz zehatz 

jaso ditugu tesian baliagarri zaizkigun gai eta kontzeptu batzuen gaineko iritzi, ikuspegi eta azalpenak, baina 

hemen azaltzeak ez du zentzurik ez baikenuke berrikuntzarik ekarriko alor horretarako. 

Gaur egungo dialektologiaren egoera hizkuntzalaritzaren barruan batzuek “nahasi”-tzat hartzen 

badute ere, gure iritziz ez du zertan horrela izan: aztergai jakina du –dialektoak 7 – eta aldaki edo 

barietateak edozein hizkuntza bizitan daude, bai oso indartsu, bai galzorian direnak ere; izan ere, 

hizkuntzak aldakuntza eta aldaketak berezkoak ditu. Besteak beste, gainera, dialektologoak hizkuntzalari 

izan behar du. Besterik da ikergaia tradizioz kontuan hartu den alderdi geografikora mugatu behar den ala 

beste alderdi batzuk ere, soziologikoa kasu, kontuan hartu behar diren hainbat egilek gaur egun 

aldarrikatzen dutenez. Aztergaiaren ahozko edo idatzizko izaera, estilo aldetiko faktoreak, erregistroak eta 

abar ere kontuan hartu beharrekoak dira dialektologian barrena abiatutakoan, beti ere helburuak hasieratik 

ongi zehaztuta. 

Aldagarritasunari dagokionez, hizkuntzan bertan (dialektoetan aplikatzekotan aipatzen dugu hemen), 

inmanenteki begiratzen badiogu gai horri, aldatzeko joera handiagoa edo txikiagoa duten atalak ditugu: 

morfologia mailan, esaterako, izenorde pertsonalak “’noyaux durs’ et peu évolutifs” dira −horrela azaltzen du 

J.B. ORPUSTAN-ek euskaraz ditugun genitibo arkaikoak, esate baterako 8 −; beste mailetan, fonikoan eta 

lexikoan, aldatzeko joera handia dela dirudi. Nolanahi ere, dena bilduz, W.N. FRANCIS-en (1989, 148) zita 

dakargu: “dialect variation is evinced in all parts of language: in phonology, morphology, syntax, semantics, 

and lexicon. No part of language is proof against change, and differential diachronic change is the source of 

synchronic variation”. Hizkuntzaren dimentsio estruktural eta historiko horiei geografikoa gehituz gero, 

“dialektologia tradizionalaren” aurrean geundeke; horiei dimentsio soziala eta estilistikoa erantsi, eta alderdi 

soziolinguistikoa bete-betean ezarriko genioke azterketa dialektalari. Dena den, W.N. FRANCIS-ek dioenez, 

7 “Dialekto” kontzeptua bera arazotsua da batzuek ukatu egin/egiten dutelako, eta darabiltenek era askotara definitzen dutelako, 

besteak beste, zein faktoretan erreparatzen duten. Ondorioz, terminologiari dagokionean, “dialekto”-ren ondoan “-lekto”-dun berba 

asko aurki daitezke: “soziolekto”, “idiolekto”, “basilekto”, “isolekto”, “geolekto” eta abar. 

8 in G. AURREKOETXEA, X. VIDEGAIN (1992, 553). 

13

14 

“Actually no study has attempted to deal with all five as yet” 9 , alderdi linguistikoa, geografikoa, denporazkoa, 

soziologikoa eta estilistikoa batzen duena, alegia. 

Azpimarratu nahi dugu aldagarritasunak hizkuntza orokorrean joten duela, eta dialektoena kasu bat 

baino ez da (gero, egile bakoitzak dialektoaz zein kontzeptu duen ere alda daiteke): W.N. FRANCIS nola 

hurbiltzen den gai honi ikusi baino ez dago hori argi ikusteko, zeren eta bariazio dialektala beste bariazio 

moten artean kokatzen baitu, beste azpisailkapen bat ere eginez 10 . Aipagarria da, hizkuntza aldakuntza 

(dialektala barne) gertatu arren, nola azaltzen duen komunikazioa ez eteteko ematen dituen arrazoiak 11 : 

hizkuntza naturalaren erredundantzia da bata, eta “the ability of the hearer to adapt his interpretative faculties 

to the language he is receiving. (...) consciously or unconsciously” 12 bestea. 

Ikusi denez, aldaketetarako faktore batzuek eragina izan behar dute, eta gehienetan hizkuntzaz 

kanpokoak izaten dira, adibidez: hiztunen jarrerak, prestigioa ─agerikoa nahiz azpian dagoela igartzen dena─; 

aldaketaren sorreraren jatorri geografikoa eta soziala; zein datu edo informaziotan oinarritzen den aldaketaren 

ikerketa lana; populazioari dagokionez, noiz hasi den aldaketa, zein distantzia dagoen aldaketa hedatzen den 

talde batetik bestera; aldaketa leku anitzetan batera hasi den...; hizkuntza ukipenak nahiz hizkuntza edo 

barietateren baten isolaketa; faktore politikoak, kulturalak, eta abar. 

Dialektologiaren historiara hurbilketa laburra eginez gero, dialektologiaren lehen aztarnetatik – 

egiptiarren, sumeriar-akadiarren, indiarren eta hebraiarren artean 13 – eta gaur egunera arteko bilakaera azaldu 

beharko litzateke. XVI. mendera arte dialektoen eta aldakien kontzientzia zen arren, hortik aurrera hasi ziren 

lan “dialektologikoak” garatzen baina metodo zehatzik ezartzeke. 

XIX. mendean etorri ziren teoria eta metodo aldetik lorpen handiak, lan erkatzaileetatik jakineko 

metodoz eratutako lanetara. Neogramatikoen lanak erabakiorrak izan ziren dialektologiaren sorrerarako, 

zientzia legez; areago, dialektologiaren eta hizkuntzalaritzaren sorrera oso estu lotuta etorri zen. Baina hiru 

egilek hartu zuten batez ere dialektologia zientzia gisa, Ascoli-k, Schuchardt-ek eta P. Meyer-ek. 

Dialektologiaren geroko bilakaera guztiz baldintzatu zuen Schuchardt-en ekarrietariko batek, dialektoen 

arteko mugen arazoa planteatzeak hain zuzen, ondorioz, polemika sortu baitzen hizkuntzalarien artean: 

emaitza nagusia isoglosen kontzeptu-tresna izan zen. Mende horren joanean gorpuztuz joan zen 

dialektologiaren tresna metodologiko nagusitzat hartu izan den adarra, hizkuntza geografia hain zuzen, eta 

kartografiaren bidez lehenengo atlas dialektologikoak sortzen joan ziren. Horretarako, galdekizunak eta 

inkestak landu ziren. Metodoak ez ezik, teknikak ere aurreratuz eta hobetuz joan ziren, fonetika 

esperimentalaren ildotik, adibidez. P. Rousselot izan zen monografia dialektalak egiten ekin ziona, batez ere 

herriguneak zituela aztergai; horrela, dialektoen eremuen arazora berrikuntza ekarri zuen, apez horrek burutu 

zituen beste hainbat lanen eta lorpenen artean. XX. mendean, dialektologia – hizkuntza geografia – 

9 Aip. lib., 195. 

10 (1989, 15-47). 

11 Aip. lib., 16-19. 

12 Aip. lib., 18. 

13 R.M. PAGOLA-ri hartu zaio datu hori (1991, 14).

hizkuntzalaritza estrukturala hirukoteak guena jo zuela baiaezta daiteke, egun ere erabiltzen den metodologia 

sortarazi zuenetik 14 . Dialektologia tradizionaltzat hartzen denaren sorrera izan zen hori. 

XX. mendearen hasieran “hitzak eta gauzak” joera gailendu zen jarrera etimologikoa sortuz. 

Saussure-ren ikuspegi teorikoek berrikuntza ekarri zuten bai hizkuntzalaritzara bai dialektologiara. 

Orokorrean, baina, K. ROTAETXE-k dioenari jarraiki, fonetika, lexiko eta geografia linguistiko mailan ─eta 

oro har dialektologia lanetan─ egiten ziren lanak burutzeko “zientzia naturaletako” eredua erabiltzen zen, 

orduko dialektologoen iritzia halakoa zelako; gaurko egoerara jauzi eginez, “behar bada, oraindino ere bada, 

batzuen kasuan”, “hizkuntz ikasketak (...) sozialak” izan arren, eta ez naturalak 15 . Bilakaera piskaka etorri da, 

estrukturalisten hainbat ekarrirekin, hala nola sustrato eta diasistema kontzeptuak 16 . Nolanahi ere, lehenago 

ere azpimarratu denez, azterketa dialektologikoetarako gero eta gehiago aldarrikatzen da beste faktore 

batzuen azterketa, soziolinguistikoa bereziki. Areago, gaur egun oso erabilia den beste kontzeptu batek ere 

ezinbesteko lekua du gaur egungo lanetan, polimorfismoak 17 hain zuzen, bai sistema mailan (polimorfismo 

dialektala) bai lekuko bakoitzaren mailan (polimorfismo idiolektala) bai gizartearenean ere (polimorfismo 

soziala). 

Dialektologiaren ibilbide horretan zerikusia izan duen beste kontzeptu bikote bat aipatuko dugu, 

hizkuntza literarioak-dialektoak harremana hain zuzen. Dialektoaren definizioa berez zaila bada, hizkuntza 

literarioen kontzeptua ondoan ezarritakoan ez da zailtasun hori saihesten. Dialektoen bilakaeran eragin handia 

izan du zein jarrera hartu izan den horien aurrean: hizkuntza literarioak onetsi eta dialektoak gaitzetsi, ala biak 

onartu bakoitza bere mailan. Gaur egun, azken fase horretan gaudela dirudi. 

Dialektologiaren barne, baditugu azterketetarako azpiarloak, dialektoak handik edo hemendik 

ikertzen dituztenak. Maila gramatikalei dagokienean, dialektologiako lanetan maila fonologikoa ─morfologia 

morrontzan hartuta─ gailendu izan dela dirudi, nahiz eta ia aztertu gabeko alorra ere baduen, 

suprasegmentalena hain zuzen; maila lexikoa usu aztertu izan da; alderdi morfosintaktikoa ostera, oso gutxi 

landua izan da lan dialektologikoetan, batetik kartografiatzeko zaila delako eta bestetik isoglosak 

ezartzerakoan emankortasun txikia duelako. Baiezpen hori indarturik geratzen da J.K. CHAMBERS-ek eta P. 

TRUDGILL-ek isoglosa motez diotenarekin: 

“Ambos tipos de isoglosa gramatical [morfologikoak eta sintaktikoak] son bastante raros, y, de 

hecho, su aparición, incluso en las más voluminosas recopilaciones de datos dialectales, es 

probablemente tan escasa y esporádica que con muy poca frecuencia han sido estudiados con 

detenimiento. No existen ni tan siquiera aproximaciones sobre cómo se deberían ordenar entre sí o 

con respecto a los otros tipos de isoglosas” (1994, 151). 

Nolanahi ere, alderdi hori jaso eta aztertzeko aldarrikapenak badaude 18 . Dialektologiaren beste iker 

eremu batzuk: maila soziolinguistikoa, dialektologia pertzeptuala 19 ; maila etnografikoa. 

14 R.M. PAGOLA-k (1991, 26) lan bi dakartza eredugarri: PENNY, R. J.: El habla pasiega. Ensayo de dialectología montañesa, 

London, Tamesis Books Limited, 1970 (1969); eta MARTINET, A.: “Description phonologique du parler Franco-Provençal 

d'Hauteville (Savoie)”, Revue de Linguistique Romane, XV, 1939, fonetika arloan zehazki. Frantziako Atlas Linguistikoak (ALF) 

ere mugarria ezarri du dialektologiaren alorrean. 

15 In G. AURREKOETXEA, X. VIDEGAIN (1992, 55). 

16 Erabakiorra izan zen U. WEINRICH-en artikulua (1954). 

17 Polimorfismoa bera betikoa den arren, bere azterketa ez da hain aintzinakoa, nahikoa berria baino. Ikus horren berri: R.M. 

PAGOLA (1991, 64); G. AURREKOETXEA, X. VIDEGAIN (1992, 180). 

18 Ikus, adibidez, G. SALVADOR-en iritziak (1987, 33-34). 

15

16 

Metodologiaren aldetik, bilakaera hau izan du funtsean: XIX. mendean hizkuntzalaritza 

historikoaren eta konparatistaren laguntzaile izatetik −“metodo” edo “disziplina” hutsa zen−, XX. mendean 

zientzia maila lortu zuen arte. 

XX. mende hasierako hainbat joera gainditu dira: deskribapen soilak, dialekto sailkapenak, bereziki 

lexikoan oinarritutako lanak...; eta estrukturalisten eraginez maila fonikoari garrantzi handiagoa ematen 

hasten zaio, besteak beste. Estrukturalismoak erabili izan duen terminologiaren gako hitzak, “dialektoen 

arteko aldeei” erreferentzia eginez, honako hauek dira, besteak beste: “Inbentarioa, distribuzioa, inzidentzia, 

alofonia” 20 . Azken finean, dialektologia-estrukturalismoa ez daude elkarren lehian, elkar-lanean jarduteko 

moduan baino, J.J. MONTES-ek erakusten duenez, “no se trata de un dilema: estructuralismo o dialectología, 

sino de una conjunción: dialectología y estructuralismo” (1995, 111). Dena den, zehazkiago aipatzen du 

metodo estrukturalistak dialektologiarentzat duen ekarria, “el estructuralismo es aplicable sobre todo en las 

últimas etapas de la investigación dialectal (las de ordenación, presentación e interpretación del material), 

aunque, naturalmente, desde las primeras etapas debe tenerse en cuenta que los materiales han de servir para 

evidenciar las relaciones estructurales y, por consiguiente, dar prelación a lo que tiene carácter sistemático” 21 . 

Izan ere, dialektologia egiteko eretariko bat da estrukturala. 

Egun, dialektologian diharduten zenbaitek −G. REBUSCHI-ren esana dakargu oraingoan 22 −, 

dialektologian jarrera bi bereizten dituzte: dialekto “intercomprehénsible” multzo baten barrena, dialekto 

bakoitzaren deskripzio zientifikoa egin, lan monografikoak, alegia (dela maila linguistiko guztiak aztertzen, 

dela maila bakan bat bereiziki) −aipaturiko egileak beharrezko eta oinarrizkotzat joten du zeregin hau, baina 

ez nahikoa dialekto multzoaren azterketa agortzeko−. Honenbestez, beste jarrera “deskripzio globala” egitea 

da. 

Dialektologiari gramatika sortzailearen ikuspegitik hainbat egilek begiratu diote 23 , eta joera horrek 

estrukturalismoa gainditu du abstrakzio maila handiagoa egiten den neurrian 24 ; dialektoen arteko aldeak 

azpiko egituran, transformazio erregeletan zein azaleko egituran izan baitaitezke. Gainera, “alderdi 

sinkronikoa eta diakronikoaren uztardura” agertzen da egitura, osagai eta erregelen artean, nahiz eta 

“Honek ez du esan nahi, ordea, azpiko egiturak eta fonologiazko erregelak hizkuntz aldaketen 

bilakaerarekin beti bat datozenik, jakina denez” 25 . Bide horrek ere jaso ditu kritikak, nolanahi ere 26 . 

19 

Tesi honetan bilketa maila soilean landu dugu gai hori. 

20 

In G. AURREKOETXEA, X. VIDEGAIN (1992, 74). 

21 

Ibid. 

22 

In G. AURREKOETXEA, X. VIDEGAIN (1992, 32-33). 

23 

Ikus, esate baterako, G. REBUSCHI-ren eta X. FALCON-en azalpenak (in G. AURREKOETXEA, X. VIDEGAIN; 1992); W.N. 

FRANCIS-enak (1989, 171-192); F. GIMENO-renak (1993, 126-134); eta K.M. PETYT-enak (1980, 171-185). 

24 

Joera horren barruan kokatzen den minimalismoaren bidetik, badirudi hizkuntza arau unibertsalen bila joateak aplikazio jakinak 

lantzea duela helburu, hala nola “hizkera naturala” −gaztelaniazko “lenguaje natural” delakoa: ez da, dirudien arren, ahozkoa 

mintzaira horretakotzat hartzen dena hizkuntzalaritza joera horretan− lantzeko programa informatikoetan erabiltzeko, eta abar. 

Adibidetzat jar daiteke EHU-k eskaini zuen Ikastaroa (1997b). Guk geuk ez dugu ezagutzen dialektologiako aplikaziorik egin denik 

metodo edo ikuspegi horri jarraiki, ez euskalkietan behintzat. 

25 

G. AURREKOETXEA, X. VIDEGAIN (1992, 74). Dialektoek erregela kopuru ezberdina izan dezaketela onar dezakegu; 

sinkronikoki deskribatzen ari garenean erregelen aplikazioaren hurrenkera aldagarria dela ere bai; baina harritzen gaituena azken 

puntu hori diakronia eta sinkronia batzeko erabiltzea da. Alegia, jatorrizko forma zaharrago batetik abiatuta, egungo egoera 

azaltzeko, erregelek aldaketak gertatu diren hurrenkera ez gordetzea eta hala ere ontzat hartzea. Tesigilearen ustez horrek metodoari 

balioa kentzen dio egiantzekotasunaren aldetik, benetako bilakaeraren eta erregelen aplikazioaren emaitza bat bera izan arren 

(gogoan izan W.N. FRANCIS-ek ere horixe azpimarratzen zuela (1989, 182)). 

26 

Ikus adibidez: W.N. FRANCIS (1989, 181); J.J. MONTES GIRALDO (1995, 113); K.M. PETYT (1980, 185).

Bai estrukturalismoaren bai generatibismoaren gainetik legoke soziolinguistikaren jarrera eta 

azterketa-emaitzak 27 . 

W.N. FRANCIS-ek ─fonologiaz mintzo zelarik ere, orokorrean ere har daitekeelakoan gaude─, 

aurrekoa sintetizatuz, lau “eskola” bereizten ditu, bata bestearen ondorik sortuak gainera: 

“The traditional approach is diachronic and item-centered; the structural approach is synchronic and 

system-centered; the generative approach is panchronic (ie both synchronic and diachronic) and 

rule-centered; the sociolinguistic approach is panchronic and speaker-centered” (1989, 149). 

F. GIMENO-k beste sintesis mota bat egiten du: 

“Desde un punto de vista teórico, dialectología es el estudio de la variedad y variación diatópica y 

diastrática de la lengua (en los varios “estados” de lengua, y estilos), y no dispone de un método 

propicio y específico para recoger y estudiar sus materiales. De manera que si se nos pidiera un 

campo de la lingüística románica que haya mostrado un progreso teórico y metodológico 

ininterrumpido, no dudaríamos en aludir a la dialectología: dialectología tradicional, geografía 

lingüística, dialectología histórica, dialectología estructural, dialectología social y dialectología 

transformativa” (1993, 17). 

Honela laburtzen du R.M. PAGOLA-k gaur egungo egoera: 

“Teknologiaren garapena iritsi zaio, bestalde, gure gai honi ere, eta horrek metodologiaren 

eguneratzea ekarri du. Linguistika konputazionalak eta matematikoak dialektologian lortzen dute, 

hain zuzen ere, erabilerarik onurakorrena. Frekuentzien indizeek eta horren ondorioek, erabat 

automatizaturik, geografia linguistikoa eta geolinguistika aztergairik interesgarrien bihurtzen dituzte. 

Hauek horrela izanik ere, ordea, ardatz nagusietan ez dute aldaketarik izan gai hauek” (1991, 31). 

1.2. Hizkuntza geografiaren aurkezpena 

Lehendabizi egin beharreko ñabardura, dialektologia / geografia linguistikoa bikotearen artekoa 

litzateke. Aipagarria da liburuetan zein tratamendu izan duten bai batak bai besteak (maila teorikoaz nahiz 

praktikoaz): 

•Dialektologiako lan “soilak”, hizkuntza geografia lantzen ez dutenak ditugu batetik. 

•Oso arrunta da izenburuak dialektologia (maila orokorrean) aipatzen duenean, liburuaren egituran 

atalen bat hizkuntza geografiarentzat ─edo bere emaitzentzat─ atalen bat eskaintzea, bestetik. 

•Beste hainbat lan bakarrik hizkuntza geografiaz dira: dela teoria edo historia; dela emaitza praktiko 

puntuala (teoriaren aplikazioa); dela aurrekoaz eginiko ondorengo lanen bat edo lanen bilduma... 

•Beste batzuek, dialektologia eta hizkuntza geografia, biak aurkezten dituzte lehenengotik 

izenburuan. 

Alde horretatik, hizkuntza geografia batzuetan bereiziki lantzen denez, lan ugariago dugu 

dialektologiaren sail zabalean printzipioz dirudikeena baino. Tesi honetan ez da hizkuntza geografia egin, 

baina horren metodoak eta tresnak erabili dira laguntzaile gertatu diren neurrian. 

27 Arestian azaldutako aipamen orokorren ondoan beste erreferentzia batzuk ere jarriko ditugu, metodologia lantzen edo azaltzen dutenez. 

Ikus daitezkeen lanak besteak beste −ez dugu aipamenen zerrenda agortuko, baina ikertzaile legez nora jo daitekeen azaldu nahi dugu; izan 

ere, metodologia aipamenak hainbat lekutan sakabanatuta aurki daizteke liburuetan−, hauek dira 27 : G. SALVADOR (1987; 15. or. eta hur., 

21, 22, 23, 32, 38. or. eta hur., 43, 46. or. eta hur., 49, 87, 110, 112, 122-123, 126, 164, 233); J. FISIAK (1988; 58, 423, 435. or. eta hur., 

477, 647, 667. or. eta hur.); A.R. THOMAS (1988; 1. or. eta hur., 89, 109, 154, 187. or. eta hur., 220, 225. or. eta hur., 241, 251, 279, 286. 

or. eta hur., 362. or. eta hur., 373. or. eta hur., 464. or. eta hur., 510. or. eta hur., 52. or. eta hur., 569. or. eta hur., 586. or. eta hur., 586, 600. 

17

18 

Egileen ikuspegiak, izan ere, aldakorrak dira alor horiei dagokienean. Jarraian egile batzuenak 

azalduko ditugu, goikoaren erakusgarri: 

•R.M. PAGOLA-ren hitzak jasoz, biak XIX. mendearen erdi aldean sortu ziren 28 , baina, batzuen 

iritziz, “Bi adar hauen artean ez dago bereizketa garbirik”, eta “Aski arrunta eta onartua da geografia 

linguistikoaren ikuspegi hori, hots, herrialde konkretuetan jasotzen den informazio linguistikoa mapetara 

aldatzearena” 29 , “Gertakizun bakoitza mapa batetara” aldatzen delarik, eta ondorioz atlas linguistikoek 

(mapen multzoak) hizkuntza maila guztietako gertaerak bilduko ditu 30 ; dialektologiaren zeregina, nagusiki, 

leku bakoitzeko ─”hablas locales” 31 ─ hizketen azterketa konparatiboa egitea den bitartean, eta maiztasun 

gutxiagoz, leku bakoitzeko deskripzioak burutzea inguruko hizketekin harremanetan jarri gabe. G. 

SALVADOR-ek erdibidetik joten du, hasiera baten “Cuando yo hablo de Dialectología hablo de Geografía 

lingüística” (1987, 23) dioen arren, jarraian “desde luego la Geografía lingüística no puede sustituir a los 

estudios monográficos y pormenorizados de las hablas locales (...) No se trata, pues, creo, de investigaciones 

de naturaleza distinta, sino de diferente concentración y, por supuesto, de presentación muy diversa” 32 baitio. 

T. NAVARRO TOMAS-engan ere antzerako ikuspegia ageri da, bai dialektologiak bai hizkuntza geografiak 

herri hizkerak aztertzen dituzten bitartean, azken horren zeregin nagusia gertakizun dialektalen eremuak eta 

mugak ezartzea zela uste baitzuen 33 . K.M. PETYT-ek honela dakusa arazoa: “`Linguistic geography' is 

properly a sub-division of dialectology; it is concerned with the regional distribution of linguistic varieties and 

their particular elements. Usually its goals are to show up such distributions on maps and also to establish the 

causes of particular geographical distributions” (1980, 30), bere ikuspegitik dialektologiak eskualdekako 

barietateak baino urrunago joten duen bitartean ─hots, alderdi geografikoa eta soziala aztertuz─. 

•F. GIMENO-ren ustez hizkuntza geografiak iker eremu jakina du 34 . Dialektologiak ez du 

materialak jaso eta aztertzeko bere metodo berezia; bai ordea geografia linguistikoak: metodo dialektologikoa 

eta konparatiboa da, jakineko lurralde baten inkesta bidez jasotako datuak mapetan islatzen dituena, zehazki. 

Horrenbestez, hizkuntza geografia “No debe entenderse, pues, como relaciones entre el contexto geográfico y 

la lengua, sino como relaciones entre el espacio geográfico y la difusión (y disposición espacial) de los hechos 

lingüísticos. Ni se ocupa, por consiguiente, de las fronteras entre comunidades idiomáticas, sino de la 

extensión y distribución de fenómenos particulares (fonemas, lexemas...), dentro de una o más comunidades, 

y de los límites entre las áreas ocupadas por tales fenómenos, los cuales sólo en casos especiales pueden 

coincidir con los límites de la lengua o lenguas estudiadas” 35 . 

•G. SALVADOR-engandik 36 −jarrera estrukturalistaz idazten du− hartzen dugu E. COSERIU-ren 37 

ikuspegia: dialektologia ez da dialektoen deskribapena −dialektoak entitate beregainak bailiran−, dialektoen 

arteko harremanena baino; horregatik, dialektologiak duen metodo egoki bakarra hizkuntza geografiarena da. 

or. eta hur., 650, 685); K.M. PETYT (1980; 49. or. eta hur., 89, 101. or. eta hur., 110. or. eta hur., 117. or. eta hur., 130, 135, 141, 145, 148, 

171. or. eta hur., 187, 208 9. oh., 210 28. oh., 211 29. oh., 223); eta gehi daitekeen abar luzea. 

28 (1991, 35-36). 

29 Aip. lib., 36. 

30 Aip. lib., 202. 

31 Ibid. 

32 Ibid. 

33 (1975, 9). 

34 (1993, 80-81). 

35 Ibid. 

36 (1987, 40).

•Dena den, badirudi inoiz hizkuntza geografia dialektologiaz landa, hizkuntzalaritzarekin zuzenean 

lotu izan dela. K. JABERG-en hitzak dakartzagu hori argitzeko: “la investigación lingüístico-geográfica (...) 

disciplina especial de la lingüística” (1995, 71) 38 . Baina lotura hori jada hizkuntza geografiaren sorreran 

bertan egina zen, 1918an, J. GILLIÉRON-en hitzetan, “La géographie linguistique n'est peut-être qu'une 

humble servante de la linguistique, mais una servante qui souvent fait marcher la maison en l'absence 

fréquente des autres membres et dont la voix doit toujours être écoutée même en leur présence” (W.N. 

FRANCIS, 1989, sarreraren aurreko orrialdea). Honelako iruzkina egiten du mende bat geroago W.N. 

FRANCIS-ek, dialektologia soziolinguistikaren ekarriez hornitzen bada, “Then linguistic geography will no 

longer be the humble handmaid in the linguistic household, as Gilliéron designated it in the rather ironic 

statement (...), but a fullfledged member of the linguistic family” 39 . 

Bestalde, jakinekoa da hizkuntza geografiaren emaitza nagusia atlasak direla; baina emaitza 

horiek hizkuntzalarientzat 40 ez eze, beste arlo batzuetan dihardutenentzat ere baliagarri gerta daitezke: 

historialarientzat; geografoentzat; folklorea lantzen dutenentzat; ekonomian dihardutenentzat; erdi mailako eta 

goi mailako hezkuntzan; elebitasuna aztertu nahi dutenentzat; antropologoentzat; narratologiako edota 

semiotikako espezialistentzat; dialektologia pertzeptualari dagozkion hainbat alderdi argitzeko; 

soziologoentzat; erabilera dokumentaletan, didaktiko eta pedagogikoetan... 

Nolako eremuetako hizkuntza ezaugarriak ezarri atlasetan?: badirudi joera orokorra eremu 

handietako eta eremu txikietako atlasak bereiztea dela 41 , erdibideak daudelarik ere, baina “ezin denez dena 

arakatu, atlasen ikuspegiak sintetikoa izaten beharko du jarraitu” (G. AURREKOETXEA, X. VIDEGAIN; 

1992, 479). Izan ere, isoglosa multzoekin lan egitea aurrerapauso handia izan da, baina arazoa isoglosak, 

fenomenoak aukeratzerakoan sortzen dira. 

Hizkuntza atlas hauek egiteko-osatzeko metodologia, garaiekin batera aldatzen doa, eta bai datuak 

batu eta tratatzeko orduan, bai atlasaren beraren soportean, beste iker arloetan gertatzen den antzera, 

informatika da gaur eguneko ezinbesteko bitartekoa: hizkuntza atlas informatikoak horren adibide garbiak 

dira. 

Nolanahi ere, oinarrizko kontzeptuak dialektologiako atalean aurkeztutakoak dira: “mugak, 

eremuak, isoglosak”, esaterako. Kartografiaketara makurtu dakizkion gaiak ere, gramatikazkoez gain, 

etnografiazkoak, soziolinguistikazkoak eta abar izan daitezke. 

Terminologiari gagozkiolarik, H. GOEBL dakargu hona: berak erabat sinonimotzat joten ditu 

“géolinguistique” eta “géographie linguistique” 42 , disjunzioaren marka ezartzen baitie 43 (bigarrena, gainera, 

parentesi artean sartuta). 

37 COSERIU, E.: “Los conceptos de `dialecto', `nivel' y èstilo de lengua' y el sentido propio de la dialectología”, Lingüística 

Española Actual, III, 1981 (1-32), lana hartzen du oinarritzat G. SALVADOR-ek (1987, 38). 

38 69. orrialdean ere antzerako iradokizuna egiten du. 

39 Aip. lib., 214. Badirudi, edozein modutan ere, hizkuntza geografia eta dialektologia ez dituela bereizten ohar horiek egiterakoan. 

40 K. JABERG hizkuntzalari zientifikoez ari da; zehazkiago, hizkuntz-geografian jantziak direnez. Hala ere, horiek ere ondorio 

okerrak atera edo datuak gaizki uler ditzakete. “¡Incluso los lingüistas no aciertan a menudo a manejarse en este terreno con soltura, 

cuánto más difícil no será a los profanos el acceso a la intimidad de los atlas!” (1995, 88). 

41 Horrela egiten dute hainbat egilek: R.M. PAGOLA-k (in AURREKOETXEA, G.; VIDEGAIN, X.; 1992, 478); K. JABERG-ek 

(1995, 9-71); M. ALVAR-ek (1975, 38-39)-(1977)-(1983; 190, 193-199)-(1991); M. CONTINI-k (P. GARCIA MOUTON, 1944, 

97-99). 

42 In G. AURREKOETXEA, X. VIDEGAIN (1992, 430). 

19

20 

Erabiltzen den terminologiaren eremuan, beste izen batzuk dakartzagu hona: “atlas dialectal” 44 ; 

“geografía dialectal” 45 ; ““geología lingüística” (o geografía lingüística histórica)” 46 ; “geolinguistika”, usu 

zabaldua “hizkuntza geografia”-ren zentzuan 47 ; zentzu berberarekin erabili zuen Dauzat-ek “géologie du 

langage” 48 . 

1.3. Soziolinguistikaren aurkezpena 

Dialektologiari eskainitako atalean ikuskatu ahal izan dugu zein eragin handia duen giza faktoreak 

hizkuntzarengan ─dialektoak ere barne─ 49 . Alderdi hori hizkuntzalaritzan, dialektologian eta hizkuntza 

geografian jaso izan da (edo ez), dela intuitiboki ─giza alderdia aitortu bai, baina gero aztertu ez, edo bakarrik 

azalpen-interpretazio mailan─, dela sistematikoki ─soziolinguistikaren bidea jorratuz, disziplina legez, bere 

barneko aldakiekin─. Ibilbide historikoari gainetik hurbiltzen bagatzaizkio, soziolinguistikaren sorrera 

“ofiziala” joan den mendeko 6. hamar urtekoan ezartzen ia erabateko adostasuna dagoela baiezta daiteke 50 . 

Horregatik, eta tesi hau berez soziolinguistikaren arlotik abiatzen ez denez 51 , uste dugu oraingo 

zeregina ez dela soziolinguistikaren beraren azalpen oso eta zehatz bat egitea 52 , eta lan honetarako erabili 

diren kontsiderazio batzuk aurkezteari nahikoa deritzogu. 

Erabaki horren sustraiak ez dira hutsetik atera, dena dela. Hainbat egile bat datoz soziolinguistikaren 

eremu zabalean esparru zehatzagoak ezartzerakoan, soziolinguistika bera ere oso zabala baita. Beste iker 

eremu mordoa kanpoan utzirik, tesi honi dagokionez “soziolinguistika estrikta” edo “hutsa”, edo “zehazki 

soziolinguistika” dei dezakegun esparru berezien hori ardura zaigu. H. LOPEZ MORALES-ek honela 

definitzen du: “el estudio de la lengua (se trata de una disciplina lingüística) pero en su contexto social; es 

decir, el análisis de todos los casos en que los factores sociales influyen en la lengua y en su manejo dentro de 

una comunidad de habla dada” 53 . 

Bereziki horrexeri helduko diogu aurrerantzean. Soziolinguistikaren sorreran ikergunea datu 

linguistikoen eta datu sozialen arteko kobariazioa aztertzea bazen ere, hainbat alderdi kili-kolo agertzen ziren: 

batetik, bariable demografikoak a priori aukeratzeagatik ─”mercado lingüístico” 54 lako kontzeptuekin 

nolabait gainditurik─; bestetik, gizarte jakinetako aldagarri partikularrak ere aintzat hartu behar izatearen 

premiagatik, komunitatearen egiturak berak ezarritakoaren arabera. Soziolinguistikaren lehen aro hori 

43 

Antzera uler daiteke K. JABERG-en Estudios de geolingüística. Sobre problemas y métodos de la cartografía lingüística lanaren 

izenburu hori ere (1995). 

44 

In K. JABERG (1995, 28). 

45 

Aip. lib., 38. 

46 

In F. GIMENO (1993, 86), M. ALVAR (1991, 20). 

47 

P. GARCIA MOUTON (1994). 

48 

In J.J. MONTES GIRALDO (1970, 73-6. oh.). 

49 

Besteak beste, ikus: F. GIMENO MENENDEZ (1993; 63, 65-66, 71-22. oh., 74, 75, 108-109, 118, 117-126, 135-166, 167-171); 

F. MORENO FERNANDEZ (1990b; 22, 41-45, 202-204); H. LOPEZ MORALES (1993, 14-19, 30-32, 119, 119-7. oh., 256); E. 

FIGUEROA (1994, 1-2); R. WARDHAUGH (1992; 24-25, 157-164). 

50 

Baina iritzi hori ez da zeharo erabatekoa; ikus egile batzuen ikuspegiak eta azalpenak: F. GARCIA MARCOS (1993; 9-12, 13-22, 

69-70); H. LOPEZ MORALES (1993; 7-13, 17-18-3. oh., 264); S. ROMAINE (1996, 11 1. oh.); E. FIGUEROA (1994, 1); R. 

WARDHAUGH (1992; 169, 187); R. FASOLD (1993, 223); F. MORENO FERNANDEZ (1990, 103-3. oh.); F. MORENO 

FERNANDEZ (1990b, 21-3. oh.). 

51 

Nahiz eta ez dugun gizarte alderdia alde batera uzten, ezta gutxiagorik ere; bestenaz, gainera, egungo hizkuntzalaritzako joera 

nagusienetarikoari ez-ikusi egitea litzateke, eta lehengo mendeetako usadioari jarraitzea, erraztasunaren bidetik. 

52 

Horretarako aski bibliografia zabala eta berria dago edonoren esku, soziolinguistikak egun duen indarraren adierazgarri. 

53 

In F. MORENO FERNANDEZ (1990, 80). 

54 

Ikus H. LOPEZ MORALES-en azalpen kritikoa (1993, 137-140), edota beste laburpen batzuk: F. GARCIA MARCOS (1993, 38); 

R. FASOLD (1993, 242-244).

deskripzio mailan geratzen zen 55 . Soziologia estratifikazionalaren ekarriak erabiltzen ziren faktoreak eta 

aldagarriak kontuan hartzerakoan 56 : adina, sexua; hezkuntza, lanbidea, onurak, arraza, etnizitatea, bizileku eta 

ingurua, ideologia, eta abar ─horietariko batzuk “gizarte klase” eta “maila edo estrato soziokulturala”-ren 

barne 57 ─. 

Adinaz eta sexuaz isuri diren iritzi eta jarrera batzuk azalduko ditugu ondoren: 

•Adina. S. ROMAINE-ren lanean ñabardura bat aurki daiteke gai aldetik 58 : umeak noiz hasten ote 

diren nagusien balorazio sozialekin konturatu eta bereganatzen aztertzea litzateke arlo bat, eta beste bat, adin 

talde bakoitzak zein berezitasun dituen aztertzea 59 . 

•Sexua 60 . Alderdi honek oinarrian objektiboa dirudi baina egileen lanak begiratu baino ez dago 

zein nolako konplexua den konturatzeko. Oinarrizko terminologian, arazoa dago “sexua” ala “generoa” 

berba hautatu, ezaugarri biologikoak ala sozio-psikologikoak kontuan hartzen diren. Bigarren alderdi 

horretan eragina dute hainbat faktorek: sozializazio erak, gizarteko hainbat faktorek, aurreiritzik, normak 

eta preskripziok, tabuek, hezkuntzak, azpikultura soziolinguistikoak eta abar. Umetatik (eta bizi guztian, 

noski) hizkuntzaren erabileraren gainean zer eta nola ikasten den, eta gizartean emakumeek eta gizonek 

duten funtzioaren arabera eratzen dira hizkuntza ezberdintasunak. R. WARDHAUGH, esaterako, ondorio 

hauetara heltzen da: baliteke hizkuntzak eurak sexistak ez izatea, hiztunak baino; baina hizkuntzari 

dagokionez, “O sexo é outro dos factores implicados na variación, que parece ser inherente á lingua” 

(1992, 363); S. ROMAINE-ren ondorioetariko bat ere aipagarria da, hauxe baitio: 

“El papel desempeñado por mujeres y hombres per se depende en gran medida del tipo de 

comunidad” (1996, 172), “parece que los hombres y las mujeres no son conservadores ni 

innovadores por sí mismos, sino sólo en relación con un cambio dado en una comunidad 

determinada. Interpretando desde esta perspectiva los hallazgos de la sociolingüística urbana, 

podríamos decir que las mujeres de clase media están simplemente siendo conservadoras en su 

apego al estándar, mientras que las aspiraciones al estándar de las mujeres de clase obrera serían 

innovadoras” 61 . 

Soziolinguistikaren joera “bariazionista” deskripziotik eredu teorikoak ezartzera jauzi zenean sortu 

zen. Generatibismoaren oinarri teorikoei, probabilitatearen faktorea gehitu zitzaien, eta orduan “la actuación 

pasó a ser considerada como reflejo estadístico de la competencia” (F. MORENO FERNANDEZ, 1990, 84) 

“y su formalización tendría por base la llamada «regla variable»” (H. LOPEZ MORALES, 1993, 188) 62 . 

55 Ikus egile hauen azalpenak, besteak beste: F. MORENO FERNANDEZ (1990, 81-84); F. MORENO FERNANDEZ (1990b, 114- 

118). 

56 Tesi hau, neurri batez, maila honetan geratzen da, aldagarri batzuk kontuan hartzean; bariazionismoak aintzat hartzen dituen beste 

faktore batzuk ere gogoan izan badira ere. 

57 Kontzeptu orokor horiek nahikoa erlatiboak dira, soziologian bertan ere ─beraz, soziolinguistikan ere bai─, alabaina. Ikus 

adibidez: F. MORENO FERNANDEZ (1990b; 82-90, 175-181); H. LOPEZ MORALES (1993; 52-83, 129, 129-133, 129-17. oh.); 

F. GARCIA MARCOS (1993, 42-43); R. WARDHAUGH (1992; 63-64, 171-176); R. FASOLD (1993, 223-226, 235-238); S. 

ROMAINE (1996; 87-88, 89-96, 103-106, 143-150, 263-265, 267); G. WILLIAM (1992, 78-87). 

58 (1996, 102-103). Ikus gainera H. LOPEZ MORALES-ek (1993, 112-118) eta F. GARCIA MARCOS-ek (1993, 41-42) diotena. 

59 Ibid., 16. oh. 

60 Ikus gainera: H. LOPEZ MORALES (1993, 118-128); F. GARCIA MARCOS (1993, 41); S. ROMAINE (1996; 100-101, 123- 

162, 171-172, 171-7. oh.); R. FASOLD (1993, 89-118); G. WILLIAMS (1992, 88-92). 

61 Aip. lib., 173. 

62 Ikus soziolinguistikaren eredu bariazionista horren azalpen teoriko-metodologikoa: H. LOPEZ MORALES-en eskutik, in F. 

MORENO FERNANDEZ (1990, 83-87); F. GIMENO MENENDEZ (1993, 135-137, 148-152); F. MORENO FERNANDEZ 

(1990b; 16-17, 37, 46, 60, 67, 78-79, 109, 110, 121, 132, 160, 162, 164-165, 172, 215, 216); F. GARCIA MARCOS (1993; 15, 16, 

29-44); R. WARDHAUGH (1992; 164-186, 187-221; 225, 226-250 ─gertatzen ari diren aldaketei dagokienez─, 420-421); R. 

FASOLD, 1993, 223-268); S. ROMAINE, 1996, 259-269). H. LOPEZ MORALES-en (1993) abiapuntu eta xede nagusia eredu 

21

22 

Soziolinguistikak generatibismoa nola gainditu zuen azaltzeko kontzeptu eta tresna hauek aipatzen dira: 

kuantifikazioa, erregela aldakoiaren kontzeptua, hizkuntza erregistroak eta estiloak, hiztun-entzule idealaren 

kontzeptua gainditzea, besteak beste 63 . 

Eredu bariazionistan, gizarteko faktore bereziez gain ─goian aipaturiko adina, sexua, faktore 

“soziokulturala”, arraza eta etnia, jatorria (hirikoa edo landakoa) eta merkatu linguistikoa─, konpetentzia 

soziolinguistikora ere jo behar da aldaketen azalpenak egiteko orduan. Horrek esan gura du jakineko 

komunitate bateko hiztunen kontzientzia soziolinguistikoa, hizkuntza fenomenoen aurrean jarrera “onak” eta 

“txarrak” eragiten dituen hiztunen sinismen multzoa, hiperkorrekzioa eta beste fenomeno batzuk eragiten 

dituen hizkuntza segurtasuna/segurtasun eza, eta abar kontuan hartu behar direla. Hala ere, badira ahaztu ezin 

diren bestelako eragileak ere, direla hizkuntza ukipenak (horren barne kasuistika zabala izan daiteke), direla 

estiloaren araberakoak (bariazio diafasikoa), edota komunikabideak. Komunzki onartzen diren aipaturiko 

faktoreei 64 beste batzuk gehi diezaieke 65 : erregistroarena; hiri eremua-landa eremuarena 66 . Dena den, bat 

gatoz baieztapen honekin: “el principal objetivo de un análisis variacionista consistirá en determinar el grado 

de contribución de cada uno de los factores mencionados a la variación” (F. GARCIA MARCOS, 1993, 32). 

Aidean geratzen dira hainbat arazo, bai teorikoak (“comunidad de habla” 67 , “estructura social” eta 

“factores sociales” justu zer diren argitzea, esaterako), bai praktikatik datozenak (ikerketa batzuek frogatu 

dute faktore batzuk ez direla unibertsalak, nahiz eta horrek ez duen esan nahi egon ez daudenik). Beste 

kontzeptu interesgarri batzuk gertakizun soziolinguistikoa eta komunikatzeko konpetentzia dira. 

2. EUSKAL DIALEKTOLOGIAREN JOERA NAGUSIAK 

2.1. Sarrera 

Ez dugu uste oraingo zeregina euskal dialektologia osoaren bilakaera, egileak, irizpideak, 

emaitzak, eta abar zehatz-mehatz aipatzea eta iruzkina egitea denik, horrek bestelako lana eskatzen 

bariazionistarena da, eta xeheki agertzen ditu hainbat alderdi; baina eredu teoriko-metodologiko legez zehatzen 182-204. 

orrialdeetan barrena egiten du, oinarri teorikoen ekarpenak eta horiei eginiko kritikak aipatuz, besteak beste. 

Eredu bariazionista probabilistiko hori soziolinguistikaren baitako osoena izaki ere, izan ditu kritikak, gehienbat 

soziolinguistikaren izakera bera ere kritikatu den neurrian. Ikus adibidez S. ROMAINE-rena (1996, 259-260), E. FIGUEROA-rena 

(1994; 69-110, 166-172, 177-178, 182), J. GUMPERZ-ena (in E. FIGUEROA, 1994, 112), R. WARDHAUGH-ena (1992; 215-221, 

244-245), R. FASOLD-ena (1993, 244-257); eta G. WILLIAMS-ek egiten duen kritika soziologiaren ikuspegitik (1992, 66-93). 

63 

Beste zenbait ikerlarirentzat, S. ROMAINE kasu (1996, 260), nahikoa erlatiboa da gainditze hori, zergatik eze, bere ustez aldatzen 

den funtsezko gauza, datuak benetako informanteengandik hartzea da-eta, datuak batzeko beste era bat, “lo cual es un logro 

importante” (ibid.), eta ez lengoaiaren teoria eraikitzeko era ezberdin bat. 

64 

Ikuspegi soziologiko kritiko batez, ikus G. WILLIAMS (1992, 75-78). 

65 

Barietate bai geografikoak, bai sozialak, bai kontestualak nozino teoriko eta abstraktuak direla onarturik, metodologikoak azken 

finean, eta hizkuntza erregistroen arteko bereizketa egitea ere gauza bera dela ontzat emanda, F. GIMENO MENENDEZ-en 

azalpena, hainbat ñabarduraz hornitua, jarrai dezakegu (1993, 33-45); metodologiara makurtuagoa F. MORENO FERNANDEZ-ena 

dugu (1990b, 61-69, 94-105). F. GARCIA MARCOS-ek komunikazioaren esparrura mugatzen ditu, eta kakoa edo baldintzaileak 

ZER esaten den edo gaia, NOLA adierazten den eta NORTZUK diren hiztun-entzuleak dira bere ustez (1993, 20-22); S. 

ROMAINE-ek egoera edo ingurunea eta helburuak ere aipatzen ditu (1996, 36-38). 

66 

Ikus adibidez: F. GIMENO MENENDEZ (1993, 121-124); H. LOPEZ MORALES (1993, 136-137); S. ROMAINE (1996, 88); R. 

WARDHAUGH (1992, 64). 

67 

Ikus, adibidez, F. GIMENO MENENDEZ-ek “comunidad de habla”/”comunidad lingüística”/”comunidad idiomática”-ren artean 

egiten duen bereizketa (1993, 45-49); ikus gainera: H. LOPEZ MORALES (1993, 52-7. oh.), F. GARCIA MARCOS (1993, 17-19). 

Kontzeptu horiek marko teoriko-metodologiko zabalago baten kokatzen dira, “entitate sozial”-arena, hain zuzen (gizabanakoa, sare 

soziala, talde soziala (“grupo social”), klase soziala eta hizketa-komunitatea “comunidad de habla” ditu bere barne) (F. MORENO 

FERNANDEZ, 1990b, 52-55). Komunikatzeko konpetentziarekin ere zerikusia dauka, egile hauek besteak beste, diotenez: S. 

ROMAINE (1996, 39-41); E. FIGUEROA (1994; 56-59, 84-90); R. WARDHAUGH (1992, 141-155); R. FASOLD (1993, 40-42). 

Soziologoen ikuspegia ere aintzat hartzekoa da: G. WILLIAMS (1992; 69-75, 80-87).

duelako 68 . Lehenengotik esan beharra dago, agian “beharrik” ez den arren ere, “euskal” “dialektologiak” 

ez duela dialektologia mota berezirik adierazten; dialektologia zientzia esparrua, teoria aldetik, euskararen 

ikerketara aplikatutakoan sortzen da gure “euskal dialektologia” hori. 

Edonola ere, bereizketa egin beharra dago: 

•Batetik, badirudi euskararen historiara hurbilduz, hastapeneko berrietatik bertatik euskara ez 

zela bat bere lurralde osoan, euskalkitan banatuta zegoen, beste hizkuntza guztietan gertatzen den bezala. 

•Bestetik, euskalariek egin duten “euskal dialektologia” arestian aipatu dugun dialektologia 

zabalenaren aplikazioa litzateke. Ez dugu ukatzen, inolaz ere, ikertzaileek izan ditzaketen ikuspegi eta 

teoria berririk, baina ez dira izan mundu zabalean oihartzuna izateko bestekoak. 

Beraz, maila epistemologiko nagusia euskalarien −edo zehazkiago adierazteko, euskal 

dialektologoen− gaindi den neurrian, euskal dialektologiara egin beharko genukeen hurbilketa ikerketen 

emaitzen ingurukoa litzateke 69 . Tesi hau ere emaitza horietako bat da, dudarik gabe, monografiagintza 

sailekoa hain zuzen ere. 

Edonola ere, atariko honetan euskalaritzaren bideekin bat egiten dugu, honek hasiera eta jarraipena 

izan badu, jarrerak jarrera, euskalkien mamiz egin baitu egungo euskara estandarraren aldarrikapen eta 

egitatzera arte behintzat. Haren historiaren eta emaitzen zati bat euskal dialektologiaren historia eta emaitza 

litzateke 70 . 

Hasiera-hasieratik jasoko dugu dialektologiaz dihardutenek egiten duten banaketa: “on dialect” 

eta “in dialect” diren lanak hain zuzen ere. Gu batez ere euskalkiez jardun duten lanez arduratuko gara eta 

horren berri, gainetik bada ere, ematen saiatuko gara, lanen izaerari erreparatuz batez ere. Gure azter 

eremuari (hizkuntzazkoa, noski) aipamen bereziak egingo dizkiogu beharrezko edo aipagarri iritzitakoan 

(bizkaierari, mendebaldeko euskarari; eta zehazkiago, Gipuzkoako alde administratibokoa den 

bizkaierazko edo mendebaldeko barietateari). Batez ere euskalkien sailkapena jorratuko da Eibarko 

barietatea kokatuz joateko; mendebaldeko euskararen-bizkaieraren aipamenak jasoko dira ahal den 

guztian. Monografien atala ere besteak baino gehiago garatuko da. 

2.2. Euskal dialektologiaren historia 

Gai horri hurbildu zaizkionak aldiak jartzerakoan bi gauza nagusitan datoz bat: 

68 

Ikus horrelako lanen adibide gisa: R.M. PAGOLA (1991); O. IBARRA MURILLO (1995; 28-36, 71-72); K. ZUAZO (in R. 

GOMEZ, J.A. LAKARRA; 1994); ZENBAITEK (1978); R.M. PAGOLA (in R.M. PAGOLA, Tx. PEILLEN, P. DÍEZ DE 

ULTZURRUN; 1992; 9-33, 37-59). 

69 

Besterik da dialektologiako metodoak, kontzeptuak eta teknikak erabilita euskal dialektologiaren eremuan lan “dialektologiko” 

sakonik egin ote den. 

70 

Euskalkiak bidenabar baino aztertu ez zituen mintegi bat aipatuko dugu, euskal dialektologiaz izan ez arren, haren lekua eta 

emaitzak kokatzeko lagungarri gerta daitekeelakoan –ez da gai hori landu duen ikastaro bakarra, noski–: EUSKAL HERRIKO 

UNIBERTSITATEA (1997); eta euskalaritzaz zen neurrian, R. Gómez-en saioa aipatuko dugu: egitarauan ikastaro bakarra eman 

behar zuela jartzen bazuen ere (“Euskarari buruzko ideien historiaz” (64. or.)), data, izenburua eta mamia erabat aldatu ziren, eta bi 

ikastaro eman zituen (bata 1997-VIII-30ean eta bestea hurrengo egunean), eta egun bakoitzean banatu zuen dokumentazioaren 

izenburuak hauexek ziren: “I. Zer dakigu euskalaritzaren historiaz?” lehenengo egunekoa, eta bestea: “II. Zer dakikegu 

euskalaritzaren historiaz?”. Egile horrek 2000. urteko Uda Ikastaroetan ere euskal dialektologiarako ekarria (argitalpenen ikuspegi 

eta irizpideen aldetik) izan dezaketen ikastaro bi eman zituen (EHU, 2000). Aipatu beharrik ez dago euskalaritzaren gai zabala 

hainbat egilek nahikoa sakon aztertu dutela eta aztertzen dihardutela aipatutakoaz landa; gainera, hainbat argitalpen ere badira gai 

horri heldu nahi izanez gero. 

23

24 

•Batetik, L.L. Bonaparte-ren lana euskal dialektologiaren lehen mugarritzat hartzean: bai R.M. 

PAGOLA-k 71 bai K. ZUAZO-k onartzen dute horren aurreko eta geroko lanen bereizketa 72 . 

•Bestetik, 1936. urtean erabateko etena gertatu zela. 

Mamiari dagokionez ere, hau da, denboraren joan horretan nork zer egin zuen eta nola, nahiko 

ados daude egileak: 

•A. Campión, R.M. de Azkue, Revista Internacional de los Estudios Vascos, atzerriko 

ikertzaileak, bertako zenbait ikerlan ziren euskal dialektologiaren ardatza Espainiako guda zibilaren 

aurretik. 

•Horren ondotik berriz, K. ZUAZO-ren ustez aldi berezia osatzen du 1950-1980 urteen artekoak: 

aldizkarietako argitalpenen ondoan, ikertzaile atzerritarren lanak aipatzen ditu, eta bereziki K. Mitxelenaren 

eta P. de Yrizar-en lana 73 . 

•1980. urtetik aurrera euskal dialektologiak bestelako itzala du Euskaltzaindiaren sorrera 

ofizialaren ondotik eta Unibertsitateetako Euskal Filologia ikasketen ezarpenarekin (euskal dialektologia 

ikasgaietariko bat dela esan beharrik ere ez dago, horrek ikerketa mailan dakartzan ondorio guztiekin) 

euskal dialektologiaren emaitza zientifiko eta zehatzenak etorri dira. Horrez gain, instituzio publikoen 

ardura ere azken urteetan biztu egin da ikerketa monografikoak bultzatzerakoan batez ere. 

Orain arte aipatutakoak ezin uztartzeke utzi hizkuntzalaritzaren-dialektologiaren eta 

euskalaritzaren bilakaerarekin, bakoitza bere sasoiko lore baita. R. GÓMEZ-i jarraiki 74 , euskal 

dialektologiaren hastapenak euskalaritzarenarekin bat datoz, Berpizkunde garaian (orduantxe sortu eta 

piztu ziren herri hizkeren gramatikak), helburu didaktikoz eginiko gramatikagintzan eta hiztegigintzan 

erreparatuz gero behinik behin. XVIII. mendean Larramendi izan zen erreferentzia nagusia edozein 

alorretan gure gaiari dagokionez. XIX. mendean euskararen ikerketa, euskalaritza eta euskal dialektologia 

atzerritarren esku jarri zen, batetik; eta bestetik, bertokoen ekarria ere nabarmena izan zen: Astarloa-k 

Frantziako arrazionalisten joerak bere eginez gramatika greko-latindarren ereduekin amaitu eta ekarpen 

berria egin zuen, batez ere morfologia atalerako. Gainera, bertan zein kanpoan ziren hizkuntza 

eztabaidetan gaietariko bat euskalkien auzia zen. XIX. mendean eta XX.aren hasieretan erabili zituzten 

metodoak edo bideak hauek ziren: teorikoa (Astarloa-ren eskutik, esaterako), deskribatzailea (van Eys-en 

kasua), didaktikoa (Añibarro-k, adibidez), datu-biltzailea (L.L. Bonaparte-ren eta R.M. Azkue-ren kasua). 

XX. mendeko hasieran “jarrera aprioristikoa” zuten euskalariak garbizaleak ziren, eta “hiperbizkaieraren” 

kontzeptua eta auzia garatu zuten; “jarrera zientifikoa” zutenek berriz, ikerlan garrantzitsuak egin zituzten 

eta instituzio sortzaile ere izan ziren. Sasoi hartan loratu ziren gramatika dialektalak eta arauemaileak, 

Azkue-rena kasu. Hiztegigintzan ere lan garrantzitsua egin zuen egile horrek. Denboraren joanean 

euskararen normalizazioak hartu izan ditu ahalegin eta ekimen gehienak, eredu arautua eta euskalkien 

arteko “jokoa” sortuz, gaur egunera arte, geroago eta ikertzaile espezializatu gehiagok dihardutela lanean 

euskal ikerketen eremu bakoitzean. Guk ez dakigu R. GÓMEZ-ek proposatzen dituen azterketak egitea, 

batzuk bederen, euskalarien lana den ala euskal dialektologoen lana den, ala elkar-osatze lana izan behar 

71 (1991). 

72 K. ZUAZO gerokoaz bakarrik arduratzen den arren (in GOMEZ, R.; LAKARRA, J.A., 1994). 

73 In R. GOMEZ, J.A. LAKARRA (1994, 22-32).

duen 75 .... Edonola ere, hizkuntzaz kanpoko eraginek euskararen ingurukoa baldintzatzen duten neurrian 

euskalkien ingurukoa ere baldintzatu egiten dute, ezinbestez. Gainera, R. GÓMEZ-ek berak aitortu 

zuenez 76 , euskalaritzaren zati diren gramatika-testuek duten balio edo interes linguistikoen artean 

dialektologikoa dago, eta horrez gain, argitu beharreko asko daude eraginen alorrean, berrikuntzen 

eremuan, eta abar. 

Bilakaera horretan egileak hainbat metodori atxiki izan zaizkie: hurbilketa ez zientifikoa, 

zeharkakoa baizik, hasieretako egileena, esate baterako (A. Oihenart, M. Larramendi, eta abar); datu 

bilketa eta erakusketa soila (L.L. Bonaparte genuke adibide 77 ); hizkuntzalaritzaren bideak jarraiki etorri 

diren metodo zientifikoak: hizkuntza geografia; hitzak eta gauzak; estrukturalismoa; dialektometria; 

gramatika sortzaile-bihurtzailea 78 . Azkenik, K. ZUAZO-k aipatzen duen euskalzale hizkuntzalaridialektologo 

“amateur”-en metodoa ere hortxe genuke, norabide eta irizpide garbi eta sistematikorik 

bakoa 79 . 

Edozein modutan ere, metodo-tekniken azalpen aldetik hutsuneak izan dira euskal 

dialektologiazko lanetan (geroago gutxiago, gure ustez), eta G. AURREKOETXEA-ri jaso dizkiogu hitz 

batzuk: 

“Lanak ugari egin eta argitaratu izan badira ere, lan horietan erabili den metodologiaz edo 

dialektologiaren grabaketa eta jasotze lanetarako metodologiaz, ordea, ezer gutxi argitaratu da 

gure artean. Badirudi bakoitzak ahal izan duen eran egin duela berari zegokiona, inor ez baita 

gelditu sakontzen metodologiaren azterketa” (1986, 413). 

2.3. Euskalkien jatorria 

Euskalkien jatorri historikoari helduz, euskaldunen kultura eta euskara bera paleolitiko sasoikoa 

dela onartuko diegu Barandiaran-i eta Bosch Gimpera-ri 80 ; baina euskarak handik hona iraun badu, 

“hainbat dialektotan banatua” iraun duela ere onartzen dugu 81 . Euskara bakarretik datozen ala beti zatituta 

izan diren ezin jakin daiteke gaur egun, baina dena dela, euskalkien zatiketaren froga historikoak 

gutxienez tribuen garaietatik datozkigula argi dagoela dirudi 82 . Jarraian guri dagokigun lurralde eta 

tribuari erreparatuko diogu batez ere, karistioen tribuari hain zuzen ere. Sánchez Albornoz-ek honela 

mugatu zuen haien lurraldea: 

“Al occidente del Deva y del Zadorra y entre el Ebro y el mar habitaban los caristios o cavietes” 

(R.M. PAGOLA, 1991, 79). 

Eta hainbat egilek tribuen eta euskalkien arteko lotura ezarri dute. Gure azterguneari dagokionez 

hauxe adierazi zuen Caro Baroja-k: 

“El límite E. de los caristios coincide con el del dialecto vizcaino [sic] en su variedad 

guipuzcoana” (R.M. PAGOLA, 1991, 82). 

74 EUSKAL HERRIKO UNIBERTSITATEA (1997). 

75 Azken horri men egiten diogu guk geuk, tresna kritikoa eta metodo zehatza behar baita, baina baita euskalkien ezagutza ere. 

76 EUSKAL HERRIKO UNIBERTSITATEA (2000). 

77 Ez zen bilketa soil-soila ere izan, gogoan badugu sailkapena, irizpideak eta abar denboraren joanean eta lanaren ondorioz aldatzen 

joan zela, J.A. ARANA MARTIJA-k erakusten duenez (in G. AURREKOETXEA, X. VIDEGAIN; 1992, 3-15). 

78 Badira emaitza batzuk euskalkien eremuan: P. SALABURU-k bere tesia Chomsky-ren teoria eta metodoei jarraiki burutu 

baitzuen, Hizkuntz teoria eta Baztango euskalkia: fonetika eta fonologia, 1984. urtean. Era horretako erregela batzuk ezarri zituen 

O. IBARRA-k ere Ultzamako euskararako (1995), adibidez. 

79 Ikus egile horrek euskal dialektologiaren emaitzen eta etorkizunaren gainean dioena (in R. GOMEZ, J.A. LAKARRA; 1994, 38- 

39). 

80 R.M. PAGOLA (1991, 74). 

81 Aip. lib., 75. 

82 R.M. PAGOLA (1991; 77-83, 89-91). 

25

26 

ustez: 

Beranduagoko Elizaren barrutien banaketak aurrekoa indartu egiten du A. de Mañaricua-ren 

“El antiguo territorio (...) de los caristios [correspondió a] la diócesis de Álava. (...) Esta 

coincidencia, siglos más tarde, de la geografía eclesiástica con la muy anterior geografía tribal y 

con la lingüística no pueden atribuirse a casualidad y tiene raíces hondas que avalan las 

presunciones que apuntamos” (R.M. PAGOLA, 1991, 84). 

J. SAN MARTIN-ek ere jaso du banaketa horren berri: 

“Eskualdekako administraritza zatiketa hauek nahiko argi daude lehengo apezpikutegien arabera: 

karistioak Kalahorrakoa, varduloak Iruñekoa eta autrigoiak Valpuestakoa. Oroi, bestalde, 

Calagurris (Kalahorra) erromatarren garaian Vasconiaren hiriburu nagusia zela” (2000, 12). 

Edozelan ere, euskalkien euren bilakaera denboraren ardatzean hainbat faktoreren mende izan 

dira eta dira oraindik ere, baina gai hori aztertzea dialektologia/hizkuntzalaritza historikoaren zeregina 

delakoan geure lanetik at utzi dugu. 

Egungo hizkuntza egoera, euskalkiei dagokienean beraz, hauxe litzateke: 

“[euskara] dialektotan banatua arkitzen da; dialekto horiek gradu ezberdinetan bereizten dira eta 

berezienak bazterretakoak dira, Bizkaiera eta Zuberera, alegia. Dialektoen zenbaitasun hori ez da 

azken mendeotan gertatu, baizik eta erromatarren garaietakoa da gutxienez; geroztik urrunketa 

handiagoa gertatu denaren aztarnak bil daitezke” (R.M. PAGOLA, 1991, 91). 

Areago, euskalkien barruko aldaerak ingurukakoak eta herrikakoak ez eze, etxetik etxerakoak 83 

ere badira, eta hori euskal idazle klasikoen kontzientzian eta hitzetan ere bazen. 

2.4. Landutako alorrak 84 

Nola heldu bada euskalki horien inguruko ikerketei?: jakinekoa da lan ugari, zientifiko eta 

sendoenak XX. mendean barrena eginikoak direla, baina aurretik ere egin ziren lanak. 

2.4.1. Euskalkien sailkapena 

Garaiari erreparatuz, egile “zaharr”enengandik ekinda, gehien landutako saila euskalkien 

sailkapenarena izan da, eta hori azaltzeko R.M. PAGOLA-k damaigun arrazoia honakoa da: euskararen 

historiako hasieretako testigantza idatzia euskalkizkoa dela, alegia, eta 

“Ez da, beraz, harritzekoa, euskararen zatiketa zela eta, euskal idazleek −Etxepare-k izan ezik, 

honek ez bait du horrelakorik aipatzen− izan dute kezka, ez bait zekiten zein dialektotan idatzi 

edo nola erabili euskara ongi ulertuak eta ahalik eta irakurle gehien izateko. Honela, zeharbidez, 

83 Bitxitasun gisan, oraingo eran herri mailan entzuten da “euskalkiak” izena izan beharrean “portalkiak” izan beharko luketela, 

esate baterako. Izan ere, euskalkiez ez ziharduen, baina euskararen kasuan ere berdin gertatzen da, Rousselot bera ere konturatu zen 

senitarte baten bertan ere, kideek ez zutela era berdinean berba egiten (ZENBAITEK, 1978): azken finean, norberak bere idiolektoa 

baitu ororen gainetik, edo azpitik... Hori guk geuk ere ondo jasan behar izan dugu geure lanean, lekuko bakoitzak bere berezitasunak 

baititu, eta horri ezin zirkin egin inolaz ere, errealitatearen eta errealismoaren izenean. Baina ez dituzte denek horrelako banaketak 

besterik gabe onartzen; O. Bloch-en gogoetak dakartzagu orain artekoa erlatibizatzeko: “arrazoi extralinguistikoz aldakiak bereiz 

badaitezke ere, hizkuntzaren aldetik ez dagoela muga zehatzik ezartzerik dialektoen aldakien artean; fenomeno linguistikoak ez 

zirela, iraganaldian, parrokien hedaduraren arauera banatu eta orainaldian ere ez direla udalerrien arauera banatzen” (R.M. 

PAGOLA, 1991, 207). 

84 Ez garrantzi eta transzendentzia gutxi duelako, tesi honetan leku berezirik ez duelako baino, ez da garatuko euskalkien eta eredu 

literario eta arautuen arteko harremanen atala, besteak beste.

dialektoei buruzko ikusmira agertzen dute, eta dialektoen banaketa ere ezartzen dute, ez apeta 

hutsez, baizik, gehienbat, arrazoi historikoz, erligiosoz edo politikoz” (1991, 91-92). 

Euskalkien sailkapenaren “historian” mugarri izan zen L.L. Bonaparte-ren lana, hasi bere lanen 

helburuetatik, eta metodologia eta emaitzei erreparatuz behinik behin. 

2.4.1.1. Euskal idazle zaharrenen kontzientzia 

Idazle zaharrengan bazen euskalkien zatiketaren kontzientzia, hauengan esate baterako: J. 

Leiçarraga, P. Axular, J. de Tartas. A. Oihenart bereziki aipatu beharrekoa da; egile hau euskalkien arteko 

aldeaz ohartzeaz gain, “seinalatzen du ez dituela hizkelkiak ez deskribatzen ez erkatzen 85 : horrekin 

konturatzeak berak ikusmira aski aintzindaria adierazten du dialektologiaren alderditik” (R.M. PAGOLA, 

1991, 97), eta areago, “Bokalismoari dagokion puntu fonetiko garrantzitsua seinalatzen du, isoglosa ere 

ezarriz” 86 : beraz, “Euskal dialektologiaren aitzindarietakoa da (...) haren idatziek, beren laburtasunean, 

metodologia zorrotz eta zuzenera jotzen dutelako. Metodologia hori garatu izan balitz, euskal 

dialektologiaren historia [sic] urrats distiratsua eman zezakeen” 87 . Beste egile garrantzitsu bat Sara-ko J. 

Etcheberri zen; horrek ere dialektologia bera ez zuen landu baina bazuen euskalkienganako adimen eta 

jakituria zorrotza: “honen adierazgarri, bazterretako eta elkarren artean urrutikoak diren hizkerak 

kontrajartzen ditu, elkarren artean ezberdintasun sakonak dituzten Zuberoa-koa eta Bizkai-koa, esaterako; 

edo baita hurbilekoak ere, nola Zuberera eta Behe-Nafarrera (...) eta honek garbi agertzen du, erkaketa 

hori dela eta, Etcheberri-k zuen euskal dialektoen ezagutza sakona” 88 . Euskalkienganako ardura horrek 

egundaino ere irauten du, noski, eta egun lotura zuzen-zuzena du euskararen eredu estandarrarekin 89 . 

2.4.1.2. L.L. Bonaparte-ren aurretiko egileen sailkapenak 

Euskalkien sailkapenari L.L. Bonaparte-k aurretik heldu ziotenen artean, berriz, hauexek ditugu: 

lehen aipatutako A. Oihenart, eta batez ere M. Larramendi, “dialektologia mailan, berri eta berritzaile 

gertatzen da, ordurarte ibili gabeko bideak zabaltzen ditu eta aitzindari bezala agertzen da, toki-lanak ahogaldekizunez 

baliatuz egiten bait ditu” (R.M. PAGOLA, 1991, 100), jaso zuen materiala solas askeek eta 

“galdekizun” bidez arteztuek osatu zuten. Ondorioz, euskalkien lehenengo sailkapena egin zuen, eta lau 

bereizten zituen: bizkaierari dagokionez, “mugak hagitz zehatz ezarri ondoren, haren barnean aurkituriko 

desberdintasunak seinalatzen ditu. Gero Bizkaieraren hainbat ezaugarri eskeintzen eta haren azpieuskalkiak 

ere ongi ezagutzen ditu, ederki bereizten bait ditu Gipuzkoako Bizkaiera, eta ekialdekoa ere, 

hots, Markina eta Elorrio-koa (...) Bizkaieraren ezaugarriak hizkuntza maila orotakoak ematen ditu, baina 

ugarienik lexikokoak” 90 , Gipuzkeraz jarduterakoan ere bizkaierazko aldea aipatu zuen “Los lugares 

rayanos de Vizcaya usan más del dialecto de Vizcaya: los interiores, empezando desde Elgoibar (...)” 91 : 

beraz, bizkaierazko muga Eibarren jarri zuen. M. Larramendik jarraitzaileak izan zituen euskal 

85 

R.M. Pagola argitaratutako pasartea kopiatzerakoan erratu egin da, hauxe baitakar “cuya exposición y mutua comparación en 

particular es objeto de nuestro trabajo actual” (1991, 97), jatorrizko “no es” ezeztapenaren lekuan (A. OIHENART, 1926, 353). 

86 


87 


88 


89 

Ikus ikuspegi historikoz P. DE YRIZAR-ek eginiko laburpena (1981, I, 97-100). 

90 Aip. lib., 103. 

27

28 

dialektologiaren alderditik, eta gai hori jorratu zutenen artean A. de Cardaveraz, D. de Goitia, P.P. 

Añibarro −ez zuen funtsean euskalkien sailkapena aldatu, baina M. Larramendi-k bizkaieratzat eman 

zituen aditz formekin ez zegoen zeharo ados: Gramática vascongada-n konjugazioa ematerakoan adierazi 

zuenez “el P. Larramendi apuntó algo de ellas entre las conjugaciones de Guipúzcoa, fue casi como nada, 

y no pasó de dos tiempos, y esos no son legalidad” 92 −. M. de Zabala-k bizkaiera aztertu zuen, eta aldaketa 

bokalikoetan oinarrituta bereizi zituen lau barietateetariko bata Markina aldekoa zen; Eibarko hizkera ere 

zeharbidez hortxe kokatu zuen Markinako gertakarien isoglosak handik at ere betetzen zirelako: “Las 

eufonías marquinesas están en uso en la villa de Marquina y los pueblos de su circunferencia y siguiendo 

por la raya de Guipúzcoa se extienden también a los de esta provincia que hablan el dialecto vizcaíno y 

(...)” 93 . J.F. Aizquibel-ek euskararen batuketa proposatu zuen ongi ezagutzen zuen zatiketa dialektalaren 

aurrean: euskalkiak laburki deskribatu eta bakoitzaren ezaugarri zenbait emateaz gain hiztegiko hitzak 

euskalkika markatu zituen. Euskalkiei izena ematerakoan J.I. Arana piskat aldendu egin zen 

besteengandik: guri ardura digun “bizkaiera” “Euskara sartaldekoa” 94 deitu zuen, eta horren ekialdeko 

mugatzat Deba ibaia jarri zuen 95 . 

2.4.1.3. L.L. Bonaparte-ren lana euskal dialektologian 96 

Uka ezina da haren ekarria euskal bai dialektologiara bai hizkuntzalaritzara, berak egin zuelako 

estreinakoz euskalkien sailkapena irizpide linguistikoz, berak egin zuen euskararentzat lehen mapa 

linguistikoa, euskalkien testuak ere berak argitaratu zituen estreinako aldiz, eta alderdi kulturalean, 

hizkuntzaren kezka ernarazi zuen, bai Euskal Herrian bertan, bai kanpoan ere neurri batez; hau da, 

“euskararen inguruan hizkuntzalaritzako lan zientifikoa hasi eta hedatu zuena izan zen. Bera izan zen 

lehena euskal hizketen material linguistikoak metodoz batzen eta datu horiek idatziz edo mapetan ezarriak 

ematen” (R.M. PAGOLA, 1991, 161). Goian adierazi dugunez, euskararekiko lana ez zuen hutsetik ekin, 

aurrekoen emaitzak, batzuk bederen, ezagutzen zituenez 97 . 

Guk gehienbat jasoko duguna, dena den, Printzearen lanean bizkaierari dagokiona izango da, eta 

bereziki Gipuzkoa aldeko barietateari eta Eibarko hizkerari dagokiona, gure eremu zehatza euskal 

dialektologiaren sailkapenetan kokatu asmoz. 

1865. urtean Printzea Euskal Herrian izan zenean Eibartik hurren Bergaran eta Markinan izan 

zen (ziurrenik Eibartik 98 joango zen bi herri horien arteko bidea egin zuenean); handik urte betera ere 

Bergaran eta Durangon izan zen. Bizkaierarako izan zuen laguntzaile nagusia J.A. Uriarte izan zen; beste 

laguntzaileen moduan, “euskarazko materialak batzen, idazten, itzultzen” (R.M. PAGOLA, 1991, 121) 

91 Ibid. 

92 Aip. lib., 109. 

93 Aip. lib., 111. 

94 Aip. lib., 112. 

95 Aip. lib., 112. 

96 Ikus egile hauen azalpenak: R.M. PAGOLA (1991, 115-163); P. de YRIZAR (1981 I, 95-125). 

97 Edozein modutan ere, ez dagokigu guri orain haren lan guztia aztertzea, eta hori egin nahi duenak jo dezake beste egile eta lanen 

aipamen eta azalpenetara, R.M. PAGOLA-ren “LUIS LUCIANO BONAPARTE” atalera esate baterako (1991, 115-163), edo eta 

bere emaitza lanen argitalpenetara: L.L. BONAPARTE (1991). Bera+ erabili zituen materialen argitalpenetara ere jo dezake 

ikerleak, esate baterako: R.M. PAGOLA, et alii (1992)-(1993)-(1994)-(1995)-(1996); R.M. PAGOLA, I. IRIBAR, J.J. IRIBAR 

(1997)-(1997b)-(1997c)-(1999)-(1999b)-(1999c). 

98 Eibarren V. Agirre Gisasola ezagutzen zuen, gutunak idazten zizkioten elkarri.

jardun zuen, baina Bonaparte-k lan guztia osatzeko laguntzaileen lanaz gainera bere kanpo-lanez eta 

galdekizunez lortutakoa ere erabili zuen, eta baita itzulpenak ere. 

Lanaren puruan, emaitzak heldu ziren euskal dialektologiaren alorrera: 1861. urte inguruko 

sailkapen gisakoan Burundako euskarak eta bizkaierak elkarren arteko kutsu apurra zutela antzeman 

zuen; 1862. urtean ñabardurak ezarri zituen eta zazpi euskalki bereizi zituen, baina urte hasieran (1862-II- 

19ko gutunean zioenez) oraindik eredu literarioaren irizpideak pisu handia zuen, eta bizkaieran bertan 

“inkulto”tzat joten duen “le biscayen du centre” (R.M. PAGOLA, 1991, 132) eta “le biscayen littéraire 

des livres” 99 bereizi zituen bakoitza euskalki apartekotzat hartuta. Baina urte horretako ekaina alderako 

jarrera aldatuz zihoan Langue basque et langues finnoises liburuaren argitalpena prestatzen ziharduela, 

eta ekialdeko eta mendebaldeko bizkaierazko azpieuskalkiak bereizi zituen. Ekialdean Markinako eta 

Bergarako aldakiak bereizi zituen: Eibarko euskara bere ustez Bergarako aldakiaren barruan zela pentsa 

dezakegu, izan ere, argi asko adierazi zuen “Que le biscayen est parlé non seulement dans tout la partie de 

cette province où le basque est en usage, mais en outre dans une partie de Guipuscoa et (...)” 100 . Horixe da 

arrunki lehenengo sailkapentzat hartzen dena; hori osatzeko ezaugarri fonetikoak erabili zituen 

irizpidetzat, eta morfologiazko ezaugarri bakarra: ergatibo pluralaren kasu marka hain zuzen ere. 

Hurrengo sailkapena (1865. urterako burutua zuen) osatzeko irizpideak gehitu zituen, morfologiazkoak 

batez ere, eta lexikokoak: bizkaierari dagokiona ez zuen bat ere aldatu; 1866. urteko sailkapenean ere 

bizkaierari tratu bera eman zion, ez zuen aldatu funtsean, baina apurka tokien izenak gehituz joan zen: 

bizkaiera barruan hiru azpieuskalki bereizi zituen, horietako bata Gipuzkoako alde administratiboan 

egiten zena zen, eta hor barruan bi talde egin zituen: batetik, Bergara aldekoa, eta beste aldetik Leintz- 

Gatzaga aldekoa. Eibar ez du aipatzen, baina bai ondoko Soraluze, Elgoibar, Antzuola eta Oñati: 

Bergarako aldakiaren barruan dela pentsatzen zuela suposatu behar, bada. 

Behin betiko sailkapena, gerora zerbait aldatu arren, 1869 101 . urtea daraman argitalpenean 

ezagutzera eman zuen −hala ere, hainbat autorek ez dute data hori onartzen eta Le verbe basque en 

tableaux... 1871-1872. urte inguruan argitaratuko zuela uste dute 102 −: bereizi zituen zortzi euskalki, eta 

bizkaierari dagokion egitura nagusia ez zuen funtsean aldatu, hiru azpieuskalkien banaketa gorde zuelako. 

Berrikuntza Mendebaldeko bizkaieraren atalean ezarri zuen, aurretik banatu zituen zazpi barietateak 

“Mendebaldeko” horren barruan sartu baitzituen; guri dagokigun “Gipuzkoako bizkaieran”, aurrekoan 

moduan, Bergara aldeko eta Leintz-Gatzaga aldeko euskara bereizi zituen 103 . R.M. PAGOLA-k iruzkin 

hau egiten du sailkapena dela eta: 

“Sailkapen honek antz haundia du, bere alderdi nagusietan, historiak suposatzen duen (...) 

banaketarekin. Ez dakigu kontutan izan zituen erizpide historikoak sailkapenak egiterakoan (...) bai, 

ordea, tokian-tokiko lan luzea, datuen bilketa neketsua eta sailkapen saioen behin eta berrizko 

erripikatzea [sic]; lan iraunkor hori behar besteko arrazoia da azken sailkapena azaltzeko, erizpide 

historikoetara jo gabe. Garrantzitsua zera da, bi bideetatik, historiakotik eta hizkuntzarenetik, gauza 

99 Ibid. 

100 Aip. lib., 135. 

101 R.M. PAGOLA-k eginiko lanaren azalpenean “1869”. urtea jarri zuen, bai testu lauan bai 45. oharrean ere (R.M. PAGOLA, 

1991; 149, 45. oh.); baina bibliografiaren atalean kontsultatuz gero beste data bat aurki dezakegu, “1864”koa hain zuzen ere (aip. 

lib., 264). Argitalpenak duen data 1869. urtekoa da (L.L. BONAPARTE, 1991, I, 175). 

102 R.M. PAGOLA (1991; 149, 45. oh., 264). 

103 R.M. PAGOLA (1991, 150). 

29

30 

bera frogatzera edo ondorio berak indartzera iritsi dela, banaketa biak, eleizarena historian eta 

hizkuntzarena, oso antzerakoak bait dira. 

Gipuzkoako mendebaldean, Deba ibaiaren bailara euskalkiz Bizkaierakoa da, herri batzuk 

karistioen leinukoak ez diren arren, esaterako Arrasate, barduloen leinukoa baita. (...) 

Gehien ere Bizkaieraren azpi-euskalkien banaketa zehatzagoa eskatu izan zaio. Hark ezarri 

zituen hiruetatik, ekialdekoa, mendebaldekoa eta Gipuzkoa-koa, bigarrenak, mendebaldekoak, bere 

zazpi aldakiekin saski-naski itxura hartzen du. (...) Zerbaitek eragin zion Printzeari gehiago ez 

zatitzeko Bizkaiera. Gure ustez, izan daiteke bizkaitarrak ez direnentzat Bizkaierak duen erabateko 

itxura hori, batasun itxura hori beste euskalkien aurrean. Ezagutu, ongi ezagutzen zituen Bonaparte-k 

aldakien arteko desberdintasunak, baina ez bide zien azpi-euskalkitan tajutzeko adinakoak eritzi” 

(1991, 152). 

Dena den, teoriatik L.L. Bonaparte-ri etorri zitzaion kritika nagusiak euskalki, azpieuskalki, aldaki, 

barietateak... “garbiegi” bereizi zituela izan zen, ez zuela isoglosa multzoen aniztasunak, mugikortasunak 

sailkapenean eta bere lanetan islarik izan; eta beste alde batetik, eratu zuen mapa linguistikoan ere ez zuela 

hizkuntza ezaugarririk-irizpiderik jarri mugak ezartzerakoan eta ondorioz ez zuela hizkuntza atlasik lortu, 

egin zezakeen arren. Kritikaren alde ona jasotzekotan ezin hobea da aurrekoa onartuta R.M. PAGOLA-k 

egiten diona: “lana bera da gelditzen dena eta lana egiteko era. Hizkuntza aztertzeko era esan nahi da, edozein 

aurreritzitik aske, erabilera sinkronikora lotuz, eta, beste edozein elementuz gain, tokian tokiko hizketa bizia 

baloratuz; guzti hau ez da batere arbuiagarri” (1991, 162). 

2.4.1.4. L.L. Bonapartez geroko sailkapen lanak 

Sailkapen zeharo berriak baino, haren sailkapenaren/sailkapenen aplikazioak 104 ditugu batez ere. 

Bera gerozko euskal dialektologo eta euskalari gehienek erabili izan dituzte haren emaitzak 105 . Atzerriko 

ikertzaileek ere jardun izan dute gai horren inguruan (beste batzuekin batera, jakina): W. J. Van Eys, J. 

Vinson, G. Lacombe, C.C. Uhlenbeck dira ezagunenetarikoak 106 . Eztabaida gogorrak ez dira falta izan gai 

hori dela eta, batez ere bizkaieraren inguruan, zein ote den beste euskalkiekiko lekua, beste hizkuntza bat 

ote den... eta izen berriak ere asmatu dituzte: “hiperbizkaiera” kasu 107 . 

Gaur egun, erraz aurki ditzakegu edozein euskal dialektologiazko lanetan L.L. Bonaparteren 

lanari aipamenak, eta haren euskalkien sailkapenaren funtsezko balioaren aitorpenak ere bai, aldatu edo 

eta moldatu dutenez apurtxo bat aldatu edo dutela bakarrik, oraindik ere erabilgarri dela eta antzerako 

adierazpenak. 

104 Ikus adibidez: P. de YRIZAR (1981 I, 95-125)-(1981 II, 241-356); TXILLARDEGI, G. AURREKOETXEA (1987). Moldaketak 

moldaketa, gogoan izan P. de Yrizar-en lanak, adibidez, aditz laguntzaileak aztertuz osatzen joan den saila. Honako euskalki hauek 

aztertu ditu: gipuzkera (P. YRIZAR, 1991)-(P. YRIZAR, 1991b), bizkaiera −ikus Bizkaierari eskaini diogun atalean egile horrek 

nola onartzen duen Eibarko aditz sistema Markinako barietatekotzat, Bergarako barietatekotzat baino gehiago− (P. YRIZAR 1992)- 

(P. YRIZAR, 1992b), erronkariera (P. YRIZAR, 1992c), goi nafarrera (P. YRIZAR, 1992d)-(P. YRIZAR, 1992e)-(P. YRIZAR, 

1992f), lapurtera (P. YRIZAR, 1997), behe nafarrera (P. YRIZAR, 1999)-(P. YRIZAR, 1999b). Gogoan izan behar da baina, L.L. 

Bonaparte-ren sailkapenari aldaketa eta zuzenketa batzuk egin zizkiola, bokal eufonietan eta aditz aldaeretan oinarrituta (P. 

YRIZAR, 1981, II, 241-330). 

105 Aldatzeke, A. Campión-ek −bere gramatikan bizkaiera zein herritan zegoen bizirik adierazi zuen: Gipuzkoako alde 

administratiboan, besteak beste Eibar aipatzen du (1977, 37)− eta S. Arana-Goiri-k, esate baterako; nahiz zerbait aldatu eta zuzendu 

asmoz: R.M. Azkue-rena genuke horren erakusle. Datuak hemendik hartu ditugu: R.M. PAGOLA (1991; 164-169, 176-184, 194); 

ZENBAITEK (1978, 40-53). 

106 Ikus R.M. PAGOLA (1991, 169-176). 

107 Ikus R.M. PAGOLA (1991, 172-176); R. GOMEZ, J.A. LAKARRA (1994, 14-15).

Azkenaldian sortu da Bonaparte-ren lana orokorrean gainditu eta eguneratu nahi izan duen lanik: 

hor dago K. ZUAZO-ren euskalkien sailkapen eta mapa eguneratua 108 , 106 hizkuntza ezaugarri aztertuz 

eratutakoak. Hizkuntzaren atal guztietako irizpideak erabili ditu isoglosak ezartzerakoan, eta mugak eta 

sailkapena aldatzeaz gain, terminologia ere aldatu egin du: bost euskalki bizi antzeman ditu −zuberera, 

nafar-lapurtera, mendebaldekoa, erdialdekoa, eta nafarrera−, eta hildako edo hil zorian den beste bat, 

Ekialdeko nafarrera, hain zuzen. Asmo edo “behar” hori argitaratua zuen urte batzuk lehenago 109 , eta 

nolabaiteko aurkezpena ere aurretik egina zuen 110 . Tarteko hizkerak eta euskalkien arteko eraginak 

zehaztea litzateke ekarrien aldetik ezaugarri nagusietarikoa. 

2.4.2. Gramatika mailak 

Atal honetan maila morfosintaktikoaren aipamena egingo dugu batez ere, tesiko azterketa maila 

horretara mugatzen baita. Nolanahi ere, morfologiako lan mordoa aditzari mugatu zaizkio 111 eta 

deklinabidera joteko “gramatika” erako lanetara jo beharra dago, A. Campion-en Gramática de los cuatro 

dialectos literarios de la lengua euskara lanera, esaterako. Dialektologia orokorrean legez, euskal sintaxia 

ez da dialektologikoki lar jorratu; I. CAMINO-k uste duenez, ezaugarri sintaktikoek ez dute euskalkien 

sailkapenerako balio handirik, nahiz eta hizkuntzalaritzako gramatika sortzaile-bihurtzailean berebiziko 

garrantzia duen alor horrek 112 . Gaur egun mugaketa horiek gainditzen daudela uste dugu. 

Maila fonikoaren jasoketa zehatzak lehenengo grabaketekin etorri ziren 1900. urtean 113 . R. 

Trebisch etnografoak 1913. urtean egin zituen grabaketetan 114 bizkaiera 115 ere jasota dago: Bergarakoa, 

Lekeitiokoa, Markinakoa eta Mungiakoa, herriko lekuko biren ahotik 116 . Gaur egun aurrerapen handia 

dago gai horretan, bai jasotzeko tresnerian bai aztertzekoan ere. Maila fonetiko-fonologikoa aski landua 

izan da baina suprasegmentalen alorreko basamortua egungo lan batzuk betetzen dihardute. Maila lexikoa 

ere landua izan da 117 , bai joan den mendeko hasieran, bai egun ere. 

108 K. ZUAZO (1998)-(1999, 80-82). 

109 In R. GOMEZ, J.A. LAKARRA (1994, 42-43). 

110 Uda Ikastaroetako mintegian: EHU (1997, 63-64). Bi ikastaro eman zituen: bata 1997-VII-30ean “Euskalki zatiketa eta 

sailkapenaz (I)” eta bestea handik bi egunera: “Euskalki zatiketa eta sailkapenaz (II)”. 

111 Adibiderako, kaleratu berria den J.Mª ETXEBARRIA-ren lana (2002). “Bizkaiera” zatia, batuako formen ondoan 47-135. 

orrialdeetan barrena dago. 

112 1999. urtean eman zuen “Dialektologiako hamar kontzeptu” ikastaroan tesigileak hartutako apunteetatik iragazi dugu hona 

(“Euskal dialektologia (I)” Ikastaroaren barrena), XVIII. Uda Ikastaroak, 1999) (ikus egitaraua in EUSKAL HERRIKO 

UNIBERTSITATEA, 1999). 

113 Ikus erreferentzia eta azalpena in EUSKO IKASKUNTZA (2000). 

114 R.M. PAGOLA-k aurrenekoak balira legez aipatzen ditu. Edozein modutan ere, ez die nolanahiko balioa aitortzen, 

testimoniozkoaz gain hizkuntza balio handia dutela baitio (1991, 185-187). 

115 J.Mª. ETXEBARRIA-k berak argitaratu ditu (1990, 187-204). 

116 J.Mª Etxebarria-k azaldu zituen grabaketa horien inguruko datu zehatzak, in G. AURREKOETXEA, X. VIDEGAIN (1992, 607- 

618). 

117 J.M. Mocoroa-ren lana (Repertorio de locuciones del habla popular vasca, oral y escrita, en sus diversas variedades. 

Analógicamente clasificado por categorías y conceptos a base de los cuadros e índices de A. Pinloche y F. Brunot. ─ Ortik eta 

emendik, 1990 [ale bi]) ere ezin aipatzeke utzi besteak beste ahozko iturriak erabili dituelako. Guk, argitaratutakoaz landa, Eibarko 

Udalaren bitartez lortu eta erabili dugu argitaratu gabeko 168 orriko lan bat, Eibarko lekukoen erantzunez osatutakoa hain zuzen; 

izenburua hauxe du: Relación de locuciones del padre Mokoroa de los siguientes testigos: Aixerixa, Agirre D., Irugarrendar bat, 

Kalamua, Txonta, Garaoitxi, Izparkari, San Martin J., Etxebarria, Gastezar, Ibar-gurutze, Urki, Lendakaria, Langille, Ermu-zale, 

Arrate, Pagope, Txirio-kale, Mekola. Hala ere, edukiari begiratu bat emanez gero, lehenengo zortzi informanteen esanak batzen 

dituela bistara joten du, eta ez besteenak; horrez gain, beste zenbait argibide egin behar dira mamia ulertu eta erabiltzeko: erreza da 

konturatzea “Agirre D.” “informantea”, esaterako, hain ezaguna den Txomin (Domingo) Agirre abade eleberrigilea dela, eta ez 

Eibarko lekuko bat... (bere adibideek betetzen dute lanaren zati handiena gainera). Aixerixa lekukoaren adibide sarreretan, esaterako, 

Elgoibar, Elkano eta Eibar leku izenak ageri dira: nola interpretatu? Beste pertsonaietatik ezagun egiten zaigun bakarra SAN 

MARTIN J. da; ezizenei erreparatuta, eta adibideen fitxetan leku izena denetan “Eibar” ipintzen duenez, zilegi da Eibarkoak direla 

uste izatea eta eibartartzat hartzea; gainera, ezizenetatik bederatzi Eibarko toponimiakoak dira, agian lekukoaren jatorrikoak. 

31

32 

Ahozko hizkera bizia aztertu zuen N.H. HOLMER-ek 118 esate baterako, bere asmoa “representar 

las formas lingüísticas como se pronuncian (o como el autor las ha oído pronunciar) por varios individuos y 

en diversas partes de las Vascongadas. Sólo pretende ser una fiel reproducción del vasco hablado” baitzen 

(1991, 2). 

2.4.3. Beste alor batzuekiko loturak 

Etnologia-etnografia gaiek kabida izan dute euskal dialektologiaren lanetan, baina ez da 

horrelakorik gertatu soziolinguistika maila kontuan hartuz, nahiz eta azken honen aldarrikapenak gero eta 

indar handiagoa duen 119 . Soziolinguistika diogunean, baina, kuantitatiboaz dihardugu, bariazionistaz, eta 

ez hizkuntzaren soziologiaz, hizlarien jarrerez, legeen eraginez, hizkuntz ukipenaz eta abar 120 . 

Euskararen, euskalkien alderdi soziologikoa aztertzen duten lanak eta proiektuak asko dira: 

instituzioetatik bultzatutako bat aipatuko dugu bakarrik, II. Soziolinguistikazko Mapa (1986-1996) 121 . 

2.4.4. Monografiagintza 

Hau ez da izatez gramatikako zatia, baina gramatika (osoa nahiz zatika) azaltzeko era bat denez, 

hementxe jarriko dugu. Gainera, tesi lan hau ere sail horretan kokatzen da, monografiagintzan hain zuzen 

ere. Horrexegatik jo dugu euskal dialektologiaren historian egin diren monografia batzuen aurkezpenera; 

guk bizkaieraren inguruan egin direnei erreparatuko diegu gehienbat eta horiexek aurkeztuko ditugu 

hemen. W. Rollo-rena izan zen lehenetarikoa: The basque dialect of Marquina 122 . Ahozko hizkuntza zuen 

aztergai, eta egileak berak aitortu zuen ez zela azterketa osoa. Bizkaieraren eremuan alboko herri bateko 

euskara izan zen aztergai ondotik, baina doktoradutza tesi batek damaion zehaztasunez: K. Rotaetxe-ren 

Estudio estructural del euskara de Ondarroa 123 , hain zuzen ere. Sasoi horretan piztu zen herri, auzo, 

haranetako hizkerak aztertzeko gogoa eta emaitza oparoa izan du alor horrek euskal dialektologian eta gaur 

egun ere bizirik darrai joera horrek. 

Tesi eta tesina ugarik hartu dute monografia dialektal itxura, gune jakin bateko euskara-hizkera 

aztertu nahiz, edo gramatika atalen bat. Hemen dakartzagu batzuk: A. Arejita-ren: La obra de Juan Antonio 

Moguel doktorego tesia 124 ; J. Arreche-rena: Basauriko euskararen azterketa linguistikoa 125 ; J.A. Arrietarena: 

Un estudio sobre el habla vasca de Motrico 126 ; M.B. Azpiazu-rena: Toponimia de Vergara 127 ; E. 

Barrutia-rena: Mundakako arrantzaleen jakintzaren lexiko eta enziklopedia 128 ; J.M. Elexpuru-rena: Bergara 

aldeko lexikoa 129 ; J.M. Etxebarria-rena: Zeberio-Araneko euskararen azterketa etnolinguistikoa 130 ; J.Mª 

118 

(1964 -)-(1991). 

119 

Horrelako saiotxo bat I. MENIKA-k egin zuen, baina guk dakigunez ez du gehiago zabaldu (1996, 173-188). Gazteen hizkera 

aztergai du I. ESNAOLA-k; argitaratutako artikulu baten erreferentzia jarriko dugu: (1997, 63-75). 

120 

O. IBARRA (1995, 72); K. ZUAZO (in R. GOMEZ, J.A. LAKARRA; 1994, 40-42). 

121 

(1999). 

122 

(1925). 

123 

(1978). 

124 

(1994). I. aldea hau da: I Gramática descriptiva de la lengua. 

125 

(1993-1994). Gero argitaratua: J. ARRETXE (1994). 

126 

(1974). 

127 

(1976, argitaratu gabea). 

128 

Ale 2. Gero argitaratua: E. BARRUTIA (1996). 

129 

Argitaratu bakoa. 

130 

(1988, ale 2). Gero argitaratua: J.M. ETXEBARRIA AYESTA (1991).

Etxevarria-ren tesina: Léxico rural vasco de Amorebieta (Vizcaya) 131 , eta tesi amaitu gabea: Bizkai aldeko 

hizkera mintzatuen azterketa 132 ; I. Gaminde-rena: Urduliz eta Gatikako herri hizkeraren azterketa 

linguistikoa 133 ; R. Gandarias-ena: Ispasterko intonazioaren deskribapena: azterketa fonetikoa 134 ; M. 

Olazar-ena: Mungialde, Bermio ta Ondarruko euskal-abostegia 135 ; M. Salinas-ena: Descripción fonética del 

euskera de Lekeitio 136 ; J.A. Uriarte-rena: Fruizko hizkera: azterketa linguistikoa 137 . 

Oraindik amaitzeke dauden tesiak ere aipa ditzakegu (unibertsitatean erregistratutako urtea jarriko 

dugu; ez dugu lortu argibiderik bakoitzaren defentsa egina ote den ala ez), hemen doaz batzuk: V. Arbizurena: 

Laudioko haraneko toponimia azterketa 138 ; Mª R. Igueregui-rena: Izenaren morfologia Gernika eta 

Bakioren arteko lurraldean: agozko euskal dialektologiaren ikerketa 139 ; Mª N. Echevarria-rena: Gorozikako 

hizkeraren azterketa morfosintaktikoa 140 ; Mª I. Ereño-rena: Galdakaoko euskera biziaren azterketa 141 ; Mª C. 

Icazuriaga-rena: Kortezubi eta Inguruko euskararen azterketa 142 ; J.A. Urdangarin-ena: Ondarruko 

euskeraren azterketa soziolinguistikoa 143 ; E. Ortego-rena: Barrikako euskarari buruzko ikerketa 

linguistikoa 144 ; J. Rodriguez-ena: Valores temporales y modales en el castellano y euskera de Orozko 145 ; 

M.N. Bilbao-rena: Getxoko euskararen azterketa 146 ; M.I. Menica-rena: Ahozko erregistroen (morfojoskera 

arloan) bilketa, analisia eta sailkapena bizkaierako euskaldun hiztunengan 147 . Aipatutakoetan, beraz, 

jakineko herrietako euskara-hizkera orokorrean da gai nagusia, zenbaitek gramatikako atal bereziren bat 

aukeratu duten arren. 

Unibertsitate mailan jorratzen da, bada, monografiagintza, baina herri mailako lagun, talde eta 

instituzioen ekinbidez ere emaitza luzea izan du monografiagintzak, eta adibide batzuk jartzearren hemen 

ipiniko dira argitalpen batzuen erreferentzia: F. Aranberri-ren: Ermua eta Eitzako euskara lana 148 , eta 

Ermua - Eitzaga leku-izenak. Geure izanaren barrena 149 ; R. Garzia eta K. Arregi-rena: “Hikako aditzjoko 

alokutiboa Markina aldeko subeuskalkian” 150 ; L. Baraiazarra-rena: “Markina-Xemeingo euskara 

aztertzen” 151 ; R.M.S. Bereicua-rena: “A survey of linguistic variables in the Central zone of the Deva 

River Valley. The zone of Placencia in contrast with its neighbours towns of Eibar and Vergara” 152 ; 

zenbaiten Bergarako euskera 153 ; X. Burgete-ren eta I. Gaminde-rena: Otxandioko euskaraz 154 ; L. 

131 (1975, argitaratu gabea). 

132 (1990-1992). 

133 (1992, ale 2). Argitarapen baterako bidea eman zuen: I. GAMINDE (1992b); azentuari eskainitako zatiaren laburpen batzuk ere 

argitaratu ditu aldizkarietan: (1994, 55-58)-(1994, 89-110). 

134 (1996). 

135 (1970). Horren erreferentzia aurkitu dugu egungo argitarapenetan: M. OLAZAR (Olazar´tar Martin) (1998). 

136 (1976). 

137 (1995, ale bi). 

138 (1990-1992). 

139 (1990-1992). 

140 (1990-1992). 

141 (1990-1992). 

142 (1990-1992). 

143 (1990-1992). 

144 (1992-1993). 

145 (1992-1993). 

146 (1993-1994). 

147 (1993-1994). 

148 (1996). 

149 (2001). 

150 (1981). 

151 (1986, 1, 143-159). 

152 (1972-VI, 20-28). 

153 (1988). 

33

34 

Eleizalde-rena: “Breves notas acerca del lenguaje de Vergara” 155 ; J. Elortza-ren eta besterena: Arrasateko 

euskara 156 ; A. Errazti-rena: Iurreta Elizateko Euskara eta Toponimia 157 ; J.M. Etxaburu-rena: Ondarrutar 

berbetea; I. Gaminde-renak: “Butroiko Euskara” 158 , Abadiñoko euskaraz 159 , Bilboko Larraskituko 

euskaraz: lexikoa eta testuak 160 , Bilboko euskara 161 , Leioako euskararen gramatikaz 162 , Foruko 

euskeraren morfosintaxiaz 163 , Bakio berbarik berba 164 , MEÑAKA BERBARIK BERBA, on-line 165 ; I. 

Gaminde-ren eta besteren: “Zeanuriko intonazioaz” 166 ; I. Gaminde-ren eta M. Salterain-en: Abadiñoko 

lexikoaz 167 ; J.I. Hualde-ren eta X. Bilbao-rena: A phonological study of the basque dialect of Getxo 168 ; J.I. 

Hualde-ren, G. Elordieta-ren eta A. Elordieta-rena: The basque dialect of Lekeitio 169 ; C. Izaguirre-rena: El 

vocabulario vasco de Aranzazu-Oñate y zonas colindantes 170 ; J. Izquierdo-rena: Plazentziako aditzaren 

paradigma, argitaragabea 171 ; W.H. Jansen-ena: “Acento y entonación en Elorrio” 172 ; J. Larrañaga-rena: 

Antzuolako hizkera 173 ; B. Markaida-ren, I. Gaminde-ren eta E. Markaida-rena: Sopelako euskaraz 174 ; I. 

Menika-rena: “Markina-Xemeingo hizketaren azterketa” 175 ; J.L. Ormaetxea-rena: Aramaioko euskara 176 ; A. 

Pérez-ena: Bermeoko herri hizkera 177 ; P. Pujana-rena: Oletako euskal aditza = El verbo vasco de Oleta 

(Alava): flexiones IKA del Valle de Leintz (Gaztaga, Eskoriatza, Aretzabaleta y Arrasate), del Valle de 

Angiozar (Bergara), de Zeanuri y de la zona de Mungia 178 ; A. Ros eta J.M. Cabello-rena: Basauriko 

toponimia 179 ; W. Rollo-rena: The basque dialect of Marquina 180 ; N. Urkijo-rena: Zenbait apunte Laudioko 

euskaraz 181 ; L.M. Zelaieta-rena: Zornotzako aditz-eren karinkara 182 ; eta K. Zuazo-rena: Deba ibarreko 

euskeria 183 . Aipatu ditugun lan gehienak joan direneko hamabost urteetan eginikoak edo argitaratutakoak 

dira, eta horrek erakusten du alor honen bizitasuna. 

Gehienak lan zabalak dira, orokorrak, “hizkera, euskara, dialect” hitzek izenburuan erakusten 

dutenez; gai mugatuagoa dutenak ere badira, lexikoaz eta aditzaz batez ere. Gure ustez baina, azterketa horiek 

ez dute agortzen jakineko herri edo inguru horretako euskararen ikerketa. 

154 

(1991). 

155 

(1908-V, 239-245). 

156 

(1999). 

157 

(1994). 

158 

(1982, 403-460). 

159 

(1991). 

160 

(1994). 

161 

Kanpoko azaleko izenburua: Bilbo, berbaz berba. 

162 

(1989). 

163 

(1989). 

164 

(1999). 

165 

Internet helbidea: http://bips.bi.ehu.es. 

166 

(1995, 97-121). 

167 (1991?). 

168 (1992). 

169 (1994). 

170 (1994). 

171 (1986). 

172 (1992). 

173 (1998). 

174 (1993). 

175 (1996). 

176 (1998). 

177 (1991). 

178 (1979). 

179 (1997). 

180 (1925). 

181 (1994). 

182 (1990). 

183 (1999).

Dena den, goiko zerrendak etorkizunean egile eta azter-eremu gehiago izango ditu, goiko 

zerrendetakoez gainera beste zenbait proiektu garatzen ari baitira: Ondarroan 184 , Mallabian 185 , Soraluzen 186 , 

Mutrikun 187 ... 

2.5. Gaurko euskal dialektologiaren egoera eta etorkizuna 

Oinarrietara joz gero, ohiko euskalkien atzerakada 188 nabarmena da. Baina edozein modutan ere, 

guk ez dugu uste dialektologiaren eta euskal dialektologiaren arrisku nagusia hizkuntzaren “arkeologo” 

huts bihurtzea denik: egile bakoitzak aukeratutako gaiak, helburuek eta jakintza teoriko-teknikoek 

bermatuko dute euskal dialektologiaren emaitzen izaera eta kalitatea (ohiko euskalkiak gal daitezke, 

agian, eta horiek ahozko erabileratik galdutakoan genuke arkeologo lan hori; baina hainbat faktoreren 

eraginez “euskalki” edo euskarazko aldaki berriak eratzen ari direnez, hainbat ikuspuntutik abia daiteke 

euskal dialektologoa ikerketetara). 

Besterik da orain arte egin den euskal dialektologiaren garapen maila nahikoa ote den ala ez, 

hainbat egilek hutsune nabarmenak sumatzen baitituzte, bai eginkizun diren zereginen mailan, bai egin 

diren lanetako jasoketa, metodo eta aurkezpen mailan ere 189 . 

Euskal dialektologiak baditu zereginak, ikertzaileak, interesa eta etorkizuna gure iritziz; XX. 

mendean egin izan diren jardunaldi eta saio akademikoak ikusi besterik ez dago: Unibertsitateetako 

irakaspenetan Euskal Filologiako gaietariko bat izateaz gain, hainbat erakundek antolatuta ekitaldi eta 

jardun akademikoak egin dira 190 . Horrez gain, jada aipatu diren zein isilpean utzi diren hainbat argitalpen 

kontuan hartzekoak dira. 

3. EUSKAL HIZKUNTZA GEOGRAFIA 

Zergatik dialektologiaz gain hizkuntza geografiaz arduratu?, eta euskal hizkuntza geografiaz 

bereziki?: argi dago tesi honen helburua ez dela atlas moduko ezer egitea 191 , ezta kartografia egitea ere, eta 

isoglosak ezartzea ere ez... Lan honen mamiak eta korpusaren azterketaren emaitzen berezko ezaugarriek ez 

dute laguntzen gehiegi horretarako; baina argi dugun beste gauza bat da ezin daitekeela itsuan eta bakarka lan 

184 

Itsas giroko lexikoaren inguruko tesia prestatzen dihardu M. Etxaburu-k, adibidez. 

185 

P. Mugarza-k dihardu bertoko euskara aztertzen, tesi gisa aurkeztuko du. 

186 

E. Unamuno-k Udaleko beka du hango euskara aztertzeko. 

187 

J. Larrañaga-k dihardu bertoko euskara aztertzen, tesi gisa aurkeztuko du. 

188 

R.M. PAGOLA-ren lanean aurki dezakegu euskalkien atzerakadaren aipamen eta azalpenik (1991, 76). O. IBARRA MURILLOk 

dialektologiaz orokorrean dioena guk euskal dialektologiari egokituko genioke. Honela dio berak: 

“Gaur egungo herri hizkeraren ikerketa dialektologikoaren arazo nagusiena, jatorrizko hiztunen desagertzea da (...) Bigarrenik, 

aldaketa soziokulturala: herri hizkera komunikabideen presio nabarmena jasaten ari da, eta honek, hizkeraren jatortasuna kolokan 

jartzen du. Hirugarrenik, hizkeraren azalpide (espresiobide) diren errealitate sozio-teknikoak ordezkatzen ari dira eta berriak 

inposatzen; herriko hizkera heriotz bidean dagoen zibilizazioaren gordeleku bihurtzen delarik. 

Honengatik guztiarengatik, dialektologiaren arriskua aurreko hizkuntza egoerei, hondarrekoei, benetakoak ez direnei erreferentzia 

egitea da; eta horrela, dialektologia “arkeolinguistika” bihur daiteke” (1995, 70). 

189 

Ikus adibidez O. IBARRA-ren aldarrikapena (1995, 71) eta K. ZUAZO-ren iritziak (in R. GOMEZ, J.A. LAKARRA; 1994, 38- 

39). 

190 

Batzuk aipatzearren: 1981. urtetik 1985. urtera Euskaltzaindiak bost dialektologia jardunaldi ospatu zituen, gai edo helburu 

nagusia “Euskal Herriko Atlas Linguistikoa” zela; 1991. urtean Euskal Dialektologiako Kongresua antolatu zuten Donostian “Julio 

Urquijo” Mintegikoek; Euskaltzaindiak ere L.L. Bonaparte-ren mendeurrena ospatuz 1991. urte horretan Nazioarteko Dialektologia 

Biltzarra antolatu zuen. Urte aberatsa izan zen hori horrelako jardunaldietan, 1991. urte horretan Labayru Ikastegiak ere “Euskalki 

literarioak” izenburu nagusi zuen hitzaldi multzoa antolatzea bere gain hartu zuen. 1997. urtean euskal dialektologia Nafarroan gai 

izan zuten Udako Euskal Unibertsitatekoek antolatutako jardunaldiek; eta Euskal Herriko Unibertsitateak XVIII. Uda Ikastaroetako 

egitarauan “Euskal Dialektologia” eskeini zien interesatuei 1999. urtean. 

191 

Eibarko mikro-atlasa egin zitekeen lortutako korpusarekin. 

35

36 

egin, eta ezinbestekoa dela orain arte landutako gaiak eta moduak ezagutzea guk egin dezakegun ekarria 

onuragarri gerta dadin euskararen geroko ikerketetarako. Hortxe dago guk euskal hizkuntza geografiaz dugun 

kezka eta interesaren kakoa, metodologian hain zuzen ere. 

Jakinekoa da hizkuntz geografiaren azken emaitza nagusia atlasak izaten direla, eta mapa horiek 

egin ahal izateko baliabide nagusiak galdekizunak eta inkestak direla, leku bakoitzean lekuko bati edo 

gehiagori galdekizuna erantzun eragin eta gero. Baina galdekizuna bera ere gertatu beharra dago, helburuak 

zeintzuk diren, galdekizuna halakoa. Gure lanerako egokia zitekeen galdekizunaren bila abiatu ginen euskal 

dialektologian eta euskal hizkuntza geografian barrena, baina lanen arteko bateratasun eza izan da aurkitu 

dugun lehena, hainbat adibide agertu arren zein bidez lortu izan diren ez delako ia inon ere agertzen. 

Galdekizun bateratu oso bat falta da izan da orain arte euskalkien azterketari ekitea nahi duen edonorentzat, 

batetik eta bestetik pusketatxoak badiren arren 192 . 

Euskal hizkuntza geografiaren alorrean begiratu eta erabili ditugun galdekizunak hauek dira, besteak 

beste: G. AURREKOETXEA, X. VIDEGAIN, X.: Euskal Herriko Hizkuntz Atlasa: Galdesorta 

Cuestionario Questionnaire 193 ; X. BIDEGAIN, J.M. ETXEBARRIA, G. AURREKOETXEA: Euskal 

Herriko Atlas Linguistikoa. Galdekizuna 194 . Oraindik zeharo burutu barik dagoenez, ezin argitasunik eman 

Eibarko berri. R.M. PAGOLA-k Nafarroako fonetika aztertzerakoan erabili zuen galdekizunaren emaitzak 

begiratu eta erabili ditugu 195 . P. de YRIZAR-ek gertatu zuen “Atlas Lingüístico del País Vasco. Cuestionario 

de formas verbales” ere erabili dugu, galderak nahikoa ez izateaz gain, batzuetan aldrebes samarrak ere 

badiren arren. Eibarko erantzunak “eib.” markatzen ditu 196 . Bestalde, 21 aditz forma maparatu zituen 197 eta 

Eibarrerako erabili zuen iturria T. Etxebarria-ren lana, Erizkizundi irukoitza eta J. San Martin-en lekukotza 

izan zen 198 : Eibarko formak eta ezaugarriak ezagutzeko amaierako aurkibide toponomastikora jo daiteke 199 . 

Euskal Herriko Hizkuntz Atlas horri begira A.M. ECHAIDE-k Nafarroan burututako saioa ere begiratu 

dugu 200 : lan horretan ere item-ak hutsean ageri dira, galdera markorik gabe; gainera, zer lortu nahi duen 

suposatzea ez da zaila baina horixe da, suposaketa, ez baitu argibiderik ematen zertarako batu nahi duen item 

bakoitzaren erantzuna. 

A.Mª ECHAIDE-k atondutako Azkue-ren galdekizuna ere erabili dugu: Erizkizunde hiruzkoitza = 

Triple cuestionario = Triple questionnaire (euskara 1925) 201 . R.M. Azkue-k ez zuen galdekizuna atlas bat 

burutzeko egin, euskara batua gorpuzteko baizik; dena den, aukeratu zuen metodoa antzerakoa da. Hor 

aurkitu duguna hauxe da: hizkuntza ezaugarrien emaitza, erantzunak (galderarik ez); Eibarrek “69” zenbakia 

du eta lekukoak sasoi hartan 49 urte izango zituen 202 C. Careaga zen (eibartarren artean gizon famatua); 

192 Argitaratutakoak bederen, hankamotz geratzen dira, batzuk, fenomeno gutxiegi agertzen dituztelako −eta askotan sistematizazio 

handirik gabe−; eta beste zenbaitek, fenomenoak ugariago agertzen ditu, baina nola ebokatu erakutsi gabe −fenomenoak eurak, narrugorri−. 

193 Euskera-ko separata (1993). 

194 (1985, argitaratu gabea). 

195 (1992). 

196 (1956b)-(1981, I, 157-170). Eibarko formak eta ezaugarriak ezagutzeko amaierako aurkibide toponomastikora jo daiteke (1981 I, 322). 

197 (1981 II). 

198 (1981 II, 203). 

199 Aip. lib., 410. 

200 (1989). Galdekizuna bera K. Mitxelena-k egin zuen. 

201 (1984). 

202 Menturazko forma hori jarri dugu ez dugulako adinaren erreferentzia, herrian bizi izandako urteen aipamena baizik.

inkestagilea berriz, “O.A.”, Odón de Apraiz, izan zen 203 . Etnografiaz den arren, inkesta lanerako eta gai 

askeen aurkezpenerako beste bat ere erabili dugu: J.M. BARANDIARÁN-en: Guía para una encuesta 

etnográfica 204 . Erabili dugun beste galdetegi bat I. Gaminde-k utzitakoa izan da (ikertzaile horrek ere ez du 

hizkuntza atlasik egiteko asmo nagusirik, baina galdetegi teknikaz herri askotako informazioa batzeko 

baliatzen da): ez du izenbururik eta guk “Galdekizuna” jarri diogu. Kontsulta hutserako Euskalerriko Atlas 

Etnolinguistikoa [EAEL] ere erabili dugu 205 ; ez dago Eibarko daturik, baina bai bizkaiera edo mendebaldeko 

euskalkia egiten den, edo zubi-hizkerak duten Gipuzkoako zati administratiboko herri batzuetakoak: 

Antzuola, Arrasate, Elgoibar, Mutriku eta Oñati, hain zuzen ere. 

Laguntzaile gisa, metodoaz diren lanak ere begiratu ditugu, hala nola G. Aurrekoetxea-rena: “Euskal 

Herriko Hizkuntz Atlasa (EHHA): inkesta metodologia eta ezezko datuak” 206 ; G. Aurrekoetxea-ren “Euskal 

Herriko Hizkuntz Atlasaren informatizapena” 207 ; G. Aurrekoetxea-ren eta X. Videgain-en: “Historia y futuro 

del Atlas Lingüístico Vasca (EHHA)” 208 ; I. Ibarra-ren eta X. Videgain-en “Atlas linguistikoa eta 

informatika” 209 . F. Leizaola-ren “Metodología para la realización del Atlas Etnolingüístico de Euskalerria – 

EAEL-” 210 ere gauza batzuetarako baliagarri izan zaigu. Gai horri orokorrean heldu dio R.M. Pagola-k “Atlas 

linguistikoak egiteko metodologia” kapituluan 211 . 

Datu soziolinguistikoak lortzeko, edo hobeto esanda, euskararen alderdi soziologiko bat ezagutzeko 

J.I. Ruiz Olabuenaga-ren Atlas Lingüístico Vasco-ra 212 jo dugu. Hor ez du euskalkirik lantzen, euskararen 

presentzia geografikoa 213 eta erabilera baino, eta mapetan agertzen dena “los ámbitos geográfico-sociales en 

los que «existe» el euskera como tal, al margen de sus variantes más o menos pronunciadas (...) pretendemos 

iniciar el conocimiento del asentamiento geográfico del euskera como tal, sin reparar en las diferencias 

dialectales” 214 ; bere lanak galdera hauei erantzun nahi die: “−¿Cuántos individuos hablan euskera? −¿Qué 

espacios geográficos ocupan tales euskaldunes?” 215 . Atlas hau L.L. Bonaparte-k eta P. de Yrizar-ek eginiko 

mapegandik urruti dago, egileak hasieratik kritikatzen baitu horrelako ikertzaileen ikuspegi unibertsalista eta 

orokortzailea 216 . 

Lehenxeago aipatutakoagatik, ez gara euskal hizkuntza geografiaren nondik norakoak aztertzen eta 

sakontzen luzatuko. Horren historiaren berri bibliografian aurki daiteke 217 . 

203 Aip. lib.; 43 17. oh.; 45. 

204 (1976). 

205 (1983-1990). 

206 (1986). 

207 In G. AURREKOETXEA, X. VIDEGAIN (1992, 319-337). 

208 In P. GARCIA MOUTON (1994). 

209 (1986, 425-433). 

210 In G. AURREKOETXEA, X. VIDEGAIN (1992, 647-658). 

211 (1991, 226-240). 

212 (1984). 

213 B. Ohyarçabal-en lana ere bide horretakoa litzateke (1992, 349-366); eta baita neurri baten ere P. de Yrizar-en lan batzuk (1981 I, 

171-272). 

214 Aip. lib., 12. 

215 Aip. lib., 13. 

216 Gogoan izan L.L. Bonaparteren sailkapenari egin zizkioten kritiketatik bat muga garbiegiak ezartzea izan zela; J.I. Ruiz-ek beste batzuk 

ere gehitzen dizkie: eremu horietako hizlariek euskaldunak direla dirudiela, eta abar. 

217 J.Mª ETXEBARRIA-ren saioan (1986, 375-412) edo R.M. PAGOLA-renean (1991, 241-255), batetik, ikuspegi orokorra eta anitza 

aurki dezakegu; saio murritzagoak denboraz eta gaiz ere badira, bestetik: J. ARZAMENDI-ren lana (ZENBAITEK, 1978, 27-57); P. de 

YRIZAR-en ale biak (1981), edo K. MITXELENA-ren lana (1964, 427-442). 

37

38 

Beraz, ez dugu uste lan honetan euskara atlasetan edo mapetan erakutsia duten lanen erreferentzia 

eta iruzkina egitea ere dagokigunik, tesi honek bereziki geolinguistikaren metodo eta teknikei erreparatu dien 

neurrian 218 . 

4. BIZKAIERA EUSKAL DIALEKTOLOGIAN 

Euskalkien banaketaren kontzientzia bera zaharra bada, gauza bera gertatzen zaio kontzientzia 

horren emaitza edo aplikazioari: antzinakoa da bizkaieraren berezkotasunaren inguruko jabetza eta baita 

horren isla ere. Ez dugu gogaikarri gertatu nahi, baina hainbatetan aipatu dugun bereizketa lehenengotik 

azalduko dugu: bizkaieraz idatzi edo eginikoa eta bizkaieraren gainean eginikoa, hain zuzen ere; guk beti ere 

bigarren aukera hau landuko dugu. 

Ez ditugu bizkaiera landu edo azaldu duten lan guztiak aipatuko, ez baita gurea lan diakronikoa ezta 

historiagilea ere (lagun egin dezake gertakari batzuk azaltzeko, hori ere aitortu beharra dago), baina halako 

azalpen laburra egingo diogu. Aldizkarietan azaldutako artikulu guztien zerrendak asko ere asko luzatuko 

luke gure oraingo lana, eta ez diogu horri zehatz ekingo. Euskal dialektologiaren eremuan, bizkaiera edo 

“mendebaldeko euskara” oraingo zenbaiten deituraz, beti izan da apartekoa. Dena den, euskalki honek izan 

dituen historia, ikerketak, joerak, jarrerak, metodoak... euskal dialektologiaren atalean azpimarratu dugun 

legez, euskalaritzarekin estu lotuta daude 219 . 

Beraz, ikuspegi historiko orokor batetik abiatuz gero, bizkaieraren emaitza (euskal dialektologiaeuskalaritzaren 

ikusbidetik) aitzindarien artean dago: Errenazimendu garaiko R. de Micoleta-ren hizkuntz 

irakaskuntzarako gramatika genuke horren adierazgarri garbia 220 . XVIII. mendean, M. Larramendi-ren 

gizaldia, bizkaierak izan zuen haren lanean islarik, bai egin zuen euskalkien sailkapenean, bai beste lanetan 

ere (M. Larramendi-k ez zuen, hala ere, hiztegiko hitz bakoitza euskalkika markatu). XIX. mendean lanak 

asko ugaritu ziren, bai atzerritarren lanez, bai bertokoenez; joera biltzaileak, irakaskuntzazkoak, zientifikoak 

eta garbizaleak, denek izan dute nola edo halako isla bizkaieraren ikerketan. XX. mende hasieran datu 

bilketak aurrera darrai, joera arau-emailearekin batera, didaktikak ere ez du lekurik galdu, ez lehenago ez 

geroago; Espainiako gudaren ostean berriz jarraitu-ekin zitzaion lanari gero eta metodo zientifikoagoekin, 

euskalzale afizionatuen emaitzak ugari izan diren arren. 

Gaika aipatuko ditugu hainbat lan, ahal denean aitzindari historikoak aipatuaz. Edozein modutan ere, 

bizkaiera ez da beti unitate gisa agertu historian, ezta gaur egun ere. Batzuetan eremu linguistiko osoa 

(Bizkaia-Gipuzkoako zatia(-Araba)) hartzen duen arren, bestetan aintzat hartzen dena eredu literarioa da 

bakarrik; sarritan Bizkaiko zati administratiboa bakarrik da lanen eremua; eta bestetan mendebaldeko 

euskararen zati geografiko bat bakarrik. Eibarko berri azaltzen bada erreparatuko diegu bereizketa horiei, 

baina osterantzean ez. Hiru lan mota bereiziko ditugu: monografiak alde batetik, euskal dialektologiako eta 

218 

Aipatzekotan, Euskaltzaindiaren baitan Euskal Herriko Hizkuntz Atlasa mamitzen dihardutenek kaleratu duten orain arteko emaitza 

nagusia aipatuko genuke (EUSKALTZAINDIA, 1999), hortik tesiko korpuserako grabaketa zati bat lortu baitugu. 

219 

R. Gómez-ek 1997. urteko Uda Ikastaroetan banatu zuen dokumentazioan azaldutako ezaugarri nagusiak eta tesigileak hartutako 

apunteak erabiliko ditugu (ikastaroak lehen ere aipatu dira. EHU (1997, 63-64)). 2000. urtekoetan eskaini zituen materialak ere 

erabili dira: “Gramatika testuen edizioa I, II”. Ikastaroa hauxe zen: EHU (2000). 

220 

Nahiz eta R.M. PAGOLA-ren ustez ez duen gramatika legez balio handirik, “baina Bilbo-ko euskaran eginaren xarma ezin 

izango zaio ukatu” (1991, 96 26. oh.).

euskarazko lan orokorrak beste alde batetik, eta bereziki bizkaierazko lanak beste aldetik. Horien aurretik 

euskalkien sailkapenean bizkaierak duen lekua azalduko da, gainetik bederen. 

4.1. Euskalkien sailkapeneko bizkaieraren lekua 221 

Bizkaiera geografikoki kokatzekotan, egun Bizkaiko Lurralde Historikoan egiten dena eta Gipuzkoa 

eta Arabako Lurraldeetako toki batzuetan egiten dena hartuko genuke kokaleku nagusitzat. Ez dugu jardungo 

atzerrira edo Euskal Herritik kanpora joandako euskaldunen euskararen nondik-norakoak aztertzen, aski gai 

garrantzitsua den arren. Aspaldi lurralde oso hori autrigoien eta karistioen leinuak bizi zirena da, Arrasate 

barduloen leinukoa bazen ere 222 , eta Eibarri dagokionez hauxe ardura zaigu gehien: “Al occidente del Deva y 

del Zadorra y entre el Ebro y el mar habitaban los caristios o cavietes” (R.M. PAGOLA, 1991, 79). Edozelan 

ere, karistio horien eta autrigoien arteko harremanak sendoak izango ziren, “lurraldeko toki batetik bestera ere 

komunikazioa erraza delako” 223 . Badirudi banaketa horrek elizaren egituran jarraipena izan zuela: egia da 

izan, karistiarren diozesia XX. mendea ondo joana izan arte Arabakoa zela, Eibar barne 224 . 

Euskal dialektologiaren atalean euskalkien sailkapenari saio berezia eskaini zaionez, irakurlea 

haraxe ere igorriko dugu sailkapenen zehaztasun bila; gainera, bizkaieraz eta gure tesiaren eremuaz ere zerbait 

aipatua dugunez, ez dugu hemen den-dena berriz errepikatuko. Hurrenkera kronologikoa zaintze aldera, egile 

zaharrenengandik hasiko gara: J. Leizarraga euskalki aniztasunaz konturatu bazen ere, P. Axular izan zen 

euskalki ia denak aipatu zituena, Bizkaikoa barne 225 ; A. Oihenart izan zen hizkuntzaz beraz gehien jardun 

zuena idazle zaharren artean, eta bizkaierarentzat “mendebaldekoa” eta “autrigónica, o bizcaína” 226 izenak 

darabiltza 227 . Hainbeste aldiz aipatu dugun M. Larramendi jesulagunak ere heldu zion euskalkien sailkapenari 

Hiztegian batez ere 228 , gainera ordura arte euskal dialektologian erabili gabeko teknikak erabilita: “toki-lanak 

aho-galdekizunez baliatuz” 229 ; gainera informazioa solasaldi askez eta arteztuz lortu zuen. Emaitzetariko bat 

euskalkien sailkapena izan zen, irizpide hauek kontuan hartuta: “declinaciones del nombre, y pronombre, que 

consisten en los articulos, y á las conjugaciones del verbo, que consisten en terminaciones, ò inflexiones, 

diferentes” 230 , eta bere ustez euskalki nagusi, garbi eta erregularrenak nafarrera, bizkaiera eta gipuzkera ziren. 

Bizkaierari dagokionez, muga garbiak ezarri zizkion lehenengo eta gero barruko aldeak aipatu zituen: 

Gipuzkoako bizkaiera, ekialdekoa edo Markina eta Elorriokoa, eta Bilbo aldekoa. Eibarri hiztegian zuzenago 

egiten dion aipamena hauxe da: “Los lugares rayanos de Vizcaya usan más del dialecto de Vizcaya: los 

interiores, empezando desde Elgoibar o desde Azcoitia por el lado septentrional (...) usan el dialecto de 

221 Gure gai honi heltzen diotenak hauek dira, besteak beste: R.M. PAGOLA (1991; 78-80, 82-83, 89, 90-91, 98, 152); R.M. PAGOLA 

(1992); K. ZUAZO (in R. GOMEZ, J.A. LAKARRA, J.A.; 1994; 26-28, 36-37); TXILLARDEGI, G. AURREKOETXEA (1987; 

XXXVI-LIX, 1-16); P. de YRIZAR (1981 I, 95-125). 

222 R.M. PAGOLA: “Gipuzkoako mendebaldean, Deba ibaiaren bailara euskalkiz Bizkaierakoa da, herri batzuk karistioen leinukoak 

ez diren arren, esaterako Arrasate, barduloen leinukoa baita” (1991, 152). 

223 Aip. lib., 80. 

224 Aip. lib., 83-85. Lehen ere aipatu da gai hau, euskalkien jatorriaren atalean: 2.3. 

225 R.M. PAGOLA (1991, 92-94). 

226 Aip. lib., 97. 

227 Aip. lib., 95-99. 

228 Aip. lib., 99-106. 

229 Aip. lib., 100. 

230 Aip. lib., 102. 

39

40 

Guipúzcoa” 231 ; Corografía-n berriz bizkaieraren barruko aldeak aipatu zituen: “hay sus diferencias y no 

pocas. Se extiende a parte de la provincia de Guipúzcoa ya que por esta parte empieza en Elgoibar y más en 

Eibar continuando por Vergara, Mondragón, Arechavaleta, Escoriaza, Salinas y Oñate” (P. YRIZAR, 1981 I, 

99) 232 . Hiztegian bizkaieraz jarri zuen “que “bien hablado es muy agradable en las terminaciones del verbo y 

en un gran número de locuciones, y para hablarle bien tienen particular gracia las mujeres y lo mismo sucede 

en los demás dialectos”.” (P. YRIZAR, 1981 I, 98); Korografian aldiz hauxe dio, “gizonek zakarsko samar 

hitz egiten dutela” (R.M. PAGOLA, 1991, 105). Bere jarraitzaileek ez zuten larregi aldatu berak 

erakutsitakoa, Añibarro-k bizkaierari dagokiona zerbait zehaztu bazuen ere: aditza gehiago landu zuen, eta 

maila fonetikoan bokal arteko kontsonante tartekatzea aipatu zuen 233 : “Mucha parte de Bizcaya, algunos 

Pueblos rayanos suyos (... ) posponen una b a la u de nombres y conjunciones (...) y una «j» herida al ia” 234 . 

M. de Zabala-k aldaketa ekarri zuen bizkaierako azpieuskalkiak bereizterakoan bokal elkarketetako 

aldaketetan oinarrituta 235 : Markinakoa, Arratiakoa, Erdikoa eta Orozkokoa banatu zituen. Eibarko euskara 

Markinakoaren barruan jarri zuen: “Las eufonías marquinesas están en uso en la villa de Marquina y los 

pueblos de su circunferencia y siguiendo por la raya de Guipúzcoa se extienden también a los de esta 

provincia que hablan el dialecto vizcaíno (...)” 236 . J.I. Arana-k ere bizkaieraren eremu osoa aipatu zuen, 

“sartaldeko” euskalkiaz ziharduenean: “Euskara sartaldekoan, ceñean Deba-ibaitic Bizcaia-ren atzenerañoco 

errienac eta cembait Arabacoarenac ere sartzen diran, berba egin dute itzpide eta erausi ederrian bere 

liburuetan” 237 . J.A. Moguel-ek ere aipatu zuen euskalkien gaia Confesio ta Comunioco eracasteac (1800) 

liburuan: berba aurrekoan, dialektologia sailkapena dakar eta Eibarkoa euskara bizkaitartzat jo zuen, 

lexikoan hitz batzuk gipuzkoako erakoak dituela aitortu arren 238 . Denen ezaugarria da euskalkien gaia 

bidenabar baino ez aztertzea, beste helbururen bat bete asmoz. 

Nolabaiteko helburu garbia zuena 239 eta euskalkien sailkapena lortzeko lan egin zuen lehenengoa 

L.L. Bonaparte ikertzaile ezaguna izan zen. Bizkaieraren mugaketa eta banaketa gutxi aldatu zuen bere lanen 

puruan, aldatu zerbait aldatu bazuen ere 240 . Eman dugu bere berri euskal dialektologiari eskainitako atalean 

231 Aip. lib., 103. 

232 Euskalkien sailkapena, beraz, Larramendi-k bi lanetan landu zuen batez ere (gramatikan aipatu egin zituen bakarrik): Diccionario 

trilingüe del castellano, bascuence, y latín (1745) eta Corografía de Guipúzcoa-n, 1950 (1882). 

233 Eibar “Pueblos rayanos” horien artean sartuko zuela uste dugu; ezaugarri fonetiko horiek agiri zaharretan txandaka azaltzen dira 

sasoi horretan. 1685. urtean Miguel de Basterretxea-k Eibarko Untzaga plazan kantatu zituen kopletan ez bata ez bestea ez da agiri, 

baina ez dakigu Basterretxea nongoa zen, kopletako gaia eta aipatutako lekuak eibartarrak izan arren: “Zeloac, amoraduen...” -b- 

tartekatu beharko litzatekeen lekuan, eta -j- artikuluaren aurretik tartekatzeko ez dago adibiderik (E. IZAGIRRE, M. 

LIZARRALDE, A. NARBAIZA; 2000, 37-43). Baina (XVIII. mendeko adibideak jarriko ditugu bakarrik) handik 69 urtera Eibarko 

“Ordenanza Municipalac Eusqueras, Elecinuetaracoz” dokumentuan (1754. urtekoa) ezaugarri biak daude, grafia gorabehera; 

adibideak: “atrebiduba, adelantauba, onrauba...; barricha, Errichak...” (aip. lib., 44-49), baina eskribaua nor eta nongoa zen ez 

dakigu. 1861-1873. arteko urteren baten F. Arrate abade eibartarrak Aginagan idatzitako sermoian -j-ren errealizazioa betetzen da 

baina ez kontsonante belarearena: “eguichascuac, perfectuaak, gorrotua...; vicicha, lujuricha, gaistaquericha...” (aip. lib., 50-60). 

XIX. mendean sortu zen Eibarren idazlerik (mende horretan baina, jaio eta koskontzeko astia izan zuten bakarrik), R. Galdós esate 

baterako (1885-1953), baina horrek bizkaiera eta gipuzkera literarioruntz joten zuen idazterakoan (bere lan zati batzuk ezagutzeko jo 

bibliografiara: aip. lib., 97-109), eta T. Etxebarria (1887. urtean jaiotakoa): bere lan “linguistiko” nagusia ezagutu nahi duenak 

Flexiones verbales y Lexicón del euskera dialectal de Eibar (1986) begiratu dezake. 

234 R.M. PAGOLA (1991, 109). 

235 Aip. lib., 110-111. 

236 Aip. lib., 111. 

237 Aip. lib., 112. 

238 Erreferentzia J. SAN MARTIN-i hartu diogu (1979a, 198). 

239 Mapa linguistikoa egitea zuen xede, “bertan euskararen euskalki, azpi-euskalki eta aldakiak oso ongi zehaztuak ager zitezen” (R.M. 

PAGOLA, 1991, 157). 

240 R.M. PAGOLA (1991, 115-163); TXILLARDEGI, G. AURREKOETXEA (1987; XXXVI-LI, 7-9); P. de YRIZAR (1981 I, 100- 

123).

eta ez gara berriz bere jardunaren ezaugarri orokorrak azaltzen geratuko. Atal honetan aipatzekoa zera da, 

bizkaierarako erabili zuen lekuko edo laguntzaile nagusia Fray J.A. Uriarte izan zela 241 . 

Itzulpenak erabili zituen batez ere, eta zenbait testu original ere bai. Dena den, kontuan hartzekoa da 

L.L. Bonaparte-k bizkaieraren sailkapena egiteko erabili zuen material nagusia itzulpenak zirela, eta gehienak 

aipatutako Uriarte-k egin zituela: “horrek, bistan da, azpi-euskalkien ezaugarriak askotan zalantzan jartzen 

ditu. Esaterako, Markinako azpi-euskalkira itzultzean, Bizkaiera literariora itzultzea zuen asmotan, horrek 

berekin daramatzan ondorio guztiekin” (R.M. PAGOLA et alii, 1992 I, 6). Horrez gainera, testu erlijiosoak 

ziren gehientsuak “eta horrek sortzen duen askatasun faltaz, ez da erraz gertatzen aldaki dialektalei 

beharrezko duten bizitasuna eskaintzea” 242 . 

J.A. Uriarte-z gain beste iturri batzuk ere izan zituen: E.M. de Azcue, J.C. Renteria, 

Sagarminaga, Arrese Beitia, A.X. de Aguirre, J. de Anchotegui, L. Iza, E. Madina, eta lan anonimoak 

besteak beste 243 . 

L.L. Bonaparte-k egin zituen sailkapen guztietan aipatu zuen bizkaiera 244 , sailkapenak zelanbait 

“mailakatuta” egin zituela gogoan izan behar da baina; bilaketa, jasoketa, behaketa eta gutun askoren 

puruan ikuspegia aldatuz joan baitzen. Hasieretan, bizkaiera inkultoa eta liburuetako bizkaiera literarioa 

bereizten zituen, baina urteak joan ahalean “literariotasunari” eta idatziari garrantzia gutxitzen joan 

zitzaion 245 . Lehen sailkapen edo bereizketan, 1861. urte inguruan, ekialdeko eta mendebaldeko bizkaiera 

bereizi zituen: ekialdekoan berriz, Markinakoa eta Bergarakoa. Hurrengo sailkapenean (1864-1865. 

urteetan tajutua) bizkaierarekikoa ez zuen aldatu. Hirugarren sailkapenean (1866) bizkaierari zegokiona 

ez zuen aldatu funtsean, baina apurka tokien izenak gehituz joan zen: bizkaiera barruan hiru azpieuskalki 

bereizi zituen, bata Markinakoa (Elorrioko aldakia bereizi zuen horren barruan); bestea “mendebaldekoa” 

dei egin diezaiokeguna, zazpi barietate edo aldaki barruan dituela), eta bestea Gipuzkoako alde 

administratiboan egiten zena zen. Hor barruan bi talde egin zituen: batetik, Bergara aldekoa, eta beste 

aldetik Leintz-Gatzaga aldekoa. Eibar ez du aipatzen, baina bai ondoko Soraluze, Elgoibar, Antzuola eta 

Oñati; Bergarako aldakiaren barruan dela pentsatzen zuela suposatu behar, beraz. R.M. PAGOLA-k 

iruzkin hau egiten du: “Bizkaierari (...) dagokionez, berriz, tokien zerrenda aski murritza da. Zera esan 

nahi du horrek, Pirineo aldera egin zituen bidaiek asko lagundu ziotela hobeto ezagutzeko eta hobeto 

jasotzeko toki horietako aldakiak” (1991, 146). Laugarren sailkapenak, behin betikotzat jo izan dutena 

(1869. urtekoa), ez du berrikuntza handirik bizkaierarentzat, izenetan ez bada, “Ekialdekoa, 

Mendebaldekoa eta Gipuzkoakoa” izena jarri baitzien azpieuskalkiei. 

L.L. Bonaparteren ondorik euskalkien sailkapenaren saioak jarraitu zuten, esana den eran, 

funtsezko aldaketa garrantzitsurik gabe: zehazte eta biribiltze lanak lirateke gehienak. Sailkapena 

241 

Bizkaieraren gainean lan egiteko erabili zituen dokumentuak argitaratuta daude: R.M. PAGOLA et alii (1992). Honela diote 

argitaratzaileek: 

“Argitaratu gabe utzi ditugun testuak hitzen edo adizkien zerrendak dituztenak izan dira; Miguel de Baraicuak jasotako 

deklinabide zerrendak eta adizki paradigmak hain zuzen: batzuk Larramendiren gramatikatik jasoak eta Pablo de 

Astarloaren eskuizkribuetatik besteak. J. A. Moguelen Peru Abarca lanetik jasotako hitzen zerrenda ere ematen du 

Barraicuak eta hori ere kanpoan utzi dugu (...) Oraingo honetan argitaratu gabe utzi dugu Luis Luciano Bonapartek 

Bizkaiera euskalkian eginiko “eruan” aditzaren paradigmen eskuizkribua ere” (aip. lib. I, 6). 

242 

Ibid. 

243 

Aip. lib. I, 5-9; R.M. PAGOLA (1991, 125-130). 

244 

Nagusiki R.M. PAGOLA-ren azalpenari lotu gatzaizkio sailkapen hauek azaltzerakoan (1991, 130-163); TXILLARDEGI-k eta 

G. AURREKOETXEA-k ere (1987, 7-9) azaltzen dituzte sailkapenak baina mamizko aldaketekin eta azalpenik gabe. 

41

42 

aldatzeke utzi zutenen artean, A. Campión eta S. Arana-Goiri ditugu, esate baterako 246 . Zerbait aldatu eta 

zuzendu asmoz ere jardun zuten zenbaitek: R.M. Azkue-rena genuke horren erakusle 247 . Bere hiztegian 248 

bizkaieraren alorrean aldatu zuena hauxe zen: Altzola, (¿)Elgoibar 249 eta Antzuola gipuzkeratzat jo 

zituen 250 ; gero Morfología vasca 251 gramatikan Antzuola atzera bizkaiera barruan kokatu zuen 252 . Areago, 

Euskal dialektologiaren hastapenak liburuaren egileek 253 gaurko sailkapenean Deba ibarreko euskaratzat 

hartzen den zati bat gipuzkerako iparraldeko hizkera berezitzat jo zuela azpimarratzen dute: “Azkuek, 

[gipuzkerako] Iparraldeko azpi-euskalkian laugarren hizkera bat ere bereizten zuen, Elgoibar, Altzola, 

Mendaro, Astigarribia, Mutriku eta Deba hartzen dituena”, izan ere “Azkuerentzat, Altzola eta Elgoibarko 

euskarak ez dira bizkaieraren barnean kontsideratu behar, gipuzkeraren barnean baizik” 254 . Erizkizundi 

irukoitza bizkaierako lekuetan bete arazteko gehien jardun zuen inkestagilea N. Ormaetxea izan zen, 50 

lekutako erantzunak jaso baitzituen; O. de Apraiz-ek egin zituen Deba arroko inkestak, Eibarkoa barne, 

eta beste inkestagile askok leku bakar batekoak egin zituzten 255 . Edozein modutan, lan ikaragarria egin 

zuela denek onartzen badute ere, R.M. Azkue-ren lanaren balioa bere jarrerak jarri du zalantzan: iturriak 

ez zituen zaindu eta azaldu berari etorritako moduan, “zernahi aldatzeko kezkarik” ez zuen, “Ez zen, ez, 

oso begiratua jasotzen zuen informazioarekin (...) aldatu egiten du bere kasa, gauza berriak sartu, itzuli 

bere gisa eta iturria beti ematen duen arren, sekula ez da erabat fidagarria (...) erabili nahi badira 

dialektologian, egiaztatu beharra izaten dute, ez bait da beti egia berak dioena” (R.M. PAGOLA, 1991, 

183) “dialektologoa behartua dagoelako datorkion materialaren jatortasuna kasuz-kasu egiaztatzera” 256 . 

Beranduago P. de Yrizar-ek Euskal Herriko hizkuntz atlasa egitekotan bizkaiera non batu, zein 

herritan, egin zuen proposamenean L.L. Bonaparte-k bizkaieraren barruan egin zuen zatiketa bere 

horretan utzi zuen funtsean 257 . Eibar Bergara aldeko aldaki barruan legoke, baina ez du aipatu ere egiten, 

bai ondoko Soraluze. Elgoibarko euskara gipuzkeratzat joten du aldiz, “aun reconociendo la fuerte 

influencia vizcaina que se aprecia en su habla” 258 . Hala ere, P. de Yrizar-ek aurreko lanetan herrika 

zehatzago jokatu zuen aditz laguntzaileen egitura azaltzerakoan: Eibarko euskara Gipuzkoako 

bizkaieraren eremuan, Bergarako aldakian legoke, Bergarako, Antzuolako, Elgetako, Oñatiko eta 

Soraluzeko euskararen ondoan 259 . Beste iritzi metaketa bat ere kaleratu zuen P. Yrizar-ek, bere ikuspegia 

aditzaren alorretik eskainiaz 260 , nahiz eta Eibarko berri beste alde batetik dakarren: “La forma de hablar 

245 

R.M. PAGOLA (1991, 132-133). 

246 

R.M. PAGOLA (1991, 164-169). 

247 

R.M. PAGOLA, 1991 (176-177, 176-184). 

248 

(1969 (1905)). 

249 

K. ZUAZO-k Hiztegiaz hauxe dio: “euskera kiputxian sartu eban Altzola (baiña Bizkaikuan Elgoibar)” (1999, 80); Hiztegiaz 

jardutean P. de YRIZAR-ek, aldiz, hauxe dio: “hay algunas diferencias con relación a los datos de Bonaparte. Nos parece la más 

importante la inclusión de Alzola y Elgóibar (vizcainos para Bonaparte) en el dialecto guipuzcoano” (1981 I, 124). Edozein 

modutan ere, Erizkizunde irukoitza-n (A.M. ECHAIDE, 1984, 46) Elgoibar gipuzkerako beste herriekin batera dago. 

250 

R.M. PAGOLA (1991, 177 72. oh.); K. ZUAZO (1999, 80-81); P. de YRIZAR (1981 I, 124). 

251 (1969 (1925)). 

252 R.M. PAGOLA (1991, 177 72. oh.). 

253 TXILLARDEGI, G. AURREKOETXEA (1987, 85). 

254 Aip. lib., 81. 

255 A.M. ECHAIDE (1984, 43-45). 

256 Aip. lib., 184. 

257 (1981 I, 137-139). 

258 Aip. lib. I, 139. 

259 R.M. Azkue-ri jarraituz, Elgoibarko eta Altzolako euskara gipuzkeratzat jo zuen, Mendaro, Deba eta Mutrikuko euskara ere bai, 

jakina (1981 I; 38-46., I. mapa). 

260 (1981 II, 244-250).

de los de Ermua es más parecida, tanto en la pronunciación como en la vocalización y conjugación, a la 

de Eibar, que a las de Elorrio Zaldibar” 261 . Gainera, Lizundia-ri jarraiki, Markinako barietatea 

azpimarratzen du arrazoi historikoen bidetik, hauek osatzen dute bere ustetan: Bizkai aldeko Markinako 

merindadeko euskarak, eta antzina Markina izan ziren Gipuzkoako herrietakoak ere bai: Elgoibarko, 

Eibarko, Soraluzeko eta Durangaldera beranduago atxekitako Ermuko eta Mallabiko euskarak, izan ere, 

“Considera Lizundia que la variedad de Vergara debe ser desposeída del valle del Ego, y de la cuenca 

baja del Deva, hasta Sasiola, que pasarían al marquinés” (1992 II, 413). 

Mutriku 1863. urteko L.L. Bonaparte-ren mapan ez dago kolorez jarria, zati handi bat behintzat. 

Ez dakigu ziur nola interpretatu hori, baina beraz geroko egileek gipuzkeratzat hartzeko ez dute zalantza 

handirik izan itxuraz: R.M. Azkue-k gipuzkerako beste herrien ondoan dakar 262 eta P. de Yrizar-ek 

gipuzkera barruan kokatu zuen Azpeitiko aldakiaren barruan 263 . Horixe berori egin zuten Euskal 

dialektologiaren hastapenak liburuaren egileek 264 , Mutrikuko eta Elgoibarko euskara Azpeitiko aldakiaren 

barruan kokatu. K. ZUAZO-k hauxe dio: “Bonapartek, Azkuek eta Irizarrek legez, neuk be garbi ikusten 

dittut Mutriku, Mendaro eta Elgoibar euskera kiputxian sartzeko errezoiak (...) Baiña euskera kiputxaren 

eragiña ukaeziña dan arren, ez da ahaztu bihar, era berian, mendebaleko euskeriarekin dauken lotura estua 

(...) tarteko hizkeratzat jotia erabagi dot” (1999, 81). 

Atzerriko ikertzaileek ere jardun izan dute gai horren inguruan (beste batzuekin batera, jakina): 

W. J. Van Eys, J. Vinson, G. Lacombe, C.C. Uhlenbeck ditugu ezagunenetarikoak 265 . Eztabaida gogorrak 

ez dira falta izan gai hori dela eta, batez ere bizkaieraren inguruan, zein ote den beste euskalkiekiko lekua, 

beste hizkuntza bat ote den... eta izen berriak ere asmatu dituzte: “hiperbizkaiera” kasu 266 . Gai hori 

oraintsu ere jorratzen jarraitu dute: I. Laka-k 267 , J.A. Lakarra-k 268 eta K. Zuazo-k 269 besteak beste. 

K. ZUAZO-ren saioa izan da azken urteetan euskalkien sailkapena orokorrean bere gain hartu duen 

bakarretakoa 270 : L.L. Bonaparte-rena gainditzeko eta eguneratzeko asmoa zuen egile horrek euskalkien beste 

ikuspegi bat ekarri du. Bereiztutako sei euskalki multzo nagusietatik bat “Mendebaldekoa” da, orain arte 

“bizkaiera”-tzat ezaguna izan dena. Berrikuntzetako bat, L.L. Bonaparte-k egin ez zuena, “tarteko 

hizkerentzat” lekua jartzea izan da; aipagarria den beste ezaugarri bat euskalkien arteko eragina markatzea 

da. Bizkaierari gagozkiola, uste dugu hemen leku aproposa dugula Deba arroko euskara aipatzeko (horixe 

baita garbi-garbi Eibarko euskararen lekua): K. ZUAZO-k liburu osoa eskaini zion Mendebaldeko 

euskararen zati edo alde horri 271 ; gainera, arestian aipatutako tarteko hizkerak ditu barne (Mutriku, Mendaro 

261 

Aip. lib., 247. 

262 

A.M. ECHAIDE (1984, 47). 

263 

(1981 I, 130). 

264 

TXILLARDEGI, G. AURREKOETXEA (1987, 85). 

265 

R.M. PAGOLA (1991, 169-176); P. de YRIZAR (1981 I, 123-125). 

266 

Aip. lib., 172-176; R. GOMEZ, J.A. LAKARRA (1994, 14-15). 

267 

(1987). 

268 

(1986, 639-682). 

269 

(1988, 367-377)-(1989, 75-90)-(1992)-(1994). 

270 

K. ZUAZO (1998)-(1999, 80-82). J.L. LÉONARD-ek ere euskalkien sailkapenaren gai hori, xumeki bada ere, jorratu zuen 

“Aréologie et moduralité des réseaux dialectaux: étagement spatial et structural des processus (morpho)phonologiques dans le macroréseau 

dialectal basque” berbaldirako (EUSKALTZAINDIA-ren Biltzarrean barrena, 2001). 

271 

(1999). Urte horretan K. ZUAZO-k ikastaro bi eman zituen gai hori jorratuz: “Deba arroko euskara (I)” eta “Deba arroko euskara 

(II)” (EUSKAL HERRIKO UNIBERTSITATEA: “Euskal dialektologia (I)” (C.1 Ikastaroa), XVIII. Uda Ikastaroak, 1999). Mamia 

funtsean liburukoa zen, jardunean hainbat iritzi pertsonal isuri bazituen ere. Liburuko mapetan nahikoa argi ikusten da bereizitako 

euskalki bakoitzaren eremua: euskalki guztiena 82. orrialdean dakar; eta mendebaldeko euskararena, euskalkien arteko eragin eta 

guzti, 94. orrialdean. Deba arroko hizkeren sailkapenaren mapa 79. orrialdean. Beste mapa asko ere baditu: mendebalde guztiko 

43

44 

eta Elgoibar jo ditu hatakotzat), eta euskalkien arteko eragina ere (mendebaldekoaren eta erdialdekoaren 

artekoa 272 , bereziki) eskualde osoan betetzen da goitik behera 273 . Erdialdeko euskara dute Debakoek eta 

Itziarkoek K. ZUAZO-ren ustez eta horregatik ez du bere liburuan aztertu; administratiboki Mallabia ere 

Deba Beheko eskualdekoa da, baina euskalkiz aldaki anitz dituela ikusirik, batzuk Eibar-Ermua herrikoen 

eragin handiagoz, eta besteak Berriz-Durango-Markina herrikoen eraginez, hori ere ez du aztertu; 

Aramaioko Olaeta auzoko euskara ere ez du aztertu, Otxandioko euskararekin lotura gehiago duelakoan 274 . 

Deba ibar horretan hiru azpieuskalki edo aldaki bereizi ditu: “Debagoiena”, “Debaerdikua” eta 

“Debabarrena” 275 . Guri, Eibarko euskararen ikuspegitik, ardura diguna Debaerdikua da baina ez osorik, hor 

multzo bi egin baititu: batetik Antzuola eta Bergarako euskara (agian erdialdeko euskararen eta 

Debagoienako euskararen eragin gehiago dutelako), eta bestetik Soraluzeko, Eibarko, Elgetako, Ermuko eta 

Zaldibarko Eitzaga auzoko euskara, “Eibar aldeko berbetak” 276 . K. ZUAZO-k dialektologia lana egin 

duenez, hau da, ezaugarriak alderatu eta erabileraz eta lekuz multzoak egin, konbinatoriaz, ez dugu 

sakonago aztertuko geure korpusaren azterketan lagungarri denean baino. Eibarko euskararen korpusa, 

bibliografia begiratuz erraz antzeman dezakegunez, liburuetatik atera du eta baita “barriemoille” batzuen 

adierazpenetatik ere. Lekuko eibartarrak hauek izan ditu K. ZUAZO-k: J. A. Argoitia, B. Azpiri eta S. 

Basauri 277 . 

4.2. Bizkaiera landu duten lanak 

4.2.1. Monografiagintza 

Gai hau euskal dialektologiaren atalean aipatu izan da. Han aipatu dira bizkaiera lantzen duten lan 

eta monografia ugari, bai tesi, tesina zein hizkuntzalarien eta herri mailakoen lanak. Han azaldu denez gero, 

ez dugu hemen berriro errepikatuko. 

4.2.2. Euskal dialektologiako eta euskarazko lan orokorrak: bizkaieraren lekua eta tratamendua 

Euskalkien sailkapena landu dutenak albo batera utzita 278 , badira hainbat lan euskal 

dialektologiaz, eta horietako batzuek bizkaiera ez aztertzea erabaki arren (N.M. Holmer-ek, adibidez 279 ), 

hizkuntz ezaugarri orokorren mapa 21. orrialdean (mapa hutsa da, ez du ezaugarririk txertatu), Deba arroan betetzen ez diren 

mendebaldeko ezaugarri orokorren mapa 28.ean, Deba arroan betetzen diren erdialdeko euskararen ezaugarrien mapa 32.ean, Deba 

arroko ezaugarri bereizgarrien mapa 53.ean, Debabarreneko eta Debaerdiko ezaugarri bereizgarrien mapa 61.ean, Debagoieneko 

ezaugarri bereizgarrien mapa 66.ean. 

272 

Gogoan izan behar da K. ZUAZO-k ez zituela hizkuntz “berrikuntzak” gogoan izan irizpideak ezartzerakoan; hori egin izan balu 

bestelako emaitzak izango zituzkeen eta euskara normalizatuaren lekua eta euskalkietan duen eragina ere azaldu egin beharko 

litzateke nahi eta nahi ez, noski. 

273 

Aip. lib., 80-82. 

274 


275 

Aip. lib., 13-15. 

276 

Aip. lib., 13-14. 

277 

Aip. lib., 11. Tesigileak hiru lekukoak ondo ezagutzen ditu, eta hiruetariko bat ere ez da ez oso gaztea ez oso zaharra. Beraz, 

“Deba ibar osoko gazterixiak, dana dala, ebakitzen dau sarrixen” (1999, 37) dioenean, pentsa dezakegu ez dela lekuko horien 

ebakera, orokorrean lekukoek edo egileak −izatez eibartarra denez− antzemandako ezaugarria baizik. Gauza bera gertatzen da 

adibidez “Debabarrenako eta Debaerdiko bereizgarrixak” (aip. lib., 60) aztertzerakoan, hau dionean: “ → billakaeria ixa 

erabatekua da, batez be kaletarren jardunian. Adiñ haundiko hiztunak, eta baserri auzuetan bizi diranak, hobeto gorde dabe 

ebakeria” (aip. lib., 62). Gu geu ados gaude horrekin, baina ebakeraz diharduenean ez zen noski liburuetan oinarrituko, eta erabili 

dituen Eibarko lekukoen artean ez da oso zaharra denik, eta baserritarra bat da bakarrik (B. Azpiri, eta bera euskaraz ongi 

alfabetatua, Eibarko Udaleko itzultzailea da eta); egilearen zuzeneko ezagutzaren ondorio da, beraz, baiezpen hori. 

278 

Gai hau arestian azaldu da.

este batzuek bai egin dute. Esate baterako, eta ez ditugu denak aipatuko adibide batzuk baino: P.A. 

Añibarro-k didaktikoa izan nahi zuen bere gramatika egin zuenean 280 , gainera, bizkaieraz gain beste 

euskalki batzuk aztertu arren, bizkaierazko lanen arteko “klasiko”-tzat joten du L. Villasante-k −gogoan 

izan behar da aditza dela gramatika moduko horren gunea−. Asmo deskriptiboz egin zuen A. Campion-ek 

lau euskalki literarioen gramatika, “con ella aspiro á llenar un vacío que deploran en España todos los que 

desean conocer el mecanismo y el génio de un interesantísimo idioma” (1977 I, 9), eta lau euskalkitako 

adibidez hornitu zituen bere azalpenak, bizkaiera barne; azalpen batzuk nahastean badira ere, beste 

batzuetan ondo bereizten ditu euskalki bakoitza 281 . G. Urrutia-k lau euskalkitako aditzak era “sintetikoz” 

azaldu zuen 282 , ez analitikoz; euskalkietariko bata bizkaiera zen. R.M. Azkue-k bere Morfologiako 283 

azalpenetan bizkaiera beste euskalkien ondoan landu zuen, korpusa lortzeko bibliografia eta 

eskuizkribuak ez eze lekukoen erantzunak ere erabilita 284 . Aditzaz J.Mª Etxebarria-k egin duen lanean 

ere 285 bizkaierazko formek atal bat osatzen dute, batuako formen ondoan aurkeztuta 286 . Euskaraz eta 

euskalkiez ez baina gaztelaniazko dialektoez ziharduen lan baten ere ageri da bizkaiera: P. de Mugica y 

Ortiz de Zárate-ren lanean hain zuzen ere 287 . 

A. Irigoyen-en De re philologica linguae vasconicae 288 artikulu eta lan bilduman baditu 

bizkaierari eskainitakoak, besteren artean: “Curiosidades y observaciones sobre el dialecto vizcaíno 

literario” 289 eta “Bizkaian -o eta -a elkarketa -oa egiten den eremuko hitz mailegatu arruntak azken -o eta -u 

bokalei dagozkiela, azentua ere gogoan harturik” 290 . 

P. de Yrizar-ek bere Contribución... lan bilduman 291 bizkaierari bereiziki eskainitako artikulu bat 

badu “Sobre la exploración lingüística del País Vasco (dialecto vizcaino)” 292 , bizkaierako datuak danean 

etengabe isurita badaude ere. 

R.M. Azkue-ren Erizkizundi irukoitza...ren argitalpen berrian 293 bizkaierari dagozkion datuak 

herrien zerrendan 1-73 zenbakiak dutenak dira 294 : horien informazioa liburu osoan barreiatuta daude, 

noski. K. Mitxelena-ren Fonética Histórica Vasca lan mardoak 295 ere euskalkien artean bizkaiera 

aztertzen du “vizc.” markatuz, beste guztiekin batera, jakina. Euskal dialektologiaren hastapenak 

279 

(1964)-(1991). Egileak ohar hau egiten du liburuaren sarreran: “Prescindiendo aquí de Francia, así como del vizcaino −las que el 

autor conoce de un modo muy imcompleto y que, por tal motivo tratará muy de paso” (1991, 1), baina bizkaiera apur bat landu egin zuen, 

hiru lekukoren jardunak erabilita, Bergara, Oñati eta Bilbokoak (aip. lib., 9). V. ABRAHANSON-ekin batera “Apuntes vizcaínos” atera 

zuen 1968-1977. urteen bitartean hiru zatitan (R.M. PAGOLA, 1991; 192, 101. oh.). 

280 

(1970). 

281 

Ikus adibiderako XVIII. kapitulua, “Conjugación perifrástica del verbo bizcaino” (1977 II, 560-607) eta ondoko kapitulua 

“Conjugación sencilla de los verbos bizcainos transitivos” (aip. lib., 608-628); iragangaitzekin ere beste hainbeste egin zuen, aditz 

laguntzaileen eta trinkoen artean banatuta (aip. lib., 717-743, 744-752). 

282 

(1920). 

283 

(1925). 

284 

Aditza lantzeko Eibarko lekukoak Iñarra-Iraegi anaiak izan zituen (1925, 804). 

285 

(2002). Orokorrean, liburuak asmo dibulgatzailea du, egileak hau dioenez: “Mi intención es hacer algo que pueda acercar el 

verbo auxiliar vasco a niveles más divulgativos y sencillos” (aip. lib., 9). 

286 

Aip. lib., 47-135. 

287 (1892). 

288 (1985). 

289 Aip. lib., 43-57. 

290 Aip. lib., 121-130. 

291 (1981 I, II). 

292 (1981 I, 137-139). 

293 A.M. ECHAIDE (1984). 

294 (1984, 43-45). 

295 (1990). 

45

46 

liburuan 296 berriz, bizkaierak (beste euskalkien moduan) atal berezia du, dialektologiaz eta euskal 

dialektologiaz orokorrean sarrera egin eta gero. Sailkapenaren historia gainetik azaldu eta datu 

soziolinguistiko batzuk jarri ostean bizkaieraren ezaugarri fonetiko, morfologiko eta sintaktiko batzuk eskaini 

zituzten, batez ere argitaratutako bibliografian oinarrituta 297 . R.M. Pagola-ren euskal dialektologiaren 

inguruko lanean bizkaieraren aipamenak ugariak dira 298 . 

Lan zehatzagoetan ere gordetzen dute izenburu-orokorra−egitura-euskalkika banaketa, eta I. 

Gaminde-k Euskaldunen azentuak liburuan 299 azaldutakoa izan daiteke eredu garbi bat, bizkaieraren 

azalpena hemen ere piskat barreiaturik dagoen arren: Erdialdeko aztentubidekoa da Oñatiko euskara, 

Mendebaldeko sistema berezietako zati Antzuola-Bergara eta Zeberio-Arratiakoa, eta bestalde, Doinuazentu 

sistema osatuko lukete beste aldakiek. Eibarko lekuko M.A. Arrillaga izan zuen 300 , eta Urolako 

Mendebaldeko sistema bereziaren barruan kokatu zuen Eibarko euskararen azentu sistema 301 . Dena den, 

ondorio horiek ateratzeko Gaminde-k erabili duen informazioa sistemaka edo multzoka nahiz euskalkika 

agertu beharrean lurraldeka egin du. Aurretik gai berberaz argitaratutako lan baten ere antzerako egitura 

sumatzen dugu, banaketa euskalkika eta azentu-sistemaka den arren: J.I. HUALDE-ren Euskararen 

azentuerak lanaz 302 dihardugu. 

A. Irigoyen-ek bere toponimia lanean ere atal bat Bizkaiko eremuari eta bertako datuei eskeini 

zien: “Las lenguas de los vizcainos: Antroponimia y Toponimia medievales” 303 , nahiz eta leku askotako 

izenak aipatu eta aztertu horiengandik aparte. L.M. Mujika-k ere Euskal toponimiazko materialeak 

liburukiak egiterakoan Gipuzkoako Lurralde Historikoko herrietako toponimia aztertu zuen bakarrik 

baina hor ere bizkaiera edo mendebaldeko euskara darabilten herrietakoa ere batu behar izan zuen, noski, 

eta XII., XV., XVI., XVII. eta XVIII. liburukiak dira hain zuzen ere Deba, Mutriku, Eibar, Soraluze, 

Bergara, Aretxabaleta, Arrasate Elgeta, Eskoriatza, Leintz-Gatzaga eta Oñatikoa dakartenak. Hiztegietan 

ere agertzen da bizkaiera beste euskalkien artean, P. Mugica-renean adibidez, “B” markatuta 304 , joera hori 

lehenagokoa den arren; nabaria da P.A. Añibarro-ren laneko izenburua Voces bascongadas: diferenciales 

de Bizcaya [sic], Guipúzcoa y Navarra con la distinción que las usa cada nación, anotadas con sus letras 

iniciales, B. G. N. y quando [sic] es común a todas, precede una C 305 . 

Bestelako lanetan ere aurki dezakegu bizkaieraren aipamenik: E. Elgoibar-en, I. Gaminde-ren eta 

B. Zubizarreta-ren Euskararen galera Nafarroan (1587-1984) 306 lanean adibidez. 

4.2.3. Bereziki bizkaierazko lanak 

4.2.3.1. Lan orokorrak 

296 

TXILLARDEGI, G. AURREKOETXEA (1987). 

297 

Aip. lib.; XIX- LXII, 1-78. 

298 

R.M. PAGOLA (1991); R.M. PAGOLA, Tx. PEILLEN, P. DÍEZ DE ULTZURRUN (1992). 

299 

(1998). 

300 


301 


302 

(1997). 

303 

(1986, 1-140). 

304 

Ale bi dituen Diccionario vasco-castellano (1981); gaztelaniatik euskararakoan ez du euskalki markarik jarri (1987). 

305 (1963). 

306 (1987).

Goian adierazitako zatikako lanez gain badira, hala ere, bizkaieraren inguruko lan orokor 

gehiago, hau da, ikuspegi edo/eta alor bat baino gehiago azaltzen dituztenak. Hemen kokatuko genuke 

Bizkaiko zati administratiboko euskara-bizkaiera bakarrik erakusten duen I. Gaminde-ren liburu bat: 

Ahozko bizkaieraz 307 , nahikoa eskematikoki AEK euskaltegiak egina duen banaketa geografikoko- 

(linguistikoko?) hizkuntz ezaugarri nagusiak azaldu asmoz egindakoa. Badira lan orokor txikiagoak ere, K. 

Zuazo-renak lakoak: batetik, eremu txikiagokoak, lehenago aipatu den Deba ibarreko euskeria 308 hain 

zuzen 309 ; bestetik, formatoz murritzagoak: “Bizkaieraren ezaugarriez gehiago” 310 ; “Euskera ote da 

Bizkaiera?” 311 . 

Aipatzekoak dira Mendebalde Kultur Elkartearen argitalpenak 312 (artikulu batzuen gaiak oso-oso 

zehatzak izaki ere); eta bizkaieraren gainean edo mendebaldeko euskararen gainean ezer argitaratzeka duen 

arren, Deba arroko Badihardugu Euskara Elkarteak egina du eremu horretako herriz herriko bibliografiaren 

eta materialen zerrenda, norbaitek kontsultatu nahiko balu. 

4.2.3.2. Gramatika lanak 

4.2.3.2.1. Gramatika osoa 

Gramatikek hainbat helburu izan ditzakete: irakaskuntzarakoa; deskribatzailea eta arauemailea 

besteak beste. 

•Gramatika didaktikoak, irakastekoak: 

Lehenago ere aipatu denez, irakastekoa da bizkaierazko lehen “gramatika” 313 modukoa, R. 

Micoleta-k Bilbon paratu zuena: Modo breve de aprender la lengua vizcayna 314 . Harrezkero izan dira 

bizkaiera bereziki irakastea nahi dutenak 315 : L. Astigarraga y Ugarte-k eta F. Arrese Beitia-k moldatutakoa, 

esaterako, Diccionario manual bascongado y castellano y elementos de gramática para uso de la 

juventud de Vizcaya: con ejemplos en ambos idiomas 316 . 

Denboraren joanean azaldu dira gramatika gehiago ere: J.M.R. Dornaku-rena: Euzkel-iztija ó sea 

Gramática de la lengua vasca: según el método de Ollendorf 317 ; P. de Zamarripa-rena: Gramática 

vascongada: con vocabulario vizcaíno - castellano y castellano – vizcaíno 318 . Argitalpenen puruan 

izenburua ere piskat aldatuz joan zen: 7. argitalpena Gramática vasca zen (1950), azalean dialecto 

307 

(1988). 

308 

(1999). 

309 

Eremu horixe izan zuen I. LASPIUR-en hitzaldi edo artikulu batek: Leniz-tik Deba arteko ibarreko euskara. Egilea hil eta gero bere 

dokumentazioaren artean eskuizkribua azaldu zen, eta argitasun hau ematen digute moldatzaileek: “Euskaraz eskuz idatzia (23orr.) eta 

gaztelaniazko itzulpenarekin batera (3 orr. mekanografiatu). Hitzaldia emateko baimena eskatu behar zen sasoi hartan; eta baimen 

eskaerak bete-behar hori zuen. Hauxe da hitzaldiaren gaztelaniazko izenburua: Contenido de la charlaintitulada [sic] “El vascuence en la 

cuenca del Deva”” (I. LASPIUR, 1999a, 109). 

310 

(1988, 367-377). 

311 

(1989, 75-90). 

312 

(1997)-(1998)-(1999)-(2000)-(2001). 

313 

J.A. LAKARRA-k “hizkuntz eskuliburu”-tzat joten du, bere sasoian egiten zenetik piskat baitu: poetika, didaktika, lexikoa, 

testuak, elkarrizketak... (1996, 136-140), Voltoire-ren lanarekin antz handia izaki. Ikus gainera A. ZELAIETA-k eginiko edizio 

kritikoa (1995). 

314 

(1653). 

315 

Lan orokorragoak lehenago aipatu dira, beste euskalki batzuekin nahaste. 

316 (1884). 

317 (1910). 

318 (1915). 

47

48 

vizcaíno badakar ere. Gramatika horrek nola edo halako eranskina zuen: Vocabulario vasco-castellano: 

suplemento a su Gramática vasca, en cuyo tomo se da el castellano-vasco 319 ; geroago Vocabulario vascocastellano 

y castellano-vasco: suplemento a su Gramática vasca 320 . Guk ez dakigu garbi P. Zamarripa-k 

egin zuen Manual del vascófilo: libro de modismos, onomatopeyas, elipsis, uso distinto de la S y la Z y 

otras cosas que conviene saber para hablar y escribir bien en vascuence vizcaíno 321 gramatika gisa egin 

zuen, ala didaktikako liburua egin nahi zuen, bietatik du zerbait. 

•Gramatika preskriptiboak: 

S. Altube-ren lana (Erderismos, 1975) litzateke horietariko bat, gogoan izan behar da liburua 1929. 

urtean atera zuela lehenengoz, R.M. Azkue-k lanean ziharduen garaian. 

4.2.3.2.2. Gramatika zatiak, atalak: fonetikoa 

Aipatu dugu jadanik euskal dialektologiaren atalean bizkaierazko lehen grabaketen gaia, oso 

azaletik bada ere. Grabaketa zahar horien ondoan berriak ere jasotzen dituen Bizkaieraren Fonoteka 

egiten dabiltza, Bizkaiko hizkeren grabaketak gordetzeko, hizkera horiek geroko ere jasoz, eta erabilgarri 

jartzekotan 322 . Deustuko Unibertsitatean ere antzerako asmoekin gertatzen dihardute “Fonataria” Internet 

orria 323 : bilaketak egiteko irizpideen artean, beste euskalkien ondoan, bizkaierazko ekoizpenak aurkitzeko 

aukera dago. 

Ez da bizkaieraren azalpen fonetikoa, baina Zeberioko haraneko eredua erabili duenez, J.M. 

Etxebarria-ren Euskal fonetika eta fonologia lana 324 hemen jartzea erabaki dugu. Aldaketa batzuk eginda 

berriz atera zuen Euskal fonetika eta fonologia: euskera biziaren azterbidean 325 . 

Kanpotarrek ere jardun dute bizkaieraren alor hau aztertzen, T. Navarro Tomás-ek adibidez: 

“Observaciones fonéticas sobre el vascuence de Guernica” 326 , formato txikian bada ere. 

Gai zehatza da I. Gaminde-k “Hotsen erabilpen frekuentziaz Bizkaian” 327 artikuluan jorratutakoa. 

Egile horrek euskarazko lanetarako aldarrikatu izan den gaia bizkaierarako aztertu du: Bizkaieraren azentumoldeez 

328 . Gipuzkoako herrietan bizkaiera egiten den eremua ere aztertu du: Antzuola, Arrasate, Elgoibar, 

Oñati −barietateen arteko trazarengatik Ermua ere aipatuko genuke− (batez ere oinarrizko frekuentzien 

azterketan oinarrituta eta hitz markatuak eta markatu-gabeak banatuta bi multzo nagusi bereizi ditu: doinuazentudunak 

eta indar-azendudunak; azken hauek azentu tinkokoak izan daitezke edo azentu mugikorrekoak 

319 

(1930). 

320 

(1957, 4. arg.). 

321 

(1913; azalean “1914” dakar). 1987. urtean facsimil berriz argitaratua. 

322 

AHOLAB eta Bizkaiko Foru Aldundia dira besteak beste egitasmoak aurrera egin dezan lan egiten dihardutenak (ZENBAITEK, 

2000- (erreferentzia INTERNET bidez hartua: http://bips.bi.ehu.es)). INTERNET-en aurki daiteke materiala on-line baina ez dakigu 

datu-basea osorik dagoen; helbidea hau da: bips.bi.ehu.es/bizkaifon. 

323 

www.fonatari.org helbidean kontsulta daiteke. 

324 

(1986). Honela aurkeztu zuen egileak hurrengo argitalpenean: “Liburu honetan, teoriari deutsala, abiapuntu bat dager, Euskadiko 

mendebaldeko ertz-ertzean dagoen Zeberio haraneko euskera biziaren azterketa. Helburua ez da besterik, Fonetika eta Fonologia 

bitarteko direla, herriko euskera biziaren azterketa zehatza egiteko bide bat zabaltzea baino” (1991, 7) 

325 

(1991). 

326 

(1923, 49-56). 

327 

(1993, 107-139). Bizkaiko esparru admisnistratiboa du aztergai bakarrik, ez du kontuan hartu Gipuzkoako barietatea. 

328 (1995).

ere ustez). Horren aurretik J.I. Hualde-k argitaratu zuen artikulu bat “Acentos vizcaínos” 329 , Gaminde-ren 

lanaren aitzindari. 

Zehatz ere zehatza da bizkaierako frikari txistukarien azterketa, eremuz zabala den arren; 

URRUTIA, H. et alii: Fonética Vasca I. Las Sibilantes en el Vizcaíno 330 . Gipuzkoako bizkaiera ere aztertu 

zuten, baina lekuko bakarra erabili zuten horretarako, Bergarakoa bera. 

4.2.3.2.3. Gramatika zatia: morfosintaktikoa 

4.2.3.2.3.1. Morfosintaxia, orokorki 

R.M.S. Bereicua-k “A survey of linguistic variables in the Central zone of the Deva River Valley. 

The zone of Placencia in contrast with its neighbours towns of Eibar and Vergara” 331 ezaugarri batzuk 

aztertu zituen. 

4.2.3.2.3.2. Morfologia, orokorrean nahiz atalka 

XX. mendearen lehen laurdenean “afijoak” lantzea oso arrrunta zen, horrek deklinabide kasu 

markak eta gramatikako hainbat ezaugarri aztertzeko bidea ematen zuen. Erakusbidetzat J. Altuna-ren 

Afijos del euzkera 332 dakargu. M. Zarate-k deklinabidea aztertu zuen: Euskal deklinabidea: (bizkaieratik 

baturantz) 333 . Lan txiki eta zehatzagoak ere badira, jakina 334 . 

Aditzaren gaia ugari landu da, gramatika lanetan ez eze lan berezietan ere bai; denak kritikoki 

aztertzea guretzat lan antzua litzateke eta batzuk aipatu egingo ditugu hurrenkera kronologikoan: 

AÑIBARRO, P.A. (O.F.M.): Gramática bascongada... 335 ; gipuzkerarekin eta nafarrerarekin batera 

azaltzen du bizkaieraren aditza. 

ZAVALA, J.M. de (O.F.M.): El verbo regular vascongado del dialecto vizcaino 336 . K. ZUAZO-k iruzkina 

egin zion lan horri: ““El verbo regular vascongado del dialecto vizcaíno” gramatikaren ekarriez” 337 . 

ZABALA, J.: La conjugación en el euzkera bizkaino: dos estudios sobre la conjugación bizkaina en su 

forma actual según una posible reforma 338 . Ikasleak errazago hantzeman dezan, metodo sintetikoa 

aukeratu du bere ustez argiena delako “su facilísima formación” azaltzeko 339 . 

URRESTARAZU, A. UMANDI: Formas verbales vizcaínas = Bizkaierazko aditz-erak 340 . Izatez, adizki 

trinkoen azalpena da, eta egileak alderdi didaktikoari garrantzi handia ematen dio, erabileraz hauxe baitio: 

329 (1989, 275-325). 

330 (1988). 

331 (1972-VI). 

332 (1915). 

333 (1975) 2. argitalpena 1979. urtean egin zuen. 

334 Adibiderako, I. GAMINDE-rena (1991b) aipa dezakegu, kasu marka bakarraz baitihardu –bere iritziz bi, lekuzko ablatiboa eta 

denborazkoa– eta zehazki “balioez” baina lar jorratzeke: lan gehiena mapetan ezarririk dago. 

335 (1970) Izatez, 1820an paratutakoa. 

336 (1848). 

337 (1988b, 547-567). 

338 (1919; in G. URRUTIA, 1920). 

339 Aip. lib., 5. 

340 (1955). 

49

50 

“creemos que, tanto el profesor que quiera enseñar como el alumno que quiera aprender el dialecto 

vizcaino, podrán utilizar sin dificultad el método expuesto” 341 , liburua “ikasgay”ka antolatu du gainera. 

VILLASANTE, L.; ITURRIA, C.; ZABALGOGEASCOA, A.: Paradigmas de la conjugación vasca 

(Dialectos Guipuzcoano y Vizcaíno) 342 . 

INTXAUSTI, J. (O.F.M.): Euskal-aditza: gipuzko-bizkaierak: paradigmas verbales y método racional 

para su estudio 343 . Aditz laguntzailearen taulak dira bakarrik: formak binaka eman dituzte taula 

bakoitzean, goikoa gipuzkerakoa eta behekoa bizkaierakoa. 

IRAOLAGOITIA, F.: Aditza bizkaieraz. Euskeraz egin: aditza bizkaieraz (azalean: Euskeraz egin: aditza 

bizkaieraz) 344 . 

PUJANA, P.: Euskal-aditza (bizkaiera) = Flexiones del verbo vasco vizcaino 345 : “Aditza ondotxo ikasi ta 

erabilli gura daben guztientzat” 346 egin du liburua egileak. 

PUJANA AGIRREGABIRIA, P.: Oletako euskal aditza = El verbo vasco de Oleta (Alava): flexiones IKA 

del Valle de Leintz (Gaztaga, Eskoriatza, Aretzabaleta y Arrasate), del Valle de Angiozar (Bergara), de 

Zeanuri y de la zona de Mungia 347 . 

EGUSKITZA GOROSTITZA, J. (“EGUZKI”): Aditza: bizkaierazko erabileran 348 . 

GAMINDE, I.: Aditza bizkaieraz 349 . Hizkeren sailkapena egin ostean, “bokal ezberdinen arabera 

mugatzaileak eragindako aldaerak kontutan hartu ditugu” (1984 I, 5) −12. taldekoa da Eibarko euskara 

irizpide horien arabera: “ia, ia, ixa, ua, ua” (1984 I, 12)−, aditz formak banan-banan azaltzen ditu lekuan 

lekukoak, batzuk mapetan ere ezarriz. III. alean azaltzen dira Eibarko 216 adizkiak (1985, 538-541). 

IRAZOLA, J. M.: Euskal aditza bizkaiera eta batua 350 . Eskolarako liburua da batez ere, ariketa eta guzti. 

YRIZAR, P. de: Morfología del verbo auxiliar vizcaino: (estudio dialectológico). Subdialecto oriental 

(variedad de Marquina), subdialecto occidental (variedades de Guernica, Bermeo y Plencia) 351 . 

YRIZAR, P. de: Morfología del verbo auxiliar vizcaino: (estudio dialectológico). Subdialecto occidental 

(variedades de Arratia, Orozco, Arrigorriaga y Ochandiano), subdialecto de Guipúzcoa (variedades de 

Vergara y Salinas) 352 . Lan honetan P. de Yrizar-ek Bergarako barietatean lau aldaki bereizi zituen: 

Bergarakoa bertakoa, Eibarkoa, Soraluzekoa eta Oñatikoa. Eibarko aditzarentzat, beraz, atal berezia du 

409-436 orrietan barrena, izan ere “la comparación de las formas verbales eibarresas con las de los 

restantes pueblos de la variedad bonapartiana de Vergara, justifica plenamente la consideración del 

eibarrés como subvariedad independiente” 353 , nahiz eta “Se plantea la cuestión de si la inclusión de Eibar 

en la variedad de Vergara es correcta, pero éste es un problema más complejo, en el que no podemos 

341 

Aip. lib., 5. 

342 

(1955). 

343 

(1960). 

344 

[s.d.]. 

345 

(1978). “Zer eta zertarako” atalean hauxe dio: “Morgan, 1970-go bagillak 29. 2º Argitalpena Arteagan, 1978-go Urtarrillak 1” 

(aip. lib., 8). Azalean: Ikasi ta zabaldu! dakar. 

346 

Aip. lib., 5. 

347 (1979). 

348 (1984). 

349 (1984-1985, 3 ale). 

350 (1989). 

351 (1992, 1. alea). 

352 (1992b, 2. alea). 

353 Aip. lib., 413.

entrar aquí” 354 : badirudi Lizundia-rekin eta J. San Martin-ekin bat datorrela Eibarko aditza Markinako 

ereduan sartzerakoan. Edonola ere, argitaratutako lanez gain argitaratu gabeak 355 ere erabili ditu Yrizar-ek 

Eibarko aditzen berri emateko eta lekuko gisa zeharka erabili duen laguntzailea J. San Martin izan da. 

Emaitza, adizki laguntzaile indikatiboko formen zazpi taula; interesgarriagoak dira baina, 

“Observaciones...” izenpean dakartzan oharrak. 

ZALLO, E.: Bizkaierazko Aditza. Oinarrizko Ikasbidea 356 

Lan zehatzagoek ere aztertu dute bizkaierako aditza: alokutiboaren gaia zenbaitek aztertu dute, 

R. GARZIA eta K. ARREGI-k jakineko inguru batekoa: “Hikako aditz-joko alokutiboa Markina aldeko 

subeuskalkian” 357 ; forma batu gisako proposamena egin du E. BARRUTIA-k: Hitanoaren proposamena 

bizkaieraz 358 ; I. GAMINDE-k ere landu du hori: “Bizkaiko Aditz Trinkoen Alokutiboak” 359 . Beste lan 

batzuk: GAMINDE, I.: “Ezezko nominalizazioak bizkaieraz” 360 . Egileak berak agertzen digu lanaren nondik 

norakoa 361 : “Artikuluska honetan Bizkaieraren eremuan ezezko nominalizazioetan “ez” adberbioaren 

kokaguneaz ihardungo dugu; hala nola, berau ager dakigukeen kokagune desberdinen hedadura 

geografikoaz ere”, aurreikusita duen arren 362 “Beste kasu askotan jazotzen dan legez, hemen ere Gernikako 

itsasadarretik hasita Bizkaia goitik behera erdibitzen duen isoglosa berriro agertzen” dela. Bada, 

Bizkaieraren eremu horretan, Gipuzkoan egiten dena ere aztertu du eta Eibar ere barne sartzen du, 

“Bergarako barietatea” 363 barrena. Lanaren emaitza, bizkaieraren barruko isoglosak ezartzea izan da; 

horretarako erabili duen langaia herriz herri adierazita dakarkigu. Lanaren gibelean, atal garrantzitsuarekin 

bukatzen du, lekukoen aipamenarekin hain zuzen ere; baina, hemen hutsune bat egin du egileak, eta 

Eibarkoa ez du adierazi... 364 IRIGOIEN, A.: “Ahal izaitea eta ezin izaitea nola adierazi izan diren euskaraz 

mendebaldean” 365 : Refranes y Sentencias, Moguel-en hainbat lan, F. Bartolome, Olaetxea-ren Dotrina eta 

Leizarraga-ren lana aztertzen ditu; IRIGOYEN, A.: “Bizkaiko aditzaren erabileraz oharrak” 366 . ELORDUI, 

A.: “Hegomendebaldeko bizkaieraren aditz egituraren aldaketa-bilakabidea eta hizkuntz desagerpena” 367 . 

4.2.3.2.3.3. Gramatika zatiak: sintaktikoa 

Talde batek jardun zuen Bizkaierazko joskera 368 liburua osatu eta argitaratzeko lan egiten. 

Izenburua piskat guzurtia izan daiteke, asmo nagusia ez baita joskera bere zabalean erakustea, deklinabideaz 

eta aditzaz erabaki eta kaleratutako idaztarauei jarraipena ematea baino 369 . 

354 

Ibid. 

355 

Lan honen ekarri nagusia Eibarko aditzaz lehenago argitaratu eta landutakoa aztertu egin zuela da, R.M. Azkue-k bere 

Morfología Vasca egiteko erabili zuen eskuizkribua barne, edo Erizkizundi irukoitza-ko Eibarko erantzunen koadernoa... Pena da 

indikatiboa landu izatea bakarrik. 

356 

(2001). 

357 

(1981). 

358 

(1987, separata). 

359 

(1988, 181-240). 

360 

(1990, 85-97). 

361 


362 


363 


364 


365 

Artikulu argitaragabea. 

366 

(1983). 

367 

(1996, 713-751). 

368 

A. AREJITA, et alii (1989). 

369 

Ikus ortografiaren atalean, 1983. urteko Bizkaieraren idatzizko arauak. Deklinabidea eta aditza liburuaz dioguna. 

51

52 

Gai zehatzagoak jorratzen duten lanak ere badira, I. Gaminde-k eginikoak adibidez: “Bizkaieraren 

esaldi denborazkoez” 370 , “Esaldi kausalak Bizkaian” 371 . 

4.2.3.2.4. Gramatika zatiak: lexikoa; hiztegiak; toponimia 

Hiztegiak, hitz bilduma formakoak izan daitezke, jakineko gaien ingurukoak. Hemen adibide 

batzuk: J. GOROSTIAGA: Vocabulario del Refranero vizcaíno de 1596 372 ; R. LARRAÑAGA: “Relación 

de algunas palabras euskericas habituales en Soraluze-Placencia de las Armas” 373 ; A. SARASUA: Deba 

Ibarreko, Lea-Artibaiko eta inguruetako Txori-izenen bilduma 374 . 

Toponimia-antroponimia ere landua izan da, batez ere iragan mendeetakoa. Lan batzuen aipamena 

jarriko dugu: J. ENRÍQUEZ: Foguera-vecindario de las villas de Vizcaya de 1511 375 ; A. IRIGOYEN, E. 

OLASOLO: Nombres de familia y oicónimos en las fogueraciones de Bizkaia de los siglos XVII y 

XVIII 376 ; J. KEREXETA: Fogueraciones de Bizkaia del siglo XVIII 377 . 

Deba arro inguruan lagun artean erabiltzen diren berbak, esaerak eta abar jaso ditu A. 

TELLERIA-k Berbeta Berua liburuan 378 . Bailaratik kanpo ere, edonon erabiltzeko iradokitzen du egileak. 

4.2.3.2.5. Hizkuntza geografia 

Euskal hizkuntza geografiaz esan dugunaz gain, bereziki bizkaieraren eremua aztertzen duen lan 

bat bada, G. Aurrekoetxea-rena: Bizkaieraren egituraketa geolinguistikoa 379 , metodo dialektometrikoz 

egina. Eibarrek lan horretan duen kodea H303 da. 

4.2.3.2.6. Soziolinguistika 

Euskal dialektologiaren atalean egin da euskal soziolinguistikaren aurkezpen xume bat. Han jorratu 

ez den jarreren ikuspegitik heldu dio A. NARBAIZA-k Eibarko euskara: gutxiespenaren historia saioari 380 . 

Egileak argitzen du zein duen oraingo xedea: “Lanaren helburua Eibarko euskerak -mende honetan zehar 

uste dut eta ez aurrerago- izan duen gutxiespena -edo txarrespena nahi bada- aztertzea litzateke. Gutxiespen 

hori bizkaierak nolabait izan duenaren, eta egun ere duenaren (¿) barruan kokatuko genuke Eibarkerarekiko 

areagotua, gure ustez. (...). Hurrengo itauna Eibarko euskara mordoilo omen denaren oihartzuna nondik 

etorri den galdetzea litzateke. Eta zergatik. Nork edo nortzuek bultzatu zuten. (...) Jarraian gipuzkeraren eta 

bizkaieraren arteko harremanei gainbegiratu bat emango diegu, eta, ondoren, XX. mende honetan 

eibarkeraren inguruan esan direnak papereratuko” 381 . 

370 (1992c, 405-430). 

371 (1992d, 183-194). 

372 (1953). 

373 (1995, 35-42). 

374 Argitaratu bakoa. 

375 (1997). 

376 (1998). 

377 (1992). 

378 (2003). 

379 (1995). 

380 (1998). INTERNET-en on-line aurki dezake nahi duenak: www.eibar.org.materixala helbidean. Liburuaren lehen zirriborroa hauxe 

izan zen: Bizkaieraren gutxiespena. Eibarkeraren topikoa (1995?, argitaratu gabea); Eibarko Udalari esker lortu dugu. 

381 Aip. lib., 12-13.

4.2.3.2.7. Didaktika 

Euskara eskolan nahiz bestela erakusterakoan bizkaierak aspalditik izan du nork aztertu atal hori, 

bai egile zaharrek, bai oraingoek ere. Labayru Ikastegian adibidez, horixe da euren zereginetariko bat 382 . 

Hor, gainera, eskura daude argitaratu gabeko multikopiaz zabaldutako lanen erreferentzia “bibliografiko” 

mordoa, eta argitaratutakoena ere bai 383 . Bestalde, Eusko Jaurlaritzak 1982. urtean bizkaierak irakaskuntzan 

beharko lukeen lekua eta hori lortzeko orientabideak ezarri zituen: harrezkero etorri dira Instituzio horren 

babespean eginiko lan batzuk 384 . 

Gaurkoek aitzindariak badituzke, jakina. Irakurtzen ikasteko S. Arana Goiri-k egin zuen saio bat 

Umiaren lenengo aizkidia: Bizkaiko euzkeraz irakurtzen ikasteko 385 eta beranduago F. Iturrioz-ek ere bai: 

Txomiñ-ikasle: euzko-umiei irakurtzen erakusteko lenengo idaztia. Bizkaieraz 386 . Bizkaiko euskara 

irakasteko R.M. Azkue-k ere ahalegina egin zuen: Método práctico para aprender el euskera bizkaino y 

gipuzkoano 387 ; liburu lagungarri eta guzti: Clave de temas: complemento del método práctico para 

aprender el euskera bizkaino y gipuzkoano 388 . F. Belausteguigoitia-k ere landu zuen arlo hori: Euzkerazko 

ikasbide erraza: (bizkayeraz) = Método fácil para aprender el euzkera: (dialecto bizkaino) 389 . Aipatu 

dugu P. Zamarripa-k egin zuen Manual del vascófilo: libro de modismos, onomatopeyas, elipsis, uso 

distinto de la S y la Z y otras cosas que conviene saber para hablar y escribir bien en vascuence 

vizcaíno 390 : ez dakigu gramatika soiltzat jo ala didaktikako metodo liburutzat jo, bietatik du zerbait. 

Oraintsuago J. Villegas-ek eta J. Kerexeta-k ere egin zuten saio bat: Nire biotza: método fácil para el 

aprendizaje del euskera bizkaino 391 . 

Guregandik hurrago izan dira saio batzuk aditzaren inguruan: J. Intxausti-renak kasu baterako: 

Euskal-aditza: gipuzko-bizkaierak: paradigmas verbales y método racional para su estudio 392 ; eta Las 7 

lecciones del Euskal-aditza 393 . J.M. Irazola-k ere horretan jardun du Euskal aditza bizkaiera eta batua 

osatzerakoan 394 . Lan hori J.Mª. Pitarke-k erabili zuen berea egiteko: Aditz IV: aditz komparatua 395 . 

Irratiaren bitartez euskara irakatsi-ikasteko ere egin dituzte ahaleginak, J. Oñatibia-k esate 

baterako: Método de euskera radiofónico = Euskera irrati bidez: bizkaiera 396 . 

4.2.3.2.8. Ortografiarako eta idatzizko erregistrorako normalizazio lanak 

Gai hau lantzea ere ez da gaur egungo berrikuntza 397 : S. Arana Goiri-k landua zuen jada 398 . 

Guregandik hurreragoko ikuspegiz egin zuten A. Arejita-k eta beste batzuek Bizkaieraren idatzizko arauak. 

382 

(1996). 

383 

Guk ez ditugu berriz kopiatuko hemen, ikus aip. lib., 289-291, 291-297 orrietan. 

384 

Ikus, esaterako, beherago aipatutako J.M. IRAZOLA (1985); 4.2.3.2.8. atalean ere aipatzen da A. AREJITA-ren eta besteren lana 

(1983). 

385 

(1897). 

386 

(1931). 

387 

(1896). 

388 

(1896). 

389 

(1912). 

390 

(1913). 1987. urtean facsimil berriz argitaratua. 

391 

(1978). 

392 

(1960). 

393 

(1965). 

394 

(1985). Argitalpen zabalagoa egin zuen 1987. urtean eta beste bat 1989.ean. 

395 

(1984). 

396 

(1965). Handik bi urtera (1967.ean) berriz argitaratu zuen. 

397 

Gain-gainetik egiten dute A. AREJITA-k eta bestek gai honen aurkezpena (2001, 9-10). 

53

54 

Deklinabidea eta aditza 399 . Aurretiko guztien bilduma eta ekarri berriak ditu A. Arejita-k eta bestek paratu 

duten liburua 400 , baina bereziki idatzizko “eredu jagiari itxura egonkorrago bat emoteko” 401 atondua da, 

besteak beste 402 . Bizkaiera osorako ez zati baterako baino, egin zuen proposamena J.M. Elexpuru-k: Deba 

arroko bizkaierazko herri-euskeraren idatz arauak. Eztabaidarako proposamenak 403 . Guk dakigunez, 

oraingoz inon ere argitaratu gabea da. Oinarritzat, L.L. Bonaparte-ren jadanik klasikoa den euskalkien 

sailkapenari eusten dio, preseski Bergarakoa eta Salinaskoa ekarriz bere proposamen-azterlan honetara; 

horrenbestez, Eibar ere jokoan sartzen da. Helburua berriz, hauxe du: “Ez dugu Deba Arroko euskara baturik 

nahi. Herri bakoitzak bere euskara mantentzea eta lantzea litzateke helburua” (1 or.); eta lana garatuz daraman 

heinean, azterketa linguistikoa berak hobesten duen ortografia ereduari aplikatzen dio (zenbait alderdi 

soziolinguistiko ere agertzen dira nahastean). Bide batez, bere iritzi pertsonalak azaltzen ditu 404 . 

Debagoienako talde batek ere egin zuen ortografia arauen gaineko liburuxka euren ingururako baina ez dugu 

aurkitu horren erreferentzia bibliografikoa. Eibarkoek beste hainbeste egin dute, baina Eibarrerako bereziki: 

Eibarreraz idazteko oiñarrizko erizpidiak 405 . Deba arroko Badihardugu Euskera Alkartiak ere prestatu ditu 

herri hizkeran idazteko irizpideak, batez ere Deba Ibarrera mugatuta, edonorako irizpide orokorrak aurkeztu 

nahirik 406 . 

4.3. Emaitza literarioak, bizkaieraz idatzitakoak, “in dialect” 

Ez ditugu bizkaieraz idatzitako testuak, dokumentuak, liburuak, ahozko dokumentuak eta abar 

aipatuko, horrek bestelako ikerketa eskatuko lukeelakoan, baina ikuspegi kritikoz emaitza horri zenbait 

hurbildu zaionez gero, egile batzuen azterketa edo/eta edizio kritikoak aipatuko ditugu erakusgarri soil 

gisa: J.A. Lakarra-k prestatu zuen Refranes y Sentencias... 407 edizio kritikoko liburuan datu interesgarri 

asko daude. Bestalde, ezaugarri gramatikalak ez ditu jorratzen, baina Mogeldarren, Astarloatarren eta Frai B. 

Santa Teresa-ren lanei hurbildu nahi zaizkienak X. Altzibar-en Bizkaierako idazle klasikoak: Mogeldarrak, 

Astarloatarrak, Frai Bartolome: Nortasuna, Idazlanak, Grafiak 408 liburura jotea ezinbesteko izango du. 

Mogeldar baten lana (Juan Antoniorena hain zuzen ere) ikuspegi linguistikoz zehatzago ezagutzeko, A. 

Arejita-ren tesia erabil dezake interesdunak 409 . Alderdi literario mugatuaz du izenburua baina generoen 

arteko “gatazka” erakusten digu besteak beste A. Toledo-k Euskal elaberriaren sorrera liburuan 410 . 

5. EIBARKO EUSKARAREN AZTERKETAREN EGUNGO EGOERA 

398 

(1896). 

399 

(1983). Ez dira arau soilak: deskribapen modukoa eginez, “bizkaierako eredu batu” gisakoa lortu nahi izan dutela dirudi. Handik 

bi urtera berriz argitaratu zuten (1985). 

400 

(2001). 

401 

Aip. lib., 9. 

402 

INTERNET-en ere aurki daiteke gai horretaz informazioa: www.sustatu.com helbidean hainbat lotura daude “Bizkaieraz idazteko 

arauak sarean” atalean. 

403 (1991). 

404 Guk alde asko onartu egiten ditugu baina ez gaude hemen ideologiatan eta jarreretan sartzeko. 

405 (1997). 

406 K. ZUAZO, BADIHARDUGU EUSKERA ALKARTIA (2002). Liburuaren lehenengo atala eta bigarrenaren aurkezpena 

(“Liburuaren edukiaz” (aip. lib., 56-57)) nahikoa subjektiboak dira, eta hainbat ikuspegi eta jarrera diskutigarriak ere bai. Ortografiako 

irizpide orokorrez gain, morfosintaxia eta alderdi lexikoa ere aurkezten da. 

407 (1996). 

408 (1992). 

409 (1994). 

410 (1989).

5.1. Eibarko hizkuntzaz kanpoko ezaugarri orokorrak: aurkezpena 

5.1.1. Datu geografikoak eta komunikazioak 

Gaur egun Eibar Gipuzkoako Lurralde Historikoan dago, berorren mendebaldean kokatuta; Deba 

Beheko 411 eskualdeko burua da. Justizia aldetik Bergarako Barrutiaren menpe egondakoa da. 

Kokapen geografikoa koordenadetan hauxe da: latitudea 43º 11' N, longitudea 2º 28’ W: 

“Geografoek, gure herria, Eskualde Eurosibariarreko Probintzia Kantabro-Atlantikoan sartu dute” (A. 

SARASUA, 1996, 18). 

Eibarko zabalera 22 km 2 ingurukoa da, eta azal horretan Urko mendia da altuena ipar aldetik, ia 

800 metrokoa baita; bere ondoan Kalamua, Akondia eta Arrate mendiak ditu. Hego aldetik, Galdaramiño, 

Egoarbitza eta Illordo mendiak daude. Bien bitartean Ego errekak egindako sakon unean zabaldu eta luzatu 

da Eibar; eta industriaren puruan hazi dena, mendiari lurra jaten izan da: huriko toponimian, nekazari 

munduko jatorria duten asko daude, dela baserri izenetik datozelako, dela lehen solo, zelai edo baso 

izandakoetatik datozelako. 

Klima inguru osokoa 412 modukoa, ozeanikoa, atlantikoa: euritsua; muturreko tenperaturarik barik 

arrunki. 

Egitura geografikoari dagokionez, litologia aldetik kare-harriak eta lapitzak daude: hortik harrobiak 

ugari izatea (gaur bat ere erabiltzen ez den arren); su-mendizko lurrak daude ipar-sortaldean, Arrate 

inguruan eta hiri barruko zati baten. “Areta” baserriaren izenak izan dezake ezaugarri horiekin zerikusirik, 

adibidez, edo “Aretape” soloaren izenak, baina ez gara hemen etimologiatan hasiko. 

Eibarko erreka nagusia sartalde-sortalde norabidearekin doan Ego erreka da: Bizkai aldetik dator 

eta Maltzagan Deba ibaiarekin bat egiten du. Ego errekara erreka txikiagoak doaz: Matsaria, Ubitxa eta Ibur 

errekak esate baterako (hauetara ere badoaz errekatxo txikiak, baina neguan batez ere edo euri ufala egiten 

duenean). Bestalde, Aginaga auzoan jaiotzen dira Artibai errekara doazen Urko eta Aginaga errekak. 

Jatorrizko landaretza klima atlantikoak baldintzatzen edo errazten duena da: haritza zan antzina 

ugarien, gaztainak, pagoak, sagastiak eta lizarrarekin batera; mendian, ota, ira eta txilarra egon izan da beti. 

Toponimian laga dute arrastoa 413 . Gaur, basoen itxura aldatuta dago eta pinu beltza da nagusi baina ez 

bakar 414 . 

Mugak: ipar aldetik ekialderuntz, Markinarekin eta Elgoibarrekin; ekialdetik hego alderuntz, 

Soraluzerekin eta Bergararekin; hego aldetik mendebalderuntz-iparralderuntz Elgetarekin, Zaldibarrekin, 

Ermuarekin eta Mallabiarekin; Eibar zortzi herriren tartean dago, beraz. 

Baserri auzoak, baserritarren nahiz kaletarren ikuspegiz bost dira: Aginaga, Arrate, Gorosta, 

Kinarraga-Otaola eta Mandiola; eta “kalea” ingurua. Baina Udaleko administrazioaren ikuspegiz lau 

entitatetan biltzen da Eibar osoa: Aginaga, Arrate, Eibar eta Maltzaga. Eibar entitatean inguru urbanoaz gain 

411 Gaur egun “Debabarrena” izena ere erabiltzen da. 

412 Kostaruntz, Mendaro inguruan eguraldi aldaketak sarri izaten dira; barruko alderuntz, Ermuan, Elgetan, Elorrion, Bergaran 

adibidez, bi edo hiru gradu zentigradoren aldea izaten da tenperatura aldetik (neguan gehiago nabarmentzen da ezaugarri hori: izozte 

handiagoak, elur gehiago...). 

413 Ikus J. SAN MARTIN-en toponimia liburua (2000). 

414 Ikus oso zehatz azalduta Eibarko geografiazko hainbat ezaugarri eta euren bilakaera A. SARASUA-ren lanean (1996, 18-23). 

55

56 

Gorosta, Mandiola eta Otaola auzoak sartzen dira; Maltzaga entitatea berriz “corresponde al termino [sic] de 

Maltzaga con la casa Etxenagusia” (EIBARKO UDALA, 1996-VI-19). Instituzioetako erroldetan berriz, 

Eibar-Amaña, Eibar-Azitain, Eibar-Azitain landa eremua, Eibar-Erdialdea, Eibar-Ipurua, Eibar-Legarre, 

Eibar-Urki eta Eibar-Urkizu bereizten dute. 

Komunikazioak: gaur egun bizi garen “informazio eta komunikazioaren gizarte” honetan ez dakigu 

nondik jo, INTERNET helbideak jarri, ala ohiturari jarraiki bideak eta trenbideak aipatu. Ermua eta 

Elgoibarrekin, N-634 errepide nagusiarekin lotzen da; Markina eta Elgetarekin, bide lokalen bitartez. A-8 

autopistak Azitainen du sarrera, Bilborako nahiz Donostiarako; laister, ziurrenik sarrera Azitainen izango 

duen autopista Gasteizeraino ere izango da Eibarren. Gutxi gorabehera leku igualtsuetara heltzen zen, baina 

bideen egitura aspaldiko denboretan bestelakoa zen: Maltzagatik Beasainera joan zitekeen, Arabako erregebide 

nagusira irten, Tolosara jo eta Frantziara ere joan ahal izateko; edo Elgoibarrera joanez gero, kostako 

bidean jarri. Elgeta-kaletik goruntz abiatuz gero Araba aldera joan zitekeen eta nahi izanez gero Riojara ere 

bai, ardoa ekartzeko besteak beste; Olarreagatik Bizkai aldera joaten zen. Aginagako San Idelfonso 

santutxua Donejakue bidearen aztarna dela dirudi, antzinako bide batena, dudarik gabe, izan ere Eibarko 

bideetatik Santiagorako ruta asko hartu zitezkeen; eta ez ditugu baserrien eta auzoen arteko oinezkoen 

bideak eta burdi-bideak, Arraterakoak eta abar aipatuko. Trenbideak Donostia eta Bilbo lotzen ditu. 

INTERNET-eko bideetan, tartean, eibartarren saio euskalduna dugu: www.eibar.org, oso-osorik euskaraz, 

eta gehiena Eibarko euskaran idatzia: Eibarko berri bilatzeko aukerakoak dira batez ere “link” eta 

“materixala online” atalak; Eibarko Udalak ere badu INTERNET orri bat, baina ez da informazio askorik 

ageri 415 : www.eibar.net. 

5.1.2. Datu demografikoak eta egoera soziolinguistikoa 

Hizkuntzaren soziologiaren aldetik datuak lortzeko iturri nagusitzat Soziolinguistika datubasea 

erabili dugu 416 . Datu horietatik euskararen erabilera, euskaldunen kopurua eta abar ardura zaigu, baina 

horien kualitateaz dena da gehien ardura zaiguna: biztanleen ama-hizkuntza, batetik 417 ; biztanleriaren 

etxeko hizkuntza zein den, bestetik; eta azken finean etxeko hizkuntzaren erabileraren tipologia azaltzen 

duena da gure ikerketarekin gehien lotzen den taula, seigarrena, izan ere, “euskaldun zahar aktiboak”, 

“euskaldun zahar aktiboak bietan” −euskaraz eta gaztelaniaz izango da, noski−, “euskaldun zahar 

pasiboak euskaraz”, “jatorrizko elebidun aktiboak euskaraz”, “jatorrizko elebidun aktiboak bietan” eta 

“jatorrizko elebidun pasiboak euskaraz” kopurutan azaltzen baitituzte, besteak beste. Euskaldun berrien 

datuak ere hortxe dira, baina horiek euskara arautuaren bidezko alfabetatze prozesuaren emaitza izango 

direla pentsa dezakegu; baliteke norbaitek euskaldun zaharren euskara bakarrik ikasi izatea eta horrela 

“euskaldun berri” bihurtzea, baina izatekotan ere, hori oso kasu gutxitan gertatuko litzateke gure ustez. 5. 

taula, hizkuntza-bilakaeraren tipologiaren datuak erakusten duena, interesgarria da euskaldun zaharren 

datuak dituelako. 

415 

Udalak web orri berria atera du martxoan: www.egoibarra.com. Hainbat informazio on-line eskura daiteke, baita euskarazko 

grabaketa zatitxoak ere. 

416 

On-line jarri dute denon eskura www.euskadi.net INTERNET helbidean. Guk handik hartu ditugu datuak. 

417 

Nolanahi ere, kopuruak aztertzerakoan konturatu gara zerbait ez dagoela ondo. Eibar guztiko datuak ez dira biztanleria 

guztiarenak, eta auzoka aztertuz gero, Azitainen adibidez 20.000 lagun baino gehiago bizi direla dirudi, egia ez den arren, noski.

Deba Beheko datuak ere kontsultatu ditugu Eibarko datuak eskualdekoekin alderatu ahal izateko, 

zela edo halako batasun linguistikoa ere baduenez azpieuskalki aldetik. Gipuzkoako eta Bizkaiko datuak 

ere begiratu ditugu, izan ere, edozein lurraldetako datuak ikusita ere, bizkaierazko euskaldun zaharrak ez 

daude Gipuzkoako lurralde administratibo osoan, ezta Bizkaikoan ere; beraz, berdin samar joten du bata 

begiratu ala bestea. Euskal Autonomi Erkidegoko datuak ere kontuan hartu beharrekoak dira ikuspegi 

orokorra lortze aldera. Eibarko auzo guztietako datuak begiratu ditugu, eta adinari dagokionez, 20 urtetik 

gorakoenak interesatzen zaizkigu, gure lekukoen profilaren muga adin horretatik gorakoa delako. 

Gehien erabili dugun errolda 1996. urtekoa da, jakina, 1991. urtekoa 418 eta taula batzuetarako 

1986.ekoa ere eskura izan arren. Urte horretan ekin genion gure tesiaren mamia lantzen, eta bidezkoa 

iruditu zaigu kontuan hartutako datu guztiak urte horretakoak izatea, beste urteetakoak izatea lagungarri 

gerta daitekeen arren. 

Hemen oinarrizko datu gordin batzuk: 

♦1. Taula: Biztanleria 1996 

Zenbaki absolutuak 

Biztanleria - Gizonezkoak -Emakumezkoa 

Biztanleria -Biztanleria 

-Biztanleria 

-Biztanleria 

- Biztanleria - 

Guztira Guztira k - Guztira 20tik 24ra 25etik 29ra 30etik 34ra 35etik 39ra 40tik 44ra 

Eibar 30314 14854 15460 2428 2247 2196 2286 2117 

Biztanleria 

45etik 49ra 

- Biztanleria 

50etik 54ra 

-Biztanleria 

55etik 59ra 

- Biztanleria 

60tik 64ra 

-Biztanleria 

65etik 69ra 

-Biztanleria 

70etik 74ra 

-Biztanleria 

75etik 79ra 

-Biztanleria 

80tik 84ra 

Biztanleria - 

- 

85 edo 

gehiago 

2109 1871 1673 2078 1959 1561 973 680 507 

% 

Biztanleria - Gizonezkoak -Emakumezkoa 

Biztanleria -Biztanleria 

-Biztanleria 

-Biztanleria 

- Biztanleria - 

Guztira Guztira k - Guztira 20tik 24ra 25etik 29ra 30etik 34ra 35etik 39ra 40tik 44ra 

Eibar 100 100 100 8.01 7.41 7.24 7.54 6.98 

Biztanleria 

45etik 49ra 

- Biztanleria 

50etik 54ra 

-Biztanleria 

55etik 59ra 

- Biztanleria 

60tik 64ra 

-Biztanleria 

65etik 69ra 

-Biztanleria 

70etik 74ra 

-Biztanleria 

75etik 79ra 

-Biztanleria 

80tik 84ra 

Biztanleria - 

- 

85 edo 

gehiago 

6.96 6.17 5.52 6.85 6.46 5.15 3.21 2.24 1.67 

♦2. Taula: Hizkuntza-gaitasuna(>=5 urte) 1981-1986-1996 


1981 - 

1986 - 

1991 - 

1996 - 

1981 -1981 

- 1986 -1986 

– 1991 -1991 

- 1996 -1996 

- 

Erdaldun 

Erdaldun 

Erdaldun 

Erdaldun 

Euskald Elebidun 




Elebakarra 

Elebakarra 

Elebakarra 

Elebakarra 

unak Hartzaileak unak Hartzaileak unak Hartzaileak unak Hartzaileak 

k 

k 

k 

k 

Eibar - guztira 13144 6576 14768 14517 4242 14154 14601 3882 12704 14565 3704 11072 

% 

1981 - 

1986 - 

1991 - 

1996 - 

1981 -1981 

- 1986 -1986 

- 1991 -1991 

- 1996 -1996 

- 

Erdaldun 

Erdaldun 

Erdaldun 

Erdaldun 





Elebakarra 

Elebakarra 

Elebakarra 

Elebakarra 

unak Hartzaileak unak Hartzaileak unak Hartzaileak unak Hartzaileak 

k 

k 

k 

k 

Eibar - guztira 38.11 19.07 42.82 44.11 12.89 43 46.82 12.45 40.73 49.64 12.62 37.74 

418 Ez dugu ahaztu behar Eibarko Udalak 1996. urtean kaleratu zuela gai honi eskainitako liburu osoa: J. AZKARRAGA, F. 

MUNIOZGUREN (1996). Erabili zituzten datuak, besteak beste, 1981. 1986. eta 1991. urteko inkestetakoak izan ziren (HABE-koak ere 

bai, eta SIADECO-ren laguntza ere izan zuten). Helburuetariko bat euskararen berreskurapen-prozesuaren faktore eragileen azken 

urteetako bilakaera erakustea zen: horretarako hizkuntza gaitasuna aztertu zuten adinaren, sexuaren eta eskolaren arabera; amahizkuntzaren 

bilakaera ere aztertu zuten transmisioarekin lotuta eta hizkuntza gaitasunarekin lotuta; euskararen erabilera ere landu zuten 

belaunaldika eta erabilera horren funtzioka. Eusko Jaurlaritzako inkestetan aurkitu ez ditugun eskolako matrikula datuak ere azaldu 

zituzten lan horretan, baita Eibarko euskaltegietako euskalduntze-alfabetatze emaitzak ere. 

57

58 

♦3. taula. Hizkuntza-bilakaeraren tipologia 


1996 

Euskaldun 

zaharrak 

– 

1996 

1996 - Jatorrizko 

Euskaldun 

elebidunak 

berriak 

– 

1996 

1996 - Partzialki 1996 - Partzialki 1996 - Guztiz 

Erdaldun 

euskaldun berriak erdaldunduak erdaldunduak 

zaharrak 

- 

Eibar - guztira (>=20 

9146 

urte) 

643 1017 2015 1186 271 10407 

% 

1996 

Euskaldun 

zaharrak 

- 

1996 

1996 - Jatorrizko 

Euskaldun 

elebidunak 

berriak 

– 

1996 

1996 - Partzialki 1996 - Partzialki 1996 - Guztiz 

Erdaldun 

euskaldun berriak erdaldunduak erdaldunduak 

zaharrak 

- 

Eibar - guztira (>=20 

40,97 

urte) 

2,34 3,52 6,87 4,21 0,99 41,07 

♦4. taula. Etxeko hizkuntzaren erabileraren tipologia 


1996 - 

1996 -1996 

-1996 

- 

1996 -1996 

- 1996 -1996 

-1996 

-1996 

- 

1996 -1996 

- 

1996 -1996 

-1996 

- 

Euskal 

Jatorrizk Jatorrizk Jatorrizk 

Partzialki Partzialki Partzialki Partzialki Partzialki Partzialki 

Euskald Euskald 

Euskadu Euskald Euskald 

dun 

o o o 

euskaldun euskaldun euskaldun erdaldunderdaldun 

erdaldund 

un zahar un zahar 

n berri un berri un berri 

zahar 

elebidun elebidun elebidun 

berri berri berri u du u 

aktiboak pasiboak 

aktiboak aktiboak pasiboak 

aktiboa 


aktiboak aktiboak pasiboak aktiboak aktiboak pasiboak 

bietan euskaraz 

euskarazbietan 

euskaraz 

k 

euskaraz bietan euskaraz 

euskaraz bietan euskaraz euskaraz bietan euskaraz 

Eibar - 

guztira 

(>=20 

urte) 

4282 3268 1596 51 361 231 60 197 760 0 202 1813 0 399 787 

% 

1996 - 

1996 -1996 

-1996 

- 

1996 -1996 

- 1996 -1996 

-1996 

-1996 

- 

1996 -1996 

- 

1996 -1996 

-1996 

- 

Euskal 

Jatorrizk Jatorrizk Jatorrizk 

Partzialki Partzialki Partzialki Partzialki Partzialki Partzialki 

Euskald Euskald 

Euskadu Euskald Euskald 

dun 

o o o 

euskaldun euskaldun euskaldun erdaldunderdaldun 

erdaldund 

un zahar un zahar 

n berri un berri un berri 

zahar 

elebidun elebidun elebidun 

berri berri berri u du u 

aktiboak pasiboak 


aktiboa 


aktiboak aktiboak pasiboak aktiboak aktiboak pasiboak 

bietan euskaraz 

euskarazbietan 

euskaraz 

k 

euskaraz bietan euskaraz 

euskaraz bietan euskaraz euskaraz bietan euskaraz 

Eibar - 

85 edo33,47 

25,18 11,65 0,34 2,24 1,39 0,38 1,26 4,31 0 1,33 10,68 0 2,59 5,11 

gehiago 

5.1.3. Datu sozio-ekonomikoak eta historikoak 

5.1.3.1. Datu sozio-ekonomikoak 

Eibartarren gaur egungo kanpo-bizimoduari dagozkion datu gordinak, landu gabeak, Adierazle 

sozio-ekonomikoak >> azken egoera. EIBAR – Balio absolutu eta erlatiboak eta balio erlatiboen 

konparazio taula. >> Bilakaera, Instituzioek on-line jarri dituzte eta zuzenean kontsulta daitezke bide 

horretatik 419 ; 1996-2000. urtekoak interesatzen zaizkigu guri batez ere. 

Gure lekukoen ezaugarriak orokorrean kokatzeko balio digute taula horiek. Ikasketei dagokienez, 

1996. urtean 10 urtetik gorako 28.230 lagun bizi ziren Eibarren; horietatik 201 alfabetatugabeak ziren. 

Irakurtzen eta idazten orokorrean jakitea bada alfabetatua izatea, gure lekukorik −lekuko nagusiak 

behintzat− ez da multzo horretan sartzen. Gure lekukoren bat ikasketarik gabekoen artean egon liteke 

(Eibarren 2.055 lagun zeuden 1996. urtean ikasketarik egin bakoak), baina gehienak “eskolaurreko” 

ikasketak eginak dituzte. Gogoan izan behar da bai kalean bai baserrietan, auzoetako eskola publikoak 

419 INTERNET-eko helbide honetan daude datuak: www.udalgida.net.

izan direla Eibarren aspalditik. Eskola pribatuak ere joan berri den XX. mendearen lehen laurden 

inguruan hasi ziren irakasten Eibarren. Eibarko 13.963 lagunek zuten eskolaurreko ikasketa maila hori 

1996. urtean, %49,5ak. Bi lekuko erabili ditugu galdekizun nagusia erantzuteko ikasketa teknikoak eta 

goi mailakoak eginikoak, euskaraz ongi alfabetatuak. 

5.1.3.2. Datu historikoak 420 

Euskal dialektologiaren atalean ezarri da gure arbasoen leinu eta euskalkiaren arteko nolabaiteko 

harremana (karistioak bizkaiera edo mendebaldeko aldakia berba egiten); Elizak banaketa hori onartu eta 

berak ere erabili zuela ere azaldu da han. Erresumen arteko gudetan Eibarren bazen Nafarroako 

erresumari lotzen zitzaion familia bat, Unzuetatarrena 421 . Nafarroaren eta Gaztelaren arteko gudetan Eibar 

“Markina” zatia zen, “Markina de Suso” hain zuzen, ez batena ez bestearena, 1200. urtean Gaztelako 

Alfonso VIII.a erregeak Araba, Gipuzkoa eta Eibar parte zen “marka” eskuratu zuen arte. Erregeak ez 

eze, edo erregeek baino gehiago, ahaide nagusiek agintzen zuten inguru guztian. 

Lur oso aldapatsuak izanda eta erreka erdian, Erdi Arora arte (eta batzuek gaur egun arte) 

mendiko “bailaretan 422 “ artzaintzan eta lurra lantzen zihardutenek piskaka beheruntz jo zuten nolabaiteko 

industriaren eraikuntza hasteko (XII-XIII. mendean gertatuko zen hori). Bizimodu hori egonkortu ahala 

ferroiek euren eskubideen alde egiten hasi ziren, eta foru bereziak lortzen ere bai. Eliza katolikoa noizbait 

jarriko zen nagusi giza talde hartan, eta San Andres parrokiaren inguruan hiribildua eratu zuen Gaztelako 

erregeak 1346. urtean, inguruko beste herri askoren moduan jakina: “Villanueva de San Andres” izena 423 

jarri zion, baina bertokoek beti izen zaharrari eutsi izan diote itxuraz. Baina Elizaz datu bitxi bat eman 

behar dugu; arestian aipatutako Unzuetatarrek Zenarruzan zuten eliza nagusia 424 eta hilobia, eta gaur egun 

ere han dago XVI. mendeko hilarria. Aginagako lekukoek erakutsi digutenez (nme2-k hain zuzen) ondo 

ezagutzen dute Zenarruzarako anda-bidia, orain zelai direnetan zehar eta ez oraingo bide berritik. 

Harrezkero, armagintza nagusitu zen Eibarko “kalean”, beti ere Soraluzeko Erregeren Arma Fabrikaren 

inguruan: aspaldikoa da beraz etorkinen gaia Eibarko inguru urbanoan. Etorri, eta joan ere bai: Eibartik 

420 Eibarrek historian izan duen bilakaera ezagutzeko eta ulertzeko kontsulta daitekeen bibliografia zerrenda oso luzea eta aberatsa 

da, baina ez dugu hemen ezarriko −ez baita tesiaren hizkuntza gai nagusiarekin lotzen bibliografia orokorrean ezartzeko ere−. 

421 Ezaguna da Zelinos jauna XII. mendean hango alabarekin Eibarrera ezkondu zeneko datu hura. 

422 E. BARRENA-k dioenez (in E. BARRENA et alii, 1999, 31-32), “valle” zentzu zaharrean ulertuta, mendi bizkerrak (“ámbitos 

territoriales dominados topográficamente por una cadena o elevación montañosa y limitada, a grandes trazos, por cuencas 

fluviales”), eta ez orain esan gura duen mendi barreneko sakonak: hor ditugu Arrate-Balle, Gorosta-Balle, Kiñarra-Balle, Mandiola- 

Balle eta Aginaga, toponimiako froga legez. Gaur egun Deba Garaia, Deba Goiena denera arte joaten ziren eta handik etorri ere 

egiten ziren artzaiak transhumantzian. E. BARRENA-k gune zabalagoa ere ezartzen du; Markinako bailara “sería un fragmento del 

ámbito pastoril más amplio que aprovecha todo el cordal montañoso que se extiende desde Elgeamendi y Aitzgorri y avanza por las 

laderas del Amboto, Udalaitz y Urko para llegar hasta las cercanías del Arno. En este amplio ámbito desarrollarían la trashumancia 

anual aquellas lejanas sociedades del medioevo, creando un marco de relación económica y social que todavía parece recordarlo un 

documento de 1317 al señalar “la merindad de Marquina e de Vergara e de Léniz” (aip. lib., 32). Areago, tesigilearen jaiotetxera 

bere aitaren oroimenean Nafarroatik ere etortzen ziren artzaiak aldi luzeak egitera ardiekin; beraz, hor euskaldunen arteko 

komunikazio eta harremanen alor oso zabala dago ongi ikertzeko. 

423 Herriaren izena era askotara idatzi izan da: “Villanueva de San Andres; San Andres de Eynbar, Einbar, Sant Andres de Heybar, 

Heibar, Eybar, heybar, Villa de San Andrés de Eibar, Villa del Señor San Andrés de Eibar”...: ikus adibidez G. MUJICA-ren lanean 

(1990). 

424 Arestian aipatutako Zelinos jaunak Unzuetara ezkondu zenekoaz C. de Echegaray-k hauxe jasotzen du: “... el siglo XII se cuenta de 

un D. Celinos, pariente de los reyes de Navarra, que vino a desposarse con una hija del solar de Unzueta de Eibar y que quiso hacer 

ofrenda a la iglesia de Cenarruza de veinticuatro vacas preñadas para ensalzarla y honrarla” (J. SAN MARTIN, 1979a I, 249); J. R. de 

Iturriza-k −Juan Iñiguez de Ibarguen-en Corónica general Española-ko testutik− honela dakar: “y en una ocasión que se juntaron barios 

cavalleros, y entre ellos Don Celinos, pariente cercano del Rey de Navarra, que vino en casamiento a la casa de Unzueta de Eibar reedificada 

por el año 1193 hizo ofrenda á dicha Iglesia de Cenarruza de 24 bacas por ensalzarla, y adquirir honra” (J. SAN MARTIN, 

1963, 228). 

59

60 

Asturias-ko Arma Fabrikara, esaterako, langileak joaten ziren, eta eurekin euskara ere bai 425 . Baina ez zen 

hori kaleko eibartarren jardun bakarra: Isasitarrak merkatari handiak izan dira bai Euskal Herri mailan, 

bai Espainian eta baita Ameriketako bidaietan ibili zirenen artean ere, buru eta aitzindari tratante moduan 

XVI-XVII. mendean. Eibarrek gudu asko ezagutu ditu, eta borrokan egin ere bai: famatuak dira 1794. 

urteko frantsesek egin zituzten erreturak, adibidez; ondorioetariko bat agiri asko galdu izatea izan zen 426 . 

Foruak kolokan jartzearekin batera, beste gauza batzuen artean Eibarko gizarte tradizionalaren 

eta baserri munduko baloreak ere kolokan, eta gero eta gainbeherago, gaur egun arte 427 . XX. mendearen 

hasierarako martxan jarri zuten Armeria Eskola eta orduan ekin zioten gero eta gehiago artisautzari utzi 

eta mekanizismoei heltzen: lantegi asko “fabrika” bihurtu, eta orain dugun artisau ia ezara arte. 

Mendearekin batera etorri zen sozialismoa eta sindikalismoa, aurretik ziren armaginen gremioen lekuan. 

Bien bitartean 1936. urteko Espainiako zibilen arteko gudak etena egin zuen bai Eibarren eta bai 

Espainiako estatu osoan alor guztietan, eta harrezkero sortu da orain ezagutzen dugun Eibar handia: 

txikitutako, triskatutako herri guztia berriz zuzen edo oker eraiki, eta gune industrial ikaragarri bihurtu 

zen gerra ostean (armak ez eze denetatik piskat egiten; gaur egun, indar gehien duen sektorea zerbitzu 

arloa dela dirudi). Orduantxe etorri ziren etorkin gehien Eibarrera Euskal Herri osoko, Espainiako estatu 

osoko eta hortik kanpoko lekuetatik, horrek dituen ondorio guztiekin, kanpoko hizkeren presentzia gero 

eta handiagoa egiten joan baita 428 . 

Elizak aspaldiko leinuen banaketari eutsi bazion ere, denboraren joanean aldatzen joan da, 

itxuraz, egitura administratibo berriei egokituz. Hasieran (XI. mendetik aurrera ziurrenik) eta gero 

Calahorra-ko apezpikutegiko Tabirako artzapezpikutegiaren mende bazegoen, XVIII. mendeko bigarren 

erdi aldetik (1862tik) XX. mendeko erdi aldera arte Eibar Gasteizko apezpikutegikoa izan da, eta nahikoa 

berria da Gipuzkoakora lotu izatea 429 . Izan ere, gure lekukoei behin baino gehiagotan entzun diegu 

mendearen lehen erdian abade bizkaitarrak etorri zirela Eibarrera; gaur egun berriz, gehienak giputz 

jatorrikoak dira (eta horrek, gutxi-asko, euskara ereduan ere badu eraginik 430 ); Eibarko seme izandakoak 

425 

Ikus horren ondorio batzuk A. NARBAIZA-ren lanean (1998; 66-68, 87. oh., 88. oh.). 

426 

Historialari gehienek Eibarrez dihardutenean aipatzen dute gai hori: gudetan eta abar, agiri gehienak galdu egin direla, Udalekoak 

behintzat. Gaur egun badago dokumentazio zaharra artxiboan, baina Elizakoak ere hor daude, agiri pribatuetan ere bai, eta baita 

Eibartik kanpoko agiritegietan ere: Bergaran, Oñatin, Tolosan, Valladolid-en, Sevilla-n, eta abar. 

427 

Eibarko baserri guztietan, bertatik bizi direnak 58 lagun ziren bakarrik 1996. urtean: banan-banan jakin beharko litzateke diru 

iturri bakarra hori den ala etxeko beste norbaitek kanpoan egiten duen lan. 

428 

Hori azterketa polita izango litzateke, hizkeren arteko eragina zenbaterainokoa eta nolakoa izan den argitzea. Jakina, kanpoko 

herrietatik Eibarrera etortzea ez da bakarrik lan edo bizibide kontua: ezkondutakoak edo bestelakoengatik ere asko etorri dira eta 

datoz, eta horrek ere familia berriko hizkeran badu eraginik. Aginagako auzoan datu askotxo ditugu bertokoen jatorriaz: 

“DEFUNCIONES EN AGUINAGA DE EIBAR (1756-1994)” atalean (MARTÍNEZ DE MORENTIN DE GOÑI, L., 1996, 359- 

378) Aginagan hildakoen izen-abizenak dakartza, jaiotze lekua, jaiotze data eta heriotza data. Jaiotze lekua Aginaga izan ezik, 

pentsa daiteke ezkonduta joango zirela bertara, edo baserriren batera alogeran. Ez ditugu kopuru estatistikotan aztertu, baina 

zerrenda hasi 1756. urtetik eta 1994. urtera arte hildakoena da. Jaiotze lekuari erreparatuz, garbi dagoen lehen datua gehienak bertan 

jaiotakoak zirela. Kanpotik etorritakoen artean, guztira, gehienak Bizkaiko lurraldean jaiotakoak dira (91 lagun; horietatik asko XX. 

mendean hil dira, beraz, orain Aginagan bizi direnen aita eta ama, nahiz aitita eta amama lirateke), giputzak gutxiago (20 lagun, 

euretatik bost XX. mendean hilda), eta Eibarko beste lekuren baten jaiotakoak erdi-bidean (55 lagun; gehienak XVIII-XIX. 

gizaldietan hil ziren, XIX-XX. mendean “Eibarko” jende gutxi joan da Aginagara han hiltzeko). Gure ezagutza zuzenaz, ez baitugu 

beste iturririk, dakigu Aginagan bizi direnen artean, bertan jaiotakoak ez direnak gehienak Gipuzkoako Lurraldean jaiotakoak direla 

gaur egun (Elgoibar, Errezil, Itziar, Getaria...), Bizkaiko jatorrikoak ere badiren arren. 

429 

J. ELORZA-k zehatz azaltzen du Eliza antolakuntzaren gai hori, erlijioa eta administrazioa lotuz, eta hizkera ere bai bidenabar 

bada ere (2000, 149-192). 

430 

Adibidez, raz1 lekukoak “Aita Gurea” otoitza eredu bizkaitarrez esaten du; gaur egun berriz, gipuzkerako eredua dakigu 

gehienok. XVIII. mendeko F. Arrate abade eibartarrak Aginagan idatzi zuen sermoietariko baten holan dakar: “Parcatigusus guere 

sorrac gueuc parcachen dechegun lez gueure sorduneri”, eredu eibartarrez duda gabe (E. IZAGIRRE, M. LIZARRALDE, A. 

NARBAIZA, 2000, 55). A. NARBAIZA-k dioenez “Aztergai geratzen da oraindik -guk dakigula behintzat- elizaren eragina - 

apaizen izendapenaren bidez- eliztarren hizkuntz ohituretan (...). Halaber, aita Omaetxebarriaren ustetan, zertan oinarritzen den ez

ere egin du abadetza lana Eibarren, P. Zelaia-k hain zuzen ere (orain dela urte gutxi bizien artetik 

joana) 431 . 

5.1.4. Euskararen lekukotza 

Joeren, politika moduen, bizimoduaren, baloreen, kulturaren bilakaera historiko etengabe 

horretan euskarak izan du lekua, gutxi edo asko, baina zerbait bai. Legeen aldetik, euskara osoaren 

moduan, oraintsu arte ez da ofiziala izan. Eibarko euskararen muga (geografikoa, horrela dei badiezaioke) 

ez zen asko aldatuko mendeetan, bai hizlarien kopurua eta egindako euskara horren kualitatea, noski 432 . 

Azterketa sistematikoz gai hori ikertu ez dugunez zantzu bitxi batzuk aipatuko ditugu 433 . 

Adibidez, 1390. urte inguruan Ahaide Nagusien arteko borroka handiak izan ziren; Olasoko jauna zen Juan 

Lopez de Ganboa-k, bere leinuko ziren Durangoko Ybargoen-darrekin batera, Unzuetako dorrearen ingurua 

hartu zuten: ganboatarrek Bizkai aldera zabaltzea gura zuten. Butroikoak etorri ziren Unzuetakoei laguntzera: 

Gomes Gonzalez de Butron “zaharrak” hamabost urteko Gonzalo Gomes bere semea, Ochoa Peres 

de Butron anaia, eta senideak bialdu zituen borrokara. Akondia mendian egin zuten gudua eta oinaztarren 

leinukoak ziren Unzuetatarrek irabazi zuten, ganboatarren buru zen J. de Ybargoen hil egin zuten-eta. 

Azkenerako, “dexaron las calderas llenas de carne, e muchas armas, e toda artillería, e asemjilas, e tresnas” 

(J. SAN MARTIN, 1961, 383). Borroka hori zela eta, “Akondiako kantua” ezaguna egin zen: Eibarko 

euskarako testu zaharrena izan zitekeen baina ez da gorde, eta ez dago ez formaren ez benetako letraren 

berririk. Dena dela, Ibargüen-Cachopin-ek Kroniketan, hasiera jaso zuen: “Acundia lejarr (...) ga lejarbaga”. 

Sasoi hartan hain ezaguna izango zen, ez zuen pentsatu ere egingo dena jartzea merezi zuenik 434 . Hurrengo 

mendean borrokek indarrez zirauten eta 1448. urtean Arrasate erre zutenean Unzuetatarrek (Lope de 

Unzueta-k hain zuzen) ez zuten oso garbi jokatu. Ondorioak izan zituen, bai gizarte mailan 435 , bai euskal 

hizkuntzaren diakroniarako eta literaturarako, ordukoa baita “Galdu didiala Unçueta ta Vergara (...)” kantu 

hura, besteak beste (J. SAN MARTIN, 1961, 386). Beste ondorioetako batek hasieran senideen arteko 

tirabira dirudi, baina Unzuetakoak Arrasaten egin zuen iruzurraren ondorioz Gomes Gonzalez de Butron 

hildakoaren alaba arerioaren semearekin ezkontzeko arazoak izan ziren, eta alabaren ikuspegitik beste 

badu ere esaten, Eibar Kalahorrako apezpikutegian izan zen artean, ez omen zen gipuzkeraren eragina nabarmendu” (1998, 12 3. 

oh.). A. NARBAIZA-k dakusana hauxe da: “Historian zehar elizbarruti berberean egon izan dira: Eibar, Elgoibar, Aginaga auzoa 

(Eibarri dagokiona), Plazentzia, Altzola (Elgoibarren auzoa) eta Aizpilgoeta -egun Mendaro herri askearen zati- eta oraintsu arte 

Mutrikurena zena. Gaur egun Eibarko euskera zubi-euskalki den Elgoibarkeratik urrunago dago Plazentzieratik baino, bere 

kidetasuna Ermukoarekin batez ere gordetzen duela. Markinakoarekingo aldea, ostera -Etxeberritik hasita- aski nabaria da XX. 

mende hondar honetan” (1998, 12 3. oh.). Berriz ere gai horri heldutakoan XX. mendeko “gipuzkeratzea” onartzen du, baina ez du 

zehazten zein neurritan: “Eibarren XX. mendean izan diren apaizen euskalkia bizkaiera izan da, agian, nagusi, baina bere jarduera 

gipuzkerarantz jo duela esan daiteke. Gurea bezalako muga-herrietan, badirudi elizkizunak, inertzia esplikaezin bati jarraiki, 

gipuzkeraz egiten direla aspaldi honetan. Aztertu gabe dago elizgizonen joera horrek zein mailatan lagundu zuen herriaren 

gipuzkeratzean. Pentsa daiteke lexiko berri batetik ez zela pasatuko. Gipuzkeratze horrek, bestalde, ekarri bide zuen hainbat idazlek 

esaten zuten harako bizkaierazko hiztunek besterena hobeto ikastearena. Kardaberazek aipatzen duen bizkaieradunek gipuzkeraz 

egin behar hura hemen kokatu genuke” (1998, 41 50. oh.). 

431 

Ikus nola aurkezten duen J. SAN MARTIN-ek XX. mende hasierako giroaren bilakaera Eibarrera etorritako abade biren inguruan 

diharduela bi artikulutan (1990b 2, 281-288)-(1984 1, 339-347). 

432 

Ez da gure zeregina horri orain heltzea, beste lan zehatzago batek jorratu beharko luke. 

433 

Ikus E. IZAGIRRE-k, M. LIZARRALDE-k eta A. NARBAIZA-k egin zuten hurbilketa (2000, 13-18); gainera, liburuko testu 

guztiek dute halako giro aurkezpentxoa. 

434 

Aip. lib., 377-389; E. IZAGIRRE, M. LIZARRALDE, A. NARBAIZA (2000, 23-24). 

435 

Erregek ezarri zituen zigorrak, baina hori ez zaigu orain axola. 

61

62 

kanta bat sortu zen: “Verba orren verba gacia, / Verba orri nay ez daquiola valia. / Dardoac eguinarren 

vere aldia, / Olaso da ene egoteco aulquia” 436 eta ezkontza egin egin zen. 

Leinuen arteko giro feudaletik erregeen gorteetara jauzi egingo dugu, Eibartik hara joandakoak eta 

han lan egindakoak asko eta asko izan ziren-eta. Ez edonolako lanak gainera: Isasiko semea, J. de Isasi e 

Idiaquez, XVII. mendean errege-gaiaren irakaslea-hezitzailea izan zen, Baltasar Carlos printzearena. Handik 

Eibarrera bidaltzen zituen gutunetan printzearen berri ematen zuen batzuetan, eta aurkitu dugu euskararen 

gaineko bitxi bat eta horregatik hemen jarriko dugu: “gusta su alteza á ratos que se le hable en bascuence y 

cuenta en nuestra lengua algunos números muy naturalmente” (G. MUJICA, 1990, 272). Bada irakaslea 

Isasiko semea izanda, Eibarko euskara izango zen printzeak hain gustora ikasi eta egiten zuena, gortean 

euskaldun gehiago izango ziren arren, jakina. 

XVII. mende horren amaieran, Eibarren halako iskanbila gogorra sortu zen herriko bikarioari 

jarritako kopla iraingarri batzuk zirela-eta. 1685. urteko abuztuko igande baten (hilaren bostean) Miguel de 

Basterrechea-k koplak kantatu egin zituen Untzagako plazan jendearen aurrean, herriko erromerian 

bikarioaren bizitza sexuala astinduz. A. de Elzarzaga bikarioa jakinaren gainean izan zenean pleitoari ekin 

zioten. Horrek izan duen emaitza onuragarrietariko bat (ez dakigu beste ondorioek zein eragin izango zuten 

pertsonaiengan) kopla bera pleitoko dokumentuetan idatzita gelditzea izan da. Zenbait egilek liburu osoa 

atondu dute kopla horren inguruan, bai hizkuntza aldetik, bai gertaeren kokapen historiko aldetik 437 ; eta 

asmo didaktikoz azalduta ere aurki dezakegu 438 . 

XVIII. mendea herri hizkeren loratzearena izan bazen, Eibarren izan zuen eraginik ez bertan 

gramatikagile famatuak sortu zirelako, erabaki politikoen aldetik baino. 1754. urtetik 1758. urtera P. Cano 

Mucientes izan zen Gipuzkoako korrejidorea, berak herriko alkatea hautatzeko gaztelaniazko ordenantzak 

diktatu zituen eta Eibarren horiek euskaraz jarri zituzten −ez dakigu nor izan zen itzultzailea− “Ordenanza 

Municipalac Eusqueras, Elecinuetaracoz”. Ez dugu testua osorik jarriko, bibliografian erraz bilatu baitaiteke, 

baina bai zatitxo bat: 

“1.- Jaunac, en resumidas cuentas, onec esan gura dabena da, ze estteila izan inorbere atrebiduba, 

da adelantauba, elejizera, Alcateric personaric, seiña baitta espada persona onrauba, Idalgua 

Aberaza, da Erraizac daukasana, da gizon Abonauba da oficio Charric esttaucana, baita bere 

estteilla izan oficialic edo oficialeric soldau danic, Erregue maggesttariaren errejimentuban 

serbicen dabenic estta bere Idacortten da escribicen eztaquichanic eta bardin Iotten-badau, alacoric, 

izangodabela, vimilla marabidiren multia, da Iaquinda egondella” (G. MUJICA, 1990, 200, 207, 

464-466) 439 . 

XIX. mendean euskalzale eibartar batek jorratu zuen nola edo hala hizkuntzalaritza alorra: V. 

Aguirre Guisasola 440 sendagileak idatzi zuen Tentativas de reconstrucción de nuestro lenguaje natural y el 

problema de la palabra liburua; izenburuak berak ongi iradokitzen du egilearen jarrera. Gainera L.L. 

436 Aip. lib., 388. 

437 J.M. LEKUONA, J.I. LOPEZ DE LUZURIAGA, A. NARBAIZA (1992). 

438 E. IZAGIRRE, M. LIZARRALDE, A. NARBAIZA (2000, 37-43). Koplak eurak aipatutako liburuetan aurki daitezke. 

439 Ordenantzak oso-osorik, “reproducidas al pié de la letra con su defectuosísima ortografía y redacción” (aip. lib., 200) dakartzala dio 

egileak. Erreferentzia eta iruzkin gehiago E. IZAGIRRE-ren, M. LIZARRALDE-ren eta A. NARBAIZA-ren liburuan aurki daitezke 

(2000, 44-49); baita A. NARBAIZA-ren lanean ere (1998, 102-106). 

440 “José de Guisasola” ezizenarekin sinatzen zuen.

Bonaparte-rekin gutun bitarteko harremana zuen eta baita kanpoko beste hizkuntzalari batzuekin ere: denak 

erre ziren Espainiako 1936-1939. urteetako gudan 441 . 

Hizkuntzalaritzaz arduratu ez, baina sermoiak Eibarko euskaran idatzi zituen F. Arrate abadeak 

Aginagako parrokian: herri hizkeren erabilera Elizako eginkizunetan (aurretik zetorren Elizaren hizkuntza 

politikaren emaitza, noski) 442 . 

Aipatu dugu datu historiko moduan XX. mendearen hasieran hasi zela sozialismoa indarra hartzen 

Eibarren. Politiko sozialista eibartar horiek euskaraz egiten zuten bai lagun artean bai ekintza politikoetan, 

mitinetan adibidez: A. Amuategi eta T. Mendizabal dira mitinlari horietako batzuk; M. Baskaran abade 

laikoa ere euskaldun petoa zen. Sozialista zahar haiek idatzizko agiri bat utzi digute norbaitek sinistuko ez 

balu: “Caleco biarguiñac Basarricueri Elesiñuen gañian” 443 . A. NARBAIZA-k ezaugarri “bitxi” dirudikeen 

hori ezaugarri orokorra dela erakusten du baina, “Orduko eibartar haiek ezker-eskuin euskaraz egiten zuten 

besterik ez zekitelako” (1998, 83), izan ere, “Herritar haientzat euskara ez zen ideologia, berezko eta nahiezko 

tresna baizik” 444 ; sozialistek, kontserbatzaileek, foruzaleek eta denek zerabilten herriko euskara 445 . Dena dela, 

euskararen erabilera zarratua, ugaria, ez zen politikoen kontua, herriaren izaera eta jokaera zen; gogora ekar 

ditzagun XX. mende hasieran (1914. urtean) Eibarrera etorri ziren arma-merkatari alemanak, A. Thieme eta 

G. Edeler. Bertan ipini zuten euren almazena eta Eibarko bizimoduan guztiz bertako egin ziren, euskaraz ere 

ederto ikasi eta egiten omen zuten. Orduan zegoen garbizaletasuna-garbizalekeria puri-purian euskararen 

inguruan. XX. mende hasierakoa da gainera, “Forjarien kanta” ezaguna 446 . 

XX. mendearen lehen erdian euskaraz idatzi zuten eibartarren artean bi aipatu daitezke bereziki: 

R. Galdos Baertel josulagun poliglota batetik (1885-1953); eta T. Etxebarria Ibarbia sozialista bestetik 

(1887-1968). R. Galdos-ek S. Arana-k jarritako eredu garbizaleari jarraitu zion bere lan guztietan, 

hasieran gehiago eta amaieran gutxixeago. T. Etxebarria-k Eibarko euskara jatorra erabili zuen bere 

lanetan joera aranistetatik urruti: aditz laguntzaileen paradigmak eta lexikoia utzi digu hizkuntzalaritzako 

saio gisa 447 . 

XX. mendeko idazleak ere eman ditu Eibarko euskarak: A. Iturriotz Urizar (1900-1984) 448 ; eta J. 

San Martin esate baterako (1922-), hizkuntzalaritzan jantziago eta eredu normalizatuaz “kutsatuago” 

berau, Eibarko euskara jatorrean ere idatzi duen arren Zirikadak eta Eztenkadak lanak batez ere. 

M. Larramendi-rengandik abiatu eta XIX-XX. mendeetako bizkaieraren eta Eibarko euskararen 

inguruko iritzi eta inguru kultural-historikoa ezagutzeko A. NARBAIZA-ren liburua aproposa da 449 . 

Gizaldiak zehar heldu zaigun ondare historiko-kulturalaren ikuspegi etnografiko zabalean kokatzeko J. 

441 J. SAN MARTIN (1979a, 200). 

442 Erreferentziak, testua eta iruzkin gehiago bibliografian aurki daitezke: E. IZAGIRRE, M. LIZARRALDE, A. NARBAIZA (2000, 50- 

60); J. SAN MARTIN (1992)-(2001). 

443 In E. IZAGIRRE, M. LIZARRALDE, A. NARBAIZA (2000, 61-67). 

444 Aip. lib., 84. 

445 Ikus A. NARBAIZA-ren “Eibartar sozialisten euskara” atal osoa (1998, 83-87), eta datu solteak (1998, 60-65, 74 101. oh., 75-79). 

Sozialista baten euskararekiko jarrera aztertu du A. SARASUA-k (1999?, argitaratu bakoa). 

446 Ikus J. SAN MARTIN-en (1993, 89-90) liburuan kanta guztia eta azalpentxoa; bestalde, Oskorri musika taldeak abesten duelako da 

ezaguna batez ere. 

447 Idazle bi horien berri euren lanetan ez eze osterantzeko bibliografian ere aurki daiteke; guk azalpen sintetikoak darabiltzatelako 

bi erreferentzia jarriko ditugu: J. SAN MARTIN (1979a), eta E. IZAGIRRE, M. LIZARRALDE, A. NARBAIZA (2000; 97-109, 129- 

142). 

448 Ikus bere bizitzaren eta lanaren berri, eta berak idatzitako testu batzuk arestian aipatutako liburuan: E. IZAGIRRE, M. 

LIZARRALDE, A. NARBAIZA (2000; 111-128). 

449 (1998). 

63

64 

SAN MARTIN-en etnografiako liburua erabil daiteke 450 . Espainiako zibilen arteko gerratearen osteko 

gizarte giroa eta euskararekiko jarrerak Eibarren ezagutzeko I. LASPIUR-en lana oinarrizkoa da 451 . 

Idazleak, eta euskalzaleak eta ikertzaileak ere eman ditu joan berri den XX. mende horrek. Baina 

hori laister azalduko dugu; ikus horrenbestez hurrengo atala. 

5.2. Eibarko euskararen lekua euskal ikerketetan, “on dialect” 452 

Jarraian egingo dugu Eibarko hizkera aztertu duten lanen aipamena, status quaestionis gisakoa. 

Orokorrenetik zehatzeneruntz egiten dihardugun bide honetako azken muturreraino heltzen gaude eta 

lehenengotik ohar bat egin behar dugu. Begi bistan denez, “Euskal dialektologia” eta “Bizkaiera” atalak 

lantzerakoan ez gara hertsiki gai horiek jorratzen gelditu, euskara “eibartarrari” −bertokoek dioten 

moduan− zirrikitu asko zabaldu baitizkiogu. Horrek esan gura du Eibarko euskararen lekua euskalkien 

sailkapenetan ezarria dugula, adibidez, edo bizkaierazko lan orokorretako Eibarko euskararen azterketa 

eta aurkezpen txikiak ere egin ditugula (gehienak aditzaren alorreko datuak dira, azentuaz eta 

geolinguistikaz esate baterako zerbait azaldu dugun arren). Hor azaldu dena, barreiatuta bada ere, ez dugu 

hemen berriro errepikatuko. Gainera, era horrek zatikako lanak eta datuak hobeto kokatzeko eta ulertzeko 

lagundu dezake. 

Horrenbestez, atal honetan Eibarko euskararen inguruan zehazki jardun duten lanen berri ematea 

gelditzen zaigu. Ahalegina egin dugu albait erreferentzia gehien jasotzen, bai bibliografia orokorretik, bai 

Eibarko euskararen gaineko bibliografia zehatzetik, baina aurrez suposa dezakegu lan batzuk gure jakin 

guraren emaitzatik at geldituko zirela: azalduko al zaizkigu noizbait, edo hobeto esanda, azalduko al 

dizkigute guk baino begi eta adimen zorrotzagoak dituztenek. 

Nola heldu bada hain zabal 453 eta ugari diren Eibarko euskararen azterketei?: orokorrean, sailka 

antolatuta aurkeztuko ditugu orain arteko emaitzak; merezi duela uste izan dugunean iruzkina ere egin 

diegu aipamenei 454 . 

Denok dakigunez, badira nola edo hala Eibarko Euskara jorratu duten hainbat lan; ugari, egia 

esateko. Gure ustez baina, osotasunez eta zorroztasun deskriptiboz morfosintaxizko gai bati berari ez zaio 

oraindik heldu. Askok uste izango dute larregikeria dela gure esana, baina lan sistematiko deskriptibo 

huts denik ez dugu aurkitu. Orain arteko ia lan guztietan aurki dezakegu jarrera preskriptibista: “Eibarren 

horrela da, ez bestera” edo antzekoak tazitoki diotenak, eibartar jatorren ahotan dabiltzan hainbat forma 

gaitzetsiz, edo ezkutatuz. Guk ez ditugu baztertu, noski, eta lagungarri izan zaigun aldi orotan erabili 

ditugu lan horiek; baina errealitatearen isla ahalik eta zehatzena eman nahi honek erabateko “autoritate”tzat 

ez hartzeko bidean jarri gaitu. 

450 

(1993). 

451 

(1999, 11-15). 

452 

Eibarko euskara jatorrean egin eta idatzitakoak ez ditugu tesi honetan landuko, gai aski interesgarria bada ere. Hori egitea 

bestelako helburu batzuen menpe legoke. 

453 

“Zabal” diogunean gaien aniztasunari gagozkio batez ere −hain zabal eze, kalean inoiz entzun dugu Eibarko euskara beste ez 

dagoela beste hizkerarik aztertuta, ez euskaraz, ez gaztelaniaz, eta areago, ez mundu guztian ere (esaera ere bada “Eibarko txitak, 

oiloak”)−. Dena den, aztergaiari zabal eta luze heltzea besterik da. 

454 

Hizkuntza politikatik hartu dugun dikotomiatik lehenengoa jorratzen dutenaren gainean jardungo dugu: korpus-a (hizkeraren 

forma, hizlariek darabiltena) hain zuzen, eta estatus-a (hizkera horrek zein maila, erabilera, prestigio duen gizartean, hizlarien 

artean) zeharka bakarrik. Bikote hau F. Saussure-k proposatu zituenei gehi dakieke, hizkuntzaren funtsa ikutzen baitute maila biek; 

hizkuntzalaritza inmanenteak korpusa aztertuko luke, jakina.

Argitaratze datei erreparatzen badiegu liburu eta artikulu gehienak gerra ostekoak direla 

lehenengotik konturatuko gara. Gogoan izan behar da oste horretan euskararen erabilera publikoa ia 

erabat debekatuta zegoela eta berorrekin zerikusirik zuen edozer ere bai, debekuak gerra sasoian hasi 

baziren ere 455 . Horren erantzuna euskalzaleen artetik etorri zen batez ere euskararen alde lan eginez ahal 

zuenak ahal zuena ikastoletan, isilpeko batzarretan, osterantzeko elkarteetan txertaturik eta abar. Gainera, 

euskal gizartean euskara batuaren gaia indarra hartzen joan zen eta lan mordoa horretara bideratutakoak 

izan ziren. Piskaka askatasuna etorri zen mintzatzeko eta ikerketetarako, eta emaitzak ere garaikoari lotuta 

izan behar. 

Euskal Filologiako ikasketak unibertsitateetan ezartzearekin batera euskal gramatika, 

hizkuntzalaritzako kontzeptuak, metodoak, tresnak, ikuspegiak... berrizten joan dira eta hizkuntzalari ez 

diren euskalzaleek ere eurengandu dituzte maila batean edo bestean (aurretik beste Filologia batzuk 

ikasitakoek erakutsitako kontzeptuak, metodoak, lan-bideak... ezarrita zeuden, baina euskarari 

egokitutako ikerketa bereziak berriagoak dira, noski). Alde horretatik, argitaratu gabeko tesina bat aipa 

dezakegu: M. LIZARRALDE-rena, Euskera Eibarren 456 . 

Bestalde, Euskaltzaindia ofizialki onartzeaz gain, instituzioetatik hizkuntza politika lantzen hasi 

eta jarraitu da 457 . Udaletan ere ezartzen joan da, eta Eibarko Udalean ere bada Euskal Autonomi 

Erkidegoko herri gehienetan bezalako Euskara Zerbitzua. Gainera, Udalak bultzatu ditu Eibarko 

euskararen azterketa batzuk, baita argitaratu ere; egia esateko, oraingo eran Eibarko euskara aztertu duten 

liburu guztiak Udalak argitaratutakoak dira, bakarka nahiz beste instituzioren batekin elkarlanean 458 . 

Hemen jarriko dugu Udaleko berri ematen digun aipamen bat 459 , Eibarko euskararen erabilera idatziaren 

6. faseaz jarduterakoan −euskalkia “bueltatzia” ...eta kitto! aldizkariaren bitartez 460 −: 

“Eibarko herri honendako pizkunde garai modukotzat hartzen dogu hau. 80. hamarkadaren azken 

aldera udaletxera haixe freskuak heldu ziran (Fernando Muniozguren, eta Begoña Azpiri dittut 

nik goguan) eta hónekin batera proiektu eta ideia barrixak: bertako euskeria jasotzia 

(grabaketak), aisialdirako euskeriari aukeria emotia (udako eta gero urtian ziharko AISIA), 

tertulixa literarixuak egitteko asmua, Ego Ibarra taldia sortzia (eibarko [sic] kulturaren 

gordaillua), “...eta kitto!” (gaur egun gure Eibarko euskera idatzixaren eredu), e.a. Bultzakada 

haundi honekin euskalkixak aurrerapausu inportantia emon dau, kontuan izanda gehixenok 

batuaren indarra bertan ikusten gendula” 461 . 

Bide horretatik sortutako azterketa lanak ez dira, baina, beti hizkuntzalariek burututakoak, 

euskalzaleek baino. Ezer ez baino hobe da, zalantzarik ez, baina kalitatea erlatibizatu egiten du. Dena 

dela, euskalzaletasun hutsetik euskal hizkuntzalaritzaren bidean jarrita dago Eibarko euskararen ikerketa 

eta azterketa. 

5.2.1. Erreferentziako lanak, bibliografia aipamenen bildumak 

455 

J.M. TORREALDAI-ren lanean hainbat datu eta zehaztasun aurki daitezke (1998, 88-195). 

456 

(1984). 

457 

Elebitasuna bermatu eta euskara sustatzea da labur esateko politika horren norabidea. 

458 

Eibarko toponimia aztertzen duten liburu bi Euskaltzaindiaren izenean eta bere “Onomasticon vasconiae” sailean argitaratu arren 

barruko aldean daramate Udalaren aipamena, esate baterako: ZENBAITEK (1995) [“Onomasticon Vasconiae, 13”] eta J. SAN 

MARTIN (2000) [“Onomasticon Vasconiae, 21”] liburuez dihardugu hain zuzen ere. 

459 

Lehen pertsonan idazten du baina guk ez dakigu nor den subjektu hori. 

460 

E. IZAGIRRE, M. LIZARRALDE, A. NARBAIZA (2000, 159). 

461 Aip. lib., 159 2. oh. 

65

66 

Mamiari erreparatuz gero, bibliografia “kritikoa” (nolabait adierazteko) dela esan dezakegu, azken 

finean hori baita funtsean S. BASAURI-k eta J. SAN MARTIN-ek egiten dutena (oso lan xumea izan arren), 

“Eibarko euskerari buruz” artikulua 462 . Izenburua orokorra izan arren atal bi ditu: “Bere bereizkuntzak” (32 

or.) eta “Literatura lantzea” (35 or.). Hasiera baten egileek eurek eginiko azterketa dela badirudi ere, irakurri 

ahala, ia lan osoa erreferentzia bibliografikoek osatzen dutela ikus daiteke. Aipamen 463 bakoitzari halako 

iruzkintxo bat egin diote 464 . 

Hor aurki daitezkeen gaiak hauek dira besteren artean: lexikoa, morfosintaxia, berezitasunak, zenbait 

egilek egin dituzten dialektologiako sailkapenetan Eibarko hizkeraren lekua eta kokapena, diakronia, egoera 

soziolinguistikoa, geroaren aurreko jarrera; emaitza literarioak... 

Dena den, bibliografia orokorra nahiz Eibarko euskararen gainekoa argitaratutako beste lan 

gehienetan lor daiteke. Aipamen berezia egingo diogu I. LASPIUR-en Eibarrera jatorraren bidetik 

liburuari (1999a), moldatzaileek eta argitaratzaileek erantsi duten gehigarrian egile horren argitaratu 

gabeko lanen, argitaratutakoen eta “beste paper batzuk”-en berri eman dutelako 465 . 

5.2.2. Lan orokorrak 

Lanen bilduma da V. AGUIRRE-k 466 utzitako Tentativas de reconstrucción... liburua 467 . Egileak L. 

L. Bonaparte printzearekin harremanak izan zituen gutunen bidez 468 ; gainera, kanpoko hainbat hizkuntzalari 

garaikidekin izan zituen korrespondentziazko harremanak zirela medio, artxibo aberatsa osatu ahal izan zuen 

baina bere liburutegia Espainiako azkenengo gerrate zibilean suntsitu zen, eta artxiboa ere bai. 1882-1902 urte 

bitartean, hizkuntzalaritzako lanak argitaratu zituen Euskal Erria aldizkarian, euskalari legez: “Carta 

lingüística” izena hartzen zuten askotan; beste aldikako lan bilduma baten izenburua, esaterako, “De la unidad 

del verbo bascongado” edo “El secreto de la palabra revelado por el bascuence” ziren. Hala ere, gai 

orokorragoak ere landu zituen −saiakera hauen bildumarekin osatu zuen aipatu berri den liburua−. Besteak 

beste Eibarko lexikoa eta aditz formak landu zituen. 

Liburu horren balioa A. NARBAIZA-ren aipamenetik jaso dugu; horrek beste gizon famatu baten 

hitzak batu baititu: “Horregatik Unamunok arestian aipatu dugun bere liburua irakurri zuelarik honako hau 

esan omen zuen: “Su libro es a la lingüística actual, lo que la astrología de antaño fue a la astronomía de 

hoy. Lástima de ingenio mal empleado” (1998, 60). 

Tarteko lanak ere badira, J.M. ETXANIZ-ena, adibidez: “El euskera en Eibar” 469 . Hemen kokatuko 

genuke Alfa. 1920-1960 470 ere. Atal batek euskararen eta Eibarko euskeraren inguruko iritziak dakartza: 

euskalkien zatiketa ikutzen da, azaletik bada ere; eta diakroniako testuetan oinarritzen da Eibarko euskararen 

462 (1972, 32-37). 

463 Eibarko euskera handik edo hemendik aztertu duten egile nahi lanak, alegia. 

464 Eduki aldetik, ia alderik ere ez dago J. SAN MARTIN-ek (1979a) argitara eman zuenarekin (kronologiari erreparatuz gero, J. 

SAN MARTIN-en geroko bakarkako lana, itzulpena izango zen nagusiki). Hauxe da erreferentzia osoagoa: “Eibar” (1979a), “Sobre 

el euskera local” atala (198-201 or.). 

465 (1999a, 91-111). 

466 “Jose de Guisasola” ezizenez sinatzen zuen. 

467 (1898). 

468 S. BASAURI-k eta J. SAN MARTIN-ek (1972, 35-36) eta J. SAN MARTIN-ek erakusten digute hori (1979a, 200). Gutunak Euskal- 

Erria aldizkarian argitaratu ziren 1883 eta 1884 urteetan zehar: 1883-VI-30ean eta 1883-XI-12an L.L. Bonaparte-k eginikoak; eta “Jose de 

Guisasola”-ren erantzuna, 1884-VI-24an igorritakoa. 

469 (1960, 212-214).

eta euskaldun gogoaren nolabaiteko apologia egiteko, 1745eko “Ordenanza Municipalac” aipatuz, hain zuzen. 

I. LASPIUR-ek “Eibartarra” ezizenez “Eibar euskalduna” artikulua idatzi zuen 471 . Orduko egoera orokorra 

aztertzen du 472 . 

Egungo ikuspegi berriagoz osatu dute J.A. ARGOITIA-k, N. AZKARATE-k eta X. GEZURAGAk: 

Eibarko euskeraren esakerak eta bestelako berezitasun batzuk liburua 473 . Hala ere, azpimarratzekoa da 

egituraren izaera lineala, ez-sistematikoa, liburuko atal bakoitzeko kontzeptu guztiak alfabetikoki tolestuta 

baitaude gaika edo gertakarika izan beharrean. Nahaste gisako hori edukiaren jatorrian ere sumatu dugu, iturri 

idatziak eta ahozkoak nahastuta baitaude inongo erreferentzia barik. Hizkuntzalaritza hutsezko liburua balitz 

onartezina litzateke, baina gogoan izan behar da liburua egiteko bultzatu duen asmo edo helburuak: 

“Lan honen helburua eguneroko bizitzan bertoko hizkuntzak, eibarrerak, duen jatortasun-ikurrik 

preziatuenetakoak batu eta ezagutzera ematea izan da, ondoren jasotako altxor hori erabilia izan 

dadin, gure aurreko belaunaldiek egiten zuten moduan. Azken batean, gure oraingo biberoiko 

euskarari falta zaion bular-osagarria erantsiz, euskara jatorragoa eta beroagoa eginez lortuko 

dugu eta katea ez etetea eta premiazkoa dugun hizkuntza biziari eustea. 

Beraz, transmisioarena da liburu honen eginkizun nagusia. Horrek esan nahi du, bai ikastetxeetan 

bai euskaltegietan bere lekua eta zeregina izango duela. Aldi berean, gurasoendako tresna 

baliagarri bezain beharrezkoa delakoan nago; zer esanik ez euskaltzale eta erudituendako. 

Esandako hori guzti hori esan eta gero, ez nuke amaitu nahi, transmisioa dela eta, zera esan 

barik: hain zuzen ere, demaseko balore eta balioa daukan Toribio Etxebarriaren “flexiones 

verbales y lexicón del euskera dialectal de Eibar” liburua izan dela lan guzti honen ardatz 

nagusia. Benetan ikaragarrizko aberastasuna daukan hiztegia, eibarreraren erreferente nagusia, 

berreskuratu eta barneratu beharrekoa dela iruditzen zait” 474 . 

Eduki aldetik hiru atal bereizi dituzte: Lokuzioak edo Esaerak, Morfosintaxia eta Lexikoa. 

Morfosintaxiaren atalari hartu diogu antzik gutxien; egileek honela aurkeztu dute: 

“Atal honetan hizkuntza adierazkorra, guztiz ez bada ere, albo batera lagako dugu. Hemen 

aztertuko duguna hizkuntzaren baliabide morfologikoak eta sintaktikoak dira, gramatikaren 

ikuspuntua, hizkuntzaren arauena, izango da nagusi. 

Atal honetan formari erreparatu diogu batipat, eta sintaxiari dagokionez gauza bat adierazteko 

aldaera guztiak kontutan hartzea nahi izan dugu. 

Gure aurreko euskaldunek hizkuntza gaur eguneko euskera estandarra edo batuaren aldean askoz 

ere aberatsagoa eta joriagoa zuten. Euskera batua hotza da, aseptikoegia. Ideia edo kontzeptu bat 

adierazteko baliapide gutxi dauzkagu, eta dauden apurretatik bat aukeratu eta etengabe 

errepikatu baino ez dugu egiten” 475 . 

eta hamahiru orrialdetan barrena dena azalduta dago. Ez diogu inolaz ere ukatuko azaldutakoaren interesa 

eta jatortasuna, baina guztiz nahasirik daude esaterako deklinabide kasu marken erabilerak eta 

ezaugarriak, aditzondoak, postposizioak, aditz perifrasiak, komunztadura arazoak, menperatze bideak...; 

eta jakina, ez daude ezaugarri morfosintaktiko denak −hori zeregin bete-ezina litzateke edonola ere−, 

baina gehienak ere ez: Eibarko bereziak bakarrik?, hori ere, geure apaltasunean, ez dugu uste. Liburua 

aurkezterakoan adierazitakoa leungarritzat joko dugu, dena den: 

470 F. AROCENA et alii (1960). Egileak hauek ziren: “Colaboración literaria: Fausto Arocena, José de Arteche, José Luis Banús y 

Aguirre, Mariano Ciriquiáin-Gaiztarro, Joaquín Irizar, P.J. Iturrioz, S.I. y alto personal de ALFA; Colaboración fotográfica: José Pascual”. 

471 (1971-XI-28, 14); beste aldizkari baten ere argitaratu zuen: Eibar (Mayo 1971, 6). 

472 S. BASAURI-k eta J. SAN MARTIN-ek dioten legez (1972, 35): “Azkenengo egoera eta aldaketeri buruz”. Handik urteetara J. SAN 

MARTIN-ek idatzi zuenez (1979a, 199), “sobre la última situación y cambios” dihardu. Hori gogoan badugu, eta erreferentzia lan bien 

urteak aintzat hartu, “última situación” hori nahikoa erlatiboa gertatzen da... 

473 (1995). On-line ere begiratu daiteke www.eibar.org.materixala helbidean. 

474 Aip. lib., 8. 

67

68 

“Lana mamitsua izanik ere, ez da pentsatu behar eibarreraren adierazkortasunaren berezitasun 

guztiak jasota daudenik. Izan ere, bada oraindik lan honen osagarri izan litekeen zenbait arlo 

sakondu beharra. Nahi duena gonbidatuta dago” 476 . 

“Modu honetako lanetan gertatu ohi denez, gurean ere okerrak eta akatsak bat baino gehiago 

izango dira noski. Guk, behinik behin, berba askotan zalantza ugari izan dugu definizioa 

ematerakoan. Hori dela eta, biziki eskertuko genituzke irakurleen zuzenketak eta iradokizunak. 

Gure ustez, gainera, gaia ez dago agortuta, ez da hurrik eman ere. Horregatik interesgarria 

litzateke beste norbaitek lekukoa hartu eta ahozko azterketa sakonagoari ekingo balio” 477 . 

Beste lan “bilduma” bat ere utzi digu urteetan eginiko lanak, I. LASPIUR-en 478 Eibarrera 

jatorraren bidetik liburua alegia 479 . Kontuan izan behar da liburua egilea hil ostean moldatu zutela 480 , eta 

funtsean hauxe da edukia: “Eibarko euskeriakin ikasteko eta gozatzeko liburua da ...eta kitto! Euskara 

Elkarteak, Imanol Laspiurren lan eskerga eta bikaiñari esker, kaleratu dabena. Zintzo-zintzo, 

kolaboratzaile arduratsuen modura, hamabostero jasotako artikuluak eta, Serafin Basauri bere lagunaren 

sarrera eta lan bibliografikuak osatzen dabe edukixa” 481 ; guztira, 72 artikulu batu ditu liburu horrek. 

Eibarko euskara definitzeko halako saiakera modukoa egin eta gero, atal fonetiko-fonologikoa jorratzen 

du 482 ; morfologia alorrean birritako erakusleen azalpena egiten du; eta bete-betean lexiko mailak du leku 

gehien liburuan, etnografiako gaiekin amaitzeko. Garrantzitsua da moldatzaileek eta argitaratzaileek 

erantsi duten gehigarria I. LASPIUR-en argitaratu gabeko lanen, argitaratutakoen eta “beste paper 

batzuk”-en berri emanez. 

5.2.3. Gramatikako atalak 

5.2.3.1. Alor fonikoa 

5.2.3.1.1. Fonetika-fonologia 

I. LASPIUR-en lanak ezagunak dira azentuaren eta intonazioaren alorrean eginikoarengatik. 

Bere lehen lanaren ildotik etorri da bigarren lan nagusia ere. Lehen lana “Azentu diakritikoa Eibarko 

euskaran” 483 izan zen. Fonetika eta fonologia landu zituen: azentuak, morfosintaxiari lotua, balio fonologikoa 

duen hainbat adibide eskainiz. “Diakritikoa” ez dugu, bada, “grafikoa” zentzuarekin hartu behar, indar-doinu 

azentutzat baino, “prosodikoa” bere hitzez, baina balio bereiztailea duena, hau da, fonologikoa. Dena dela, 

parean jartzen dituen adibide esaldiak ez dira beti bat, eta ezaugarri morfologikoak ere bereiztaile dira, 

azentua ez eze. Esaldiak, talde fonikoak, musika, doinu kurba, tonua, silabak, erritmoa aipatu zituen, eta 

erritmo aldetik izan ezik, beste alorrak aztertuz egin zuen ikerketa; baina ez du argitzen, esaterako, Eibarko 

475 


476 

Aip. lib., 8. 

477 


478 

Nonbait argitaratu ote den ezin jakin, eta hitzaldia izatekotan bota zuen ala ez ere ez: I. LASPIUR-en Euskara Eibarren 

(argitaratua?) lanaz dihardugu. Egilea hil eta gero bere dokumentazioaren artean agertu zen, eta hauxe dioskue moldatzaileek: “euskaraz 

dagoena eskuz idatzia dago (26 orr.) eta gaztelaniazko itzulpena du (3 orr. mekanografiatu). Gaztelaniazko izenburua hauxe da: Contenido 

de la charla intitulada “El vascuence en Eibar”” (I. LASPIUR, 1999a, 109). 

479 

(1999a). 

480 

J.A. Argoitia-k eta S. Basauri-k bete dute lan hori. 

481 

Aip. lib., 9. 

482 

Ikus beherago egin zaion aipamena azentua eta entonazioari dagokionean.

euskarak zein azentu mota duen: indarrezko edo intentsitatezkoa, doinu edo tonuzkoa, edo kantitate edo 

iraupenezkoa. Beti ere, Eibarko euskararen eredu “jatorrari” eta zuzenari begiratuz egin zuen lan hori. 

Xumeki bada ere, morfosintaxiarekiko lotura hori betetzen du, deklinabide kasuak azaltzen 

dituelako besteak beste; baina gogoan izan behar da egileak artikuluaren amaieran dioena: 

“Azalduriko hitzok soilki emanak dira gehien batez, baina interesgarri litzateke, arras, esaldi bat 

hartuz eta sintaxi aldaketak eginik, hitz bakoitzaren portaera aztertzea era litezkeen sintagma 

berrien baitan. Izan ere, sintagma batetako hitzen arteko ondoratzeen, elkartzeen eta kateatzeen 

aldakuntzek azentuapenaren portaera alda bai dezakete eta, horrekin batean, talde fonikoaren 

doinuera eta kurba bera eta, zera, horretan datzan nortasuna ere alegia. Sintaxiak eta 

azentuapenak badute, beraz, hitzen konbinaketan, elkarren arteko zerikusirik anitz. Baita 

garrantzirik, esaldia bare ala desirazko den ala ez, agindukera den ala ez, harridura den ala ez 

etabar. (...) Honek, euskal hizkuntzaren −gutien batez bederen euskalkien− azentuapen eta 

doinuera osoaren arakatze sakon batetara eraman gintzake, morfologia bera oso kontutan hartuz. 

Baina interesgarri bezain sakon eta korapilatsu dukegu oraindik egin gabe den lan izugarri hori 

eta nahi lukeenarentzat irekiak gelditzen dira ateak” (1976, 267-268). 

Denboraren joanak eta hizkuntzalarien bestelako lanen ezagutzak (fonetika akustikaren bidetik 

datozenenak) koldartu egin zutela dirudi S. BASAURI-k dioena kontuan hartzen badugu: “Halan, 

“Euskara Batzorde”ko billera batian (...) deklinabidiarena arazo barik hartu zeban beregain, baiña ez, 

ostera, entonaziñua edo azentu kontuarena, gaixa zailtasunez beteta ikusten zeban-eta. Zendu ostetxuan, 

ordenadorian zeukazen lanak arakatzen gendela, ezustekua hartu genduan entonaziñuarena be bazeguala 

ikustian, ez genkixan-eta “Batzordiak” aspaldi txamarretik erreklamatzen zetsan deklinabidiakin batera, 

ixillixan, entonaziñuarena be prestatzen ziharduanik. Gai bixen artian nolabaitteko loturia ikusten zeban, 

itxuria, eta bixak batera ziharduan lantzen” (in I. LASPIUR, 1999b, 11); “Eibarko euskeriaren azentu eta 

entonaziñuaz jardutzeko ez zan iñor Imanol baiño egokixagorik. Bazekixan, bai, Imanolek euskalazentuaren 

barri: Oin dala 20 urte argittaratu zan haren “Azentu diakritikua Eibarko euskeran” saiakera 

bikaiña eta Txillardegi, Hualde eta Gaminderen lanak hurretik jarraitzen zittuan. Entonaziñuaren gaiñeko lana 

eskindu jakonian, goian esan doran moduan, hain zaila ikusten zeban eze ez eban baietzik esan (...) Haren 

Eibarko euskeriaren entonaziñuaren perzepziñua “belarrixan” oiñarrittuta dago, horretarako zeban 

sensibilizaziñuan eta “belarri” benetan fiñian (...) Lan honek ez dau, biharbada, Eibarko azentu eta 

entonaziñuaren gaiñian dana azalduko eta hizkuntzalari gaztiak badake euki zeri oratu; baiña ikasi gura 

dabenak badauka darabigun tonada arrotza zuzentzeko beste arau eta ejenplu, era errezian jarritta” 484 . Beraz, 

erreparoz baina ekin zion bigarren lanari ere: aurkeztu dugu jada helburu nagusia eta metodoen norabidea 

ere: Eibarko euskarak dituen azentu eta intonazioaren berezitasunak modu didaktikoan agertu eta aztertu; 

izan ere, 15 intonazio arau ematen ditu, 13 intonazio kurba azaldu, eta 45 adibide jarri “eibarrerazko 

tonada petuan” (1999b, 167). Kontuan hartzen badugu 1976. urteko artikuluaren amaiera, azentuaren 

jokaera hainbat esaldi eta sintagma motatan aztertzeko bota zuen erronka, hain zuzen, badirudi geroko 

lanetan horrexi heldu diola, hasierako lanaren ildoari jarraituz; ikusi baino ez dago intonazio arauen 

izenburuak, batzuk ipintze aldera: “1. Araua – Agintera eta Erregu esaldixak 485 “, “2. Araua – Galderazko 

483 (1979, 175-268). 

484 Aip. lib., 12. 

485 Antzerakoa azaldu zuen hemen: “Lehenengo arau edo erregelia: agindukerak eta erreguak” (1999a, 21-22). 

69

70 

esaldixak”, “3. Araua – Agurrak, Saluduak eta Eufixak (interjeziñuak) 486 “, eta abar. Azentu “diakritiko” 

edo horren balio bereiztailea berriz azaltzen du lan horretan gainera, aldaketatxo batzuekin 487 ; eta gehitu 

duen beste atala “Entonaziñua” da 488 , “berba alkartuak” eta “kate fonikuak” sintagmaka nola eratzen eta 

aldatzen diren azaltzeko. 

Esan beharra dago S. Basauri izan dela liburuaren moldatzailea, liburua amaitu baino lehen 

egilea hil egin zelako (G.B.), funtsezko lan nagusia I. Laspiur-ek egindako lana izan arren. Lehenago 

aipatu dugu helburu didaktikoa, eta hori liburuaren sarreran ere aurki dezakegu argitaratzaileen hitzetan: 

“Liburu hau garrantzitsua da, alde batetik, eibarreraren erabillera finkatzeko balio dabelako” (1999b, 9), 

beraz preskriptibismo 489 kutsua argi dago finkatze nahi horretan; garrantzitsua bestalde, “berezittasun 

batzuk jasotzeko dalako. Batez be entonaziñua dala eta; azken batian, entonaziñua da eta, eibarreraren 

berezittasun haundixenetakua, eta, zoritxarrez, berreskuratzeko, esan leike, arazo haundixena” 490 . 

Bestalde, bigarren lan nagusitzat jo dugun horretan azaldutakoa, aldaketa batzuekin eta 

horietariko atal batzuk bakarrik aztertuta, beste liburu baten ere argitaratuta daude: I. LASPIUR: 

Eibarrera jatorraren bidetik 491 . Liburu horretako “Fonetikia” atalean ostera, gaztelaniazko amaieran 

bokal elkarketa duten hitzak Eibarko euskaran mugatzailea hartzerakoan nola aldatzen diren azaltzen du; 

bokal arteko “d > r” aldaketa; “Bdg > ptk”, “Xixa-xixo – Xixa-xixo...”, “Be (Bere) > «pe» noiz gertatzen 

dan” eta “Kontrakziñuak” ere bai. 

Lan horien aitzinetik daude T. ETXEBARRIA-ren aipamen xumeak, bai azentu fonologikoari 

dagokionez, bai morfofonologiari dagokionez. Behin eta berriro argitaratutako lanean 492 ageri ez diren 

zati batzuk jasota daude makinaz eginiko aurretiko kopia baten “APENDICE” atalean, “Algunas 

observaciones” zatian 493 . Esate baterako, morfofonologia eginez honela dio nominatibo singular forma 

batzuk direla eta: 

“Nuestra frecuente terminación silbante ixa en muchos nombres, iya en Vizcaya e ia en otras 

partes, hace muchas veces oficio de evitar homofonías. Por ejemplo: 

Abia, viga........................................................abixia, nido 

Aia, la letra a....................................................aixa, pasta de leche 

(...) 

Zuria, posesivo...............................................zurixa, blanco” 494 . 

Antzera dio azentuaz: 

“El acento prosódico cambia algunas veces a la antepenúltima, para evitar homofonías, segun ya 

se ha indicado en cada caso en el Lexicón” 495 . 

5.2.3.1.2. Grabaketak 

486 

Antzerakoa azaldu zuen hemen: “Bigarren arau edo erregelia: Agurrak eta interjeziñuak” (1999a, 22). 

487 

Aip. lib., 140-144. 

488 

Aip. lib., 145-148. 

489 

Adibide bi jarriko dugu hori erakusteko: “Baiña esaldi dana, osotasun batian esanda, bihar dan moduan entonau bihar bagendu 

(...)” (1999b, 146); bestetik, “TXARTO legokez eta ez dira eibarrera jatorrak konsiderazíñua, falsifikazíñua, manifestazíñua eta 

halako entonaziñoz esandakuak (...) Bost silabako erdal oxitono hórrek Eibarko euskeran beti sobre-esdrujulo dira.” (1999b, 159). 

490 

Ibid. 

491 

(1999a); “Entonaziñua” atalean, 21-29 or. 

492 

Guk nagusiki edizio hau erabili dugu: T. ETXEBARRIA (1986). 

493 

TE IV T. EUA, TEF, 19/87, 1249-1250. or. 

494 

TE IV T. EUA, TEF, 19/87, 1249-1250. or. Lexikoian ere isurtzen ditu tankerako esanak, “X” hizkiaren azalpenean adibidez: T. 

ETXEBARRIA (1986, 717)

Atal honetan Eibarko Udalaren ahozko ondarea aipatzeke ezingo genuke inolaz utzi. Gaur egun, 

“Ahozko Bilduma” izenez deitzen diote, eta “Eibartarren Ahotan” egitasmoak egunean-egunean aberasten 

dihardu orain ere ondare hori. Baina ondare honen berri korpusaren atalean eman dugu zehatzago 496 . 

1982. urtetik honako grabaketak daude han. Nolabaiteko ofizialtasuna duten beste erakunde batzuek ere 

eginak dituzte audio eta bideo grabaketak, Euskal Telebista-k 497 eta Euskadi Irratiak, esate baterako. 

Grabaketak, noski, eibartarren eta kanpotarren etxeetan ere ugari izango dira, baina guk ez 

ditugu ezagutzen, modurik ere ez dugu eta. Badugu zenbaiten erreferentzia garbia, hala ere; esate 

baterako, gure artetik joana den I. LASPIUR-ek “Azken aldi honetan, Eibarko zenbaitt pertsona adiñekori 

alkarrizketa grabaketak egitten ziharduan: badau bat, oso luzia, Candido Eguren 92 urteko bere lagun miñ 

eta sozialista zahar bizkorrari egindakua, baitta beste bat Zatixa elkartian 80 urterik gorako beste eibartar 

talde bati egindakuekin be. Besterik be izango da seguru. Aztertu egin bihar, laga dittuan zintta pilluaren 

artian. Argittaratu bako “Euskara Ikasbidea”, “Morfo-sintaxia” eta “Beste paper batzuk” izenburupian 

bildutako dokumentaziñuakin eta grabaketekiñ, informaziño-fondoren bat eratu beharko litzake Eibarko 

Udalaren “Ego-Ibarra” batzordian 498 “ 499 . 

Bada beste grabaketa sail bat, baina orain ez digu ardura: musika-kantu grabaketak hain zuzen, 

han-hemenka musika taldeek nahiz banakoek Eibarko kantuekin grabatu eta argitaratutakoak. 

5.2.3.2. Morfosintaxia 

Lan orokorren artean aipatu dugun J.A. ARGOITIA-ren, N. AZKARATE-ren eta X. 

GEZURAGA-ren Eibarko euskeraren esakerak eta bestelako berezitasun batzuk liburuak erdiko atala 

morfosintaxiaz du 500 . Han egin dugu horren azalpena eta ez dugu berriro errepikatuko. 

5.2.3.2.1. Morfologia 

Bizkaieraz, eta baita euskaraz ere, gertatzen den antzera, Eibarko euskarako aditz sistemak lan 

berezi asko sortarazi ditu. Denen oinarrian T. ETXEBARRIA-ren paradigmak daude, eta hori osatuz, 

zuzenduz, eta abar agertu dira lan gehiago ere. Lehenengoz “Arratetiko bat” ezizenaz izenpetuta argitaratu 

zuena hauxe da: “Flexiones Verbales de Eibar” 501 . Gogoan izan behar da sozialista eibartar ospetsuak 

495 TE IV T. EUA, TEF, 19/87, 1250. or. Lexikoian zeharbidez hainbat bikote bereizten ditu azentu “prosódico”-aren bitartez: 

“áutua /autúa”, “básua /basúa” eta abar (T. ETXEBARRIA, 1986; 196, 222). 

496 Ikus grabaketa askeen atalean, “Eibarko Udaleko Ego Ibarrako” ahozko ondareaz eta transkribaketez dioguna. 

497 EIBARKO EUSKARA” jorratu edo komentatzen duten saioen tituluen zerrenda (1999), zerrenda argitaratu gabea lortu genuen, 

eskabidez: telebista saioetan Eibarko euskararen inguruko argitalpenen berri eman duten eta euskararen erabilera indartzeko 

kanpainak erakusten duten programen erreferentzia zehatzak dira, 1991-1995 urteetan botatako saioenak hain zuzen ere. 

498 I. LASPIUR-ek eginiko hiru grabaketa (lekuko zaharrei eta Zatixa elkartean egin zuena) Udaleko “Ahozko Bilduma” ondarean 

sartuta daude. 

499 S. BASAURI-k, in I. LASPIUR (1999a, 14). 

500 (1995, 57-70). 

501 (1963-1964, 53-130). J. SAN MARTIN-ek bere iritziak honela azaltzen ditu (1966, 33-34, “Libros y Revistas” atalean): “interesante 

trabajo sobre las flexiones verbales eibarresas (...). Son muchos los trabajos realizados por Toribio sobre el dialecto eibarrés. (...) Pero uno 

de los trabajos más importantes son estas flexiones verbales, por el interés que representa el conocimiento de las formas de conjugación 

eibarresa en su doble aspecto de habla local y contribución al tan deseado atlas lingüístico del idioma vasco. Toribio presenta un metódico 

estudio de las flexiones de Eibar, al que hasta la fecha ningún lingüista prestó la debida atención (salvo (...)), sin duda influído por el 

exagerado criterio que siempre ha reinado en el país de considerarnos a los eibarreses de lenguaje extremadamente adulterado por el 

castellano, fijándose en el aspecto superficial del léxico. Flexiones verbales de Eibar es un exponente que demuestra lo contrario. 

Impresiona la regularidad y riqueza de nuestro verbo local. Pues el valor más importante de una lengua no estriba en el vocabulario, sino 

en la gramática, en las conjunciones verbales. Por sus múltiples trabajos en y sobre vascuence, la Academia de la Lengua Vasca ha 

nombrado miembro correspondiente a Toribio Echevarría, de cuyo nombramiento es digno merecedor”. Dena dela, aditz forma horien 

jatorriko bertsioa ezagutzeko makinaz egin zuen kopiara jo daiteke, “APENDICE”-aren barneko “Las flexiones verbales” atalera hain 

71

72 

exilioan zegoela egin zuela lan hau. 1986. urtean liburu eran berrargitaratu zuten lexikoia2ekin batera 502 eta 

argitalpen berriena 1998. urtekoa da 503 . 

T. Etxebarria-ren hastapenetako saio hori J. SAN MARTIN-ek biribildu eta osotu zuen geroagoko 

lan baten: “Eibarko aditz-laguntzailearen paradigmak” 504 . Egilea ez eze, P. DE YRIZAR ere konturatu zen T. 

Etxebarria-ren “tauletan” akats eta hutsune asko zirela 505 eta haiek betetze aldera eginak dira taula berri 

hauek. Lanaren arrazoi eta izakeraz gain, J. SAN MARTIN-ek herriko euskerari dagozkion zenbait azalpen 

egiten ditu, geografiko-dialektologikoa, aurretiko lan batzuen aipamena eta abar 506 . 

Aditzaren alor honetako azkeneko emaitza lan mardoa da, talde lanean eginiko Eibarko aditza 

liburua 507 . Aditz trinko eta laguntzaile guztien taulak ditugu liburu horretan, zukako erregistroan eta forma 

alokutiboan ere bai; forma guztien paradigmen aurretik taula analitikoak daude 508 . Guztien aurretik guk geuk 

interesgarrien iritzi diogun eta balio gehieneko zaigun atala dago: “1.1. Eibarko euskeriaren berezittasunak 

morfologixiaren aldetik” (EIBARKO ADITZ-BATZORDIA, 1998, 18-28); liburu osoa interpretatzeko eta 

osterantzeko gertakariz konturatzeko “Aditz-ortografixia” atalak ere ekarri politak ditu 509 . Hala ere, eta 

Eibarko euskara jorratu duten lan gehienen moduan, hau ez da filologoen lana izan, batez ere euskalzaleak 

direnena baino, begiratu besterik ez dago liburu honek izan duen historia luzean egileen 510 zerrendan. 

Ez dakigu horren ondorio den ala beste zerbaitena, irizpide nahasketa sumatu dugu liburuaren 

oinarriak finkatzerakoan, mamia osatzerakoan, tajutzerakoan eta argitaratzerakoan. Hasieran idatzizko 

formak batu zituzten ahozko beste batzuekin batera; baina ahozko erabilera sinkronikoa ere batzea nahi zen 

(beti ere egile eta lekuko kaletarren testigantzaz) 511 . Idatzizkoa eta ahozkoa, beraz, nahasi eta erreferentziarik 

gabe ageri dira; irizpideak gehitzeko gogoa zegoen betekizun, eta horra hor non dioskuen “Hor nahiko itxura 

oneko aditz-taulak osatu ziran, baiña zalantza asko eta hizkuntzaren ikuspegi diakronikua gehittu barik” 512 . 

Hori nahikoa ez balitz ere, zuzentasun etimologikoaren irizpidea gehitu zaie aurrekoei horiek “jatorrizko 

forma zuzenak” 513 direlakoan, eta aparte “herrixak analogixaz-edo sortu dittuan beste asko, gramatika 

normatibuaren aldetik zuzenak ez diranak logikaren bat gorde arren” 514 ; ondorioz “ezin ba danak ontzat 

emon egundoko nahastia sortuko genduke eta” 515 . Orduan, liburuan ez da lekurik erabiltzen diren forma 

guztientzat; eta tauletan daudenei, gainera, jatorrizko forma bilatu behar: “Bizkaierako aditzaren gaiñian 

zuzen (TE IV T. EUA, TEF, 19/87, 1147-1248 or.), baita zirriborroetara ere (TE APUNTES, EUA, TEF, 

19/87). 

502 T. ETXEBARRIA (1986). 

503 T. ETXEBARRIA (1998). 

504 (1981b, 331-342). 

505 (1981 II, 203)-(1992 II, 415). 

506 Separata gisa ere argitaratu ditu paradigmok (1981c, 331-342). 

507 EIBARKO ADITZ-BATZORDIA (1998). Argitaratutako liburuaz gain argitaratu gabeko zirriborroak ere erabili ditugu, hor 

argitaratu gabeko informazio garrantzitsua batuta baitugu (S. BASAURI, et alii, 1997). 

508 Zirriborroetan gainera taula konparatiboak ere landuta daude paradigma batzuetarako: bizkaierazko eredua, Oletakoa, T. Etxebarriarena... 

eta euskara batukoa, liburuan aurkeztutako formen ondoan. 

509 Aip. lib., 28-33. 

510 Tesigilea ere egileen taldeko lan-batzarretara joaten zenez, ondo ezagutzen du hango “mekanikaren” berri: gogoan izan datu 

demografikoen atalean aipatu dugun liburuetan islatzen den kaleko-Eibarko-euskara; bada B. Azpiri eta tesigilea izan ezik beste 

denak kaletarrak dira, egile eta lekuko. Agian tesigileak egindako oharren batek bide emango zion S. BASAURI-k erredaktatutako 

azalpen honi: “Hau loturiau egitteko “E” darabigu (ZEN) Eibarren gehixenok, eguzkibegiko basarrixetan bizkaierian “A” (ZAN) be 

entzuten dan arren” (1998, 19), adibide bat ipintzearren. 

511 Aip. lib., 7. 

512 Aip. lib., 7. 

513 Aip. lib., 17. 

514 Ibid. 

515 Ibid.

hainbat liburu aztertu bihar izan dogu (...) jatorrizko formia aurkittu eta bihar izan ezkero Eibarko euskerara 

egokitzeko, asko ala gitxi darabigun begiratu barik” 516 . Hala ere, jatorri hori ez da gramatiketan aurkitzekoa 

bakarrik, erabilera literarioan edo erdi-literarioan ere bai. Orduan, emaitza derrigor nahastetsua izan behar: 

“Adizkixak, euren jatorrizko formia desitxuratu barik baiña aho-hizkeratik ahal danik eta hurren nahiko 

gendukez” 517 . 

Agian irizpide aniztasun hori helburuen aldaketak 518 ere azalduko luke. Hasierako helburua 

erabilera arrunteko aditz formak batzea eta tauletan jartzea izan zen 519 . Baina helburuak zabalduz joan dira, 

erabilera bizitik erabilera galdura, eta baita errekonstrukziora 520 ere...: “Ixa konturatu barik, geure lanak 

berak eruan gaittu helburuak markatzera: alde batetik, bizirik daren aditz-formak jaso eta gordetzia; eta 

bestetik, erdi galduta edo galdutzat emonda daukaguzenak errekuperatzia” 521 . Areago, batez ere idatzirako 

eredu jaso eta zuzena ere izan nahi du 522 ; beraz, deskriptibismotik preskriptibismorako 523 bide horretan 

hainbat osagaik izan dute ager-leku 524 . 

Guztiz ados gaude apalki aitortzen den honekin: “Amaittu baiño lehen, derrigorrezkua da esatia 

holako lan batian bete-betian asmatzia ez dala samurra, bestiak beste, eritzixak be bakotxak beriak 

dittualako, erreferentzietan be dispersiñua dagolako eta erabagixak hartziak berakin dakarrelako hankia 

sartzeko arriskua” 525 ; “Edozein modutan, aditz-sistemiaren finkatze lan hau proposamena baiño ez da eta 

zuzendu biharreko gauza baiño gehixago egongo da seguru” 526 . 

Azkenean, ez dago jakiterik tauletako zein forma den erabilera sinkronikokoa, zein 

diakronikokoa; zein ahozko iturrikoa, zein idatzizkokoa; zein den forma jasoa/jasorakoa eta zein den 

lagun-artekoa/lagun-arterakoa... Erabilerari dagokionez, taulek eurek besteko garrantzia dute azpiko 

oharrek, horiek azaltzen baitute errealitate gordinagoa. Formen gaineko iruzkin interesgarriak ere jaso 

daitezke oharretatik. 

Deklinabidea ere jorratu dute lan bereziz. I. LASPIUR-en liburua aipatzekoa da: Eibarko 

euskeriaren deklinabidia eta entonaziñua 527 . Hasieratik argitu behar da liburua amaitu baino lehen egilea 

hil egin zela eta amaierako moldaketa S. Basauri-k egin diola, mami nagusia I. LASPIUR-en lana izan 

arren. Hemen dugun liburua ez da baina deskriptibo hutsa, argitaratzaileek dioskuenez garrantzitsua da 

“alde batetik, eibarreraren erabilera finkatzeko balio dabelako” 528 , beraz, preskriptibismo kutsua argi dago 

finkatze nahi horretan. Moldatzaileak ere beste hainbeste adierazten du bere hitzekin: “Ikasteko nahiz 

516 Ibid. 

517 Ibid. 

518 Baliteke egileak aldaketa horiekin konturatu ere ez egitea lanaren eginean, eta helburu eta irizpide metaketa gertatzen zen 

neurrian zailtasunak ere azaltzen joatea. 

519 Aip. lib., 17. 

520 Ikus adibidez adizki trinkoen nor-nori paradigmetan: taula gehienak osorik beteta daude, hori bai, erabilera ezaren oharrarekin. 

521 Ibid. 

522 Aip. lib., 17-18. 

523 Esate baterako, “hirugarren pertsoniaren aditz-formiari, hónek NORK ezaugarrixok ezarriz eratutakua (...) Asko erabiltzen dira 

modu honetan eratutako adizkixak, baiña hau onartu ezkero, aditz sistemia aldrebeskerixaz lorrintzeko atia zabalik lagatzen da (...) 

Era honetako adizkixak guztiz baztergarrixak iruditzen jakuz” (aip. lib., 23). 

524 Liburuan aipatzen dute beste helburu orokor bat, baina horrek ez du eraginik edukiaren kualitatean: “Eibarko euskeriaren “corpus”a 

osatzeko lagungarri izan deiñ nahiko litzake” (aip. lib., 18). 

525 Aip. lib., 8. 

526 Aip. lib., 18. 

527 (1999b). 

528 Aip. lib., 9. 

73

74 

erakusteko nahiz, beste barik, zuzen erabiltzeko, danondako datoz ondo deklinabide-taulok eta hórretako 

bakotxakin batera datozen adibidiak” 529 . Baina egilearen hitzak dira esanguratsuenak: 

“Aspaldixan neukan Eibarko euskal deklinabide edo deklinaziñua aztertu eta nolabaitt burutzeko 

asmua eta halako batian heldu netsan lanari. Hasi eta taula (tabla) batzuk gertatziari ekin netsan, 

baiña fonetikazko arazotxo batzuekin aurkittu nintzan. Esate baterako noruntz ala norutz idatzi 

behar genduke? zuengan, zuegan ala zuean (...) deklinabide mundua bera bakarrik nahiko 

haundixa da (...). Gauza bat da zela ahoskatzen edo pronunziatzen dogun eta zelan idatzi edo 

eskribidu bihar gendukian, seguru asko antxiña batian esaten genduzen letraren batzuk gaur 

egunian jan egiten dittugulako. Bihar bada, antxiña, amarendako esaten zana gerora amandako 

esan izan da, baiña nola idatzi? amarendako, ama(re)ndako ala amandako? (...) Horretan, 

zorionez, Eibarko euskeriaren azterketa sakon baten arduran gabizen batzuek 1997. urtian 

Portalian egin dittugun batzarretan fonetikazko zenbaitt aspekto aztertu dogu 530 . (...) Neri 

dagokidanez, Eibarko deklinabiderako lau-bost kasu erabagi dittugu eta nere lanari ekin detsat 

barriro (...) Esan biharra daukat, jakiña bada be, Eibarko gure euskal berbetiak inguruko 

bizkaiera formak dittuen fonetikazko fenomenologia bera daukala zati haundi batian, baiña geure 

berezittasun nabarmenak tartian dittuala, eta hórretxek dira, hain zuzen, agirixan jarri nahi 

dittugunak” 531 . 

Besteak beste, “Izenaren deklinabidia” 532 , “Izenordaiñen deklinabidia” 533 , “Erakuslien 

deklinabidia” 534 , “Zenbatzaillien deklinabidia” 535 eta “Adberbixuen deklinabidia” 536 azaldu zuen, kasuko 

forma bakarra −kasu batzuetan bi forma ere badauden arren− duten oso taula soil eta garbietan, eta ohar 

gutxikin −guztiarekin ere, zorionez ohar horiek badira bai ohar gisa bai adibideetan tartekatuta−. 

Adibideak, osagarri jarrita daude; eta azalpen zabalagoak egilearen ustez gaizki erabiltzeko arriskua 

dagoenean egin dira. Iturriak egilearen senaz gain, beste lekukoei entzundakoak eta liburuetan 

idatzitakoak izan dira, baina beti ere gramatika arau “zuzenei” begira egin duela lan kontuan izan behar 

da, nahiz eta erabilera ez-zuzenari ere aipamenak egiten dizkion. Aipatzekoa da bereiztaile edo berezi 

iritzitakoan forma batzuei azentua ezarri egin diela. 

I. LASPIUR-ek berak aitortzen du horrelako lanen aitzindaririk ez duela izan T. ETXEBARRIAren 

“Flexiones verbales de Eibar” lanaren atariko “Las declinaciones” besterik, lan hutsala benetan 537 . 

Egile horren Eibarrera jatorraren bidetik 538 liburuan, besteak beste, morfologiazko gai hauek 

ditugu: “-a artikulu mugatzaillia” 539 , eta birritako erakusleen azalpena 540 . 

5.2.3.2.2. Sintaxia 

Euskal dialektologian eta bizkaieran gertatzen den legez, sintaxiak berak ez du lekurik Eibarko 

euskararen orain arteko azterketetan, han eta hemen tarteka aipatutako ezaugarriren batzuk izan ezik 541 . 

529 


530 

Ez dakigu zergatik ez duen zuzenean adierazten bilera horien emaitza ZENBAIT-en (1997) liburuxka izan zela, (1999b) liburua 

atondu orduko kalean baitzen. 

531 


532 

Aip. lib., 19-62. 

533 

Aip. lib., 63-81. 

534 

Aip. lib., 83-95. 

535 

Aip. lib., 97-124. 

536 

Aip. lib., 125-134. 

537 

“Gizona” izenaren deklinabide singular eta plurala T. ETXEBARRIA-ren lanean aurki daiteke (1986, 19), eta baita I. LASPIURenean 

ere (1999b, 17-18), kritikatxo eta guzti. T. ETXEBARRIA-ren jatorriko bertsioa ere kontsulta daiteke, “APENDICE” ataleko 

“LAS DECLINACIONES” zatia hain zuzen (TE IV T. EUA, TEF, 19/87, 1146-1147 or.), 

538 

I. LASPIUR (1999a). 

539 Aip. lib., 31-32. 

540 Aip. lib., 38.

Argitaratu gabeko lan bat aipa dezakegu, baina ez dago argi Eibarko euskaraz den ala euskaraz 

orokorrean, I. LASPIUR-en Morfo-sintaxia lana 542 . 

5.2.4. Lexikoa 

5.2.4.1. Hiztegiak, hitz bildumak... 

Aditzaren alorrean gertatzen den bezala, hiztegian ere T. ETXEBARRIA-ren lana dago 

ondorengo beste guztien oinarrian, bera izan baitzen aitzindari herriko lexikoa jasotzen. Hitzez gain 

esaerak, lokuzioak, perifrasiak ere jaso zituen 543 . 

Izan ere, hitz bakoitzak adibidea darama azpian esangura bakoitzaren erabilera ezagutzeko. 

Horrexegatik balio etnografikoa ere badu. Gainera, joera hori horrelako lehenengo lanean agertu izateak 

oihartzuna izan du geroko lan gehienetan, lan berriago gehienetan ere izenak, esaerak, lokuzioak... 

adibidearekin aurki baititzakegu, zerrendak txikiak izan arren ere, eta liburua-lana lexikoaz ez izan arren 

ere 544 . J. SAN MARTIN-ek sarritan 545 jardun du T. ETXEBARRIA-ren ekarriaren inguruan; egile honi 

aitortzen dio “un estudio completo del habla local” egin izatea (1979a, 199), gure ustez hori gehiegitxo 

den arren. Edonola ere, jarraitzen du “a cuyas fuentes tendrán que recurrir cuantos se interesen en 

conocerlo y estudiarlo” 546 , eta honetan arrazoi osoa duela argi dago, batez ere idatzizkoa aztertzeko. 

Baina ez da J. SAN MARTIN lan horretaz jardun duen bakarra, beste egile askok ere oinarrizkotzat 

hartzen baitute 547 . Lan hori, Eibarko euskararen inguruko azalpenak egin eta lexikoa zelan edo halan 

aztertu duten egile guztiek aipatu eta erabili dute 548 . 

1986an liburu eran berrargitaratu zuten aditzen taulekin batera 549 . Hurrengo argitalpena 1998. 

urtekoa da 550 . Lan horren iruzkina eta gehigarriak egin zizkion R. LARRAÑAGA-k: “Nere erriko euskera: 

541 Ikus J.A. ARGOITIA-ren, N. AZKARATE-ren eta X. GEZURAGA-ren liburuan adibidez (1995) “Morfosintaxia” atalean, eta baita 

lokuzioen atalean ere, barreiatuta. Gauza bera gertatzen da I. LASPIUR-en (1999a) liburuko “Gure zenbaitt esamolde jator” atalean. 

542 Erreferentzia hauxe da: “Amaitugabea. 90 orrialde. Sintagmaz ari da azken 3 orrialdetan. Badirudi hortxe utzi zuela” (in I. 

LASPIUR, 1999a, 93). 

543 Lehenengoz argitaratu zeneko erreferentzia hauxe da: “Lexicón del euskera dialectal de Eibar (Arrate'tikuen izketia)”, Euskera X-XI, 

1965-1966. Gogoan izan behar da gure sozialista ospetsuak exilioan zegoela egin zuela lan hau. J. SAN MARTIN-ek kritika ezin hobea 

egin zion, altxortzat hartuz (1967, 41). 

544 Ikus adibidez grabatuaren inguruko liburuan: lexikoa amaierako eranskina da baina hitz bakoitza adibidearekin dator (R. 

LARRAÑAGA, N. ALUSTIZA; 1996). 

545 Ikus, esaterako, J. SAN MARTIN (1987 2; [separata] 277-285). Idazlearen bizitza eta lanen gainean jardun ez ezik, Eibarko beste 

berri batzuk ere aipatzen ditu, hala nola, giro soziopolitikoa, kantak, historia... 

546 Ibid. 

547 Euskaraz honela adierazi zuten aurretiko lan baten S. BASAURI-k eta J. SAN MARTIN-ek (1972, 34): “Eskerrak Toribio 

Etxebarriakok bere bizitzako azken urteetan eraman-onez egin zuen lan luze eta kementsuari, gaur herri euskeraren estudio osoa 

dugu, eta iturri horretara jo beharra dute ondorenean euskalki hau ezagutu nahi dutenek”. Beste baten, “Lexicón...” lanaren 

“definizioa” aurki dezakegu (J. SAN MARTIN, 1987, 282-283), “Hiztegia bera, Lexicón, hiztegi bat baño zerbait gehiago dala esan 

geinke. Berba bakotxaren erabilera bere kontestuan emoten dau eta kontestua bera da berba illarak haiña balio dabena, hor batzen 

dituanez esaldiak, anekdotak, kanta zaharren zatiak, ohiturak, ideak eta abar; historiaz gainera etnografiazko baliuak”. A. 

NARBAIZA-k ere badu zerbait esateko bere lanean (1998) “Eibartar idazleak” (aip. lib., 58) aipatu eta bere lanaren zeregina 

burutzen ari denean, “Bere obra kapitala”-tzat (aip. lib., 61) joten baitu, “bere herriko euskeraren inguruko zuzen edo zeharreko 

aipamenez josia(k)” (ibid.). 

548 Eman du bestelako emaitzarik euskal ikerketetarako: M.L. OÑEDERRA-ren “Euskal Fonologiaren palatalizazioa: Testu azterketa: 

asimilazio bustiduraren erregelak. T. Etxebarriaren Lexikoia” adibidez (erreferentzia hemendik hartu da: E. IZAGIRRE, M. 

LIZARRALDE, A. NARBAIZA (2000, 155)). 

549 J. SAN MARTIN-ek liburuari egin zion sarrera Euskera aldizkarian ere argitaratu zuten (1986-2, 591-593). 

550 T. ETXEBARRIA (1998). J. SAN MARTIN-ek berba batzuk gehitu dizkio harrezkero (2000b), nahiz eta batzuk errepikatuak izan 

(ortografia aldaketaz berba mordoa aurkezten du J. San Martin-ek artikulu horretan, S. BASAURI-k utzi digun azterketa argitaratu gabean 

argi ageri denez). 

75

76 

«Flexiones verbales y lexicón del euskera dialectal de Eibar». Toribio Etxebarria” 551 . T. ETXEBARRIA-ren 

hiztegi lanean ez dauden hitz batzuen aipamena dakar, bere Soraluzeko hizkeratik abiatuz. Eibar ondoko herri 

horren hizkerarekin erkaketarako baliagarri. Oso azaletik, baina morfosintaxia ere aipatzen du, baita 

etnografia-alderdi kulturalarekin lotutako hitzak ere. 

Lan orokorren artean aipatu den J.A. ARGOITIA-ren, N. AZKARATE-ren eta X. GEZURAGAren 

liburuak 552 atal bi hiztegi adierazkorraz ditu: batean lokuzioak batu dituzte eta bestean “Lexikoa”, baina 

ez hitzen esanahi arruntez, “ezohikoa”z baizik 553 . Liburu horri eranskintxoa egin zion A. ZUBIKARAI-k 

(“Ondarzubio” ezizenez): “Eibartarrak eta ondarrutarrak esaeretan” 554 . J. SAN MARTIN-en “Eibarko 

esaerak” ere 555 ildo horretatik doa. 

Beste hainbeste egin dugu I. LASPIUR-en Eibarrera jatorraren bidetik liburuarekin 556 . Artikulu 

bilduma da, eta maila lexikoak du leku gehien liburuan. Atal hauetan banatuta dago lexikoari dagokiona: 

“Gatxizen eta deittura femenino erromanikuak”, “Gure zenbaitt esamolde jator”, “Argota”, “Ume 

berbetia”, “Metatesiak” eta “Onomatopeiak”. 

Lan asko daude oso gai zehatzak lantze aldera eginikoak. Armagintzaz eta enparauez, S. 

GORROTXATEGUI-k eta R. LARRAÑAGA-k: “Vocabulario armero en Euskera eibarrés” 557 egin zuten; R. 

LARRAÑAGA-k “Vocabulario de la industria armera vasca” 558 ; R. LARRAÑAGA-k “Vocabulario de la 

Armería” 559 . Grabatuaz eta damaskinatuaz ere aurki ditzakegu hitz zerrendak: R. LARRAÑAGA, N. 

ALUSTIZA: El grabado en Eibar. Nuestros grabadores 560 liburuan esate baterako, “Izendegia” 

atalean 561 ; hitzak euskaraz dakartzate, definizioa gaztelaniaz, eta euskarazko adibidea gaztelaniazko 

itzulpenarekin. 

Lantegietako berbak jorratu zituen J. SAN MARTIN-ek: “Eibarèn erabiltzen diran burdin 

langintzako itz teknikoak” 562 . Egileak berak azaltzen du zertaz den (J. SAN MARTIN 1979a, 199): 

“vocabulario dedicado a la especialidad de la industria siderometalúrgica de Eibar”, artikuluaren izenburuaren 

gaztelaniako itzulpena besterik ez bada ere. S. ALTUBE-k ere badu zer esanik honen inguruan: “Emen' 

[Eibarren] fabrika ta lantegi asko dira, baiña guziak euskaldun járraitu dute eundaka urtetan. Ortarako' beste 

bide bat járraitu dute, alegia, aukera zuten bide bakarra. Onako auxe: kanpotik-eta zetozkien gauza berriak' 

kanpoko izenarekin artu, au' batzuetan; beste batzuetan' ongi zamar zerizkien euskal izen zaarrak edo zarberrituak 

ézarri. Au egiztatzeko' ikusi, Juan San Martin, Eibarko semeak, oraintsu idatzi duan lan bikaiña; 

idatz-lan orren titulua' auxe: “Eibar-en erabiltzen diran burdin langintzako itz teknikoak” (Euskaltzaindiaren 

errebistan, Bilbao, 1958-III)” (1960, 62-63). S. BASAURI-k eta J. SAN MARTIN-ek elkarrekin eginiko 

lanean, balioa gutxitu egiten diote (1972, 34): “Beste emaitza bat [Eibarko euskalkiaren azterketan], garrantzi 

551 

(1991, 189-192). 

552 

(1995). 

553 


554 

(1996, 22). 

555 

(1998-1/2, 198-200). 

556 

(1999a). 

557 

(1990, 33-34). Aipamenetan beste izenburuz ere aurkitu izan dugu: “Vocabulario armero de la industria armera vasca”, baina 

originalean aurretik aipatutakoa ipintzen du. 

558 

(1978, 316-320). Eibarko arma hiztegia iturrietako bat izanda ere, argitu egin behar da artikulu honek eremu zabalagoa hartzen duela, 

eta horregatik kontuz jardun behar dela honekin lan egitean. 

559 

(1979, 355-389). Ikus aurreko artikuluari egin diogun oharra. 

560 

(1996). 

561 

Aip. lib., 213-220.

gutxiagokoa, Eibarko burdina-langintzako hitz teknikoez (...)”. Harreman estua du 1959ko egile beraren gai 

horixe duen artikuluarekin: “Eibarèn teknika gaietan egin dan eboluziñoari buruz” 563 . Lexikoaz gain 

bestelako azalpen sozio-linguistikoak ere egiten ditu. Gerora hitz gehiago erantsi zizkien aurrekoei, in 

“Términos técnicos del euskera eibarrés” 564 . Gai horretaz geroago ere jardun zuen: “Léxico técnico empleado 

en la industria técnica eibarresa” 565 . 

Talde lanean eginiko Tailerrerako hiztegi teknikoa. Erdara-euskara 566 ere alor horretakoa da. 

Gorputz nagusia Eibarko hitzetan oinarrituta dago gehienbat, baina batuako forma du; amaieran du 

“Armagintza-Hiztegia eibarreraz. Vocabulario armero en euskara eibarrés” 567 . 

Botanikaz J. SAN MARTIN-ek egin zuen “Botanika lexikoa Eibarren eta Toribio Etxebarriaren 

Lexicón lanari gehigarriak” 568 . Lan osoa lexiko aldetikoa izan arren, gai-eduki aldetik, tituluan aurrez 

adierazten diren atal biak ditu: bata botanika lexikoa, eta bestea orotariko hitzak, ordena alfabetikoan jarrita. 

Zehatzago, mikologiaz egin zuen egile berak “Perretxiku izenak Eibarren. Batzar txostenak” 569 . Sarrera-hitz 

bakoitzaren azalpena egiten duen arren, ez da zehazki eta bakarrik hizkuntzaren alderdikoa, bestelakoa baino. 

Txori-hegazti izenak erakutsiz egin zuen J. SAN MARTIN-ek “Txori izenak Eibarren” 570 . 

Hegaztien izenak dakartza; baina sarreran, gaia barruti zabalago baten kokatzen du: direla argitaratutako 

kanpoko beste lan batzu, direla Eibarko esaerak... Hori artikulua bada, A. SARASUA-k liburu oso baten 

jorratu zuen alor hori (1996 571 ) batez ere biologia ikuspegitik, baina Eibarko berbek txori-hegazti bakoitzaren 

azalpenean euren lekutxoa dute, eta amaierako eranskinak ere zeregin hori du: “Eibarren erabiltzen diran 

hegazti-izenen zerrendia” 572 . Egileak Eibarko lekukoak erabili ditu hitz andana hau osatzeko, baina ez dio 

erreparatu lekuko horien jatorriari auzoka. 

Etnografia eta baserri giroko hiztegia landu zuten ENET taldekoek 573 : Laixetan, garixetan: 

basarrixa Eibarren. Udalak argitaratu du lan sendo bat eta beste bat burutze bidean du: Eibarko Hiztegi 

Etnografikoa 574 , eta Eibarko euskararen hiztegi orokorra 575 . Azken honetan argitaratutako lanez gain 

osterantzeko ekarriak ere jaso dira; paperean eta euskarri informatikoan kaleratzekotan daude. 

5.2.4.2. Toponimia 

Toponimiari orokorrean heldu diotenen artean L.M. MUJIKA-ren Euskal toponimiazko 

materialeak. Mutriku, Elgoibar, Eibar. XV. alea 576 lana aipa dezakegu. Bizkaieraren atalean ere azaldu dugu, 

baina hona ere ekarri dugu Eibarko toponimiak (beste herrietakoak legez, noski) duen leku zabalarengatik. 

562 

(1958, 141-158). Urte horretan beste aldizkari baten ere atera zuen (1958b, 39-5 1). 

563 

(1959, 127-138). 

564 

(1962; 2, 10), “breve ampliación” eginez (1979a, 199). 

565 

(1976, II bol., 375-381). 

566 

ZENBAITEK (1998). INTERNET-en ere eskura daiteke: Tailerrerako hiztegi teknikoa (euskara batuaz) eta Armagintza-Hiztegia 

Eibarko euskeran, tailerrarako hiztegiaren parte, on-line (http://www.geocities.com/Paris/Cafe/5812/tailerhiztegi)-(www.eibar.org). 

567 

Aip. lib., 19-20. 

568 

(1990 2, 337-365). 

569 

(1975b, [separata] 317-324). Lehenago ere argitaratua zuen, gaztelaniaz (1969, 3-5). 

570 

(1978, 271-277); horixe berori separata moduan ere argitaratu zuen (1979-1, [separata] 271-277). 

571 

INTERNET-en aurki daitezke hortik eratorritako lanak: A. SARASUA: Eibarren erabiltzen diran hegazti-izenen zerrendia / Eibarko 

Txori-izenak, on-line (www.geocities.com/Paris/Cafe/5812), eta egile beraren: Eibarko Hegazti Izenak (latinez, gazteleraz eta Eibarko 

euskeraz), on-line (www.eibar.org). Herriko aldizkari baten ere argitaratu du zerrenda hori (1997, 22-23). 

572 

Aip. lib., 169-172. 

573 

EIBARKO NATURA ETA ETNOGRAFIA TALDEA (1998). 

574 S. BASAURI et alii (2003). 

575 ZENBAITEK (2001). 

77

78 

Idatzizko iturriak izan ditu nagusi leku izenak biltzeko, “ahoz-aho harturiko testigu zuzenen aitorra dudazko 

tokizenen kontsultarako baino ez erabiliz 577 . Dena dela, inkesta zuzen edo ahoz-ahozko hori komenigarria da 

toponimo zenbait topografikoki lekutzeko” 578 . Leku izenen sailkapenaren ostean filologiazko azalpen batzuk 

dakartza, eta ondoren toponimoen zerrenda osoa, 2.800 izen inguru 579 . Azaldutako kontzeptuak toponimia 

nagusikoak dira, zein toponimia txikikoak: herri izenak, mendiak, muinoak, egiak, zelaiak, ibarrak, basoak, 

sasitzak, txaradiak, belardiak, hesiak, soroak, baratzak, iturriak, ibaiak, kortak, baserriak, bideak, etxeak, 

ermitak, eta abar. Jakina, ez daude erabiltzen diren toponimo guztiak, agiri batzuetan noizbait azaldutakoak 

baino. 

Badira baina gaiz asko zehatzagoak diren lantxoak, J. SAN MARTIN-en “¿Aitzgorri, Aizgorri ó 

Aizkorri?” 580 artikulua kasu. Izenburuak Eibartik kanpoko toponimiari bagaramatza ere, artikuluan zehar 

Eibarko hainbat toponimo, deklinabidearen kasu markak hartzen dutela agertzen dira, bide batez fonetikari 

ere lotzen zaiolarik. Areago, bere laburrean, aldaki soziolinguistikoak ere islatzen ditu, umeen erabilera ere 

baitakar argigarri legez. 

Eibarko toponimo guztiak ez, inguru urbanokoak bakarrik bildu zituzten Eibarko hiri-toponimia 581 

liburuan, baserri, baso, solo eta abarren izenak ere batu zituzten arren, beti ere administraziotik hirigunetzat 

joten den lekuetakoa. Eibarko hiri barruko 1.500 leku-izen jaso dituzte. Batez ere toponimo “txikiak”: 

kale, dorretxe, zubi, etxe, erreka, hiri barruko baserri... horien dibulgazioa egitea da helburua. Beraz, lan 

honek balore nagusi bi ditu egileen ustez: filologikoa eta historikoa. Bestalde, liburuak, eranskin gisara, 

toponimoen aurkibidea eskaintzen du. Liburutik aparte, bi karta edo mapa datoz Eibarko eraikuntzak, 

kaleak, zubiak erakusteko alde batetik, eta bestetik herriko planoa. 

Eta ostera, baserrien inguruko liburu bat ere badugu, baina ez ditu jaso haien inguruko toponimo 

guztiak, baserrien euren izenak baino, dokumentuetako izen zaharrak eta egun ahoz (eta idatziz) erabiltzen 

direnak: A. SARASKETA-k eta bestek eginiko liburua da: Eibarko Basarrixak. Dabid Arriolan omenez 582 . 

Ez dugu ondoko liburu hau lan orokorrean sartu izenburua orokorra duen arren barruko edukia 

artikuluen bilduma delako, aurretik argitaratutakoena, J. SAN MARTIN-en Eibar eta Elgetako 

toponomastika. Toponomástica de Eibar y Elgeta 583 liburuaz ari gara. Eibarri dagozkion atalak hauek dira, 

sarreraz gainera: “Toponomástica eibarresa medieval” 584 . Sarreraren ondotik, izenen zerrenda dakar, 

hurrenkera alfabetikoan, nondik atera duen bakoitza, bere testuinguruan kokatuta, erreferentzia kronologikoa 

ere aipatuta. Ez du, hala ere, azterketa linguistikoa egiten. Hurrengo atala “Relación de caseríos, con citas 

cronológicas” 585 da. Baserrien izenak agirietako grafiaz eta gaur egun ahoskatzen diren moduan jarri ditu, 

azaltzen diren agiriko zitarekin baina hizkuntza azterketarik barik. Hirugarren kapitulua “Botanika lexikoa 

576 (1989). 

577 Eibarko lekukoak hauek izan dira: J.M. Untzebarrenetxea Oregi, I. Oregi Alberdi, H. Mondragon Abantzabalegi, M. Ugarteburu 

Totorikaguena eta I. Eskibel Mugertza (aip. lib., 47). 

578 Aip. lib., 22. 

579 Aip. lib., 281-404. 

580 (1962b, 17). 

581 ZENBAITEK (1995). Liburu honen iruzkina, Eibarko Udaleko Euskara Batzordeko teknikaria eta liburua osotzeko koordinazio 

lanetan jardun zuen F. MUNIOZGUREN-ek egin zuen liburuaren aurkezpen urtean (1995, 8-9). Hizkuntzalaritzaren ikuspegitik liburu 

horri A. IRIGOYEN-ek iruzkina egin zion (1995). 

582 (1997). Guk argitaratu gabeko zirriborroa ere erabili dugu: A. SARASKETA GOJENOLA, et alii (1996). 

583 (2000). 

584 Aip. lib., 19-42. Lehenago ere argitaratu zuen, orain zerbait gehituta dakarren arren: J. SAN MARTIN (1985, [separata] 995-1006). 

585 Aip. lib., 43-75. Hori ere aurretik argitaratua zuen: (1963b, 138-139)-(1977, 61-90).

Eibarko etxe izenetan” 586 da. Botanika izenak mugagabez dakartza, ondoan gaztelaniazko izena eta latinekoa; 

azpian, hortik sortutako toponimoa datu historikoekin apainduta. Azken atala “Apuntes sobre hidronimia” 

orain arte argitaratu gabeko 587 lana da. 

5.2.4.3. Antroponimia, onomastika 

Besteak beste V. AGUIRRE-k “Sobre el apellido Guisasola y análogos” 588 artikulua egin zuen. 

Erantzuna izan zuen gutun honek, zenbait gauza zuzendu nahian: E. ECHEBARRIA-k “Sobre el apellido 

Guisasola y análogos” 589 idatzi zuen; eta berriz ere, aldizkaria bitarteko zela, lehenengoak erantzun 590 . 

Lan berriagoa eta orokorragoa, nahiz eta gaiz oso zehatza den, A. NARBAIZA-ren Eibarko 

gatxizenak 591 liburua dugu. Sarreraren eta liburuaren aurkezpenaren ondoan, ezizenen zerrendak daude: 

lehenengo esanguraren arabera gaika sailkatuta azalpentxoarekin; eta ondoren zerrenda osoa, batetik ahoz 

lekukoengandik jasotakoak eta bestetik liburuetatik jasotakoak. 

5.2.5. “Soziolinguistika”: Eibarko euskararen soziologia 

Hasierako oharra egin behar dugu, ez baita Eibarko euskara ikuspegi soziolinguistikobariazionistaz 

aztertzeko inor arduratu. Beraz, soziolinguistikaz egingo diren aipamenak ikuspegi 

soziologikoagotik eginiko lanenak izango dira. 

Aipatu dugu atal honen hasieran datu demografiko eta sozio-linguistikoen azalpenean gaur 

egunean erabil daitekeen datu iturri nagusia 592 : 1981, 1986, 1991 eta 1996. urteko datuak aurki ditzakegu 

han hainbat eta hainbat ezaugarritan eta herriko auzotan banatuta. Aipatu ere egin dugu 1996. urtean horren 

gainean argitaratutako liburua 593 eta ez dugu berriz hori jorratuko. 

Orain aipatuko dugun liburuak ez du soziolinguistika egiteko asmorik, baina Eibarko bilakaera 

sozio-linguistikoa azaltzeko eta ulertzeko datu interesgarriak aurki daitezke bertan, I. LASPIUR-en Eibarko 

ikastolaren historia txikia. 1960-1994 594 liburuaz dihardugu. Bidenabar bada ere, Eibarko egoera 

soziolinguistikoaren bilakaera azaltzeaz gain, hainbat antroponimo eta toponimo biltzen ditu liburu honek, 

inongo hizkuntza azterketarik egiteke izan arren: gizarte giroa, ikastolako matrikulazio kopuruak, ikasgaiak, 

ikastolaren ideologia, organigramak, eta abar aurki ditzakegu. 

Beste adar bat landu dute Eibarren, gizartearen jarrerena eta bertako euskararen eta bizkaieraren 

(des-)prestigioarena hain zuzen ere, XIX. mendetik honako ikuspegi diakronikoz; A. NARBAIZA-ren 

hainbeste bider aipatutako lanak bete du zeregin hori, Eibarko euskara: gutxiespenaren historia 595 . Eduki 

nagusia, egileak sarreran dioena da, “lerro hauetan barrena iradokitzen dugun bezala, eibarkeraren 

gutxiespena beste handiago eta orokor baten barruan antzeman daiteke; hau da, bizkaieraren gutxiespenaren 

kontestuan. Gauzak horrela, galdera berehala dator: izan ote du hiztunarengan eraginik bere hizkuntz 

586 Aip. lib., 77-81; hori ere aurretik argitaratutakoa. 

587 Aip. lib., 83-86. Hala ere, “Apuntes sobre hidronimia eibarresa” (266-268) atala zuen egile horren (1991 [separata]) lanak. 

588 (1882, 142-144). 

589 (1882, 226-229). 

590 V. AGUIRRE (1882b, 102-108). 

591 (1990). 

592 EUSKO JAURLARITZA: II. Soziolinguistikako Mapa. Soziolinguistika datubasea, on-line (www.eibar.org)-(www.euskadi.net). 

593 J. AZKARRAGA, F. MUNIOZGUREN (1996). 

594 (1995). 

79

80 

ohiturak aldaraztea heltzeraino? Izan ere, bere hizkeraren gutxiespena hurbiletik ezagutu duen hiztunaren 

baitan ezin dira faktore sikologikoak baztertu” 596 . Hau da: 

“aspaldidanik ezagutu izan den bizkaieraren gutxieste tazitoaren barruan, eta, aipatuko dugunaz 

batera, eibarkeraren gutxiestea agertzen zaigula izango da, XIX. mende hondarrean sortu, eta 

XX. mende honetako lehenengo urteetan bere euskarri idatzia izango duena. 

Galdekizunotan, beraz, eta, hasteko, bizkaieraren inguruan isuri izan diren iritziak laburbiltzen 

ditugu. Gure asmoa bizkaieraren gutxiestearen problematikari oratzea ez denez zehazki, haren 

ildo nagusiak erakutsiko ditugu. Bigarrenik, eibarkeraren gutxiestea jorratuko dugu: noizkoa den, 

bere iturburuak, zer bilakabide izan duen, kontrakoak eta aldeztaileak. 

Azkenik, eranskinean, Eibarko euskaraz ez ezik eibartarron gainean mendearen lehenengo 

herenean luzatu ziren zenbait iritzi ere emango ditugu. 

(...) 

Lanaren helburua Eibarko euskarak -mende honetan zehar uste dut eta ez aurrerago- izan duen 

gutxiespena -edo txarrespena nahi bada- aztertzea litzateke. Gutxiespen hori bizkaierak nolabait 

izan duenaren, eta egun ere duenaren (?) barruan kokatuko genuke Eibarkerarekiko areagotua, 

gure ustez” 597 . 

5.2.6. Etnografia 

Ez dago azterketa etnografiko sistematikorik, baina bai handik eta hemendiko datuak eta 

artikuluak batzen dituen liburu bat, askotan giro orokorraren aipamenez eta ikertzailearentzat lagungarri 

gerta daitekeen azalpenez hornituta; J. SAN MARTIN-en Antzinako Eibar. Etnografia gaiak. Temas de 

etnografía del antiguo Eibar 598 liburua hain zuzen ere. Egileak honela aurkeztu zuen liburua: “Irakurle, 

eskura duzun liburu hau hor-hemenka sakabanaturik nituen idazlanen sail bat besterik ez duzu, hemen 

antologia gisara bildua, artikulu eta saio laburrez osatua, gaia ordea, etnografia eta etnologia dutela (...) gaur 

oraindik adineko eibartarron oroimenean dugun Antzinako Eibar, bizirik iraun duen folkloretik lauso zaigun 

mitologira arte” 599 . Zehazki, atal hauek dira hizkuntzarako interes gehien dutenak: II atalean, “Ixu eguna” 

eta “Gaztañerre eguna”; III atalean, “Akondia lexar baga (antziñako gerrate baten aztarnak)” 600 eta “Eibar, 

Erdi-Aroko agiriak”; IV atalean, “Karlisten gerrateko kantak”, “Forjarien kanta” “Gerrako ibillerak 

tragikomediazko bertsotan” eta “Bertso berriak, automobil zaharrari”; VI atalean, “Arrateko kondairaz 

zenbait ohar”, “Arrateko kantategia” eta “Arraten sortzen da bizitza”. 

Adierazi dugunez, aurretik argitaratutako lanak ere badira. Eibarko Kezka aldizkarian azaldutako bi 

aipatuko ditugu: “Etnografia” atalean, L.P. PEÑA SANTIAGO-k “Sobre Eibar” 601 idatzi zuen eta J. SAN 

MARTIN-ek, “Gentiles” 602 ataltxoa. Etnografia-kultura gaiak landu zituzten, esaerak ere tartekatuz. J. SAN 

MARTIN-en “Arrateko Kantategia” 603 ere liburuaren aurretikoa da. Herri literatura lantzen du: tradizioz 

guregana iritsitakoa (bertsoak eta kantak) alderdi linguistikotik ez ezik (ez du hau azpimarratzen inolaz ere), 

historiko eta etnografikotik aztertzen ditu egileak. 

595 

(1998). Gaur egun INTERNET-en ia liburu osoa on-line dago, izenburua aldatzeke (www.eibar.org.materixala helbidean). 

596 

Aip. lib., 9. 

597 

Aip. lib., 10-12. 

598 

(1993). 

599 

Aip. lib., 9. 

600 

Ikus gai hori lehenago ere jorratuta: J. S. MARTIN (1975). 

601 (1964ko uztaila, 26). 

602 Aipatutako lekuan, 26-27 or. 

603 (1981, 335-352).

Hainbestetan aipatu dugun I. LASPIUR-en Eibarrera jatorraren bidetik liburuaren amaieran 604 

etnografiazko gaia dugu, “Jolas eta jokuak”. 

5.2.7. Testu azterketa 

Jarraian doan aipamenak ez du testuaren azterketa linguistikoa lantzen, baina horretarako lagun egin 

dezake, garaiko sistema politiko-administratiboaren berri ematen duelako: on-line aurkitu dugun 1754. urteko 

udal ordenantzak euskaraz eta administrazioa euskaraz historian zehar 605 dokumentuaz diogu hori. 

Arestian, eta atal honetan sarritan, aipatu dugun liburu bat hizkuntza testu azterketatik hurbil dabil, 

asmo nagusia biltzailea eta didaktikoa duen arren, hizkuntzalaritzakoa baino: E. IZAGIRRE-ren, M. 

LIZARRALDE-ren eta A. NARBAIZA-ren Eibarko idazlien eta idazlanen antologixia 606 liburua alegia. 

Testu azterketa garbia da lehenago ere aipatu dugun 1685. urteko kopla zaharren gaineko liburua: 

hainbat egilek atondu dute literatur generoaren ikuspegitik, metrikarenaretik, musikarenaretik, giro 

historikoarenetik, gaiarenetik eta guretzat garrantzitsuena, hizkuntzarenetik. Hauxe da erreferentzia: J.M. 

LEKUONA, J.I. LOPEZ DE LUZURIAGA, A. NARBAIZA: 1685eko kopla zaharrak 607 . 

Testu azterketa sistematiko eta osorik ez du, baina bai zerbait, biografiaz eta bertsoez gain Gorosta 

bailarako bertsolariari eskainitako liburuak: Gregorio Atxa-Orbea, “Orbe” bertsolaria 608 . Egileak X. 

AMURIZA, J.M. NARBAIZA, P. ZELAIA eta J. ETXABE dira. 

5.2.8. Apologia eta “gutxiespena-txarrespena” 

5.2.8.1. Aldeko lanak 

Eibarko euskararen “apologia”, edo bere alde jardun dutenen artean A. NARBAIZA-k bi talde 

bereizi zituen 609 . Batetik, izen handiko gizonak 610 : S. Altube eta N. Ormaetxea “Orixe”; eta bestetik, herri 

mailakoak: J. Gisasola 611 −benetako izenez V. Agirre Gisasola−, T. Etxebarria eta A. Iturriotz 612 batez 

604 (1999a). 

605 INTERNET-eko helbide honetan: www.eibar.org. Atal hauek ditu azterketa horrek: 0.- Aldez aurretiko argitasunak, 1.- 

Dokumentuaren datazioa, 2.- Herrietako ordenantzak: garai foralekoak eta ondorengoak, 3.- Korrejidorea eta justiziaren antolaketa, 

4.- Gaztelako Kontseilu Erreala, 5.- Elektoreak eta elekzioak Eibarren, 6.- Udalerrietako erakunde agintzaileak eta karguak, 7.- 

Alkate izateko betebeharreko baldintzak; oharrak; Ordenantzaren testu orijinala, eta kontestu historikoa: “Administrazioa euskaraz, 

historian zehar”. Ordenantza horien inguruko beste erreferentzia “linguistikoago” batzuk liburu honetan aurki daitezke: E. 

IZAGIRRE, M. LIZARRALDE, A. NARBAIZA (2000, 44-49); baita A. NARBAIZA-ren lanean ere (1998, 102-106). 

606 (2000). 

607 (1992). 

608 (1992). 

609 A. NARBAIZA (1998, 50-68). 

610 Omaetxeberria ere aipatzen du A. NARBAIZA-k, baina ez du inongo azalpenik ematen: errata ote da?, ala benetako Eibarko 

euskararen apologista? 

611 Hauxe dio A. NARBAIZA-k: “1883ko ekainaren 8an Manterolari bidali zion gutunean bere herriko euskararen defendatzaile 

sutsu agertu zen. Kexu da Arturo Campionek idatzi duen Ensayo sobre leyes fonéticas lanaz. Gorazarre dagio iruindarrari, baina 

jarraian iparraldeko euskalkietan inspiratu delako bere arrenkura agertzen dio, izan ere beste euskalki haiengatik dio: “conceptúo 

como los más corrompidos del bascuence”. Eta jarraian bere herriko euskara goraipatuko du: “Perdone, pués, esta amistosa 

censura...el que viviendo considera su dialecto como uno de los más nativos y puros que se hablan en la euskal-erria, y que no 

puede, por esta razón, vérlo sin cierto disgusto olvidado en obras tan importantes como de hecho lo es, el ensayo sobre leyes 

fonéticas á que me refiero”. 

Aipamen luze xamar honetan ikusten dugunez, Gisasola bere herri-euskararen aldeztaile fidela izan genuen. Ez gaude, egia esan, 

filologo baten aurrean, edonolako hitzi halako etimologia bitxia aurkituz, Astarloak esanak berretsi nahian datorren apologista 

berantiar baten aurrean baizik. Baina hura baino urte dexente geroago” (1998, 59-60). 

612 Hona hemen A. ITURRIOTZ-en apologiaren nondik-norakoa, A. NARBAIZA-ren hitzez (1998, 66-68): “hain zuzen, eibartarrok 

beti harro egon izan garen gauza baten gainean dihardu eta. Alegia, gure euskara teknikoaren -nolabait esateko- jatortasuna. Eta ez 

hori bakarrik. Iturriotzek adierazten digunez, Asturias aldera lehenik XVIII. mendean, jarraian XIXaren hasieran frantsesengandik 

81

82 

ere. Liburuko 89. oharra eskaintzen dio A. NARBAIZA-k L. Ormaetxea “Isasi”-ri, honek ere exiliotik 

Eibarko euskararen eta euskaldunen apologia egin baitzuen 613 . 

Guk beste baten berri jaso dugu, J. SAN MARTIN-ek hitzaldi baten bota zuen J. SARASUA-ren 

“Eibar y el euskera” 614 lana. Eibarren gerra ostean atera zen euskararen aldeko lehenengo aldarrikapena izan 

omen zen eta orduantxe aldatzen hasi zen euskararekiko jarrera itxuraz. 

S. ALTUBE-ren apologia “Eibartarrak eta euskera” 615 artikuluan zioenean datza. J. SAN 

MARTIN-en azalpena hauxe da (1979a, 199): “ensalza los arcaísmos empleados en Eibar y el sistema 

gramatical empleado le busca un paralelismo con los verbos usados por Fr. Bartolomé de Madariaga (1768- 

1835), natural de Echebarría, en sus obras de pláticas, Icasiquizunac (1816-1819), encontrándole más 

similitud con las variedades del valle de Marquina que del próximo valle del Duranguesado” 616 . N. 

Ormaetxea-ren apologia ere bide beretsutik doa; A. NARBAIZA-ren hitzak ekarriko ditugu hona, mamia hor 

laburtuta dagoenez: 

“Eibarkerari dagokionez 1960. urtean Karmel aldizkarian (1960) argitaratu zuen artikulu labur 

batean gure azpi-euskalkia laudorioz bete zuen. Juan San Martinen Zirikadak umorezko 

pasadizo-liburua aitzaki harturik hura goraipatzen zuen honela: 

Amar urteotan idazle barriengandik urten daun liburuetatik -ez dodaz guztiak irakurri- au bakarra 

irakurri dot atsegiñez, eta atsegiñ andiz. 

Egilearen -San Martinen- aitorpenari erantzuten diolarik -alegia, honek hurrengo liburua agian 

kiputxez egingo duelakoan- Orixek bere ohiko teorietako bat aplikatuz: -nork bere euskalkia 

landu beza- bere horretan jarraitzeko aholkatzen dio. Non aurkitzen duen Eibarko euskara 

erakargarria ondoko hitzez laburbilduko dugu: “Hitzez eta esaeraz oso ugaria da, eta izan 

litzakeen mordoillokeriak barkatuak daude liburua errirako egiña delako”. Era berean, gure 

aditzak asko egin lezake batasunaren alde: “Olango amar liburu Euskalerrietan an emen batuak 

asko egingo leukie aditzaren batasunerako”. 

Baina Orixeren goraipamenik handiena hitanoak darama: (...) “Batez ere to-ta-no darabil ederto. 

Gaur Gipuz-Gipuzkoan zenbat ete dira berbeta au adituko dabenak? Etxaide aita, Euskalzainburu 

dana, Eketa, eta beste Quijote'ren bat. Bertoko i'ka ere galdu dabe emen geienak, eta zelan artu 

besterena?”“ (1998, 57-58). 

J. SAN MARTIN-ek berak ere aditz alokutiboaren erabilerak egin zion zirrada aipatzen du (1979a, 

199): “lo que más le llamó la atención [Orixe-ri] fueron las flexiones verbales usadas en el modo del 

tratamiento familiar del tuteo, particularmente al dirigirse al sexo femenino” 617 . 

Beste egile batek ere egin zuen apologia gisakoa, A. IBIÑAGABEITIA-k hain zuzen, artikulu 

honetan: “Eibar'ko euskeraren alde” 618 . Baina apologia ez zen bakarrik bertoko euskararena, eibartarrena 

ihesi, eta mende honetan zehar geroago, jo ohi zuten eibartarrek bertara eraman omen zituzten hainbat hitz (...) Nork uka hau 

entzunda Eibarko euskararen internazionaltasuna? Baina harrezkerozko jardunak iritzi hutsak dira. Iturriotzek ez du, nolabait 

esateko, gure gaitza endogenotzat jotzen. Aitzitik (...) Beraz, haren ustez bi euskaldun-moeta zegozkeen gurean, euskara gaiztoaren 

errua, ordea, etorkinei egotzi behar genieke. Euskara traketsaren errua kanpotarrei leporatzea ez da, egia esan, oinarri handirik duen 

argumentua”. 

613 

Aip. lib., 67 89. oh. 

614 

(1955?). 

615 

(1960, 61-65). Urte berean Eibar aldizkarian ere (1960, 11) argitara eman zen lan bera. 

616 

Idea berbera S. BASAURI-ri eta J. SAN MARTIN-i ere jaso diezaiekegu (1972, 33-34). A. NARBAIZA-k (1998, 56-57) ere azaldu 

zuen haren apologiaren nondik norakoa, eta sasoiko jarreren artean kokatzen du. 

617 

Ohar berbera egina zuten aitzinetik ere S. BASAURI-k eta J. SAN MARTIN-ek (1972, 34). 

618 

Irrintzi aldizkaria, Caracas. In Eibar ere (1959, 11) argitaratua dago. Lanaren nolabaiteko lausengua ere egin zuten S. BASAURI, J. 

SAN MARTIN-ek (1972, 33): “eibartarren euskeraren laudorioz idatzi zuen artikulu maitagarri bat (...)”. Handik urte batzuetara J. SAN 

MARTIN-ek iritzi hori errepikatu egin zuen (1979a, 199), “ponderando el euskera eibarrés” egina dela baitio.

aino; eta zehatzagoak izan nahi izanez gero, T. Etxebarria-ren lanarena batez ere. J. SAN MARTIN-en 

“Eibar eta Plaentziako euskeraren alde” artikuluak ere aldeztaile kutsu hori du 619 . 

5.2.8.2. Aurkako lanak 

Eibarko euskarari ospe txarra eman izatea berriz, A. NARBAIZA-ri jarraiki 620 , Eliza inguruko 

pertsonaiek bultzatutako jarrera litzateke, herriaren alderdi baten antiklerikaltasunarengatik. Horien artean 

Tx. Agirre 621 eta R.M. Azkue ditugu. A. NARBAIZA hau esatera ausartu da R.M. Azkue-ren artikulu 

honetaz: ““Amairugarren tsirristadea. Tsirrist Eibarren”” izenburuaz ikusi zuen argia (...) Garrantzitsua da 

ondoko testua gure iritziz bertan baitaude gero GAROAn hezurmamitu ez ezik “unibertsal” bezala ere 

finkaturik geratuko diren iritziak” (1998, 81). Bestelako azalpen batzuen ondorio legez, hauek aipagarri: 

“1.- Sozialismoa erridikulizatzen da. Eibartarraren iñozokeria edo asko jota txalotasuna 

azpimarratuz (...) 2.- Arrotzak dira Eibarrera sozialismoa ekarri dutenak (...) Arrotzak ideiak, 

arrotzak etorkinak, ergo: 3.- Arrotza, traketsa Eibarren egiten den euskara erdalkeriz betea. 

Urnietar zuhurraren harridurarako erdal hitz andana luzatuko dio mintzaideak Iglesias 

oradorearen programa bereganatu duela frogatu asmoz. Erderaz esango dotsut (sic) adieraziko 

dio eibartarrak zuhurkiro: Serbisio obliatorio, Sosialisasion de los medios de produsion, Ocho 

horas de trabajo, Abolision de la propiedá. (Gogora Garoako Biba la república. Abajo 

inkisisión moduko perlak). Urnietarraren erantzunak ere badu bere mamia: “Egia esango det. 

Gure apaizaren latiñazoak aizago aditzen ditut itz itsusi oiek baiño”. Horra, batbatean, urnietarra 

latina erdal euskara hura baino errazago menderatzen!” 622 . 

Areago, A. NARBAIZA-k kritika gogorra egiten dio R.M. Azkue-ri: 

“Mogelek ehun urte lehenago bezala Azkue ere gehiegikeria bertsuetan erori zen zenbait hitz 

Eibarkotzat jotzean. Hara nola gurean ezezagun diren piestia, edo priesa (...). Bestalde, erdara 

motroilo hori transkribatzerakoan orduko eibartarrak euskal fonetika baten jabe bazirela onartzen ari 

da sikera inplizitoki behintzat. Azkenik garbi geratzen den gauza da sasoi hartako mitinlariei - 

Amuategiri esaterako- egozten zitzaien trakeskeria erdal lexikoaren erabileragatik zetorrela. 

Edozein modutan Azkueren hizkuntz-irizpideak ezin zorrotzagoak ziren, eta, ikusten dugun bezala, 

beste garbizalekeria mota bat adierazten zuten. Ikustea baino ez dago aldizkarian bertan zein 

hestu hartzen zituen Azkuek bere Tsirristadetan herri desberdinetako hizkerak. Inongorik ez 

baina Eibarkoa bezain gogor epaitua” 623 . 

5.2.9. Irakaskuntza 

Ez dakigu Eibarko euskararen irakaskuntzaren aitzindaritzat jo daitezkeen Eibarko Klub 

Deportiboko boletinean aurkezten ziren euskarazko klaseak: Club Deportivo de Eibar aldizkarian 624 

“LINGÜISTICA” arloa jorratzen da, “Actividades de nuestras secciones” sailaren barne. Beste gauza batzuen 

artean, bertan ematen ziren euskarazko klaseetaz dihardu: “El local de la Biblioteca, donde se explica el 

euskera, se ve muy concurrido de animosos jóvenes de ambos sexos que siguen con interés el estudio de 

nuestra lengua” Jarraitzen du euskararen gaineko hainbat iritzi isurtzen, baina ez da hori orain guri axola 

zaiguna. Duda bat sortu zaigu, eta hementxe adieraziko dugu: zein euskara mota irakatsi-ikasten ote zuten?: 

619 (Eibar. Revista Popular III Epoca, Año 47, 32. zenb., 42-43). 

620 (1998; 62-63, 68-83, 99-103). 

621 A. NARBAIZA-rekin bat eginez, aitortu behar da ez zuela Garoa eleberrian gaitzespen zuzenik egin, bai ostera eibartar 

sozialistena eta horrenbestez “Mezua subliminala [da] edozein modutan: sozialistak=kanpotarrak; hots: erdaldunak” (1998, 79). 

622 Aip. lib., 82-83. 

623 Aip. lib., 83 113. oh. 

624 1958ko abenduan. 

83

84 

Eibarkoa akaso, ala bestelakoa 625 ?... Gogoan izan behar da euskara batuaren oinarriak oraindik ezartzeke 

zeudela. Gai hau hona ekarri dugu jarraipena izan zuelako aldizkariaren hurrengo zenbakietan 626 . Edonola 

ere, hauxe idatzia zuen lehenago eskola horietako IKASLE BAT-ek, beste ideia batzuen artean argi egin 

diezakiguke zertaz edo nolakoak ziren: “Al menos para los que iniciamos las clases, unos por aprenderlo y 

otros para perfeccionarlo, nos hemos cerciorado que el vascuence posee una riqueza tal de conjugaciones y 

vocabularios como nosotros jamás hubiéramos soñado, a no ser por la noble gesta de estos jóvenes que, 

educados en disciplinados desvelos, han sabido cultivarnos con método intuitivo” (IKASLE-BAT, 1956). 

Gure sasoitik hurrago, izenburuak dioenez, M. ALZELAI-ren eta besteren Eibar ezagutzen: 

lehen hezkuntzarako ikas unitatea 627 eskoletan erabiltzekoa da, baina gutxi da Eibarko euskaraz irakasten 

duena. 

Kaleratu berria da, baina, batez ere eskoletan eta euskaltegietan erabili ahal izateko M. 

SANGRONIZ-ek eginiko beste ikas unitate bat Eibarko euskararen inguruan bakar-bakarrik 628 . Paperezko 

soportean argitaratu da baina bideo laguntzailea ere egin dute 629 . Eibarko Udalak, Euskara Batzordearen 

bitartez, antolatu izan ditu inoiz Eibarko euskararen inguruko ikastaroak, 1998ko Eibarreraren oiñarrizko 

ikastarua, adibidez. 

5.2.10. Ortografia 

Eibarko Udalak bultzatuta talde batek sortu zuen liburuxka bat, euskarri informatikoan on-line 

ere eskuragarri. Liburuxkaren izenburua hauxe da: Eibarreraz idazteko oiñarrizko erizpidiak 630 . Grafia, 

fonetika sintaktikoko hainbat gertakari, deklinabideko arazo batzuk eta zenbait aldaketa fonetikoren gaineko 

oharrak eta erabakiak daude bertan. 

5.3. Tesi honen antzerako asmoen aldarrikapenak, aitzindariak 

5.3.1. Aipamen orokorrak 

Gurea lako eginkizunei aipamenak ez dira falta denboraren joanean loratu diren lanetan. Eibarko 

euskara jorratu dutenetan, J. SAN MARTIN-enetan esate baterako, aurki daitezke. “Eibarèn erabiltzen 

625 

Ezingo genuke hemen aipatzeke utzi I. LASPIUR-en klase horien azalpena (1995, 10): “1960. urtean gaude (...) urte batzuk 

lehenago eta ezein baimenik gabe eraturiko euskara irakaskuntza antolatu genuen Eibarko CLUB DEPORTIVO deritzan elkarte 

aretoetan, kultur sailaren babesean alegia. Garai hartan, mendizaletasun inguruan euskaltzale taldetxo bat gorpuzten ari zen eta 

euskara irakasteko sorrera eta bultzada eman genuenen artean honako mutilok osatu genuen ekintza: JUAN SAN MARTIN, JOSE 

LUIS UGARTEBURU, PELI AIZPITARTE, BITTOR KAPANAGA (Otxandioarra), JAVIER ZUBIAURRE, PAULINO 

LARRAÑAGA, JOSE ANTONIO EIZAGIRRE-k eta IMANOL LASPIUR-ek, batibat. Esana bezala, gazte eta helduei euskara 

irakasteko, alegia. Hain zuzen, gu denok UMANDIren gramatikarekin hasi baino lehen, ni neu bakarrik aritua nintzen ZABALA 

ARANAren gramatika soila hartuz lehenik, XABIER PEÑAren metodoa eta zenbait apunte geroago, Eibarren gerraondoko lehen 

euskal irakaslea izan naizelarik, zalantzarik gabe”. 1960. urte horretan Ikastola sortu zuten, esateko moduz, legez kanpo eta hortik 

bideratu ziren euskara irakaskuntzak aurrerantzean (Eibarko euskarak zenbaterainoko lekua izan zezakeen ez dakigu; lehenengo 

andereñoa ere eskoriatzarra baitzen). 

626 

Ikus Club Deportivo de Eibar, Diciembre 1960-n, hor ere “LINGÜISTICA” arloa jorratzen da (31 or.), “Actividades de nuestras 

secciones” sailaren barne (26-31 or.). Motza da eta dagokiona osorik dakargu hona: “Las clases de euskera y de esperanto siguen su curso 

normal”; beraz, oraindik ere bizirik zirauten euskara eskolek elkartean. Hurrengo urteko alean (1961eko abenduan) ez da euskarazko klase 

hauen aipamenik egiten sail horren barne, esperantoaren gaiak aurrera darrain bitartean; baliteke 1960. urteko Eibarko Ikastolaren sorrera 

xumeak eraginik izatea horretan (I. LASPIUR, 1995). 

627 

(1994). 

628 

(2001). 

629 

EIBARKO UDALA (2001). Ez da, hala ere, merkaturatuko momentuz behintzat. 

630 

ZENBAITEK (1997). INTERNET-en bilatu ahal izateko berriz, Eibarreraz idazteko oiñarrizko erizpidiak, (ofizialki aprobautako 

liburua) on-line aurkitu dugu helbide hauetan: www.geocities.com/Paris/Cafe/5812/idazta.html / www.eibar.org.

diran burdin langintzako itz teknikoak” artikulua adibidez, egileak “iñoizko denboran norbaitek bertako 

izkera estudiatzerik nahi balu, bere lana errezteko asmoz” (1958, 142) egin zuela aitortu zuen. 

Euskarari edo euskalkiei eskainitako lanetan ere badira tankera horretakoak. Gure eremua hainbat 

egilek aipatu dute, eta oso izen handiko bat aipatzearren, K. Mitxelena-ri R.M. Pagola-k jasotako hitzak 

ekarriko ditugu hona: “es indudable que la frontera vizcaíno-guipuzcoana se presenta abrupta [...] esa frontera 

−Bizkaiera eta Gipuzkeraren arteko mugaz ari da− que coincide en trechos con el frente de guerra tal y como 

quedó estabilizado en octubre de 1936, jamás ha sido explorada en detalle punto por punto. [...] Antes de 

levantar teorías, sería necesario dedicar algún tiempo al humilde, trabajoso, pero indispensable menester de 

observar los hechos” (R.M. PAGOLA, 1991, 176). Nolabait horko proposamenari heldu diogu, baina egia 

esateko, guk ez dugu behatze lan hori “punto por punto” egin inguruko herri guztietan, baina bai Eibar 

bertako gertakari morfosintaktikoetan (azterketa linguistikoa morfologiako atal batera mugatu dugun arren 

ere). 

R.M. PAGOLA-k berak ere aipatzen du lehen eskuko materialen bilketaren premia: 

“Herriz-herri eta baserriz-baserri ibiltzea da nekosoa, oraindik bizirik dirauena baina, beharbada, 

bihar izango ez den lekukoaren testigantza jasotzen: hori da oso gutxi egiten den egin 

beharrekoa. Azkue-k esaten zuen zein gogaikarria gertatzen den hemendik hara ibili behar hori, 

berak inork ez bezala egin eta ezagutu zuena. Gaur ere inoiz bezain larria da horren beharra, eta 

lehen bait lehen egin beharko litzateke, gero material horiek landu eta sistematizatzeko” (1991, 

197). 

5.3.2. Tesiaren izaera monografikoaren justifikazioa 

Nola justifikatu lan monografikoa egitea, eta ez esaterako dialektologiko-erkatzailea, edo 

soziolinguistikoa...? Hemen R.M. PAGOLA-ren hitz batzuk, neogramatikoen ondoko giro eta jardunaz 

diharduelarik: 

“Hizkuntzalariak, hizkuntzen bilakabide diakronikoa ezagutu nahian zebiltzalarik, ohartu ziren 

herri hizketak, aunitzetan, erabat alde batera utziak zirela hizkuntzen normalizatze ahaleginean, 

eta hizkuntza ofizialek edo kultoek ez zutela haiengan batere eraginik izan. Herri hizketa horiek, 

bestalde, hizkuntza normalizatuak eta bateratuak baino fenomeno eta egoera zaharragoak 

agertzen zituzten, hizkuntza ofizialek gordetzen ez zituzten forma arkaikoak. Bakoitzari 

zegokion bilakabidean galdutako urratsak berregiteko edo bestela frogatu ezin izango liratekeen 

hutsuneak agertarazi eta betetzeko ezin hobeak dira. Honek, beraz, ohizko dialektologian 

geografia linguistikoari, toki solte eta mugatutako monografiei eta, batez ere, atlas linguistikoei 

tokia egitera bultzatu zuen” (1991, 202). 

Izan ere, eta polimorfismo gertaerekin lotuz, euskalkidun hiztunengan “coexisten dos o más 

variantes −fonéticas o morfológicas− de una misma palabra en la lengua de un hablante. La elección de 

cualquiera de estas variantes es independiente de cualquier suerte de intencionalidad” (R.M. PAGOLA, 

1991, 69 631 ); beraz, R.M. PAGOLA-ren ustez: 

“Honek zera eskatzen du, hizketak zehatz-mehatz batu eta erregistratzea. Lekuko bakarreko atlas 

linguistikoek ugaritasun hori ez jasotzeko arriskua dute. Horregatik, tokiko hiruzpalau edo bost 

lekukorekin jasotako lanak dira onargarrienak, eta ez galdekizuneko galdera soilekin bakarrik, 

baizik eta grabaketa aske ugari ere beharrezko dira, horrek agertuko duelako benetako 

aberastasuna, polimorfismoa suposatzen duen hizkuntzaren benetako konplexutasuna” 632 ; 

areago, “Bide hau jarraitzen den bitartean eta bide berriak irekitzen ahalegintzen den heinean, ez 

631 M. Alvar-en esaldia da izatez. 

632 Aip. lib., 69. 

85

86 

dago dialektologia eta geografia linguistikoa zientzi adar zahartzat edo metodologia zaharkitutzat 

hartzeko arriskurik. Gure ustez, zerbitzu haundia eskaini diezaieke, oraindikan, hizkuntz 

zientziei” 633 . 

Bestalde, gure gaira gehiago hurbilduz, Eibarko euskararen berezitasunez jardun du I. 

LASPIUR-ek, eibartarren nortasun bereziaren ezaugarri: 

“Eibarko berbetiak eman detsa eibartarrari beti izan daben hain nortasun berezi eta sendua. 

Eibartarra edonun da ezaguna Eibarko euskara jatorra darabillenian, eta nortasun horri esker da 

inguruko eta urriñagoko herritarren artian desberdin, “diferente”.” (1999a, 17). 

“Eibartarren euskal berbetia hil deiñian, eibartar nortasun berezixa hilgo da. Ez deilla holakorik 

gertatu. (...) Baina berbeta guztiak ez dira bardiñak eta horrek esan gura dau gizarte batek edo 

herrialde batek beran erara moldau dabela berba egitteko modua. Euskeriaren barruan bertan, 

itzelezko berezittasuna dakagu eibartarrok geure “eibarrera” egitten dogunian. Eta antzerakua 

gertatzen jakue beste euskal-herrixeri be. Esate baterako, plaentxiarrak eta eibartarrak ezin dogu 

ukatu nundarrak garan euskeraz dihardugunian. Antonio Retenagak kontau zestanau da politta. 

Bazoian behin batian aittakin Alemaniako Düsseldorf-ko kalietan eta euron atzekaldian 

bateronbatzuk euskeraz berbetan etozen. Aittak esaten detsa Antoniori; “Etxakixat zeintzuk diran 

gure atzian datozenak, baiña, duda barik plaentxiarrak dittuk”. Bueltia emon eta egitten detse.- 

“Nunguak zarie zuek?” –”Ene! gu plaentxiarrak”. 

Aurrerago ikusi dogu zelan hizkuntza edo berbeta bakotxak beran izate apartekua dakala eta, 

baitta, euskalki edo dialekto eta azpidialektuak be, bakotxak beria dabela. Eta zer esan 

eibartarron euskeriagaittik? Guk eibartar (eibarreraz) dihardugunian ezin dogu iñun ezkutau 

nunguak garan eta hori benetan da harrotzekua. Geure berbetiak emoten desku eibartarrok 

dakagun nortasun berezixa. Kardantxillua kantuan entzun eta aittu batek zer txori klase dan 

igartzen ez badau, ez da kardantxillo ona edo ez da kardantxillua. Bakotxak beran kantua dakan 

moduan, eibartarrok geure euskeria dakagu. “ (1999a, 18-19), eta hainbat adibide aurki ere egin 

ditzakegu. 

“Eibarko euskeriaren ezaugarri peto eta konstantiak edo iraunkorrak asko dira: Entonaziñua (oso 

garrantzitsua), aditz edo berbo jokaldi berezixak, laburdurak edo kontrakziñuak, berbo 

nominalizatuak, -ka/-ke atzizki pribatibuak, femenino erromanikuak, lexiko edo bokabularixua 

eta abar” (1999a, 20). 

A. NARBAIZA-k eskualdeko hizkeren aldeak azpimarratu ditu: 

“Guri, XX. mende honen azken hatsetara iritsi zaigun bizkaiera, alegia, oso desberdina da haran 

batetik bestera, herri batetik aldamenekora. Arratiatik, Bermeora, Elantxobetik Eibarrera, eta 

hemendik Leniz aldera bertara ere esaterako alde handia dago. Egia da gainerako euskalkiengatik 

ere gauza berdintsua esan daitekeela, baina, halere, bizkaierak ez du gipuzkerari asko edo 

gutxiago onartzen zaion batasunik 634 “ (A. NARBAIZA, 1998, 24). 

5.3.3. Hizkera “jatorrak” batzeko premia 

Aurrekoarekin lotuta dago gai hau. O. IBARRA-k premia hori azpimarratzen du “Gaurko 

egoera” azaltzerakoan −dialektologiaz dihardu, eta ez du garbi esaten baina euskararen egoeraz dihardu 

inplizituki 635 −. Eibar bertako egoeraz arduratutako lanetan ere antzerakoak bila ditzakegu: 

633 Aip. lib., 70. 

634 Gu ez gaude ados baieztapen osoarekin. Hizkeren arteko aldeak euskalki guztietan daudela guztiz onartzen ditugu; gipuzkeraren 

batasuna, ahozkoan behintzat, guk geuk zalantzan jartzen dugu: hau da, ahozko gipuzkerako hizkerek norbaiten ustez batasuna badu, 

bizkaierako hizkerek ere antzekoa izan beharko lukete “bizkaieratzat” joten badira behinik behin. 

635 (1995, 70). Uka ezina dirudi ohiko euskalkien atzerakada gertatzen dagoela. R.M. PAGOLA-k honela dio: “euskaran jendea 

alfabetatuagoa, eta «euskara batua» ezagunagoa eta erabiliagoa; ondorioz, «euskara batua» hedatzenago eta euskalkiak ahulago. 

Hizkera normalizatua nagusitzen den neurrian, aldakiek, azpi-euskalkiek eta euskalkiek ere atzera egiten dute” (1991, 76). Bestek 

ere aipatu dute behar hori: “The study of Basque subdialectology is at an incipient stage. Considerable research has been already 

done in the area of the traditional main dialects, but, unfortunately, little interest has been shown in recording the subdialectal

“Udalaren zereginari dagokionez (...) belaunaldi gazteetan hizkuntzaren kalitateak zer pentsatua 

ematen diharduenez ahalegin konpontzaileak egin beharra dago. 

Hala ere Eibarren eta bertako azpieuskalkiak daukan tradizioa edukita, bai idatzia bai ahozkoa, 

askotan eredugarria, merezi du azken hamarkadetan izan duen higidura kontutan hartu eta, 

belaunaldi nagusia bizirik dagoen bitartean, berreskurapen ahalegina egin eta aldi berean 

zabalkunde lana burutzea, berandu baino lehen (...) Guri dagokigunez, funtzio lokalerako 

eibarreraren berreskurapena ziurtatzeko ahaleginak egin eta euskarriak 636 sortu beharra dago” (J. 

AZKARRAGA, F. MUNIOZGUREN; 1996, 77). 

“Zaharrak 

(...) Gurean, ostera, beste sasoi batzuetan zeukaten pisua galdu dute eta dagokien zereginetatik 

kanpo ditugu. Baina, Eibarren, bada ekimenik dagokien lekua eta protagonismoa ukan dezaten. 

a) Transmisioa. 

Corpusaren atalean aipatu bezala Eibarko azpieuskalkiak badu tradizio sustraitua eta berandu 

baino lehen, jaso eta zabaldu beharrekoa. 

Lan horretarako derrigorrezko erreferente ditugu zaharrak (...) 

b) Dibulgazioa. 

Bestalde, balore filologiko eta historikoa duten grabazioak egitearekin 637 jarraitu beharra dago. 

Arestian esandakoa egin bada, hori lau haizetara zabaldu beharra dago berreskurapen zabala lor 

dadin. Bestela, sarri gertatzen den moduan erudito eta jakitsuengan [sic] heltzen dira soilik” 638 . 

Goiko adierazpenen egileak Udaleko langileak dira, baina agintari politikoek ere gisa 

horretakoak adierazten dizkiete herritarrei; irakur bestela Eibarko aditza liburuaren sarrera: 

“Bide batez esan biharra dago Eibarko euskeriaren, eibarreraren, errekuperaziño edo 

berreskuratze ahalegiñian kokatu bihar dala Aditzaren hau liburuau eta, baitta be, oiñ dala pare 

bat urte argittatatutako “Eibarko euskeraren esaerak eta bestelako berezitasun batzuk”. 

(...) 

Hórren lan guztien helburu nagusiñak dira, eibarreraren berreskuratziakin batera, eibartarron 

jardun linguistikua jatortzia, eguneroko bizimodurako egokittuz eta belaunaldi gaztiendako eta 

eibarrera ikasi edo sakondu gura nahi dabenendako erreferentzia izango dan corpus-a osatu eta 

eskintzia. 

Gure ustian, euskara batuak 30 urteko bidia egiñ eta gero, ez dago iñungo arriskurik euskara 

estandarrak atzera egitteko. Ostera, lekuan-lekuko euskerak presentzia urritzen, mugatzen eta 

jatortasuna galtzen doiaz. Horregaittik, berandutu baino lehen, daukagun une historikua aprobetxau 

biharra dago eta ahalegiña egiñ, lekuan-lekuko euskerak indartu eta bizibarriztu, batuaren osagarri 

eta aberasgarri egitteko” (EIBARKO ADITZ-BATZORDIA, 1998, 8). 

Udalak argitaratutako lan guztietan goiko adierazpenak errepikatu egiten dira, egoera hau eragin 

duten arrazoiak arrazoi (gerra osteko debekuak, desprestigioa, ardurabakokeria, transmisioaren etena, eta 

abar) 639 . S. BASAURI-k ez digu asko egoera hobea aurkezten, bera itxaropentsu izan arren: 

variables of the towns and hamlets that dot the Basque countryside. The study of these subdialects deserves our careful attention and 

we cannot overlook its importance as a means of unravelling the complexity of the mechanics of linguistic change” (R.M. 

BEREICUA, 1972, 20). 

636 Ahalegin horren emaitza talde lanetan egin eta argitaratutako liburu batzuk dira (liburuaren egileek −euretariko bata, F. 

Muniozguren, Eibarko Udaleko Euskara Batzordeko teknikaria− “Eibarko euskara taldea”ren sorrera eta lana aipatzen dituzte (1996, 

77), baina juridikoki ez dago erregistratuta inon; azken baten, lagun taldea da), gure “status quaestionis” delakoan aipatutakoak: J.A. 

ARGOITIA, N. AZKARATE, X. GEZURAGA (1995); EIBARKO ADITZ BATZORDIA (1998); A. NARBAIZA (1998); T. 

ETXEBARRIA (1998); I. LASPIUR (1999a); I. LASPIUR (1999b); eta E. IZAGIRRE, M. LIZARRALDE, A. NARBAIZA (1998), 

batuaz, Eibarko euskaraz eta gaztelaniaz; eta egitasmoen artean Eibarko euskararen hiztegi etnografikoa kaleratzea dago, baita Eibarko 

euskararen hiztegi orokor bat ere. 

637 Guk geuk ez dakigu zein grabaketaz dioen hori, agian Udaleko “Ahozko Bilduma”-koak izan daitezke, baina guk dakigunez ez 

dira izan Euskara Batzordearen emaitza soila; dena den, geroago aipatutako “lau haizetara zabaldu” hori ez da bete, gure lanaren 

moduko zerbait egiten duenak han erabilgai duen arren. 

638 Aip. lib., 89. 

639 Ez dugu zitarik hemen ezarriko, asko luzatuko lukeelako gure mezua. Baina esanguratsua da egoeraz eta arrazoiez J.A. 

ARGOITIA-k, N. AZKARATE-k eta X. GEZURAGA-k diotena (1995, 7); baita A. SARASUA-ren esanak ere (1996, 16); edo A. 

87

88 

“Ze momentutan eta ze testuingurutan datorkiguz Imanolen lanok? Ez zeukan harek esperantza 

haundirik Eibarko euskeriaren etorkizunari begira. Etsi-txamartuta ikusten neban eta, esan be, 

halatxe esan zestan behin: “Gu bagabixak zeozer egin nahixan baiña Eibarko euskeria hilda 

dagok”. Ezkor izateko motibuak ez zittuanik ezin, ba, esan. Izan be, alde batetik euskeriaren 

transmisiñuan izan dogun porrot penagarrixakin, eta bestetik, egin dan ahalegiñ eta indar guztia 

euskera batuaren alde jartziakin, baztarrian laga dogu geure herri-berbetia. Hizkera formala, 

jasua, indartu dogu eta hiru hamarkadatan mailla haundixa konsegidu da euskeriaren batasunian 

(...) Baiña bistan daguana ezin geinke ukatu: berbetan darabigun euskeria, jeneralian, pobria da, 

lagunarteko hizkeran eta adierazkortasunian hutsuna nabarmenak dittuana; entonaziñua arrotza, 

ahoskeria traketsa eta idatzixaren bendekua; ez gatzik eta ez piparrik. Hórretxek dittugu 

aspaldittik datorkiguzen euskera “mintzatua”ren ajiak eta, berandu baiño lehen, erremedixuak 

jartzen hasteko momentua da. Eta honetan, euskalkixak eta herri-berbetak –eibarrerak gure 

kasuan- asko lagundu leikie (...) Herrixetako euskeren eta euskalkixen egoera makal hori astindu 

eta bizkortzeko, danon lan bateratua da premiñazkua, bai Euskaltzaindiaren Jagon Saillarena, 

Unibersidadiarena, Hezkuntza sistemiarena, euskaltegixena eta, batez be, herrixetako euskera 

batzordietan eta herri-aldizkarixetan urtietan zeregiñ horretan diharduten euskaltzalien jarduna. 

Horrek, luzera, emongo dau frutua; seguru. Hori da bidia eta horri ekin bihar detsagu, 

itxaropenez, batzuk dinamizatzen, beste batzuk materixalak prestatzen eta abar. Desafixo 

gogorra daukagu eibartarrok, baiña ez nago etsitta (...) Pozgarrixena da, egoera honi bueltia 

emoteko ez dot esango baiña herri-berbeten gainbehera hau etetzeko behintzat, zaharraguen 

lekukua hartuko daben gazte bihargiñak eta komunikaziñuan, euskalgintzan eta hizkuntzalaritzan 

ondo prestautakuak badarela ikustia” (in I. LASPIUR, 1999, 12-13). 

Ezagutza eta erabilera, hortaz, gainbehera datozela argi dago, I. LASPIUR-ek Ikastolako lehen 

urteen oroimena jasoaz dakartzan hitzak jaso besterik ez dago: 

“Euskara: Mari Tere [lehenengo andereñoa] ongi oroitzen da, garai hartan umeek etxetik 

zekarten euskara maila, bataz beste, nahiko ona zela eta ordutik gaurdaino –33 urte geroago-, 

aldaketa handia egin duela, beherakada izugarria, orduko eta gaurregungo gaztetxoen arteko 

euskara-ezagupidea eta maila nabarmena omen da. Argi ikusten ei da gaurregun etxeetan 

mintzatzen den euskara ahulagoa dela, txarragoa, txiroagoa eta hori ikastolara datorren gaztetxo 

berriengan nabarmentzen baita. Hasiera hartan normala omen zen euskararik ez zekien haurrik 

bazetorren, berehala euskalduntzen zela besteen artean” (I. LASPIUR, 1995, 19). 

“Gure gurasuengandik guregana euskera asko galdu dogu eta guregandik gure seme-alabengana 

beste mordo bat. Zer esan, orduan, hurrengo belaunaldira zer galdu leikian benetan lehengo 

zaharren berbeta aberatsa jasotzen eta erabiltzen ahalegintzen ez bagara? Gertatzen dana hau da: 

Koldo Mitxelena gure hizkuntzalari haundixak esaten ebanez, euskera osua ez dakixala iñork eta, 

jakiña, Eibarko euskera osua edo dana be ez dakigu iñork, baiña benetan ahalegindu biharra 

dakagu” (I. LASPIUR, 1999a, 20). 

Zenbaitek egin lezakeen herri altxorren azterketen aldarrikapenak aldarrikapen, beste joera bat 

ere bada bizi-bizi gaur egun, “txokokeriak” baztertzea euskaraz jarduterakoan alegia; bai hartzaile zabala 

denean, bai lurralde edo eskualde jakineko hartzaileak direnean, bai herri batentzat idatzi edo ekoizten 

denean ere 640 . Horrek gure zereginaren balioa erlatibizatu egiten du hein batean baina ez ukatu, 

hizkuntzalaritzaz bestelako jarreren eremukoa baita. 

NARBAIZA-renak (1998, 15-18, 94-95). Ikus Eibarko euskararen gaurko egoerara ekarri duten hainbat faktoreren azalpena E. 

IZAGIRRE-ren, M. LIZARRALDE-ren eta A. NARBAIZA-ren “Euskalkixaren etorkizuna” atalean (2002, 15-18). 

640 

Hori argi eta garbi adierazten da liburu honetan: K. ZUAZO, BADIHARDUGU EUSKERA 

ALKARTIA (2002, 56-57).

C) METODOLOGIA 

89

1. METODOLOGIA OROKORRA 641 

Helburuak zehaztuz joan garen heinean aurrikusitako lanen planifikazioa garatuz eta gauzatuz joan 

gara, lan teorikoenetatik abiatuta ekintza praktikoak aurrera eramanez. Bide horretan urrats hauek eman 

ditugu besteak beste: 

♦OINARRIEN EZARPENA 

Oinarri teorikoak ezartzea, dialektologia, hizkuntza geografia eta soziolinguistikatik abiatuta batez 

ere. Horien “euskal” eremuko emaitzak ere aztertzea, Eibarko euskararen azterketarako bidean jarririk 

bizkaierako emaitzak ere aztertuta. 

Maila teoriko horretan kokatzen da Eibar hiriko azterketa geografiko-linguistikoa: kokapen 

geografiko-administratiboa eta linguistikoa agertzea. Era berean, “status quaestionis” delakoa ere egitea. 

♦KORPUSAREN ERAKETARAKO URRATSAK 

•Azterketagaiaren behin betiko mugaketa. 

•Aztergai izango den materiala jasotzeko prozedura zehaztea: 

.-Maila bakoitzerako galdekizuna eratu 

.-Solasaldi askeak lortu 

•Lekukoak planifikatu. 

•Kanpo-lana egin: inkestak eta solasaldi askeak jasotzeko metodologia; grabaketak. 

•Lekukoengandik eta ahozko iturriz jasotako materialaren prozesaketa. 

•Transkripzioak. 

•Korpus osoaren berrikusketa orokorra. 

•Emaitzak. 

♦ONDORENGOAK: AZTERKETA 

•Jasotako material guztitik, atal baten deskripzio eta azterketa sistemiko-estrukturala egin da: 

sistema linguistikoen eraketa. Hauek lortzeko prozedura: aldaerak identifikatu; dagozkien subsistemak 

antolatu, eta Eibarko deklinabidearen diasistema eratu. 

•Hizkuntza maila bakoitza soziolinguistikako analisi estatistikoz azter zitekeen, baina oraingo lanaz 

gaindi dago zeregin hori. Hala ere, korpus osoak erreferentzia soziolinguistikoa du lekukoen kodeen aldetik 

(aurreinkestetako lehen bi lekukoen kasuan izan ezik). Alderdi hori kontuan hartuz gainditu da maila 

dialektologiko hutsaren azterketak suposatzen duen muga. 

Pauso horietariko batzuk zehatzago aurkeztuko ditugu jarraian: 

1.1. Oinarri teorikoen ezarpena 

Gai hau lantzerakoan bibliografia lantzea izan da oinarrizko bidea, modu jarraikorrean eta eten 

gabe urteen joanean (teoria lantzeko zein gure azterketa egiteko, noski). Bibliografia erreferentziak 

641 Ez litzateke zilegi, gure ustez, jarraian aurkeztuko dugun gure metodologia berezia esparru orokorragoan kokatzeka uztea. Izan 

ere, dialektologia, hizkuntza geografia, soziolinguistika eta hizkuntzalaritzako liburu orokorretatik ere asko ikasi dugu metodologiari 

dagokionean, bai gai orokorretan bai alor oso zehatzetan ere. Ikus dialektologiari eskainitako atalean aipatutako joera orokor 

nagusiak eta erreferentzia zehatzak. 

91

92 

liburutegietako ondareen katalogoetatik atera ditugu nagusiki. Liburu formatoko nahiz formato informatikoko 

katalogoak begiratu ditugu: formato informatikoen bidez begiratu ditzakegun zenbait datu base 

bibliografikotan ere arakatu dugu beraz ─hala nola, Espainiako Biblioteca Nacional-aren CD-ROMa, CSICek 

aldizkako argitarapenen CD-ROMa, FRANCIS datu base frantsesa...─. Gainera, ezin ahaztu INTERNET 

sarea, bai informazioa lortzeko (liburutegietako katalogoak arakatzeko, besteak beste) bai datu asko online 

eskuratzeko ere. 

Zerrenda horietatik liburu eta artikuluen hautaketa eta bilaketa egin da, geure gaietara mugatuta, tesi 

lanaren oinarri teoriko metodologikoak ezarri asmoz lehenengo, eta azterketa bideratzeko horren ostean. 

Informazio iturriak eskuratutakoan, datuak hustu eta tesiratu egin ditugu. 

Horrez gain, bestelako baliabideak ere landu dira harreman pertsonalen 642 bitartez, bai 

instituzioekiko 643 harremanak sendotuz ere. Gainera, tesigileak zuzendariarengandik jaso duen laguntza ere 

inoiz eskertu ezin bestekoa izan da, aldian-aldian batzarrak eginez. Horrez landa, bai Unibertsitateek bai 

bestelako taldeek antolatutako ikastaro, hitzaldi eta abarretan isuritako informazioa ere geureganatu egin 

dugu. 

Beste alderdi “herrikoiago” bat ere landu da: batez ere Eibarko Udalak antolatuta, tesigilea 

hainbat batzarretara joaten izan da (eta joaten da egun ere): arrunki lan talde horiek ez dituzte filologoek 

edo hizkuntzalariek osatzen, euskalzaleek baino 644 . Bide “herrikoi” horren haritik, Eibarko barietateko 

aditza, idazteko zein ortografia erabili erabakitzea, lexikoa eta abar jorratu dira. Erabakiak erabaki, 

tesigileak Eibarko hizkeraren gaineko informazioa batu ahal izan du, argitalpenetan jasotzen ez den 

informazio garrantzitsua euskara biziari dagokionez. 

Aro horretako emaitza garrantzitsuena tesiko gaia guztiz zehaztea izan da, besteren artean: 

bertako euskara, Eibarren historikoki gorde den ondasun linguistiko jatorra dialektologia eta 

soziolinguistikaren ekarriez jaso eta aztertzea; ahozkoa, erabilera sinkronikoan gaur egun erabiltzen dena da 

gure aztergaia: azterketaren mamia morfologiako zati baten ezarri da, eta maila morfologikoaren beste 

arloak, fonikoa, sintaktikoa eta lexikoa jasoketa mailan utzi dira. 

1.2. Azterketagaiaren izaeraren mugaketa 

Korpusaren iturriak, erabat ahozkoak edo oso estu horri lotutakoak izatea erabaki genuen: 

•Ahozko lekukotasun biziak: lekukoei egindako grabaketak, galdekizun bidez, batetik, eta solasaldi 

askeak bestetik. 

642 Herri mailan, pertsona partikularrekin harremanetan jarri ginen: lekuko legez gurekin lan egiteko norengana jo genezakeen, adibidez, 

zerrenda nahikoa luzea osatu genuen, nahiz eta denekin lan egitea ezinezkoa izan den, noski. 

643 Tesigileak Eusko Jaurlaritzaren laguntza jaso du lau urtetan (“Ikertzaileak Prestatzeko Bekak” izena zitzaien deialdiei, 

Jaurlaritzako Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak antolatuta, Zientzi Politikarako Zuzendaritzatik), eta horrek Deustuko 

Unibertsitateko Filosofia eta Letretako sailean itsatsia izan dela esan nahi du, besteak beste, bekadun gisa izan dituen berariazko 

eskubideekin. Eibarko Udaletik batez ere, grabaketa batzuk egiteko lekua eta hainbat agiri lortu ditugu: jaso ditugu Eibarko alderdi 

geografiko-administratiboari dagozkien zenbait agiri ofizial, mapa, entitatekako banaketa, egungo biztanleen kopuru ofiziala, baita 

entitate bakoitzean zenbat eta zein adineko emakume eta gizonezko bizi diren (1997. urteko datuak; gure lekuko profila betetzen duten ala 

ez, ezin bide horretatik jakin, hala ere). 

644 Era informalez jarduten du, eta “Eibarko Euskera Taldea” - “Eibarko Euskera Mintegia” izenak ditu, ofiziala ez izan arren.

•Lekukotasun idatziak: lekukoengandik tesigileak jasotako apunteak 645 ; eta tesigileak lekuko batzuei 

idatzi eraginiko zalantzazko zatiak, berbak... 

•Abstraktua: tesigilearen kontzientzia linguistikoa (ebokaziorako 646 eta interpretaziorako bitarteko 

legez). 

Galdekizunaren bitartez itzulpenak lortu ditugu eta baita zuzenean galdetutako formen inguruko 

informazioa ere. Tesigilearen Eibarko euskararen ezagutzak guztia iragazteko balio izan du eta 

lekukoengandik ezin jaso ahal izan diren ñabardurak eransteko ere bai. Emaitza nagusia “baiezko 

datuak”, lekukoen erantzunak, bapatekoak, edo tesigileak galdetutakoan arrunt-tzat jotakoak dira; baina 

baita “ezezko datuak” ere: lekukoek guk nahi ez duguna erantzutean beste forma eta egitura batzuei 

zabaldu die bidea, eta tesigileak ere erabilera-bizitasun murritzeko formak galdetzean horien inguruko 

informazioa lortu du. 

Tesian jarritako adibide guztiek erreferentzia soziolinguistikoak dituzte, eta askok iritzi 

pertzeptualak, erabilerazkoak 647 eta herri-metahizkuntzazkoak ere bai, Eibarko euskararen aukera 

gramatikalak eta mugak (hau da, gramatikaltasuna) lekukoengandiko ikuspegitik ezagutzeko oso 

baliagarriak, beti ere gramatika edo hizkuntzalaritza inmanentearen alorrean; alderdi pragmatiko osoa 

sartuz gero ondorioak bestelakoak lirateke, baina hori pragmatikalariek egin dezaketen azterketa 

sakonago baterako utzi dugu, guk bidenabarrez sartu dugun arren ere. 

1.3. Galdekizunak 

Eibarko euskararen jasoketa morfosintaktikoari ekin genionean informazioa, korpusa nola lortu 

hautatzean hauxe erabaki zen, tesigilearen sena lagungarri erabiliz, kanpo-lana zela eta dela aukera garbiena. 

Baina nola ekin kanpo-lanari?: itsumustuka grabaketak egiten ekitea burugabekeria litzateke, eta galdekizuna 

behar. Hizkuntza ezaugarriak batzeko eratu da galdekizun nagusia; horren ondoan galdetegi txikiagoak 

eratu dira gai askeak eta dialektologia pertzeptuala lantzeko. 

1.3.1. Galdekizun nagusia 

1.3.1.1. Eraketa 

Lehenengotik, hizkuntza geografiaren/geolinguistikaren ekarri metodologikoak erabilita batez ere, 

Eibarko euskara jatorra, betikoa, jasotzeko galdekizuna osatu genuen. 

Lehen ere azaldu denez, euskal hizkuntza geografiaren alorrean ez dugu gure beharretara 

egokitzen denik aurkitu, eta galdekizun oso baten prestakuntzaren ardura hartu genuen, guretzat eta gurea 

645 Bigarren mailako tresnatzat hartu dugu, egitura eta ezaugarri bitxien ekoizpenaren unean grabagailurik eza betetzeko erabili dugu batez 

ere. Horrelakoetan beti ipini dugu lekukoaren kodea, data eta grabaketa ezaren oharra. 

646 Gogoan izan behar da J.M. ETXEBARRIA-k Zeberioko euskara jasotzerakoan egin zituen oharrak inkestagileaz eta erantzunez: 

“Herritar batek aditz edo beste hitz asko ez ditu erabiltzen baina ez dakizkienik ezin dugu esan, askotan erabilte ez hori ebokazio 

falta gatik delako” (1991b, 214), areago: “Laburtuz, gure herrietako hiztunek euskera aberatsa dute eta ekonomiaz edo errezera joaz 

ez digute euren altxor guztia erakusten, gutxiagorik ere ez. Kontuz ba! Eta ez ahaztu: euskera bizia aberatsa bada aberastasunean 

jaso behar da eta norbaiten galbahea ez bada gauza herri-euskera aberatsa eralgiteko galbahea aldatu behar da eta ez galbahekoa” 

(aip. lib., 216 14. oh.). 

647 Taula berezi bat eratu dugu hori kodifikatzeko zenbaki bitartez: “FORMA ETA ALDAEREN BIZITASUNA ETA ERABILERA”. 

CD-ROM-eko “Metodologia” karpetako “Transkribaketa taulak” atalean dago. Guztira 21 maila bereizi ditugu, maila batetik 

besterako aldea erabatekoa ez den arren. Ñabardurak ongi zaindu dira esanguratsuak direlakoan. 

93

94 

bezalako lanen bat egin nahi duen edozeinentzat baliagarri den tresna sortu baitugu 648 . Ahalik eta 

sistematizazio handiena duen galdekizun oso bat prestatu dugu, alegia. 

Galdekizuna prestatzerakoan, euskal gramatikagintza – euskal dialektologia – euskal hizkuntza 

geografia landu behar izan dugu: egungo gramatikak eta lan monografikoak erabili ditugu (tesi batzuk 

barne 649 ), aurreko lanekiko homogeneitatea lortu guraz eta monografia bati gure ustez dagokion 

sakontasuna bermatzeko. Helburu berberarekin −hizkuntza geografiaren oinarrizko eskakizuna−, 

argitaraturiko euskal galdekizunak ere erabili ditugu; Euskaltzaindiaren argitaratu gabeko galdekizuna 650 ere 

erabili dugu, haren baimenez 651 . Helburuak ez datoz bat eta ondorioak garbiak dira: galderek ez zuten 

guretzat erabateko baliorik. Batetik, guk aztertu nahi ditugun baino askoz ere hizkuntza ezaugarri 

gutxiago agertzen direlako, eta bestetik, galdera askoren gramatikaltasuna eta balioa zalantzazkoak 

direlako tesigilearentzat. Balio izan du, nola ez, galdekizunen egituraz ohartzeko, eta metodologia eta 

teknikak hobeto bereganatzeko besteak beste. Soziolinguistika bariazionistaren ikuspegitik euskara edo 

euskalkiren bat aztertzen duen amaitutako lan zabalik ez dugu aurkitu, hurbilketak baino 652 . 

Hori guztia gorpuzteko eta Eibarko barietatera egokitzeko, tesigilea bere herriko hizkeraren 

ezagutzaz baliatu da, baita herriko jendeari eginak zizkion aurretiko grabazioetaz eta entzundakoekin eginiko 

apunte eta oharretaz ere; izan ere, eibartarrei entzundako erabilerak eta abar ere gehitzen joan gara 

galdekizunari, dagokion tokian. Azpimarratu beharra dago, guztiarekin ere, dialektologia orokorrenaren 

alorrean ere hutsune handi bat dagoela monografia dialektalak nola egin azaltzerakoan, metodologiari 

dagokionez hizkuntza atlasgintzak hartzen baitu lekurik handiena −horrek ez du esan nahi monografiak 

agertu egiten ez direnik, noski−, eta hor azaldutakoei heldu baino ez dugu izan; mugaketa edo hutsune 

hori areago suma daiteke zeinahi hizkuntzalaritzazko eskuliburu begiratuz gero. 

Horregatik, metodologia nolabait “berezia” moldatu dugu gure lanari aurre egin ahal izateko. 

Jakina denez, atlasgintzan hizkuntza ezaugarri “gutxi” aztertzen dira lur eremu zabaletan (ez da hori orain 

dagokigun gaia), toki (edo herri) askotako lekuko bat edo gehiagoren erantzunak islatzen dituela. Guk 

aurrera eraman dugun lanak bestelako ezaugarriak izan ditu: toki edo herri bakarreko −nahiz eta auzoak 

ere gogoan hartu− lekuko anitzen erantzunak jaso eta aztertu ditugu, eta horrenbestez, hizkuntza 

ezaugarriak ere askoz ere aberatsago agertu dira gure lanean edozein hizkuntza atlasetan baino. Eta 

jakinekoa ere bada atlasgintzaren lehenengo tresna nagusia galdekizuna dela, horregatik solasaldi askeak 

inolaz ere deusestu edo baliogabetu gabe, alderantziz baizik. 

Horrenbestez, maila bakoitza zehatz batzeko galdekizuna prestatu dugu, fenomeno linguistiko 

bakoitzeko galdera bat edo gehiago formulatu ditugula. Fonetika eta fonologia atalak batzeko galdera anitz 

prestatu ditugu, morfologiako eta joskerako hainbat gertakari azaltzeko nahitaezkoa baita; osterantzean, 

morfologiara eta joskerara mugatu gara, lexikologia bidenabar baino ez jorratzekotan. 

648 Galdekizuna lekuan lekuko ezaugarriei egokitu egin behar, noski, baina hori ñabarduratan jardutea litzateke orain. 

649 J.A. URIARTE-rena (1995), O. IBARRA-rena (1994)-(1995), J.M. ETXEBARRIA-rena (1991b), esaterako. 

650 BIDEGAIN, ETXEBARRIA, AURREKOETXEA (1985). 

651 EHHA-aren arduradunetako batekin batzarra egin genuen 1997. urtean galdekizunaz informazio eta bide gehiago lortzeko: 

emaitza oparoa izan genuen aholku aldetik eta gainera harrezkero Euskaltzaindiako Zuzendaritzak argitaratu gabeko galdekizun 

“zahar”-zabala eskuratu eta erabiltzeko baimena eman zigun 1997. urteko azaroaren 4an; bai eta erabili ere. Kanpo-lanerako 

zerabiltzaten fitxak edo galdekizun “osoena” ere eskatu genuen, baina hori ezin izan dugu lortu. 

652 Eibarko hizkera osoa ikuspegi horretatik aztertzea lan amaigabea litzateke eta bestalde tesi honen helburuen gainetik dago.

Hala ere, aldi oro gogoan izan dugu Frantziako atlasgile famatuak zioena, “galdekizun onena 

galdekizunaren erantzun guztiak jakindakoan prestatu daiteke”, eta guri ere horrenbeste gertatu zaigu: eten 

gabe agertzen joan dira jasotzea merezi duten fenomeno berriak, eta horiek ere galdekizunari gehitu egin 

dizkiogu. 

Goikoa lortu ahal izateko galdekizunak hainbat aldaketa jasan ditu: lau bertsio nagusi izan ditu, tesia 

amaitu arte aldaketaren bat edo beste izan duen arren, geroago eta osoago eta aberatsago. Horretarako kanpolanera 

jo behar izan da, grabaketetara 653 . Ikus jarraian inkestak jasotzeko erabili dugun metodologia. 

1.3.1.2. Frogaketa: aurreinkesten aldia 

Galdekizunaren lehen bertsioaren tamaina handiagatik, inkestak atalka eta saio anitzetan egin 

beharko genituela argi zegoen. Ezin genuen jakin galdekizunak berak (formaz eta edukiz) guk hasieratik 

moldatu genuen eran balio zuen ala ez, eta hor kokatzen da gure ibilbidearen bigarren fasea: 

galdekizunaren frogaketa, aurreinkesten bitartez. Beraz, bidea kanpo-lanari ekitea zen, eta hor lortutako 

emaitzekin, galdekizuna frogatuz gain, hobetzea. 

Galdekizuna hasierako hiru lekukori bete eragin diegu, baina ez aldi berean, egokia begitandu 

zaigun metodoa jarraiki baizik: 

•Galdekizunaren prestaketan lehenengo zirriborroa nahikoa landuta eta garatua genuenean 

erabaki genuen lehendabiziko lekukoarekin harremanetan jartzea. 

•Lehenengo grabaketak egiteari ekin eta galdekizunean funtsezko hizkuntza ezaugarri gehienak 

ustez batuta genituenean, grabatuta genituen kaset-zinten hustuketarekin hasi ginen. 

•Grabaketa saioetan, esaldi marko gehienak gaztelaniaz formulatu ditugu, lekukoek euskaraz 

esan ditzaten (itzulpen metodoa, inkestagilearen idiolektoak eraginik izan ez dezan erantzunetan, besteak 

beste); beste batzuetan, galde-gaiaren berezitasunagatik edo gaztelaniaz adierazteko zailtasunagatik, 

zuzenean euskara hutsean ere galdetu izan dugu hainbat kasutan (zeharkako metodoa). Galdekizuneko 

orrietan, lekukoarengandik zerbait nabarmena edo bitxia antzematen genuenean zerbait idatzi izan dugu. 

•Beraz, ordutik eta amaitu arte lanaren euskarriak hiru motakoak dira: informatikoa, papera 

(galdekizuna −eta bestelako testuak− inprimaturik), eta soinua. Zintetan grabatutakoa husteko prozedura 

hauxe zen: kaset-zintak entzun ahala, paperean zer genuen idatzia, markatua, ezabatua…, begiratzen 

genuen; bai batean eta bai bestean zer entzun eta irakurtzen genuen kontuan hartuta, beharrezko aldaketa, 

konponketa, gehiketa, ezabaketa, eta abarrekin jarraitzeko lanean, zuzenean dagokien dokumentu 

informatikoak goitik behera errebisatu eta itxuraldatuz, jakinik, noski, galdekizuna hobetzea xede nagusi 

izan dugula beti. 

•Azaldu den bide horrekin jarraitu dugu galdekizunarekin lan egiterakoan, amaitu arte, nahiz eta 

denporarekin geroz eta elementu gehiago izan diren jokoan. Galdekizunaren zati nahikoa handia 

berrikusita genuenean (lehen lekukoaren grabaketak entzun ahala konponduta, alegia), erabaki genuen 

bigarren lekukoarengana jotea. Bigarren lekuko horrekin erabili dugun galdetegia eraldatutakoa izan da, 

653 Ikus gai hori beherago. 

95

96 

jakina: bigarren bertsioa. Bigarren lekukoaren erantzunekin osotuta, galdekizunaren hirugarren bertsioa 

lortu genuen. 

•Bigarren lekukoarengandik jasotakoarekin beste zenbait aldaketa eginik, hirugarren 

lekukoarekin lanean hasi ginen, behin betiko galdekizunaren laugarren bertsioaren bidean. 

1.3.1.2.1. Aurreinkesten aldiaren emaitza 

Galdetegian hiru alderdi bereiz daitezke oso garbi: 

•Galdesorta bera: gehienetan, gaztelaniaz idatziriko “galdera” edo esaldi markoak (ez baitugu 

ia sekula ere fenomenoa narrugorririk eskatu, adibide baten itsatsia baino). 

Fenomeno bakoitzarentzat gutxienez esaldi marko bat prestatu dugu, baina usuena da bi edo 

gehiago prest izatea, esaldi batek edo besteak lekukoren batekin balio ez duen kasuetarako. Dena den, 

aurreinkesten aldian galdekizuna bera frogatzea nahi izan denez, esaldi marko guztiei erantzun eragin 

genien lekukoei, benetan balio duten ala ez egiaztatzeko. 

Orokorrean, sarri fonetika sintaktikoaren eraginez berba amaierak asko aldatzen direnez, item-en 

inguruak ere moldatuz joan gara ahalik eta forma neutroena lortu ahal izateko. 

•Galdekizunaren lehenbiziko bertsioan jarri genituen guk espero genituen euskarazko formak, 

askotan azentuarekin, zuzenean galdetu behar izanez gero unean-uneko urduritasunaz hutsik ez egiteko. 

Gainera, askotan erantsi ditugu beste barietate batzuetako egiturak eta erabilerak, guk lortutako 

erantzunak beste jatorri batzuetakoekin alderatu ahal izateko. Areago, tesigileak sarritan nahiago izan du 

zuzenki galdetzea ea lekukoek erabili edo Eibarren entzun izan duten tesigilearen ustez bertan erabiltzen 

ez diren egiturak, esanahiak eta abar, norberaren ezagutzaz bakarrik fidatzea ez delako guztiz 

zientifikotzat joten. 

Kaset-zinten hustuketaren ostean lortu ditugun galdekizunaren bertsio berrietan gure lekukoen 

erantzunak ere batzen joan gara, jakina, arestian azaldutako eran. 

•Aurreko zati horiek galdekizunaren bizkarrezurra osatzen badute ere, gehigarri moduan ezarri 

ditugu hainbat ohar. Ohar horiek dira bai teorikoak, funtsezkoa iritzi izan diogunean, testu liburuetatik 

jasoak eta tesigilearen ikuspuntua adierazten dutenak; bai gure lekukoei grabatutako 

“metahizkuntza(laritza)zkoak” ere −askotan, inkestagileak eskatu gabe lekukoek euren ikuspegia azaltzen 

izan dute, hizkuntzazko datuez gain pragmatikarekin lotutako datu asko lortu izan direla−: herrikoiak 

izaki, ez diegu zirkin egin horregatik, ñabardura asko eta aberastasuna damaigutelako. 

Galdekizunean agertzen ez diren alderdi ugari hemen azaltzeke gelditzen dira: kanpo-lanean 

geniharduenez, usu jo behar izan dugu bapatekotasunera, inoiz espero ez genituzkeen lekukoen galderak 

erantzutera, galdekizuneko galderak era berezi baten egokitzera, eta lekukoekin izan dugun harreman 

zuzen eta pertsonalak eragindako une beti berri eta berariazkoei aurre egitera, besteak beste. 

Galdekizunari lekukoen erantzun, adibide, iritzi, azalpenak eta abar gehitu zaizkio 

sistematikoki. Lekukoek ez digute beti erantzun bakarra eman, kontzeptu berdina era askotara adierazita 

baino eta testuinguru aldakorretan; horrez gain, apuntatu ditugu guk nahi genuena ez baina beste zerbait

erantzuten zigutenean ere, esangura berbera edo antzerakoa lortzeko aukerako bide asko daudela 

erakutsiz. 

1.3.1.3. Behin betiko galdekizun nagusiaren erabateko prestaketa 

Aurreinkesten aldia bukatu arte ezin gintzaizkion hurrengo faseari lotu, grabaketaldi sistematiko 

nagusiari. Hala ere, esku artean zein galdekizun mardoa genuen ikusirik, metodologia aldetik 

planteamendua zerbait aldatu beharrean aurkitu ginen. 

Erabaki genuen edukien alderditik galdekizun horren aurkezpenaren alderdi formalera jauzi egin 

behar zela aurreinkesten aldia zeharo burutzeko, efektibitatea lortze aldera. Hau da, diseinuari erreparatu 

behar zitzaiola iritzi genion, kanpo-lan nagusiari ekin baino lehen −beti ere inkestagileak erabili behar 

zuela kontuan izanda, eta oraingo honetan tesigilea zen inkestagile− alde erabilgarriari helduz, diseinu 

deigarrikoa eta edonoizko jarduerarako erraza gerta dadin. 

Hau da, galdekizunean hizkuntza fenomeno bakoitzarentzat gutxienez esaldi marko bat dago, 

baina gehienetan bi eta gehiago ere bai; areago, guk asmatutakoez gain, gure lekukoek beste adibide 

batzuk eman digutenean horiek ere galdekizunera aldatuta daude. Ondorioz, fenomeno bakoitzarentzat 

esaldi eta adibide ugari agertzen dira galdekizunean. Halarik ere, adibide bakarra jasotzea nahikoa 

litzatekeenez gero, aurreinkestetan erregulartasun eta efektibitate handiagoz “funtzionatu” zuten galderak 

nolabait markatu egin behar izan ditugu gero inkestagileak kanpo-lanean bapatean ikus dezan zein den 

galdetu beharreko lehenengo galdera hori, lekuko guztientzat berdina (osterantzekoak badaezpada hor 

jarraitzen dute, baina bigarren mailan, idazkera arruntez). Adibide edota galdera ugaritasunaren ondoan, 

beste zerbaitek ere eragin digu hori egitera: gaztelaniazko galderen ondoan, gure lekukoen erantzunak 

daude. Horrekin guzti horrekin, galdekizunak orri asko ditu. 

Beraz, galdekizunari berrikusketa orokorra eman zitzaion. Honako hauek egin genituen: 

•Arestian aipatu dugunari jarraiki, lehenen galdetuko dugun galdera hori formato bereziaz 

markatu: azpimarraturik ipini ditugu galdetzeko item guztiak; bigarren mailan erabili dugu letra 

beltzagoa, letra larria, letra etzana eta margodun fondoa besteak beste . 

•Oraindik maila teorikotik begiratuta argi ez zeuden gaietan iruzkinak edota oharrak gehitu. 

Goiko eginbeharraek berez erakusten dute zeregin horiek ezinbestekoak zirela galdekizunaren 

osotasuna, efektibitatea eta kalitatea bermatzeko. 

1.3.1.4. Behin betiko galdekizun nagusia 

Orain arte aipatutako guztiak amaitzerakoan lortu dugu galdekizunaren behin betiko bertsioa. 

Aurreinkesten aldian ezarritako lanen bideak jarraipen etengabea izan du grabaketa guztiekikoak amaitu 

arte. 

Lekukoekin lana egin ahalean, eguneroko bat osatuz joan gara datu guztiak argi izan zitezen 

aurrerago behar izan denerako (metodologia aldetik baliagarriak eta geure etekina neurtzeko ere bai). 

Aurretik eginkizun ziren lanak osatuz eta igatuz zihoazen neurrian ekin genion zinten hustuketa lanari, 

transkribaketei eta datuen antolaketari: zinta denak edo gehienak amaitutakoan hasten ginen galdekizun 

nagusia erabilitzen beste lekuko batekin lanean. Hala ere, zinten hustuketarekin batera beste zeregin 

97

98 

batzuk ere geure gain hartu ditugu: galdekizuna osotu eta hobetu; azterketa fonetiko zehatzak: 

espektrogramak; beste grabaketa batzuk egin; bestelako harremanak sendotu eta informazioz hornitu, bai 

orokorra, bai korpusari dagokiona; metodologia atala aberastu, eta abar. Prozedura, funtsean, korpusa 

guztiz burutu artean gorde dugu (beti ere material berriaz, jakina) eta ez dugu berriro errepikatuko. 

Galdekizunaren handitasunak eta luzerak erabat bermatzen dituzte gure lanaren emaitzak kalitate 

eta kantitate aldetik (aurreinkestetako lekukoen transkripzio guztiak galdekizunari itsatsiak genituelarik, 

ia mila eta bostehun orrialde beteak genituen −galdekizuna ez da testu laua, noski, hutsune eta parrafo 

asko dituena baino−); guztiarekin ere, horretxek sortzen zigun nolabaiteko kezkatxo bat: gure lekukoei 

lan, denbora eta neke handia eskatzen ziela eta lana aurkezteko orduan alegiazko lekukoek ezezkoa 

emateko arriskua genuela. Nolanahi ere, galdekizuna landu duten lekukoen idiolektoak bederen sakon ere 

sakonki ezagutzea lortu dugu, ezagutza hori zeharo eta guztiz agortzea ia ezinezkoa den arren ere. 

1.3.2. Gai askeak lantzeko galdetegia 

Galdekizunaz landa eginiko grabaketetan guk prestatutako gai zerrenda erabili dugu lagungarri 

gisa 654 , baina estutasunik gabe jokatu dugu: lekukoaren jardun jarioak gehiago ardura izan digu landutako 

gaiak baino (hizkuntzazko beste atalen ondoan gorde dugu galdetegi txiki hori). 

Ez zen gai askeak lortzeko, baina lagungarri erabili egin dugu I. GAMINDE-ren argitaratu bako 

“Galdekizuna” 655 . Aipatzeke ere ezin genezakeen utzi. 

1.3.3. Dialektologia pertzeptuala “jasotzeko” galderak 

Zuzenean galdetzeko direnez ahozko erregistro lauenean erredaktatu ditugu. Hizkuntzazko eta 

gai askeen beste atalen ondoan gorde dugu galdetegi txiki hori ere 656 . 

1.3.4. Galdekizunez eta solasaldi askez lortutako materialen balioa 

Galdekizunaz landa, tesiko korpusa osterantzeko solasaldi askeen grabazioz eta apuntez hornituz 

joan gara, galdetegi bidez lortutako forma, aldaera eta egiturak (erregistro aldetik lagunarteko formak 

lortzeko eratu genuela gogoan izan behar da) bapateko solasaldi askeko forma, aldaera eta egiturekin 

baieztatu eta ongi frogaturik utzi ahal izateko, hau da, bai galdekizunaren beraren balioa, bai horren bidez 

lortutako informazioaren bermea indartzeko ere. Horrez gainera, lekuko gehiagoren aldaerak lortu ahal 

izan dira horrela. 

Izan ere, galdekizuna baliatuz hainbat datu jaso ditugu, gure tesirako ia nahikoa ere bai; baina 

galdekizun nagusia bete eraginez lekuko nagusiengandik lortu den aberastasun ugari horrek solasaldi 

askeen bidez lortutako formen, aldaeren eta egituren bermea behar duela erabaki genuen, eta alderdi hori 

ere landu beharrekotzat jo genuen, beraz. Sarritan forma edo erabilera bitxietan erreparatu dugu, Eibarko 

euskararen oinarrizko sistema lekuko nagusien erantzunekin ongi finkatuta delakoan. 

654 

CD-ROM-eko “Galdekizunak” karpetan aurkezten dugu, “Solasaldi askeetarako gaiak” artxiboan hain zuzen. Horiek guztiok 

“Metodologia” karpeta nagusian daude. 

655 

(1997). 

656 

CD-ROM-eko “Galdekizunak” karpetan aurkezten dugu, “Dialektologia pertzeptuala lantzeko galdetegia” artxiboan hain zuzen. 

Horiek guztiok “Metodologia” karpeta nagusian daude.

1.4. Lekukoak 657 

1.4.1. Kontuan hartu diren aldagarri edo bariableak: 

1.4.1.1. Adina 

Hiru talde egin ditugu: 

.-Hogei eta berrogei urte artekoak, lehenengoa, “gazteak”. 

.-Berrogei eta hirurogei artekoa bigarrena, “ertainak”. 

.-Hirugarrena, hirurogei urtetik gorakoak, “zaharrak”. 

1.4.1.2. Sexua 

.-Gizonezkoak. 

.-Andrazkoak. 

1.4.1.3. Alderdi geografikoa 

Eibarko euskararen azterketaren aurrekarien atalean aztertzen den alderdi geografikoa, barneko 

zatiketa kontuan izanda; lekuko bakoitza nongoa den zehaztuz, alegia: 

.-Landako eremua ala hirikoa. 

.-Zein Auzo edo Bailaratakoa, era berean: Aginaga, Arrate, Kinarraga-Otaola; Kalea 658 . 

Goian aipaturiko hiru alderdiak lekuko bakoitzaren kodean islatzen dira, aurreinkesten aldiko lehen 

bi lekukoen kasuan izan ezik. Kodeak ezartzerakoan taula hauek erabili dira: 

Lekukoen taula orokorra 

NONGOA KODEA SEXUA KODEA ADINA KODEA 

Kalekoa K “mutila”, gizonezkoa M gaztea (25-40 urte) G 

Arratekoa (Arrate, R andrazkoa A adin ertainekoa (40-60 urte) E 

Gorosta, Mandiola, 

Maltzaga bailarak) 

Aginagakoa N zaharra (60 ->) Z 

Kinarra-Otaolakoa 

(Kinarraga, San Salbador, 

Otaola, Ipurua) 

Ñ 

Ezaugarrien konbinatoria lekuko bakoitzarentzat 

KODEA ESANAHIA 

1 KAG kaleko andrazko gaztea 

2 KGG kaleko gizonezko gaztea 

3 KMG kaleko “mutil”-gizonezko gaztea 

4 KAE kaleko andrazkoa, adin ertainekoa 

5 KME kaleko gizonezkoa, adin ertainekoa 

6 KAZ kaleko andra zaharra 

657 

Ikus gainera lekuko bakoitzaren inguruko banan-banako ezaugarriak CD-ROM-eko “Lekukoak” artxiboan, “Metodologia” 

karpetan hain zuzen. 

658 

Lekukoak euren jatorri edo-eta bizilekuetan zehatz kokatzeko I. de la PUERTA RUEDA eta besteren Toponimia mapa erabil 

daiteke, besteak beste, Eibarko baserri eta eraikin guztiak izenez agertzen direlako bertan (2002). 

99

100 

7 KMZ kaleko gizon zaharra 

8 RAG Arrateko andrazko gaztea 

9 RMG Arrateko gizonezko gaztea 

10 RAE Arrateko andrazkoa, adin ertainekoa 

11 RME Arrateko gizonezkoa, adin ertainekoa 

12 RAZ Arrateko andra zaharra 

13 RMZ Arrateko gizon zaharra 

14 NAG Aginagako andrazko gaztea 

15 NMG Aginagako gizonezko gaztea 

16 NAE Aginagako andrazkoa, adin ertainekoa 

17 NME Aginagako gizonezkoa, adin ertainekoa 

18 NAZ Aginagako andra zaharra 

19 NMZ Aginagako gizon zaharra 

20 ÑAG Kinarragako andrazko gaztea 

21 ÑMG Kinarragako gizonezko gaztea 

22 ÑAE Kinarragako andrazkoa, adin ertainekoa 

23 ÑME Kinarragako gizonezkoa, adin ertainekoa 

24 ÑAZ Kinarragako andra zaharra 

25 ÑMZ Kinarragako gizon zaharra 

1.4.1.4. Hezkuntza, ikasketak 

Ezaugarri hau ez dugu sartu lekuko bakoitzaren kodean baina badaezpada bakoitzaren fitxan adierazi 

dugu bigarren mailako irizpidetzat; lau talde egin ditugu: 

.-Oinarrizko ikasketa bakoak. 

.-Oinarrizko ikasketak dituztenak. 

.-Ikasketa ertainak dituztenak (Batxilergo edo antzerakoa). 

.-Goi mailako ikasketak dituztenak (Unibertsitatea). 

1.4.2. Bete beharreko baldintzak 

Adina, sexua, ikasketak, jaiolekua, bizilekua, gurasoen jatorria, ezkontidearen jatorria, herrian (edo 

herritik kanpora) igarotako denbora, eta abar, izan dira aintzat hartu ditugun ezaugarriak. 

1996. urtean Eibarko Udaleko Estatistika eta Errolda sailean aurkeztu genuen gure lekuko idealaren 

profila, beste antzerako lanetako baldintzak ezarrita, laguntza eman ziezaguten. Hasieratik genekien ideal hori 

ez zela kasu askotan beteko, eta guk aurkitu dugun errealitateak, egia esateko, ez digu bat ere aurkeztu. 

Azkenean, gure tesiko korpusean azaldutako lekuko guztiek Eibarko euskara ondo ezagutzea izan da 

oinarrizko eta behin betiko irizpidea. 

Bestalde, lekuko bakoitzarengana jotakoan zein fitxa pertsonal bete ere egin genuen: jaiotze-data, 

lekua, bizi-lekuak, bidaiak; gurasoen, aitona-amonen eta ezkontidearen jatorria; ikasketak; lana; euskararen 

erabilera; etxeko telefono zenbakia; grabaketa saioen berri, eta abar 659 . 

1991. urteko erroldako EUSTAT-en datuetan oinarrituta, “euskaldunes no alfabetizados” 660 lagina 

hartu dugu oinarritzat, gure lekukoak talde horretakoak izan beharko luketeelakoan, eta %5a, %2a eta %4a 

kalkulatu dugu, lan “ideal” baten zenbat lekukorekin lan egin beharko genukeen asmatzeko: 1991. urtean gure 

adin mugetan sartzen zirenak (>20,

kopurua 661 . Beraz, eta korpusa itxi osteko ebazpena da hau, gutxieneko horiek dudarik gabe bete ditugu 

kuantitatiboki behintzat, denera 100 lekuko baino gehiagoren esanak edo adierazpenak jaso baitira. 

1.4.3. Lekuko kopurua 

1.4.3.1. Galdekizunerako 

Hasierako asmoa hau zen: adin talde bakoitzeko, sei lekuko, hiru emakume, hiru gizonezko, 

emaitzak homogeneo eta erkagarriak izan zitezen. Kopuru hori auzo bakoitzerako biderkatu beharko litzateke. 

Guztiarekin ere, gure ustez beste aldagarrietako ahalbideak ere bete egin beharko ziren, adin talde denetan 

ezin izango bazen ere. 

Galdekizun oso mardoa eratu denez, metodologia aldetik planteamendua ere zerbait aldatu dugu. 

Azkenean, zazpi lekuko nagusiri bete eragin diegu galdekizuna, hiru aurreinkesten aldian, eta lau behin 

betiko grabaketaldian, beti ere eta sistematizazioa bilatuz. 

1.4.3.1.1. Aurreinkesten aldikoak 

Erabaki genuen tesigileak jada ezagunak zituen pertsonekin hastea, horrelako lan batek aldi 

“esperimental” baten murgiltzea esan nahi baitzuen eta halako lagunarte-etxe giroa nahi genuen kanpolanari 

ekiteko. Aukera egitea ez zen nolanahiko lana, eta aldagarri soziolinguistikoekin jokatzea nahi izan 

genuen: hiru lekukorekin jardun genuen lanean tarte horretan, eta hona hemen zein nolako ezaugarriak 

dituzten: 

•Lehenengo lekukoa: gizonezkoa, 60 urtetik gorakoa, kaletarra; euskarazalea, euskaraz ongi 

alfabetatua; Eibarko euskararen gainean ere ardura bizia erakutsi izan du. Kodea: S.B. Lan saioak guztira: 

38; grabatutako zintak guztira: 70. 

•Bigarren lekukoa: emakumezkoa, 60 urtetik gorakoa, baserri giroan jaio eta bizi izandakoa, 

egun kalean bizi den arren; euskaraz alfabetatu bakoa. Kodea: f.a. Lan saioak guztira: 32; grabatutako 

zintak guztira: 68. 

•Hirugarren lekukoa: gizonezkoa, 20-40 urte bitartekoa, kaletarra; ikasketa unibertsitarioak 

burututakoa, euskaraz ongi alfabetatutakoa. Kodea: kgg. Lan saioak guztira: 29; grabatutako zintak 

guztira: 61. 

1.4.3.1.2. Behin betiko grabaketaldi sistematikokoak 

Aurreko fase hori bukatu eta gero aldaeren biltze sistematikoari ekin genion. Lehendik osatua 

genuen zerrendako lagunengana joatea erabaki genuen aurreko zereginak amaitzear zeudelarik eta behin 

betiko lekukoekin lan egiteko moduan aurkitu ginenean. 

Aipatu dugu galdekizun nagusia betetzeko lau lekuko aukeratu genituela. Bi emakume eta bi 

gizonezko; hiru lekuko zaharren adin taldekoak dira eta bat ertainen taldekoa. Eibarko hiru entitatetakoak 

660 EUSTAT: “POB. DE EIBAR (>=2 ANOS [sic]) by BARRIOS, EDAD DE EUSKARA and NIVEL GLOBAL DEL EUSKARA” 

(ordenadore bidez lortutako informazioa: Deustuko Unibertsitatea - EUTG-ko Kalkulo Zentruan). Alfabetizazio eza euskarazkoa dela 

suposatzen da. 

101

102 

dira: Kalea, Arrate-Gorosta-Mandiola, eta Aginaga. Jatorri geografikoari ez ezik, Eibar barruko hizkeren 

nolakotasunari ere erreparatu diegu; lan gehienetan Eibarko euskara urbanoa edo asko jota Arrate 

Bailarakoa azaltzen denez 662 , Aginaga auzokoari zehazki erreparatzea zilegi begitandu zaigu, horregatik 

aukeratu ditugu hango lekuko bi 663 . 

Hiru lekuko baserrikoak dira. Okupatutako biztanleriaren jarduerak ikusita 664 , hiru baserritar 

elkarrizketatzea agian gehiegizkoa dirudike Eibarko euskararen azterketa orekatua egiteko, lehen 

sektorean 58 lagun bakarrik baitzeuden erregistratuta erroldan 1996. urtean. Hala ere, baserrietan bizi den 

jendea erroldako baserritar okupatuena baino askoz gehiago da, noski, eta guk hortik heldu diegu gure 

lekukoei. 

Gure hasierako iritziz eibartar petoak dira denak ere, nahiz eta idiolektoetan barrena abiatutakoan 

ezusteak izan ditugun, “eibartar” ez diren formak, egiturak eta abar ere lortu baititugu egitura eta forma 

jator askoen ondoan. Edozein modutan ere, galdekizunez lortutako lekuko nagusien erantzunak erka 

daitezkeen formak dira, parekoak baitira nahiz eta aldaera anitz batu diren. Galdekizuneko erantzunez 

landa, solasaldi aske mordoa lortu dugu lekuko horien eta ingurukoengandik. 

Hona hemen lekukoen berri: 

•Lehen lekukoaren ezaugarriak: gizonezkoa, hirugarren adin taldekoa (71 urte), kaletarra. 

Kodea: kmz. Lan saioak guztira: 38; grabatutako zintak guztira: 74. 

661 

CD-ROM-eko “Metodologia” karpeta barruko “Lekukoak” artxiboan aurkezten ditugu datuak zehatzago. 

662 

Egileen jatorriari begiratuta atera dugu ondorio hori, alde batetik. Baina ez dugu bakarrik egileen jatorria aintzat hartu hori 

adierazteko. Zenbaitetan “Eibarko euskara urbanoa” dela irakurri ahal izan dugu, eibartarren lumatik gainera: Eibarko baserrietako 

euskara ere urbanoa ote da?, ala egileak “Eibarko euskara”-tzat hartzen duena kaletarrek egiten duten euskara ote da baserritarrena 

baztertuta? Gure ustez inplizituki bigarren aukera hau nagusitzen da. Ikus adibidez A. NARBAIZA-ren aipamen batzuk: “Contu 

barri bat zuçedidu da /Errebaleco Calean eta andragasteen artean.Horrela hasten dira Eibarren 1685 urteko abuztuan kantatu ziren 

Kopla Zaharrak. Hasiera ezin esanguratsua gure Herriko mintzairaren espiritua islatzeko. Koplakari anonimo haren bi hitzek: 

zuçedidu eta Calean, gure azpi-euskalkia aro modernoan bilakatuko zenaren zantzua ematen digute. Izan ere, aipatu hitzok gure 

azpi-euskalkia izan denaren isla -berriro diogu- izan daitezke: l%xikoaren ardura ez gehiegi alde batetik, horra hor zuçedidu hori, eta 

bestetik Calean hitza gure euskarak ezagutu duen hiri-izakera azpimarratuko lukeena. Garo edo belar usain gutxi izan du hemengo 

hizkerak; asfaltoari itsatsiagoa egon da beste edozerri baino” (1998, 11-12); “Bizkaiera nahi zuen loratu Mogelek baina ez 

nolanahikoa. Eibarren jaio baina euskalkiz apur bat urrundu egin zitzaigun Mogelen beraren pertsonaia hura datorkigu gehienoi 

burura. Gure zulo honetako euskara, bada, hiritarra den aldetik (=urbanoa alegia) beti egon izan da -eta nongoa ez?- Peru 

Abarkarengandik baino Maisu Juanen euskaratik hurbilago” (1998, 29); “Eibarko euskarak ezagutu izan duen ikurrik argiena bere 

praktizitatea izan da. Gauzak, hiri-kontestu batean, euskaraz esateko grina, nahiz eta adierazi nahi dugunak euskal ordainik izan ez” 

(1998, 53); “Euskalkietan ari gara eta horren gainean ez du inork guk dakigula behintzat ezer asmatu zein baino zein hobea den 

epaitzeko neurririk. Gureari berreutsiz Eibarko euskara hogeigarren mende honetan Gerra Zibilak erakarri zuen etena izan ez balitz, 

egun, agian, hiri-euskara bizi eta harreman guztietarako egokia -kale, familia eta lantegi besteak beste- ikusiko genukeen. Hasieran 

deitu dugun bere hiri-izakera gordeaz. Gerraren ondoren etorkin kopuru izugarria -kulturalki irentsiezina- hartu ez 

balu...frankismoaren mamu beltza ezagutu izan ezbagenu...” (1998, 93); “Ikusten dugunez, euskararen inguruan zabaldu den 

erruralismoak -baserri-bizitzaren neurriz kanpoko laudorioa, gainerakoa gutxiesten delarik-, kalte egin dio euskararen kultur 

bilakaera. Besterik zen mendearen lehenengo hereneko Eibarko euskararen patua. Orduko euskara interesgarri bihurtzen zuen, hain 

zuzen, hirigune aski inportantea izanik haren erabilerak ohiko erreferentzietatik alde egiten zuelako. Hasteko, ideologia aldetik, 

inoiz talde mailan erabili ez zuten taldeek zerabiltelako. Beste horrenbeste leku eta funtzioetan: jendaurreko mitinak, gai sozialak 

etc. Baina hiri-euskara hark ez zuen jarraipenik izan. 1936ko Gerrak eta haren ondorioak: debekuak, migrazioak, eta, batez ere, 

guraso euskaldunen axolagabekeriak, belaunaldi bat edo biren bueltan euskarak izugarrizko galera jasatea ekarri zuen” (1998, 94- 

95). Zenbait egilek ere azpimarratzen dute izaera “urbano” hori, nahiz eta ez A. NARBAIZA-k adierazten zuen bezain kategorikoki: 

“ikusten dogu Eibarko euskeria oingo mendiaren lehelengo hogeita hamar urtietan egoera benetan interesantian gertatzen zala (...) 

Nekazal ekonomia aldasbehera zoian bittartian industriguneak gehittuz zoiazen duda barik. Gauzak hola, ideologixa aldetik be, hau 

inportantia izango da, euskeria ez da gurian basarrixakin lotuko, edo harekin bakarrik, behintzat. (...) Lehenengo puntuakin lotuta, 

mundu euskaldunaren kosmogonian nekazaritza-osageixak egon bazeguazen, baiña ez ziran inportantienak. Kalia eta basarrixa 

zeiñek bere mundua zeukan (...) Probintziako beste eskualdietan bezela, basarrittarrak elebakarrak, monolingueak ziran, kaletarrak 

elebidunak estadio diferentietan” (E. IZAGIRRE, M. LIZARRALDE eta A. NARBAIZA, 2000, 14). 

663 

Orain arteko lanetan auzo horretako hizkerak ez du inolako islarik izan. Ongi ezagutzeko premia zegoen eta gure ustez bete dugu 

hutsune hori. 

664 

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA: “Adierazle sozio-ekonomikoak >> azken egoera. EIBAR – Balio absolutu eta erlatiboak 

eta balio erlatiboen konparazio taula. >> Bilakaera” taulak begiratu ditugu INTERNET-en (www.udalgida.net).

•Bigarren lekukoa. Bere ezaugarriak honakoak dira: andrazkoa, hirugarren adin taldekoa (85 

urte), baserritarra, Gorosta Bailarakoa izatez, baina metodologikoki guk Arrate gisa hartzen dugunekoa. 

Kodea: raz1. Lan saioak guztira: 25; grabatutako zintak guztira: 59. 

•Hirugarren lekukoa: gizonezkoa, bigarren adin taldekoa (57 urte), baserritarra, Aginaga 

Bailarakoa. Kodea: nme2. Lan saioak guztira: 13; grabatutako zintak guztira: 37. 

•Laugarren lekukoa: andrazkoa, hirugarren adin taldekoa (78 urte), baserritarra, Aginaga 

Bailarakoa. Kodea: naz. Lan saioak guztira: 13; grabatutako zintak guztira: 37. 

Lekuko nagusiekiko lanak amaitzerakoan aldi garrantzitsuena burutu genuen, hizkuntza 

azterketaren aurretik garrantzitsuenetarikoa dudarik gabe, bai gure tesia burutzeko, bai gero izan 

daitezkeen beste edozein azterketarako ere, material eta informazio “berri” asko bildu dugulako. 

1.4.3.1.3. Lekuko nagusien ingurukoak 

Aipatu dugunez, S.B.-ren eta f.a.-ren kasuan izan ezik, beste lekuko nagusi guztien inguruan 

beste lekuko batzuen jarduna ere jaso dugu, grabaketaldietan zeudelako: batzuetan galderei erantzuten 

zieten edo iruzkinak egin, baina gehienetan solasaldi askea eta lekukoen arteko elkarrizketak jaso ditugu 

horiengandik. 

Hauek dira lekukook: 

•kgg-ren ingurukoak: kae, kag, kag1. 

•kmz-ren ingurukoak: 

.-kmz1: solasaldi askeak, elkarrizketak (kmz-ren zintetan barrena) 

.-kmz2: idatzizko kantuak (berridatzi egin genituen) 

.-raz: solasaldi askea, elkarrizketak (kmz-ren zintetan barrena gehi beste hiru zinta, ordu 

betekoak) 

•raz1-en ingurukoak: 

.-eibartarrak: rmz3, kaz, rme 

.-Eibarrez besteko herrietakoak izatez: ermz, armz, ekmz, mkmz, mkaz 

.-erdalduna: kmze 

•nme2-ren ingurukoak: 

.-eibartarrak: nme3, nag, nmg, nmg1 

.-Eibarrez besteko herrietakoak izatez: enae 

•naz-ren ingurukoak: 

.-eibartarrak: nae, nme4 

.-Eibarrez besteko herrietakoak izatez: anaz 

1.4.3.2. Besteak 

Beste lekuko guztiengandik bereziki solasaldi askea jaso dugu. Hemen ez dugu horien 

ezaugarriak eta kodeak ipiniko; horren berri izateko CD-ROM-eko “Metodologia” karpeta barruko 

“Lekukoak” artxiboan begiratu baino ez dago, baita kanpo-lanari eskainitako hurrengo atalean ere. 

103

104 

1.4.4. Lekuko guztien zerrenda 

Lekuko guztien taula kodeka antolatuta 665 

kodea Izena Abizenak 

anaz Ines Arregi 

armz Felix Uranga 

bñaz Gregoria Elkoroiribe 

dkmz Pedro Laka 

ekmz Patxi Alberdi 

enae Mª Dolores Arrillaga Arrillaga 

ermg Dabid Ibarra Arando 

ermz Jose Alberdi 

f.a. Felisa Areta Leceta 

kae Mertxe Garate 

kae1 Maitere Azkoaga 

kae2 Mila Garai 

kag Leire Narbaiza Arizmendi 

kag1 Arantza Azkoaga 

kag2 Carmen Echeverria Areta 

kag3 Amaia Leyaristi Areta 

kag4 Cristina Navarro Areta 

kag5 Esther Zarraua 

kag6 Itziar Alberdi 

kaz Dina 

kaz1 Mª Luisa Maitre-Jean Gorosabel 

kaz2 Luziana Larreategi Arizaga 

kaz3 Paz Gisasola 

kaz4 Julia Balenciaga 

kaz5 Victoria Bascaran 

kaz6 Candida Eguren 

kaz7 Juanita Gurrutxaga Ansola 

kaz8 Kontxa Laspiur 

kaz9 Olga Arizmendiarrieta 

kaz10 Herminia Torre, de la 

kaz11 Pakita Abendibar 

kaz12 Andria (Justo Larrañaga-rena) 

kgg Asier Sarasua Aranberri 

kme Roberto Larreategi 

kme1 Jose Luis Rodriguez Astigarraga 

kme2 Antxon Narbaiza 

kmg Roberto Kerexeta 

kmz Javier Echeverría Eguren 

kmz1 Antonio Laucirica 

kmz2 Juanito Lazpita 

kmz3 Pedro Arrizabalaga Iriondo 

kmz4 Juan San Martin 

kmz5 Timoteo Zubiate 

kmz6 Faustino Mujika 

kmz7 Jose Etxeberria Ayerbe 

kmz8 Justo Larrañaga 

kmz9 Ramon Sarasua 

kmz10 Candido Eguren Zabarte 

kmz11 Juan Gisasola 

kmz12 Benigno Baskaran 

kmz13 Julio Sarasua 

kmz14 Paulino Larrañaga 

kmz14 Vicente Olave Echevarría Azpiri 

kmze Jose “Riojanua” 

mnaz Juliana Mandiola Maguregi 

nae Ageda Aranzegi Arregi 

665 

Tesigilearen jarduna batzuetan transkribatu da, beste lekukoen esanak ulertzeko ezinbestekoa izan denean bereziki. Tesigileari 

ezarri zaion kodea hau da: t.

nag Mariaje Loiola Arrillaga 

naz Eusebia/Euxebi Gisasola Aldazabal 

nme Pedro Balentin Pablo Azpiri Mandiola 

nme1 Jesus Mari Gisasola 

nme2 Jose Mari Loiola Gisasola 

nme3 Sabino/Sabin Loiola Gisasola 

nme4 Felix Loiola Gisasola 

nmg Javier Loiola Arrillaga 

nmg1 Roberto Loiola Arrillaga 

nmz Tomas Loiola 

ñaz Timotea Etxaniz San Martin 

ñaz1 Bonifazia Urkia Gorrotxategi 

ñaz2 Alejandra Urkia Gorrotxategi 

ñaz3 Segunda San Martin Urriategi 

ñaz4 Mª Luisa San Martin 

ñaz5 Dolores Berasaluze 

ñme Rafael Andonegi Etxaniz 

ñmz Migel Zarrabe 

ñmz1 Migel Sagastume 

rae Mª Asun Azpiri Mandiola 

rae1 Mª Asun Atxa Agirregomezkorta 

rae2 Lurdes Urzuriaga Bollar 

rae3 Mª Isabel Ugarteburu Arrillaga 

rag Virginia Areta Azpiri 

rag1 Aitxiber Areta Azpiri 

rag2 Cristina Uriarte Arguiano 

rag3 Mirari Ubera Urzuriaga 

raz Carmen Areta Leceta 

raz1 Feliziana/Felisa Atxaorbea Uriarte 

raz2 Mª Teresa Areta Leceta 

raz3 Maria Gisasola 

raz4 Mª Dolores Areta Lazpiur 

raz5 Jesusa Sustaeta Abendibar 

raz6 Paulina Ugarteburu Iriondo 

raz6 Frantziska Atxa-Albizuri Aldazabal 

raz6 Antonia Iriondo 

raz7 Maria Yarza Agirrebeña 

raz8 Miren Iriondo Rementeria 

rme Migel Alberdi Atxaorbea 

rme1 Javier Leceta 

rme2 Ignacio Baskaran Bidaguren 

rmg Aitor Oregi Gisasola 

rmz Vicente Areta Leceta 

rmz1 Juanito Leturiondo Alberdi 

rmz2 Ziriako Ortiz de Zarate 

rmz3 Gregorio Alberdi Atxaorbea 

rmz4 Candido Baskaran Azpitarte 

rmz5 Jose Luis Urzuriaga Lete 

rmz6 Migel Gallastegi 

rmz7 Txomin Alberdi Arrizabalaga 

S.B. Serafin Basauri 

1.5. Kanpo-lana: material bilketa, korpusaren eraketa 

Atal honetan grabaketak eta grabatu gabeko materiala bereiztuko ditugu; izan ere, solasaldi aske 

batzuk bestek eginiko transkribaketen bidez eskuratu ditugu, baita eskuzko ohar eta apunteen bidez ere. 

1.5.1. Grabaketak 

Aldi horrek bi tarte nagusi izan ditu: galdekizuna landu deneko aldia eta hizkuntza galdekizunik 

gabe solasaldi askeak lortu eta landu dituguneko aldia. 

105

106 

Guk eginiko grabaketetarako kaset grabatzaile analogikoak 666 erabili dira, mikrofono txikia 

itsatsita. Kaset-zintak 90, 60 eta 46 minutukoak erabili ditugu. Guk eginiko grabaketez gain bestek 

eginiko batzuk ere erabili ditugu. Denera grabatutako 425 zinta lortu ditugu. 

1.5.1.1. Galdekizuna landu deneko aldia 

Tarte honetan, alde batetik, aurreinkesten garaia dugu; eta beste alde batetik, behin betiko 

galdekizunarekin lan egin duguneko garaia. Metodologiaren, galdekizunaren eta lekukoen atalean eman 

dugu funtsezko prozeduraren berri. Aldi hori aldaeren biltze sistematikoari eskainitakoa izan da, korpus 

nagusiaren eraketa aldia. Grabaketa saioetan hizkera kolokiala erabili da, bai euskaraz bai gaztelaniaz eta 

ez beti idatziz dugun bere-berean: naturaltasuna izan da xedea. Gainera, saio bakoitzeko egoera 

pragmatikoa ahalik ondoen zaindu da. Guk grabatutako saioetarako baldintzak (lekua eta eguna) lekukoen 

esku jarri izan dira beti 667 . 

Izan ere, gogoan eduki behar da grabazioak egitea ez zegoela tesigilearen esku bakarrik, 

lekukoek ere astia eta gogoa izan behar baitute horretarako, eta ondo baino hobeto konturatu gara 

zenbaterainoko lan handia eskatu izan diegun galdekizunarekin lan egin duten lekuko guztiei, bai gogoeta 

eragin diegulako itzulpenak egiterakoan, bai ordu asko behar izan ditugulako lana eraz eta itxuraz 

egiteko. 

1.5.1.2. Bestelako grabaketak 

Atal honetan hainbat eratakoak batzen dira, baina denek amankomunean dutena solasaldi askea 

izatea da. Lekukoen atalean aipatu ditugu jada lekuko nagusien inguruan eginiko solasaldi askeen 

grabaketak eta ondoren beste mota batzuk aurkeztuko ditugu: 

1.5.1.2.1. Tesigileak grabatutako beste zinta batzuk: 

Lekuko hauen jardun askea jaso da: raz4, raz5 668 , rmz, rae, ermg, rag1. Denera 8 zinta. 

1.5.1.2.2. Beste bidez lortutako grabazioak 

•nme1-ek eskuratutako zintak: rmz2-ri grabatutako zinta bat; nmz-ren solasaldiaren transkripzio 

orriak –berridatzi egin genuen–; eta rmz5-ren zinta bat. 

•Eibarko Udalaren artxiboko “Ahozko Bilduma” 669 ahozko eta irudizko ondarea arakatu du 

tesigileak, horren berri lortu baitzuen hara informazio bila joan zenean. 

666 Pilaz zein argi-indarrarentzako adapdadorez eraginda, grabagailu hauek erabili ditugu, marka eta modeloaren erreferentziaz: 

SANYO M-1120; SONY TCM-359V; SONY TCM 459V (I); SONY TCM-459V (II); SANYO M-1110C; SONY TCM-465V. 

Grabagailuen inguruko trepetxak: SONY markako mikrofonoa; grabagailua argindarrez erabiltzeko adaptadoreak: MW® MW79 

CA-CC ADAPTATOR; RÊBOL ® AD-1000E ADAPTADOR CA-CC ESTABILIZADO; SONY AC-E30HG (AE) AC power 

adaptor. Adaptateur d’alimentation secteur. 3 V; VIVANCO. NL 510 GSL Universal-Netzteil. Universal AC/DC adapter. 

667 Grabatzerakoan lekukoek ez dute ez jan eta ez erre, lekuko batek izan ezik. Eskua bai darabilte lekuko gehienek noiz edo noiz 

ahoan, baina hori ezin izan dugu ekidin, pertsona bakoitzaren bapateko keinua baita 

668 Lekuko horren grabaketetan f.a.-ren jardun askea ere ageri da. 

669 Egia esateko, gure Udalarekiko harremanak hasi zirenean ahozko ondare horrek ez zuen oraindik izen hori, eta “ahozko 

ondaretzat”-edo, hartzen zen eta agiritegian lehendiko erreferentziak zituzten. Ondoan aipatutako “Eibartarren Ahotan” egitasmoari 

ekin ziotenean ikusi zuten antolaketa orokorra aldatzeko premia zegoela eta erreferentzia berriak ezarri zizkioeten ondarea osatzen 

zuten-duten dokumentu bakoitzari. Guk hortik erabili ditugun materialeek “soinean” zituzten erreferentzia guztiak jaso ditugu, bai 

zahar eta bai berri.

Ondare horretako lekuko hauen jardunak erabili ditugu, geure transkribaketak egiteko: kaz1, 

ñmz, bñaz, ñaz1, ñaz2, kmg eta kag5; kaz8, kaz10, kmz6, kmz7, besteak beste. Jadanik eginiko 

transkribaketak ere erabili ditugu. 

•Eibarko Udalak 1999ko udaberri-uda sasoian bi lagun jarri zituen bideo eta soinu grabaketaz 

Eibarko historia eta etnografia jasotzeari ekin ziezaioten (lan hori ez dute oraindik amaitu): “Eibartarren 

Ahotan” du egitasmoak izena, eta tesigileak material hori ere eskuragarri izan du aldi oro. Areago, lagun 

bi horiekin hartu-eman zuzenean izan da haiek lanari ekin ziotenetik, eta euren lan saioetariko batzuetan 

lekuko izan ere egin da. Dena den, ikus-entzunezko material ugari bildu dute eta tesigileak material hori 

arakatu du nahiz eta oso-osorik sakontzeke: ehundaka orduak grabatuak dituzte eta guztiak transkribatzea 

ezinezkoa litzateke: tesigileak bere kabuz lortutako informazioa nahikoa delakoan, jasotakoa indartzeko 

erabili du. 

Besteak beste, kmz3, kaz2, kaz3, kae, kgg eta kag6-ren jardunen grabazioak eskuratu eta zati 

batzuk transkribatu ditugu. 

•Euskal Irrati Telebista-ra ere jo du tesigileak Eibarko euskara jorratu duten programen kopiak 

eskatzeko: lortua du bideo zinta bat (izakera multimediara ere jo dugu beraz) eta Eibarko euskara aipatu 

edo jorratu duten saio batzuen zerrenda 670 , beste batzuk ere lortu nahi izanez gero. 

•Euskaltzaindiaren argitalpenen bidez lortutakoak: Euskal Herriko Hizkuntz Atlasa. Ohiko... 671 

erabiliz rmz7-ren eta raz7-ren jarduna lortu dugu. 

1.5.2. Grabatu gabeko materiala 

Erabili dugun material guztia ez dugu grabaketen bitartez jaso. Idatzizko euskarrian jaso ditugu 

ondorengoak: 

1.5.2.1. Grabatu gabeko apunteak 

Lehenago ere aipatu izan dugu grabazioez gain tesigileak hainbat lekukorengandik 

entzundakoekin eginiko apunteak ere korpusaren baitako zati direla, nahiz eta froga grabaturik ez izan. 

Galdekizunean ez dauden edo oso adibide gutxi dauden forma, egitura edo esangurak diren kasuetan, 

itsatsi egin ditugu grabaturik ez izan arren: zehatz jaso dira berri emailearen kodea, data eta grabatua den 

ala ez. Beti izan dira solasaldi askeko pasarte txikiak, diskurtso osoa buruz zehatz idaztea oso zaila da-eta. 

Besteak beste, honako hauei entzundakoaz eginiko apunteak dira, lekuko nagusien grabatu gabeko 

jardunaz gain: rmz, rae, nme, nme1, rmz1, rmg, raz2, rag, raz3, ñaz, rag1, rag2, rme1, kag4, rme2, rae2, 

rmz4, kme, rae3, kme2, kmz4, kmz7, rag3, dkmz, nmg2. 

1.5.2.2. Bestek eginiko transkribaketak 

Eibarko Udaleko “Ahozko Bilduma” ondarea arakatuta, eginik dauden transkripzioak eskuratu 

eta erabili ere egin ditu tesigileak Udalaren baimenaz (batzuen grabaketak eskuragarri daude eta beste 

batzuenak galduta). Horrek hein handi baten arindu du guk egin beharreko grabaketa-transkribaketa lana, 

670 EUSKAL TELEBISTA (1999). 

671 EUSKALTZAINDIA (1999). 

107

108 

nahiz eta horien kalitatea ere zaindu eta zuzendu egin behar izan den, tentuz ibilita eta beste 

transkribatzaileen irizpideak ongi ezagututa 672 . 

1.6. Informazioaren prozesaketa 

1.6.1. Korpusarena 

Erantzunak prozesatzeko bidea aukeratu behar izan da: datu base bat eratzea komenigarria 

litzatekeelakoan, Windows sistema eragilean lan egiten duten Microsoft Office-ren barneko Acces eta 

Excel programak hautatu dira 673 . Aukeratu egin behar izan zen zein programa erabili zati bakoitza 

prozesatzeko: 

•Access programa erabili dugu datu base nagusia eratzeko (“Erantzunak” izenekoa), eta 

fenomeno, forma eta atal erregularrenak era horretara jaso ditugu. 

•Excel programa fonetikako ataleko bokalismo zatia −bokal bakunen erantzunak, zehazki− 

prozesatzeko erabili dugu (dokumentuari “Bokalismoa” zaio izena). Office-ko bertsio berriagoa eskuratu 

dugunean formato biak bateratu ahal izan ditugu, beti ere tesigilearen kontrolpean. 

•Azkenik, bestelako erabilerak, erabilera bereziak, polimorfismo ugaria duten kasuak, joskera... 

prozesatzeko galdekizun osoa eratu duen Word programa aukeratu dugu. 

Bai Access bidez, bai Excel bidez eratutako taulen antolaketa –erregistroena– fenomenoka eta 

lekukoka egin dugu. Kanpoak hauek dira: erregistroa zein fenomenorentzat eratu den (horixe da erregistro 

bakoitzeko giltzarria); lekuko nagusi bakoitzaren 674 fenomeno bakoitzeko lehen erantzuna; horren 

inguruko iruzkinak −daudenean−; fenomeno horrentzat erantzun gehiago, eta horien inguruko iruzkinak; 

azkenik, espero duguna ez baina bestelako irtenbidez emandako erantzunak; eta ondorik bakoitzaren 

iruzkinak. Taulak gaika egin ditugu 675 , eta guztira 76 taula egin ditugu Access bidez eta 5 Excel bidez (5 

orri horiek Access bidez ere gorde ditugu). Erregistro bakoitzeko kanpo gehienak “Memo” erakoak dira, 

nahi beste informazioa gorde ahal izateko. Kanpo baten erantzun anitz dauden kasuetan zenbatu egin 

ditugu, eta bakoitzari dagozkien iritziak eta abar jasotzeko zenbaki horren erreferentzia jaso dugu. Accessen 

ditugun adizkien tauletan (“nor” motakoak denak, soilenak direnez), alokutiboa jasotzeko “g” hizkia 

jarri diegu aurretik gizonezkoei dagozkien alokutibo formei eta “n” andrazkoei, “neskei”, dagozkien 

alokutibo formei. 

672 

Ikus CD-ROM-eko “Metodologia” karpeta barruan gai horri eskaini diogun artxiboa, “Guk grabatu eta transkribatu ez 

ditugunak” zehazki. 

673 

Oinarrizko tresneria informatiko hau erabili da: a) hardware aldetik, tesigileak etxean hiru makina erabili ditu: ATLAS 

COMPUTER; DATAC (I); DATAC (II); b) software aldetik programa hauek erabili dira: Word Perfect 5.1., Lotus; Windows-95: 

Office-95 (Word, Access, Excel); Windows-98: Office-97 eta Office-2000 (Word, Access, Excel). Office-ko programak erabili ditugu 

aldaketarik egin gabe, baina hango letra iturriei beste bat gehitu diegu: IPAKielSeven hain zuzen ere, fonetika-fonologia atalean 

erabiltzeko batez ere baina transkribatzerakoan ere erabili da “alfabeto” hori ñabarduraren bat eransterakoan. Beraz, CD-ROM-eko 

testuak behar bezala ikusteko alfabeto iturri hori ere izan behar da, bestela ordenadoreak bere kasa aldatzen ditu zeinuak eta ezin 

irakur daiteke jarritakoa. Gainera, Deustuko Unibertsitateko Fonetika Laborategiko ordenadoreetako CSL eta Multispeech 

programak ere erabili ditugu espektrogramak lantzerakoan, horiek sortu eta moldatu ahal izateko. Bestalde, INTERNET-erako 

tresnak ere erabili dira. 

674 

Lehen ere adierazi denez, nagusitzat joten ditugu bai aurreinkestetako lekukoak, bai behin betiko inkestetako lekukoak. Gainera, 

osterantzeko lekuko birentzat ere kanpo bereziak eratu ditugu (raz-rentzat eta kmz1-entzat), besteen egituraz. Malgutasuna 

bermatzeko beste lekuko guztientzat “beste lekukoak” subjektu orokorrari ere egitura hori egotzi diogu, edonoren erantzunek, 

formek, aldaerek, egiturek, kabida izan dezaten taula horietan, eta lekuko nagusien erantzunekin erka ahal izateko, noski. Horrek 

esan gura du guztira ia 60 kanpo edo eremu daudela erregistro bakoitzean.

Bestalde, Access-en bitartez eratutakoetan zenbakizko kanpo bi ipini ditugu taula guztietan: bata 

automatikoa, eta bestea geure zenbakia jarri ahal izateko. Fenomeno bakoitza automatikoki zenbaki bati 

lotuta dago beraz, eta erregistro berriak txertatzean amaieran txertatzen direnez nola edo hala konpondu 

behar izan dugu hori, geure zenbakia jarriz. Erregistroak guk nahi izango genukeen hurrenkeran txertatze 

ezinak taulei itxura itsusia ematen die, baina hori da aipatutako prozesaketaren “akats”etariko bat. Beraz, 

galdekizunean item-aren aurretik zenbakia puntuarekin dagoenean datu baseko zenbatgarren erregistroan 

dagoen adierazteko jarri dugula argitu behar da. 

Taulen erregistro kopurua aldakorra da. Taula “txikienak” –”nor” erako ahalera hipotetiko 

adizkiei eskainitakoak– 9 erregistro ditu eta handienak 897 –erakusle determinatzaileei eskainitakoak, 

“birritako erakusleak” izenekoak–. Taula guztien media 87 erregistrokoa da, baina jakina, batzuk 16koak 

dira, beste batzuk 50ekoak, 95ekoak eta beste batzuk 386koak adibidez, tartean denetarik dagoela; 

tauletan 7.000 item-en inguruko erantzunak prozesatu dira beraz 676 . Bestalde, erregistro bakoitzeko 

kanpoetan ere lekukoen erantzun kopuruak aldakorrak dira: kanpo batzuk hutsik dauden bitartean, beste 

kanpo batzuetan ehundaka erantzun bata bestearen ondoren metatu ditugu, memo erakoak direnez gero 677 . 

Horrelakoetan, esan denez, erantzun bakoitza zenbatuta dago. 

Taulez gain, Word bitartez prozesatutako zatietan ere item kopuru handia dago 678 ; besteak beste, 

maila guztien erabilerari dagozkion erantzun eta adibide denak; adizki jokatuen taulak, eta sintaxiari 

eskainitakoa era horretara jaso da. Esanguratsua da deklinabidearen, adjektiboen eta adberbioen eremuan ia 

90 dokumentu eratu direla 679 , aditzen eremuan ere 80tik gora, fonetika-fonologiaren alorrean 45, eta 

sintaxiarenean 20. Dokumentu bakoitzaren orri kopurua ere oso aldakorra da. 

Aurrekoak argi uzten du informazio kopuru handia lortu dugula eta azterketaren oinarrian zutabe 

sendoak daudela. 

Transkribatzeko orduan dudarik ez zedin sortu, galdekizuneko zati bakoitzean adierazi genuen 

zein zati zein programaz jasoko genuen. 

1.6.2. Lekukoena 

Beste gai bat berplanteatu genion geure buruari: lekukoak identifikatzeko kodeak, hain zuzen. 

Hasieran, beste lan batzuei jarraiki, izenaren eta abizenaren lehen hizkiak jartzea erabaki genuen. Hala 

ere, bigarren lekukoaren lanak amaitu baino lehen konturatu ginen sistema hori nahikoa antzu gertatzen 

zela gure helburuak betetzeko, eta aldagarri geo-soziolinguistikoak islatzen zituen sistema asmatu genuen. 

Horrela sortu genuen “kgg” kodea hirugarren lekukoarentzat, “Kaleko Gizonezko Gaztea” irakur 

675 

Taulen izenak nahikoa adierazkorrak dira zein gairen inguruko informazioa duten asmatzeko: “nominatiboa, partitiboa” eta abar. 

676 

Zenbaketa honetan ez dira kontuan hartu lexikoa, esapideak eta abar prozesatu diren taulak; item morfologikoak eta fonetikoak – 

bokal soilei dagokienak bakarrik– dira, beraz, horiek guztiak. 

677 

Erantzun gehien Partizipioen taulako -u markaz egiten diren “beste zenbait” partizipio batzen duen erregistroan jaso dira (taulako 

266.a); hain zuzen ere, “beste lekukoak: erantzun gehiago” kanpoan. Kanpo horretan 317 adibide daude. Fenomeno guztiak ez dira 

erantzunez hain emankorrak, jakina. 

678 

Ez ditugu galdekizuneko item-ak (galdera markoak zein jasotako fenomenoak) zenbatu; tesi honen helburuak betetzeko ez diogu 

beharrezko iritzi. 

679 

Tesiko azterketagai batez ere dokumentu horietan eta dagozkien tauletan ezarritako erantzunak eta adibideak izan dira, beste 

ataletakoak ere kontuan hartu diren arren. 

109

110 

daitekeena. Kodeko hizkiak ez errepikatzeko, baina, aldaketatxo bat ezarri genuen, eta lekukoen kodeak 

eratzeko behin betiko taula egin genuen 680 . 

Eredu horri jarraitzen badiogu, gure lekukoa identifikatzerakoan ez dugu bere izen-abizenez 

deituko, eskeman zein ezaugarri betetzen duen, horretxen arabera baino. Lekuko batek baino gehiagok 

ezaugarri berberak betez gero, zenbaki bat gehitu diogu grabaketak edo transkribaketak zein hurrenkeran 

egin ditugun kontuan edukita. Transkripzioetan, beraz, esataria nor den jakiteko siglen metodoa erabili 

dugu eta kodeak egoki parafraseatu daitezke (ikus beheko adibidean). Horrez landa, beste taula bat osatu 

dugu benetako izen-abizenak eta bestelako datuak gorde eta zein sigla eta numerokin identifikatu dugun 

jakin ahal izateko, noski (hori ere lekukoen atalean aurkeztu dugu jada). 

Bihoa adibide bat: “kmz” “Kaleko Mutila-gizonezkoa, Zaharra” da lekuko bat. Ezaugarri geosoziolinguistiko 

horiexek dituen hurrengo lekukoa “kmz1” da, eta abar. 

1.6.3. Galdekizunarena, transkribaketak bideratzeko 

Galdekizunaren bikoizketa egin genuen: behin galdekizuna −ustez− osotuta genuenean, 

beharrezko marka tipografikoekin eta gero nola prozesatu ongi adierazirik zegokion lekuan, bikoiztu egin 

genuen eta bi karpeta informatiko nagusi egin dira gure prozesadorean (karpeten eta dokumentuen izenak 

ere markatu egin dira, nahasterik sor ez dadin): 

•Bata, galdekizun orokorra, bakarrik funtzio zehatz hori bete duena gure lanean: aurreinkesten 

aldiko hiru lekukoen erantzunak daude batipat, geroko lekukoen erantzunak gehituz gindoazela lehengo 

bertsioan islarik ez zuten neurrian bakarrik. 

•Bestea, geroko gure lan analitikoaren bizkarrezurra izan dena, “Adibidetegia, galdekizuna”: 

hortxe gehitu ditugu gure ondorengo lekuko guztien erantzunen transkripzioak, dela galdekizuna erabilita 

dela solasaldi askeez lortutakoak. Tesi lanean aztertutako korpusa mugatua den arren, gerora noizbat 

handituz eta haziz joan daiteke forma edo esangura berriekin (beti ere ongi argituz lekukoaren berri eta 

data). 

Dena den, egunean-egunean aurkitzen joan gara galdekizunean agertu behar liratekeen fenomeno 

berriak: horrelakoetan, karpeta bietako dokumentuetan egin izan da aldaketa, oreka gorde dadin lan 

osoan. 

1.6.4. Taulen diseinua eta eraketa-osaketa 

1.6.4.1. Taula bereziki metodologikoak 

Batez ere datu basearen bidea baliatuz hainbat taula eratu ditugu, gai bakoitzaz behar dugun 

informazio guztia ongi antolatuta dugula: 

•Lekukoenak: informazio guztia guk tauletan gorde dugu baina ez dugu den-dena aurkeztuko 

(ikus lekukoen atalean). 

680 Ikus lekukoei eskainitako atalean.

•Transkripzio arauak eta zeinuak: lau taula eratu ditugu bai galdekizunean erabili ditugun 

zeinuak ezagutu eta interpretatzeko, bai transkripzioak egiterakoan erabili ditugunak azaltzeko (ikus 

transkripzioei eskaini diegun atala beherago). 

1.6.4.2. Hizkuntza datuak (transkripzioak) gordetzeko taulak 

Arestian azaldu dugunez, “Erantzunak” datu basea eratu dugu horretarako: taulak gaika sortu 

ditugu, kanpo edo eremuak lekukoak eta euren erantzunak eta iritziak direla. 

Dialektologia pertzeptualarentzat beste taula bat osatu dugu “Lekukoen taulak” datu basean. 

Lexikoa biltzeko beste datu base berezi bat sortu dugu, “Lexikoa” izenekoa: batetik hitz soilak 

batu ditugu, eta bestetik esaerak, istorioak, fraseologia, kantuak eta abar, beti ere grafia ez normalizatua 

erabilita, lekukoen ahoskerari men eginez. 

1.7. Transkripzioak 

Orokorrean, inkesten eta grabaketen emaitzen hustuketa egiterakoan transkripzio fonikoa, 

transliterazio “erreala” (Euskaltzaindiak idazteko ematen dituen gomendioak eta arauak kontuan izan gabe, 

alegia) egin da 681 . Pauso hori betetakoan lehenengo helburu nagusietariko bat bete dugu: gaur egun bizirik 

den Eibarko ondare linguistiko historikoa jasotzea, alegia. Gainera, ez dugu edozein modutan jaso, beti ere 

tesi honetako hizkuntzazko azterketarako egokituta baino. 

Galdekizunari dagokionez, aurreinkesten aldian, lehenengo lekukotik hirugarrenera gure jarrera 

aldatu egin zen transkribaketei dagokienean: lehenengo lekukoa euskaraz oso alfabetizatua denez, euskara 

arautuaren eragina oso nabaria da bere jardunean eta erabaki genuen item guztien erantzunak ez 

transkribatzea, galdekizuna frogatzeko bakarrik erabiltzea; erantzun batzuk transkribatu ditugu, dena den, eta 

oharrak bereziki. Izan ere, lehen lekukoarekin galdekizuna oraindik ondo mamitu gabe zegoen, eta askotan 

tesigileak grabaketak egiterakoan asmatu egin behar izaten zituen galderak; orduko gure jokabidea 

galdekizuna bera bakarrik frogatzea eta hobetzea zen, eta ez genituen lehen lekukoaren erantzun guztiak 

transkribatu eta zegokien galderaren ondoan jarri. Transkribatu eta galdekizunean gehitu genituen erantzunak, 

guk islatuta ez genituen fenomenoak, formak eta erabilerak izan ziren; baita lehen lekuko hark egiten zizkigun 

iruzkinak ere: batzuetan hitzez hitz, besteetan tesigileak berariaz asmatutako halako “kode” sistematiko bat 

erabiliaz (zeinu eta zenbaki bakoitzak jakineko esangura duelarik). Bigarren lekukoarekin, eibartar peto-petoa 

izaki ere, hasieran berdin jokatu genuen, baina laister konturatu ginen galdekizunaren bigarren bertsioa 

lehenengoa baino askoz hobea zela, eta merezi zuela erantzunen eta iruzkinen transkripzioa egitea zegokion 

lekuan, baita zeharbidez lortzen genituen bestelako forma eta erabilerak gehitzea ere. Ondorioz, horrela jokatu 

genuen hirugarren lekukoaren erantzunekin ere eta erantzun guztiak transkribatu ditugu salbuespenik gabe: 

galdera bakoitzaren ondoan gutxienez lekuko baten transkripzioa ba dugula −harrezkeroko berrikusketetan 

galderaren bat gehitu dugunean izan ezik−, baina gehienetan azken bi lekukoenak ditugu (aurrekoan bezalaxe, 

bigarren lekukoari entzundakoarekin lehen lekukoari aurkeztu ez zitzaizkion galdera batzuk gehituta zeuden; 

681 Tesigilearen joera-jarrerak lanaren eta denboraren puruan, erdarazko hitzak erabiliz, hasierako light modukotik bide heavyra jo 

du. Hau da, hasieran, tesigilearen nolabaiteko ortografiara atxikimenduz edo, hainbat transkripziok eredu “fonologiko”arekin 

111

112 

tesigileak berriki asmatutakoez gain), eta batzuetan, hiru lekukoenak. Grabaketaldi sistematikoko lekukoen 

erantzun guzti-guztiak transkribatu ditugu. 

Solasaldi askeei dagokienean, zinta batzuk oso-osorik transkribatu ditugu baina beste batzuetan 

zatiak bakarrik, tesiari dagokionez interesgarriak diren zatiak hain zuzen. Lehenik testu lau moduan jaso 

ditugu, baina gure helburuetarako landu ostean hainbat taula eta dokumentutan barreiatuta ere badaude. 

Bide horretatik jasotako erabilera, forma, aldaera eta egitura gramatikalak solasaldian barrena aurkitu eta 

aukeratu behar izan ditugu, baina gure metodoak ez digu aurrekoekiko erkatze arazorik sortu, bidea izan 

baitugu besteen item gramatikalen ondoan jartzeko, lekuko bakoitzaren erreferentzia beti zehatza izaki, ez 

baitugu tesiaren bizkarrezurrean adibide “anonimorik” bat ere jarri. Guztira, guk geuk 550 orrialde inguru 

transkribatu ditugu −gogoan izan behar da, halarik ere, solasaldi askeak arrunki elkarrizketak izaten 

direla, eta horregatik ez dira oso paragrafo luzeak eratzen−, jada bestek transkribaturik lortu ditugun 

materialen ondoan: horietatik 44 orrialde erabili ditugu. Erabili diren lekukoen solasaldi aske geihenak 

dokumentu berezietan daude, eta CD-ROM-ean kontsulta daitezke 682 . 

Guk grabatu eta transkribatu ez ditugun zinta eta testuen berri zehatz CD-ROM-eko artxiboan 

aurki daiteke 683 , hemen azaltzeak luzeegi joko lukeelako eta ez duelako, azken finean, gure metodologia 

eta jarrera islatzen, besterena baino. 

Jarraian aurkeztuko ditugu azterketan jarritako adibideen oinarrizko transkripzio zeinuak, horien 

irakurketa zuzena egin ahal izateko: 

Transkripzio zeinuen taula 

ZEINUAK ESANAHIA 

azentu tonikoa: ´. Adib.: raz º... dána-apúrtu! ... bokal horrek dauka indar handiena: azentu tonikoa, sekula ez 

ortografikoa. Balio fonetiko hutsa du. 

bokal eta kontsonante luzeak: zeinu bera bi aldiz errepikatuta. 

Adib.: aa 

Luzapena adierazkorra (exklamazioa adibidez, edo etsipena...) 

edo pragmatikoa (lekukoa trabatu egin delako, hurrengo zer esan 

pentsatzen dagoelako…) denean, hiru edo gehiago ere ager 

daitezke, zenbateko luzeeraz ahoskatzen den kontuan hartuta. 

Adib.: …mmm 

bokal edo kontsonantea + gidoia - + bokal edo kontsonante 

berbera. Adib.: ogixa-artu 

hitz baten amaiera galdua denean fonetika sintaktikoz + gidoia - 

+ hurrengo hitza. Adib.: uste-ot 

fonetikoki, lekukoak bokal bat edo kontsonante luzatzen duela: 

dela balio adierazkorrarekin, dela geldiune baten ondorioz 

(zalantza, nola jarraitu pentsatzen duen artean, lapsus-a 

pentsamenduan edo ahoskeran…), edo sistematikoki jakineko 

hitz batzuk bokal luzearekin ebakitzen direnean. 

hitz baten amaiera eta hurrengoaren hasiera soinu berberaz 

denean, gehienetan soildu egiten dira, eta bokal eta kontsonante 

bakarra ahoskatu. Hala ere, zenbaitetan, ez dago hain garbi 

guztiz soilduta dauden hitz bietako amaiera eta hasierako soinu 

horiek, eta luzapena edo etena suma daiteke. Horrelakoetan, 

gidoi batez lotu ditugu, zalantzaren aurrean nahiago izan 

ditugulako jatorrizko biak gordetzea (inongo dudarik izan ez 

dugunean, zeharo banatuta edo zeharo elkartuta transkribatu 

ditugu). 

kate mintzatuan fonetika sintaktikoz soinuak galtzen direnean 

−edo hobeto esanda, ahoskatzen ez direnean, beste ingurune 

baten gehienetan agertu egiten direnean−, sintagmak edo hitz 

multzoak laguntzen badu, hitz biak gidoiaz lotzen ditugu, 

normalean agertzen den zerbait falta dela adierazteko. 

hitz amaitugabea + gidoia - Adib.: bakar- e bakarrik lekukoak ahoskatzerakoan izan duen arazoren batengatik 

(ziurtasun eza zer esan behar duenez, ahoskatze prozesuan 

arazoren bat…), hitzen bat amaitu gabe uzten duenean eta abar, 

hitz hori nola ahoskatzen duen jasotzen dugu, amaitu gabe 

gelditu dela adierazteko gidoi bat txertatzen diogula. 

eten-puntuak … + esaldia (puntuen eta esaldiaren artean hutsune transkribatzaileak ez du lekukoak oguzi duen guztia hasieratik 

pentsatzera eraman dezake; fonetikako laborategiko saioek jarrera hori piskaka aldatu dute: gero eta kate fonikoari jaramon 

handiagoa egin zaio, korpusa osatzen joan den neurrian. 

682 ”Korpusa” karpeta barruko “Solasaldi askeak” karpetan hain zuzen ere. 

683 “Metodologia” karpeta barruko “Solasaldi askeak, guk grabatu eta transkribatu ez ditugunak” artxiboan hain zuzen.

tipografiko bat dagoela). Adib.: … ori olan da islatu (ez delako garrantzitsua, etena egon delako gai aldetik, 

lekukoak ez duelako ondo ahoskatu edo ulertu…, edo beste 

hizlari batek moztu egiten duelako): hasiera hori ez duela 

transkribatu adierazteko eten-puntuak jartzen ditu, ondoren 

hutsune tipografikoa, eta gero benetan ardura digun esaldia edo 

esaldi zatia. 

esaldia + eten-puntuak … (esaldiaren eta puntuen artean hutsune 

tipografiko bat dagoela). Adib.: ogixa erosi dau … 

esaldi barruan, hitz bat edo kate mintzatuaren zati bat 

ordezkatzen duen zeinu hau: (…?) / (?)... / (¿)... Adib.: a san 

gure kaleko (¿)... sarrena 

113 

transkribatzaileak ez du lekukoak oguzi duen guztia amaierara 

arte islatu (ez delako garrantzitsua, etena egon delako gai aldetik, 

lekukoak ez duelako ondo ahoskatu edo ulertu…, edo beste 

hizlari batek moztu egiten duelako): amaiera hori ez duela 

transkribatu adierazteko benetan ardura digun esaldia edo esaldi 

zatia jartzen du lehenik, gero hutsune tipografikoa, eta ondoren 

eten-puntuak. 

horrek adierazten du transkribatzaileak ez duela ulertzen 

lekukoak zer dioen hitz edo kate zati horren lekuan, eta hitzak 

egon behar lukeen hutsune hori adierazteko (…?)/(?)... jartzen 

du. 

transkripzioaren aurretik doanean, tesigileak ez daki ziur 

lekukoak hori ahoskatzen duen edo hori esan nahi duen. 

(?) + euskarazko esaldia edo hitza. Adib.: raz º... dána-apúrtu! 

sápata-gustíak (?)geixao, basurárako! ... 

letra kurtsiban. Adib.: nik or ene estot erabiltzen metahizkuntzalaritza: tesigileak nahiz lekukoek hizkuntza 

komatxoak: ““ 

zeinuetaz dihardutenean (letra solteak, silabak, hitz hasierabitarte-bukaerak…), 

zeinu hori markatzeko. Onomatopeia 

batzuetarako ere erabili da. 

metahizkuntzalaritza: 

•tesigileak zita bat hitzez hitz kopiatzen duenean, komatxo 

artean jartzen du. Baita lekukoei grabatutako oharrak edo adibide 

gisa balio duten azalpenak transkribatzerakoan ere (beste zeinahi 

zita bibliografiko moduan erabiltzen dugunean, alegia). 

•lekukoak zuzeneko estiloa erabiltzen duenean -elkarrizketa 

baten plantak egiten digunean, esaterako-, zein hitz edo osagai 

handiago baten inguruan metahizkuntzalaritza egiten duenean, 

komatxo artean jarri da osagai hori, besteengandik ondo 

bereizteko. 

letra larria edo maiuskula hitz batzuen hasieran. Adib.: a idazkera literarioan ere normalean horrela idazten diren kasuetan 

Elgoibarkua da 

erabili dugu: puntuaren ondorik; jakineko izen batzuekin… 

Jakinekoa den arren maiuskulaz ez dela ezer oguzkatzen ez 

entzuten, irakurketa laguntzeko egiten dugu hori. 

letra larria edo maiuskula esaldi zati, hitz oso, hitz zati edo letra nolabait markatzea nahi dugu ezaugarri hori, bitxia irizten 

bakan edo multzo baten idazkeran. Adib.: orreNgaitxik diogulako, ez genuelako uste horrelakorik aurkitzerik… 

erdiko puntua · Adib.: ori daa ·· nere lengusua lekukoak normala baino eten handiagoa egiten duela 

onomatopeiak. Adib.: pff, uf, (u)mmm 

adierazteko: eten normalak ez ditugu adieraziko, baina bai 

luzeagoak direnak. Zenbat eta luzeago, orduan eta erdiko puntu 

gehiago. 

nola transkribatu oso argi ez dauden soinu adierazkorrak, 

ezagutzen ditugun fonema-alomorfoak erabiliz ahalik eta 

zehatzen transkribatzen saiatzen gara. 

lekukoaren kodea transkribatutako esaldi-erantzun bakoitzaren horrela badakigu nork damaigun erantzun edo adibide, ekoizpen 

aurretik. Adib.: f.a. orí neré lagúna da –kgg óri neré lagúna da hori. 

lekukoaren kodearen aurrean marratxo bi edo marra luzea, adierazten du beste lekuko baten erantzunak datozela ondoren. 

ordenadoreak automatikoki aldatzen badu -- / – Adib.: ainbeste 

iserdi botatzia –f.a. aimbéste isárdi, alpérrik –kgg aimbeste 

isardi éitxia-alperríkua isan da-askenían 

kakoak, . jarrera eta iruzkinak kako artean jarri dugu, jarrera edo dena 

Adib.: kgg len ikúsi gaitxúe /ikúsi gaitxúek /gaitxóne delako hori transkribatzea zaila denean, batez ere. Arrunki, 

barrea edo txantxetako giroa adierazteko erabili da, baina baita 

egoera pragmatikoak azaltzeko eta bestelako iruzkinak egiteko 

ere. 

barra bi // + esaldia. Adib.: f.a. ortán erresoia daka //órtan horrek adierazten du aurreko esaldiaren pareko beste bat ere jaso 

erresoia daka 

dugula lekuko berarengandik. 

barra bat / Adib.: f.a. formá orrétan ibili bagiña gáiski ibíliko barraren aurretik eta atzetik dauden hitzen, sintagmen edo 

gíñan/gáiski pasáuko gendúan 

osagaien alternantzia esan gura du: balio berdina edo antzerakoa 

duela, alegia. 

euskarazko hitza + [sic] tesigileak hori entzuten du, inguru edo era horretan arraroa izan 

arren ere. 

kako bikoitzak . Adib.: suk ser uste kako artekoak tesigilearen ustez euskara arautuaren edo beste

114 

dosu aldakiren baten eragina duenean erabili da. 

º zeinua transkripzioen aurretik 684 . Adib.: kgg ori olan dao //ºori 

olan dau . 

Adibide hau benetakoa da: raz ºsé pentzátze-atzu, ondó? 

solasaldi askeetatik atera diren erantzunak. 

Zenbait grafemen balioa 

•”c”: gaztelaniazko idazkeran-ahoskeran duen balioa du, 

hortzetako kontsonante frikari ahoskabea. 

•”ε”: a-ren eta e-ren tarteko bokalaren errealizazioa adierazten 

du zeinu horrek. Batez ere espektrogrametan erabili da. 

•”g”: kontsonante leherkari (edo ingurunearen eraginez 

hurbilkari) belare ahostuna adierazteko erabili da (“ogei”). 

•”j”: 

1) orokorrean, kontsonante frikari belare ahoskabea adierazteko 

erabili da (“paisajia”). 

2) batzuetan, batez ere fonetikako atalean, goranzko 

diptongoetako yod adierazteko idatzi da (“etxjen”). 

•”l-l”: “l” luzea, “ll” sabaikariarekin ez nahasteko. 

•”w”: batez ere fonetikako atalean, goranzko diptongoetako wau 

adierazteko idatzi da (“egwardixan”). 

•”x”: kontsonante frikari txistukari sabaikari ahoskabea 

adierazteko erabili da (“txikixa”). 

•”z”: 

1) noizbait, alfabetizatutako lekukoren batek hala ahoskatuta, 

normalizatutako euskaraz erabiltzen den balioz ezarri da (“ez”). 

2) osterantzean, gaztelaniazko idazkeran-ahoskeran duen balioa 

du (“zaragoza”). 

Bestalde, CD-ROM-ean ezarri dira aurreinkesten aldian egin genituen transkribaketarako lau 

taula osoak 685 . 

Ebaluaketari dagokionez, aldi oro filologo edo hizkuntzalari ez diren lagunei eskatu izan diegu 

euren transkripzio ez ortografikoak egiteko, gero geurea erakutsirik; emaitzen arabera, transkripzioaren 

kalitatea ona dela esan dezakegu. Batez ere duda kasuetan egin izan da. Horrez gain, bide 

zientifikoagoetara ere jo dugu: Deustuko Unibertsitateko fonetikako laborategian sonogramen bitartez 

duda izan ditugun soinuak eta soinu-kateak argitu eta definitu egin ahal izan ditugu (behin betiko lekuko 

nagusi guztiekin erabili dugu bide hori). Laborategiko teknikariak gurekin lan egin duenez, kalitatea 

bermaturik dago; baina hala ere, oraindik ere zalantza izaten zen kasuetan gutaz kanpoko lagunek ere 

lagundu izan dute argitze lanean, bai adituek, bai aditu ez direnek ere. Han lortutako emaitzak hutsalak 

ziren gure iruzkina egin gabe, eta sonograma bakoitza dokumentu osoago baten itsatsi dugu: aztertutako 

zatiaren erreferentziak, azterketa datak, fonetika aldetik (bai artikulazioari bai akustikari erreparatuz) 

eginiko iruzkinak, sonogramaren irudiak, eta transkripzio fonetikoak, fonikoak eta “fonologikoak” 

osatzen du dokumentu bakoitza. Ebaluaketarako ez ezik, alor fonetikoa guk uste genuena baino askoz 

zehatzago arakatzeko balio izan dute saio horiek 686 . 

1.8. Korpus osoaren berrikusketa orokorra 

Behin galdekizuneko erantzunak eta solasaldi askeen bidez lortutako informazioa gaika eta 

atalka ongi sailkatuta genituenean korpus osoaren eta emaitza nagusien berrirakurketa orokorrari ekin 

genion, denboraren joanean piskat lausotzen joandako oinarrizko irizpide bateraketa (ber-)ezarri asmoz 

eta azterketa eremua prestatze aldera, lana garbiago eta taxuz egingo genuela bermatzeko. 

684 Zeinu hori aurretik ez duten adibide guztiak galdekizunaren erantzunak dira, ez da bapateko jardunaren emaitza. 

685 “Metodologia” karpetako “Transkribaketa taulak” artxiboan zuzen. 

686 Ikus aurrerago ere, emaitzen atalean espektrogramen inguruan dioguna.

Besteak beste, Word bitartez prozesatutako galdekizun zatia berrikusi dugu, akatsak zuzenduz 

eta ahal izan denean zalantzazko kasuak argitzen saiatu gara. Aurreinkesketako lekukoen erantzun guztiak 

Word bitartez jasota genituen galdekizunean baina beste lekukoen ondoan ezarri ditugu erantzun guztiak 

Access eta Excel-eko tauletan, formatoa eta egitura ongi gordeta. Taula guztiak ere berrikusi ditugu, eta 

metodologia-prozedura egoki eta koherentea bilatu izan dugu aldi oro. 

Bestalde, geroko behin betiko azterketarako oinarriak ezarri dira: erabaki egin behar izan dugu 

zer egin transkripzio eta adibide guztiekin, esate baterako, eta nola jokatu horiek guztiak aurkezterakoan. 

Batetik azterketaren emaitzak eta ondorioak aurkeztuko ditugu −“hizkuntza” mailako orokortasunak−, eta 

bestetik hizkuntza formak, egiturak, erabilerak, esangurak... −aldaerak, “hizketa” mailako korpusa, beste 

hitzez adierazteko−. 

Hainbat froga egin eta gero, ondorioak hauexek izan dira: 

•Aurreinkesten aldiko amaieran bikoiztu genuen galdekizunetik “ihartuta” geratu zen 

galdekizuna, tresna huts gisa erabili genuena, CD-ROM-ean eranstea 687 , oso eranskin lodi eta handia den 

arren. 

•Grabaketaldi sistematikoan erabili den beste “galdekizuna”, gure korpusaren bizkarrezurra izan 

den ardatza eta Eibarko euskara jasotzen duen harrobi ezin aberatsagoa, guretzat ia-ia “arazoa” ere izan 

da. Aurrerantzean “Adibidetegia, galdekizuna” izenez deituko dugu. 

•Azterketaren emaitzak eta ondorioak, beraz, ardatz erraldoi horrekin estu baino estuago lotuta 

bai, baina bereizirik aurkeztu beharrean aurkitu gara, adibide batzuk tartekaturik bada ere 688 . 

Edonola ere, tesigilearen jarrerak eta lanek (transkribatzerakoan edo korpusaren tratamenduaren 

unean, adibidez) hasieratik amaiera arte eten gabeko bilakaera jazo dute, ikasketaren eta lan egiteko 

prozesuaren ondorioz, ezinbestez eta beti hobetu nahiak bultza eginda. 

2. EMAITZAK 

Emaitza nagusiak tesiko azterketagai izan den korpusa bera da 689 , azterketaz gain, jakina. 

Aurkeztu dugu jada galdekizunaz lortutako korpus zehatza eta solasaldi askez lortutako testu laua. 

Jarraian, ikerketaren osagarri eskaintzen diren beste emaitza eta material batzuk ipiniko ditugu: 

2.1. Lekukoen eta beste zenbaiten iritzien multzoa 

Alderdi kulturalak jaso dira lortutako emaitzetan oinarrituta: landutako gaiaren inguruko iritzien 

multzoa, nahi maila kultokoak, nahi herrikoiak, dagokion-dagokionean. 

Izan ere, aurreinkesten aldiko lekukoekin ekin genion iritziak batzeari eta sistemaz jarraitu dugu 

horretan korpusa amaitu arte. Gurea hizkuntzalaritzazko lana bada ere, besteak beste metahizkuntzalaritza 

687 “Galdekizunak” karpetako “Galdekizun nagusia” karpetan. “Metodologia” izeneko karpeta nagusian txertatuta dago. 

688 CD-ROM-ean aurkezten dugu “Korpusa” karpetako “Adibidetegia, galdekizuna” artxiboan galdekizunari erantsitako erantzun eta 

adibide guztiak; “Taulak” artxiboan tauletan gordetako erantzun eta adibideak. Azterketa bera, ostera, liburu honen gune nagusia da. 

115

116 

herrikoia ez dugu zeharo baztertu, zenbait fenomeno argitzeko balio izan duelakoan. Horrez gain, 

aurreiritziak, zalantzak eta beste hainbat azalpen −gehienetan oso subjektiboak− batu ditugu, arrunki gure 

lekuko diren Eibarko euskaldunak (“eibartar” egiten dutenak) bapatean gatzatutako gogoetak, baina 

sarritan erro kultural sendoz indartutako iritziak ere jaso ditugu. 

Eibartarrak ez direnek, eta euskaldunak ez diren askok ere badute Eibarko euskararen berri, 

“mito” modukoren bat balitz legez, aldaketa txikiekin denek gauza bat baitiote: “euskara txarraren fama 

(baina)...”. Liburuetan idatzita zein ahoz adierazita jaso ditugun uste multzo hori batu egin dugu gure 

herriko euskararen inguruko ikuspegi anitzagoa lortu ahal izateko, baita Eibarko hainbat euskaldunek 

euskararekiko duten pentsakera eta jarrerak argitzeko ere; baina hala ere, hori bidenabar eta bigarren 

mailan baino ez dugu egin. Dialektologia pertzeptualaren bidean jarri gaitu zeregin horrek, gure helburu 

nagusietarikoa ez den arren. Edozein modutan ere, gai hori nahikoa berria da euskal dialektologiaren 

eremuan, dela monografiagintzan dela beste era bateko lanetan. CD-ROM-ean aurki daiteke iritzi 

metaketa horietaz osatutako artxiboa 690 . 

2.2. Espektrogramak, emaitza akustikoak 

Deustuko Unibertsitateko Fonetikako Laborategian hainbat lan saio egin dira zalantza kasuetako 

ekoizpenak aztertzeko. Guztira hainbat espektrograma egin ditugu: kmz-renak ia 100; raz-rena 1; raz1enak 

102; nme2-renak 38 eta naz-renak 27. Aztertuta, 272 artxibotan banatu dira horiek guztiak. 

Espektrograma guztien bilduma egin dugu, .WAV, .TIF eta .DOC erako artxiboekin, lekukoka 

sailkatuta. Horietatik hemen .DOC erako guztiak aurkezten dira, CD-ROM-ean 691 . Beraz, azterketako 

atalean “ikus espektrograman” diogunean zuzenean disko konpaktoko artxiboetara jo behar da. WAV 

erako soinu artxibo batzuk ere jarri ditugu diskoan, nominatibo mugatu singularreko errealizazioak 

dituzten ekoizpenenak hain zuzen 692 , Eibarko ahozko jarduna xumeki bada ere biziago erakusteko. 

2.3. Lexikoa 

Hainbat item jaso ditugu lexikoaren alorrean, 2.500etik gora, bakoitzaren aldaerez gain, eta 

gehienetan lekukoen erabilera adibideez horniturik); eta esaera-fraseologia-kantuen alorrean (1.000 itemetik 

gora batu ditugu, aldaerez gainera; eta lekukoen erabilera adibideez horniturik), esangura eta 

esatailearen inguruko datuak ongi adieraziz, besteak beste. Horiek ere CD-ROM-ean aurkezten dira 693 . 

2.4. Ahozko ondarea 

Grabatutako zintak, den-denak bakoitza bere erreferentziarekin ongi artxibatuta, nahiz eta tesian 

soinu artxiboek lekurik ez izan, transkribaketek baino. Horiek guztiak transkribatu eta prozesatu egin 

689 

“Data collection” aldia burututakoan lasaitasunez onar dezakegu gure tesiko helburu nagusietariko bat ere bete dugula. 

690 

“Bestelako emaitzak” karpetan hain zuzen. 

691 

“Bestelako emaitzak” karpeta nagusiko “Material akustikoa” karpetan. 

692 

“Bestelako emaitzak” karpeta nagusiko “Material akustikoa” karpetan, “Hots materiala, WAV artxiboak” karpetan sartuta 

aurkezten ditugu 78 errealizazio; dagozkien espektrogramen iruzkinetan ere txertatu ditugu. Artxiboen izenetan lekukoaren kodea, 

zintaren erreferentzia eta nominatibo singularrez esaten den berba “osotua” dago (izan ere, batzuetan perpaus osoak edo zatiak 

aurkezten dira; forma horiek aztertzeko ez ezik, beste ezaugarri batzuk argitzeko erabili direla kontuan izan behar da). 

693 

“Bestelako emaitzak” karpetan.

ditugu, forma, egitura, erabilera, aldaera bakoitza dagokion atal gramatikalean dela, esatariarenlekukoaren 

kodearen ondoan. 

Gure idatzizko oharrekin ere karpeta osoa bete dugu (ohar gehienak korpusean eta azterketan 

itsatsirik dauden arren): gehienek ahozko jarduna dute iturburu. 

3. AZTERKETA 

Azterketaren oinarri nagusia, lekukoen erantzun eta adibideak izan dira; baina sarritan adibideek 

eskatzen izan dituzten azalpenak, sistematizazio eta abstrakzio beharrak, eta abar burutzeko adibideak 

eurak ez dira nahikoa izan eta beste baliabideetara jo behar izan da, bibliografiara gehienbat. 

Ezaugarriak eta joerak azaltzerakoan batzuetan lekukoak banaka aipatu dira, polimorfismo 

handiko kasuetan edo ezaugarri idiolektalak erakusterakoan adibidez; eta beste batzuetan multzoka banatu 

ditugu. Gertakari batzuk behin baino sarriago aipatu arren, azalpen edota iruzkin nagusia leku bakarrean 

egin dugu gehienetan. 

Sintesi lana gorpuzterakoan adibidetegian oinarritu gara baina ez ditugu jasotako erantzun eta 

adibide guztiak amaierako azterketa lanean txertatu 694 , egoki eta beharrezko iritzi diogunean baizik. 

Gainera, sintesi-azterketan barrena ipini diren adibideak ez dira besteak baino garrantzitsuagoak; adibide 

adierazgarriak ipini nahi izan dira, edozein lekukorenak direla ere, baina beste batzuk ere izan zitezkeen, 

pareko egiturak azaltzeko ia beti baititugu lekuko baten baino gehiagoren adibideak. Adibideetako 

mezua-mezuak kontzeptu edo egitura abstraktuz adieraztea zaila iritzi diogunean ere jo dugu adibideeredu 

zerrendak sintesi lanean ere ezartzera. 

Ikuspegi epistemologikotik, hasieratik argi gera bedi ez dugula teoria berririk asmatuko euskal 

gramatikagintzari dagokionez eta horrenbestez, eginiko lanetara jo dugula oinarrizko azalpenetarako. 

Gramatikak eta hainbat hizkeren monografiak izan ditugu lagungarri 695 aldi oro. Aipatzekoa ere bada 

euskal gramatikagintzan eta monografiagintzan eredu anitz daudela bai osagaien aurkezpen hurrenkeranegituran 

bai terminologian 696 . Guk guretzat egokiena aukeratu dugu eta orokorrean ez da jakineko 

eredurik jarraitu, lan bakoitzetik lagungarri eta funtzionalena iruditu zaiguna hartuz. Guk euskal 

hizkuntzalaritzaren eta dialektologiaren alor honetara dakargun berrikuntza nagusia datuena da, orain arte 

694 Erredundantea gerta daiteke, baina badaezpada ere berriz errepikatuko dugu adibide guzti-guztiak CD-ROM-eko “Korpusa” 

karpetan aurki daitezkeela, bai galdekizunean txertatuta, bai tauletan. Espektrogrametara igortzen dugunean berriz, diskoko 

“Bestelako emaitzak” karpetan begiratu behar da. Azterketa lanak eraman gaitu gai bakoitza −nolabait esateko− berrantolatzera, eta 

adibidetegian ez dugu sintesi laneko den-dena ipini, eta dokumentuen egitura ere ez da beti azterketa lanaren ondorioz eratu duguna 

(beraz, adibide batzuk barreiatuta ere badaude adibidetegian hainbat artxibotan) ezaugarri sistemikoak leku baten adieraziz gero 

nahikoa delakoan. 

695 Adibidez, batzuk aipatzearren: F. ARANBERRI (1996); J. ARRETXE-ren argitaratutako tesia (1994); ZENBAIT-en lana (1988); 

J. ELORTZA-ren eta beste zenbaiten lana (1999); A. ERRAZTI (1994); J.M. ETXEBARRIA-ren argitaratutako tesia (1991b); 

EUSKALTZAINDIA-ren gramatika laburra (1993); I. GAMINDE (1988); P. GOENAGA (1980); J.I. HUALDE, G. ELORDIETA 

eta A. ELORDIETA (1994); J.I. HUALDE eta J. ORTIZ DE URBINA (1993); argitaratutako O. IBARRA-ren tesia (1995); J. 

LARRAÑAGA (1998); I. LASPIUR (1999a)-(1999b); J.C. ODRIOZOLA eta I. ZABALA (1992); J. ORTIZ DE URBINA (1989); 

G. REBUSCHI (1984)-(1997); G. REBUSCHI eta beste (1986); argitaratutako K. ROTAETXE-ren tesia (1978); I. TURREZ, A. 

AREJITA eta C. ISASI (1998); TXILLARDEGI (1977); J.A. URIARTE-ren argitaratu gabeko tesia (1995); L. VILLASANTE 

(1972)-(1992); M. ZARATE (1979); I. ZUBIRI eta E. ZUBIRI (1995). 

696 Begiratu besterik ez dago aipatu berri ditugun lan guztiak, esate baterako. 

117

118 

honelako lanetan ez baita azaldu Eibarko ahozko lagunarteko euskara biziaren egitura lan sistemiko eta 

oso baten. Jorratutako hainbat ezaugarri euskarazko orokorrak dira; beste batzuk Bizkaierako hizkera 

batzuekin komunak dira, Eibar inguruko herriekiko adibidez; beste ezaugarri batzuk, edo agian guztien 

arteko harremanak edo konkurrentzia eta maiztasuna dira Eibarko bereziak. Edonola ere, maila horiek 

ongi bereizteko lan monografiko honen tankerako gehiago behar dira. 

Azterketaren emaitzatzat, funtsean, aurkitu ditugun eredu nagusiak eta aldaerak aipatuko ditugu, 

eta bitxikeriak ere bai, hainbat jaso dira eta. Formari dagokionez, aldaera fonetikoak 697 eta morfologikoak 

aztertu dira batez ere; erabilerari dagokionez, eremu semantikoa jorratu da batez ere, morfologiak eta 

sintaxiak ere lekua duten arren. Eredu, aldaera eta bitxikeria horien subjektu-erabiltzaileen berri ere 

emango da, zein lekukok zer darabilen adierazgarria baita benetako hizkera ezagutzeko 698 . 

Edonola ere, tesi honetan egin den azterketak ez du agortzen lekukoengandik transkribatutako 

guztiaren etekina, ez hizkuntzalaritza sistemiko aldetik, ez idiolekto bakoitzaren azterketa egin den 

neurrian ere. Lan “dialektologikoagoa” egitea ere beste ikerketa lanen zeregina da. Ondoko herrietako 

aldakietan ere antzerako azterketa beharko litzateke, ostera, hori zuzentasunez burutu ahal izateko, datuak 

erkagarri gerta daitezen. 

Azterketa bera morfologiako gai zehatzei eskaini badiegu ere, aldi oro kontuan izan dira beste 

atalekin dituzten harremanak, dela fonikoa, dela morfosintaktikoa, dela lexiko-semantikoa, ez baitugu 

uste bereizketa garbi eta osorik egin daitekeenik atalen artean. Ez dugu uste, gainera, atalen bat bestea(k) 

baino garrantzitsuagoa denik, guztiak elkar-osagarriak baitira gure ikuspegiz. 

697 Deklinabidearen atalean, esaterako, ez ditugu fonetika sintaktikoan daudekeen egitura guztiak aztertuko, baina alor horretara 

hurbilketa egingo da. Aipatzen den lehenengo aldaera etimologikoena litzateke; ondokoak, aldaera fonetikoak (horien artean, 

ingurunearen eraginik gabekoak eta fonetika sintaktikoz aldatutakoak genituzke; alderdi hau berresteko egin diren azterketa 

akustikoetara jo daiteke). Beste herri-inguru batzuetako monografietan nahiz dialektologia lanetan ez dugu aurkitu fonetika 

sintaktikoaren eragina mugatzailea eta kasu markak ezartzerakoan adibidez: formak inguru gabe aurkitzen ditugu eta ahozko 

jardunean beste aldaerarik ez balego legez. Hainbat liburutan aurki dezakegu egitura “garbi” hori deklinabideko kasu eta atal 

gehienetarako: F. ARANBERRI (1996, 47-74); ZENBAIT-en lana (1988, 75-81); J. ELORTZA-ren eta beste zenbaiten lanean 

(1999, 148-153); A. ERRAZTI (1994; 33-35, 54-71); I. GAMINDE (1988); J.I. HUALDE, G. ELORDIETA eta A. ELORDIETA 

(1994, 85-107); J. LARRAÑAGA (1998, 50-86) −egile horrek, nolanahi ere, ahozko jarduneko aldaera asko aurkezten ditu−; I. 

LASPIUR (1999b, 21-62). Tesietan sakontasun handiagoz azaltzen da gai hori, adibidez, J.A. URIARTE-k hainbat maila lexikomorfologikori 

aplikatutako arauz azaltzen ditu Fruizko formak (1995; 165-187, 352-390); O. IBARRA-k ere, errealizazioei nahikoa 

erreparatzen die (1995, 338-404); J. ARRETXE-ren tesiaren osteko argitalpenean ere oharretan hainbat ezaugarri aurki ditzakegu 

(1994, 96-105); K. ROTAETXE-k ere azalpen luzeak egiten ditu formen eta erabileren inguruan (1978). Horietariko egile batzuek 

deklinabideko aldaera mordoa fonetikako atalean jorratzen dituzte. Gure ustez sistematiko-teorikoa azaltzea ongi dago, baina 

errealitatea ere erakutsi beharra dago sistemaren jatorria eta ezaugarriak hobeto ulertu ahal izateko. 

698 Lortu den korpus handia kontuan harturik, aldaera eta erabilera bakoitzaren kopuruzko azterketa ere egin zitekeen, kuantitatiboa 

alegia; baina hasierako helburuek ez dute lan hau horretarako bideratu. Analisi estatistikoak egitekotan aztergai diren hizkuntza 

fenomeno bakoitzeko errealizazio guztiak transkribatu eta elkarren ondoan prozesatu beharko lirateke, kopuruak guztira eta 

proportzioak zehatz azaldu ahal izateko; lan soziolinguistikoa litzateke hori. Gure jarrera, aldiz, honakoa izan da: forma, egitura, 

aldaera eta erabilera orokorrenen, arruntenen, erabilienen mailan lekuko gehienen ahotan daudenez –lekuko nagusi gehienen ahotan 

izateak orokorra dela erakusten du, esaterako–, ez dugu jasotako errealizazio guztien metaketa egin. Baina gutxiago erabiltzen 

direnak, ordea, kopuruz zehatzago jaso dira, errealizazio gehientsuak tauletan edo adibidetegian txertaturik daudela.

D) MORFOLOGIAKO ALOR BATEN AZTERKETA: IZEN 

SINTAGMAREN DEKLINABIDEA, ADJEKTIBO SINTAGMA ETA 

ADBERBIO SINTAGMA 

119

120

1. DEKLINABIDEA 

1.1. AURKEZPENA 

Azterketarako eta adibideen aurkezpenerako metodologia orokorra lehenago azaldutakoa da 699 . 

1.1.1. Kasuak; azter eremua; atalen egitura 

Ikerketa lan honetan hamasei deklinabide kasu bereizi dira Euskaltzaindiak jarritako bidetik 700 , 

baina horien azalpena ez dugu barreiatuta egingo kasu bakoitzak sortutako unitate gramatikalaren edo 

funtzioen arabera (hau da, izen sintagmari atxikitakoak edo gramatikazkoak 701 , izenlagunak 702 eta 

adizlagunak 703 ), bata bestearen jarraian baino. Jarraian ipiniko ditugu kasu bakoitzari dagozkion formazko 

berezitasunak eta erabilerak 704 . 

Kasu hauek aztertu ditugu: 

•Nominatiboa (absolutiboa). 

•Partitiboa. 

•Ergatiboa. 

•Datiboa. 

•Edutezko genitiboa (genitibo edutezkoa, jabego genitiboa, genitiboa). 

•Leku-denborazko genitiboa (leku genitiboa). 

•Instrumentala. 

•Soziatiboa. 

•Motibatiboa. 

•Destinatiboa. 

•Prolatiboa. 

•Inesiboa. 

699 Ikus C) atal nagusiko 3. atala. 

700 Deklinabidearen azterketaren bilakaera XVII. mendetik aurrera ikuspegi diakroniko-historiografikoz ezagutzeko ikus J. 

ALBERDI, 1989, 1989b. Ikuspegi diakroniko-linguistikoz egina da M. AZKARATE-ren eta P. ALTUNA-ren liburua ere (2001), 

eta deklinabide kasuei “Euskal deklinabidea” atala eskaintzen diete bereziki (aip. lib., 81-135). Hainbat egilek jorratzen dute izen 

sintagma morfologiako gai berezi legez, baina izenaz landa beste kategoria batzuk ere landuz (izenordainak, determinatzaileak eta 

adjektiboak esate baterako); erreferentzia gisa hartu ditugu besteak beste: P. GOENAGA (1980, 45-106), J.C. ODRIOZOLA eta I. 

ZABALA (1992); G. REBUSCHI (1984, 109-173), TXILLARDEGI (1977). Nolanahi ere, deklinabide kasuak aditz sintagmaren 

barne aztertzeko joera ere badago; ikus adibidez P. GOENAGA (aip. lib., 108-143). 

701 Kasu “gramatikal” hauek adizkietan duten komunztaduragatik bereizten dira beste kasuetatik. Hala ere, komunztadura hori era 

askotakoa izan daiteke eta ikerlariak kasu ergatiboak kezkatzen ditu gehien. 

702 Ikus Adjektiboari eskainitako atalean beste zehaztasun batzuk. 

703 Ikus Adberbioari eskainitako atalean beste zehaztasun batzuk. 

704 Izan ere, zein ikuspegitatik eta zein irizpidez begiratzen den, banaketa era askotara egin daiteke; egile batzuek leku-denborazko 

kasuak, lokatiboak alegia, multzo berezi legez aztertzen dituzte. Horren adibide litzateke EUSKALTZAINDIA-k iragarrita duen I. 

IBARRETXE-ren eskutik gai horren inguruko hitzaldia: “Euskal kasu lokatiboak hizkuntzalaritza kognitiboaren ikuspuntutik” 

(erreferentzia hemendik hartu da: EUSKALTZAINDIA, 2001). Bestelako hurbilketak egitekotan oinarrizkoa litzateke I. ZABALAren 

laneko kontzeptuak gogoan hartzea (1999). 

121

122 

•Ablatiboa. 

•Adlatiboa. 

•Adlatibo bukatuzkoa (muga adlatiboa). 

•Adlatibo bide zuzenezkoa (hurbiltze adlatiboa, norabide zuzenezkoa). 

•Goikoei beste “kasu” bat gehitu diegu, bokatiboa hain zuzen. Jakin badakigu izatez ez dela 

berezko kasua, erabilera-funtzio bat baino, baina bai forma aldetik kasu marka guztiak eta 

hainbat mugatzaile-determinatzaile har ditzakeenez, eta batez ere erabilera aldetik berezia denez 

taula eta atal berezia eskaini diogu. 

Deklinabideari eskainitako kasu eta atal bakoitzean egitura hau beteko da orokorrean: 

•Alderdi formala. Deklinabide kasu bakoitza honela banatuko dugu: 

vMugagabea 

vMugatu singularra 

vMugatu plurala 

•Erabilera. 

•Atalaren ondorioak. 

Izenaren deklinabidea amaiera bokaliko guztietan lortu dugu, diptongo bukaera batzuk ere 

gogoan izan ditugu eta amaiera kontsonantikoa duten hitz batzuk ere jaso dira 705 . Batzuetan izenaz 

landako adibideak ere jarri dira sintesi lan honetan. Ez da sistematikoki jaso aditzondoen deklinabidea, 

eta aditzen (partizipioen eta aditz izenen) deklinabidea ere ez da sistematikoki aztertu. 

Hitz batzuen amaiera mugagabeei atal berezia eskainiko zaie deklinabide kasuen azterketaren 

aurretik, batez ere amaieren alternantziegatik. 

Mugatzailea erantsitakoan berba-amaiera bakoitzaren jokabidea azalduko dugu ez kasuz kasu, 

bereziki nominatiboaren atalean baino. Beste kasuetan aipagarririk balego dagokion kasuaren iruzkinean 

jarriko dugu. 

Kasuz kasu ezaugarri bereziak eta xehetasunak azalduko ditugu; baina ezaugarri orokor batzuk 

ere kasu bakoitzaren barrena aurkeztuko ditugu (leku-denborazko kasuetako mugagabeko -taartizkia 

azaldu ala ez, adibidez). Bizidun-bizigabeen deklinabideko kurutzaketa orokorrak inesiboaren atalean 

azalduko dira. 

1.1.2. Atal berezietan jasotako mailak 

•Bestelako bukaera batzuk dituzten berben deklinabidea, hala nola amaiera geminatuenageminatu 

legez funtzionatzen dutenena. 

•Zenbait “kasu arraro”-ren deklinabidea (maileguko hitzak batez ere, eta metahizkuntza). 

705 

Adibidetegi-galdekizuneko fonetika eta fonologia atalak ere kontsultatu ditugu azterketa burutzerakoan, bai bokalismoa bai 

kontsonantismoa.

•Mugagabearen forma, balioa, erabilera, eta abar. Deklinabideko orokortasun legez. 

•Forma mugatuen erabilera. 

•Gradu hurbileko mugatzailez mugatutakoak. 

•Izen berezien deklinabidea. Lagun izen eta leku izen batzuen deklinabidea, amaiera bokalikoz 

eta amaiera kontsonantikoz. 

•Adizlagunak sortzeko galdetzaileetatik eratorritako egiturak. 

•Erakusleak. 

•Zenbatzaileak. 

•Izenordainak. 

•Izenordain mugagabeak (galdetzaileak). 

1.1.3. Orokortasunak 

Deklinabide kasuen erabilera orokorrean aztertu dugu, kasuka, unitate gramatikaletan 

erreparatzeke: izenak, izenordainak, izenondoak, aditzondoak eta abar aurki daitezke erabileraren 

adibideetan. Bestalde, atal honetan aurkeztutako erabilerez gain, postposizioei eskainitako atalean ere 

hainbat kasuren aipamena egingo da. Deklinabide kasu bakoitzaren osagarri “komunztadura” eta “aditz 

bereziak” ataletako adibideak ere begiratu daitezke 706 , han ere kasu bakoitzaren erabilera azaltzen baita, 

komunztadurarenean batez ere. 

Forma bakoitzaren bizitasunaz eta erabileraz egiten ditugun zenbait ohar lekukoen pertzepzioan 

oinarrituta daude. 

Oro har, ez dugu azentuazioan erreparatuko, transkribatzerakoan bokal tonikoak grafikoki 

markatu ditugun arren. 

Gurea egiten dugu Euskal gramatika...-n aurkitu dugun iruzkina, forma batzuen sinkretismoa 

azaltzerakoan: 

“Hizketa bizian sinkretismo horiek guztiak eta gehiago ere aurkituko dira, egia esan. Dena dela, 

hiztunak baditu bideak sinkretismo horrek sor ditzakeen anbiguetateak hausteko, azentuazioa, 

testuingurua, aditzaren morfologia, e.a.” (EUSKALTZAINDIA, 1993, 197-198). 

1.2. DEKLINABIDEA KASUZ KASU. IZEN-SINTAGMA: IZEN ARRUNTAK 

Aurkezpenean aurreratu dugu aztergaia zabala eta murritza dela era berean. Oraingoan alderdi 

murritza azpimarratuko dugu, aurkeztu genuenez ez baitugu lexikologia landuko “Izena” bera 

lantzerakoan: ez dugu morfologia eta semantika aldetik Eibarko izenen sailkapena egingo eta ez ditugu 

Eibarko izen bakunak, eratorriak eta elkartuak azalduko. Izena lantzerakoan deklinabidean erreparatu 

dugu batez ere eta kasu bakoitzari eskainitako ataletan ikusiko ditugu izen batzuen “jokaerak”, bai 

arruntak bai bereziak. Dena dela, atal honetan izen arrunten deklinabidea ez ezik, izen berezi batzuk ere 

706 Azterketa honetan ez dira alor horiek zeharo jorratu. 

123

124 

jorratuko ditugu; izenondoek ere izenen gisako deklinabidea dutenez, lekua izan dute kasu bakoitzaren 

azterketa garaian. 

Kasuen izenburuaren ondoan parentesi artean kasu marka diasistemikoa jarriko dugu. Atal 

honetan gradurik gabeko mugatzailea (-a, -ak) erantsitakoan sortutako formak aztertuko ditugu 

mugatuaren alorrean. 

1.2.0. AMAIERA MUGAGABEAK 

Jarraian azalduko dugun “mugagabea”-ren inguruko xehetasunak, batez ere maila fonikoari 

dagokionez, kasu guztietarako baliokoa da, eta harremanak ezarriko ditugu bai mugatu singularrarekin bai 

mugatu pluralarekin ere, bai nominatibo kasuan bai beste kasu batzuetan ere. Atal hau osatzeko 

deklinabide taula guztiak begiratu dira datu basean; baita fonetika ataleko bokalismoa eta 

kontsonantismoa ere. Hori guztia ezagutzeko bide zuzenena adibidetegi-galdekizunera jotea da, fenomeno 

bakoitzak datu basean erregistro berezia baitu gehienetan, eta forma mugagabeek ere bai, jakina. Forma 

mugatuak ere begiratu ditugu atal hau osatzerakoan, eta forma mugatuez hemen dioguna ez dugu berriz 

errepikatuko. 

Oro har, euskara arautuaren ereduak ditu Eibarko euskara mintzatuak, beti ere -hhizki/fonemarik 

ez dela kontuan hartuta, eta sarritan bokal arteko kontsonanteen galera gertatzen dela 

(honek amaierako diptongoak sor baititzake, hitz homofonoak ere sortaraziz: “be(h)i; be(g)i > bei”, hiatoz 

edo diptongoz, ebakeraren arabera), baita kontsonanteak tartekatu egiten direla ere (“oge”). 

Berezitasunik ez da baina falta amaierei erreparatuz, eta kasu batzuetan gertakari sistematikoak 

diren bitartean, beste batzuetan polimorfismoa da nagusi. Jarraian, amaieran “nahasteak” sortzen diren 

zenbait kasu azalduko dira amaiera arrunten ondoan 707 . 

1.2.0.1. -a itsatsiaren zenbait kasu: 

1.2.0.1.1. Eibarko euskaran euskara arautuko formak betetzea 

Eibarren berezko -a bokala duten berbak orokorrean euskara arautukoak dira, Eibarko 

aldakian 708 : bai euskaraz oso errotutakoak “elixa, neska, txitxara, titara, abixa, gona, denpora, arantza, 

andra, euskera” eta abar; bai maileguak. Mailegu berriagoetan amaierako -a bakarrik joan daiteke: 

“erropa, playa, pint(x)ura, botika”, nahiz hiatoko partaide izan daiteke: “polea, idea, tarea” eta abar. 

Atzizkiekin ere gauza bera gertatzen da; Eibarren -a itsatsidunak dira besteak beste “-gura/-kura, 

-ska(ra/da), -bera, -kerixa, -tza, -durixa/turixa”; salbuespena kgg-ren erabilera “tontokeri” berbarekin 

(lekuko horrek “astakerixa” darabil beste kasu baten). 

1.2.0.1.2. Eibarren -a itsatsiduna egiten duten berba batzuk 

707 J.M. ELEXPURU-k ere bere tesian “Mugagabeko fenomenoak” atala eratu zuen. Guk baino murritzago heldu zion gai horri eta 

batez ere amaiera bokalikoen alternantziak aipatu zituen (1996, XVIII). K. MITXELENA-k aipatu zuen beste arazo bat ere badago 

tartean: “Hay restituciones erróneas de formas básicas, en las que todos incurrimos con facilidad cuando lo único que está 

documentado son, en la terminología de Kurylowich, formes fondées, y no las correspondientes formes de fondation: téngase en 

cuenta que éstas son básicas porque a partir de ellas las otras son previsibles, mientras que la inversa no es siempre cierta” (in R.M. 

AZKUE, 1984, 37).

Eibarren hitz batzuk -a itsatsia dute euskara arautuan bestelako amaiera dutenean (arrunki -e 

amaieradunak); adibidez, “lora”. Salbuespen bakarra aurkitu dugu, nme2-ren hitzetan: “séma lore 

?”, agian Elgoibarko hizkeraren eraginez, izan ere, beste kasuetan “lora” oinarria deklinatzen 

baitu: 

nme2 edúrtzan, lu- lórak urten dabe //nme2 lorá bat ekarrisu 

Edonola ere, bere auzoko beste lekukoak eta beste guztiek “lora” darabilte. Beste antzerako 

adibide batzuk: “bela” (salbuespen bakarra kgg-ren erantzunak dira, alfabetizazioaren ondorio, noski), 

“basurda”, “laba”, eta abar 709 . 

Forma estandarrean -i amaieradun forma diren batzuek -a itsatsia hartzen dute Eibarren: 

“gasterixa”, “aixerixa” (adibideak forma mugatuan aurkitu ditugu 710 ). Grabatu ez dugun “keixa” (kom. 

“gerezi”) ere multzo horretan sar daiteke 711 . Amaiera kontsonantikoa du euskara normalizatuan “kedar”ek 

baina Eibarren “kedarra” ere egiten da 712 (“kidar” baino gehiago). 

Eibarko euskaran -a itsatsia duen beste hitz bat: “egoia” (kom. “hego”). Berba hau forma mugatuan 

aurkitu dugu bakarrik, baina forma horrek berezko -a duela pentsarazten digu 713 : kmz-ri eta raz1-i jaso 

dizkiegun adibideetan ikus dezakegu: 

kmz º”égoia dao”: ··· égo-aixía · daolako --raz1 º”égoya” ta “egoaixia” dána da bat!: orí beruori! · á 

píkatzen dabena, gaur goixiam-be-ederki píkatze-isen dau égoya eon da ta //raz1 º(?)dana-gorútz 

ekárten dau ifárrak eta · égoya-pe bai onútz! ... 

1.2.0.1.3. Euskara arautuko -a itsatsia ez gordetzea 

Hitz batzuek Eibarren bestelako amaiera dute. Adibidez, “ira/ire //ida/ide” (arrunki -a/-e 

alternantzia gertatzen den arren; kom. “ira”); hor ditugu lekukoen adibide garbiak, batzuk ipintzearren: 

raz º”iría” ... “iré askó”: “iría” erooo ... “mendíraa · garotára” eskendúan esán, guk “mendíra 

iretára góyas” ... --nme2 idé asko dao --naz eee, sémat e idé dao --rae º... mendíra ide-bátera! ... 

Izan ere, lekuko nagusi guztiek -e amaieradun forma eman digute, salbuespenik barik. 

Beste adibide bat Eibarko “giltz” berban dugu: zeharo galdua da amaierako -a bokala lekuko 

guztiengan. 

1.2.0.1.4. -a /-e alternantzia 

Horrelakoetan mugatzaile singularra erantsitakoan emaitzak neutralizatu egiten dira. Hemen 

adibide batzuk: 

•“Ultza/ultze”. Lekuko batzuek beti darabilte -e amaieraz, eta beste batzuek txandaka. 

•“Erla/erle”. Lekuko batzuek beti darabilte -a amaieraz, kmz-k kasu; beste batzuek alternantziaz, 

nme2-k kasu; eta beste batzuek beti -e amaieraz: raz1-ek, naz-k. 

708 

Ikuspegi deskriptiboaren gainetik preskriptiboa duela, ikus I. LASPIUR-en “-a artikulu mugatzaillia” artikulua (1999, 31-32). 

709 

Ikus K. MITXELENA-ren iritziak eta azalpena (1990, 128-129). 

710 

T. ETXEBARRIA-k ere “GAZTEDIXIA” eta “AIXERIXIA” forma mugatuak dakartza, amaierako -adunak (1986, 114). 

711 

T. ETXEBARRIA-k ere “KEIXIA” forma mugatua dakar, amaierako -aduna (1986, 482). 

712 

T. ETXEBARRIA-k ere “kedarra baltza” forma mugagabea eta “kedarria” mugatua dakartza, amaierako -adunak (1986, 482). 

713 

Horrela ez balitz, gaur egungo forma mugagabea “*egoi” litzateke. Edonola ere, R.M. AZKUE-k bere hiztegian “egoa, egoe, 

egoi” formak dakartza bizkaierarako (1984, 377). 

125

126 

•“Arta/arte”. “Arta” darabilte kmz-k, nme2-k eta rmz-k; “arte” berriz, raz1-ek, S.B.-k, f.a.-k eta 

kgg-k; alternantziaz naz-k. 

•“Kurutza/kurutze”. Lekuko gehienek “kurutze” darabilte (kmz, raz1, nme2, kgg), baina naz-k 

“kurutza” darabil bakarrik; eta alternatzen S.B.-k eta f.a.-k. 

•“Kuma/kume”. -a amaieraz hauek darabilte: kmz, raz1, nme2, S.B., f.a., raz6, nahiz eta 

gehienek “ume” darabilten horren parean, naz-k izan ezik “uma” eta “ume” darabilelako. Alternantziaz 

darabiltzate naz-k eta kgg-k. 

•“Suma/sume”. Lekuko batzuek -e amaieradun forma darabilte (kmz-k, nme2-k eta S.B.-k esate 

baterako); beste batzuek -a amaieraduna (naz-k eta f.a.-k); eta beste batzuek txandaka biak (raz1-ek). 

•“Erla/erle”: lekuko batzuek -a amaieradun aldaera darabilte bakarrik (kmz-k); beste batzuek -e 

amaieraduna darabilte (nme2-k eta naz-k); eta beste batzuek alternatzen (raz1-ek). 

•Beste adibide batzuk: “balda/balde”, “larra/larre”, “erpa/erpe”, “oda/ode //ora/ore //odei 714 “, 

“suba/sube”, “laba/labe”, “asukra/asukre”, “sikuta/sikute”, “urte/urta”, “alpapa/alpape”, “bida/bide 

//bira/bire”, “bara/bare”, “agura/agure”, eta abar 715 . 

•Bikote berezia egiten dute “ule/betule, ule/betula”-k: “ule” hitza gure lekukoek beti erabili dute 

amaieran -e bokala duela; baina hitz horrekin osatutako besteak bitara egiten du (mugagabean eta mugatu 

pluralean erreparatu behar ondorioak ateratzeko), “betule/betula”. -e amaieraz darabilte kmz-k, f.a.-k eta 

kgg-k; -a amaieraz raz1-ek eta S.B.-k; alternantziaz nme2-k eta naz-k. 

•Beste jazoera bat amaierako -a itsatsia -e ahoskatzea 716 da: nmz-ri jasotako “ogetamaikE” 

forma, zein nme2-ri jasotako “séma-paitté!” forma lirateke adibide batzuk. Ez dugu uste alternantziak 

bakarrik azalduko lukeenik amaierako bokalaren izaera; gure ustez bestelako aldaketa fonetikoa litzateke 

(bokalaren inflexioa aurrekoaren eraginez, noski), nahikoa idiolektala Eibar mailan, baina nmz 

lekukoarengan sistematikoa hitz hori beti horrela baitarabil (ikus mugatzailea hartzerakoan ere nola 

amaierak -ie, -ue, -ixe egiten dituen salbuespen gabe; baina “amama /aitei”); nme2-k berriz, txandaka 

darabiltza -a amaiera eta -e amaiera 717 . Agian aurreko silabako glide sabaikariaren eraginez itxi da 

amaierako bokal hori. 

1.2.0.1.5. Mugatuan batzuetan izen berezi legez funtzionatzen duten hitzak (“ama/amia”) 

Ama/amia da adibide bata. Deklinabide kasu guztietan eta deklinabide arruntean “ama” izen 

berezi legez deklinatzen da, baina bada salbuespen bat, berba hori animalien munduan erabiltzerakoan 

bereziki 718 , eta baserri eremuan izango luke indar nagusia fenomeno horrek, nahiz eta ez baserri guztietan. 

“Amia” formaren erabiltzeileak gure lekukoetatik nme2, nme1 eta naz lekukoak dira, beraz Aginaga 

714 

nme2 lekukoari jaso dizkiogu forma bi hauek: “odeyak” eta “odeixak”. 

715 

Ikus K. MITXELENA-ren iritziak eta azalpena (1990, 128-129). 

716 

Nahiz eta aditzondoak sortzeko atzizkia den, amaiera hori kmz-ri ere jaso diogu: “peaute”. Ikus espektrograma honetan: kmz 

38A231. 

717 

Ikus adibide bat espektrograman: nme2 1A30. 

718 

Elgoibartarrei sarri entzun diegu jendetza handiaren artean andrazko eta ume asko daudenean: “ango umia ta amia!”, ez animaliei 

deitzeko, haurren ama-edo direnei baino. Burdingintzan ere erabili izan da –edo zen– forma mugatu hori, J.A. Mogel-ek “Cepoamia” 

baitakar bere Peru Abarca ezagunean (Internet-eko helbide honetan jaso dugu on-line: www.eibar.org/materixala).

auzoan zalantza barik erabiltzen den forma da; beste auzoetan zer gertatzen da?: ikus zer zioen raz1-ek 

armz-ren formari erantzunez (nahiz eta raz1-ek “txarri amia” forma ere ontzat joten duen): 

raz1 º”“ dá-alá?: ní-sékula estót entzún!, ní-”txarrí emía” betí! 

“Amia” forma hori f.a.-k ere badarabil. Gogoan izan behar da Aginagan behintzat ez dela bat 

“(txarri) amia” (nahitaez umeak egin dituena) eta “(txarri) emia” (emea, beste gabe: berdin dio umeak 

izan dituen ala ez). Dena dela, bigarren graduko artikuluaz “amori” forma jaso diogu raz5 lekukoari: 

erreparatu egin behar da, baina, ez dela “*amiori” beste berba arrunten ereduari jarraituz espero zitekeen 

legez; horren tankerako berbak ere “aitxori, aitxitxori, amamori” lirateke. Lekuko bati jaso diogu 

“amandria” forma aposizioan: 

raz ºamén len guk eskendúan esáten “amáma”, e?, guk esáte-gendúan · “amándria”! ... ba 

oingoó- oingoó será da-”amáma” ... guu- nik- nik amá- betí amándriarí esáte-san “amándria 

Páula”! ... “amándria Páula”! 

Beste antzerako gertakari bat aita hitzak ere badu, bestelako esanguraz eta egituraz den arren. 

Deklinabide kasu guztietan eta deklinabide arruntean “aita” izen berezi legez deklinatzen da, baina bada 

guztiz lexikalizaturiko esaera edutezko genitibo kasuan, “Aitxiaren da Semiaren...”, otoitza hain zuzen, 

mugatzailea hartzerakoan -a itsatsidun beste izenen moduan deklinatzen baita. Lekuko nagusi guztiek 

−kgg-k izan ezik “Aitxaren” forma baitarabil− “Aitxiaren/Aittiaren” forma darabilte otoitz hori 

ahoskatzerakoan. 

Izen berezi legez erabiltzen dira beste batzuk: “amama, aitxitxa, uesaba, kaka 719 ...”. Badirudi 

berezi legez funtzionatze hori mugatu singularrera mugatzen dela batez ere, beste deklinabide kasuetan 

plurala onartzen baitute. 

1.2.0.1.6. Lekuko batzuen erabileran -a itsatsia duten berbak 

Lekuko batzuen ahotan hitz batzuek -a itsatsia duten artean beste lekuko batzuek ez dute horrela 

egiten. Hori gertatzen da bai euskarazko hitzetan bai maileguetan 720 . 

a) Euskarazko hitzetan. Besteak beste bikote hauek jaso dira: 

•“Pitxi/pitxia”. kmz-k, S.B.-k eta f.a.-k beti darabilte “pitxi” forma; raz1-ek ostera, beti “pitxia” (lau 

adibidetan darabil 721 , beraz, ez dirudi ahoskatze uneko “errata” denik). Edonola ere, forma mugatuan ere 

“pitxia” forma darabil raz1-ek. naz lekukoak erantzun gehienetan “pitxi” darabil baina baten “pitxia” ere 

erabili du. Gure ustez hitz hori da beste berba alkartu bateko partaidea: “pitxi-lora”, eta hor ez da berezko -a 

bokalik ageri. 

•Polimorfismoa dago beste hitz baten ere: “burdiñ/burdiña”. Lekuko batzuek beti darabilte -a 

itsatsiaz: raz1-ek, nme2-k, naz-k, S.B.-k, f.a.-k, kgg-k, eta jaso ditugun beste adibide bakanetan ere horrela 

deklinatu dute (kaz1, kmz3, rmz5); baina alternantziaz ere bai: kmz-k. 

719 Idatziz T. ETXEBARRIA-ri “kakia” jaso diogu “zeregiñ kakia” egituran; adibiderako: “Baskuliari abuja zulua firi-fariakin eittia, 

zeregiñ kakia” (1986, 102), “Zeregiñ kakia, pitxoikuan kaxan, atakadore zulua eittia” (aip. lib., 470). 

720 Ikus K. MITXELENA-k zer dioen (1990, 131-132). 

721 Bi adibide deklinabidea lantzerakoan, eta beste bi bokalismoa lantzerakoan lortu ditugu; beraz, bai gai eta bai denbora tarte 

handia izan zen ekoizpen aldi bien artean eta ezaugarri hori sistematikotzat jo daiteke lekuko horrengan. 

127

128 

•Alderantziz gertatzen da “urr(a)” hitzarekin: lekuko gehienek amaierako -a gabe darabilte baina 

kgg-k amaierako bokalaz darabil forma mugagabean ere. 

• “Anai/anaixa”. Gehienek “anai” hutsa deklinatzen dute, baina lekuko batek “anaixe” ere onartzen 

eta erabiltzen du: nme2-k (euskal jatorriko -ia amaieradun berben artean ere sar genezakeen, baina amaieran 

hiru bokal daudenez, ez dugu hori aintzat hartu). 

• “Alde/aldia”. Lekuko gehienek “alde” forma mugatuaren gainean ezartzen dute mugatzailea baina 

lekuko batzuei -adun forma jaso diegu: f.a.-ri, raz1-i (birritako erakuslez eta postposizioetan jaso diogu 722 ), 

kaz2-ri, rmz5-i eta ñmz-ri (“aldatara” adlatibo forman) hain zuzen; ez da, bada, gertakari isolatua 723 . 

•“Bastar/bastarra”: aurreko bikotean antzera, -adun forma hiru lekukori jaso diegu, rae-ri, kmz3-ri 

eta kmz7-ri. Hemen adibide bat: 

rae ºgarúa?!: jo! ·· bastárra gustiak! 

•“Orro/orrua” bikotea. Lekuko gehienek -a itsatsidun forma darabilte: nme2-k, raz1-ek, naz-k, S.B.k 

eta f.a.-k; beste lekuko batzuek forma biak darabiltzate: kmz-k (lekuko honek “orro” ere onartu zuen baina 

lehenago ukatu ostean) eta naz-k (-a gabeko formarako “orru” darabil); eta kgg-k -a gabeko forma darabil 

bakarrik, “orru” aldaera (gogoan izan forma mugagabeko amaierako -o/-u alternantzia). Aipatzekoa da 

mugatzailea hartzerakoan forma ez dela aldatzen singularrean (ez da *orruia moduko formarik sortzen 724 ), eta 

pluralean “orruak” dugu. 

•“Berandu/berandua”. Alternantzia da nagusi lekukoengan: kmz, raz1, nme2, naz, ñaz5 (kmz-k 

hasieran -a gabeko forma onartu zuen bakarrik, baina erabili, forma biak darabiltza); f.a.-k -adun forma 

onartzen du bakarrik, eta kgg-k -a gabeko forma. 

•“Lai(xa)” hitzaren adibidea ere jarri egingo dugu, antzinako tresna baita, baserritarrek sarri 

erabilitakoa. Bada berba horretan ere alternantzia dago amaierako -a dela eta ez dela. Mugagaberako 

kaletarrek nagusiki “lai” darabilte (kmz-k eta S.B.-k forma mugatu singularra “laixa” egiten dute, kgg-k ez 

daki ziur nola den ez duelako ikasi ere egin); baserritarrek berriz, “laixa/laixe” darabilte denek (horren forma 

mugatu singularra “laixia” egiten dute). 

b) Maileguetan ere horrela gertatzen da, eta nabarmen igartzen da forma mugatuekin alderatuz: 

“kate, katia, katiak /kate(ia), kateia, kateiak”, “are, aria, ariak /are(ia), areia, areiak”. 

•“Kate(ia)” hitza lekuko gehienek “kate” legez darabilte 725 , baina aurkitu ditugu adibide batzuk -a 

itsatsidun legez deklinatuta: raz1-ek, nme2-k, naz-k, rmz-k, nme1-ek inoiz horrela egiten dute. 

•Gauza bera gertatzen da “are(ia)” hitzarekin; -adun legez nme2-k eta naz-k deklinatzen dute 

batzuetan. 

722 Deigarria da, baina, kasu markak hartzerakoan ere “aldiara” egiten duela esaterako, bai raz1-ek bai kaz2-k. 

723 K. MITXELENA-rentzat -a itsatsidun aldaera hori “desconcertante” zen idazle klasikoengandik etortzera, baina haiengan ere 

gutxitan azaldu arren ezin “errata” zenik pentsatu (1990, 500). 

724 Gogoan izan “arroba/arrua” berba: bokal arteko kontsonantea galdu ala ez, mugatzaile singularra erantsitakoan “arrobia/arruia” 

egiten du, galera gertatutakoan elkarren ondoko bokalen aldaketa eta guzti. 

725 K. MITXELENA-ren ustez amaierako -aren galera aspaldi gertatu zen (1990, 500).

Bikote berezia egiten dute “kantina/kantiña” eta “kantin” berbek. Bien jatorria gaztelaniako 

“cantina” da baina -a itsatsidunak “taberna, edariak saltzen diren lekua” adierazten duen artean -a barikoak 

ontzia adierazten du, marmita. 

1.2.0.1.7. Mailegu batzuen joera 

Jatorriko hizkuntzan amaiera kontsonantikoa izaki ere, berba batzuk euskaraz -a itsatsidun 

bihurtuta erabiltzen dira, eguneroko hizkeran oso errotuta dauden berbak gainera. Adibide batzuk: 

“arbola”, “esamiña”; “Ama Birjiña” (gure iritziz forma horiek guztiz zabalduak dira, nahiz eta rmz-k 

partitiboan “esamiñik” egiten duen) 726 . 

Beste berba batzuk erdibidean daude, alternantzia baitute: “krabeliña/klabeliña //krabeliñ/klabeliñ 

//krabeliñe”. Sarrien amaieran kontsonanteak hartzen du mugatzailea, baina hainbat aldaera jaso ditugu. naz 

lekukoak beti -a itsatsi legez egiten du deklinabidea; raz1-ek bietara egiten du, -a itsatsidunagaz eta gabe; eta 

nme2-k amaiera bokalikoa egiten du mugagabean baina -e amaieraz (deklinabidea ere oinarri horren gainean 

egiten du, jakina: “krabeliñia/klabeliñia”). 

Beste antzerako kasu bat “senallia/señalia” da. Lekuko bati jaso dizkiogu aldaera bien adibidide 

bana, bietan forma mugatuan, baina forma horiek berezko -a duela pentsarazten digute; horrela ez balitz, -e 

amaieraduntzat hartu beharko lirateke (“seinale” da gaur egun normalizatutako forma euskara batuan). Ez 

dugu forma mugagaberik jaso. Norbaitek pentsa lezake kontsonante amaieradun berbak direla, gaztelaniazko 

“señal”-etik hartuak, baina ez dute horien moduan jokatzen. 

1.2.0.1.8. -ia amaieradun berba batzuk. Maileguak eta euskal jatorrikoak 

a) Maileguko hitz batzuk: -ia eta -ea amaieradunak. 

•Jatorriko hizkuntzan -ia amaiera duten berbak. Mailegu gehienek Eibarren -a itsatsia gorde 

egiten dute, hitz barruko aldaketak aldaketa (amaierako hiatoa txuliatzeko kontsonante txistukari 

sabaikaria tartekatzea; bokal aldaketak, eta abar). Gazteleraz bokal sabaikaria azentuduna den ala ez 

emaitza halakoa du Eibarko euskaran orokorrean: -ia atonoa dutenek batzuetan -ixa/-ixe eta beste 

batzuetan -ia egiten dutelako. Hemen hiato horren jokabideaz ez dihardugunez, ez dugu azalpena 

luzatuko eta adibide batzuk jarriko ditugu: “famelixa/familixa, sanaorixa, ferixa, parrokixa, memorixa”, 

“farmasia, lejia, justisia, polisia 727 “; -a itsatsiduna gorde bai, baina bi forma hartzen ditu 

“industria/industrixa” berbak, “industria” lekuko gehiengan, baina tesigilearen senak “industrixa” ere 

onartzen du, eta entzutea ere badu, baina ez grabatuta; “erromerixa, loterixa, karniserixa/karnaserixa, 

ortografixa, Marixa/Maria” 728 ... Ez da amaierako bokalaren galera erraz gertatzen horrelakoetan, beste 

726 Ikus K. MITXELENA-ren azalpena (1990, 146-147). 

727 Ez dugu adibideetan jaso, baina nominatibo mugatu singularrez mugagabeko formak erabiliko lirateke, “ama, amama” eta 

abarren ereduaren ildotik. Nolanahi ere, fonetikak badu eragina; adibidez, “*farmasi-ia” litzateke alegiazko forma; baina 

errealizazioak “farmasia” ematen du, soilketaz; eta agian norbaiten ahotan “*farmasi-x-ia”, silabak bananduz. 

728 Ikus beste adibide mordoa hiatoen eta kontsonante frikari txistukari sabaikariaren atalean ere. 

129

130 

herri batzuetan gertatzen den gisa 729 ; gure lekuko guztien erantzunetan aurkitu dugu -a horren 

errealizazioa. 

•Beste berba batzuk -ia amaiera balute legez erabiltzen dira: “animalixa” edo “tximinixa”, esate 

baterako (“animal” eta “chimenea”-tik datozela nahikoa erraz antzeman daiteke). 

•Jatorriko hizkuntzan -ea amaiera duten berbak. “Tarea, idea, marea” erakoek ere gorde egiten 

dute amaierako -a, deklinatzerakoan mugatu singularrean -ei(y)a eginez. nae-ren adibide batek erakutsiko 

digu hori: 

nae ºjo!, goor in d- luse in ddosue taréiye-e? 

Mugagabean hiatoaren disimilazioa ere aurki daiteke: “idea /idia” adibidez (ikus beherago ere). 

b) -ia amaiera duten euskal jatorrizko hitz batzuk. Euskarazkoetan, -ia batzuetan gorde egiten da 

-ixa/-ixe legez; latineko jatorria duen arren, euskaraz oso errotutako “premiña 730 ” hitzaren kasuan lekuko 

guztiek -iña amaiera darabilte; eta beste batzuetan amaierako -a galdu egiten da (“egia”-ren kasuan, 

adibide bakarra jaso dugu, bera kgg-rena eta -a bakoa). 

Joera nagusia -a itsatsia gordetzea da: “abixa, karabixa, a(i)txikixa/a(i)txekixa (berba honen -a 

bako adibide bakarrak kgg-ri hartu dizkiogu; beste lekuko guztiek darabilte -a itsatsia), fristixa/prixtixa”. 

Berezia da “anaia” hitza, amaiera ez baita -ia bakarrik, hiru bokaletakoa baizik. Eibarren gehienetan 

beheranzko diptongotzat hartzen da. Beraz, Eibarko ezaugarriak ez datoz bat honetan K. MITXELENA-k 

dioenarekin, mugatzaile singularra hartzerakoan bokal disimilazioa -ia amaieradunetan ez dela gertatzen 

baitio 731 . 

1.2.0.1.9. Leku izenak, batez ere -ia/ixa eta -ua amaieradunak 

Hemen zehaztasun batzuk jarriko ditugu bakarrik 732 : 

• -i(a)/-i(xa) amaieradun leku izenak. Arrunki amaierako -a gorde egiten da Eibarren; bokalen 

artean batzuetan kontsonante frikari sabaikaria tartekatzen da eta beste batzuetan ez. Adibide batzuk 

jarriko ditugu 733 : “Donostia 734 , Mañari(x)a, Mallabixa, Getarixa” izenetan ia denek gorde dute berezko -a, 

kgg-k “Mañari”-n eta “Mallabi”-n izan ezik (beste adibideetan “Mañaria” eta “Mallabixa” erabili ditu). 

“Aspeitxi(xa)” toponimoak bi lekukok darabilte amaierako -a gabe nominatiboan 735 : kgg-k eta nme2-k 

(kgg-k “Aspeitxixa” forma ere badarabil). “Zumaia” toponimoa bitara erabiltzen da: bai “Sumaia” bai 

“Sumaixa”. 

729 J.A. URIARTE-k hauxe dio Fruizko erabileraz: “entzun daitezke oraindik “familidxe edarra” bezalako formak, baina gehiengoak 

-a gabekoak erabiltzen ditu” (1995, 355), forma hori ia salbuespentzat joaz. 

730 S. SEGURA-k eta J.M. ETXEBARRIA-k “premo, -ere”-tik datorrela diote (1996, 205). 

731 (1990, 114). 

732 Ikus orokorrean leku izenei eskainitako atalean ere. 

733 Zerrenda hori luza egin daiteke: R.M. AZKUE-k bete eragin zuen erizkizundian Eibarko erantzuna “Errenteriža” baitzen, 

esaterako (in A.M. ECHAIDE, 1984, 307). 

734 Badirudi nominatiboan amaierako -a bokala gordetzeko joera handiagoa dagoela. Adlatiboan deklinatzerakoan, ostera, lekuko 

gehienek galdu egiten dute bokal hori (ikus “Aspeitxi(xa)”-ren adlatibo formaz gerotxoago dioguna); adibidez, kasu marka horrekin 

nme2-k “Donostira” forma egiten du. Amaierako -a gabeko forma hori ez da hain zaharra baina, R.M. AZKUE-ren erizkizundiko 

Eibarko erantzuna “Donostiara” baita (in A.M. ECHAIDE; 1984, 299). 

735 Baina adlatiboan deklinatzerakoan jaso ditugun adibideak “Aspeitxira” forma dute, -a gabea, aldaerak aldaera.

“Plaentxi, /Plaentxia/Plaentzia, /Plasentzia/Plasensia” oso joria da aldaeratan: soraluzetarrek 

“Plaentxi” Eibarren eurei adarra joteko erregistroan bereziki erabiltzen dela diote, baina guk uste dugu 

forma hori lekuko batzuek behintzat edonoiz darabiltela. Beste biak, -adunak, gehiago erabiltzen 

direlakoan gaude jaso ditugun adibideek erakusten dutenez, baina lehenengoa ere erabili bai egiten da, 

zalantzarik gabe. 

• -ua amaieradun leku izenetatik “Ermua” galdetu diegu lekukoei eta denek aho batez -adun 

erantzuna eman digute; “Ermu” forma S.B.-ren ustez erdaldunek darabilte. Dena dela, deklinatzerakoan 

galdu egiten du, adlatiboan adibidez lekuko guztiek “Ermura” egiten baitute. 

1.2.0.2. Mugatzaile singularra erantsitakoan neutralizatutako amaierak 

Atal hau bereziki -a eta -e amaieradun formen emaitzentzat eratu da. Alternantzia kasu batzuk 

arestian aipatu ditugu; jarraian, sistematikoki erroa bereizten den kasuak aurkeztuko ditugu, -e amaierako 

batzuk bereziki (-a amaiera goraxeago azaldu baitugu). Era horretakoak dira besteak beste: “kale, ate, ule, 

ume, sare, koipe, ale, etxe, esne, gaste, seme”. Amaieran bokal luzea dutenek, edo luze gisa aldatzen 

direnek (“be(e), me(e)”...) atal berezia dute aurrerago; hala ere, luzapen fonikoa, indartzailea nahiz 

solasaldirako laguntzailea zalantza unetan ez da kontuan hartuko horretarako. Hitz horiei mugatzaile 

singularra erantsitakoan -a amaieradun izen arrunten emaitza bera dute; pluralean ostera, ezberdintasuna 

gorde egiten da. 

Nolanahi ere, berba batzuetan alternantzia gertatzen da, amaiera kontsonantikoa ala bokalikoa 

(ikus 1.2.0.10. ataltxoa). 

-o eta -u amaieradun berbetan ere neutralizazio bera gertatzen da −areago, pluralera ere 

hedatua−, baina beherago azalduko dugu, 1.2.0.4. azpiatalean. 

1.2.0.3. Amaieran -i bokal sabaikari soila duten berbak 

Era horretakoek ez dute alternantzia handirik beste amaierekin. Amaieran sistematikoki -i bokal 

soila duten berben artean hauek ditugu, besteak beste: “erri, afari, baskari, ipurdi, saldi, txiki, ogi, argi, 

gari, belarri, mendi, euri, euli, idi/iri, ardi, txori, asti” eta abar. 

Nolanahi ere, badira aipatzea merezi duten berba batzuk zenbait gertakari direla eta: 

•“Pitxi(a)”. Ikus -a itsatsiari eskaini diogun atalean. 

•“Gorantzi(x)a”. Ez dugu mugagabeko formarik lortu, izan ere, esapide legez erabiltzen da 

gehien, eta hitz arrunt gisa partitiboan-edo erabil daiteke agian. Baina forma mugatuetan joera bikoitza 

du, kontsonante frikari sabaikaria tartekatuta ala ez. Gure lekukoei bietarikoak jaso dizkiegu: badirudi 

aldaera hedatuena forma mugatuan “gorantzia(k)” dela, baina “gorantzixa(k)” ere ia denek onartzen dute, 

eta kmz-k baserrikoen aldaera dela dio; nme2-ren ustez azken hori forma “bizkaitarragoa” da. 

•Beste adibide batzuk. Goikoaren ereduan sartuko genuke “gusti(a)/gusti(xa)”: mugatuan tarteko 

kontsonante sabaikaririk gabeko forma da hedatuena baina kontsonanteduna ere onartu eta erabiltzen da. 

Antzerako bikotea “aspaldi(a(n))/aspaldi(xa(n))” hitzetan ere bada (deklinabide kasuz murritzago 

erabiltzen da, aditzondoa baita: adibideak mugagabean eta inesibo singularrean jaso ditugu): forma biak 

131

132 

erabiltzen dira mugatuan. Antzerako erabilera du beste bikote batek, “illuntzi(an)/illuntzi(xan)”: forma 

biak erabiltzen dira Eibarren 736 . Toponimian ere bada horrelako bikoizketa: “Sumendia/Sumendixa” 

baserri izenean hain zuzen: rmz-k bietara darabil izen hori (gogoan izan behar da bere etxe ondo-ondoan 

dela aipatutako baserria eta sarri erabiltzen duen izena dela). Forma mugatuetan alternantzia duen beste 

hitz bat “erdi” da: jakineko egituretan, ordua adierazterakoan hain zuzen, aldaera erabiliena “erdiak 

//erdietan/erditan” da, tarteko kontsonante sabaikari gabekoa; hala ere, beste esanguraz (zatikia 

adierazteko zein lekua) beti tartekatzen da kontsonante sabaikaria: “erdixa”. 

•Adibide bitxiak. Horietariko bat ez dakigu ahoskatzerakoan erratuta egina den ala 

lekukoarengan arrunta den, -a itsatsidun hitza -i bokalez amaituko balitz legez deklinatuta: “miura” 

darabilte lekuko guztiek, eta naz-k forma horren ondoan “miurixa” ere eman digu birritan. Bestalde, gure 

ustez zeharo berria eta anekdotikoa den forma adierazi zigun S.B.-k: “txakolixa”, Eibarren kontsonante 

sudurkariz amaitzen den hitza -i bokalaz amaitutako moduan deklinatuta. Hona bere azalpena: 

S.B. ºOr, e, euskaldún barríxak, ero érderiakin kontato aundíxa dakénak esáten dabe “gaur” -e, 

mm, e, aber, séla esáten dabe?- “txakolí botílla bat”, e?, “txakolí piskát eran dóu”: “txakolíñ” 

estabe esáten, e? Eta igual, “gaur, txakolíxa eran dou”, e?, bañá, el kolmo da orí ya, e?, ya, 

éibartar einda baña óker, “txakolíxa” 

•Amaieran alternantzia dutenen artean: “jertzi/jersi /jarsei”. Diptongo amaieradun aldaera kgg-k 

darabil bakarrik, baina sistematikoki. 

1.2.0.4. -o /-u amaierak 

Badira mugagabean sistematikoki -oz amaitzen diren berbak, bai -uz amaitzen direnak ere; baina 

oso gertakari hedatua da amaiera horien arteko alternantzia 737 . Mugatzaile singularra eta plurala 

erantsitakoan amaierako bai bereizketa bai alternantzia hori neutralizatu egiten dira; eta gure iritziz 

alternantziaren jatorria neutralizazio horretan datza. 

•Sistematikoki -o bokalaz amaitzen diren berba batzuk: “baso, asto, mando, goso, solo, soro, 

otzo, ao, olo, koko, soso, gogo, ostro, lapiko, ollo, mosolo, bero, arro”, beste batzuen artean. “Beso” hitza 

lekuko gehienek -o amaieraz eman digute, baina nme2-k “besu” forma ere badarabil “beso”-ren ondoan; 

antzerakoa gertatzen da kgg-ren “giru” eta “soru” formekin ere. 

•Sistematikoki -u bokalaz amaitzen diren berba batzuk: “leku, lengusu/lengosu, esku, buru 738 , 

negu, narru, akulu, kaiku, liburu, ordu, katu, sapatu; pixu, piñu, frutu, puru, porru”, eta abar. 

•Alternantzia gertatzen diren kasuak oso ugariak dira. Bereziki aipatuko ditugu “potzu/posu 

//potzo/poso”. Hitz horietan alternantzia ia erabatekoa da lekuko bakoitzaren baitan ere, baina forma 

nagusia -u amaieraduna da. Ondoren ipiniko ditugun adibideetan alternantzia batzuetan lekuko 

bakoitzaren erantzunetan gertatzen da (alternantzia idiolektala edo norbanakoarena), baina beste 

batzuetan lekukoak “koherenteak” dira forma batekin eta orduan alternantzia lekukoen artean gertatzen da 

(alternantzia sistematikoa, gizartekoa); adibide pilo handia jaso denez, ez ditugu banan-banan azalduko. 

736 Kontsonante txistukaririk gabeko forma “illuntze”-tik azal daiteke (gaur egun ere, forma normalizatua hori da euskaraz); 

kontsonante txistukariduna ostera, “illuntzi” amaierako –idun berbatzat hartzen delako litzateke. 

737 Ikus hainbat adibide fonetikako ataleako bokalismoaren “o bokala” zatian. 

738 Hala ere, inoiz entzun diogu rmz-ri mutikoekin gaztelaniaz txantxetan diharduela “artaburo!” forma ere.

Erreparatzekoa da adibide asko eta asko maileguak direla, euskal jatorrizko hitzak eta mailegu zaharrak 

ere tartean diren arren. Beste adibide batzuk: “uso/usu, barixako/barixaku, soño/soñu, soñeko/soñeku, 

kirikixo/kirikixu, laño/lañu, maixo/maixu, amorro/amorru, katillo/katillu, piko/piku”; “kaso/kasu, 

laso/lasu, piso/pisu, espillo/ispillo//espillu/ispillo, mediko/mediku, mango/mangu, estomago/estomagu, 

erlojo/erloju, kaballo/kaballu, banko/banku, sekreto/sekretu, minuto//minitu/minutu” eta zerrenda luza 

daiteke; atzizkietan ere bada alternantzia: “-txo/-txu”, “-tzo/-tzu (kom. “-tsu”)”. Alternantzia hori ez da 

berria, baina, beste euskalkien emaitzetan, K. MITXELENA-k berak ere aipatu baitzuen idazle klasiko 

batzuen ezaugarri legez, nahiz eta beste inguru baten 739 ; amaierako posizioan Gipuzkoako eta Goinafarrerako 

leku batzuetako ezaugarritzat dakar 740 . 

Batzuetan amaiera -o izan zein -u izan, ondoko berbaren hasierako soinuek asimilatu egin 

ditzakete eta ekoizpeneko emaitza bestelakoa izan (asimilazioz zein murrizketaz) 741 . 

1.2.0.5. Diptongoak berba amaieran 

1.2.0.5.1. Amaierako diptongoen alternantzia 

•Amaieran glide sabaikaria duten diptongodun berbak. Horietariko batzuek aldaera asko dituzte 

Eibarren, hala nola eredu komuneko “igitai” berbak: “idetei, iretei, igetei, ietei, iitei, itei //iratai, ietai, 

itai”. Lekuko batzuek -ei amaieraz darabilten bitartean beste batzuk -ai amaieraz darabilte eta lekuko biri 

jaso diegu alternantzia euren erantzunetan, raz1-i 742 eta nme2-ri; kmz-k -ei amaieradun aldaera erabili 

arren -ai amaieraduna ere onartzen du. 

Aldaera gutxiagoz baina alternantziaz erabiltzen dira esate baterako “atai/atei, urdai/urdei 743 , 

gai/gei”. Ikus besteak beste K. MITXELENA-k dioena alternantzia horren inguruan, euskalki 

guztietarako, jakina: “Hay muchos ejemplos de permutación ai / ei, sobre todo en posición final” (1990, 

103). 

Edonola ere, mugatzailea hartzerakoan berdin jokatzen dute beheranzko diptongo biek, -i 

amaieradun berben moduan mugatzen eta deklinatzen baitira. 

•Amaieran glide belarea duten diptongodun berbak. Baliteke hiatoaren bilakaeraz diptongoa 

sortzea; izan ere, “ardau/ardao” hitzaren jatorria, K. MITXELENA-ri jarraiki, *ardano forma litzateke 744 ; 

hala ere, ikus lehenago amaierako -o/-u alternantziaz esan duguna. -au/-ao alternantzia hitz gehiagotan 

ere aurkitu dugu posizio horretan: “sardau/sardao, asau/asao, samau/samao, abau/abao, agarrau/agarrao” 


Badira, baina, Eibarko hizkeran beti -au diptongoz amaitzen diren berbak, esate baterako: “lau, 

templau, kopau, kristau, sakristau, soldau, ganau, gixau, garau, grabau”, eta abar (-u amaieradun berben 

moduan mugatzen eta deklinatzen dira). 

739 

(1990, 56). 

740 

Aip. lib., 130-131. 

741 

Ikus adibideak espektrogrametan: raz1 22B140b. 

742 

Ikus espektrogrametan -ei amaieradun errealizazioak, bai mugagabean bai mugatuan: raz1 01B211, raz1 01B212a, raz1 52A234, 

raz1 52A234b. 

743 

Errealizazio batzuk ikusteko begira espektrograma hauek: nme2 1A131, raz1 2B95 (azken hau ergatibo kasu markaz). 

744 (1990, 94). 

133

134 

“Kriau” adibidean -eu amaieradun aldaera ere aurkitu dugu raz1-en ekoizpenean 745 . Izatez hiru 

bokaletako elkarketa da, maileguak bokal arteko kontsonantea galdua baitu ( *atari 748 > atai/atei 749 . 

Kontsonante ostean antzina -i bokal soila legez deklinatuko zen 750 . 

Beste adibide batzuk: “jai, mai, sapai/sabai, sai, ai, tantai, nardai, selai, tantai”. “Lai(xa)”-ren 

inguruko azalpena ikus -a itsatsidun berben atalean atzerago. “Ai(xa)” berbaren forma mugagabea “ai” 

darabilte gehienek, baina kmz-k eta raz1-ek “aixa” ere esan dute: kmz-ri forma biak jaso dizkiogu, eta 

raz1-i amaierako -xaduna. 

b) -ai diptongoaz amaitutako berbak: mugatzailea erantsitakoan -aia/-aya egiten dutenak 751 

Goian bezala, hemen ere etimoek laguntzen dute batzuetan bai forma mugagabea bai mugatua 

azaltzerakoan. Ikusi besterik ez dago K. MITXELENA-k “kanpae” (Eibarren “kanpai”) hitza nola 

berreraiki zuen *-ana amaieradun formatik abiatuta; gainera, kasu horretan “no caben dudas acerca de la 

forma primitiva, lo que nos da luz sobre ejemplos de pasado menos conocido” (1990, 145). Eta hortik 

ateratzen du “gaztai” forma

glide sabaikariaren baino lehenagoko aldian *-e zenez, eta horrela gorde denez paradigma guztietan ere. 

Ez dakigu nola azaldu mugagabeko forma bat, edutezko genitiboaren kasu markaz den arren: naz-k 

esandako “gastaen” forma: arestian aipatutako “biae” formarekin harremana al du?, “gastain” esan nahi 

zuen baina “gastaen” ahoskatu du?, “gastaren” forma ahoskatu nahi zuen?...: zein du erroa?, “gasta”, 

“gastai” ala “gastae”?... Edonola ere, mugagabean diptongoa murrizten duten nme2 eta naz lekukoek 

singularrean “gastaya” forma darabilte. 

“Biai” formaz beste zerbait esan behar dugu: Eibarren jatorriko bokal arteko kontsonantea ez du 

inork gordetzen eta horregatik hitz amaieran hiru bokaletako elkarkea 752 dago. Gainera, mugagaberako 

hainbat aldaera jaso ditugu: “biai” arruntaren ondoan, lekuko batek eskaini digu “biaya” forma, raz1-ek 

hain zuzen; bi lekukok, raz1-k eta nme2-k, diptongoa soilduta: “bia” forma beraz; eta azkenik, naz 

lekukoari “biae” forma jaso diogu: 

naz da erosittú biiii... bi bíaE: · bíayak, bí! 

Mugaturako “biaia/biaya” forma ez eze, “bieya” ere jaso dugu, baina hitz barruko bokalen 

armonizazioz izango litzateke, jakina (naz-k, kmz-k eta raz1-ek horrela ahoskatuta 753 ). 

c) -ai diptongoaz amaitutako berbak: mugatzailea erantsitakoan -aixa //-aia/-aya alternantzia 

egiten dutenak. 

•“Anai(xia)” da era horretako berba. Gehienek “anaia/anaya” 754 eredua darabilte, baina hiru 

lekukok “anaixa” eredua onartu eta erabili egiten dute, nme2-k, naz-k eta kgg-k. Ikus ditzagun kgg-ren 

iritziak “anaixa/(anaixia)” forma mugatu horretaz: 

kgg º... baña “anaixa” be bai esáten da, es? Ta nik i- iñois úste-ot esán dotéla oiñ “anáixa”: sékula 

es neban esaten eta geruao ta geixao geruao ta geixao eta… … Nik estot erabiltzen baña badákitx 

iñois askénengo illíotan ésan eta konturau ei-naixela: hhe-hhe, bildurtu!, ““anáixa” esán dot!” … 

“Anaixa” oso no-, gaur egun nik uste-ot “anaia” baño normálaua dala, jendé gastíagan e?” //kgg 

ºgeruao da normálau eitxe-jata-”anaixa”: óri len es játann bápe rárua- oo bápe normála eitxen eta 

· geruao ta geixao · entzútzen dó-nik úste dot 

Solasaldi askean kgg-k erabili erabiltzen du, eta grabatutako adibide bat ere badugu. 

•“Galbai(xa)” genuke beste berba bat. K. MITXELENA-k 755 antzinako *ba(h)e-tik datorrela dio hitz 

horren bigarren zatia (eta aurreko egoeraren baten *-ane amaiera izango luke), eta horrek azalduko luke 

“galbaia” aldaera, jatorrizko *-e bokalaren deklinabidea gordeaz. Beste aldaera analogiaz-edo azal daiteke 

agian, “jaixa”-ren ereduari jarraiki. Edonola ere, mugaturako forma arruntena “galbai” da baina beste aldaera 

bi ere aurkitu ditugu: “galbaya” nme2-ren ahotan, eta “galba” diptongo soilduaz naz-r%nean. Mugaturako 

“galbaya” nahiz “galbaixa” jaso ditugu, eta forma “arraro” bat ere bai, kgg-ren ahotan: “galbaixia”, -a 

itsatsiagaz. Lekuko guztiek, kmz-k izan ezik −“galbaixa” ez baitu onartzen− eta kgg-k izan ezik − “galbaia” 

751 

K. ROTAETXE-k hainbat erregela morfofonologiko eman zituen Ondarroako emaitzak azaltzeko (1978, 258-268). Eibarkoak 

azaltzeko beste era batera formulatu beharko lirateke, batez ere azken emaitzen alorrean. 

752 

kmz-ren ekoizpenean hiru bokalek silaba bakarra osatzen dute; ikus espektrograma hau: kmz 67B132; raz1-en ekoizpenetan bi 

silabatan banatuta dago; ikus espektrogrametan: raz1 01B246, raz1 53B304, nahiz eta mugatzailez lehen bokal biak goranzko 

diptongo legez ahoskatu (ikus espektrograma: raz1 54A74). 

753 

Ikus kmz-ren 65B241 espektrograma, eta raz1-ena: 54A74. 

754 

Ikus espektrogrametan kmz-k darabiltzan aldaerak: “anaya/anaie”, lehena in kmz 53B96 (datibo formaren barne), eta bigarrena in 

kmz 65B226. 

135

136 

forma ez duelako onartzen−, forma biak onartzen dituzte, gehienen lehenengo erantzuna tarteko kontsonante 

sabaikari bakoa izan arren. nme2 lekukoak ezaugarri “bizkaitarrago”tzat hartzen du “galbaixa” forma; eta 

kgg-ren ustez baserri gehienetan “galbaixa” forma da erabiltzen den “bakarra” (guk bere iritzia jaso egin dugu 

baina ez dugu ontzat hartzen, izan ere, kmz-k ongi ezagutzen zuen baserri giroa, eta S.B. izan ezik beste 

lekuko nagusi denak bizi dira baserrian edo bizi izan ziren aldi batez). 

“Galbaia” berba erabiliena da gure ustez, baina horretarako bide eman duen “ba(he)” hitzak ere badu 

bizitasuna Eibarren. Formari dagokionez, mugagabean “baya” forma jaso diogu nme2-ri, eta “bae” kgg-ri 

(azken honek aitortu egin zuen “idéari-bés” ez zeukala, eta oraintsuan eskolan-edo ikasitakoa dela pentsa 

dezakegu); forma mugatuan nme2-k (berba hori era jatorrean erabilita jaso diogun lekuko bakarra) bi forma 

darabiltza: “baya” eta “baixe”, “galbai” berbaren ereduan legez. kgg-k “baia” darabil. 

•Goikoak errotutako erabilera “zaharra” dutenak diren artean, bada beste eredu bat, baina gure 

ustez guztiz berriak eta anekdotikoak baino ez diren adibideak dira: “gastaixa”, esaterako. Adibide horren 

berri eman zigun lekukoaren hitzak dakartzagu argigarri: 

kgg º”gastáixa” be esáten da, es? …: “ogíxa gastaixákin” es jata rárua-… es neukían sékula 

esango //kgg º”gastaixakin”?!, éeeesss éeeeess … “gastáixa”?, ess ess... 

d) -oi diptongoaz amaitutako berbak: mugatzailea erantsitakoan -oixa egiten dutenak (-i 

amaieradun berben moduan mugatzen eta deklinatzen dira). 

Multzo honetakoa da “goi” berba. K. MITXELENA-k 756 berba hori aipatu egiten du oi 

diptongoaren atalean, baina ez du inongo azalpenik egiten, diptongo zaharra gorde egin dela baino. 

Mugatu singularreko forma hartuz gero, “goixa”, homofonismoz “goiz” berbarekin nahas daiteke, baina 

hori mugatuan bakarrik, kontsonante frikari txistukaria -i bokalaren ostean eta beste baten aurrean 

palatalizatu egiten baita (ingurueak zalantza gabe argituko luke esangura eta mezua gure ustez). 

Beste euskalki-aldaki batzuetan bisilabikoa den hitz bat ere hemen kokatu behar dugu Eibarko 

aldaeran: “loi” (“lohi”), baserritarrek darabilten berba batez ere (“placenta” adierazteko). 757 

e) -oi diptongoaz amaitutako berbak: mugatzailea erantsitakoan -oia/-oya egiten dutenak 758 . 

K. MITXELENA-k hainbat forma berreraiki zituen amaierako *-one formatik abiatuta >*-oe >oi 

759 . 

Jatorrian legokeen amaierako -e bokalak azalduko luke amaierako glide sabaikariaren ondoan 

mugatzailea eransterakoan kontsonante sabaikaririk ez agertzea, -e amaieradun gisa deklinatzerakoan. 

755 

(1990, 88). 

756 

(1990, 106). 

757 

Ez dugu ahoz jaso baina bai idatziz “zoi” berba, J. SAN MARTIN-engandik (2000b, 1020); forma mugatua ere badakarrenez, ez 

dago zalantzarik “zoixa” multzo horretakoa dela. 

758 

K. ROTAETXE-k hainbat erregela morfofonologiko eman zituen Ondarroako emaitzak azaltzeko (1978, 258-268). J.A. 

URIARTE-k honela dio forma horietaz: “Azken adibideotan “oe”, “gastae”, “kee, “kanpae”... bezalako formak proposatu behar dira 

azpiegituran, deribazioak ondo aterako badira. Hizkuntz ekoizpenean “oi bet”, gastai bet”... esaten den arren, derrigorrez proposatu 

behar da azpiegituran E bukaeradun berbak direla. Bestela, “soi”/”oi”, “dxai/gastai”... bikoteek emaitza bera beharko lukete 

erasterakoan (...) Hori ez da horrela gertatzen. Beraz, diakronikoki gainditurik dauden formak izanik ere, bokalen asimilazioarako 

erregeletan present daude “oe”, “kanpae” (...) bezalakoak” (1995, 186-187). Eibarko kasuan, diakroniari dagokionez, J. ELORZA-k 

aurkitu du “Cantoe” toponimoa agiri historikoetan, honela baitio: “El camino pasaba delante de estos citados inmuebles [Isasi- 

Barrena eta Isasi-zaharra] y, un poco más adelante al coronar la cuesta, hacía un ángulo de 90º a la izquierda, en cuya esquina se 

encontraba otro edificio conocido por “Cantoe”, que propiciaba este trazado y por este motivo así llamado” (2000, 85). Gogoan 

eduki behar da XIV-XVI. mendeen berri ematen duela, baina ez dakar erreferentzia dokumental zehatzik izen horretarako.

Talde honetako berbak ditugu hauek, besteak beste: “jaboi, arratoi 760 , baloi, kantoi, erresoi 761 , leoi 762 , 

milloi, jamoi, frontoi, melokotoi, sasoi 763 ; bukoi, koroi, trum(b)oi; erraldoi, morroi”, zerrenda ikaragarri 

luza daitekeen arren. 

f) -oi diptongoaz amaitutako berbak: mugatzailea erantsitakoan -oixa //-oia/-oya alternantzia 

egiten dutenak. Gure ustez guztiz berriak eta anekdotikoak baino ez diren adibideak dira: “frontoixa” 

adibidez. Ikus kgg-ren iritzia: 

kgg ºésan arrítzekua isango, e?, “frontóixa”, e? ... mm!, olakó berbárem-bat e léngunian be · 

kontúrau nítzan · oiñ así dala esaten, · jendíak oiñ · “-xa” esaten dabela: ésto-gogóratzen oin sése- 

sé san! ·· olako bestee ... “-ía”-amaitzen daben bat ··· ftx!, tákitx! 

g) -ei diptongoaz amaitutako berbak: mugatzailea erantsitakoan -eixa egiten dutenak. Hori da 

joera nagusia; adibideak: “iputei/upatei, dei, sei”... (ikus gainera arestian aipatutako -ai/-ei alternantzian). 

Mugatzerakoan eta deklinatzerakoan -i amaieradun berben moduan egiten da. 

h) -ei diptongoaz amaitutako berbak: mugatzailea erantsitakoan -eia/-eya egiten dutenak. Lekuko 

bakarrari, kaz1-i, jaso diogu adibide bakarra: “birreya”, mailegu garbia. 

i) Diptongo/kontsonante alternantzia. Kasu garbiena hau da: “gau //gaba/gabe” mugagabez, 

“gaua/gaba/gabia” mugatu singularrez. 

Kasuistika zabala dago hitz honekin, -au beheranzko diptongoaz amaitzen diren beste berbekin 

ez bezala. Lekuko batzuek forma mugagabean “gau” darabilte eta deklinatzerakoan, edo mugatzailea 

hartzerakoan “gaba/gabe” dute oinarri: nme2-k horrela darabil, forma mugaturako “gaba” aldaera erabiliz. 

Eredu horrek baina, aldaera asko ditu: kmz-k adibidez, eredu hori darabil, mugagabe nominatibo soilean 

“gau” eta “gabe” erabiltzen duen arren, eta instrumentalean “gabas” forma; inesibo mugagabean ostera, 

“gautan” zein “gabetan” darabil, eta nominatibo singularra “gaua” zein “gabia”. kgg ere eredu horretan 

sartuko genuke, nominatibo mugagaberako “gau” baitarabil, eta “gaba” ez du onartzen eta “gabe” 

zalantzaz; naz lekukoak ere mugagabean “gau” nahiz “gaba” darabiltza. Beste lekuko batzuek 

mugagabean “gaba/gabe/gau” darabilte, raz-k (lehen forma biak darabiltza) eta raz1-ek esate baterako 

(hiru formak darabiltza). Beste lekuko batzuek “gaba/gabe” darabilte bai mugagabean bai osterantzean 

ere: S.B. eta kaz2 ditugu horietarikoak. Beste eredua beti “gau” oinarria erabiltzea da, bai mugagabean bai 

mugatuan: f.a.-k darabil horrela. Ikus beste xehetasun batzuk deklinabide kasu bakoitzaren barrena, 

adibideak lortu ahal izan ditugunean, hain berba aldakorra 764 denez. 

759 

(1990, 147-149). 

760 

Ikus nolako emaitzak izan dituen berba horrek beste euskalki batzuetan K. MITXELENA-ren lanean (1990, 148); eta nolako 

errealizazioak dituen gure lekukoen ahotan espektrogrametan: kmz 67B176 (ergatibo singular markaz). 

761 

K. MITXELENA-k hitz hau gaztelaniaz -ión amaiera dutenen artean kokatu du eta gainera oharra eginez -ón amaiera dutenen 

antzerako emaitza duela esanez. Agian latineko “ratio” hitzarekin lotuko zuen?. 

762 

Eibarko euskaran sortutako formak hiru bokaletako elkarketa du hitz amaieran. Dena dela, diptongoen ondoan jarriko dugu, 

emaitza bat baita. 

763 

Ikus singularreko errealizazioa espektrogrametan: raz1 01A41. 

764 

I. LASPIUR-ek askoz ere itxura tinkoagoa eman nahi du “gau” hitzaren deklinabide paradigma eredutzat proposatzen duen 

taulan (1999b, 54). Gure ikuspegiz ez da errealista. 

137

138 

Osterantzean, -au diptongoz amaitutako berbak -u amaieradunak bezala mugatzen eta 

deklinatzen dira orokorrean. 

1.2.0.6. Hiatoak 

•Batzuetan alternantziak gertatzen dira, maileguetan batez ere: “idea/idia”; “paseo/pasio, desio, 

arrio”. Euskarazko hitzetan ere bai, adibidez “oe/oo” (kom. “ohe”). Azken forma hori naz-ri jaso diogu 

leku-denborazko kasu markaz. 

•Hiatoen lekuan kontsonantedun egitura bisilabikoak. Jatorrizko joeren ezagupen ezaz, edo 

bilakaera fonetikoz, egun badirudi bestelako formak hedatzen hasi direla gazte jendearen artean: 

“bidixua” modukoak (bidixua

Beste gertakari bat elkarketa hausteko kontsonantea tartekatzea da: horrelakoetan bokal soila 

gelditzen da amaieran eta deklinabidea horren araberakoa da: “arraixo” ipin dezakegu adibidetzat. 

Besterik da artikulua nahiz kasu markak erantsitakoan amaieran hiru bokaletako elkarketak sortzea: 

“etxiai” adibidez; erroa “etxe” litzateke. 

1.2.0.9. Kontsonanteak 

Kontsonanteen alorrean, fonetika sintaktikoaren eraginez, edo hitz amaieran izan, emaitza 

anitzak izan daitezke: soinuak neutralizatu, asimilatu nahiz disimilatu egin daitezke, baina hori ez da 

bereziki deklinabideko arazoa. Hor ditugu bustidura kasuak, hobietako sudurkariaren aldaerak, 

dardarkariaren kasua, afrikarien jokaera... Adibide batzuk jarriko ditugu: 

•Kontsonante albokarien sailean, bokal sabaikariaren atzetik ez badoa ez du eraginik ondorengo 

osagaiaren hasierak 766 : “ospel, sabal, estul”...; bai du eragina ostera, bokal sabaikariaren ondoan badoa 

ondoko berbaren hasierako soinuak, edo ahoskatzerakoan lekukoak etena egiten duen: “mutil”-en kasuan 

adibidez, batzuetan sabaikaria da eta beste batzuetan ez. Areago, kgg-ren kasuan kontsonante frikari ere 

bihur daiteke, errealizazio hori baita nagusi bere idiolektoan (beste hiztun batzuek ere horrela egin 

dezakete baina guk aztertu ditugun gehienek orokorrean kontsonante albokari sabaikari egiten dute). 

•Kontsonante dardarkarien sailean ere bada berezitasunik: hurrengo berba bokalez ala 

kontsonantez hasten den, ala amaiera absolutuan den, ala ahoskatzerakoan lekukoak etena egiten duen, 

dardarkariaren errealizazioa bakuna edo anitza izan daiteke (edo alternantzia gertatu). Adibide 

esanguratsua “ur(r) (“agua”, kom. “ur”) /urr (“avellana”, kom. “hur”)” bikotean dugu. Aztertu ditugun 

hitz gehienak “urr (kom. “hur”)”-en eredukoak dira: “moskor, sagar, sator”... Ikus, dena dela, 

errealizazioak kontsonantismoaren alorreko kontsonante dardarkarien atalean “hitz amaieran” zatia. Han 

ikus daiteke kmz-k “ur (“agua”)” bokal aurrean ere “urr asko” egiten duela, eta “urebagi/urrebagi” (

140 

litzateke, adibidez (guk bai nominatiboaren taulan eta beste tauletan ere -ñ sarrerapean jarri dugu 

adibide hori). 

vEdozein kasutan, bien bitartean etena ez badago bederen, ondoren kontsonante 

leherkari ezpainkaria badago sudurkaria asimilatu egiten du eta “fin” → “fim-” bihurtzen da. 

Gertakari hori aurretik edozein bokal 768 duela ere gertatzen da: “gison” → “gisom-”. 

•Kontsonante afrikarien sailean sabaikarizazioa gertatzen da batzuetan aurretik bokal edo glide 

sabaikaria badu (ikus “aritz/aritx”-en errealizazioak lekukoengan, adibidez 769 ). Eragina duen beste 

faktorea ondorengo soinua da, ala etena dagoen, jakina. Amaiera absolutua, etena edo bokala badu 

ondoan, kontsonantea afrikari egiten da orokorrean; beste kontsonante bat badu, joera frikari egitea da 

(ikus raz1-en eta naz-ren adibideak, besteak beste), eta zenbait kasutan afrikari sabaikaria galtzea ere bai 

(“poli-bat”, esaterako, “politx” berbatik). 

•Kontsonante frikari txistukarien sailean ere palatalizazioa gertatu ala ez legoke jokoan 

ingurumenaren eraginez: “gois/goix” adibidez (dena den, ikus adibide hori hurrengo atalean, amaiera 

bokalikoarekin duen alternantzia). 

•Kontsonante leherkarien sailean ez daude hitz asko amaiera hori izan eta deklinatu egiten 

direnik, baina egon badaude. Forma mugagabean ingurumenak badu eragina zein errealizazio izan dena 

delako kontsonante horrek. Amaiera absolutuan, edo etenaren aurrean, edo bokal aurrean bada, 

kontsonantea ez da aldatzen; baina ondorik beste kontsonante bat badu joera bikoitza hartzen dute: edo 

galdu, edo gorde. “Txolot” genuke era horretako berba. Beste sail bat -tt/-tx alternantzia egiten dutenak 

osatzen dute, “politt/politx” esate baterako. 

1.2.0.10. Amaiera kontsonantikoaren eta bokalikoaren arteko alternantzia 

•Euskarazko berbetan, adibidez, “il/ille, gain/gañe, goix/goixe”. K. MITXELENA-k honela 

aurkezten du gertakari hori: “Hay frecuente vacilación entre formas con y sin -e.” (1990, 133); eta 

maileguetan bereziki “no parece haber tampoco reglas muy fijas detrás de algunas consonantes, lo que 

probablemente guarda relación con la fecha de introducción” (1990, 134). 

Lekukoen joerak aurkeztuko ditugu jarraian. “Il/ille” bikoteraren kasuan amaiera bokalikoa beti 

darabilte kmz-k eta kgg-k (bai mugagabean, bai deklinatzerakoan ere, nahiz eta kmz-k plurala “illak” 

egiten duen); amaiera kontsonantikoa darabilte raz1-ek, naz-ek, S.B.-k, f.a.-k; alternantziaz, nme2-k. 

kmz lekukoak joera handia du amaiera bokalikoak egiteko: “goixe” berba ere berari jaso baitiogu 

birritan, baita “gañe” ere. Beste lekukoek “goix/gois” egiten dute (naz-k mugatu singularrean “goixa” 

darabil); eta “gain/gañe/gaña?”-ri dagokionean kasuistika zabalagoa da. kmz-k argi egiten du “gañe” 

mugagabean, errepikatzerakoan beste lekukoek “gain” forma darabilte mugagabean baina 

deklinatzerakoan emaitza anitz daude: argitasunik atera dezakegun forma mugatu singularra eta plurala 

da. Nominatibo mugatu singularra nme2-k eta ñmz-k “gaña” egiten dute eta kgg-k “gañia”; beste lekukoei 

plural formak jaso dizkiegu: kmz-k “gañak” egiten du mugagabean “gañe” esan arren; raz1-ek eta naz-k 

767 Ikus adibide gehiago bai kontsonante dardarkarien sailean, bai “e bokala” atalean ere. 

768 Ikus adibiderako espektrogrametan: kmz 68A214-a.

ere “gañak” forma darabilte eta kgg-k onartu egiten du; S.B.-k eta kgg-k “gañiak” forma darabilte; ñmz-k 

birritako erakuslez “aretxi gañari” eta “aetxi gañiai” egiten ditu datiboan. Zein da horien oinarrizko forma 

mugagabea?: kgg-rengan “gañe” suposa daiteke singularreko forma ere kontuan hartzen badugu. ñmz 

lekukoak datibo singularra “gañiai” egiten du batzuetan, eta ezin jakin horren oinarrian “gañe” ala “gaña” 

duen; nahiz eta beste batzuetan “gañari” egiten duen. 

•Maileguetan. Berba askotan dago alternantzia hori, batez ere jatorrizko hizkuntzan hitza 

kontsonante dardarkariz amaitutakoan (gai hau lehen ere aipatu dugu kontsonante dardarkarien sailean eta 

ez dugu beste adibiderik jarriko: ikus bada, goraxeago). 

Gogoan izan arestian MITXELENA-ri jaso diogun pasartea 770 , zergatik eze Eibarren ere 

“kurutz//kurutze/kurutza” bikotea dugu maila ezberdineko lexikoan: hitz arrunt gisa, “cruz” esanguraz 

alegia, joera amaierako bokala gordetzea da (kurutze/kurutza 771 ), baina “Santakurutz /Santakrus 

/(Santakurutze)” ditugu toponimian. Beste esanguraz, “cruce” esan nahi duenean behin “kurutze” jaso 

diogu naz-ri, nahiz eta joera nagusia zuzenean “kruse” egitekoa den; hala ere, toponimoan txertatutakoan 

“Ibarkurutze” dugu, baina “bidakurutz” berbak ez du -e “cruce” esanguraz. Bestelako esanguraz eta 

egituraz jaso dugu “karaikutz”, gaztelaniazko “cara o cruz”-tik mailegatuta ziurrenik. Mailegatze dataren 

gorabehera izan liteke horren azalpena? 

1.2.1. NOMINATIBOA (Ø) 772 

1.2.1.1. Alderdi formala 

1.2.1.1.1. Mugagabea 

Ikus “1.2.0. Amaiera mugagabeak” atala, han garatu baititugu hainbat amaieretako gertakariak. 

1.2.1.1.2. Mugatu singularra 

1.2.1.1.2.1. Amaiera arruntak, jokaera nagusiak 

Nominatibo mugatu singularra: eredurako 773 

-a: alabia /alabie /alabiε /alabja /alabje /alabi 

-e: etxia /etxie /etxiε /etxja /etxje /etxi 

-i: txikixa /txikixe 

-o: astua /astue /astwa /astwe /astu 

-u: katua /katue /katwa /katwe /katu 

-kontsonantea: egurra /egurre 

769 

Bitxia da raz1-en errealizazio bikoitza: frikari txistukari sabaikari legez (ikus espektrograma: raz1 2A69), eta afrikari sabaikari 

legez (ikus espektrogramak: raz1 2B64, raz1 2B206, azken honetan ergatibo kasu markaz). 

770 

(1990, 134). 

771 

R.M. AZKUE-k bete eragin zuen erizkizundeko Eibarko erantzuna ere “krutzia” zen, kontsonante multzoa banatzeke bada ere (in 

A.M. ECHAIDE, 1984, 342). 

772 

Ikuspegi diakronikoz kasu honen oso aurkezpen xumea egiten dute M. AZKARATE-k eta P. ALTUNA-k (2001, 87). 

773 

Era honetako taulak txertatu ditugu azterketan zehar aldaerak errazago eta sintetikoki adierazteko, baina kontuan hartzekoa da 

taula hauetan ez direla aldaera guzti-guztiak ageri, eta horko informazioa lagungarri baino ez dela. 

141

142 

Forma mugatu singular askoren jokaera eta aldaera berezienak 1.2.0. atalean azaldu direnez ez 

ditugu berriz errepikatuko. Bestalde, mugatzailea erantsitakoan sortzen den nominatiboaren eredua 

baliokoa izango da beste kasuetarako ere: berezitasunen bat dagoenean aipatuko dugu dagokion kasuan 

(besteak beste, multzo osoak ditu “berezitasun” horiek: leku-denborazko kasuak, deklinatutakoak 

bizidunak ez direnean, edo ez-bizidun legez deklinatutakoan). 

a) -a + a > -ia ( > /-ie /-i) 774 

Edonork pentsa dezake Eibarko emaitza bakarra -ia amaiera dela, baina guk argi eta garbi ikusi 

dugu ezetz. Batzuetan inguruak eragina du eta beste batzuetan ez. 

• -ia aldaera da sarrien aurkitu duguna, lekuko gehienengan 775 (forma hau da gainera lekudenborazko 

kasuetan bizidunei aplikatzen zaiena). 

• -ie aldaera (armonizazioz sortutakoa) lekuko batzuengan aurkitu dugu bakarrik: kmz, nme2, 

naz, rae. Zenbait adibide jaso ditugu (“entzutie 776 , merixendie 777 , pelotie, faenie, letrie”), eta bitan 

etenaren aurretik dago eta beste baten “da” partikularen aurretik. Beste kasu batzuetan ere aurkitu dugu 

aldaera hau, ergatiboan adibidez. 

•Bai euskaraz bai Eibarko euskaraz bokalen tinbrea oso tinkoa ez denez -ia eta -ie-ren tarteko 

errealizazioa ere jaso dugu: -iε 778 . 

• -i aldaera ondoko soinuari estuago lotuta dagoela dirudi, adibide guztietan ondorik beste bokal 

bat edo bokal multzoa baitu. Besteak beste lekuko hauek darabilte: raz1 779 , nme2 780 , nme4, rae, rmz, kaz1, 

kaz2 (bakoitzari arrunki adibide bat baino gehiago jaso dizkiogu). kaz1-en adibide bata “kanteri euan” da, 

kate fonikoan lau bokal elkarren segidan. Aldaera honen oinarrizko forma -ia nahiz -ie izan daiteke. 

• -ja/-je goranzko diptongoak. Ez dakigu zenbaterainok errealizazio hau sistematikoa den 781 . 

Goranzko diptongoen errealizazioei eskainitako beste azterketa askoz ere zehatzagoa beharko genuke. 

b) -e + a > -ia ( > /-ie /-i) (-a amaieradun berben emaitzekin guztiz bat egiten da, sinkretismoz) 

Hemen ere goiko azalpenek balio dute orokorrean: 

• -ia aldaera da sarrien aurkitu duguna, lekuko gehienengan (forma hau da gainera lekudenborazko 


• -ie aldaera lekuko batzuengan aurkitu dugu bakarrik: kmz 782 , nme2, nme4, nmz, rmz, raz1 783 , 

rmg 784 . nme2-k forma hau -iarekin txandaka darabil normalki; ikus adibide bi hauek: 

774 

Sarreran esaten den bezala, transkribaketa irizpideak lana egin ahalean zorrozten joan gara. Horrek badu ondoriorik atal honetan, 

izan ere agian hasierako jarrera “etimologiko(zale)ak” ez zigun ikusten-entzuten laga hainbat bokal aldaketa honelako alkarketetan 

hasierako lekukoen transkripzioak egiterakoan. Amaierarako ongi eskarmentatu ginen, azterketa akustikoen laguntzari esker neurri 

handi batez, beti ere ahalik eta objektiboen entzuteko ahaleginak egiten jarraituz. 

775 

Ikus espektrogrametan: kmz 73B114, nme2 1A23, nme2 2A88b, 4B173. 

776 

Ikus kmz-ren espektrograma hau: kmz 34B247. 

777 

Ikus kmz-ren espektrograma hau: kmz 67A131. 

778 

Ikus adibideak espektrogrametan: raz1 01A40b. 

779 

Ikus espektrogrametan: raz1 01A333. 

780 

Ikus adibidez nme2-ren espektrograma hau: nme2 5B054. 

781 

Beste amaiera eta kasu batzuetan ere gertatzen direla kontuan izanik, ez lirateke sistematik kanpo ere utzi behar. Nolanahi ere, 

TXILLARDEGI-ren esanen kontra (1977, 190), honelakoak egiten dituztenak ez dira “erdal hiztunak”, euskaldun jatorrak baino. 

782 

Ikus kmz-ren espektrograma hau: kmz 57A134.

nme2 emén elísetatik, · paisajie · oso-óndo ikusten da //nme2 or elísetatik, ·· paisajia osóndo 

ikusten da 

nme4 lekukoarengandik -a itsatsidun kasuan -i aldaera lortu dugu bakarrik, baina oraingoan 

“bestie” forma jaso diogu esaldiaren amaiera-amaieran; baliteke aldaera hori izatea bere idiolektoko 

nagusia. 

• -i aldaera ondoko soinuari estuago lotuta dagoela dirudi, adibide guztietan ondorik beste bokal 

bat edo bokal multzoa baitu 785 . Besteak beste lekuko hauek darabilte: nme2 786 , nae, rae, rmz, kaz1 

(bakoitzari adibide bat baino gehiago jaso zaionez, aldaera arruntzat hartu behar da). Emaitza inoiz bokal 

luzatua ere bada hurrengo berba tinbre berekoa bada; rae-ren adibide bat dakargu: 

rae º... asúfri-im-bier ... 

• -ja/-je. Badirudi errealizazio hau kontuan hartzekoa dela adibide frankotan jaso baitugu. 

Besteak beste errealizazio hau honakooi jaso diegu: -ja diptongoa ñaz2-ri, kmz-ri, kaz1-i, kaz2-ri, rmz5-i, 

kmz3-ri, ñmz-ri eta kmz6-ri (azken hiru hauei pluraleko adibideetan); -je diptongoa rae-ri eta naz-ri (baina 

biei pluraleko adibideetan). 

c) -i + a > -ixa (> /-ixe) 

• -ixa aldaera da sarrien aurkitu duguna, lekuko gehienengan (forma hau da gainera lekudenborazko 


• -ixe aldaera lekuko batzuengan aurkitu dugu bakarrik: nme2 787 , nae, rae, rmz (lekuko honi 

ergatibo kasu markaz nahiz nominatibo pluralez jaso dizkiogu horrelako errealizazioak), naz (lekuko honi 

ergatibo kasu markaz, pluralez jaso diogu aldaera hori), nmz, ñaz1 (lekuko honi adibideak inesibo kasuan 

jaso dizkiogu), kmz 788 . Glide sabaikaria duten beheranzko diptongoentzat -i bokalaren eredua jarri 

dugunez mugagabearen atalean, -ai amaieradun hitz bat ere aldaera honekin aurkitu dugula aipatu behar, 

bi lekukorengan: ñaz1 eta kaz1 (adibideak mugatu pluralean jaso ditugu), baita -oi amaieradun baten ere, 

ñaz2-ri kasu inesiboan jasoa (“goixen”). 

Ikus raz-k egiten duen forma berrien inguruko iruzkina: raz “º”txikía” oiñ · guré umíak esáten 

dábe: “txikíxa da”; guk · “txikixa da””. Forma “zaharra” berriz, eibartar jatorriko andrazko batek damaigu 

elkarrizketa baten barrena: 

-monja º[euskara] el d’Eibar... 

-raz4 º”txikíxa” ta ... 

(...) 

-raz4 ºen Eibar (?)... mutxo “xi-xa”: ba, “txikíxa,-aundíxaa...” i · llama l’atención, · sí es un modo 

especial... 

783 

Inesibo forma mugatuan aurkitu dugu errealizazio bat, ikus espektrograman: raz1 4A340; hiru bokaletako elkarketadun berban 

ere bai, ikus espektrograman: raz1 54A69. 

784 

Inesibo forma mugatuan jaso diogu adibide bat. 

785 

Zalantza izan dugu transkribatzerakoan ondoko hitza e- bokalaz hasten denean: nola interpretatu?, -i e- ala -ie-? Adibide batzuk 

jarriko ditugu: nme2 “sure semi etorri da” --naz “sure semíe torri da”. Baliteke idazterakoan hutsunerik ez lagatzea aukera zuzenena 

izatea, baina irakurtzeko zailtasuna izango luke: “suresemietorrida”. 

786 

Ikus espektrograman: nme2 24B166 (berba biek balio dute aldaera hori erakusteko: bata nominatibo singularrean eta bestea 

inesiboan). 

787 

Errealizazio batzuk ikusteko begira espektrograma hauek: nme2 1A137. 

788 

Ikus kmz-ren espektrograma hauek: kmz 66A155, kmz 67A156, kmz 68A1. 

143

144 

d) -o, -u + a > -ua ( > /-ue /-u) 

Lehenago azaldu dugu -o eta -u amaieradun berbak mugatzailea erantsitakoan berdin jokatzen 

dutela, bai singularrean bai pluralean. Horrexegatik, eta lekuko bakoitzaren alternantziadun berben 

errealizazioak banaka aztertzea lan astuna bezain alperrikakoa litzatekeelako, batera aurkeztuko ditugu 

amaiera bien emaitzak. 

• -ua aldaera da sarrien aurkitu duguna, lekuko gehienengan 789 (forma hau da gainera lekudenborazko 

kasuetan bizidunei aplikatzen zaiena). Ikus kmz1-ek nola dakusan: 

kmz1 º”téllatú·á” 

• -ue aldaera lekuko batzuengan aurkitu dugu bakarrik: nme2 (lekuko honi nominatibo 

singularrean ez ezik, ergatibo kasu markaz nahiz nominatibo pluralez jaso diogu), nae (hauxe da 

berarengandik jaso dugun aldaera nagusia, hainbat adibidetan), rae, rmz7, nmz, naz 790 . 

• -u aldaera ondoko soinuari estuago lotuta dagoela dirudi, jaso ditugun adibide gehienetan 

ondorik beste bokal bat edo bokal multzoa baitu. Besteak beste lekuko hauek darabilte: nme2, nme3, nae, 

rmz, rae, kaz2, ñmz. Hala ere, baditugu bestelako adibideak, ondorik kontsonantea dutela: 

kaz2 º... erretratu tara [sic] ta ... --nme2 berá-dirú báleroye ... //nme2 ºau bada... · au báda-aparatu 

geró! aparátue!: · ála! ... --nme3 º... berándako kastigú da, e? 

Beste errealizazio bat ere lortu dugu, amaiera-amaierako posizioan, baina lekukoak hitza 

erabiltzen ez duenez ezin dezakegu adierazgarritzat hartu: naz “goróldixu”. 

• -wa/-we goranzko diptongoz. Errealizazio hau sistematikoa da, adibide mordoa jaso baititugu. 

Besteak beste lekuko hauengandik jaso ditugu adibideak: a) -wa diptongoz kmz-ri 791 , raz1-i 792 , raz-ri, 

rmz2-ri, ñaz1-i, ñaz2-ri, ñmz-ri, kaz1-i, kaz2-ri, kaz3-ri, kmz6-ri, kmz3-ri, rmz5-i (pluraleko adibideak ere 

aintzat hartu ditugu lekukoak aipatzerakoan); b) -we diptongoa ere jaso dugu baina gutxiagotan (pluralean 

edo beste kasu batzuetan batez ere) 793 . 

e) Hitz amaierako bokal elkarketen (diptongoen 794 , hiatoen 795 eta hiru bokaletako elkarketen 796 ) 

jokaera ezagutzeko ikus 1.2.0. atalean egin diren azalpenak eta oharrak. 

Amaieran -au diptongoa duten hitzetan erreparatuko dugu: orokorrean -u amaiera duten berben 

antzera mugatzen eta deklinatzen dira (berdin da mugagabeko oinarrizko forma -au izan ala -ao izan), eta 

789 

Ikus espektrograman, adibiderako: raz1 27A256. 

790 

Ikus espektrograman: naz 1B084 (adibide honek ergatibo kasu marka du). 

791 

Ikus kmz-ren espektrograma hau: kmz 67A069. 

792 

Ikus adibiderako espektrograman: raz1 01B163. 

793 

Ikus nominatibo singularreko errealizazioa espektrograman: raz1 5A74. 

794 

Errealizazio batzuk ikusteko begira espektrograma hauek: kmz 67A267, naz 64A144a. 

795 

Errealizazio batzuk ikusteko begira espektrograma hauek: kmz 67A362. 

796 

Ikus hainbat silabatan banatutako bokal elkarketen emaitzak espektrogrametan: kmz 67B237, kmz 67B239, kmz 67B291; naz 

35A069; raz1 53A298, raz1 54A105, 54A106.

emaitza -aua/-aue/-au 797 aldaerak dira. Lehenengo aldaera biak erraz aurki daitezke gure lekukoen 

ahotan, lehenengoa batik bat; baina azkena ere bai, ingurunearen eraginez ziurrenik: 

kaz2 º... mantekau artzera... 798 

“Gau/gaba/gabe”-ren kasua aipatuko dugu bereziki. Hiru forma jaso dizkiegu lekukoei mugatu 

singularrean: “gaua /gaba /gabia”, alternantzia lekuko bakoitzarengan ere nagusi dela. 

Beraz, laburbilduz, kontsonante txistukari sabaikaria tartekatzen ez den kasuetan, hitzaren 

amaiera bokal soilekoa bada emaitza nagusia hiatoa-diptongoa da; hiatoz zein diptongoz amaitutako 

berbetan, hiru bokaletako elkarketa; eta hiru bokalez amaitzen diren berbetan, lau bokaletako elkarketa. 

f) Kontsonantea + -a. 

Joera arrunta mugatzailea zuzenean kontsonanteari txertatzea da; beste aldaera bat badu, 

amaierako -a mugatzailea itxita -e eginda, aurreko bokalaren eraginez, noski. Ezaugarri hori lekuko 

batzuena da bakarrik: nae, rmz, nme2. J.A. URIARTE-k honako orokortasuna antzeman zuen Fruiz-en: 

“Azkenaurreko bokala A, E edo O denean, A bukaera dugu beti, baina kontsonante aurreko bokala I edo 

U baldin bada, E izango dugu azkenean” (1995, 354). nae-ren adibidean (“mutille”) horixe gertatzen da, 

baina ez da beste lekukoengan horrelakorik sistematikoki gertatzen: rmz-k txandaka darabiltza “egurre” 

eta “egurra”, eta nme2-k “aitza, politta /utze, krise, politte, igoñe” darabiltza (inoiz, bada, ez -i- eta ez -uez 

diren bokalen atzetik). Gerta daiteke mugatzailea ondoko soinuekin bat egin eta soilduta agertzea 799 . 

1.2.1.1.2.2. Gertakari bitxiak 

•Izen batzuek ez dute plurala onartzen, adibidez: “asti”. 

• -a itsatsidun hitzak. Batzuetan mugatuan izen berezi legez funtzionatzen duten hitzak, 

mugagabean berdin (“ama/amia”-ren kasua adibidez: ikus arestian eginiko azalpena). 

• -i amaierako hitz bitxia: “pitxia”. 

Bokal sabaikari soilaz amaitzen diren ia hitz guztiek kontsonante txistukari sabaikaria hartzen 

dute mugatzailearen aurretik, baina salbuespenik ez da falta. Guk aurkitu dugun bat aipatuko dugu, 

besterik den ezin uka dezakegun arren: “pitxia” berbaz dihardugu. Aipatu dugu 1.2.0. atalean ere hitz hau, 

lekuko batek -a itsatsidun legez darabilelako. Hemen beste arrazoi batengatik aipatu dugu, mugatzailea 

hartzerakoan ez beste lekukoek ez raz1-ek ez dutelako erroaren eta mugatzailearen arteko txistukari 

sabaikaria txertatzen, eta denek “pitxia” forma darabilte singularrean eta “pitxiak” pluralean (espero 

zitekeen “*pitxixa, *pitxixak”-en lekuan, “itxixa, itxixak” egingo litzatekeen moduan). 

1.2.1.1.3. Mugatu plurala 

Nominatibo mugatu plurala: eredurako 

-a: alabak 

797 Zein hiato-diptongotzu sortzen diren ere azterketagai uzten dugu. Gai horrek merezi du monografiaren baten lantzea gure iritziz. 

Oraingoz, espektrograma batzuk aurkeztuko ditugu zenbait erralizazio ezagutzeko: kmz 67B184, kmz 67B186, nme2 1A169, raz1 

53B390. 

798 Kasu horretan ere irtenbide salomonikoa osorik idaztea litzateke: “mantekauartzera”. 

799 Ikus espektrogrametan: kmz 53B209: “biarrein-” (

146 

-e: etxiak /etxiek /etxiεk /etxjak /etxjek /etxik 

-i: txikixak /txikixek 

-o: astuak /astuek /astwak /astwek /astuk 

-u: katuak /katuek /katwak /katwek /katuk 

-kontsonantea: egurrak /egurrek 

Beste ikerlari batzuek forma osoak berreraiki dituzte pluraleko formak azaltzeko (amaierako 

kontsonante leherkari ahostuna litzateke pluralgilea, eta hainbat gertakarik azalduko lituzkete deklinabide 

kasu guztietako formak), baina guk joera nagusietako emaitzak aurkeztuko ditugu. 

Orokorrean, mugagabean -a itsatsia duten berbetan izan ezik, osterantzekoetan singularreko 

formei -k ezaugarri plurala erantsita lortzen dira pluraleko formak, aldaerak ere berdintsuak izaki. 

Pluraleko formek berezko duten amaierako kontsonante leherkariak ingurunearen eraginez 

aldaketak jasan ditzake: 

•Amaiera-amaieran badago, ondorik etena edo isilunea badago, edo ondorik bokalez edo 

sekuentzia bokalikoz hasten den berba badu joera nagusia kontsonante leherkaria dagoen-dagoenean 

gordetzea 800 da (bokal artean hurbilkari 801 bihur daiteke). 

•Ondorik kontsonantea badu, batzuetan gorde egiten da lekukoa alfabetizatua delako eta -k 

horren konszientzia osoa duelako edo lekukoak indar-arreta berezia eskaintzen diolako esaten denari. 

Beste batzuetan ostera, gehienetan esango genuke, kontsonante leherkari hori galdu egiten da beste gabe, 

edo ondoko kontsonantea asimilatu ostean (ahostuna ahoskabe bihurtuta, adibidez). 

Plurala nola osatzen den hizkuntzalaritza herrikoiaren ikuspegiz 802 : 

-kmz ºel final de “-ak” · en basko, · eu- éuskeras “-ak” askéna, · sér da?: plurála 

-t plurala 

-kmz ºñññó! ooóri da!… 

-kmz1 ºda, orrék ólaxen daos órrek 

-kmz º”mutíll · ák”, “nés · kák” 

-kmz1 º”néskaak”! 

-kmz º”néskak eta mútillak” 

-kmz1 º”téllatú·á” 

-kmz º”téllatúak”! 

-kmz1 ºtéllatú·ák”. D(o)a [sic] bátzutan ba, · amén e sártzen dabe ba · létra bá-da úrrengo beste 

létra bat eta… 

• -a + ak > -ak, salbuespenik gabe (leherkariaren ondoko soinuak eragindako gorabeherak dira 

bakarrik aipagarri). 

•“Gau” hitzaren forma pluralak: “gauak/gabak”. Horren ondoan “lauak/laurak” bikotea ere 

jarriko dugu, aldaera bakoitzaren jatorria izenen estatus eta izaeratik datorren arren: “lauak” “lau” izenizenondoa 

nahiz “lau” zenbaki “mugatua” litzateke, eta “laurak” zenbaki zehatz plurala baina zentzu 

“mugagabeduna”. 

•Amaiera guztien aldaera hedatuenen ondoan (-iak, -uak, -ixak, -aixak, -eixak, -oixak, -aiak, - 

eiak, -oiak, -ak), besteak ere aurki ditzakegu (kasu batzuetan pluraleko forma hauen bitartez ezarri ditugu 

800 Bokal artean kontsonante leherkaririk gabe ere aurkitu dugu; ikus espektrogrametan: raz1 01B319. 

801 Ikus adibideak espektrogrametan: raz1 51A148.

singularrekoak): “bidiek, umiek”; “burdixek, garixek, orrixek”; “selaixek”; “beixek”; “musikuek, tontuek, 

erregaluek”; “eskuek”; “batekuk” 803 ; “urrek, giltzek” 804 . 

1.2.1.2. Erabilera 

1.2.1.2.1. Erabilera arruntak 

Edozein gramatikatan aurki daiteke nominatiboak betetzen dituen funtzioen eta erabileren 

zerrenda: aditz iragangaitzetako (edo horrela funtzionatzen dutenen) subjektu, aditz iragankorretako (edo 

horrela funtzionatzen dutenen) objektu, atributu edo predikatu osagarri, kantitatea-salneurria-neurriapisua-denbora 

eta antzerakoak adierazteko, bokatibo funtzioa, definizioak egiteko, postposizio batzuen 

aurrekari. Eibarren ere funtzio horiek ditu nagusiki. 

Bokatiboari berari eskaini diogu atal berezia eta beraz irakurleari eskatzen diogu hara jo beza 

funtzio-erabilera horren inguruko argitasunak ezagutzeko. Aurrez aipatuko dugu forma mugagabean nahi 

mugatuan osa daitekeela. 

1.2.1.2.2. Zenbait erabileraren berri 

Ondoren gure iritziz “bitxiak”-edo diren egiturak eta adibideak aurkeztuko ditugu, bai 

mugagabean, bai mugatuan. “Bitxi”-tzat hartzen dugu batez ere erabilera mugagabea izatea mugatua ere 

izan daitekeenean, eta alderantziz. 

1.2.1.2.2.1.Mugagabean 805 

•Lanbidea, zeregina adierazteko. Batez ere “ibili, egon, juan, etorri, izan” erako aditzez eratutako 

egiturak; “abade karreran ibili, monja eon, andero juan” egiturako adibideak ugari dira; batzuetan aditzik 

ere ez du behar, adibidez: 

kmz ºnik ess: · lélengo delíneante, ·· úrtetan; ·· geró Méjikora ·· an jéfe morúan, ··· diretóre 

morúan! 

•Forma konposatuetan: “ganau-gobernua”, “ganau-jiria”, “soro-usaña”, “edurr-aixia” erako 

elkarketetan. 

•Subjektua. Adibidez: 

rmz ºandra- andráskuak es, bañaa gisonéskua-dának!: áitxa tá, kriau tá..., géro jornaléruak etá... 

•Objektu funtzioan: 

vAditz nominalizatuekin osatutako egituretan. “Arrain-saltzen 806 , bedarr-ebaten, 

perretxiku-batzen” erako egiturak 807 : egitura horrek aditz nominalizatua eskatzen du itxuraz, ez 

802 

Erreparatu nola zatitu duen -a itsatsidun berba kmz-k, eta nola kmz1-ek berba horri bokala luzatu egin dion (luzapen adierazkorra 

da, beste gabe). 

803 

Adibidea hauxe da: kaz2 º... eum-batekuk [sic] órrek!. 

804 

Ikus gainera espektrogrametan adibide gehiago: kmz 53B394. 

805 

Ikus gainera deklinabide kasu guztietan, leku-denborazkoetan batez ere. 

806 

Adibide hauetan gidoia idatzi dugu osagaien arteko harreman estua argiago ikusteko: partizipioaren kasuan “arrain saldu” erabil 

daiteke beste osagairen bat gehituz gero: “nahikoa arrain saldu” eta ez litzateke arraroa izango, baina guk osagai bien baterako 

erabilera aztertzen dihardugu. 

147

148 

baitu onartzen partizipio mugagabea (*arrain-saldu), baina bai partizipioaren erroa mugagabean 

nahiz deklinatuta: “ganau zain, ganau zaiñerako, patata jorria”. Aditz izena deklinatuta ere 

onartzen du egitura honek: “dantza eskatzera”. Jaso dugun beste adibide mota bat hauxe da 

“arrain saltzaile, bei zaintzaille, ganau gobernatzaille”. Horren ondoan forma mugatudun “arraña 

saltzen” erako adibideak ere jaso ditugu, azken finean esangura bat delako. 

vBestelako adibideetan. Ikus adibide batzuk (ez ditugu asko jaso): 

nme2 txal im-barrixan ee esní eran dot 

raz º... gaur, · purÉ séñek estau jan? Umíak seáitxik estau jan purÉ? Geró béitxu! ... 

Dena dela, badirudi ume-hizkeraren ezaugarrietariko bat dela 808 . “Jai euki” egitura ere hemen 

kokatuko genuke. 

•Atributu-predikatu funtzioan. Adibideak dira adierazgarrenak (eta oso ugari jaso ditugu), “egin, 

ipini, izan, egon, ibili, juan, sartu, jausi” eta hainbat aditzez osatutako esaldietan, esaterako: 

nme2 º... éss! onakó bat alturíaa..., · onakúa sabál, ·· onakó bat alturía, da 

onakó ba-lusé; bueno!, txaflanákiñ! --naz ee, barau nao-onddiok ... --rmz º... ni baño urté bete 

gastiao eo estaki-se san! 

•“Bihurtu, egin” esangurako egituretan. Adibidez: 

naz º... gantzá kóipe itten da tá... 

•Esapideetan, hitza errepikatzerakoan: 

vLehenengo izena forma mugatuan (nahiz singularrean nahiz pluralean) eta bigarrena 

mugagabean. Honelako bikoteak sortzen dira, esaterako: “jokua joku, tirua tiro; ipoñak ipoñ, 

kontuak kontu” eta abar. Adibide batzuk, erakusgarri: 

kmz ºbáái bá!; sártzaría sártzara! 

raz5 º... −“Eibar baákik!, ·· Eibarren · póbre-egon aberatza eón, Sanjuána-Sánjuan!” ... 

vIzenaz landa, beste osagai batzuk ere errepika daitezke, aditza adibidez, eta 

horrelakoetan egitura erlatiboak sortzen dira; ondorengoetan partizipioa errepikatzen da: “esanak 

esan, eiñak eiñ; eindakuak einda; pasau dana pasau, entzuten dosuna entzun”, eta abar. Adibidez: 

f.a. entzúten dosuna entzún suk es ein kásorik iñói 

vAurreko horren tankerakoa da perpauseko adizki jokatua errepikatzen deneko egitura, 

sintaxi egitura konplexuagoak sortzen diren arren: “entzuten dosuna entzuten dosula, daona 

daola” gisakoak. Adibidez: 

S.B. esaten dabena esaten dabela, su trankil eon 

vIzen bereziak ere horrelako egituretako osagai izan daitezke: 

807 

Tesi honen defentsa egunean P. Goenaga doktoreak egitura hauek hitz elkartutzat jo zituen. Tesigileak ez du hain garbi ikusten 

izen izaera hori. 

808 

Eibarko forma neutro arrunta, nagusi bati esanez gero, “su! segaitxik estosu jan puria?” izango litzateke; edo umeari berari nagusi 

bati moduan eginez gero hauxe esango litzateke: “ume! segaitxik estosu jan puria?”. Objektua adierazteko mugagabeak eta bigarren 

pertsonari zuzentzean (umeei hain zuzen) hirugarren pertsonako formak erabiltzea umeentzako hizkeraren ezaugarri bereziak dira.

149 

raz1 “Ermúa Eibártzat” º esss, es! Éibar ésta Ermúa!, és-es-es-es! 

Bai!, bátzu-pai!, batz- bái bá!, kámpotarra-pái!, bai! geurí be oixe pása-tze-aku kámpora 

juandakuam-baña és!: Éibar Éibar! 

Sistema horretatik kanpo legoke “dana dalakua” egitura ihartuagoa, esanguraz ere 

bestelako ñabardura baitu, formazko aldeak ez ezik. 

vLehenengo izena deklinaturik (instrumental kasuz, ablatibo kasuz) eta bigarrena 

mugagabean: “etxes etxe; etxerik etxe”. 

•Hitzen hurrenkera aldatutako sintagmetan. Esaterako: 

rmz ºdána! Urenakoo-ori mu- ee... sélai eméndikalioi be bai! 

•Instrumentalaren ordez. Esaterako: 

rmz ºee, an es!: áre-lúbarrixak ero bai bañá...; aau! etx- etxe bueltako-one-solúok!, erdíxak ee 

garí txa erdíxak árto! 

•Denbora adierazteko. Esaterako: 

rae ºjái-txa-aste... · euneo-euneo gau t’egún! 

•Kantitatea, salneurria adierazteko. Adibidez: 

kmz º... iru pérro san sínia! 

1.2.1.2.2.2. Mugatu singularrean 809 

Nominatiboaren erabilera eta funtzioetan aipatutakoez gain, mugatu singularrak badu 

berezitasunik: 

•Kolektiboak, multzoak, orokortasuna adierazteko, izen konkretuekin (gure iritziz atal honek 

ikerketa sakonagoa merezi du lexikoaren azterketaren laguntzaz). 

Aurkitu ditugun adibideak baserriko bizimodua azaltzeko dira mordoa; baina pertsonen inguruko 

azalpenetan ere bide honek balio du. Adibide batzuk ipiniko erakusgarri: 

raz1 ºbai-bai-bai... e, loria karu dao. · Loria beti da elegantia --rmz ºbai!, 

idixa ee, lotuta eotia ok ónena! ··· léngo moruan!, lem-biarra ta biarra ta biarra itxe-juen da idixa 

eote-suam-ba gógor!, góor!, e antxee jarritxa jéuasen araxe ta, · eun gustia lotuta!, eun gustia 

lotuta ta baa, eun gustian lotutakuan aaa... a jarritta daok: oñ e, · eun gustian kórtan lo! ... --raz 

º... da juntátze-giñan lagúnak eta dántzan éin da nóbixua baeuan-nóbixuakin da bestéla · 

“mesédes” eskátu ... mutíllak eskátze-ben “meséres”, da suri espaatzun gustátzen · ba “es” eseesátetzásun!, 

da-asarrétuta juate-sían ... baña s- sékula neskía esan juaten mutillen- ... mutílla 

etórri bia-san-neskíaána, · da suk espasendua-nai arékin · “meséres” esáte-san, da · “ess!”: ólan 

buelta ein da muturrak asárre ta... 

•Izen abstraktuekin, antzerakoa gertatzen da. Esaterako: 

naz ºobéto!: gaste asko dauen lékuen e beti dao umoría! --kmz ºdánok aka- akáu orí!: béstien 

lékuan · txarrá! 

•Izen abstraktu bihurtzeko, lanbide edo zeregina adieraziz. Adibidez: 

rmz2 º... gaur itxen ditxúe-pa segádorekim-bedárrak ebái txa idíak eta dának ·· ero garúak eta... 

ba · órtitxi-galdú dó-segía géixen-nerétako ... 

809 Ikus gainera deklinabide kasu guztietan, leku-denborazkoetan batez ere.

150 

Kasu horretan lekukoak ez du esan nahi jakineko “sega”-ren bat galdu denik, sega-lanak eta 

sega-jokoak orokorrean baino. 

•Mugatu pluralaren ordez/zentzuz (atal hau arestian aipatutako kolektibitate-multzo-oro 

zentzuaren barrena ere txerta genezakeen, baina adibide hauei haiei hartzen ez diegun ñabardura 

antzematen diegu). Esate baterako: 

kmz ºEibárren!?: e- erréka-aberátza san geró, e?; Eibárren, eskálluA, loiñíAA, kangréjuAA... 

áingirAAK, amórrañAAK... · aberátza saan! · au errékiau!, · joséuuss! 

•Definizioak osatzeko: bat definitu denak definitzerakoan. Esate baterako: 

f.a. ºee u, kristauak: andabídia da kristaua juateko bidia! //f.a. º”txaria”?: ba mendixan e pasau 

esindako lékua, árbolia-ta-árbolia-ta-árbolia, taa pásorik estauan lékua, oixe da txaria: o larra o 

asuna o árbolia o lo-ke-sea; an kristaua pasau esindako lékua, axé da txaría ... 

•Ez da beti “bat” zenbatzailea izenaren ondoan jartzen, mugatu singularra erabiltzen da 810 . Esate 

baterako: 

raz5 º... erriala kostatze-sam-bixigua!, kíloko bixigua... 

•Izen bereziak, toponimoak mugatzailez. Esaterako: 

ñaz1 ºbai bá!, óne-guk ee, Isasíxa ba, amén e, eskerrékaldekua esautzen dou!, baña ori 

eskumakaldiori... 

ñaz1 º... esáte-ben e, au Isasíxau be ba, gero índakua salá · esáte-ében: lén ésala Ibarren ... 

rae º... da geróó · mendíxak?!: o- Umáixo-ondúa, · Máldeii, Basobáltzaa 811 , Góikoetxe onduaa, 

Krábeliiñ, · buenóó! ... 

rmz ºberréun ardíki [sic] eró: emen guría ta Iñarría taa... emem-bueltan! páre bat illebete pásatzesitxuan 

árek! 

Azken adibide horretako toponimoa, mugagabean, “Iñarre” da, baserri izena. 

•Instrumentalaren ordez. Adibidez: 

rmz ºorí garua eote-san! Bueno! 

•Mugagabearen ordez. Esate baterako: 

rmz ºlem-béti gu-uretá orrá!, · éuardixan da gabian!: ero umia eo sarrá ero gastia!, Léstakua, 

Samartingua da gú, · amábixak ero amabi tx’erditan, · dának urétan!, · kantíña eo pitxárra ero... 

 

•Atributu edo osagarri legez (ez dugu erabilera arrunta jasoko, berezia baino). Adibideak: 

rmz ºtxikiXA ero etorri súan da, · billúrtu eró, beyan loitten eó... · a, goixan loitte-ban aék!: 

goixán estai-sein kuartotam-bañá, u- améntxe ústot... -rmz6 

“... Eta ostian neuk bakarrik urten neban pelotarixa ...” 

•Objektu legez (ez dugu erabilera arrunta jasoko, berezia baino). Adibidetzat: 

raz º... Edúrnek e Ásitaingoo · Bisénte-eba-nóbixÚA!, eséban-nóbixO-orí!- ... --kmz º... afaríxa e, 

ser- ser daon ikúsi, lélengo! 

•Aposizioko lehen osagaia. Esaterako: 

810 Ikus “bat” zenbatzaile zehaztuari eskainitako atalean ere. 

811 Toponimo hau berau rmz-ri jaso diogu ablatibo kasu markaz eta “Basobaltzetik” forma du, kontsonantez amaitutako moduan 

deklinatuta; tesigileak beti “Basobaltza” entzun du nominatibo forman, agian kasu horretan beti mugatzailea erantsita erabiltzen 

delako.

az ºAmén len guk eskendúan esáten “amáma”, e?, guk esáte-gendúan · “amándria”! ... ba 

oingoó- oingoó será da-”amáma” ... guu- nik- nik amá- betí amándriarí esáte-san “amándria 

Páula”! ... “amándria Páula”! 

•Esapideetan, hitza errepikatzerakoan: ikus adibideak mugagabearenean. 

1.2.1.2.2.3. Mugatu pluralean 812 

•Itxuraz zenbagaitzak diren izenak plural markaz. Izen zenbakarriekin singularra erabiltzeko 

joera handia ikusirik, harritzekoa da pluralaren erabilera zenbagaitzetan ere. Adibide batzuk ipiniko 

ditugu bakarrik: 

f.a. ºburuan ekartze-sitxuen esnía-kalera --naz txálak iru beiñ · esniak eraittue --raz1 º... 

ónaxeñoko urak, e? --raz ºbai! o- o- abárketa-galdúta ee lokátz artían! 

. Iñárre ta i- Arikítxa bitxártian · estakísu seláko lokátzak eóte-sían!, enééééé! -raz1 

ºbañaa... ta gausá-asko, e?, jóyak-etá, · sidárrak eta urríak-etá... ·· oin-nun dáos? ... 

•Izatez zenbakarriak diren hitzak, sarri singularrean erabiltzen direnak. Singular erabileraz 

aurkitu ditugun hitz asko pluralez ere aurkitu ditugu; esaterako: 

raz1 º... “umia negarrés da garixak bedarrés” entzun dosu sekuláá? --rmz ºgeró bedárronduak iñ!, 

da bedárronduak ee · segiakiñ ebate-sien!, dómeka góixetan da, sápatuetan da... ·· goixian e jáiki 

e-egun-séntixan da --ñaz3 “... Elgoibarrera oñez; hartu Elgoibarren ogixak “Goiko Errotan” da 

Arratera ...” 

•Izatez zenbakarriak diren hitzak, baina ez zentzu literalez, inguruko lanak adierazteko erabiltzen 

direnean (prestatu, erein, landu; eta uzta jaso eta gorde. Beheko adibidean uzta jaso-gordetzeko inguruko 

lanak adierazten ditu lekukoak). Adibidetzat: 

rae ºBEDÁRRONDUAK eta ee...: lénao bedárronduak eta gero gari-ebatia! Geróó... · e, e, garí 

ontzuek ee, galtzúek e · sertú! ·· astártu tee erréta ipiñi! e náborako preparau!; gero patati etá! ·· 

Aber!: gero árek amaitxutakuam-BÁBAK ETAA · SERÁK!, mendíra ide-bátera! ·· da geroóndorik... 

·· árek, árek IDIEKIN DA BATERA-ARTUAK ETA BÁBAK! ·· Geróó, an- ándik 

átzera ser san geixao?..., artuek eta babak...; geró, gari-bate- GARÍXEK... 

•Jaiak edo egun bereziak adierazteko. “Jaixak” hitz orokorra erabiltzen da, baina arrunki 

santuren baten izenari eransten zaio mugatzaile plurala; esaterako: 

raz1 º... orí a- órrek e goiko amérauno-kéndu eim-bia-día, Arrátia-dátos-da! --naz Samblásak, fébreruan dia 

•Definizioetan. Adibidez: 

raz º”gisénaa”... baái!, orixe da “grasa”!, gisenaa...: “koipía”, koipíai esátetzauu · grása ... 

“manteka”, koipía ... [okelak izaten duen gizen zuria] orí be giséna- giséna da. ... Gántza-diá [sic] 

ee · ya ótra ko- gántza daa ee gisén giséna, ollúak etaa · bildótzak eta eukitzen dabén e bare-sária 

morokua, gántzak. ... [pertsonek] Kláro!, igual-iguál!: kuando una persona se-érnia, · es ke se 

rompee... bare-sária-apúrtzen daná, gantzá daa... ·· axé jósten dabe átzeraa, érniauta, porke órrek 

e e sújetatzen dabe tripá gustía, (es)tákisu?, · da-á-apúrtzen báda, ba úrten eitxen dabe intestínuak 

eta ordúan da érnia. Ga- gn- gantzák órretxe-días 

•Atributu edo osagarri legez. Adibidez: 

812 Ikus gainera deklinabide kasu guztietan, leku-denborazkoetan batez ere. 

151

152 

raz º... Jabiérri eún batén é, euríxa in dau, · da u- ordúan gú nóbixúa-gíñan, da 

Eusébio be bai, d’eurí... udáko euri sáparrada bat ein dau! ... 

•Senitarte edo kolektibo bateko partaideak izendatzeko. Batez ere abizenei eransten zaie, baina 

“deretxak” ere jaso dugu politikako taldeak izendatzeko. Beste adibide bat, erakusgarri: 

kmz º... Áxe!, áxe san ba!, “Ondaméndikoo gibéla”. Da Ondaméndikúa-día-AnsólAK. ·· Justínaa, 

Ondaméndikúa, ··· arrebía, Txéná! ···· Txé famosúa! 

1.2.1.3. Ondorioak 

Alderdi formalari dagokionez, joera arruntena euskara orokorraren ereduak betetzea da, 

salbuespenak salbuespen. Badira berezitasunak ere, dena dela. Esate baterako, hitz amaieretan 

alternantziak gertatzen dira, bai bokalen artekoak bai bokal-kontsonante artekoak; hitz amaieretako 

neutralizazioak ere aipagarriak dira, bai mugagabean bai mugatzailea erantsitakoan ere; hitz batzuek 

deklinatzeko joera bereziak dituzte, eredu nagusien salbuespen legez. 

Mugatzaile singularra orokorrean -a da baina fonetikoki aldaera anitz ditu zein hitzi itsasten 

zaion, disimilazioak eta soilketak gertatzen baitira; amaiera bokalikodunei itsatsitakoan hauxe dugu: - 

i(x)a /-ua; -i(x)e /-ue; -i /-u. Txandaketa fonetiko horiek ez dira berrikuntzak, lekuko zaharrek ere 

badarabiltenez. Gainera, kaletarrek zein baserritarrek egiten dute -e mugatzaile legez (Aginagan oso 

hedatua dago joera hori 813 ), baita murrizketak ere, azken hauek gutxiagotan jaso ditugun arren. Amaiera 

kontsonantikoei itsatsitakoan, -a, -e edo kate mintzatuan erabateko soilketa da emaitza. 

Mugatzaile plurala eransterakoan funtsean singularreko formetan oinarritzen da, amaieran -k 

marka erantsirik; fonetika sintaktikoak eragin ditzake aldaera gehiago kontsonante horren inguruan. 

Erabileraren alderdiari dagokionez, Eibarko euskaran nominatiboa beste edozein aldakitan legez 

erabiltzen da, bai forma mugagabeek bai mugatuek erabilera eta esangura bitxiak dituzten arren. 

Aipagarria da mugagabearen erabilera aberatsa. Bestalde, mugatu singularra erabiltzeko joera handia 

izaki, “esniak, urak, diruak” forma pluralak erabiltzea ere deigarria da. 

1.2.2. PARTITIBOA ( -(r)ik(an)) 


Mugagabeari eransten zaio beti 814 . 

Hasieratik azalduko dugu -(r)ikan aldaeraren erabilera; askoz ere gutxiago erabiltzen da -(r)ik 

soila baino. Aldaera hori noizbait darabiltenen artean lekuko hauek ditugu: kmz, ñmz, kmz1, kmz3, S.B., 

kmz5; denek darabilte -(r)ik forma soila ere, horrenbestez, -andun aldaera ez da kasu marka nagusia, 

813 Grabaketetan islatutakoaz gain, eguneroko jarduna zuzenean entzunda baieztapen hori erabat indartzen da; disimilatzaileenak ez 

ezik, murriztaileenak ere badira Aginagakoak. Beraz, hauen jarduna ondoan duten Barinaga auzoko hizkeraren antza handia du, 

erabat berdina ez bada ere, noski. 

814 Ikus 1.2.0. atalean zein mugagabe forma diren nagusi Eibarko hitz batzuen oinarrian. Kasu markaren amaierako kontsonante 

leherkariari dagokionean, ikus nominatiboko mugatzaile pluralari egin diogun iruzkina, zein soinu inguru duen kate mintzatuan, 

halako aldaera. Bestalde, ikus errealizazioen adibideak espektrogrametan: leherkariz, kmz 69A176; hurbilkariz, nme2 1A357, nme2 

5B162. Kontsonantea galduriko adibiderik ez dugu espektrogrametan aztertu baina bai transkripzioetan jaso: nme2 “peskári-bábill 

or?” [“

igarren mailakoa baino. Adierazgarriak dira lekukoen iritzi batzuk, izan ere -an gehigarri horretaz 

honelakoak jaso izan ditugu: f.a. “º”kan, kan…”, “kan” no significa nada!, diruikan, bai esan leike, baña, 

“estakasu dirurik ala?””; hala ere, f.a. lekukoak beste honetan bai darabil: “ondiokan”, jardun askean. 

Beste lekuko batek: kgg “º”-kan” orí estot séku- es iñún erabíltzen, úste-dot: “onddiokan”, baña estákibardíña 

dan”. 

Perpaus konpletiboetako adizkiek ere har dezakete -(e)nik formaz amaitutakoan (amaierako -ik 

partitibotzat har daiteke): adibide bakarra jaso diogu kmz1-i: 

kmz1 º... oiñ, ni enaok esaten dana-diasénikan, e? ... 

Badirudi -an gehigarri hori amaiera -(i)k egiten duten atzizkiek eta egiturek onartzen dutela; 

besteak beste ablatiboan, motibatiboan, aditzondo batzuetan, adizki batzuetan 815 . 

Partitiboa: eredurako 

Amaiera bokaliko gehienak: alabarik / alabaik; etxerik /etxeik; astorik /astoik; katurik /katuik 

Amaieran bokal zein glide sabaikaria dutenak: txikirik /txikiik /txikik; txoririk /txoriik /txorik; gastairik 

/gastaik 

Amaiera kontsonantikoak: egurrik 

1.2.2.1.1. Amaiera bokalikoei erantsita 

a) Amaieran bokal sabaikaria ez duten berbetan alternantzia handia dago kasu markako 

kontsonante dardarkaria jarri ala ez. Hurbilketa gisa badirudi kaletarrek gehiagotan gordetzen dutela 

kontsonantea baserritarrek baino, baina denetarik aurki dezakegu lekukoen adibideetan. Adibidez, kmz 

kontsonante gordetzailea da gehienetan baina tarteko kontsonante gabeko adibide 816 bakan batzuk ere jaso 

dizkiogu; kmz1-i eta kgg-ri adibide guztiak dardarkaridunak jaso dizkiegu; raz-k ere kontsonantea 

ahoskatzeko joera du gehienetan baina kasu marka bokalikodun adibide bakan batzuk jaso dizkiogu; 

berdin gertatzen da raz1-en erantzunekin. Kontsonante gabe ahoskatzeko joera handiena dutenak nme2 

eta naz lekukoak dira, kontsonantedun kasu marka ere noizbait badarabilten arren. Beste lekuko gehienek 

txandaka darabiltzate aldaera bata nahiz bestea, baina dardarkaridun aldaera nagusi da. nme4-k ostera, 

kontsonante dardarkari gabeko aldaera darabil bakarrik (edo guk behintzat horrelako adibideak jaso 

dizkiogu). Kontsonante dardarkaririk gabeko aldaera darabiltenek hitzaren amaierako silaban bokal 

elkarketa egiten dute, beraz: batzuetan hiato gisa, bestetan beheranzko diptongo gisa 817 . Dena den, gure 

lekukoek eurek ere ez dute oso garbi Eibarko partitiboaren aldaerak nolakoak diren, edo agian “garbiegi” 

dakusate; gure lekuko baten iritzia ekarriko dugu hona, zein oker den erakusteko: 

S.B. ºEmén “etxéik” eta ala esate… órrek e, e baseuan Eibarren e “**” bat, **, e?: ba ibiltze-san 

e ólan e, euskal jáixetan da, présentatzen da olako séretan, da bueno!, éibartarra san, baña jator 

plánian áste-sánian ba, áretxek eitxe-sitxuan olákuak: “etxérik” eta esan biar[rian], “etxéik” eta, 

alako piskat bertzolárien e, e, gipuskoarren e olan kontrasiñuekin da eitxen sitxuan; da bueno!, 

párre eitxen genduan guk e!, arék eitxe-sitxuen plántekin da, bueno!… “Etxéik” es, “etxérik” 

815 

Partitibokoak ez diren adibide gehienak ablatiboaren atalean bildu ditugu. 

816 

Ikus espektrogrametan: dardarkaridun adibidea, kmz 69A176, dardarkari gabea: kmz 49B387. 

817 

Gai hau ere zehatzago ikertu beharko litzateke lan fonetikoago baten. Diptongo errealizazioaren adibidetzat ikus espektrograman: 

nme2 1A357. 

153

154 

b) Bokal sabaikariaz amaitzen diren berbetan espero genuen gertakari anitz bilatzea, kasu 

markako bokala ere tinbre berekoa izanik eta dardarkaria ahoskatu ezean murrizketak, luzapenak eta abar 

gerta baitaitezke. Aurkitu ditugun aldaerak hauek dira: -irik/-iik/-ik. Kontsonantea tartekatu ala ez, 

lekukoen idiolektoen araberakoa da batez ere: beste bokal amaieradun berbetan kontsonantea orokorrean 

gordetzen dutenek oraingoetan ere bai (“mendirik, aundirik”), eta bestera, gordetzen ez dutenek 

oraingoetan ere ez nagusiki. Hala ere, naz lekukoak gehienetan -irik aldaera darabil beste bokalekin 

dardarkaria ez ahoskatzeko joera handia izan arren. Kontsonantea ahoskatzen ez dutenek gehien 

darabilten aldaera -ik da 818 (“mendik, txikik, idik”), rmz-k, nme2-k, naz-k eta ñaz2-k batez ere 

(dardarkaridun formak ere jaso dizkiegu); beste aldaera, gutxiagotan aurkitu duguna, -iik da: rmz-ri, ñaz2ri 

eta kmz3-ri jasotakoak, “barriik, idiik” gisakoak. 

Aldaerak ugaritu egiten dira deklinatu beharreko hitza -ri silabaz amaituz gero, bai lexiko soilean 

bai eratorrietan (“-lari” atzizkiz, adibidez). Forma osoenetik murritzenera, -ririk, -riik, -rik alegia, jaso 

ditugu. “Txoririk, peskaririk; aiskolaririk” modukoak erabiltzen dituzte kmz-k (behin -rik aldaera ere 

badarabil), kgg-k, raz1-ek, ñmz-k. “Txorik, arari(k), eurik; aiskolarik 819 “ gisakoak nme2-k, naz-ek 

(honelakoetan ez du beti dardarkaria gordetzen -i bokalez amaitutako beste berbetan egiten duen moduan, 

noizbait baino), rmz-k. Tarteko aldaera, -riik, da gutxien erabilia: kmz3-k darabil (“bersolariik”). 

c) Glide sabaikariz amaitutakoekin bokal sabaikariz amaitutakoen antzera jokatzen dute: 

• -ai amaieradunak. Jaso ditugun adibide guztiek kontsonantedun -a(i)rik aldaera dute, nme2-ren 

erantzunek barne. Barruko glide sabaikaria parentesi artean ipini dugu nme2-k eta naz-k diptongoa 

soilduta ahoskatu dutelako “gastai”-ri dagozkien adibideetan. 

• -ei amaieradunak: kmz3-ri “sardandeik” jaso diogu. Denek hiato gisa ahoskatu dute, baina 

“bei” hitzaren partitiboa ere batu ditugun adibideetan kontsonante dardarkaria ageri da. 

• -oi amaieradunak. Jaso ditugun adibide guztiek kontsonantedun -o(i)rik aldaera dute, nme2-ren 

eta naz-ren erantzunek barne. Barruko glide sabaikaria parentesi artean ipini dugu naz-k diptongoa 

soilduta ahoskatu duelako “jaboi”-ri dagokion adibidean, “jaborik” alegia. 

• -au/-ao amaieradunak. Jaso ditugun adibide guztiek kontsonantedun -aurik/-aorik aldaera dute, 

nme2-ren, naz-ren eta rmz-ren erantzunek barne. Ez dugu jaso “gau” hitzaren deklinabidea. 

1.2.2.1.2. Amaiera kontsonantikoei erantsita 

Kontsonanteek -ik kasu marka hartzen dute zuzenean, adibidez “estulik, mutillik, burpillik, 

erresik, gatxik, lorrotzik, biarrik, urik, serik, isenik, useñik”. 

“Mutik, muti-pes” berbak merezi du iruzkina: gaztelaniaz “ni mú” da, baina euskaraz 

esaterakoan lekuko guztiek aho batez “muti(k)” forma darabilte. Ez dakigu zein forma duen oinarrian; 

edonola ere, forma ihartua da Eibarren, ez du beste erabilerarik onartzen. 

818 

Forma hauek ergatibokoekin neutralizatu egiten dira, sinkretismoa gertatzen baita: ingurunearen laguntzaz ez da zaila formak 

bereiztea. 

819 

“Tabernari” berba deklinatzerakoan emaitza bitxia aurkitu dugu hiru lekukorengan: “tabernarik”. “Tabernari”/”taberna”-ren 

deklinabidea partitiboan neutralizatu egiten da, sinkretismoz. Agian “tabernaririk > tabernarik” egiten dutenek “tabernaik” esango 

lukete ”taberna”-ren kasuan, eta hortxe legoke balizko nahasketaren argibidea...

1.2.2.1.3. Aditzarekiko komunztadura 

Euskaltzaindiaren esanak bete egiten dira eibartarren ahotan, singularrez egiten baita. Adibidez: 

rmz ºÍreikoik eta sékulaa... esan etorriko Maltzá! 


Edozein gramatikatan aurki daitezke partitiboaren erabileraren inguruko azalpenak, noiz bai, 

noiz ez, eta abar 820 . Euskaltzaindiaren gramatika eta argitaratzen joan diren erabakiak begiratu ditugu, 

beste monografien ondoan. Besteak beste, hau aurki dezakegu Euskal Gramatika Laburra ... 

(EUSKALTZAINDIA, 1993, 189) liburuan: “Partitiboa kasu autonomotzat hartu izan den arren sarritan 

gramatiketan, absolutiboaren baliokidea da guztiz eta absolutiboak duen distribuzioa du, neurri handi 

batean bederen (...) komunztadura singularra balitz bezala egin behar du”. Beraz, noiz eta nola erabiltzen 

da partitiboa Eibarren? 821 . 

1.2.2.2.1. Ezezko perpausetan 

•Aditza osorik dela, euskaraz erabilera arruntenetarikoa. Adibidez: 

-anaz “jolasten”! 

-naz ºjolásten -baña “joláste”ik ésta baña Eibárren!, emem-beste... Eibarkua dou guk eta..., a, 

bai... 

•Aditza isilduta ere bai; horrelakoetan zein den suposatu egin behar da. Adibidez: 

rmz ºeméndi-Maltzáa goisela paéta ortxe dao! Barrundiko se- selaixan aspixan!, pae- paeta!: 

ormia ei-eindda!, áá-ántxe! eitxe-sam-pélotioi!, bésteik e... //rmz ºgam- gamiñua [sic] beyán daa · 

paéta!, ántxe!: ostiam-pelotaik e... ·· nóixi-beñian kotxe bat etortze-súan, da... ... 

1.2.2.2.2. Galderetan: 

a) Bai ala ez tankerako galderak: 

•Zuzenekoak; adibidez: 

nme2 beiñ-o-beiñ ikusi dosu olakoik?, seos’olakoik? 

•Zehar galderetan ere bai, esaterako: 

raz1 º... arek esan dau gast- gasteri-daon da nik esaetzat −“gastérik ess” ... --raz5 ºba, Nárru 

bajatze-san Maltzára!, d’Arráterako kartárik ero... et’euan..., da, posádam-béti eoten da ogi 

pusketia ta, txarri-játekora-arek... --kmz ºta oin dirúrik dakáten ikúsi! 

•Aditza guztiz isilduta: 

kaz3 ºe, ta, an tabernarik?: Bareténekua bérao... 

820 Ikus adibidez nola aurkezten dituen R.P.G. DE RIJK-ek -(r)ik-en erabilera eremu nagusi bi, nahiz eta biei “partitive” izena ipini; 

bata kasu marka moduan, eta bestea determinatzaile moduan, nominatiboaren “pare” edo (1996, 145-158). Partitiboa determinatzaile 

erabileran orokorrean euskarazko “ezer” eta “inor” erabil daitezkeen lekuan azaltzen dela dio. Hipotesi hau frogatzen ahalegina 

egiten baitu: “that the partitive determinater has evolved out of the partitive case by deletion of the indefinite absolutives ezer and 

inor, and may even argue for a synchronic derivation along that line” (aip. lib., 157). Nolanahi ere, erabilera eremu guztien jatorrian 

bere iritziz ablatibo kasu marka dago. 

821 Ez dugu nominatibo kasuz eratutako adibiderik jarriko erkatzeko eta kontrastatzeko, jakina baita dena delako erreferentea 

ezaguna denean arrunki nominatiboa erabiltzen dela. 

155

156 

-kgg ºási, es? ··· Éstin barrí badósu? 

-kag ºe? 

-kgg ºÉstin barrírik? 

b) Zati galderetan ere erabiltzen da. Gure ustez ez du zertan erretorikoa izan derrigorrez 822 : 

ñmz1 “... baietza emon netsen. Eta, bidian doiazela, programia egitteko, batak bestieri esan 

zetsen: “Hi, baietz esan jeskuk. Eta, oin, zelan ez jakixagu izenik eta apellidorik honenik?” ...” 

c) Sakoneko ezeztapena proposatzen duten galderak: 

•Aditzez: 

kgg nois ikúsi dosu e bustán bako e astórik? 

•Aditza isilduta: 

raz1 ºbai, go- gosóri-bakúa-gáñerá?! 

1.2.2.2.3. Moduzko esaldietan 

Hemengo adibideak agian baldintzazkoen ondoan ere jar daitezke: 

kgg jakín barik esín da berbárik ein –naz jakim-barik ési-leike berbaik eiñ 

1.2.2.2.4. Baldintzazko esaldietan 

Galdekizunez ez dugu horrelako adibiderik lortu, nme2-k “ogirik [nai badosu]” forma ontzat jo 

arren. J.A. URIARTE-k dakartzan adibideei ohar batzuk egin beharrean ikusi dugu gure burua, bere 

tesiko adibideetan bata “orrenbeste edango espasenke, esintze lodittuko” (1995, 360) da eta hor partitiboa 

erabil daitekeen arren, ez da inon ageri (“orrenbesterik” izango litzateke kasu markaduna); beste adibidea 

“au dxakiñik, enintzoan etorriko” 823 da: kasu horretan, -ik atzizkia aditzari lotuta doa, eta ez izen 

sintagmaren barneko ezein osagairi. Eibarren adibide horiek galdekizunean txertatu ditugu baina ez dugu 

partitibo egiturarik lortu. 

Solasaldi askearen barrena bai aurkitu ditugu, ostera, adibide batzuk, esaterako: 

raz1 º... oingo egunetan e gurían e, asto- astolárrosa-p’ekarri sitxúan orrék! ... daa lándarai-badao 

ekarri txa ortxe sartu bitxut!, ortxé! ... --kmz7 “... Eta illuntzietan, dirurik bagenkagun, pixkat 

edaten genduanian, kantau egitten genduan ...” 

1.2.2.2.5. Konparaketetan 824 

•Superlatiboetan, gehientasuna adierazterakoan. Beste bide batzuk ere zilegi dira baina partitibo 

bidez eratutako oso zabaldua dago mota guztietako lekukoengan; gainera, partitiboa erabilita ere egitura 

bat baino gehiago eratzen dira. Adibide batzuek lagunduko digute argiago ikusten: 

kmz au da · janáririk ónena –nme2 auxe da jatekoik onéna –naz auxe da játekoik ónena 

/raz1 auxé da gausÁRIK ETA éderRÉNA 

822 

Ikus EUSKALTZAINDIA (1993, 190). 

823 

Ibid. 

824 

Ikus adibide eta egitura gehiago izenondo-aditzondo-eta bestelakoen mailakatze atalean eta baita sintaxi saileko esaldi 

konparatiboen atalean ere.

•Formaz berdintasun zein gehiagotasun mailakoak diren arren, esanguraz superlatiboa adierazten 

dutenak. 

vFormaz berdintasunezkoak diruditenak batez ere “olako, sekula olako, ain” osagaiez 

eraturikoak dira; “olako neska ederrik”, “ain jateko onik” eta antzerakoak. Adibide batzuk ere 

jarriko ditugu: 

rmz ºmala-létxe bat!: milla... “óstixa” diar e-san espaitxuam-bat etxuam-b’arek · mutillak esan!: 

sékula-alako kristáurik etxuat ikusi ... -- rmz2 º... Ermúan Lomiñókuak, Lomiñóko anáyak eta 

óllarrik · oiñ es moúkuak, jó! ... 

vFormaz gehiagotasunezkoak direnek ere antzerako esangura dute; esate baterako: 

naz ºe- a- itxíttako lékuti-jun dia!: ará!, ganau txarríxaorik mundúen!, da, bedarra jan esindda...! 

•Berdintasuna adierazterakoan ere erabiltzen da partitiboa. Adibidez: 

raz1 ausokuak ensegida-arreglatzen dia ... ºbai, danían orí, etxéIK ÁÑA 825 ! ·· úmia-p’ensegidaasten 

dia! //raz1 º... béti-ipintxen dau berbía diferente-e? Eibárren etxéik aña diferénte! 

raz º... ta ní etxían!, séose pasau-akuelakúan!, amá batí déika...: -”suré morukó amárik!, dáneri s- 

...” ... 

•Gehiagotasuna adierazteko egituretan. Aurkitu ditugun adibide guztiak ezezko perpausetan 

txertatuta daudenez, ez dakigu partitiboa zergatik azaltzen den, ezezkotasunagatik, ala konparaketa 

zentzuagatik: 

kmz gú-báenka · seose obíaorik 

nme3 ºiguálaorik estáo ee...! 

raz5 º... −“étxaok · txárraorik! · mayoráskua básarrixan isatia báño!” ... 

kmz ºau báño biskórraorik estót esáutu iñóbe, játen 

1.2.2.2.6. ”Nola” galdekariarekin erlazionaturiko zenbait perpausetan 

Aditzondoak sortzeko atzizkitzat ere har daiteke, “(absolutiboak ere sintagma adberbialak 

sortzen dituen era berean), predikatuan aurkituko ditugunak” (EUSKALTZAINDIA, 1993, 191). 

Eibarren ez du edozein hitzek onartzen atzizki hori modua adierazteko (Fruizen “suririk” eta 

“altari(k)” adibideak aurkitzen ditugu adibidez 826 , baina Eibarren ez da horrelakorik esaten), baina zenbait 

oso hedaturik daude, “gazterik etorri/juan” adibidez: 

kgg gastérik etórri san gure etxéra –kmz gastérik etórri san guré-etxéra –raz1 súen etxéra gastérijuan 

san –nme2 gastéik etorri san gurerá –naz gure-etxera, · gastéik etorri san 

Beste adberbio batzuk ere hemen kokatzen dira: “sutik/sutiñik, gordiñik, ortotzik/ortosik, 

ankutzik, makalik, gaixorik, (narru-)gorri(ri)k, narrutzik, posik” eta abar. 

1.2.2.2.7. Ezeztapena esan nahi duten egituretan 

Batez ere “barik, bako, eza”-z osatutako egituretan azaltzen da. Batzuetan partitiboa ageri da: 

825 J.A. URIARTE-k “asko” eta “gitxi” adberbio legez aurkezten ditu baina adibidean “sarrik, gitxi egon da” zenbatzaile legez 

darabil (1995, 361, 23. oh.). Gainera, “a(d)ina” ere horien ondoan jartzeko ez du oztoporik ikusten, Fruizen erabili ez den egiten 

arren. Guk raz1-i “aña”-z osatuta jaso dizkiogun adibideak konparatibotzat hartu ditugu baina zenbatzailetzat ere har genitzake, eta 

horrela erabilera zahar batekin lotuta legoke (ikus M. AZKARATE, P. ALTUNA, 2001, 92-93). 

826 J.A. URIARTE (1995, 360). 

157

158 

f.a. ºJesukristo bisarri-bakua –nme2 Ásitxaiñen, · bisárri-bako Krísto dao –naz Asítxañan [sic] 

daó, · ee, Krísto bat e bi- bisárri-bakúa 

nme2 gatzí-bakó bat 

/raz1 Kurutzían, ba- e bisárri-bari-dao 

/kmz7 “... oiñ bakizu, oiñ biarrik eza. Orduan be egote ziran biarrik ezak, egun erdikuak esate 

akonak eta, eztakizú ...” 

Beste batzuetan ez: 

nme2 º... “miñ artu dau!”, ero · “á mindúta dao! · suk esandakuakiñ”: · entenitzen dosu? ... erída 

bako míña! 

nme2 bai, bai!, ardurebakua... ... txotxólua --naz séla ise-leike alakoo... ... alakoo ardúrabakua!? 

naz bustam-bak’astua suk noix ikusi dosu sékula? 

1.2.2.2.8. ”Asko” eta “gitxi” erako zenbatzaile-aditzondoekin egiten diren perpausetan 

Batez ere “gitxi”-ren ondoan aurkitu ditugu adibideak, nme2-ri eta rmz-ri jasoak gehienak; hona 

hemen batzuk: 

nme2 ºeske amém-béste gausé bat e..., · o-amén ee, -”íí” éitteik e, gítxi oittú da 

... 

rmz ºgúre aitxa-sanak e Léstako Inasiok esate-juan ·· berak sékula beste idiik · esebala ikusi!, 

aitti- áitxitxa-beti-idi gorríxak... Geró a laautzaniam-ba-aitxák e, · gallegua eró... bee... bestee... t- 

t-... es- béste kláse bat!: áetxek es beste dának!, e, gúre akorduam-be ·· gorrík emen gítxi eon 

dok!: Aárraspí etá, o kapritxósom-baték!, axé gustatze-akonak! 

raz lekukoari “erromerixaik (...) piskat” adibidea jaso diogu, baina baldintzazko perpaus baten 

txertatuta; ez dakigu partitiboa zerk azalduko lukeen, baldintzak ala zenbatzaileak. Adibidea hauxe da: 

raz ºKéixeta-Mendíxetan, · ántxe. Da-án erromérixáik ólann baéuan piskat átzaldian · baña ... 

 

1.2.2.2.9. Partitibo kasu markaz esanahi berezia hartzen duten berbak 

Beste deklinabide kasu guztietan ez bezalako esanahia hartzen duten hitzak partitiboan 

erabilitakoan. 

a) Berba edo adibide bat “sarata” da. Berez, “ruido” esan nahi du; “partitiboa eransten zaionean, 

“zerbaiten berri izan”, “zerbaiten entzutea izan” edo antzekoaren adierazle da” (J.A. URIARTE, 1995, 

361). 

•Ezezkoetan: 

Norbaitek eginiko galdera hau litzateke: 

-nme2 aurtém-basóyase kombídauta-alá? –naz aurtem-basoyas gombidau alá? --kmz aurtén e 

basoyasíe ímbitauta · kombidáu- kombidáu · báskarira? --raz1 imbítauak eongo día? 

Eta interesatzen zaigun erantzuna: 

-raz1 saratári-p’estáo tá!... –naz estao saratáik orduan, esaitxuee gombídau! 

•Galderetan. Elkarrizketa balego honela litzateke: 

-nme2 Errégiak ekárrikoskue seose urté ontán, e? --naz Errégiak ekárrikuskue seose 

-raz1 saratári-badáo alá?

Dena dela, ez da asko erabiltzen, lekuko gehienek ezagutu egiten duten arren (lekuko gazteenak, 

kgg-k, entzun ere egin gabe zeukan egitura hori guk zuzenean galdetu arte). “Zarata”-ren ordez “barri, 

notisia” eta bestelako osagaiak erabiltzen dira. 

b) Beste berba edo adibide bat “kolore” da: berez, “margoa” esan nahi du baina partitiboa 

eransten zaionean, “ur/urre emon”, hur emateko zailtasuna, ezintasuna edo antzekoaren adierazle da 

(gaztelaniaz “no haber color” esapidea erabiltzen da 827 ). Adibidez: 

rmz2 º... ta béste baté-pe, Eibárren, Pátxi!, · Pátxi Aspítarte Abóntza basárrikúa: á be gisón 

aundíxa, ikáragarrixa! d’inyartzúa! ... Ordúan Amásabalei anáyak -béste bat Amasabalei etxúalen 

aitxátu, Julián Laskuráiñ “Amásabalei”: probalári óóna súan Eibárren, óna!; d’anáya be bai 

berána! baa, inyartzúa Eusébio be, bña-á [sic] ésuam-probán da ibíltzem-baña... áre-bíxak 

úrteútzen; ·· daa, Eibárren ordúam-be jo-ta jó-ta tópera! Da, an da kolóre bárik 

irabási · bíxei! ... 

kaz3 º... biajante bat ibiltze-an ámen ee... · (?)Iturrixa Barselónatik estaki-beran asuntuetán!, da, 

aretxem-bitxartes jírau ebán ·· al- e será, blúsi-itxekó · télia, estaisú? · aretxem-bitxartes, e? 

bestela · kolorei-pes! ... 

1.2.2.2.10. Baiezko esapide adierazkorretan 828 : 

•Konparaketen ataltxoan azaldutakoa hemen ere jar dezakegu: “aundixaorik ikusi”, “sekula 

olakorik”, “sekula olako + izena-rik”. Gure lekuko batzuen errealizazio batzuk ipiniko ditugu erakusgarri: 

kmz áundixaorik ikúsi biou! --raz1 ikúsi biou aundíxaorik ónddiokan –nme2 aundíxaorik e... ·· 

ikúsi biou ónddió 

-rae ºMigelmáriii · seréko baintzét, Loixolakó, Maltzára jute-san!: nik e, erretratua ikusitxa 

daukat e... 

-rmz ºL-loixólako Mielmarí?!, bai eee... ·· gastíaori-be!, Sumendíxako Lourdes da bes- esendusen 

ikusi alá? juaten? Maltzá? 

kgg sékula olakórik! --kmz sékula olakórik! --raz1 sékula olakórik, andrá!, jesús! --naz sékula 

olakoik! --rmz3 ºjersixa jantzi bikou! ... sékula olakoik órraitxiok! 

naz sékula orraittiok olako gausáik, e?! --nme3 ºbaña-baña-akordatze-ako-órre-burutasiñuok!, 

sékula olako umeik, e!? 

nme2 e, akordátzia be olako gauséik! 

nme2 pentzátzia be olakoik! 

•Bestelako egituretan: “apenas + izena-rik + egon/ibili”; esaldi adierazkorrak, aditza isildu eta 

zalantza adierazten dutenak... 

kmz apénas jenté·ri-séuan –raz1 apénas euan jentérik –naz apénas euan jentéik 

nme2 ºór, benétakua-siénn, partídu beneta- polítiko benétakorik, Dolóres Ibárruri ero-or ee... atxó 

sár ba-bískaittarraa... o ser?, sosialistia- komunístia sán! 

rmz ºDoroteo tá..., · Doroteo ta neu!, amendi-juate-iñánik · mutíll! --kmz7 “... alémanak, ba, 

naixau izate eban, mediko, injiniero ero abogau eró. O sea, ee, maixo gitxi iriste-akón ... 

Beterinarixorik pe, léelengo estudixatzen asi zianak beterinarixúa, izan zian ámen, Aiñazpi 

827 Baina edonola ere, esangura ez da guztiz berdina. REAL ACADEMIA ESPAÑOLA-k “No admitir comparación algo con otra 

cosa que es mucho mejor” (2001, 401) esan gura duela dio. 

828 O. IBARRA-k baiezko perpaus enfatikoen barne jarri ditu “gazteik” partitiboaz osatutako hainbat adibide (1995, 378) eta horrela 

aurkitzeak piskat harritu egin gaitu. Tesigileak partitibo atzizkiz osatutako aditzondoen sailean kokatuko lituzke adibide horietariko 

zenbait bederen. 

159

160 

tabernerúa ta panaderua José, zerá, Arraguetákua ...” --kmz12 “... Nahi badogu alkartasuna billau, 

nahi badogu guk hori euskeriori aurrera etara eta hau herrixau -Euskal Herrixa, Euskadi- aurrera 

etara, alkartasuna da bakarrik biderik, ez dago besterik ...” 

ñaz2 º”Otaola-buru-erdikoik” e, guríen e... ·· “Trango-búru” bai! --ñaz1 ºóixe ba!, oixe... 

Bárrenenekua, da geró · txaléta i-ben... ··· béstei- bésterik é... 

1.2.2.2.11. Ezeztapenaren eta baieztapenaren kurutzaketaz 

Adibidez: 

rmz2 º... Eibárrem-ba básarritxar ·· deportístaRIK ESTAO gaur!: káletarra-DAOSÉNAK · 

depórtistAK ero ·· esáten doténa e depórte rurálekoIK ... 

1.2.2.2.12. Jakineko egitura duten esaldietan 

Agian hauek erlatibotzat hartu beharko genituzke 829 : 

•Izen sintagmari lotuta: 

raz1 ºbiarra gorá ta biarra berá!, jantzí a- jan ondó ta jantzí be bai baña, béste-espetakuluak ee, 

kásori-pes!, e- e- diáni-péss... Orí neu bákarrik isenda, e? --nme1 º”dani-p’estot entzun!, sanip’estot 

entzun!”, ori latiñeko “neke-esset audibimus” da... 

•Galdetzaile bidez eratuta: 

raz1 º lén! txorixa-jaten sitxuela, txorixa-jaten sitxuela ta penauta!: oiñ ... sóbre daobai! 

tta oiñ iño-játekua-diani-bés, allá ellos... · ní-pósi-jango nittuke bañá... --kmz º... nún · 

nabilléni-pés!: sorátu biestásu! ... 


Alderdi formalari dagokionez, gehien erabiltzen den aldaera -(r)ik da, -an gehigarriduna oso 

bakan erabiltzen baita. Bestalde, amaiera bokalikoa duten hitzetan txertatzen denean aldaera ugari sortzen 

dira kasu markaren inguruan, batez ere kontsonante dardarkariaren galeraz eta ondorioz gertatzen diren 

bokal elkarketen bilakaeraz: dardarkaria galtzeko joera baserrietan hedatuago dago kalean baino, 

denetarik jaso dugun arren. Diptongo amaieretan joera nagusia, ostera, kontsonante dardarkaria 

gordetzekoa da. Bestalde, bokal sabaikariz edo -ri silabaz amaitzen diren berbetan jazotzen dira aldaera 

gehien, dardarkariaren galerak tinbre bereko bokalen murrizketak eta luzapenak sortzen baititu; baita 

silaba osoen galera ere. 

Erabilera aldetik partitiboa aberatsa da, batetik nominatiboaren ia parekoa delako; eta bestetik, 

ezezko perpausetan ia erabat erabiltzen delako. Gainera, erabilera berezi asko ditu, hainbatetan zentzu 

adierazkorrez. 

1.2.3. ERGATIBOA ( -(e)k) 830 


829 Tesiaren defentsa egunean P. Goenaga doktoreak egitura hauek osagarritzat hartu beharko liratekeela esan zuen, ez erlatibotzat. 

Adizki jokatuz osatuta direnetik –orainaldiko eta iraganaldiko komunztadura gordetzen dute, baita pertsona eta numeroarena ere–, 

gure ustez erlatiboen ingurura ere hurreratzen dira, nahiz eta lexikalizazio bidean izan. 

830 Diakronia ikuspegiz aurkezten dute M. AZKARATE-k eta P. ALTUNA-k (2001, 87-88).

Ia esan beharrik ere ez dago Eibarko hizkeran ez dela ergatibo plurala eta nominatibo plurala 

bereizten kasu markaz behintzat. Beraz, paradigma osoa, nominatiboko formei −bai mugagabez bai 

mugatu singularrez− amaieran -k kasu marka erantsiz lortzen da; salbuespena, kontsonantez amaitzen 

diren forma mugagabeetan dago. 

Kasu markak berak jasan ditzake aldaketak ingurumenaren eraginez 831 . Dena dela, aurkitutako 

aldaerak zehatz aurkeztuko ditugu: 

1.2.3.1.1. Mugagabean 

Ergatibo mugagabea: eredurako 

-a: elixak, elixek 

-e: etxek /etxerek 

-i: txikik 

-o: astok 

-u: katuk 

-kontsonantea: egurrek 

•Erroari -re-k gehigarria duen aldaeraz (“kalerek”) galdetu dugu baina lekukoek ez dute hori 

onartzen izen “arruntetarako”. kgg-ri jaso diogu, hala ere, “-rek” forma (“errirek, gaurek, kerek”), kgg-ren 

aldaera nagusia, ia erabatekoa, -k den arren; eta f.a.-ri “negurek” (f.a.-ren aldaera nagusia ere, ia 

erabatekoa, -k den arren). Bestalde, kasu nolabait “berezietan” (“lau” zenbatzailearen eta bokalez 

amaitutako besteenen kasu), -rek aldaera oso erabilia da. 

• -a amaieradunetan “elixek” forma jaso diogu naz-ri, “elixak” aldaera nagusiaren ondoan. 

• -au amaieradunak: 

“Gau/gaba/gabe”-ren errealizazioak: “gauk” forma jaso diegu kmz-ri, kgg-ri eta nme2-ri; “gabak” 

berriz, naz-ri. 

“Lau” hitza ere aldakorra da izen-izenondo den ala zenbatzaile den: lehenengo kasuan “lauk” 

egiten du sistematikoki eta bigarrenean “lauk/laurek”. Zenbatzaile denean “lauk” egiten dute nme2-k eta 

naz-k eta “laurek” kmz-k eta kgg-k (azken honek “lauk” ere badarabil baina “laurek” gehiago); txandaka 

darabiltza raz1-ek, eta naz-k “laurek” forma ere onartzen du. 

•Amaiera kontsonantikoa duten berbek -e- loturazko bokala hartzen dute. Ondorioz, hitzaren 

amaiera zein den sabaikarizazioak gerta daitezke: “ospelek; mutillek”, “gisonek, fiñek”, “aritzek, aitzek; 

aitxek 832 “. 

Dardarkarien sailean ez dira, bada, neutralizazioak gertatzen. Jaso ditugun adibide guztiak 

amaierako dardarkari anitza duten hitzen errealizazioak dira (“sagarrek, txakurrek”), baina “ur” (“agua”) 

ergatibo mugagabean jarriko bagenu “urek” genuke eta “hur” (“avellana”) Eibarren “urrek” litzateke. 

Bestelako adibideak aurki ditzakegu “nor” eta “zer”-en deklinabidean, baina “nor”-en ergatiboa “nok” da 

sistematikoki, eta “zer”-en kasuan “serek, sek” aldaerak jaso ditugu. 

831 Ikus nominatiboko mugatzaile pluralari egin diogun iruzkina, zein soinu inguru duen kate mintzatuan, halako aldaera. Bestalde, 

ikus errealizazioak espektrogrametan: kasu markako kontsonantea leherkari legez, in naz1B084, raz1 2B95; kontsonante horren 

amaierako posizioan beste errealizazio batzuk, in kmz 67B176; kontsonante hurbilkari legez, in raz1 26A191; kontsonante 

leherkariak arrasto txikia duela, in kmz 36A310; kontsonante leherkaria guztiz galdua, in kmz 55B283. 

832 Ikus mugatu singularreko errealizazio afrikari sabaikaria espektrograman: raz1 2B206. 

161

162 

1.2.3.1.2. Mugatu singularrean 

• -a eta -e amaieradun berbetan batu ditugun aldaerak (bakoitzaren erabilera lekukoen arabera 

nominatiboaren antzerakoa da): -iak /-iek /-ik. Azken honen adibide batzuk jarriko ditugu: 

nme2 sopík irákin dau --nae º... baña a- andrik amar d’erdik aldin deittu-ben!, da torriko da! 

• -au amaieradunak. 

“Gau/gaba/gabe”-ren errealizazioak: “gauak” forma jaso diegu kmz-ri eta kgg-ri; “gabiak” raz1-i; 

eta “gabak” berriz, kgg-ri, nme2-ri, naz-ri. 

“Lau” hitza ere zenbatzaile-izen denean 833 denek egiten dute “lauak” raz1-ek izan ezik, “lauk” 

baitarabil. Hala ere, adibidean galdera egiten du eta baliteke zalantzazko forma izatea. 

1.2.3.1.3. Mugatu pluralean 

Aurreko ataletan legez, “gau” eta “lau” hitzek dute zer-esanik: 

“Gau/gaba/gabe”-ren errealizazioak: “gauak” forma jaso diegu kmz-ri eta kgg-ri; eta “gabak” 

nme2-ri eta naz-ri. 

“Lau” hitza ere zenbatzaile-izenordain mugatu plurala denean denek egiten dute “laurak” naz-k 

izan ezik, “laurek” baitarabil (aldaketa fonetikoz azalduko litzateke forma hori); zenbatzaile-izena denean 

berriz, “lauak” forma jaso dugu nagusi (naz-k hurbileko mugatzailez osatutako forma eskaini digu: 

“lauok”). 

1.2.3.1.4.Kasuen arteko sinkretismoa 

Fonetika sintaktikoa nominatiboko singularra eta plurala bereizteko erabil daiteke: 

•Nominatiboan: 

[“laguna” nominatibo singularrez] kgg ta neré lagúna be bai --kmz geró dátor Yon ... neré lagúna 

be- bé bai –raz1 -geró J- Juan dátor ... -neré lagúna be bái –nme2 gero dátor · Yon ... -ta nere 

laguna be bai –naz -gero dator Íon ... -da nere laguna be bai 

/[“lagunak”, nominatibo pluralez: mugatzailearen amaierako kontsonante leherkaria ondoko 

soinuarekin asimilatu egiten da] kmz neré lagúna-pé bai –raz1 neré lagúna-pé baai, tórri leikeess 

–nme2 eta nere lagúna-pe bai –naz da nere laguna-pe bai. 

Pluraleko forman leherkaria asimilatu gabeko adibideren bat ere jaso dugu: 

kgg ta neré lagúna(k)-be bai 

•Ergatiboan. Bereizketa deuseztu egiten da, bai ergatibo singularra/plurala bereizteko, bai 

ergatiboa/nominatibo plurala bereizteko ere: 

[“laguna, aitxitxa” ergatibo singularrez] kmz -Yoné-kótxe barríxa dáka ... -neré lagúna-pe bai – 

nme2 Yónek, kótxe barrixa dauká ... -á! neré lagúna-pe bai –naz -Juané-kótxe barri ba-dauká ... - 

833 I. LASPIUR-ek zenbatzaile zehaztuetan “Izenordaiñ funziñua” eta “izen funziñua” bereizten du. “Bat zein bi, hiru, lau..., 

izenordaiñ zeregiñaz gaiñera, izen hutsa be izan leike “bat zenbakixa” (...) Izen hutsa danian, edozein izenen moduan deklinatzen da 

(...)” (1999b, 99). Egiten duen bereizketa nagusiarekin bat gatoz baina ez funtzioak bereizterakoan, azken finean izenek eta 

izenordainek dituzten funtzioak bat direlako. Bereiztekotan, kategoriak-edo bereizi beharko lirateke: “lauak”-ren kasuan, izena 

litzateke (eta “laurak” plurala, izenordaina).

nere lagúna-pe baai.... --rmz ºáitxitxaa... · saárra-Pé, · oo... · botílla txikí 

bat are-betí: meriendetára ta botílla txikixa beteta ... 

Nominatibo pluralean gertatzen den bezala, joera nagusia amaierako kontsonante leherkaria 

ondoko soinuari asimilatzea da (edo galtzea, besterik gabe), nahiz eta ez den beti hori gertatzen: 

kgg neré lagúna(k) be bai --raz1 Juané-kótxe barrixa dáká ... -suré lagúna-bé [sic] bái! --rmz 

ºóntxe!, Bitório-Be se, láautza pastoretziai ttá! 

/[adibideak ergatibo pluralez: kasu marka erantsitakoan singularreko forma bera hartzen duenez, 

emaitza ere bat da, deklinatutako izenean ezin igar daiteke mugatzailea singularra ala plurala 

den, eta bereizteko beste bidetara jo behar, adizki laguntzailera, eta abar] raz1 suré lagúna-bé 

[sic] bái –nme2 á! da báitta nere lagúna-pe –naz da nere lagúna-pe bai! 

-kag º: bále!, baña bustánaa nárras daróye 

-kgg º-pe bái!… 

(...) 

-kag ºtxakur batzu-pe bái!, eta- eske… 

Asimilazioa gertatu ez arren ere, emaitzek nahasteko bidea dakarte: 

kgg neré lagúna(k) be bai –kmz neré lagúnak bé bai 


Erabilera arruntena objektua nominatibo kasuan eskatzen duten aditzekin 834 da 835 . Jarraian beste 

erabilera batzuk 836 aipatuko dira: 

1.2.3.2.1. Objekturik eskatzen ez duten aditzekin 

Aditz horiek objektu gabeko aditz “iragankor”-tzat ere har daitezke 837 . Hauek dira, besteak beste: 

“urten, irakin/irak ein, bardin izan, ardura izan, luak artu/lokartu/lo artu 838 “, eta abar. 

Zein aditz den, eta aditzean isla duten zenbat osagai dauden perpausean, adizki laguntzailea nornork 

edo nor-nori-nork motakoa da. 

•Subjektu bakarra denean, nor-nork adizkia eskatzen du gehienetan: “nik urten dot”, “urak irakin 

dau”. kgg da “urten” iragangaitz legez darabilen lekuko bakarra, “urten nais/jata” alegia. 

•Subjektu bakarra izan arren adizkia nor-nori-nork erakoa onartzen dute “berdin/ardura/igual 

izan” lokuzioek. Adibidez: 

834 Gu ez gara hemen sartuko aipatutako aditz horiek eta objektua nahitaez eskatzen ez dutenak aditz iragankorrak diren ala ez 

eztabaidatzen; horretarako askoz ere lan bereziagoak garatu behar dira eta ez dagokigu guri hemen aztertzea. Ikuspegi teorikoz 

(morfosintaktikoz eta tipologikoz, besteak beste) hainbat egile hurbildu zaizkio gai horri; ikus adibidez: J. ABAITUA (1994, 852- 

853); X. ARTIAGOITIA (1995, 39-40); A. ELORDUI (1996, 713-751); J. FRANCO eta A. LANDA (in I. TURREZ, A. AREJITA, 

C. ISASI, 1998, 89-106); I. LAKA (in HUALDE, J.I.; ORTIZ DE URBINA, J., 1993, 21-70); E. MEJÍAS (1991, 469-486); J. 

ORMAZABAL eta J. ROMERO (1998, 415-433); J. ORTIZ DE URBINA (1989; 1-66, 143-204); B. OYHARÇABAL (in J.A. 

LAKARRA; J. ORTIZ DE URBINA; 1992, 309-342); G. REBUSCHI (1984; 89-107, 199-215 217-221, 289-320, 351-399)-(1986, 7- 

56 –1997an berriz argitaratua–)-(1997; 1-29, 43-71, 73-99, 101-109); K. ROTAETXE (in I. TURREZ, A. AREJITA, C. ISASI, 

1998, 210); P. SALABURU (in L. VILLASANTE, 1992, 417-433). Aipamen horiek beste kasu “gramatikal”-etarako ere 

baliagarriak dira. Orokorrean, bat gatoz M. AZKARATE-k eta P. ALTUNA-k egiten duten “laburpenarekin”: “Dena den, 

ergatibotasun hau morfologiari bakarrik dagokio, sintaxiko jokabideari begiratuta ezin baita esan euskara hizkuntza ergatiboa denik” 

(2001, 88 5. oh.). 

835 Ikus ergatiboko taulako adibide gehienak. 

836 Ikus orokorrean aditzaren komunztaduraren atalean. Bereziak dira ergatiboaren erabilera “pragmatikoak, psikologikoak”, adizki 

iragangaitz arrunten subjektutzat. Ez dugu, baina, gai hori hemen jorratuko. 

837 Ikus aditz berezien atalean adibide eta egitura gehiago, baita komunztaduraren atalean batez ere. 

838 Aditz honek hainbat aldaera ditu. Ikus I. LASPIUR-en azalpen semantiko-kulturala ere (1999, 44-45). 

163

164 

kmz -sé nai dósu? -i- igual désta –raz1 -... sé nai dosúe? ... -... igual détza –nme2 -se nai dosu? ... 

-é! igual utza [sic] –naz -se nai dosú? ... -igual dustá 

Lokuzio horiek nor eta nor-nori erako adizkiak ere onartzen dituzte, guztiarekin ere 839 . 

•Esaldian “subjektu” bi daudenean ere nor-nori-nork adizkia hartzen dute goiko lokuzioek 

batzuetan (bestela nor-nori erakoa hartzen dute), bata ergatibo kasuan eta bestea datiboan. Adibidez: 

kmz o-o-orrék neri estésta-ardúra –nme2 nerí orrék ... estésta importa –naz óri [sic] estusta neri 

ardúra 

Ergatiboaren lekuan motibatiboa ere erabiltzen da: 

f.a. neri orreaitxik estesta ardura --raz1 neri estésta impórta orreáitxik //surí estétzu · e impórta · 

orreáitxik 

•Lokuzio berezia osatzen du “galdetzailea + adizkia-nor-nori-nork” egiturak, axola eza 

adierazteko; lekukoengan egitura ezaguna da, kgg-rengan izan ezik, guk zuzenean galdetu arte “entzun” 

ere ez baitzuen egin. Adibide batzuk: 

kmz nerí ser désta? --raz1 nerí ser désta bá? --nme2 nerí se-ésta bá? –naz neri ser dusta ba? 

1.2.3.2.2. Data adierazteko 

Ergatiboz osatutako egitura berezia erabiltzen da: “illak zemat (egun) euki”: 

raz1 ºba, ba Sanjuana-bátos, gáñian dakáus! (...) raz1 ºséma-da, illák séma-dakas gaur? · sáspi?, 

pééntzaisu ba! ... –nme2 illák séma-daukas gaur? //nme2 illá-séma-dakas gaur? --naz illá-gaur 

sémat e se-egun, sémat ee daukass,-se-eun dauka? 

1.2.3.2.3. Ergatiboa zergatia adierazteko: 

naz Máite, otzák dardarás dao 

1.2.3.2.4. Singularraren erabilera “bitxiak” 

•Izen bereziak mugatzailez, esaterako: 

kmz ºAisgorríxa[k] · alturá-aundixa-aka 

•Azalpenetan, batena azaldu denena azaltzeko; adibidez: 

naz ºbaai, laúnekiñ “í”, bai! ... anai-arrebekiñ “í” · jeneralak, · da “su” baa... personaa sérauekiñ 

ero estaki-pa s’ésangot..., eee... errespéto geixaoko naus-, bueno!, komparasiñuan gas- nausi 

batek “í”-ittutzan, está?, baña..., gu-betí ba emen “sú” geixao ero usau dou ta bueno!: laúnekiñ 

“í” bi-itten [sic] dot, e?, bañá...!, , etxien estot iñoi be itten : surí se ittutzue 

gurasuek? 


Forma aldetik, ergatibo formek nominatiboko formen traza handia dute, bai mugagabean bai 

singularrean -k kasu marka eranstea nahikoa baita ergatibo formok sortzeko. Esan beharrik ere ez dago 

ergatibo plurala eta nominatibo plurala erabat berdinak direla. Ergatiboaren ezaugarri bereziena, 

nominatiboarekin alderatuz, kontsonantez amaitutako berben deklinabide mugagabean dago, loturazko -e- 

839 Ikus zehatzago adibide gehiago komunztaduraren atalean.

okala txertatzen baita kasu markaren aurretik. -re- loturazko marka ere erabiltzen da noizik behin 

amaiera bokalikoa duten berbetan, baina oso bizitasun murritza du “lau” berban izan ezik. 

Erabilera aldetik, euskara osoan arrunta den erabilera da besteen gainetik, aditz iragankorrekin 

erabiltzea alegia. Baina sistematikoa da objekturik bako aditz batzuek ere ergatibo formak eskatzea 

(adizkiak ere aldatu egin daitezke zein aditz den eta esaldian nola datorren). Subjektu funtzioan ez eze, 

zergatia adierazteko ere erabiltzen da eta jakineko egituretan ere bai. 

1.2.4. DATIBOA ( -(e)(r)i) 840 

1.2.4.1. Forma 

Mugagabean eta mugatu singularrean kasu marka nominatiboko oinarriei txertatzen zaie; mugatu 

pluralean berriz, ergatibo kasuan ez bezala, mugatzaileak bestelako forma hartzen du, -e-(r)i eginez. 

Pluraleko -e- ezaugarri hau beste kasu marketan ere ageri da, nominatiboan, partitiboan, ergatiboan eta 

prolatiboan izan ezik. 

Kasu markako -r- dardarkari bakuna bokal artean geratzen denean batzuetan galdu egiten da, 

partitiboan gertatzen den moduan. Galera horren ondorioa, singularrean, hiatoak edo beherunzko 

diptongoak sortzea da amaieran bokal soila denean; hiato-diptongo amaieretan hiru bokaletako elkarketak 

sortzen dira, eta hiru bokaletako amaieretan lau bokaletako sekuentziak. Emaitzetan eta amaieretan, 

noski, bokal sekuentzietan bokalak nahiz glideak dira elkartutakoak. 

Ikus ditzagun aldaera batzuk: 


Datibo mugagabea: eredurako 

Amaiera bokalikoetan: alabari /alabai /alabei; etxeri /etxei; txikiri; astori /astoi; katuri /katui; kuiri 

/kuixeri 

Kontsonante amaieretan: mutilli /mutilleri; egurri /egurreri; fiñi /fiñeri 

• -a amaieradun berbetan aurkitu ditugun aldaerak: -ari /-ai /-ei. Kasu markako kontsonante 

dardarkariari dagokionez, aldaera fonetikoek partitiboan aipatutako profilak gordetzen dituzte: 

kontsonante dardarkaria gehienek ahoskatzen dute, kgg-k beti, salbuespenik gabe, eta beste lekukoek 

alternantziaz kontsonante gabeko aldaerarekin; nme2-k eta naz-k joera handiagoa dute kontsonante 

dardarkari gabeko aldaera erabiltzeko dardarkariduna baino (mugagabea eta mugatua kontuan hartuta). 

Beste aldaera nmz-ri jaso diogu: “aitei” 841 . 

• -e, -o eta -u amaieradun berbetan alternantzia dago aldaera dardarkaridunaren eta gabekoaren 

artean (-eri/-ei, -ori/-oi, -uri/ui): lekuko gehienek darabilte kontsonante dardarkaria; dardarkari gabeko 

aldaera darabilte besteak beste nme2-k, naz-k eta kaz3-k. 

840 

Kasu honen azterketaren ikuspegi diakronikoaren berri dakarte M. AZKARATE-k eta P. ALTUNA-k (2001, 89). 

841 

Ikusten denez, atal honetan deklinabide bereziko berbak ere aintzat hartu ditugu, hainbat adibide eta aldaera jaso ditugunez: 

“ama, aita” eta antzerakoak alegia. 

165

166 

• -i bokal zein glide amaieradun berbetan, denek darabilte kasu markako kontsonante dardarkaria 

(-iri, -airi, -eiri, -oiri, -uiri). raz1-i beste forma bitxi bat jaso diogu, forma arruntenen ondoan, “-ixeri” 

amaierakoa: kontsonantedun amaierako formen kurutzaketaz osatutakoa dirudi, loturazko -e- bokalari 

erreparatuz gero; bokal sabaikaria beste loturazko bokal horri lotzerakoan kontsonante sabaikaria 

tartekatu du lekukoak, mugatzailea hartutakoan bezala. Adibideak hauexek dira: 

raz1 seim-beiXERI emoétzat bédarrá? //raz1 émom-bedárra · eroseiñ e kúiXERI 

• -au diptongoz amaitutako berbetan ere lekuko guztiek darabilte dardarkaridun kasu marka 

osoa. 

•Kontsonante amaieradun berbetan bi eredu dira nagusi. Batetik, -i kasu marka soila 

kontsonanteari zuzenenean eranstea; eta bestea, dardarkaridun kasu marka erabiltzea -e- loturazko 

bokalaren laguntzaz. 

Lekuko gehienek lehen aukera darabilte; beste batzuek ostera, bigarrena. Bigarren talde horretan 

dago kmz lekukoa: -eri aldaera gehien darabilen lekukoa da, nahiz eta adibide batzuetan forma soilena ere 

badarabilen: adibidez, “ospeleri, mutilleri, gisoneri” zalantza gabe darabiltza, “mutilli” zuzenean 

galdetutakoan onartzen duela; baina “sagarreri” forma ez du onartzen eta “sagarri” darabil bakarrik, eta 

“fiñi, aritzi” berbetan ere beste hainbeste gertatzen da. naz lekukoak ostera, komunzki kasu markako 

bokala kontsonanteari txertatzen dio, baina “fin” berban “fiñei” egiten du, bokal arteko dardarkaria 

ahoskatzeke. 

Arraroa egiten zaigu raz1-ek darabilen forma isolatua, “iru aritxari”, lekuko horrek beste 

adibideetan kasu markako bokala zuzenean kontsonanteari itsatsi baitio. 

Kontsonante dardarkariz amaitutako berbetan, dardarkariaren izaera gorde egiten da: bakuna 

denean, bakun: kmz3-ren adibidea dugu: “seri”. Anitza denean, anitz, hainbaten erantzunez “sagarri” 

(bereizketa hori mugatuan ere egiten da: “sera(r)i, ura(r)i /sagarra(r)i”; “sere(r)i, ure(r)i /sagarre(r)i”). 


Datibo mugatu singularra: eredurako 

Amaiera bokalikoetan: alabiari /alabiai; etxiari /etxiai; txikixari /txikixai; astuari /astuai; katuari /katuai; 

kuixari /kuixai 

Kontsonante amaieretan: mutillari /mutillai 

Orokorrean, datiboko formak nominatibo singularreko formei -(r)i kasu marka erantsita lortzen 

da. Aldaerak, nominatiboan aipatutakoak lirateke bokalen elkarketaren ondorioz. Bokal arteko kasu 

markako kontsonante dardarkariaren galera alternatiboa da (ikus lekukoen joera nagusiak mugagabearen 

atalean). 

Bokalez amaitutako berbetan, bokal arteko kasu markako kontsonante dardarkaria ahoskatu 

ezean, emaitza hiru bokal-glidetako sekuentzia da; adibidez, kmz-ren “arrebiai” forma, kmz1-en eta kaz2ren 

“andriai”, nme2-ren eta naz-ren “elixiai”, eta beste adibide mordoa. Areago, hiatoz nahiz joera

“bereziko” diptongoz 842 amaitutakoetan sekuentzia laukoa 843 ere izan daiteke; hiatoen adibidetzat ñaz2rena 

dakargu: “serauai”; dipongoen adibidetzat hauek ditugu, esate baterako: raz1-en, nme2-ren eta nazren 

“anayai 844 “, nme2-ren eta naz-ren “jaboyai”, nme2-ren eta naz-ren “kristauai”, eta abar. Hiru bokalez 

amaitutakoetan bosteko sekuentzia eratzen da (bokalak eta glideak daudela, noski), adibidez “biaiai, 

kamioiai”. Forma eratorrietan ere (gehiagotasun kasu markaz eta antzerakoez, esaterako) gauza bera 

gertatuko litzateke, emaitzako sekuentzia luzatuz. 

“Gau/gaba/gabe”-ri dagokionez, kgg-k eta naz-k “gaba(r)i” erantzun dute galdekizunean. 

Kontsonantez amaitutakoetan ez dugu aparteko berezitasunik aurkitu. 


Datibo mugatu plurala: eredurako 

Amaiera bokalikoetan: alaberi /alabei; etxieri /etxiei; txikixeri /txikixei; astueri /astuei; katueri /katuei; 

kuxeiri /kuixei 

Kontsonante amaieretan: mutilleri /mutillei; egurreri /egurrei; fiñeri /fiñei 

Singularrean ez bezala, lehen ere adierazi denez, pluralean -e(r)i kasu marka eransten zaio 

mugagabeko oinarriari. 

Bokal arteko kontsonantearen galera lekukoen arabera alternatiboa da, nahiz eta gure ustez 

pluraleko galera ezin daitekeen alderatu singularrekoarekin. Singularrean dardarkaria erabiltzea edo ez 

lekuko gehienengan alternantziaz da; eta gure iritziz pluralean dardarkariaren erabilera ala ez 

sistematikoagoa da. Lekuko batzuek forma dardarkariduna hartzen dute kasu markatzat gehienetan, kmzk, 

kgg-k, raz1-ek, kaz3-k, ñaz1-ek, kaz1-ek legez; eta beste batzuek dardarkari gabea, hala nola nme2-k, 

naz-k, kmz3-k, rmz-k. Hala ere, alternantziak ere gertatzen dira: kgg-ren, raz1-en, raz-ren, rmz2-ren, 

rmz5-en, kaz2-ren, f.a.-ren adibideetan 845 . 

Bai mugagabean bai mugatu pluralean -eri kasu marka darabilten lekukoek azentua darabilte 

besteak beste forma biak bereizteko; eredu orokorrak hauek dira: “ospeléri” mugagabean eta “ospéleri” 

pluralean. 

Bokalez amaitutako berbetan -e(r)i kasu marka eransterakoan berbek oinarrian plural formak 

dituzte, baina ez nominatibo forma soilak, kasu marka eransterakoan aldaketak gertatzen baitira. Banaka 

edo multzoka azalduko ditugu joerak, amaieraren arabera: 

• -a itsatsidun berbei pluraleko kasu marka eransterakoan azken emaitza -e(r)i da, -aren 

arrastorik gabe (“elixeri/elixei”). 

• -e amaierako berbei pluraleko kasu marka eransterakoan azken emaitza -ie(r)i da: *semiake(r)i 

> *semia(g)-e(r)i > *semie(e)ri >semie(r)i 846 . 

842 Ikus espektrogrametan adibideak: “anayari” in kmz 53B96. 

843 Ikus espektrogrametan adibideak: “gastayai” in nme2 7B375a, “anaiyei” [singularreko forma] in raz1 4A247. 

844 Ikus berba horren errealizazio bat espektrograman: raz1 4A247. 

845 Atal honetarako batez ere datiboari eskainitako taula aztertu dugu, baina beste kategoriak begiratuz gero antzerako emaitzak 

daude: ikus erakusleen eta izenordainen ataletan, adibidez. 

846 Hipotesi horretan ez dugu jasotzen hainbatetan irakurri dugun azpiegiturako *-ag amaiera plurala (adibidez: M. AZKARATE, P. 

ALTUNA; 2001, 46); gure ustez ez da beharrezko ezinbestean, espektrogrametan ikusi baitugu kontsonante leherkari belare 

167

168 

• -i amaierako berbei pluraleko kasu marka eransterakoan azken emaitza -ixe(r)i da. 

•Glide sabaikariz amaitutako berben emaitza bikoitza da 847 : 

v -ai, -ei, -oi, -ui → -aixe(r)i, -eixe(r)i, -oixe(r)i, -uixe(r)i 

v -ai, -oi → -aie(r)i/-aye(r)i, -oie(r)i/-oye(r)i 

• -o, -u bokalez amaitutako berbei pluraleko kasu marka eransterakoan azken emaitza -ue(r)i da. 

•Glide belarez amaitutako berbei pluraleko kasu marka eransterakoan azken emaitza goikoa 

modukoa da, diptongoko bokalaz gain. 

Singularrean bezala, bokalez amaitutako berben emaitza, -a itsatsidun amaierako berbetan izan 

ezik, hiru bokaletakoa izan daiteke; diptongo batzuen eta hiatoen emaitza lau bokaletakoa litzateke 

emaitza; eta abar (ikus singularraren atalean esan duguna). 

•Kontsonantez amaitutako berbetan pluraleko kasu marka kontsonanteari zuzenean eransten 

zaio, beraz, azken emaitza “-kontsonante- + -e(r)i” da (“ospeleri/ospelei”). Aipatzekoa da -a itsatsidun 

amaierako berben joeran eta kontsonante bukaeradun berben joeran plural ezaugarria neutralizatu egiten 

dela (“neske(r)i”, “mutille(r)i”). 

Orokorrean, emaitza horien plural ezaugarri orokorra beste kasu marka batzuen oinarrirako ere 

gorde egiten da (-e-, -ie-, -ye-, -ixe-, -ue- alegia, berben amaieren arabera): edutezko genitiboan, 

soziatiboan, motibatiboan, destinatiboan eta leku-denborazko kasuetan. Beraz, kasu horietan ez ditugu 

berriz emaitzok errepikatuko, kasu marka berezi bakoitza eta bestelako ezaugarriren batzuk aldatu arren 

ere. 


1.2.4.2.1. Aditzarekin komunztadura gordeta 848 

Bai nor-nori bai nor-nori-nork adizkien tauletan aurki daitezte era honetako nahi beste adibide. 

Kasuistika zabala da: subjektua, objektua eta datiboa esaldian eta aditzean izan daitezke; baina aditzean 

bakarrik ere bai, izen deklinaturik gabe (“jausi jata” esaldia, adibidez); edo esaldian bai baina aditzean ez 

(adibidez, “zeri itxaitxen zagoz?”). Batzuetan aditzean hiru pertsona morfema daude baina esaldian bi edo 

bat ere ez, aditzak horrela eskatzen duelako (“(-ri) begiratu, entzun”), eta abar. Ez dugu hemen gehiago 

zabalduko gai hori komunztaduraren alorrekoa delakoan. Aditz arazleek ere datiboaren erabileran eragina 

dute, aditz forma asko nor-nori-nork erako bihurtzen baitira, batzuetan subjektua datibo kasuan ezarririk. 

1.2.4.2.2. Postposizio eta lokuzio batzuen lehenengo atalean 849 

Honelako egiturak erabiltzen dira, adibidez: 

• -(r)i esker(rak)/grasiak. Adibide batzuk: 

ahoskabea ahostundu eta hurbilkarizatu ere egiten dela bokal artean; inguru horretan kontsonante hurbilkari ahostuna galtzea ere ez 

da batere arraroa Eibarren behintzat. 

847 Ikus azterketa honetako 1.2.0. atalean multzo nagusiak eta azalpena. 

848 Ikus adibide gehiago nor-nori eta nor-nori-nork aditz taulen atalean eta komunztaduraren barne. 

849 Ikus adibide eta egitura gehiago postposizioen atalean ere, baita komunztadurarenean ere.

kgg tólduari eskér es gára bustí –kmz eskérra-tólduari es gára bustí –raz1 tólduari eskérrak es 

gára bustí //raz1 “tólduari eskérrak!” ºoríxe da polítxa!, orí o- fasíll esáten dá baña béste 

bátzuek?... –nme2 tólduai eskérrak ... 

raz1 ºbénga! a- eskérrak arí bé! 

• -(r)i begira egon. Adibidez: 

kgg órri beira nao –kmz orrí beíra nao –raz1 arí beíra nao –nme2 orrí bégira nao –naz orrítxi [sic] 

begira eo-naix 

• -(r)i emon(da egon). Zenbait adibide: 

f.a. emonda dao danari/txurrutári –kmz danári emonda dao //juérgeri!, juérgeri, juergak eta 

erátiari txa danári –raz1 danári emónda dao! //orí danári emónda dao –naz da, danai emonda dao 

• -(r)i laga. Adibidez: 

kmz3 º... baña-nik, oin jaixán da ·· danai láata naok, danari! · alako gauseí, kompromiso ero 

serei... · bénetan siñistestotenarí... · oñ e... 

1.2.4.2.3. Egitura berezi batzuetan: 

kmz lau batí 

kmz1 ºbai, kártetan geró: · bi birí kóntrá, an bos-dúro. Jóolin!… 

Egitura horrek pilota jokoko egiturak ekartzen dizkigu gogora: “bi(k)-biri” eta antzerakoak 850 . 


Partitiboan bezala, aldaerak sortzeko iturrietariko bata kasu markako kontsonante dardarkaria da. 

Mugagabean eta singularrean erabili ala ez, ez da jakineko eredurik betetzen baina pluralean banaketa 

sistematikoagoa dela dirudi: kaletarrek sarriago darabilte -eri aldaera eta baserritarrek berriz, -ei. Hala 

ere, singularrean ere polimorfismo ugari gertatzen da. Bestalde, pluralean -e- ezaugarriak hainbat aldaketa 

fonetiko sortarazten ditu berba bakoitzaren amaieran. Aipatzekoa ere bada –eri marka lekuko batzuek 

(kaletarrek batez ere) mugagaberako zein pluralerako darabiltela (amaieraren arabera), sinkretismoa 

sortuz; nolanahi ere, azentua batzuetan bereizgarri gertatzen da. 

Erabileraren alorrean datiboa oso kasu arrunta da kasu gramatikala den aldetik, baina aditzean 

isla izateak ez du esan nahi perpausean ezinbestean agertu behar duenik. Osterantzean, postposizio eta 

lokuzio batzuen aurrekarietan ere agertzen da kasu marka hori; baita jakineko egituretan ere. 

1.2.5. EDUTEZKO GENITIBOA ( -(r)(e)n) 851 


Izenordainen eta erakusleen formak (“nire/nere, ire...; onen, orren, aren”) ez ditugu hemen 

aztertuko, deklinabide “arrunta” baino. Izenarekin doanean aurretik jartzen delako, izenlaguna da. 

850 Oso hiztegi berezia denez ez da zeharo aztertu tesi honetan. 

851 Ikuspegi diakronikoz aurkezten dute M. AZKARATE-k eta P. ALTUNA-k (2001, 93-97). 

169

170 

Fonetika sintaktikoaren eraginez kasu markako kontsonante sudurkariak bi aldaera izan ditzake: 

batetik, bokal sabaikariaren ondoren badoa eta etena badu ondorik, edo amaiera absolutuan badago, edo 

hurrengo berba bokalez hasten bada, sabaikaritu egin daiteke; eta bestetik, edozein kasutan, kate 

mintzatuko hurrengo berba kontsonante ezpainkariz hasten bada, asimilazioa jasan eta -m ahoskatzen da. 

Kate mintzatuko hurrengo berba kontsonante beraz hasiz gero, batu eta soildu egin daiteke. 


Edutezko genitibo mugagabea: eredurako 

Amaiera bokalikoetan: alaban /alabaren /alaben; etxen /etxeren; txikin /txikiren; aston /astoren; katun 

/katuren; gastain /gastaien 

Kontsonante amaieretan: mutillen; egurren 

Nominatibo mugagabeko formei kasu marka eransten zaie zuzenean, datiboan moduan. 

•Aldaera arruntak. Aldaera bi jaso ditugu bokalez amaitutako hitzetan: gehien erabiltzen dena, -n 

kasu marka 852 ; eta bestea batzu-batzuetan erabiltzen dena, -ren kasu marka 853 . Lehenengoa lekuko guztiek 

darabilte salbuespenik gabe; bigarrena noizbait darabiltenen artean lekuko hauek ditugu: kmz (“etxeren, 

lekuren, keren”), f.a. (“basarriren”), kgg (“erriren, mendiren”), S.B. Adierazgarria da azken honek eginiko 

iruzkina 854 : 

S.B. º”ori usañori erosein, erosein gastairena isan leike” … “Gastairena”; “erosein gastaiña” 

bestela!?… Jóe…: “gastairena”. Or batzuetan “-ren-, -re-” garbi erabiltzen dou e?: “norena da 

ori?”, “nona” esta erabiltzen” 

“Lau” zenbatzaileak ere (izenordain denean) -re- hartzen du lekuko gehienen ahotan, nme2-k 

izan ezik (lekuko horrek sekula ez darabil -re-dun aldaera, guk aztertu ditugun idiolektoetan bakarra). 

•Aldaera berezia: -en. Batez ere -a itsatsia duten berbetan eta bereziki deklinatutako izena 

zenbatzaileren baten ondoan doanean badirudi “pluraltzat”-edo, hartzen dela 855 . naz lekukoarengandik 

jaso dugu: 

naz artíttut erregáluak iru alábenak 

Hemen koka daiteke lekuko beraren beste errealizazio hau: 

naz ... iru kampÁYEN · saatía 

raz1 lekukoak ere badarabil aldaera hori 856 (bai “kampai” berban, bai “jaboi” berban), eta kgg 

lekukoak bere amari jaso zion “gastai” hitzarentzat. Hemen kgg-k egin zuen iruzkina forma hauetaz: 

kgg º”[amari galdetuta] “edosein gastaiéna da usaiñ óri” … baña ori asko kosta jakon urtétzia, 

eséban áitzen e, érderas be eséban áitzen. Esáte-séban “edosein gastaíñ usáña da ori”, eta -”es 

amá!, “ese olor es de kualkier-, kualkiera de esos kesos””, eta askenían ólan esan séban, “edósein 

gastaiéna da”. Óso rárua eitxen da es? ... 

852 Ikus errealizazio bat espektrograman: naz 1B397. 

853 Hirugarren graduko erakusleak ere forma hori hartzen du: “aren”, lekuko guztiengan sistematikoki, nme2-rengan barne. 

854 Ikus “kampai” hitzaren inguruan beherago egin ditugun oharrak; S.B.-renak han ere txerta daitezke. 

855 Gure zalantzak argitzeko mendebaldeko euskalkia egiten duen beste lekuko bati galdetu diogu eta banaketa bera egiten du (ez 

diogu zuzenean galdetu, itzulpen bidez baino): “erosein alabAna”, baina “iru alabEn erregaluak” [grabatu bako adibideak]. 

856 Ikus errealizazio bat espektrograman: raz1 3A84.

•Beste berezitasun batzuk ere aurkitu ditugu, batez ere -ai amaierako berbetan. Ez dakigu 

fonetikoki errealizatzeko zaila delako, ala oso gutxi erabiltzen den forma delako, temati galdetu behar 

izan diegu lekukoei “kampain/kampairen” gisako formak lortu ahal izateko. kmz-k “kampain” zein 

“kampairen” darabiltza; kgg-k berriz, “kampain” ez du onartzen (nahiz eta oharkabean erabili) baina 

“kampairena” bai; beste lekuko batzuek erabatera “kampain” eredua darabilte; eta raz1-ek hirukotea 

darabil “kampain /kampairen /kampaien-kampayen”; naz-k hiru horietatik lehena eta azkena darabiltza, 

eta kgg-k bere amari jaso zion “kampaien” forma hori. raz1-ek beste hitz batzuetan ere aldaera hori 

darabil: “jaboien”; eta naz-k “gastaen” forma darabil, guretzat guztiz bitxia. Ohar guzti hauek “gastai, jai” 

eta antzerako hitzentzat ere balio dute. 

Erreduplikazio adibide bat ere aurkitu dugu, f.a. lekukoarena: f.a. “orí usañoi seiñ gastaiñana 

da?”; baita alderantzizkoa ere, silaba osoaren sinkopa (kakofoniaz, noski): naz “seiñ aná [sic] da ori 

alkondarioi?”. 

•“Gau/gabe/baga” hitzak ere errealizazio bat baino gehiago du: f.a.-k “gaun” darabil, kgg-k 

“gauren”, eta nme2-k “gaban”. 

•Kontsonante amaieradun hitzetan kasu marka eransteko -e- loturazko bokalaren bitartez egiten 

da. Sistematikoki eta salbuespen barik kasu marka -n da lekuko guztien ahotan. 


Edutezko genitibo mugatu singularra: eredurako 

Amaiera bokalikoetan: alabian /alabien; etxian; txikixan; astuan; katuan; gastaian 

Kontsonante amaieretan: mutillan, egurran 

Orokorrean, nominatibo singularreko formei -n kasu marka erantsita lortzen da, sistematikoki 

lekuko guztiengan 857 . Aldaerak, nominatiboan aipatutakoak lirateke bokalen elkarketaren ondorioz (ikus 

lekukoen joera nagusiak mugagabearen atalean). Eredu nagusia -a itsatsidun berbetan adibidez, -ian da, 

baina besterik ere aurki daiteke: -ien (askoz ere gutxiago), adibidez: 

rmz ºori estao ee-eskólien gáñien! 

“Gau/gabe/baga” hitzak ere errealizazio bat baino gehiago du, arrunta denez: kgg-k “gauan” 

darabil; nme2-k “gaban”, eta S.B.k “gauan, gaban, gabian”. 

Aipatua dugu jada forma bitxi bat, guztiz lexikalizatua jakina, eta otoitz-esaeren multzokoa: 

“Aitxiaren” otoitza hain zuzen. Otoitz horretan hiru edutezko genitibo marka daude eta hiruetan 

erabiltzen da -ren kasu marka (nahiz eta raz1-ek “Santuan” darabilen jaso dizkiogun adibide bietan). 

Kasu horretan “aita” izena arrunta balitz legez deklinatzen da 858 . J.A. URIARTE-k Fruizerako dioenez, 

857 Dena dela, alfabetizazioaren ondorioz zalantza gabe, S.B.-k batez ere eta kgg-k noiz edo noiz, -ren aldaera darabilte batzuetan. 

Gure ustez hori ez da Eibarko euskara “jatorraren” ondare izan lekuko zahar eta gazteengan, berrikuntza moduan egun sartzen 

dagoena baino. Edozelan ere, birritako erakusleak lantzerakoan adibide bakanak jaso dizkiogu naz lekukoari aldaera hori dutela, 3. 

graduko adibideetan beti: naz “da, arén ·· elixíarem-bentána-pé apurtuta daos” //naz “etaa, iñ ero es eiñ, · arén · alabíaren gáñian 

dao” //naz “aren mendixáren árbola-pé, aunndíxa-dia”; baliteke erakuslearen analogiaz horrela egitea. 

858 Ikus azteketa honetako 1.2.0. atalean egin dugun azalpena. 

171

172 

“Balio beza adibide honek eleizako hizkerak -abadeenak- herriko hizkeran izan dezakeen eraginaz 

ohartzeko” (1995, 365). 


Edutezko genitibo mugatu plurala: eredurako 

Amaiera bokalikoetan: alaben; etxien; txikixen; astuen; katuen; gastaien 

Kontsonante amaieretan: mutillen, egurren 

Azaldu dugu datibo pluralaren atalean nola osatzen den ezaugarri plurala, -e-, -ie-, -ye-, -ixe-, - 

ue- aldaerez alegia, berben amaieren arabera. Edutezko genitiboaren kasu marka zuzenean eransten zaie 

plural ezaugarri horiei, -n soila. 

Salbuespen moduan “lau” zenbatzailearen formak jar daitezke: izenordaina denean “lauren 859 “ 

erantzuna jaso dugu sistematikoki; izena denean berriz, “lauen” forma jaso dugu aho batez. 

1.2.5.1.4. Hurrenkera 

•Izenlaguna + izena, hurrenkera arruntena 860 . 

•Izena + izenlaguna. Gehienbat “gure” izenordainarekin osatutako egituretan erabiltzen da 

hurrenkera hori baina solasaldiak hala eskatuta beste izenordainak ere ager daitezke. Agian semantika 

aldetik duen ñabardurak laguntzen du egitura honetarako. Ikus adibide batzuk: 

raz º... éuren Balentín be · formál-formála daa · gisóna!, báá!, réto-réto-réto bá-dá!, beti 

mendíxan da betíí séra... 

kmz1 ºbaña esán gura júa- esán gura júat, éuskería guría, ba ya ba béste- béste-... gástatzen eró, 

améngúa ... 

ñaz5 “... Oiñ Aitta Guria dakit bakarrik eta lehen dotriñia, dana e! ...” 

Dena dela, “Jose guria” zein “gure Jose” erako egiturak, biak erabiltzen dira (bigarrena gehiago). 

“Aitxa guria” otoitzaren “izena” ere, “Gure Aita” ere bada kgg-ren eta nme2-ren esanetan (izena + izlag. 

hurrenkera gehiagotan darabilten arren, nme2-k bereziki); beste lekuko guztiek “Aitxa guria” darabilte. 


Solasaldi askean barrena konturatzeke erabiltzen da kasu hau, baina galdekizunaz lortzeko 

lekukoek aitortzen dute “zaila” dela, asko pentsatu behar dela eta emaitzak gogoetaren ondorio direla. 

Forma batzuk, izan ere, oso naturalki eta erraz lortu ditugu, baina beste batzuk ez hainbeste (gogoan izan 

“kampai” hitzaren deklinabidean esan duguna). Esplizituki lekuko batek adierazi digu edutezko genitiboz 

osatutako formez, orokorrean, uste duena: 

kgg ºsállak dira ónek, e? ... pentzau eim bia-dira 

1.2.5.2.1. Edutezko genitiboa − leku-denborazko genitiboa nahaste 861 

859 Gradu hurbileko mugatzailez “lauron” forma ere bai. 

860 Adibiderako, kasu honen taulako gehienak ditugu. 

861 Ikus besteak beste gramatika batzuetan nola azaltzen duten gai hau: EUSKALTZAINDIA (1993, 151-155); J.C. ODRIOZOLA, 

I. ZABALA (1992, 16-20); G. REBUSCHI (1984, 114-118). K. ROTAETXE-k ere aztertu zuen gai hau Ondarroako hizkera 

azaltzerakoan, baina atzizki bakoitzaren banaketaz eta funtzioez gehiago arduratu zen nahasketaz baino –izan ere, nahasketa

Hainbat eta hainbat adibidetan aurkitu dugu edutezko genitiboa eta leku-denborazkoa nahaste 

erabilita; badirudi ez dagoela guztiz argi, kasu batzuetan behintzat, zein kasu marka erabili. Guk “gaika” 

antolatu ditugu zenbait adibide hemen erakusteko (adibide ereduak jarriko ditugu). 

a) Pertsona nahiz animalia adierazten duten izenek, lehenik eta behin, ez dute leku-denborazko 

genitiboa onartzen eta ez dago nahastatzerik: “alabian kotxia”, “aitxitxan sapatillak”; “[txuletak] 

saldixanak”, “idixen mantia”, “beixan esnia”. 

b) ”Arazoa” bizigabeek dute batez ere, erakunde-entitate-gauza bizigabea, edo landarea 

adierazten duten izenek esaterako: eraikin izenek dute nahaste handia, adibidez. Izenlagunaren ondoko 

izena zein den ere badu eraginik: 

•Izenlagunaren ondoko izenak bizidunek kulturalki dituzten ezaugarriren batzuk direnean, 

adibidez, nahikoa “zuzen” erabiltzen da edutezko genitiboa (“isena”, esaterako): “elixian izena”, “jaixen 

posa/atxikixia”; nahiz eta lekuko batzuei adibide hauek jaso dizkiegun: “erriko izena”; “jaixetako posa”, 

eta abar: 

kmz orí-isenóri · sé kaletákua da? //kmz irú kalekoó · iséna kámbixau dabe --kgg sé kaletákua da 

isén ori? 

•Izenlagunaren ondoko izenek edutea, jabea adierazten dutenetan ere bai: “basarrixan 

terrenuak”, “katuan jatekua” (destinatiboa ere adierazten du adibide honek), “jaboian presiua”, “jaboian 

kajia”, “soñeko fiñan botoia”, “tela fiñan arixak”, “etxian jabia”; nahiz eta “errixan mendixa /erriko 

mendixa”, “mendixan terrenua /mendiko terrenua”, “kotxian giltzak /kotxeko giltzak”, “ill onen irua /ill 

onetako irua” 862 . 

•Postposizio batzuekin ere genitiboa erabiltzekotan edutezkoa erabiltzen da nagusiki 863 ; esate 

baterako: “eskolian gañian” (inesiboa adierazteko, ardura esanguraz), “unibersidadian atzerañok”, “etxian 

parian”. 

•Izenlagunaren ondoko izenek berezko ezaugarriak adierazten dutenean ere bai: “arrautzian 

gustua”, “oian ankak”, “mendixan ertza”, “mendixan alturia”, “motuan burpilla”, “paguan 

orbela/adarrak”, “katuan lorrotzak”, “kampaian zaratia”, “gastaian usaña”, “gauan illuntasuna”, “gauan 

zati bat”, “ospelan askuria”, “sagarran asala”, “aritzan egurra”; nahiz eta osterantzekoak ere jaso ditugun, 

adibidez: “kaleko ertza”, “kaleko azeria”, “gabeko illuntasuna”, “gabeko zati bat”; “egunan orduak 

/eguneko orduak”, “oeko isarak”. 

•Izenlagunaren ondoko izenak ezaugarri “fisikoagoak” direnean (altura, neurria, eta abar) 

nahastu egiten dira genitibo biak. Esate baterako, “elixian planuak /elixako planuak”, “elixian kampaiak 

/elixako kampaiak”, “kartian diresiñua; kartian sellua /kartako letria”; “etxian tellatua /etxeko tellatua, 

itxurazkoa dela dio, esangura aldetik bat ez direlakoan; gu ez gaude horretaz hain ziur– (1978, 395-407). EUSKALTZAINDIA-k 

iragarrita du P. GOENAGA-ren eskutik gai honen inguruko hitzaldia egitea: “-KO eta -EN atzizkiak atzera” (erreferentzia 

hemendik hartu da: EUSKALTZAINDIA, 2001). Ikuspegi diakronikoz M. AZKARATE-k eta P. ALTUNA-k aurkezten dute (2001, 

93-95). Bestalde, adibide gehiago leku-denborazko genitiboaren taulan ere ikus daitezke, baina adibide-ereduak atal honetantxe 

pilatu ditugu eta leku-denborazko genitiboaren atalean ez dira ezarriko. 

862 Eredu hauen zenbait adibide leku-denborazko genitiboaren atalean ipiniko ditugu. 

863 Ikus baina, postposizioen atalean zehatzago. Oso kasu gutxitan baina leku-denborazkoa ere erabiltzen da. 

173

174 

etxian sukaldia /etxeko sukaldia”; “buruan neurrixa/pixua”; “jaixan ondarrak /jaiko ondarrak”; “ostalan 

erretratua /ostaleko erretratua”, “ostalan komedora /ostaleko komedora”. 

•Adibide bakanak, solasaldi askekoak, sistematikoki nola jokatuko ote zuten ez dakigunak: 

“kobruan eguna”, “kantuen liburua”. 

•Batez ere solasaldi asketik hartu ditugun leku-denborazko genitiboaren adibideak, edutea edo 

beste ezaugarriren bat adierazten dutenak 864 : “lau egunetako lua”. 

Ez dugu desberdintasun nabarmenik antzeman egin ditugun lagin soziolinguistikoetan, eta 

aipatzekotan, alfabetizatua den kgg-ren gogoetak aipatuko genituzke, nolabaiteko zalantzak sortzen 

baitzaizkio zein kasu marka erabili gaiaren arabera. 

1.2.5.2.2. Perpauseko kasu marka ondoko izenari edo izenlagunari txertatuta 

Izenlagunaren ondoko izena deklinatu egin daiteke; baina izen hori isildu edo esaldian beste 

lekuren baten dagoenean bere kasu marka izenlagunak jaso egiten du. Esate baterako: 

kgg kríston juergak eitxe-sitxúen –kmz kríston juerga[k] --rmz º... kríston estasiñua jeuan orduán! 

·· Bitorixako trená, Donostíakua taa Bílbokua ba... · irúrak órtxe!, kruse- krúse itxe-juen! ... 

/kgg krístonak ein sitxúen –kmz krístonak ein sitxúen · ándik urtétzeko –raz1 bai!, krístoná-bá! – 

naz krístonak in sittuen --nme4 ºbaña órrek...; · aurten e, alambriakiñ ixten krístonak in sittuen 

da... 

Nominatiboaz gain, beste kasu markak ere har ditzake ondoko izena isilduta: “Korriuanekua”, 

“Gandiaganera”, eta abar. Adibide gehiago: 

kgg eséisu neré platerera etára, suréra etáraisu –kmz eséisu etára neré plateréra, etáraisu seuréra – 

nme2 eseisu nere platerera etara, etaraisu seurera –naz éseisu etara nere platerea, etaraisu seuréra 

kmz estakisu esébe? asidéntiana? --nme2 estakisu asidéntianik esébe-ero...? --naz éstakisu esebe 

asidéntianik? (kgg-k aitortzen du partitiboa erantsita, adibidez, ez duela erabiltzen) 

Kasu marka errekurtsiboa da, bestalde, eta teorian nahi beste genitibozko izenlagun jar daitezke 

elkarren jarraian. Solasaldi askeetan ez da bide hori asko erabiltzen, senitarte harremanak eta antzerakoak 

azaltzen ez bada. Elipsiak ere gerta daitezke, edutezko genitibo kasu markak izenlagun bakarrean pilatuz: 

“amanana, alabianana, zuriana” lirateke Eibarren adibidez “noren anaiarena?” balizko galderaren 

erantzunak. 

1.2.5.2.3. Norbaiten etxe, leku, talde... esanguraz 

Goiko atalean aipatu dugun elipsiaren bideak jakineko esangura duten egiturak sortzen ditu, 

norbaiten etxea, taberna, denda, lekua, nahiz taldea-senitartea adierazteko, “etxe” edo dena delako leku 

edo entitatea isilduz. Horrelakoak leku-denborazko kasu markaz erabiltzen dira, eta -(e)n- markaren 

gainean ezartzen da deklinabide atzizkia, beste edozein berba legez deklinatuz. 

Oinarrian pertsona izenordainak, izenordain legez erabilitako erakusleak, gatxizenak, izen 

bereziak, abizenak, senitarteen izenak, toponimia “txikiko” leku izenak −etxe, taberna, baserri, denda, 

lantegi eta abar− har ditzake. Adibide batzuk, argigarri: “zuenera juan da”; “orretxenian”, “Unzetanian”; 

“Pilarrenian”; “Gimonenerañok”. 

864 Eredu honetako adibideak leku-denborazko genitiboaren atalean ezarriko ditugu, kasu marka horren erabileraren erakusgarri.

Sarritan, dena delako entitatearen aurrean (entitatea ere azalduz) zein ordez, leku-denborazko 

genitiboa hartzen du edutezko genitiboz osatutako egiturak. Adibidez, entitatea isilduta: “Benitonekua, 

Arikitxanekua”, “Juana Gorbeanekua”, nme2 “º... guréé · Pámponeko será eroo, tio Balentiñenekoo... · 

Ainóa! e, Bálen d’Ainóa ta... ...” eta abar. Entitatea ere ageri dela: “Kiputxaneko zinia, zueneko etxeko 

kuixa, Trokaolaneko zubixa, doña Petraneko eskolia”, eta abar eta abar. 

Ikus baliabide hau erabiliz nola jartzen zaion senitarte osoari gatxizena benetako adibidez: 

-raz5 ºsolía bajar a por kartas, porke akí solía-abe-rreparto de kartas!: i por-eso llamaban 

“Korreúa”, Gárate-Anitua, no sabes? 

-f.a. ºbaaai-baai... 

-raz5 ºKorríuanekua! 

-f.a. ºKorríuanékua”... 

-raz5 º... 

-f.a. º... aa!: Eibárkuak ártze-sitxuan amén, e?!, Korríuak, ee...? 

-raz5 º... 

-f.a. ºda ise- iséna orreaitxik ipinitxa Korriuanekua... 

kmz8 “... nere ámandria ... zán, panadería ta errotarixa, da, á zan Simona ... da, orregaitxik gu 

gará Símonanekuak. Eibarren bákizu, lén dana zan gatxizena ... Onek e zian, Gorostixanekuak 

...” 

Baliabide hori oso aberatsa eta emankorra izan da orain arte behintzat eibartar petoen hizkeran: 

adibidetegian ikusi besterik ez dago bildu den adibide pilo galanta. 

1.2.5.2.4. Jabego-erlazioa adierazten ez duten erabilerak 

Salneurria, gastua edo kopurua adierazteko erabiltzen da adibidez. “Milla pesetan gasolinia”, 

“bosteun pesetan ogixa” erako adibideak ditugu horrelakoak 865 . 

1.2.5.2.5. Data adierazteko 

“Hilaren izena / “ill/ille”- + genitibo kasu marka + zenbakia inesibo mugatuan” egitura erabiltzen 

da. Adibidez: 

kaz2 º... mil nobecientas diez! · jáixo sa-nere aistia · agostuan sortzíxan ·· da, sortzítxik amaseira · 

eun gitxi dauu-umiakin juatekó... 

kmz ºillán saspíxan juam-biot · Donostíra · Donostíara [medikuarengana] 

naz º[auzoko andra batek] óntxe!, ill onen · ogeixan daukés · eún da bat [urte]! 

1.2.5.2.6. Esakune batzuetan, errepikapenez 

Eskuarki errepikatzen den osagaia izena da baina izenondoa eta aditz partizipioa ere −azken hau 

gutxiagotan− izan daitezke. Lehen osagaia edutezko genitibo kasu markaz jartzen da eta bigarrena 

soziatiboz −gehienetan−, zein instrumentalez −gutxiagotan− eta oso gutxitan ergatiboz edo inesiboz 

(adibiderako: “otzan otzak; ibilixan ibilixan”). 

Goi maila adierazten du, askotasuna. “Posan posakin, sarran sarrakin, miñan miñakin” eta pareko 

“sarran sarres, arruan arros, posan poses, ibilixan ibilixas” tankerako egiturak dira. Lehen osagaiaren 

errepikapena indar enfatikoaren arabera gehitu egin daiteke: 

865 Gure ustez horrelakoetan “pesetan” berbak genitibo marka du, mugagabez. Ez dugu uste erlaziorik duenik beste euskalki 

batzuetako “lautan-ogei, (h)irutan-ogei” erako egiturekin. 

175

176 

rae º... ke neu-p’eneba-nai-iseten eskola júteik!: · es e ni kastigatze-niñuelako billurrámbillurrám-billurrákiñ! 

· porke-es kastigua!, jent- bestee gustia-bárre-eitxe-ben! búrla itxe-ben! ·· 

etaa ésam-politxa iseten 

1.2.5.2.7. Esangura zehaztugabez, -(r)(e)n bat egitura 

“Zenbait”, “bat edo beste”, “bat edo bat” adierazteko erabiltzen da: 

•Izenordain gisa, “norbait” esanguraz: “baten bat” egitura. Aldaera ugari ditu: “batem-bat 

/batom-bat /baterom-bat /batamat 866 /batambat 867 /bateom-bat / bateomat /batobat /batomat /batemat 

/batabat”. Deklina egin daiteke; eta forma plurala ere badu. Pluralerako jaso ditugun aldaerak hauek dira: 

“batembatzu(e)k /batombatzu(e) /batamatzu(e)k /batomatzu(e)k”. 

•Zalantzazko, menturazko balioa du “izena/izen sintagma + -(r)(e)n bat” egiturak, hiztunaren 

hipotesia adierazten du subjektua-objektua-predikatua zer edo nor den, nolakoa. Adibide gutxi batzuk 

doaz, besteen erakusgarri: 

raz1 ºígual no- nóbixo morukom-bátek eo ígual e, e bátomatek e ... 

raz º... oin · Júlion daa umía ondo etórriko eté dan ero és ero-olakótxem-bat 

raz º... iséngo san ba ordúan edaa- ordúan épokan piskát · liberáltxom-bát-eró ... 

kmz º... dómeketan, derríor juan biarra, lékurem-bátera báskaitxara! ... 

Gogoan izan behar da formaren atalean -ren aldaeraz esan dena. Lekuko batzuek egitura honetan 

dardarkaridun aldaera sarriagotan darabilte hitzaren deklinabide arruntean baino. Edonola ere, deklinatu 

egin daiteke: 

kaz1 ºesss... ··· ni-neuk ess...: akáso beste isenem-batekin... 

Plurala ere onartzen du, adibidez: 

naz gaur arte béti euki dou eunem-bátzu jai! 

•Aditz sintagma jokatuak ere osa dezake egitura hori, perpaus erlatiboa sortuz 868 , orainaldian 

zein iraganaldian: 

kgg º... léngunian be · kontúrau nítzan · oiñ así dala esaten, · jendíak oiñ · “-xa” esaten dabela: 

ésto-gogóratzen oin sé- se- sé san! ·· olako bestee ... “-ía”-amaitzen daben bat ··· ftx!, tákitx! 

 

raz1 º... San Antónioko-óbria morokom-bat espáda baintzát!; ero bestéla Madríllen eom-bi-dau 

sékula-amaitzestanem-bat eta báá!-amaittuko da orí: áu amáittukou baintzát! 

kgg juan sánen bat isángo san --kmz juan san-en bat isango san [ bai, bardíña ba!] –nme2 bátomat, ará jun-tzanem-bat iséngoo san –naz bátamat 

isengo san, ara- arus juen sánem-bát! //naz bátamat, · juen sanem-batena eró... 

Edutezko genitiboaren lekuan leku-denborazkoa ere erabil daiteke, menturazko balioa galtzeke: 

kgg juan sanetáko bat isángo san //kgg juan diranetako bat isángo san 



868 J.A. URIARTE-k honela dio Fruizko erabileraz: “elkarren ondoko edute genitibo biren gainean egiten diren erlatibozko perpaus 

txertatuak ere aipatu beharko lirateke (...) Kontutan hartu behar da “dxoan san bat” eta “dxoan sanan bat” ez direla gauza bera. 

Bigarren forma, zehazgabeagoa da, zalantzazkoagoa” (1995, 366). Guk ez dakigu zehatz Fruizko hizkeraren berri, baina lehen 

formak gaztelaniako “uno que fue” delako itxura osoa du, egileak aipatzen duen “alguno que fue”-ren lekuan. Horrekin esan nahi

1.2.5.2.8. Zergatizko balioz 

Batzuetan horrela erabiltzen da: 

-kmz ºgabás argixakin eotiana da-ala? 

-t e? 

-kmz ºargixakin eotiana? 

-t es, katarruana 

kmz º sirkúlasíñuana ei dá-au... da sirkulasiñuan kóntra ·· ero, áuxe! 

·· Áá!, ·· sígarro txarríxok! ... 

1.2.5.2.9. Jabetza adierazten ez diren erabilerak 

Besteak beste, edukina, ezaugarriak adierazteko adibidez. Adibide batzuk jarriko ditugu: 

kaz2 º... ni koskondu nitzanian euan dénda bat ·· érropena! ... 

kaz2 ºurté bi: sartu nitzan ·· Érreen euna pásauta! ... 

kaz3 º... an kámposantuan ... ákordatze-ata beik [sic] a- an ee... entérradori euan da, ··· e es- eseestan 

amak ese −“selako leku ederra” ómbre! araxe nai! −“au geurie da-ama?” · da-arek e lórekin 

da, kámpuan da, · −“baai” esaetzan [sic] · ta ni-gero entérradoriai −“au geurie daa”: “au geuria”... 

úmien gáusak, sú! ... 

kmz3 º... armérua-sitxuan áre-bañá-armeruak ·· fusillának eta ·· órrek amatrálladoanak eta ... 

kmz3 º... konkurso bat! · ártistena eon suan Donostian · da · lélengu etara juan ·· daa ... 

kmz11 “... Ha karreria ez zan hau, profesionala, afizionauena zan ...” 

kmz3 º... da jan da eran iñ bésteik estakasu serian! · geurekiñ! · omenajia: or e, Lukas Alberdiñ 

omenaje ba-dao ta · aetxéaitxik ... 

kmz3 º... bérsua-berris, kanta... · kantak ero bérsuen e · liburuak eta nékase-nik e · bersolárixenak 

eta ... 

kmz3 º... gastetan a- álaxe ibiltze-iñuasen gu! ba, kántau ta gitárra eo, geró plaentxiatarren 

kántuak eta ... 

kmz13 “... famelixak etortzen jakozen eta. Zelan famia ekan gizon onana, danak beragana joten 

eben ...” 

rmz5 ºa!, béste gausa bat etxuau esán! idixená!: gaur eunian estok ee sertzem-baña lengo gausak 

ee ipiñi bier (¿)eskeok, néurrira be · itxe-suan · idixa: · gerríxan · se neurri ekan... 

1.2.5.2.10. Edutezko genitibo marka beste kasu marka batzuetan barrena 

Ez ditugu hemen azalduko adibideak; kasu bakoitzaren aldaeretan azalduko dugu edutezko 

genitiboa azaltzen den ala ez, hala nola soziatiboan, motibatiboan, destinatiboan, eta bizidunen lekudenborazko 

kasu batzuetan: inesiboan, ablatiboan, adlatiboan, adlatibo bukatuzkoan eta adlatibo bide 

zuzenezkoan. 


dugu ez dugula argi ikusten “san bat” horretan genitibo kasurik dagoenik; bigarren forman ez dago zalantzarik edutezko genitiboa 

txertatu zaiola adizkiari eta mentura zentzua duela. 

177

178 

Alderdi formalean kasu marka nagusia -n soila da bai mugagabean eta bai singularrean, askoz 

ere gutxiago erabiltzen den -ren aldaeraren ondoan. Azken aldaera hori lekuko alfabetatuek darabilte hitz 

arruntetan, eta egitura berezietan beste lekuko batzuetara ere hedatzen da, “-(re)n bat” egituran eta 

erakusle mailan esate baterako. Agian, erabilera maiztasun txikiak argituko lituzke mugagabeko 

“gastaien” erako aldaera bitxiak. Semantikak argituko lituzke “alaben” erako forma mugagabeak, 

bestalde. Pluralerako -en marka erabatekoa da. 

Hurrenkerari dagokionez, “izenlaguna + izena” da arruntena, alderantzizkoa ere erabili egiten 

den arren. 

Kategoriaz izenlaguna denez, izena isildutakoan horri dagokion kasu marka har dezake, eta 

batzuetan esangura berezia hartzen du, “etxea, taldea”... hain zuzen. Berdeklinabiderako erraztasun 

handia du. Horrez gain, genitibo marka beste kasu marka batzuen baitan ager daiteke, batzuetan 

sistematikoki (destinatiboan kasu) eta bestetan txandaka (motibatiboan adibidez). 

Kasu marka errekurtsiboa denez, izenlagunak pilatu egin daitezke; edonola ere, ahozko 

jardunean bide horrek ez du emankortasun handirik. 

Erabilerari dagokionez, aipatzekoa da leku-denborazko genitibo markarekin nahasian erabiltzen 

dela bizigabeen kasu batzuetan. Osterantzean jabego-erlazio esangura du bereziki, baina osterantzekoak 

ere bai: salneurria, data, zergatia, edukina, ezaugarriak. Egitura berezi batzuetan ere erabiltzen da. 

Erabilera mailan ez dugu banaketa soziolinguistiko garbirik antzeman orokorrean. 

1.2.6. LEKU-DENBORAZKO GENITIBOA ( -(e)(ta)ko/go) 869 

1.2.6.0. Leku-denborazko kasuez zenbait ohar 

Leku-denborazko kasuak hauek dira: leku-denborazko genitiboa, inesiboa, ablatiboa, adlatiboa, 

adlatibo bukatuzkoa eta adlatibo bide zuzenezkoa; euskal deklinabidean horrek dituen “ondorio” edo 

ezaugarriekin. Hainbat eta hainbat egile arduratu dira jatorrizko formak berreraikitzen eta bilakaerarako 

azalpen burutsuak egiten ezaugarri anitz azaldu ahal izateko. Badirudi forma zaharra kasu marka hitzari 

zuzenean lotzean zetzala, baina hainbat aldaketak eta osagai berrik egungo emaitzak ekarri dituzte 870 . 

Gaur egungo euskarak dituen ezaugarri nabarienak hauexek dira, kasu bakoitzaren ezaugarri bereziak 

aipatzeke (Eibarko ezaugarri ere badira orokorrean, salbuespenak salbuespen): 

•Forma mugagabean eta pluralean -taartizkia azaltzea. 

•Inesiboak beste kasuek ez bezala eratzea mugatu singularra, bai bokalez amaitutako berbetan, 

bai kontsonantez amaitutakoetan. 

•Izen bizidunak eta bizigabeak bereiztea deklinatzerakoan 871 , leku-denborazko genitiboaren 

kasuan izan ezik. 

869 Ikuspegi diakronikoz aurkezten dute M. AZKARATE-k eta P. ALTUNA-k (2001; 93-95, 97-101). 

870 M. AZKARATE-k eta P. ALTUNA-k ikuspegi diakronikoz aurkezten dute gai hau, hainbat ezaugarri eta bilakaera azalduaz 

(2001, 112-120). Badira gai hori landu duten egile gehiago ere: ikus adibidez O. IBARRA-k egiten duen aurkezpen orokorra, bai 

teoria batzuena, bai bere proposamenarena (1995, 387-392). 

871 Ikus, baina, horien arteko nahasketaren zenbait kasu eta adibide inesiboaren atalean bilduta.


Arestian aipatu denez, hainbat teoria eta hipotesi landu dira jatorrizko alegiazko formak 

berreraikitzeko egungo emaitzak azaldu ahal izateko. Gu ez gara alor horretan sartuko, eta Eibarko 

emaitza nagusiak azaltzen saiatuko gara. Lehenengotik jarriko dugun muga da ez duela bizidunen 872 

formarik onartzen, balio banakariz erabiltzen denean izan ezik. 

Kasu marka honen forma azaltzeko “jatorria” inesiboan jarri izan diote hainbat ikertzailek; 

Euskal gramatika... 873 osatu dutenek, berriz, maila berean jartzen dute -ko atzizkiaren aurretik zein kasu 

marka dagoen, inesiboa, ablatiboa nahiz adlatiboa. Aurrekoak balio du izenlagun denerako; adizlagunak 

osatzerakoan kasu marka zuzenean hitzari, edo inesiboari nahiz adlatiboari txertatzen zaio 874 . Honela 

diote: 

“Gramatiketan, hala ere, nongo galderari dagokionak bakarrik hartu izan du lekua deklinabideko 

zerrendetan, lekua eta denbora adierazten duten kasuetan hain zuzen ere. Galdera hori (...) nonen 

gainean eraikitako izenlaguna da (...) norako eta nondiko (edo nondikako) nora eta nondikenak 

diren bezalaxe, eta hainbestez bi horiek baino eskubide handiago ez luke nongo honek 

kasutzat hartua izateko (...) Kontua da, ordea, etxeango eta mendiango (non-nongo erlazioa 

zuzenean adieraziko luketenak) bezalako formak euskara bizian aski bazterrekoak eta noizean 

behingoak izan direla, horien ordez etxeko, mendiko e.a. erabili baitira. Hori dela eta, non eta 

nongo kasuen arteko ahaidetasunaren edo erlazioaren kontzientzia galdu du hiztunak eta kasu 

desberdintzat ditu biak. Bestetik, gramatikariak benetako kasutzat onartua du aspalditik nongo 

delako kasu hori, norako eta nondikako kasuekin gertatzen den bezala” 875 . 

Geure egiten dugu ondoko ebaspena ere: “tradizioari eutsiz, nongo kasua hartuko dugu 

kontuan” 876 formari dagokionez batez ere; erabileran, beste kasuetan oinarritutakoak ere kontuan hartuko 

ditugu. 

Beste gramatika batzuetan “norako” forma kasu beregaintzat hartzen da, Euskal G. O.-n kasu: 

“Adlatibo destinatiboa” izena ipini diote egileek 877 . Gure ustez hori eginez gero “nondiko”, “zerezko” eta 

abarri ere maila bera eman beharko litzaieke, erabilera modu eta maiztasun aldetik aldea den arren. 


Leku-denborazko genitibo mugagabea: eredurako 

Amaiera bokalikoetan: elixatako /elixetako //elixako; etxetako /etxeko; menditxako /mendittako //mendiko; 

solotako /soloko; lekutako /lekuteko //lekuko 

Kontsonante amaieretan: lurretako /lurreko 

Gramatikalariek diotenez, mugagabean gaur egun forma arrunta -taartizkia txertatuta osatzen 

da, eta historikoki ezaugarri “berria” litzateke 878 . Eibarren artizki hori ez da beti erabiltzen: ez dakigu 

ezaugarri zaharrari eutsi zaion, ala berriki sartzen joan den beste berrikuntzaren bat den. 

872 EUSKALTZAINDIAkoek bizidunekin erabiltzekotan “-en baitako” forma proposatzen dute (1993, 162). Eibarren ez da forma 

hori erabiltzen, eta erabiltzekotan beste postposizio batzuetara jo behar: “-(r)(e)n barruko” gisakoak (ikus besteak beste izenordain 

bihurkarien atalean). 

873 EUSKALTZAINDIA (1993). 

874 Aip. lib., 493-498. 

875 Aip. lib., 167-168. 

876 Aip. lib., 168. 

877 I. eta E. ZUBIRI (1995, 365-368). 

878 O. IBARRA (1995, 389 27. oh.). 

179

180 

-ta- artizkiz zein artizkirik gabe, kasu marka zuzenean txertatzen zaio deklinatutako hitzari 

amaiera bokalikoa badu; amaiera kontsonantikoa badu, loturazko -e- bokal epentetikoaren bidez 

txertatzen zaio. 

Jo dezagun -taartizkiaren erabilera piskat azaltzera: lekuko batzuek badirudi joera handiagoa 

dutela ez erabiltzeko: kmz-k, esate baterako, ez du “ankatako” forma onartzen, baina “elixatako” eta beste 

adibide asko darabiltza artizkiaz. Beste lekuko batzuek gehienetan erabiltzeko joera dute, kgg kasu. 

Lekuko horrek ez du “ankako” forma onartzen baina “elixako, kaleko” formak ez ditu baztertzen; areago, 

“ortutako” ez darabil baina bai “ortuko”, idem “maitxako /maiko”. Bestalde, nme2-k gehiagotan darabil 

artizki hori kgg-k baino, artizki bako adibide bakanen bat jaso diogu bakarrik lekuko horri. Beste lekuko 

batzuek batzuetan bai darabilte eta bestetan ez: -taartizkia gutxien darabilen lekukoa naz da; txandaka 

darabilte raz1-ek eta kmz-k, baina beti ere orokorrean artizkidun aldaera da nagusi. Ez dugu uste 

alternantzia eta polimorfismo idiolektal hutsa denik, sistemaren ezaugarria da -taartizkia erabili ala ez 

aukeran jartzea; izan ere, adibideak ez dizkiogu lekuko bakar bati jaso, gutxienez bost lekukori baino, eta 

sarritan adibide bana baino gehiago. 

Ez dakigu ziur zein baldintzak azal edo gordarazten duen artizkia, mugagabea lortzeko egituretan 

(galdetzaileen ondoan, zenbatzaileen ondoan...) joera bikoitza baitu; ez dugu irizpide tinkorik aurkitu 

forma bata eta bestea azaltzeko, oinarrian beti mugagabea dagoelako. Euskal gramatika... egin zutenek 

zerbaitez konturatu ziren eta hau zioten: 

“ZENBATZAILEA + IZENA + (IZENONDOA) ere agertzen ahal zaizkigu: hiru milla pezetako 

zapata-parea, hiru kilometroko bidea (...) Esan dezagun, bide batez eta ohar gisa, -ko, -tako eta - 

etako aldaeren arteko desberdintasuna izen sintagma mugagabea, mugatu singularra eta mugatu 

plurala izatetik sortzen dela. Beraz, gure herriko (...), zenbait menditako (...) eta Donostiako 

kaleetako (...). Arrazoi beragatik bi hankako mahaia esaten da (“bi hanka + -ko”), mila eta 

berrehun kiloko (“mila eta berrehun kilo + -ko”), nahiz hemen salbuespenak badiren ere badiren 

literaturan. Dena dela, salbuespen hauek ez dira zenbatzaileak ageri direneko sintagmetara 

bakarrik mugatzen” (EUSKALTZAINDIA, 1993, 165). 

Guk literaturaren eremua ahozko erabilerara zabalduko genuke, beraz. Dena dela, “bi hankako”ren 

oinarria “bi hanka” bada, “zenbait menditako”-ren oinarria ere “zenbait mendi” litzateke; ala 

ezinbestean “*zenbait menditan” suposatu behar al da? Edozein modutan ere, Eibarren “se ankako 

asurra?” dugu adibidez, “ankatako”-ren ondoan, eta oinarrian “*ankatan” beharko luke edozein modutan. 

Baina Eibarren gramatika arautua jarraitzen ez denez (edo gramatika hori egiteko Eibarko ahozko forma 

biziak erabili ez direnez), gogoan izan behar da inesibo mugagabean ere -taartizkia batzuetan erabiltzen 

dela eta beste batzuetan ez; baina horrek ere ez luke zeharo argituko zergatik “iru mendiko egurra”, 

inesiboan “*iru mendiñ” Eibarren esaten ez denez 879 . Salbuespenak, horrenbestez, salbuespen baino 

gehiago direla uste dugu. 

Artizki horren aldaera fonetikoak aurkitu ditugu: bokal sabaikariz amaitutako berbari 

erantsitakoan bi aldaera nagusi ditu eta sabaikarizazioa 880 bi mailatan gertatzen da: lehenengoa, leherkari 

879 EUSKALTZAINDIA-k oraintsuago ere jorratu du gai hori, “Hiru kiloko haurra, lau hankako mahaia” lanean (1998, 34. atala), 

eta besteak beste “Izen multzoa + -ko” taldea bereizten du, esanaz horrelakoetan literatur tradizioan “-tako” oso-oso gutxitan erabili 

izan dela. Talde horretan kokatzen dituzte “Zenbatzailea + izena (+ izenondoa)” erako egiturak adibidez. Nolanahi ere, eta egile 

gehienek “-ko” hutsa darabiltela badiote ere, ez dute azaltzen zergatik gertatzen den hori. 

880 Ez dugu aurkitu kontsonantea sabaikaritu gabeko adibiderik.

sabaikari bihurtzea da -(i)tta- (raz1, nme2 881 eta naz dira aldaera hori gehien darabiltenak); bigarrena, 

afrikari sabaikari bihurtzea da -(i)txa- (kmz-k eta kgg-k beti darabilte aldaera hori). Artizkiko erdiko 

bokala aurreko silabako bokal itxiaren eraginez -e- bihur daiteke: nme2-k “lekutekua” darabil esate 

baterako (edonola ere, lekuko horrek “lekutako” aldaera birritan darabil, eta “ortutako” ere bai). Aldaeren 

erabilera-banaketa beste leku-denborazko kasuetan ere bete egiten da. 

Dena den, aurkitu ditugu bestelako aldaera batzuk. -a amaieradun berbetan lekuko guztiek -a 

darabilte nme2-k barne, baina lekuko horri “iru elixetako” ere jaso diogu (galdekizunez lortutako 

erantzuna denez, zalantza gabe dakigu “de tres iglesias” esan gura duela eta ez “de las tres iglesias”; 

gainera, beste adibideetako azentuazioa gorde egiten du) “elixatako” eta “elixako”-ren ondoan. 

Plural forma gogorarazten digu naz-ren beste aldaera batek: naz “seim-begíxetakua ...?” bistan 

den arren mugagabea dela. Horrelakorik horixe jaso dugu bakarrik. 

“Gau/gabe/gaba” hitzak hainbat aldaera ditu, arrunta denez: “gautako /gabetako /gabeko”. 

“Lau” zenbatzaileak beste kasuetan ezaugarri bereziak ditu, eta oraingoan ere bai: “laukua” da 

lortu dugun forma erabat, bai galdekizunez bai solasaldi askez. Izenaren ondoan erabiliz gero, izenak har 

dezake -taartizkia: “lau atetakua” kgg lekukoari jaso diogu. 

Kontsonantez amaitutako berbei kasu marka eransterakoan loturazko bokalaren bitartez egiten 

dela aipatu dugu. Izena izan ala izenondoa izan ez du eraginik gramatikalariek diotenez, baina bai izenaizenondoa 

izan ala aditzondoa izan, aditzondoek ez dutelako loturazko bokal hori hartzen, eta “eguneko 

/egungo” adibidea dakarte Euskal gramatika...-ren egileek 882 . Eibarren bikote hori ez da egiten, esanguraz 

“egun” era bitara erabili arren, eta beti “eguneko” forma erabiltzen da, bai “egun” orokorrean adierazteko, 

bai “gaur” adierazteko ere (“eguneko ogixa, eguneko periodikua”, adibidez). Kontsonantez amaitutako 

aditzondoek Eibarren ere kasu marka batzuetan zuzenean eta bestetan loturazko bokalaren bitartez 

hartzen dute: “gaurko, orduango/orduko 883 “, baina “urriñeko” eta ez “urringo” 884 . Balio erakuslea duten 

adberbio kategoriako formek ere zuzenean hartzen dute kasu marka: “amengo/emengo //ameko; 

orko/orgo”. 

Leku izenek zuzenean hartzen dute -ko/-go kasu marka; batzuetan loturazko bokalez, bestetan ez. 

Bokalez amaitutakoek -ko aldaera hartzen dute; kontsonantez amaitutakoek aldaera biak hartzen dute 

kontsonantea zein den edo loturazko bokala hartzen duen ala ez, edo dena delako toponimoaren zein 

aldaera darabilen lekukoak: 

•Toponimo batzuen izenak oso polimorfikoak dira, endemas kasu marka gehitutakoan: 

“Madrikua /Madrigua /Madrilgua”. Lehen aldaera kgg-k eta f.a.-k darabilte; bigarrena raz1-ek eta naz-k; 

hirugarrena nme2-k eta raz5-ek. 

•Kontsonante albokariz 885 amaitutakoek joera bikoitza dute. Lekuko gehienek zuzenean hartzen 

dute -go/-ko kasu marka, eta beste batzuek loturazko bokala erantsirik -eko aldaera darabilte. Adibidez, 

881 Ikus espektrograman adibide bat: nme2 2A88a. 

882 EUSKALTZAINDIA (1993, 166-167). 

883 Kasu honetan, oinarrian legoke kakoa: forma mugagabea hartu ala inesibokoa hartu. Esanguraz ez dute alderik. 

884 Ikus “urrindik/urriñetik” bikotea, berriz, ablatiboaren atalean. 

885 Erkatzeko ere, partizipioei erantsiz gero “ilgo” nahiz “ilko” lortu dugu, gehien-gehienek aldaera ahostuna badarabilte ere. 

181

182 

“Usurbilgo, Larraulgo /Portugalko //Errebaleko, Terueleko, Portugaleko” (kontsonante leherkari 

ahoskabedun aldaera darabilena kmz lekukoa da; -e- epentetikoa gehien tartekatzen duena, berriz, kgg 

lekukoa). 

•Kontsonante dardarkariz 886 amaitutakoek -ko kasu marka hartzen dute gehienetan: “Eibarko, 

Saldibarko, Elgoibarko”, eta abar. Baina rmz lekukoari “Santandergo” aldaera ere jaso diogu. 

•Kontsonante sudurkariz amaitutakoek -go kasu marka hartzen dute gehienetan: “Irungo, 

Milango, Asitxaingo”; baina “Asitxaiñeko”. 

•Kontsonante frikari txistukariz amaitutakoek joera bikoitza dute. Lekuko batzuek zuzenean 

hartzen dute -ko kasu marka, eta beste batzuek loturazko bokala erantsirik -eko aldaera darabilte. Esate 

baterako: “Miraballesko, Sanandresko, Nantesko, Parisko, Arraosko, Berrisko, Sarausko /Miraballeseko, 

Korte-ingleseko, Pariseko”, zuzenean ezarritako aldaera erabiliagoa dela gure lekukoen ahotan. 

“Miraballes” leku izenak beste aldaera bat ere badu Eibarren, amaierako kontsonante gabekoa: 

“Miraballeko”, bi lekukori jasoa. 


Leku-denborazko genitibo mugatu singularra: eredurako 

Amaiera bokalikoetan: elixako; etxeko; mendiko; soloko; lekuko 

Kontsonante amaieretan: lurreko 

Bokalez amaitutako berbetan, -ko kasu marka zuzenean eransten zaio forma mugagabeari. 

Kontsonantez amaitutako berbetan, -ko kasu marka forma mugagabeari -e- loturazko bokalaren bitartez 

eransten zaio. 

Bestelako aldaerak fonetika sintaktikoaren eta aldaketa fonetikoen bidetik datoz. Adibidez: 

nme3 º[zaldiak] a e, etxéKU-Ittu arék! --naz kámbixaisus órrek isérok oékuek... 

“Gau/gabe/gaba”-k oraingoan forma bakarra du errealizazioa jaso diegun lekuko guztiengan: 

“gabeko”. 


Leku-denborazko genitibo mugatu plurala: eredurako 

Amaiera bokalikoetan: elixetako; etxietako; mendixetako; soluetako; lekuetako 

Kontsonante amaieretan: lurretako; bostetako /bostako 

-ko kasu markaren aurretik -taartizkia hartzen du, eta hitzen ezaugarri pluralei 887 eransten zaie. 

Forma aldetik ez dugu aparteko berezitasunik aurkitu; baina aipatzekotan, orokortzat hartzen diren 

kasuetan singularra egiteko joera dagoela aipatu behar: “elixetako bentanak politxak iseten dia /elixako 

886 Erkatzeko ere, balio erakuslea duten adberbio kategoriako “or” formari erantsita: “orko /orgo” lortu dugu, baina gehienek aldaera 

ahoskabea darabilte. Aldaera ahostuna noizbait darabiltenen artean raz5, f.a., kmz eta rmz lekukoak ditugu. 

887 Datiboan azaldu dira amaiera bakoitzari dagozkion aldaerak.

entanak politxak iseten dia; mendixetako bidiak /mendiko bidiak; ataixetako lorak /ateiko lorak” erako 

adibideak. Bikote horiek arruntak dira eibartarren ahotan, agian gazteengan gutxiago. 

Gertakari fonetikoz azalduko litzateke errealizazio hau, bokal elkarketaren soilketaz, hain zuzen: 

nme2 básutako [sic] ura eran dau 

Soilketa nabarmenagoak ere jaso ditugu, dena dela: raz1-ek “bostako” egiten du, adibidez, 

*bostetako adierazterakoan 888 . Ez da adibide isolatua 889 , inesiborako ere “bostan/bosten” jaso baitiogu 

(“bostetan” esanguraz, jakina) 890 . 

“Gau/gabe/gaba”-k aldaera hauek ditu guk jasotako adibideetan: “gauetako, gabetako”. 

“Lau” zenbatzailea izenordain denean “lauretako” forma hartzen du nagusiki, baina kgg 

lekukoak “lautakuak” eta “laukuak” erantzun du horren lekuan. 

Leku-denborazko formez orokorrean har daiteke kgg-k egin zuen iruzkina galdekizuna 

erantzuterakoan 891 : 

kgg ºgaldéra sálla-dakásus gaur e?, jóe! 

1.2.6.1.4. Hurrenkera 

Ez da beti bat: erabilera arruntena izenlaguna + izena da 892 . Alderantzizko hurrenkeran (izena + 

izlag.), erabilera arruntean, biak amaieran kasu marka edo mugatzaile beraz agertu daitezke (aposizio 

itxura hartzen du: “atia elixakua”, adibidez), edo izena mugagabean eta esaldi barruan sintagmari 

dagokion kasu marka izenlagunari txertatuta (“ate elixakua”, esaterako). Adibide askotan izenlaguna 

jakineko leku izenen bati lotuta doa eta horrelakoetan pertsonaren-gauzaren jatorria-etxea adierazteko 

osatutako egituretan erabiltzen da: 

•Izenlaguna + izena. Adibidez: 

raz1 ºda Mandióla, ItxasóKO BALENTÍNA, Mandiólan ee konsejal dauan b’éstakitx, da 

MARÍA BarrenétxeKO antxe (?)... baai... ArráteKO AMÁ, Arráteko gáusa-dákiras, lárrei 

dakíras ... --raz5 ºléngo batem-preuntau ey-eban “Maltzako Jesusa bisi da?” ... --rmz º... lau bat 

íllebetekua ero geixaokua ekarri!: bátian · Lésetako Inasio taa béstia-nik, · txándaka --rae º... 

Muitzakoo Mari-Kármen etxea bieldu, · da ... --kmz º... Bisente iguál-iguala sara!, ·· 

Mendigóitxiko Bixéntena! ... --rmz2 º... ta · Markiñáko Leóya ta será ta ... --ñaz2 º... Isasíkua séla 

esate-etzem-ba?! · Lusio-Párrenengo Lusio-jakingo dau, e? --kmz10 “Hárek guk euskeraz gaizki 

egitten genduala, hill egitten genduala, asesinau egitten genduala Eibarko euskeriagaz euskera 

benetakua ...” 

•Izena + izenlaguna. Egitura honetan ere izen sintagma sarritan bi izen bereziz osatuta aurkituko 

dugu, bata izena eta bestea izenlaguna (izenlaguna ia beti toponimoa da). Kasuistika honakoa izan 

daiteke: izena eta izenlaguna biak mugatzaile gabe agertea: “Juana Ubeiko”; izen berezia mugagabe eta 

izenlaguna mugatzailez (edo behar den kasu markaz): “Juana Ubeikua”. 

888 Ikus raz1-en jardunetik eginiko espektrograman: raz1 16B207. 

889 raz1 lekukoak soilketarako joera nabarmena du. Inesiboko beste adibide baten ere silaba osoaren murrizketaz errealizazio bat 

jaso dugu, eta espektrograman islatu: “asiseiñ” dio “Asitaiñen” adierazteko. raz1 9B394 espektrograman ikus daiteke hain zuzen. 

890 Ikus espektrograman errealizazio fonetikoa, raz1 16B216. 

891 Iruzkin hori erantzun hau zela-eta egin zuen: kgg “péntzatze-giñúan lékuetako e jendía etórri san”. 

892 Ikus taulako adibide gehienak. 

183

184 

Izen arrunten kasuan ez dago semantika aldeko muga “geografikorik”, baina kasuistika ez da 

asko aldatzen. Izena mugatuan edo mugagabean izan daiteke, eta izenlaguna esaldian dagokion kasu 

markaz 893 . Adibide batzuk ipiniko ditugu erakusgarri: 

raz1º... Ama Bírjiña-ArrátekUAK · arpeíxa diferéntia dáka, e?: nik Ama Bírjiña-Arrátekua 

esautu dot oo- o- onétxe-morúan!: polí-polí-polítxa, barres-bárres-bárres-bárres.... --raz5 ºMaria 

Barrenetxekua esta isan... ... --nme2 ºO- Ormatxékuak [sic]!: Paulíñaá!, Paulíña Ormetxékuá! -naz 

º... Ágeda Mendibílguaa, esautzen dosu suk! --rmz ºhm!, ni bai bintzet! ·· Samartiñem-berá!, 

· da Elbíra Samartíngua ta bíxok! --rae ºbueeno bañaa, esan dosú · Kiñárra-ballekua-”bátzuk”!: · 

Migelmárii... Loixólakua beintzát Maltzára! --raz º... da Pépe Lésetakúa ta be gurékin ... --kmz 

º... Justínaa, Ondaméndikúa, ··· arrebía, Txéná! ···· Txé famosúa! --nme1 ºnik i- gisom-próban e, 

séra ikusitxa dákat, ee, Márkos! e Sumendíxakua! 

raz1 º... géro es- e e, géro María BarrenétxekO −bakísu está?− --nme2 º... Juliénan..., Juliénan tía 

bat bai!, Juaná Ubéiko!, · neská-sa(?)... --naz º... iii- Juaníta-Ariméndikok e, · emerétzi o 

éuki-ingottu iual!, eske... banekixan ingurukua, bañá!... ... --rae º... bixkorrem-bixkorrena Juanita 

Ertzílgo! buá! --raz º... kami-óia!: aberíxau daá! ta béste sar bat ekarri artían”... ... María- 

ArikítxakÓ-pe-esángotzú oríí! --ñaz1 ºgáñea sónan e, María Makalarroko sonan gáñerá!, ónen e 

oinn Marikármen ero sein don orí? 

kaz3 ºbai, kantuaa... · ákordau itxe-nai · kantUA orduangUA ... --kaz12 “Án topau zitxuen 

eskriturak berreun urtekuak ero” --kmz6 “... poltsilluak fraketakuak etara kánpora forrua ...” 

rmz ºjo-ka-tu?! ··· ari-jokuan jokatu!, oixe!: es aamar milloi bañá, · e, bi-iru milla pestA lengUAk 

ee... o aa... ero, ero-ogei dúro ero dana-dalakua, berroi duro eo bosteum-peseta eró... --raz5 ºda, 

sertú iyeban da esan ei-tzan, −“bueno!, úrrengoo · sapatu férixakuan · tórri saitxie bíxok!” ... -raz 

º... da Jabiérri!, sapáta urakúak ekásen bai! txa kartóia -orduan e ka- kartóiskuák!- · eta · 

sapatá gustía sólte! ... --kmz ºsardiña latákuak! --kmz1 ºbueno!, erréka bastarrían!, baña erréka 

bastárra mendíxan eongok, está?, · kalían estáo! · gausaa alakórikan! [sic] --kmz7 “... Iñasio 

botikarixuari kendu probeta kristalezkuak ee, zérian, laboratorixuan ...” --kaz3 ºbai!, tókau sa-ni 

kantu antxiñakua kántatzen ... --kmz3 º… áre-préuntautzen itxuria · estaben e, ia · dakíxan e · 

eskopetaa · kategorixakoik eta… · báyetz! … 

1.2.6.2. Erabilera 894 

Solasaldi askean barrena konturatzeke erabiltzen da kasu hau, baina galdekizunaz lortzeko 

lekukoek aitortzen dute “zaila” dela, asko pentsatu behar dela eta emaitzak gogoetaren ondorio direla. 

Forma batzuk, izan ere, oso naturalki eta erraz lortu ditugu, baina beste batzuk ez hainbeste 895 ; esplizituki 

lekuko batek adierazi digu edutezko genitiboz osatutako formez, orokorrean, uste duena: 

kgg ºsállak dira ónek, e? ... pentzau eim bia-dira 

Nolanahi ere, batzuetan izenlagun funtzioa du eta bestetan adizlagunarena. 

1.2.6.2.1. Edutezko genitiboa − leku-denborazko genitiboa nahaste 896 

893 

Gai hau ikuspegi diakronikoz M. AZKARATE-k eta P. ALTUNA-k ere aurkezten dute (2001, 63-64). 

894 

Ikus ikuspegi morfo-semantiko orokorrez M. AZKARATE-ren eta P. ALTUNA-ren “-ko/-dun atzizkiez” artikulua (in L. 

VILLASANTE, 1992, 91-112) eta R.P.G. DE RIJK-en “Basque Hospitality and the Suffix -ko” (in HUALDE, J.I.; ORTIZ DE 

URBINA, J., 1993, 145-162). 

895 

Gogoan izan, adibidez, “kampai” hitzaz edutezko genitiboz deklinatzerakoan esan duguna. 

896 

Ikus adibide gehiago edutezko genitiboaren taulan ere: adibide-eredu gehienak atal hartan pilatu ditugunez ez dugu dena berriro 

hemen errepikatuko.

Hemen jarriko ditugu batez ere solasaldi asketik hartu ditugun leku-denborazko genitiboaren eta 

edutezkoaren adibide batzuk, edutea edo beste ezaugarriren bat adierazten dutenak, kasu marka honen 

erabileraren erakusgarri: 

•Leku-denborazko genitiboz: 

f.a. ºMendigóitxiko eskríturak esaten dabe “kamino karretil” 

raz5 º... topau dau párrokuoi!, esplíkau etza!, · da, −“sékula estot entzún: nik neuk elixakoo · 

legíak eta baai!, askó estuixau dot baña, · óne-gausok...” 

raz ºbaái!, esaétzat orí, kamióikua... 

f.a. ºbaaai!, Iñarréko solúa euan or! 

rmz ºeméndi-Maltzáa goisela paéta ortxe dao! Barrundiko se- selaixan aspixan!, pae- paeta!: 

ormia ei-eindda! ... 

ñaz1 ºbai, baña-Arístiburúa san ·· Ermúko partía, e?-Eibarko partía barík, e?, Arístiburuá... 

ñaz2 ºArrúeta!: orí ee..., ·· Arrúetanekua será, e, o- Otólakua-sian órrek: Mariáluixanak esián?... 

... 

ñmz ºMuníkola b’Élgetakua...: Eibarkua es beintzát! 

kaz1 º... a terrénua isates · san · ee... Ótolerdiko propiedadia: Otolaerdiko básarriko propidadia 

oim-be báda, baña ... 

nme2 ori terrenuoi, Úrkiri pertenesitze-ako · -ero- Úrkikua da --kmz Úrkikua-ok orí · terrénuori 

kmz ºbai!, eulíra! ···· ordúan e, ikúsiko dau e programia, telébisiñokúa (...) “Jara i sedal” 

kmz ºsárri eim-biako dau orí! · pásekoo usuee-tára bádoya! 

kmz º... gaur gáñera e, partidó-ona dao, Real-Sociedá-Madrí (...) Real-Madrí: Uéfakua da, e? 

kmz º[gaitzizena] famélixakúa!: · Pepe Kérido, Bisente Kéridoo, · Juli Kéridoo, Mártina 

Kéridoo... 

kmz ºjóéér! nnn- nun dao á kollária? ... erakutzikotzut egunen batén! ·· I así tiene, Euskadikoo 

eskúdua! (?)... 

kmz1 ºes “Erri Batasúnekua”-bíxak!: oiñ, kámbixau bara etxakíxat 

kmz ºÁlfako kalía 

kmz ºkontribu- kontríbusiñokúa · fotokópixia; gero e · notaríxan eim-biar dabe 

kae ºbéstia-días! (?)… Sostóakúa dá de orrórr, neská!, ori… Bañá, badákisu, dá “diséño 

Balenciaga” etá, diseño Balenciaga sélan dán ba ... 

kmz3 º... gue kuadrillia jua-giñuan da, kuadrillia… · kantoria-giñuasen, e? · o an e, · Orfeoiko 

kantua-pee · “Goixeko isar” ero t’”Illunabarra” taa o- órre-kantu mordua! ... 

•Edutezko genitiboz ere bai: 

raz5 ºi, · −“baai, neurí laa éstesen aitxák eta-ámak! ·· anáya juan san da...” −“baai, ba oixe ba!”, 

da, −“kontratua!-aren kontratua [baserri eta lurrena] ··· bisíri-dao-ondiokan?, bijente?” · da ... 

f.a. ºombree..., a- bakisu se terrenaje!?, iru básarriren · lúrrak · dakas... 

kmz º... Lambret- Lambrétian plánuak · ártzen: ·· geró · árekin plánuekin emen-neuk e · desa- 

desarrollau 

kmz ºsúrrut!! arétxek (?)esan seban. ··· Kióskua bádao ba? periódikuena? Úntzaan? 

rmz2 º... da géro agíñak etá be, trontzán agíñak etá be ba obeto etárata ta ... 

ñaz2 ºUntzámaa... óixee...: Aístisabála...: Aístisabala isango da orí gure partia esta orí 

Aistisabala: len esan dosu Aísti-sabála? 

ñmz ºorí da ·· Úrki-guenan eee... · solúa 

kmz Úrkiña-ok · orí terrénuori 

185

186 

•Leku-denborazko genitibo marka “zuzen” erabilita 897 : 

rmz ºItxúrrisarreko ura béti!: · igual e juango suan aitxá ta iual juango suan amá ta igual ee 

umem-bat eroo áitxitxa eró... 

1.2.6.2.2. Izenlaguna izenari dagokion kasu markaz 

Izenlaguna izanda, ondoko izena deklinatu egin daiteke; areago, izen hori isildu egin daiteke edo 

esaldian beste lekuren baten egon daiteke. Bere kasu marka izenlagunak jaso egiten du. Esate baterako: 

“etxeko lagunekin /etxekuekin”; benetako adibidez: 

rmz2 º... da-ásko akordaukoitxuk oiñ, au entzúnda be, ordúan, Muniósguren · da KortagúrenGO · 

IDÍXA TA ÍXKUA sitxúan · famá-aundíkuak, da-áretxek etara juen lélengo prémixua, da 

bígarrena ElórretaKUAK ... 

kmz ºkámpokuendako 

rmz ºburkajía bat!, burkara-aundíxa, béstia karáketxia, txikíxa!; ·· au bedárrondotákuau... · da 

burdi-mótza... 

rmz2 º... alkondára surixákiñ dda, fraká maúneskúekiñ dda ... 

Kasu marka errekurtsiboa da, bestalde, eta teorian nahi beste genitibozko izenlagun jar daitezke 

jarraian. Kasu markadun izenlagunak teorian isil daitezke, baina solasaldi askeetan ez da bide hori asko 

erabiltzen, guk behintzat ez dugu adibide askorik jaso (horrek ez du esan nahi norbaitek sarriagotan 

erabiltzen ez duenik). 

•Bi izenlagun elkarren jarraian: 

raz1 nungó errikúa sáraá? --kmz ºor, 

Maltzakó serrerixakúa ... --rmz2 º... esán doun Kortína, Agiñán a- asíxa baña, baintzat Eibárko 

kalekúa! //rmz2 º... Donóstiako · Párte Sarréko Restauránte-Joxe-Mári-pe aarí asko ta ... --ñaz2 

ºoingó gasólinerakua... --naz ºee, amam-parteko baa...: ·amam-partekua!, bertá- 

Múitzabarrikua, da béstia san, Élgoibarkue san, Élgoibarko ee... · -sus!, oñ esángot?, ee...- · bai! - 

súsmariétajose!- ·· e, Beláusteikua, · Beláusteikua, bai... 

kaz1 º... Isasíko Markesko etxien jardíñetan · euan ·· Jardiñéruan-etxía ... //kaz1 º... a eskondu san Élgetako Kámpasar ondoko 

básarriko batekin · Arróta básarrikuakin ... // kaz1 º... árek eee etara eben an arrí askó ... 

Oñatíko unibersidadeko kláustrorako... ... 

•Bigarren izenlagunaren ondoko izena isildutakoan bi leku-denborazko kasu marka elkarren 

jarraian 898 . Adibide bakarraz konturatu gara: 

nme2 ºbai! xémeikua-axe isengo san, ·· se... · e, · txa- txakur-txikixai... · bo-séntimokuai, “bo- bobo-xémeiko” 

esate-akon!; da gero txakurraundixa-”amar xémeikokua” ... 

“Erdikokua” baserri izena ere hemen koka daiteke baina lexikalizaturik dagoenez ez dugu aintzat 

hartuko. 

1.2.6.2.3. ”Nungo galdetzailea + izena deklinatuta / -ko izenlaguna” egitura 

Egitura berezia da. Kasu honetan galdetzailea determinatzailetzat har daiteke. 

•Nungo galdetzailea + izena deklinatuta. Adibide batzuk: 

897 Ikus aurreratxoago “nongo” izenlagun arruntaren atalean ere. 

898 Ez dakigu gramatikalariek ontzat joko ote luketen. Guretzat guztiz zilegi da erabilera hau, ahozko jardunean asko erabiltzen ez 

den arren: “Nahiz eta lexikalizaturik egon, idazleek arbuiatu izan dute hau, agian kakofoniagatik (...) Mitxelenak berak ere espreski 

galarazten ditu halakoak” (EUSKALTZINDIA, 1993, 164).

az1 lórak e nungó átaitxik ekarri dosus? -- f.a. nungó mendíra juan sára? --ñaz5 “... ez dakit 

nungo puntan egon zan! ...” 

•Nungo galdetzailea + izenlaguna (-ko bidez). Adibide batzuk: 

raz1 nungó errikúa sáraá? --naz atzoo ekarri senduem-pañélua nungóó jaikua san ...? 

1.2.6.2.4. Esanahiaren araberako formak oinarritzat 

Ikusi dugu nola eratzen den formalki mugagabean eta mugatu singularrean; baina erabili, 

singularreko forma zentzu biekin erabiltzen da batzuetan. 

Egin daitezkeen galderak hauek dira, besteak beste: 

•“Nungo”: 

kgg nungúa da óri? --kmz nungúa da orí? –raz1 orí nungúa dá? –nme2 nungúa da orí? –naz 

nungúa da orí? --nme2 súe-nungue-sára? 

•“Noisko/noixko”: 

kgg noiskúa da óri? --kmz noixkúa da orí? --armz noiskúa dá? --raz1 noixkúa da orí? --nme2 óri 

noixkúa da? --naz da noixxkúa da orí? 

•“Setarako/setako/sertako/sertarako” 899 : 

kgg setáko etórri sára? --kmz setarako etorri sara? //setako etorri sara? [es t- t- “pa ké as 

benido?”] --raz1 setaáko- setáko etórri da orí? --nme2 sertako? //sertaráko erun dosú? –naz 

setáko eruen dosú? 

•“Selako”. Galdetzaile-izenlagun honen ondoan izena erabiltzea oso arrunta da 900 ; areago, 

superlatiboa sortzeko, goi maila adierazteko izenondo-aditzondoak ere har ditzake ondoan. Hemen doaz 


kgg selakúa da soñekúa? --kmz selakúa da-á? --raz1 á selakúa dá? --nme2 selakúa da [“kómo es”: 

bai...] –naz a selakua da? 

kgg selakó soñekúa erósi dósu? --kmz selakoó kótxia erosi dósu? --raz1 selakó soñékua erosi 

dósu? //seláko soñekúa erósi dósu? --nme2 selakó kótxia erosi dosu? --naz da seláko soñekúa...? 

kgg selakó aundíxa dan a! --kmz selakó aundíxa! –raz1 seláko aundíxa dán á, e? --nme2 selako 

aundíxa da-á! 

•Osa daitezkeen beste galdetzaile-izenlagun batzuk (batzuetan arruntagoa da dagozkien 

erantzunak erabiltzea galdetzailea baino): “seresko, sereko, norako, (¿)nundiko, (¿)norusko”... 

1.2.6.2.5. ”Nongo (norako)” galderari erantzunak 901 

a) Izenlaguna. Esangura ez du beti garbia. Parafraseatuz, gramatikalariei jarraiki, “hitza 

inesiboan + egon + izena” esangura da arruntena (“etxeko” = “etxean dagoen”), baina ñabardurak ez ditu 

falta. Ondoko izena “bide” edo antzerakoa denean izenlagunaren oinarrian inesiboa zein adlatiboa egon 

899 “Zertara”-k ere antzerako esangura du batzuetan. 

900 Beste galdetzaile-izenlagunak ez dira hain erraz izena ondoan dutela erabiltzen, baina ikus goraxeagoko “nungo + izena” egitura. 

901 Taulako ia adibide guztiak sartzen dira atal honetan. 

187

188 

daiteke; baina inesiboa dagoenean ere, esangura bikoitza du, “Arrateko bidia” ez baita bakarrik Arraten 

dagoen bidea, Arratera doan bidea ere bada. Areago, oinarrian adlatiboa duen egiturak norabide 

zuzenezko esangura du batez ere. 

•Esangurak nahasirik. Adibideetan denetarik jaso dugu: 

kgg óri da etxeRÁko bidía//etxéko bidía –kmz áu etxekó biría da //etxeráko bidía [báái ... “para 

kasa” ...] –raz1 oríxe da bidía etxe- etxeráko //etxéko bidía [daná bá-tá orí!] //etxeráko bidía 

[dána bat iséngo da óri] –nm2 oixe da etxeráko bidía –naz oixé da etxerako bidia 

kaz1 º... taa · géro · óññ · seraa · Élgetako kamiñuan gáñian · gáñian · euán · Ugártek [sic] · 

básarrixa ... 

kaz1 º... ortúak · da béstia-sián jardiñ- e · palásioko jardíñak · ba Élgetakoo kamiñórañok! ... 

 

kaz1 º... Bilbokoo kamiñúan · e?, Donostiaako satosen kamiñuan 

rmz ºÉlgoibarrea be!: Txánkakora!, oñ eee Samielgo rotóndia-antxe!, antxe kantóyen! 

perratókixa! ... 

kmz ºpeskaan?: emen errekan, da Bariñáko bidean [sic]! 

rmz º... kríston estasiñua jeuan orduán! ·· Bitorixako trená, Donostíakua taa Bílbokua ba... · 

irúrak órtxe!, kruse- krúse itxe-juen! ... 

kaz2 º... ni koskondu nitzanian euan dénda bat ·· érropena!: mekánikuaak... ·· dána san e 

biarrekoo erropia ... 

•“Nongo” esangura garbiaz adibide batzuk (ñabardurak ñabardura): 

nme2 ºdaa, órii, · ee, ori Bitorio Selayan-da etxía ·· Mandiola-balleKÚA da, · da bidía pasatzen 

da bittartian, da beste aldiam-ba Nayorbeko etxía, · Goósta-balléKUA 

rmz2 º... próba-gaur? ... Gipúskuako erríxa- itxúk e próbak eitxe-yana [sic] ba Déba!, · Askóitxi · 

da-Áya! ... 

rmz ºMaltzá-sar! ·· Áretako... Áretako andrian etxia! --raz º... da esátestá -”sú nungúa sára?”, - 

”ní?, Arrate-Ballekúa” ... da, -”ni Arrate-”, -”Arráte-Ballekúa nungúa sára bá?”, -”ní, m- 

Mendigoitxi basarrikua” -ni or beian da bera-an góixan-, · -”Mendigoitxi basarrikúa sára? · ba 

Mendigóitxixan sure tía san · bérsuak!...” ... --kmz ºálantxe san! ·· Jabier Potolúa: ·· -”estákik ala 

sein?, Paséo San Andréskoo · Jabiér Potolúa!” --rae º... kaleko ándren ee sérak!, 

iñusentekerixák!, ómbre! Bueno! --rmz ºerrix- erriko-idixa, pirénaikua dok emén!, pirenáiko! ·· 

Pais-baskokua... · o- ónetxe-itxuk · léngo rasia, ónetxek, pirenaikos...: 

órren umia ba íxkua ba-así, kapáu ta, · i- idíxa!... --rmz2 º... da-ásko akordaukoitxuk oiñ, au 

entzúnda be, ordúan, Muniósguren · da Kortagúrengo · idíxa ta íxkua sitxúan · famá-aundíkuak, 

da-áretxek etara juen lélengo prémixua, da bígarrena Elórretakuak ... 

rmz ºgeure aitxa-sának i-bán! Arrateko kaltzadía! --raz ºbai!, “biétza”-pe bai; guk Eibárren-níneu-es- 

esében [sic] esáten, baña bái!, “ánketako biátzak”, bai, áskok esátetze “ánketako biétzak” 

--raz ºgúú-betí esan dou e “aría”; oiñ esaten dabe “ondárra” baña guk esan dou “pláyako aría” ... 

“aré gitxí” //raz º... txarrí eemiári séose kenduú, e matrisékoo séoser kendú o sán · “iréndu” ... -kmz 

ºbái! bai!... éuskeras estakixálako!: éstakixálako éuskeras, Eibárko éuskería! --kgg º eta géro esáten dau ní-Bergaráko éuskería dakátela? --kmz neré aitxá Ermukúa ok, 

érmutarra ok --rmz2 º... Atxúletako etxabúruan! sárrtu an béti-góra! otátzan góra! ... --ñaz2 ºee... 

· Txáltxanekoo ·· béraoko péor- á tabernía sélan da?, · kafetérixia?... · antxe goixan lélengo 

písuan! --ñmz ºgeró baa, · Úmbekoo errek- erreka prinsípala, kámpo-fubolaan · aspixean [sic] 

tápauta badao ba érrekia?: kámpo-fúbola-Úmbe?... --kaz3 º... oim-”Portale” isatetze [sic] ori 

ayuntamentua dan ori!, “Portália”!: ori esam-Portália, Portália góraokua san! ... 

kaz1 º... árek eee etara eben an arrí askó ·· e Berrísko kombenturako, kláustrorako ·· ee Oñatíko 

unibersidadeko kláustrorako... ·· ta Patrísio Etxeberrian txalétetarako... ·· daa... órretarako ta gero 

baa... · séra, Eibarkooo... kámposanturako be bai!; órrek eeta ·· Mendaráko [sic] mójendako be 

bai!, kláustruetarako, · da ... --kmz7 º... orduentxe asi sian abare itxen íbartarrak ... aurrás, · 

Eibarko abaré gustiak ·· siam-ba ·· eeo Billarokuak ero Seanurikuak ero Mutrikukuá · ero ·

Arráte-ballekua ... 

kaz2 º... [argazkia] Arrátekua da-au · konfundíduta sartu dot ... 

kmz ºbaai!, ··· Ondaméndiko gibéla, ñó!, edérra! 

kmz ºáiba-pa [sic], áiba Yókin!, · Yókííñ!, ·· emengó urá!: · itxurríko úra!, jé! --kmz1 ºero- erósitxa! Gau- órre-gránjakúok e… galiperrak! --kaz11 

“Baiña honek danok giñan eskuela publikokuak, da Labordanekuak eta monjetakuak zian. Gero 

distinziño haundixa euan, eh! ...” 

kmz ºgerra démporan! ·· bái! Kánsakoo · presidéntia is- (?)... ise-san --rmz2 º... da géro! · ba, así sitxúan bísten, ba basárriko 

alkátiak orr ásko balío júek ... --rmz2 º... da Berrítxuko alkatíari · orrék · errégalau · nai 

jútzan · eiñ arrixóri. Baña Berritxúko alkatía Ermukúa baño lístuao ta esa-etzan ... --ñmz 

º... ni e, mutikua nitzana, da, konsejála ero ayuntamentukua ·· isán! ... 

kmz ºKórte-Inglesékua be bai!, tarjétia... 

kmz º... Prieto béstia!, · Rialtoko e, sínia botatze-sébana! ·· foballísta-amorratua! Á be 

komadántia! 

kmz3 º... Lukas Alberdi!, gure kuadrillakua suan! ... 

kaz2 º... eruate-nebanian ee, ba- finálisteen · báskaitxakoo · síarro-purua?, ú! ... 

b) Destinatibo zentzu garbiz, adlatiboaren marka izan ala ez (“norako” 902 ). Adibide batzuk: 

kgg DonostíaRAKO bidían e topáu giñúan --kmz tópau gendúan e DonostíaKO birían 

//DonostíaRAKO birían –raz1 Donostíako ·· bidían ·· topau dábe Pátxi //Donostíako bidían tópau 

dábe Pátxi –armz Pátxi, Donóstiko birían tópau dábe [“le an enkontrao en kamino a San 

Sebastián”] –nme2 Donostírako bidían · topau génduan 

Hori adierazteko beste aukera bat “-(e)ra bidian” postposizio egitura ere bada. 

raz1 ºbasurdía!: guk euki gendusena-baai, polítxa-dia, ausoráko! ... 

ñaz2 º[zubia] da béstia, amentxeee... · séra, Errástin kanterárakua; ··· da bésteik? 

kaz1 º... árek eee etara eben an arrí askó ·· e Berrísko kombenturako, kláustrorako ·· ee Oñatíko 

unibersidadeko kláustrorako... ·· ta Patrísio Etxeberrian txalétetarako... ·· daa... órretarako ta gero 

baa... · séra, Eibarkooo... kámposanturako be bai!; órrek eeta ·· Mendaráko [sic] mójendako be 

bai!, kláustruetarako, · da ... 

kmz3 º… etxeako-ordua b’etorri suan! ordu bátak aldi ero ... 

kmz6 “... Ba, guk frenterako eitxe itxú: txirikillák. Frenterako, frentiandako, da tronpa puntak 

lixua eta tartakiñak, eh! frenterako ...” 

raz5 º... da itxe-basen · ármaixuak, sukáldeKO ármaixuak, da bankétaak, da ... 

kmz º... da, norbéra-jántzii ·· erromérixarako morokó erropía ta... --kaz3 º... Eskól’armerirako be diru assko emo-éban ... --raz5 ºbaai, gausá-askó ta, 

ebíllen txopo bílla!, txopúa da bigúna!, da fasílla biarrérako! ... 

c) Kantitatea adieraziz: 

naz º bueno baña, sakú ba-sartzen dou, e?: sue-morun estou guk itten, etxerákua! 

1.2.6.2.6. Gorputzeko atalei erantsita, nonbaiteko “mina” edo gaixotasuna adierazteko 

902 Ikus, baina, bestelako ñabardurak destinatiboaren atalean ere. 

189

190 

Hainbat izeni gehi dakioke kasu marka. Singularra eta plurala nahastu egiten dira batzuetan, 

aipatzen den gorputz atala bakarra izatean anbiguetaterik sortzeko biderik ematen ez duenean izan ezik. 

Batetik, gorputzean mintzagai dena atal edo osagai bat baino gehiago direnean singularra nahiz 

plurala onartzen du, batzuetan nahasketak ere diren arren; “begi, agin, tripa, belarri, anka” eta abar 

lirateke atal honetakoak. Esangura-forma “nahasketaren” adibiderako “begi”-ren kasua jarriko dugu: kmzrentzat 

““beikó-miña” es “dolor de oi- dee- · de ojos””, baina nme2-rentzat “begikó-miña” da ““en el ojo” 

... báten!”; nahiz eta begi bakarrerako forma singularra ere lortu dugun, eta begi bietarako plurala, jakina. 

Aipatutako nahasketa gehienetan gertatzen da: “belarriko miña” belarri bietako mina da lekuko 

guztientzat, “belarrixetako miña” ere jaso dugun arren. “Anka” hitzaren kasuan, banaketa garbia jaso 

dugu singularraren eta pluralaren artean; hanka bakarra denean, “ankako miña”, eta hanka biak direnean, 

“hanketako miña”. Pluraleko forma lexikalizaturik dago jakineko gaixotasun bat adierazteko; izan ere, 

“anketakua” azkenaldian hain famatu egin den ganaduen “fiebre aftosa” delakoa da. “Tripa” hitzak 

berezitasuna du, ez dakigu sabela bakartzat hartzen den ala ez, kontuan izanda urdaila, hesteak eta abar 

barne dituela; “tripako miña”-ren eta “tripetako miña”-ren ondoan (kmz-k ez du azken forma hau 

onartzen, hala ere) “tripako-miñAK” aldaera ere jaso baitugu: min bat baino gehiago izaten al dugu?... 

Edonola ere, leku-denborazko genitiboaren lekuan “nonbaiten min izan/euki” ere erabiltzen da, 

inesiboaren bitartez. 

Bestetik, min ematen duen atala bakarra denean singularrez erabiltzen da: “buru, gerri, biskar, 

lepo, ao, istarri, bare”... Horiekin sortzen diren formak “buruko miña, buruko tontua”, “istarriko miña; 

istarriko katarrua” gisakoak dira. Izen orokorragoek ere hartzen dute kasu marka: “alboko miña”, 

esaterako. 

Mina edo dena delakoa gaixotasun bihurtutakoan lexikalizaturik gelditzen da, nahiz singularrez 

nahiz pluralez. Ikus lehentxoago aipatutako “anketakua” eta ondoko adibideak, erakusgarri: 

raz1 ºbai! tt’arí be itxúria guntzurrunetakua séose-torri akó 

nme2 sémbat aótan ikúsittusu ee... ·· “káries” e, aa... · órtzetako gaixua-ero..., agiñetako gaix- aíñ 

ustélak-ero... 

kmz º gibelékua ékan ala? 

Areago lexikalizaturik, kasu marka erator atzizkia dela ere erabiltzen da. Bai aurreko atalean 

aipatutako “miñ” esanguraz sortutako formek, bai osterantzekoek, jatorrizko esanguratik aparteko berri 

eta berezia hartzen dute hainbat hitzek. Orain atal honetako hitz eratorri batera mugatuko gara 903 : 

raz1 orrek estetzu ekarriko burukómiñik --nme2 ºbaai, báitta!: e, “burukómiña 

edarra ekarri usku orrék”!, ero “burukomiñ edarra daukou orrékiñ” ero... 

1.2.6.2.7. Jakineko egituretan: “-ko seme/alaba (...)” 

Egitura horrek gaztelaniako “natural de” esangura du, jaiolekua, jatorria. Adibidez: 

nme2 “Eibarren jaixua” edoo “Eibárko semía” –naz “Eibarko alabía naix” ºbai! bai-bai-bai, 

óixe!, da égixa da gáñera! 

raz1 º... béste bá-pe ise-san an Mendigóitxikoo semía-an! 

ñmz ºaren andria da · bertako alabía, Takillángoko alabia... 

903 Ikus aurreragoko ataletan forma eta adibide gehiago.

az1 º... sú! ta... ori rekonositzeko e..., ·· kastillanuak estau rekonosiduko-orí, e?, · éés-es-es-eses-es: 

orí ameko semém-bat iséngo dá ... Ónek e, euskaldun purú-purúak d’asko dakixának · au 

rekonosidu bie-dau! ... 

nme2 ºseu b’eranda eongo sá, · basárrixak?: basárriko umiak orí...! 

rmz2 º... baña gaur · Eibárren kaléko semía-dauás!, kaléko semíak!, ondó itxen 

dábenak ... 

rmz ºerrix- erriko-idixa, pirénaikua dok emén!, pirenáiko! ·· Pais-baskokua... ... 

kaz3 º... Kándido erriko semia san daa! ·· ee... óndo! óndo pórtatze-sam!-bestela ee... ... 

 

1.2.6.2.8. Jakineko egituretan: “lekutakua” 

Superlatiboa adierazteko erabiltzen da, bai lekuzkoa, bai denborazkoa: “oso urrutikoa”, “oso 

antzinakoa”. Denbora adierazteko “sasoitxako” ere erabiltzen da; J.A. URIARTE-k “Sasoneko lorie” 

egitura dakar antzerako esanguraz, denborazkoa bereziki 904 . Eibarren adibidez: 

raz1 “ernéau”: ºorí normála! sasoittáko ipóñak! 

Forma lexikalizatua da, eta formaz mugagabea izan arren esangura hori galdua du “lekutákua da 

orí!” tankerako erabileran. Besterik da “sé lekutakúa da?” erabilera arrunta. 

1.2.6.2.9. ”Noizko” galderari erantzuna 

Denborazko esanahia du: 

kmz º noiskúa!?, · jáseus! gure jauná-pe kántatzen seban da, gure amamabe 

bai txa... --kmz1 ºgerr’áurrekuak ero isángoitxuk órrek eró!, eroo noiskúa etéitxuk órrek? 

 

a) Izenlaguna 

Esangurak berak baldintzatuta, oinarrian izena, izenondoak eta aditzondoak izan ditzake: 

•Aditzondoetan kasu marka zuzenean itsasten zaie oinarriei; eta bestela singularrean da erabilera 

arruntena: 

nme2 léngoko periodikua ·· irakurtzen eo-nais ... “léngokua”, “léngokua”... orrék estauka... 

“léngo egunékua” ba...: gaurkúa isen esík, ero atzokua isen esí-ba béstiak ya “lengoku- l- · 

léngokua”-dia 

rmz º[trena] Donostíakua órtxe!, da Bílbotik etorrena ee... · órtxe paradía beti!: · goixeko beátziak 

eró ta éguardikoo-ordu bateterdietan da ílluntziko sáspi tx’erdietan; da Bitoríxati-be tréna 

etortze-suan or góorá!: ·· iru tren! 

raz º... Da neré amaá · goixéko-ordu bi tx’erdíetan-irúretán! sukáldian euán! ... 

raz º... d’eurí... udáko euri sáparrada bat ein dau! ... 

raz º... es erromérixárik eta lélengo dómekía: lélengoo- Karnabáletakoo domekía bákar-bákarrik! 

da geró geixao eséuan ... 

kmz ºííí! · ííí! · torri ári onáá! ···· Gerr’áurreko- gerra-aurreko ka- e e nóbela-dítxuk ónek alá? 

naz ºpitxár aundi bat!, lenaoko..., lurrésko bat! ... 

raz1 lénako illían esteskúe págau 

nme2 léngoko periodikua ·· irakurtzen eo-nais ... “léngokua”, “léngokua”... orrék estauka... 

“léngo egunékua” ba...: gaurkúa isen esík, ero atzokua isen esí-ba béstiak ya “lengoku- l- · 

léngokua”-dia 

kmz3 º... oñ eitxen dianak ee... · lénguneko andriori or asesinau ese ... 

rmz ºlengúak!, onén aurrekuak! 

904 (1995, 367 30. oh.). 

191

192 

raz ºáá! “Oporrak” oingoo · euskera batúa... 

ñaz1 ºori ongoxia [sic] da bañá, e?, antxiñákua bárik! 

raz1 º... oin! dakixám-batéé... · éuskeras, baña nik e antíguamentekua dákitt eta esébes! 

kmz ºtxarto esan dot áurrerakua 

kag ºpandérua bái!, pandérua · dá · betikúa! 

kaz2 º[erretratoak] ordukotxiak... · eum-batekuk [sic] órrek! 

•Mugagabez ere bai: 

nme2 ºá bai! á Pedrobalentíñen txikítteko erretrátue garbíxa! 

kmz ºsélan entzúngosú ba! txikitxakoo gausía da-ta 

kmz12 “... neri umetako gauzak akordatzen jataz primero de mayo aittatu ezkerik ...” 

•Forma eta egitura batzuk ihartuta daude: 

v“Ju(a/e)ndaneko + (zenbatzailea) + izena deklinatuta” egituraz sortzen direnak 

formaz esaldi erlatiboak dira, baina “aurreko, lehengo” esangura dute orokorrean. Ondoko izena 

singularrean nahiz pluralean deklina daiteke baina esangura nahitaez plurala izan behar du. Hiru adibide 

jarriko ditugu eredu legez: 

kmz juándaneko egúnetati-gáre-emén 

/kmz º... oiñ esébe-estau eraten: bueno!, juandaneko-ogetamar urtíetan! Bañaa, gastétan?, puhf!, ·· 

“Sopas”... 

/kmz ºprobáu bés! ... juandaneko-ogétamar urtían e... 

vBestelako esapideak, esangura lexikalizatuta dutenak; adibidez: “gero gerokuak, urte 

askotarako, lengunian (

idea, ezagutza pragmatikoa beharrezkoa da. Esate baterako, “bixarko pastelak ein biarko dira” bietara 

uler daiteke. Adibide horretako aditzondoaren lekuan izena ere jar daiteke: “domekarako erropak”, 

adibidez). 

Guk denbora destinatibo zentzua duten adibide batzuk ipiniko ditugu jarraian, erabileraren berri 

izateko: 

nme2 ºee... ee! e, askenakoo... enrróllau itten da óri! --kmz ºjésus!, orduráko operáuta 

nao! //kmz º(?)... nik orrén e · sasoiráko e, muéstriakiñ eitxe-neban! //kmz ºgeróko seáitxik lága 

biar da bá?, oiñ iñ i- eiñ ein baléike! 

naz º are-berak ee, euneTARAKUa gáñera emoten dau sarrítten, 

e?, bueno!: bixarKO, etzikoo... ta, e? ... 

rmz ºbai! bai!, ekitzem-bautzak [berbetan] akabo ba!, i- iru bat eunekua... 

rmz ºluseroko dosu ala? 

rmz6 “... gero zer egiñ esten? Bat egiñ eben danak eta ni kastigau ninduen hiru hillebeterako ...” 

--nme2 yáke-torri garám-ba eun gustiko [sic] geatuko gara 

rmz ºástero!: sápatuetan, · asté gustirak’ogixa...: labako-sua, ta-artúa be bai! 

raz4 º... enééé!, ·· nere-errixan, an, dáának! dának · beatzietako etxéa! ... --nme2 arkondara gorrí 

bat erosi dot, ·· ºKarnabáletako alá?... 

rmz º”número diez” daa · am-ba, an · diesa emot- ipintzekó, a, a ikustespada estao diesik!: ekárri 

eroo billáu eoo · úrrengo uneako!, an s- mataderuan estao íltxeik! · gíxan espadoya · beree séra! · 

númerua 

raz º... orí éstaa-aiñ oná jenerasíño báteti-bésterá!: óiñ! isen básian su bigárrena sará ta beste- 

irugárrengo jenerasíñoráko isen básan orí buéltióri!, baña jenerasiño- a sé? ogéi urtían orí 

kámbixuorí? ... 

kmz10 “... Amaittuta be oindiokan huelgia, hamen segidu zeben eta mordo bat geldittu ziran 

betiko ...” 

raz1 juan saitxe betíko! –naz juun saitte betíko!, ba... beiñ o béiñ! 

kaz2 º... lélengo kinsénia-artu nebán ·· ándik urte birá · Gabónetan! · ee... ·· amábost eun ero fálta 

dirálaa ·· urte bírako! ... 

raz5 ºEujénia...; · da esa-netzan −“ara Eujénia! · ní ·· nai bosu etorri, nik ifinikotzut amen 

kuartua, baña es illétarako ta, ·· ill artéko!” 

1.2.6.2.10. ”Noiz” esanguraz 

Iruzkina egin beharrean gaude, izan ere “noiz” esangura ñabardura inesibo kasu markak ere 

erants baitiezaioke sintagma osoari 906 : 

nme2 LÉNGUAN eskían ikusi nebán –naz lénguan ikusi neban eskían --nme3 ºlénguan esanutzen 

abér e, orí tta... --nme4 ºbedárra oixe jan esindda...: esa-nutzan lénguan (?)Felisí, altzau... 

--nae ºes-es.... Eee, · léngun ikusi neban suen txikixee... --kmz3 º... lénguan e, · alabia [sic] eskatu 

éstan · da ... 

naz ºbaai, bera-pee... bai!; da, · sekula estot euki tta, anemiaa piska-sú!, LENAKUEN: nik estakipa 

sek ittusten orí!, · sósek, está?... 

kmz5 “... Etaratzen diardu ... Eitxe ezta zerak olaxen da: «Ointxe esaik leenakuan esa eztaná»” 

rme1 ºenarak? milla-millak eon sitxuasan lenakuan... 

kaz10 ºbate-preuntau sestan Sarausen LENGO BATÉN, · ee Sarausen eote-gara udan aspaldixan 

da... ... 

kgg ºseguru áurrekuan da óinguan jhe… da- dának ein sitxuasela [sic] 

906 Ikus inesiboaren atalean ere. 

193

194 

1.2.6.2.11. ”Zertarako”, helburuzko zentzua 

Izenlagunaren ondoan izena badoa kasu markak aldaera bi ditu orokorrean (ez dugu mugagabea 

eta plurala kontuan hartuko), -ko /-rako; baina izenlaguna-adizlaguna bakarrik badoa -ra- adlatibo marka 

nahitaez tartekatzen da, osorik edo murrizketa fonetikoko aldaeraz. Eredu legez “dibujo(ra)ko maixa” eta 

“maixa, dibujorako” ipiniko dugu. Lekukoen adibide batzuek argiago erakutsiko digute: 

kmz ºori-ixotuta setáko dakásu? 

rmz2 º... básarrixetan eote-siala, · básarri bakotxían bost-ta · sei páre idíxa-ta “kóño! setárako idí 

orrék?” ... 

Besteak beste, aditz izenek ere sarri hartzen dute kasu marka hau helburua, eginkizuna 

adierazteko 907 : 

kgg etórri ónek ikústekúa-díra ta –kmz ónek ikústeko gáusa-día, e? --raz1 óne-gáusok ikústekúadía, 

e? --nme2 ónek ikústeko gausa-dia, e? –naz óne-gausok ikústekue-dia, e? 

rmz2 º... barríro desafíxua ta posturía ta...; béste batzu-pe i! etxéra!, baskáltzeko-ordúan ... 

rmz º... gurian jóTERAko ikutua euki dabena-mordua idixak eon dia! ·· tentasíñua... · euki 

dábenak! ... 

Aditzondo ez diren beste hitzek mugagabean zein mugatuan har dezakete kasu marka: 

•Mugagabez: 

kgg es naix esetárako gai –kmz es nais esetáko kapás –raz1 énaix kapás esetárako bé –nme2 

enaix esetáko be gausá –naz énaix esetárako [sic] 

rmz ºlen seaitxik · es-tau diar iñ?, báskaitxako dempoán!? 

rmz ºburkajía bat!, burkara-aundíxa, béstia karáketxia, txikíxa!; ·· au bedárrondoTÁKUAU... · da 

burdi-mótza... 

rmz ºbai ba!, nábua ta ekartzeko taa... s- símaurkeTAAKO tá...: burkajía, daa j- kajía!, da oolako 

burdixa baña kajiakiñ!; da béste ba-burdi-mótza, trongoTÁRAKO! 

naz º au, ortuek urtetzeko ta oná, e?: · orretarako?!, buenó! Suenin ortu edarrak 

eongo-ya! 

rmz ºorríxa ganauei emón daa, ee, e béstia sutarako tá; fárrak ein dda itxekó 

f.a. º... órrek len sutaráko usátze-sian, da órrei esate-ako… ... 

kmz ºtabakootarako (?)... dakáten ikúsi! 

•Mugatu singularrez: 

rmz ºgero udabárrixam-patatia eráñ!, · d’artorako préparau: goldátu eró, símaurrak etara ta... ·· 

laixátu eró... 

kmz ºbaai!, ofisíña-aundíxa ... : bakotxa bere mái aundixákin!; · dibújoko máixa 

taa ostiángo · pupítria 

kmz1 ºda igual e, arek ekartzen bitxu txúletak igual arétxek e · kompintxérako...: étxaixat, e?, 

isángo-ran eró!... 

kaz1 º... oetaaamasei milla métro kendu éstese-nerí · Unibérsidadeako, ta béstee aimbeste inguru 

· sereráko! · autopístarakó! ... 

kaz3 º... bos · ikusgárrixa ekan · koruráko ta ... 

ñaz3 “... Etxera etorri da eskolarako astirik ez ...” 

kmz5 “... Da, Aputxiano zan, estoo totalekoo fuertia ta danerakua eztá, danerakua, burrukarako 

be bai, burrukan eitxekua be bai ...” 

kmz6 “... guk mendiko afiziño orrekín, Eibarko San Juan jaixetán beti aldetze genduan” 

907 Ikus adibide gehiago aditz izenaren atalean ere.

naz orí da eee, perretxíkuak ·· afisíñua, perretxiku bátzerakua daukéna 

f.a. º... paguak bi klasetakua-daos: batzuk olákuak, sutarako, ta beste batzuk arboláundixak eta 

gero mostuta materixalerako ... 

naz ba emén estao bápe be, estaaa... · muéstrakoi-pess! 

•Mugatu pluralez: 

rmz2 º... prepárasiñua · (?)gausá-batzutarakú [sic] aldé aundíxauak; oim!-béste leku batzuetarako 

es, e?! ... 

rmz6 “... fan eta ordu laren bat edo hogei miñutu aizkoran. Eta neretzako, besuetarako eta 

eskuetarako aizkora kertena baiño hoberik pelotarixandako ez dago ...” 

kmz ºdánetarakuak 

1.2.6.2.12. Aditz izenetan oinarrituta, izenak sor daitezke 

Horrela kasu marka eratorbide bihurtzen da. Batzuetan esangura bereziko berbak sortzen dira, 

eta beste batzuetan izen berriek tresna edo aditzak adierazten duen ekintzaren inguruko gauza izendatzen 

dute. 

•Esangura bereziko izen batzuk: “jateko, es-usteko” eta abar. Adibidez: 

kgg játeko asko séuan –kmz játeko asko seuan –raz1 játeko askó eón sán –nme2 játeko asko 

séuan –naz játeko assk’euén 

nme2 es-ústeko bat emouskuen //es-ústekua –naz emouskuenn esústeko bat 

•Errepikapenez ere lortzen dira esanahi bereziak, enfatikoak: “demasa, itzela” adierazten dute, 

eta normalean pluralez egiten da “esatekuak esan, ikustekuak ikusi, entzutekuak entzun”. Errepikapena ez 

da ezinbestekoa. 

•Tresna edo gauza adierazten duten adibide batzuk (bide hau emankorra da izenak sortzeko): 

naz sémat e, ·· erropa-garbitzeko! 

naz ekarrisu ee idástekua esniandako 

kmz1 º”árra” ta “emía” ba-akixas-seintzu-diasen ee, arék ebátekúak... 

raz1 ºes! eskábadoría es!, sapáltzekúa ... 

1.2.6.2.13. ”Zelako”/”zenbateko” galderei erantzuna 

-dun atzizkiak duen esanahiaren parekoa du 908 . 

•Ezaugarri “fisikoak”, objektiboak adierazteko sarri ere sarri erabiltzen da. Jaso ditugun adibide 

esanguratsuenak ipiniko ditugu jarraian, erabilera gehienak ezagutu ahal izateko (forma, kolorea, tamaina, 

kopurua, neurria, pisua, adina, balioa, iraupena, zaporea, eta abar): 

naz - ... selako sápatak erosittesu? -baa olakotxe formákuaak! 

naz pra- fraká gorríxetakua-Ánton isen da ... -nik estot esautu! --naz sémat ee, kolore txarrekoo 

erropa --nme2 ºbueno! ee... · mosólue kláse ba-da 

“gaberdíkua” ·· esáte-akóna!: · mosóluek ee · amén iru kláse-ero ibiltten dia, · da txikí-txikí ba-da 

ta políttena, ee urré koloreko ser ba-daa, o- ónek · suríxak, eta urre 

koloreko ba-daa e gaberdiko mosolua esate-akona txikíxena 

rmz5 ºPédroo... Néberaa... indar askoko mutilla ok! 

kmz orí ge- gerrí fiñekúa ok --naz ni su baño anká txikixauakua naix 

908 

Ikus ikuspegi morfo-semantiko orokorrez M. AZKARATE-ren eta P. ALTUNA-ren “-ko/-dun atzizkiez” artikulua (in L. 

VILLASANTE, 1992, 91-112). 

195

196 

kgg iru ankáko máixak dákaus etxían –kmz irú ankakoo · máixa-dáre guré-etxían –raz1 guréetxían 

mes- máixa dao irú at- irú ankakúa –nme2 gur’etxian, iru ankako maixa dao –naz gurian 

daos · irúúú ankako máixak --nme2 ºbai, bai: irúkotxa bedár ba-da, iru púnta eukitzettuna, · da 

se- bee- sekula-bedarrak , · “trébol”!, eukitzettú irú orrí. · E, ní laukúa be ikusitxa nao, 

baña oríí... --ñaz1 ºOtóla: bai ba!, bísitza bikúa san a, e? 

kmz3 º… “medidas juanson” sitxuan ·· bóla-pe bai: asi kompasiño bateako e, amar 

millímetrokua, amabikua, amalaukua, oeikua, ótamarrekua… · dana sentésimaa · indda, esta? ... - 

-rmz ºáitxitxa idi-sále aundixa!, pro- probara áitxitxa e, juango suam-beiñ o beñ...: o bueo! 

numbáitten, ontzáko urría b’ekarritxa jeuan a! 

nme2 ºbai! xémeikua-axe isengo san, ·· se... · e, · txa- txakur-txikixai... · bo-séntimokuai, “bobo- 

bo-xémeiko” esate-akon!; da gero txakurraundixa-”amar xémeikokua”. Nik, · e, korritzen ik- 

esáututtut e séra, tx- bai txakur-txikíxa be bai, · ta baiii txakúrraundixa, amar séntimokua, · ee, 

úsuan esaututtu-nik! --nme2 º mm! baña oiññ aundíxak!, dirú- balixó askókuak! 

--kaz2 ºeskólia bagénkan guk, esta? · ayúntamentukua, duakua ··· báááña geuk 

afisiñorik es! ... 

kgg lau urtéko umía séuan an –kmz láu-urtéko umía seuan –raz1 umé bat euan láu-urtekúa –nme2 

bost urteko ume ba-seuan –naz umé bat euam-bost urtekua 

rmz2 º... prémixua-p’eún batekúak eró -emén Ermúan be bai eun batekuak, Mallábixan be bai ... 

raz1 ºsasoi- sasoiko néskak, e? 

nme2 pelikuli ... bi ordúku-isen da --kaz2 º... ordúan eunian e, · iru euneko biarra i-neba-nik! 

orduan domekan! ... --kaz2 º... náusiña il sanian, · iru illabeteko lútua! ... 

raz5 º... erriala kostatze-sam-bixigua!, kíloko bixigua... 

nme1 º... geró ba estákit: · e, a- arri klásia, sémat arri kláse, see... mm, t-tx!, e, bueno!, pixutákua 

baño géixao see-, · see formatákua ta ... 

kmz6 “... gero egoten da, ba, konkursua [¿], ba, amabi mendikua eta, eztá, da eun mendikua etá 

[...] Zuen aitxitxak ..., ba, árek ein zitxuan bi bidar eró eún mendikuak ...” 

kmz12 “... Bibliotekia be, 2000 bolumenekua ekan.” 

raz ºnai dosuu Lárak e, · geró ser?, yogúrra? ·· txokolátekua-ala...? es!, txokolátia jaten diardusu!, 

áibe! de fresa... 

kmz ºsardiña latákuak! 

kmz6 º... am-beste bat, bisikleta bat e, kárreretakua ... 

naz ºála!, ·· au jarritta ittekue da ta... 

rae ºTxíngotei! · mádre mía!: ixe · garbítzeko lékua! ... 

kmz º seseñía eitxekua 

kmz º káguen la · már seréna! ... egúnero témakúa!, káguen txóss!... 

kmz1 º... ta béste nausíxak ára juaten días. Da-ám ba, errebótekúa-mordúa! ... 

kmz3 º... da gáñea-am-be, ·· armeríxako · ofisiua · selan · ekaun gu-déklarauta íbartarrok ... 

kag º…txalapártia jótian modokúa --kgg ºnik askótan estákitx á esáte-oten ero é, osea, tárteko 

gausá bat esáten dot, estákitx náitxa, librátziarren ero... --kaz5 “[txorro-morro jokoaz galdetuta] 

Horren trazakua eitxe genduan guk, halan jarri bat da bestia hamen jarri ta burua ipiñi hamen da 

beste danak halan bueltan biskarrian jo ...”

kaz1 ºbaai!, Otaola-bastarra san geuria!, baña-arem-ber- bénetako isena san · “Otóla”: · “Otaóla” 

san! ... --kmz7 “... eskalafoian, nere bajúan euazen, da káro!, neri aintzerakuan, zeozé firmau biar 

baneban, ba, ezan ee, ezan léekua ...” --rmz5 ºáxe suam-bálekua ... 

rmz7 º... auentau geixaokua san garixá!: lastua gitxiao bai-iguel, baña burua ee... beti por-estilo! 

rmz5 º... len isete-sitxuam-probak on- · plasá gitxiaokuak, ultzé gitxiaokuak 

kaz1 º... da, órrek · bisi sian · Parísen!; · da ontxee · óetaamar bat urté · etorri sian · euren j- euren 

e jatórriko etxia ikustea ... 

f.a. ill ero bisíko operasíñua aindú-tze –kgg il ala bisíko… [ikasi (e)in dot] –nme2 íll ero bisikooperasiñua 

ítze –naz eitze operasiño bat, ill ero bisikua 

kmz7 “... Fama txárra ekan eh! Kánpuan emote zan, emote etsen famía, Eibarko neskák 

asuntokua-ziala ...” 

raz1 º... amaitxu san á be ta bakía! buá! · Amáika-alperriko biar · ein 

dabe sárrak, amáika-alperriko biar... 

naz súre-errixak, fama onekua da [sic] ··· entzute onekua...: ºobéto, “entzute 

onekua”... · bai! obéto 

rmz ºbaai! Lésetabeletxen segiru juen geruao bé!: · neu-jote-nitxuam-betí anngo garíxa-betí · ni 

mákiñiain [sic] joten!, · beti jakiñeko bierra! 

kmz3 º... lenguan aldian oñ e, ·· beste itxua batekua ok ·· itxúria! ... 

kmz7 “... an Amorebietan, ba, pixkat kategorixako puestua nekan ...” 

f.a. edukasiño aundíko umíak etórri sían --S.B. edukasiño oneko umiak estabe ori esaten 

•Pertsonaren nolakotasun subjektiboa adieraziz. Izenlaguna bakarrik zein izenondoaren ondoan 

izan daiteke: 

raz1 persóna bá-dá · berbakúa –nme2 berbako · personia da, e? –naz persóna ba-dá · erresóskua: 

esaten dabena iñ itten dau ... berbakúa 

naz bueno! eee ogittara jutia nere kóntukue da, e? 

kmz ºeleméntua surée tía da!, ·· kéian · kóntrakúa! 

raz1 esán-gaistokúa da orí //orí esán-gaistóko persónia da –nme2 esán-gaistokua –naz esan 

gaistokua da 

kaz2 ºda, mángutziik, pélotan gastiekiñ... −“es gero esan amári, e?” ta nik −“éss!”... ·· aitxám-beionekua 

nitzan da ... 

S.B. º”aó satarrékua” da berbá, berbá txarto eitxen dabéna, e? Maldesíñoka!, maldesíñoka, ta, 

buá! berbá satárrak esánes, da, “aó satarrékua da” esáten da 

S.B. a béti dao umoré onéko, témple onéko 

-kgg º... okerrak isango siñasien, es? 

-kaz3 º danerákuak eongo giñan orduam-be! ·· danerakuak eongo iñan... · Enéé!, to- 

ta- bátzu-bai · diábruak! 

1.2.6.2.14. ”Zereko” galderari erantzuna 

Gaia, mamia adierazten da horrela; adibidez: 

rmz2 º... berrógeigárren urtía (?)olantxe-pentze-ó-lélengo apostúa ikusi nebala -ero posturía- 

aixkórakúa ... 

kaz2 º... ni nitzan madrínia! bódakua! 

kaz3 º... nai ében · ba · ametxe Gipúskuam-b’eon dellá, estaisú? loteixako billetiak? ... 

kmz3 º... tallarrian jeken serian! ·· Donostian éurak! · sótano baten tallárraa · trokelájeko · 

tallarra... 

kmz8 “... Profesoria zan dibujokua” 

kmz12 “... politikako liburuak beti euki dittut nere almuhada onduan” 

197

198 

S.B. músikako síntxa bat erósi dot 

1.2.6.2.15. Kasu marka erator atzizki legez 909 

a) Gorputzaren atalen izenetan oinarrituta, beste izen batzuk sortzen dira. Izen batzuen multzo 

nahikoa mugatua da: “belarritxako, oñetako, gerriko, muturretako” eta abar. Izen batzuk, lexikalizaturik 

ere, elkartuak dira: “samako katia, buruko pañelua” eta abar. Komunikazioa geroago eta garatuago den 

gizarte honetarako balioko hitza ere jaso dugu: “eskukua, eskuko telefonua” alde batetik bestera eraman 

daitezkeen haririk gabeko telefonoak izendatzeko: 

naz º... eske, derrepente-esatutzu, e?: igual joko neban okér, e?... Ba, éuki dot eskukua... ... 

naz º(?)... len euko dot! −aii... gure Kóntxik− · erregalausten e, ori eskukúa!, ta, itxúria gástau ero 

estaki-sé in jakon e será! bateríxi eró, estusta funsionatzen: á edérra!, e, artú ta... 

Jatorriz goiko forma gehienek “norako” galdekariari erantzungo zioten agian, adibide hau 

kontuan hartuz gero: 

nme2 ºestáitt espánETAKO pintturia erosteko-o setáko isengo séban! ... bañá, ástero erriela 

kobrátze-seban arék! ... 

b) Izenondoei eta aditzondoei ere eransten zaie, beste izen bat sortuz; adibidez: 

nme2 ºbai, saspíxa ero saspítti-berakua dienien, · “énaix baltzekora lleatzen”. ·· Bué! érderas 

“figúras” esátutze... · órrei, “fiúras”; · da, éuskeras “baltzékuak” 

kmz batéko urríak · urte-éstak 

naz ixilíko gausa ba-daukat --S.B. orrek beti diardue isillekuetan 

S.B. okerreko lékura jo dau –kgg okerréko lékura –kmz ekíbokautako le- lékura juan dok 

//ookerréko lékura juan dok –raz1 okerréko lékura juan dá –nme2 okerréko lékura jun da –naz 

okerréko lékura juen da 

ñaz5 “... bidian urten egingo eskuela bai, eta erreka-zulotik. Okerreko bidietatik. Bueno! ...” 

c) Izen batzuek ere hartzen dute bestelako izenak sortzeko. Esaterako: 

kmz lapíkokua 910 jan dou gaur –raz1 gaur jan dou egosítxakua //bai!, “lapíkokúa” da orí, e?, 

“kosido” “lapíkokúa” da, e?, · “kasuelakua” ésta, e? //gaur lapíkokúa jan dou –naz jan dou 

lapíkokua 

naz es- da eskeko asko dao 

rmz ºástero!: sápatuetan, · asté gustirak’ogixa...: labako-sua, ta-artúa be bai! 

•Beste horrelako izen batzuk, oinarrian hainbat kategoriatako osagaiak hartuta: “bidetakuak, 

sutako-autza, josteko makiñia, asumerdikua, ildakua, begikua, ama-besuetakua, aitxa-besuetakua, 

minpekua, Paskuakua, argitxakua, ariapekua 911 , iru-kantoikua“ eta abar. 

•Zenbaitetan izen berriaren esanahia ez da aldatzen, eranskin “hutsa” da. Adibidez: 

“esnebeserokua (“esnebeserua” esan gura du), polisiakua, Urkoko mendixa (=Urko mendixa), bixarkua, 

etzikua, estankokua, lauortzekua” eta abar. 

909 Ikus aurretik azaldu ditugun eratorbideko beste kasuak. 

910 Ikus J.A. URIARTE-k eginiko iruzkina: hipotesi gisa hauxe dio “Beraz, “lapiko” hitzaren -KO hau, ez ote da fosilizaturik 

geldituriko leku-denborazko genitibo atzizkia? Litekeena da (...)” (1995, 368 33. oh.). 

911 Berba hori I. LASPIUR-i jaso diogu (1999, 52), eta era berean berak T. Etxebarriari jaso dio besteak beste.

•Batzuetan izenlagun kalifikatzaileak sortzen dira: “moroko, antzerako..”. Lekukoek esandako 

adibide batzuk ipiniko ditugu: 

kmz ºbéste- béste selákua da-á… 

d) Kolpea adierazten duten izenak sortzeko ere erabiltzen da: 

•Onomatopeiei erantsita honelako hitzak ditugu: “takatekua, dambatekua, sartatekua, 

saplastekua/saplatekua 912 “ 

Kasu markarik gabe honelako zerbait litzateke: 

raz º... onek e -nn aitxári · arrebíari “agúr” esáetzálako saplatásua! · emoétzen! 

•Gorputzaren atalen izenei erantsita honelakoak: “agiñetakua, belarrondokua /belarriondokua 

/belarrixan-ondokua, matrallekua/matrallakua, begi-ondokua/betondokua, okotzekua, muturrekua 

//musturretakua /muturretakua, arpeikua, burukua, atzekua”. Adibide bakarra jarriko dugu denen 

erakusgarri: 

rae º[bilobari] nai dosu emotia atzeko bi? 

•Osterantzeko izenen gainean; adibidez: 

kmz7 ºmakiñatxo bat koskorreko ta erida... 

1.2.6.2.16. Egitura superlatiboak sortzeko 

•Tankera honetakoak sortzen dira: “sekulako, demaseko, egundoko, olako, alako, aimbesteko, 

atañoko/artañoko, puta-madreko, makaleko, kampeonatoko, totaleko” eta abar; perifrasietan ere aurki 

daiteke: “tamaño ortarañoko, tamaño ortako”... 

•Bereziak dira “zorixoneko/zorioneko //zoritxarreko”-rekin osatutako egiturak, nolabaiteko 

zentzu txarra egozten diolako ondoko izenari: 

raz1 º... soríxoneko “kamíxia”! ... ne- ní-pósik erákutziko niskísu ónek a-má- guré amá difúntian 

e kamíxa-póósik erakutziko niskixues... 

nme2 sorioneko txakúrrok! ·· daná problémi-emotn [sic] dabe 

naz soríxoneko etxi-onék! ·· ardúrak emoteuskus bákarrik 

naz ºestusta eser eittem-baña soríxoneko sama... · txarrixoigaittik... 

nme2 sorítxarreko · etxé onék ·· daná · problémia emóteusku 

nme2 béti etxé augaittik... ·· sorion-txarréko etxé augáitti-diskusiñuan gabis 

1.2.6.2.17. Adberbio esapide batzuetan 

Esate baterako: “oingo, beingos, esate baterako, esate(ra)ko, estako baten”... Adibide batzuk: 

kmz ºaesss! ·· Aitxák oingó sapatílla-jantzítxa-ákas! 

S.B. juan saitxe beíngos –kgg juan saitxe béingos –nme2 jun saitte beingos –naz jun saitte 

beingós 

kgg ortúan esáte batérako porrúak eta kípulak artzen díra –kmz ortúan esátee batérakó · ártzen dia 

· kípulak eta porrúak –nme2 ortúan, esáte baterako ártzen dia · porrúak eta kípulak 

912 

Guk ez dugu jaso baina I. LASPIUR-ek “blastateko” –”blastiadia” berbatik eratorrita– berba ere aurkezten du (1999, 64); baita 

“dangatekua” ere (aip. lib., 65). 

199

200 

nme2 aim-polítta esátereko [sic] esta bañá... –naz ori politta esateko, ésta! 

naz gabian · estabill e kótxeik, e?: ya · ff... bápes! apénas bápe-esateko... 

naz ºbai ba!: ebateko modukue-daos da!, ebatekuek, e?! bedarrak esateko ta..., jéé-suss! ser dok 

au!?, · txárri! 

kmz12 “... meritua daka exilixotik etorri edo karzelatik urten eta klandestinidadera segiduan, 

trenetik klandestinidadeko ofiziñara esateko baten ...” 

1.2.6.2.18. Deklinabide beste kasu markak har ditzake (berdeklinazioa) 913 

a) Aurretik. Aipatu dugu kasu markaren aurkezpenean edozein osagai har dezakeela aurretik: 

inesiboa, adlatiboa, adlatibo bukatuzkoa 914 , adlatibo bide zuzenezkoa 915 , ablatiboa 916 , partitiboa, edutezko 

genitiboa 917 , soziatiboa 918 , instrumentala 919 . 

•Inesibo kasu marka aurretik duela. Ikus leku-denborazko atal honetan barrena, batez ere 

“nongo”-ren erantzunen erabilera azaldu dugunean, baina han inesibo kasu marka agerian diren forma 

bakarrak galdetzailea, balio erakuslea duten adberbioak (“amengo, ango”) eta “orduango” aditzondoa 

dira. Jarraian guri bitxi egiten zaizkigun adibideak jarriko ditugu, baina jaso ditugunez bihoaz 

irakurlearentzat: 

dkmz ºDeban esate-san “gausetango baliua”, “balor material”, eta Eibarren be esango san... 

dkmz ºni entzunda nao “gastetango kontuak, gastetango laguna”..., eta eskeletan be, 

“etxeanguak”, “etxekuak” esateko... 

S.B. “gastetako/gasteTANGO”: “gaste demporaKO alegrixarik estaka” 

•Instrumental kasu marka aurretik duela: 

nme2 ºbueno! éuskera-sintturíai bé “gerri- gerríkua” esate-ako: ·· “narruskó gerríkua” ta “telásko 

gerríkua”, · bai... “sintxuría” érderas da 

•Aditzondoak sortzeko atzizkiak aurretik dituela: 

nme2 “amaittu jittuasen”: ºbai bañá, osea ori berbioi ya-alperriko ikusten da ee... 

“amaittu jittuan” esan eskeo “amaittu jittuasen” · eee... b- b- ee... prátikamente bi ar- bi gausa 

esam-biarrik estaolako... 

raz1 º... amáika-alperriko biar · ein dabe sárrak, amáika-alperriko biar... 

naz ori béti-isen da bákarrikua ... “bakártixa”, eo “bákarrikua” eró, bai... 

•Mota, zatikiak adierazteko 920 . Adibidez: 

nme2 etorri deilla suetaiko bat 

913 

Ikus ikuspegi orokorrez esate baterako J.C. ODRIOZOLA-ren eta I. ZABALA-ren “Adizlagunak eta izenlagunak: Bi funtzio 

desberdin aurkezten duten kasuak” (1992, 52-66). 

914 

Ikus kasu horri eskainitako atalean. 

915 

Ikus atal horretan. 

916 

Ikus ablatiboaren atalean. 

917 

Ikus atal horretan, “etxea, entitatea” adierazteko egituretan batez ere. 

918 

Ikus soziatiboaren atalean. 

919 

Ikus instrumentalaren atalean adibide gehiago. 

920 

Ikus, dena den, -tariko ablatiboaren atalean ere.

ere 921 : 

b) Atzetik. Ezaugarri hori izenlagunaren ondoko izena isiltzen den kasuetan gertatzen da batez 

naz ºa!, lengoik estao-oñ?! 

ñmz ºOta-sálla, Úrkikuena...: orrén... ·· s- solo- solo báti! solo báti jako isená! · “Ota-sálla”!, 

“Ota-sálla”... 

Baina prolatibo kasua hartzen duenean, esaterako, bestelako ñabardura du: 

kgg etxekótzat dáke –kmz etxekótzat –raz1 orí umíoi etxékotza-dáo, e? –naz etxekótzat. Forma 

horien ondoan “etxeko moruan, etxerako moruan” ere sarri erabiltzen dira. 

kgg estot aintzakotzat artú –nme2 -selako burlía itzún, ee? ... -nik estot olakótzat artú –naz nik 

estot ... atakotzat artú 

1.2.6.2.19. Balio banakariz 

Horrelakoetan adizlaguna da. Bizidunei zuzenean kasu marka hau itsatsi dakieken modu bakarra 

da (ez du, guztiarekin ere, kasu marka edo ezaugarri berezirik): 

kgg berréun peseta tokatzen dira burúko –kmz (persona bakotxeko...) [baitxá] //(personako...) 

[baitxá] –raz1 berréum-pesetá persona bakotxéko –nme2 persona bakoitxeko berréun peseta da – 

naz dia berrr- berréum-peséta bakotxéko, · persona bakotxéko 

kmz bi plater · tókatzen dó- · tókatzeitxuk · kristau- kristáuko 

kgg ogei dúro emóngotzúras pasteléko –kmz ogei dúroo · emongouk paste- pasteléko //ogei dúro 

· pasteléko · emóngotzut –nme2 pastel bakoitxeko-ogei duro emongo //(pasteleko) [bai] 

–naz páaukutzut · ogei duró pastelaaa-ko, pastel bakotxeko 

raz1 ºbaai (...) Eibárren es!: Eibárren e bost eroo eongo día, elixáko bat! Da A- 

Arratek- Arrátera sein juaten da bá be- mesía emóterá? Jua- estáki-sein juaten dán! 

raz1 ºbaa, ómbre bai ba!, bakotxían amar einda-amar einda bé, amar- e amár amár · amár 

egúnekó · o- e- o- diez por die-cien! 

rmz ºeuneko-onembesteko bat! · paatze-juen! ·· geixem-bat ee... · bañá... ··· Mendítxi-bajatzesitxuan 

órrek etá, Urbasátik etá, ba erberéra etorri biar!, an ee... e- edurrían estao eoteik neúan! 

nme2 suk ·· bat itten dosum-bakotxéko, nik lau ittettut 

Kasu marka izenari zuzenean lotuta jasotzeko solasaldi askera jo behar izan dugu batez ere, edo 

zuzenean galdetuta. Gehienetan izenaren ondoan “bakotxa” erabiltzen da eta perifrasiak hartzen du kasu 

marka, erredundante ere eginez. 

1.2.6.2.20. -kos/-gos aldaera 

Jakineko formetan erabiltzen da bakarrik 922 . 

•“Lelengos, estreñakos” formetan: 

kgg gaur ikúsi dot e lélengos 

S.B. estreñákos ikústen dot nik orí –f.a. estreñakos ikusten dot ori –kmz gaur ikuste-júat 

...estreñákos –nme2 gaur ikusi do-... estreñekos –naz ori gaur entzun dot ... estreñakoss. 

921 Lehenago ere jarri ditugu horren adibideak. 

922 Ikus instrumentalaren denbora esanguraren atalean antzerako adibideak. 

201

202 

Kontsonante amaieradun kasu marka baino usuago erabiltzen da kasu marka soila 

“estreñako/estreñeko” erabiltzekotan. Egitura horren ordez “estreñako/lelengo aldis” ere sarri erabiltzen 

da. 

•“Beingos” forma aipatu dugu erabilera adberbial berezien atalean. 

•Antzinako testuetan ere ageri da forma hori, 1743-X-13ko Eibarko Udaleko saio baten herri 

hauteskundeen gaineko Ordenantza batzuk herriko euskarara aldatzeko agindu zelako. Izenburua honela 

zuten euskarazko Ordenanza horiek: “Ordenanza Municipalac Eusqueras, Elecinuetaracoz” 923 . 

1.2.6.2.21. Definizioetan 

Horrelakoetan ere erabiltzen da leku-denborazko kasua; adibidez: 

nme2 ºeee... ··· bernía da eee oo... · sétik, belaunetik · eta orkatilla-ártekua 

nme2 ºank- ankía ortatíllati-berakúa 

1.2.6.2.22. Postposizio batzuetan 924 

Adibidez: 

kgg gáltzeko soríxan egón san [“soríxan” ori nik úste-ot ikási ein dotéla] 

kmz gáltzeko arriskúan · eon san –nme2 gáltzeko sotxian [sic] eó, · gáltzeko arriskúan eon-tzan 

raz1 eó-san ee gal- gál-ltzeko modúan 

1.2.6.2.23. Leku izenetan txertatuta 

Jakineko leku izenek batzuetan hartzen dute eta bestetan ez. Ez dago esanahi aldaketarik 

aldaeren artean, eta ez dakigu ziur zergatik gertatuko ote den. Adibidez, “San Andresko parrokixia” ez da 

San Andresen dagoen parrokia, San Andres bera baita parrokia, eta horrenbestez “San Andres parrokia”-k 

gauza bera esan gura du 925 . Horrelakoetan, bada, aposizio funtzioa du nagusiki. 

Jaso ditugun bikote batzuk ipiniko ditugu: “Egoko errekia/Ego errekia, Iburko errekia/Ibur 

errekia, Urkoko mendixa/Urko mendixa, Kalamuako puntia/Kalamua puntia, Mogeleko librerixia/Mogel 

librerixia, Txokoko sosiedadia/Txoko sosiedadia, Untzagako sinia/Untzaga sinia/sine Untzaga, Otolako 

kanteria/Txaltxa kanteria, Untzagako plasia/Untzaga plasia, Arraguetako kalia/Arragueta kalia, 

Santaiñesko ermitxia/Santaiñes ermitxia”. 

Kasu batzuetan bikoteak ez dira hain sendoak: “Eibarko errixa” sitematikoki jaso dugu baina ez 

“Eibar errixa”, “Eibar” soila baino. Kasu markadun egituran ez du adierazi nahi Eibar barruan dagoen 

aparteko herriren bat, Eibar osoa baino. 

Beste kasu batzuetan, edutezko genitiboan adierazi dugunez, hirukoteak ere sor daitezke: 

“Kantabriako tabernia/Kantabria tabernia/Kantabrianeko tabernia”. 

Beste batzuetan, aposizio funtzio horretan bakarrik leku-denborazko kasuz jaso dugu hainbat 

adibidetan, gehientzuak solasaldi askekoak; adibidez: “Olarriako bentia, Isasiko errotia, Santaiñesko 

etxia, Jauregiko palasiua, Maltza-sarko basarrixa, Naiorbeko etxia, Kamiñoko basarrixa, Otolako 

923 G. DE MUJICA (1990, 464-467). 

924 Ikus postposizioen atalean zehatzago. 

925 Tesi honen defentsan, P. Goenaga doktoreak adierazi zuen egitura hauek azpiko ekuazio hau dutela, subjektua = predikatua: 

“parrokixia = San Andres”, eta abar, eta horrelakoetan ezar daitekeela -ko marka.

asarrixa, Indianoko etxia” eta abar (eta ez “Indiano etxia”, esaterako). Egitura horretan izenlaguna ere 

mugatzailez aurkitu dugu: “Indianokua etxia, Altamira-goikua basarrixa”. 

Aurreko adibide horiek izenaren ondokoak dira, baina hainbat leku, etxe eta abarren izenek 

zuzenean hartzen dute kasu marka etxea edo dena delako entitatea bakarrik adierazteko, izenlagun 

funtziorik gabe. Gauza bera gertatzen da edutezko genitiboaren kasu marka aurretik duela 926 , bai izenaren 

ondoan: “Kiputxaneko sinia, Mantxuaneko dendia, Munikolaneko kumbua”; zein bakarrik: 

“Gabilondonekua, Txomiñenekua” eta abar. 

Baserri-etxe izenak eratzeko sarri-sarri erabiltzen da; adibidez: “Erdikokua, Sanjuangua, 

Selaikua, Otolerdikua, Txaltxakua, Kantoikua, Torrekua, Barrenengua, Isasi-barrenengua, Otolakamiñokua, 

Makalarrokua, Kakalardokua, Tutulukua, Olaldekua, Txarakua, Katalangua, Takillangua, 

Markeskua, Indianokua” eta abar. Batzuetan kasu marka gabeko izena ere erabiltzen da, bikoteak sortuz: 

ñaz1 ºbéste ba-Káxkarrengua... 

/ñaz1 ºgu-Kaxkárren entzun isan dou baña... 

Bestetan, bikotea kasu marka soila edo edutezko genitiboa tartekatuz sortzen da: 

“Txaltxakaua/Txaltxanekua, Kakalardokua/Kakalarduanekua”, esate baterako. Inoiz, edutezko kasu 

markadun aldaera jaso dugu bakarrik: “Ferranenekua, Ferranengua”. 

1.2.6.2.24. Data adierazterakoan 

Lekua adierazten duten adibideetan ez eze, denbora-data adierazterakoan ere aurkitu dugu 

goikoan moduko bikoteak, aposizio funtzioz: “Arrateko eguna/Arrate eguna”. 

1.2.6.2.25. Osterantzeko titulu, aipamenetan. Adibidez: 

kaz1 ºbai! bai!: Usatégiko markésak... e, bai! 


Kasu markak berak aldaera fonetiko bi ditu, zein oinarriri eransten zaion, -ko ala -go, ingurune 

fonikoaren ondorioz. Bestalde, leku-denborazko beste kasuekin batera dituen ezaugarriekin lotuz, beti 

berba bizigabeei eransten zaie, horien ezaugarriak izaki. Mugagabean -taartizkia ezarri ala ez 

alternantzia handia dago, bai orokorrean bai lekuko bakoitzaren baitan, eta ez dugu argitu ahal izan 

zergatik izango ote den edo zein banaketa duen. Artizki horrek berorrek ere aldaera fonetikoak ditu zein 

berbari-amaierari txertatzen zaion. 

Izenlagunaren eta izenaren arteko hurrenkera ere anitza da. Arruntena izlag. + iz. da. Bestean, iz. 

+ izlag. hurrenkeran aukera bi daude: izenak eta izenlagunak kasu marka edo mugatzaile berak izatea; 

edo izena mugagabez agertzea eta kasu markak izenlagunari itsatsita. 

Erabilerari dagokionez, batzuetan izenlaguna da eta beste batzuetan adizlaguna. Izan ere, kasu 

marka honek aurretik beste kasu marka batzuk izan ditzake, motibatiboa izan ezik besteak 927 . Batzuk 

926 

Azaldu dugu atal hau edutezko genitiboaren atalean; hemen adibide bakan batzuk ipiniko ditugu bakarrik. 

927 

Partitiboa aditzondoetan hartzen du: “bakarrikua, alperrikua” eta antzerakoetan. Errekurtsibitatea dela eta, leku-denborazko 

markak ere errepikatu egin daitezke. 

203

204 

erabiliagoak dira (inesiboa, adlatiboa edo instrumentala aurretik duten formak, esaterako) eta beste batzuk 

ez hainbeste (soziatiboa, prolatiboa aurretik dutenak, adibidez). Ondoko izena isilduta edo esaldiko beste 

lekuren baten dagoenean izenlagunak izen horren kasu marka har dezake. -kos /-gos aldaera hortxe 

kokatuko genuke. 

Ondorioz, hainbat esangura ñabardura ditu erabilera arruntean: lekuzkoa, denborazkoa, 

destinatiboa, edutezkoa, helburuzkoa, moduzkoa eta abar. 

Erabilera bereziak ere asko ditu: eratorbide legez (izenei erantsirik oso aberatsa da −gorputzeko 

atalen izenei erantsirik, mina edo gaisotasuna adieraz dezake, baita arropa eta gauzak ere, kolpeak ere 

adierazten dira−; aditz izenei ere eransten zaie; baita aditzondoei ere); jakineko egituretan; izenondo, 

aditzondo eta abarren mailakatzaile gisa; postposizioen aurrekari; leku izenetan txertatuta eta abar. 

1.2.7. INSTRUMENTALA (-(e)s) 928 

1.2.7.1. Forma 

Eibarren kasu hau ez da sarri erabiltzen, beste leku askotan gertatzen dan legez eta erabilera 

urritasun horrek bultzatu gaitu amaieraka antolatutako galderarik eta taularik ez egitera, izan ere, 

gehienetan jakineko egiturei lotuta erabiltzen da nahiz eta ez garen ausartzen klitxetuta daudenik esaten. 

Edonola ere, orokortasunak azaltzeko lagin adibide lortu dugu. Eibarren ia beti mugagabez eta mugatu 

singularrez 929 erabiltzen denez, forma horien azalpena egingo dugu bakarrik. Mugagabez, amaiera 

bokalikoa duten berbek kasu marka zuzenean hartzen dute; amaiera kontsonantikoa dutenek loturazko -ebokala 

txertatuz hartzen dute. Mugatu singularrez, nominatibo singularreko formei txertatzen zaie -s kasu 

marka. 

Egitura batzuetan “buruas bera, lenguas gañera, atzekuas aurrera, aspikuas gora” lako adibideak 

jaso ditugu. Zalantza izan dugu instrumentalaren forma singularra ote den ala soziatiboaren aztarna; ez 

dakigu ziur erantzun zuzena zein den. Edonola ere, “atzekos aurrera” forma ere jaso dugunez (S.B.-ren eta 

kgg-ren esanetan), instrumentala dela pentsa daiteke; baina “muturrekiñ aurrera” ere jaso diogu raz1-i, 

“ankekin gora” naz-ri eta “auakin gora” nme2-ri adibidez, orokorrago diren “muturres aurrera”, “ankas 

gora”, “aos gora”-ren ondoan. f.a.-ri berriz, “biarras gañera” jaso diogu “onegas/orregas gañera” formen 

ondoan. 

Aditzei txertatutakoan (bai aditz izenei bai partizipioei) egitura batzuetan forma mugatua hartzen 

dute: “etortzias bat”, “gastatzias gañera”, “errekauak eiñas”, “naixas eiñ” eta abar; mugagabe egiturak ere 

aurki daitezkeen arren: “isetes”, “illundus juan” eta abar. 


1.2.7.2.1. ”Zerez” galderari erantzuten 

•Gorputzeko atalei erantsita, modua ere adierazten du: “eskus, burus, belarris” eta abar: 

928 Ikuspegi diakronikoz aurkezten dute M. AZKARATE-k eta P. ALTUNA-k kasu hau (2001, 101-103). 

929 “Buruas bera” egiturakoa instrumental singulartzat hartzen badugu, noski. Ikus beheratxoagoko iruzkina.

ae ºbai!, ta illúntzixam-beixek e, beixek e jatxí! eskús! 

kaz3 º... eskus bórdatzen ... 

kaz2 ºpélotan ··· báterombat ikustem-baebam-pélotan, béra sartu bie-san! 

·· éskus, e? ... 

•Gaia, materia ere adierazten du osterantzeko izenetan “eiñ, sikindu, busti, bete” gisako 

aditzekin erabiltzen da batez ere (soziatiboa ere sarri erabiltzen den arren, baina hori aurrerago ikusiko 

dugu): 

nme2 karnaseixa baténn · normála da ... errópak odol- odoles eittia 

naz karniserixa baten eee, erropak e odoles · mantxatzia · normala da 

naz ebagí bat ein ddo-taa esku gustia odoles bete jata 

raz ºdanáá sértu eitxen dósu-ta!... ... apúrres eitxen dósu ta bénga! · kalían! ála!: · jan kalían! 

raz6 “... Hola pozutxo bat euan han Eluxko [¿] da jauzte naiz da nere soiñeko barrixori dana 

morteroz ...” 

naz daná · arítzes eindda dao 

naz daná burdiñás indda dao 

kmz3 “... ekan alkondaria dana sagardauaz e busti-busti eiñda, da, itxuran juatiarren, beste 

alkondara bat, bateronbatek ekarri ...” 

1.2.7.2.2. ”Zertaz” galderari erantzuten 

Horren erantzun zuzenik, instrumental kasu markaz 930 , ez dugu jaso kgg-renak baino. Lekuko 

horren euskarazko alfabetizazio maila handiaren eragina lirateke “sétas diardúsu?”, “nitas”, “onetas, 

orretas, aretas”, “gisonas” eta antzerako adibideak, beti ere lekuko horren ahotan bakarrik jaso dugula 

kontuan izanda. Eibarko euskara jatorraren lekukoek beste bide batzuk darabiltzate hori adierazteko: 

motibatibo kasu marka, soziatiboa, nominatiboa, edo bestelako perifrasiak. 

Salbuespen bakarra postposizio batzuetan aurkitu dugu, “-s gain 931 /gañera /gañetik”-ren kasuan 

lekuko batzuek “ones gañera; orresas gañera, orres gañera; ares gañera” darabiltelako. “Gañetik” aldaera 

lekuko batzuek darabilte; eta naz-ri “orren gañes” aldaera jaso diogu, adibide bakana. Horren ondoko 

aldaera “orre(g)as gañera” da, soziatibo kasu markaz garbi. Beste kasu bat “gero”-ren aurrekari legez 

litzateke, baina ia guztiz lexikalizaturiko formak dira: “oneskero, arreskero”. 

1.2.7.2.3. Postposizio batzuen aurreko osagaietan 

Hauetan, besteak beste: “-s gora, -s bera, -s kanpo(ra), -s atze(ra), -s aurre(ra), -s bete, -s 

gañeska, -s josi(txa), -s erre(ta), -s kero −ia zeharo lexikalizaturik−, -s gain/gañera/gañetik” 932 : 

•Aurrekaria mugagabez: 

kgg ankas góra dao dána –kmz dána-ankás góra dao –raz1 ankás gora daos dának //ánkas gorá 

daos dának –nme2 dana-ankas gora dao –naz dána-ánkas gora dao 

kgg ori or dao, búrus béra –kmz an dao, búrus béra, piñúa eitxen –nme2 or dao burus béra, piñua 

itten –naz or dao, burús berá-ankekin gora dauela!, · -ee, “pino” es-taki-sela esangotém-bañaankas 

góra! 

raz º”uu! an baéuan bedarrétan!: lurr gustía bedárres josítxa éuan!” ... “lurrá betían euan bedárra” 

... bíxetara: órre-bíxok ondo esanda daos 

930 Gure ondorioak indartzera datoz I. LASPIUR-en berbak: “Nortazkua edo instrumentala deitzen dana, Eibarren ez dogu esaten 

“herrixaz berbetan dihardugu” eta halakorik (...) Baiña bai, esaten dittugu, “herriz-herri ibilli” edo “herriz aspertuta nago eta 

mendira noia” eta holakuak” (1999b, 36). Esan, jakina, ez da egiten adibideotan idatzitako moduan. 

931 Guk geuk ez dugu gure lekukoengandik jaso baina I. LASPIUR-ek “lehenaz gain” postposizio egitura aurkezten du (1999, 44). 

932 Ikus postposizioen atalean ere. 

205

206 

rmz2 º... Eibárko sesén-plasía, · ikusítxa-dáka-ní-gáñexka jentés, ·· Urtáiñek · da Jústo Gallástegi 

[sic] arrí-jasotzen jokatu ebeníam-bé!, baña gáñeska jentía betéta! ... 

kmz ºkaprítxos e erreta gaos: álan esaten dau · tíak: “kaprítxos erreta saos!”. ·· Gaur be-eskatuetzat 

e ... 

•Aurrekaria singularrean. Horrela gutxiago erabiltzen da, baina ez dira egitura arraroak nahikoa 

arruntak eta erabiliak baino. Adibidez: 

raz1 or dao, burúAS berá 

raz1 orí ... esátestasu lengúaS gáñetik? --naz tallerreko biarras gáñeti-laun- ee anayai lagundutzat 

raz1 orí esaten (?)da... lengúas gáñera? //f.a. tallarreko biarras gáñera, bere anaiari be lagúntzetza 

--nme2 ikesíxas gáñera, ónndo pasaukosu //nme2 gastátzias gáñera, irebasi be asko itten dau - 

-nme2 inglésas gáñera, béste idioma batzu-be badákis 

S.B. tallarreko biarras aparte, bere anaiari be laguntzen detza 

raz1 isardíxas blái einda dao bá! 

f.a. orrek beti eitxeitxu gausak alrebes, atzekuas aurrera 

f.a. dana ipurdias gora ipini dabe //f.a. aspikuas gora, buelta emoutze 

ñaz5 “Dotriñia zererako be, komuniorako be euskeraz ikasi genduan guk. Atzekuaz aurrera. Eta 

atzekuaz aurrera, baiña dotriñia, haxe erakutsi ondo! ... eta lehen dotriñia, dana e! Hasi atzekuaz 

aurrera eta aurrekuaz atzera. Eta oiñ ezer be ez ...” 

nme2 º”arnasÁs betéta etorri da” · esa- esan oi da!; da... ·· “lléno dee respiración” eóó... · séa!, ·· 

arnasá-artu esínda daonian, ba (?)...-nien, “arnasEs · betéta ao”; ero bat! persóna bat ee, · 

agoníxan daonian e arnasía most-·-te-jakonían esaten da, -”ñó! arnasía béte in jako ta esta ontxe 

luserórako”... Baai, “arnasía béte i-jako”-osea ·· ee... 

•Aurrekaria pluralean. Hau are eta gutxiago erabiltzen den forma da; hauek dira jaso ditugun 

adibideak: 

kgg betikúes gáñera gaur beste batzuk etórriko dira baskaltzera --nme2 betikues gáñera, gaur 

beste bátzuek etorriko dia --f.a. betikues gáñera beste batzu-be badatos gaur 

•Aurrekaria erakuslea denean: 

kgg Gabónetan eon giñan alkarrekin eta árreskero éstot e géixao ikúsi –kmz Gabónetan 

alkarrekin eon giñúan, · árreskereo- árreskero · etxúat ikusi –raz1 árreskero estósu ikúsi ta · 

kítxo! --nme2 Gabónetan alkarrekiñ eon giñán, · árreskero estot ikusi geixao --naz Gabonetan 

eon giñan alkarrekim-baña ... árreskero estot ikusi geixao 

/naz orrésas gáñera, daukat béste gausa bat esateko 

/naz ones gáñera esam-biot béste gausa bat --naz da orres gáñera esangouskue béste gausa bat 

//orres gáñeti-gáñera biarrea jueten da --nme2 da orres gáñera, bierrea juten da --naz ares gáñera 

esautzuem-béste bat --nme2 arés gañerá, béste batzuk etorri sian --naz da ónes gáñera badaos 

beste batzuk 

1.2.7.2.4. “-(r)(e)n/-gaitxik preguntes 933 ibili/egon/jardun” erako egituran 

Jakineko esangura du, frekuentatiboa hain zuzen. Adibidez: 

kmz iré pregúntes eon dok //António iré pregúntes eon dok –raz1 suré preúntes eon dá –nme2 

suregátti-pregúntes ibili da //suré preguntes ibil- ibili da –naz sugátti-pregúntes egon da 

f.a. goi one(g)áitxik preguntes eon dia len 

1.2.7.2.5. Zergatia adierazteko 

933 Edonola ere, ez gaude ziur “preguntes” horren oinarriko kategoria zein den: “pregunta” izena balitz, -a itsatsiduna denez forma 

mugagabea “preguntas” litzateke; aditza balitz, ez dugu asmatzerik zein forma den, eta azken finean, beste era batera esatekotan 

“preguntatzen” aditz forma erabiliko litzateke.

Ez da usuena, baina kasu batzuetan oraindik bizirik da modu hau. Motibatiboa edo soziatiboa 

erabiltzen dira beste aukera moduan. Adibide batzuk: 

kmz négar ein juen emosíños 

S.B. sure kulpas --f.a. suen kulpas –kmz ire kúlpas e llégau nok berándu –raz1 seure kúlpas e léau 

dá berándu –nme2 sure kúlpas −ero− sure-errús, · berandu alleau dia 

naz billurres akabatze-nao, e? 

naz gaur tokau jaku etortzia kasualidades 

kmz11 “... Eta, ene! Negarra. Egixa da hau e! Negarra, malkua, penaz ...” 

1.2.7.2.6. Frekuentatiboa adierazteko 

Ekintzaren bat denbora tarteren baten sarri edo etengabe egindakoan erabiltzen da batez ere; 

esaterako: 

raz1 orí betí kejés- kéjas dao –nme2 betí · kejás dao 

kmz “arrantza bat” ... “neárra”: · a- arrantza, arrántzaka, mmm!, “e e, betí arrántzas dao!” 

S.B. sure preguntes ibilli nais –f.a. suré preguntes ibíli da --kmz iré pregúntes eon dok –raz1 

sureáitti-pregúntes ibili dia or 

nme2 eún gustía preúntes pa- pasau seban 

nme2 astúak arrántzas pasa dau gau gustía 

1.2.7.2.7. ”Zertan”, ekintza adierazteko 

Ñabardura frekuentatiboa ere badu baina ez ezinbestez; “asi, ekin” aditzek erakusten dute ez 

duela zertan errepikakorra eta jarraikorra izan. Edonola ere, “egon, ibili” eta bestelako aditzak ere 

erabiltzen dira. Zenbait adibide: 

kmz umía e · arrántzas ekí-sán --nme2 umía · s- saátas así san --naz umia-asi da saátas 

nme2 sua ikusi sebanian saátas así san --raz1 súa ikusi ebanian e, díarres- díarres asi san 

raz1 diáárres ekíttetzau! 

nme2 bi ordúan eon san kejátzen, · -ero- · illétas 

1.2.7.2.8. Adberbio eta lokuzio adberbialak sortuz 

a) ”Zelan”, modua adieraziz. Galderari nahiz erantzunari erants dakioke kasu marka esanahi hori 

lortzeko: 

•Galderari erantsirik: 

nme2 sé, ser modús? --naz se modúss? --kmz º... Juanítoo! ser modúus? --kag ºsé modús, áu? 

 

•Galdera horren erantzunek osatzen dute instrumentalaren erabileraren esparru handienetarikoa 

bizitasunez zein frekuentziaz. Adibide batzuk ipiniko ditugu, baina testuinguru barik (errealizazio pilo 

handia lortu dugu baina antzua litzateke hemen denak jartzea); testuinguruak eta argitasunak zerbait bitxia 

aurkitu dugunean ipiniko ditugu. Forma arruntak dira: “ankas, oñes, tatarres, narras, sosius, amorrus, 

kontus, negarres, barres, biotzes, kasualidades, erdis-por-erdis, billurres, auspes, trabes, aldrebes, nekes, 

osta-ostas, kontentus, ganoras, saratas, orruas, dardaras, patxaras, logures, altus, meseres, beres, mendis, 

kamiños”. Badirudi aditz partizipioak forma mugatua eskatzen duela: “naixas” adibidez. Dena den, 

adibide ugari batu ditugun arren, bestelako bideak ere erabiltzen dira: perifrasiak, inesibo kasu marka, 

soziatibo kasu marka, eta abar. 

207

208 

Aipatu berri dugun “oñes” formaren ondoan “oñas” aldaera ere jaso diogu kaz2 lekukoari bi 

adibidetan eta ez dugu uste ahoskatzeko uneko “errata” denik. Ez dirudi forma singularra denik ere; 

loturazko bokalaren aldaera da gure ustez hipotesi zuzenena. Bestalde, berba-egitura hori nolabait ihartua 

dugu “oñes ikesi” moduko erabileretan: ikasitakoa oinez ibiltzea da, eta ez oinez joaterakoan beste zerbait 

ikasi. 

Horrelako aldaera bikote gehiago ere aurkitu ditugu: “tatarres/tatarras”, lekuko batek esaldi 

berean forma biak ere bai 934 . Adibide batzuk: 

kaz2 º... Ondárruara ta!, · etxétik oñéss! ·· baai!, etxeti-taparra-taparra-taparra-taparra! óñes! ... 

/kaz2 º... aixe bat euaaann Ixúan! ·· aixé bat! ·· Ixúraño lélengo juan oñás ... 

naz marraskílluak ibiltten diaa ... tatárras! tatárres!... 

“Meseres/mesedes” forma erabilera batzuetan ihartuta dago baina bestetan ez guztiz: 

kmz3 º... eskatu éstan · da · galdu (?)iñ xakola ta mesedes eingo netzán · Lukas Alberdiñ alabíak 

eta ... 

Izenlagun eta guztidun sintagma izan daiteke kasu marka hartzailea: 

nme2 orren errúkis bisi da --naz uran fáltas gaos --naz nik estot 

eitten eee... esen kámbixus biarrik, e? --kmz6 º... d’are-sate-ban e, · éstala bardiña mendira 

juatia... · noberam-borondates juan da noberan afisiño sera ... 

b) Hizkuntza adierazteko 

•Instrumentalez, “euskeras” eta “erderas” batez ere. Aditz askok har dezakete instrumental kasu 

hori osagarri legez: “eiñ, jakin, ikesi, berba eiñ, jardun, esan, preguntau, deitxu, isen, eskribidu, kantau, 

ipini” besteak beste. Beste aditz batzuekin ere bai: 

naz ºbaña or ser daukasu érderas? --kmz10 “Ni ez naiz lotsatzen, hamen nabill erdi euskeraz, erdi 

erderaz, baiña ez naiz lotsatzen” 

•Bestetan nominatiboaren lekuan ere erabiltzen da: 

kaz2 ºéuskeras ástu ta érderas ikasi es! 

•Inesiboa adierazteko ere erabiltzen da: 

kmz1 ºbai ba!: “atómikua” ta béstia ta órretxe- e ésos antes no esistían! · en kastellano! Ta berbá 

mordúa ba · an disionárixuan · ta éuskeras be iguala pásatzen dá! ... 

•Lekuko zaharrenek, euskara jatorrez, nominatiboa darabilte beste hizkuntza gehienetako 

jarduna adierazteko: “frantzes berbetan, franses be badakitx, franses esan estan, franses irakutsi eskuen; 

ingles berbetan jardun; esperanto eskribitzen, eibartar esan” esate baterako. Adibide bi ipiniko ditugu: 

kmz1 º... len pásatze-sána, lén éuskera-éuskera-éuskeras mas- errémintxei deitzetzén. Geró etorri 

san ori báta-kastilláno ta béstiak e fransés da béstiak inglés da gero ákabo!, nas- nástau! ... 

kmz1 ºí!, éibartár “birbíkixa” esáten dok!, eé?: ánditxik etarátakua itángok [sic] orí bé! 

934 Ikus antzerako adibide gehiago atal honetako c) ataltxoan.

•Gazteek batez ere, edo euskaraz alfabetatutakoek Eibarren tradizioz erabili ez den eran 

darabilte; hizkuntza adierazteko, “-era” erroari erantsita sarritan, “euskera” eta “erdera” ez diren 

hizkuntzetarako: 

kag º… igual · e “narrástia” igual bákarrik érdera [sic] esaten da “reptil”, porke repta. Igual e 

finlandieras, · suomieras, · e suájilis, ·· dánieras · etaa ·· estákit, ee séltaass -séltas es!-, eee · 

estaki-sé- rárotan esáten… ... 

kag ºorregáitxik ba ni alegindu eitxe-nais ·· Eske -játa, ni juatia-améndik · jan-ju-juju-ju, 

estákitx! … Naikúa eitxen dot erakústia… 

kmz9 “... Hemeretzi urteraiñok guztiak euskeraz egitten genduazen. Gipuzkuaeraz, 

e! Baiña... ...” 

kgg ºní-dákitx e, ingléses ólan dá, eta badákitx bárdin da… 

c) ”Noiz”, denbora adierazteko: 

Moduzkoekin egin dugun legez, zerrenda ekarriko dugu hona eta adibidetegian aurki daitezke 

errealizazioak: “gabas/gabes, egunes, egun-argis, sasois, demporas, aurres, -go/-(e)n/-garren aldis, - 

garrenes” eta abar. 

Kasu marka hartzailea izen soila baino sintagma handiagoa izan daiteke: 

naz º... Baa, Sanisídros ee, béti jueten ga, sáno-on eskeriok, e, báskaldu ta..., pff... antxe, eúna 

pasau ta bueno! 

“Gau/gabe/gaba” hitzari dagokionez, “gabes” eta “gabas” aldaerak aurkitu ditugu, -a-dun aldaera 

sarriago bestea baino. Aurreko atalean legez, honakoan ere bikoteak aurkitu ditugu agian loturazko 

bokalaren tinbre alternantziak eraginik: “egunes/egunas, aurres/aurras” eta abar. 

d) Konparaketetan “askos + izenondo-aditzondo -ago” erabiltzen da, baina instrumental kasu 

marka bako aldaera ere bai: “askos aundixaua /asko aundixaua”. 

1.2.7.2.9. Aditzari txertatuta 935 

•Aditz izenei. Batzuetan egitura mugagabeak sortzen dira, “isetes ... izan” egituran ugarien; 

adibide bakarra aurkitu dugu “isetes” horren lekuan beste aditz bat dela “esates ... da”, nme2-ren ahotan: 

nme2 ºes!: · oiñ! ee, esátes “negúrrixa” da, · bañá · ee... “-gu-” esta ibiltzen: “néurrixa” 

Beste egitura batzuek forma mugatua sortzen dute; postposizioetan adibidez “gastatzias gañera” 

lako ereduak sortzen dira. Beste egitura jator bat “-s bat” da, denbora kutsuduna: “etortzias bat” gisakoak 

sortzen dira. Egitura horrek aldaerak ditu: “-s bat /batian /batera 936 “... 

•Partizipioei. Azaldu ditugu jada modua adierazteko adibideetan barrena “naixas” erako forma 

mugatuak adibidez. Beste adibide batzuk moduzko menpeko perpausen atalean aurki daitezke: “errekauak 

eiñas” eta abar; denborazkoetan ere bai. Hori forma mugatuei dagokienean. Mugagabez ere deklinatzen 

dira partizipioak, gerundioa adierazteko esaterako: -s juan, baina forma mugatua ere onartzen du egitura 

honek: 

naz illúndus doya 

/nme2 ugeríttuas dóya 

935 Ikus adibide gehigao aditzaren atalean partizipioari dagokionean eta aditz izenari dagokionean. 

936 Ikus adibide gehiago denborazko menpeko perpausen atalean. 

209

210 


•Errepikapenetan: -(e)n …-(e)s 937 . “Sarran sarres, arruan arros, otzan otzes, posan poses” erako 

egiturak sortzen dira. Lekuko bati, raz1-i, “sarran sarras” aldaera jaso diogu, instrumental singularrez. 

Aditzek ere onartzen dute egitura hori, oso adibide gutxi jaso ditugun arren, eta eurak S.B.-rengandik 

bakarrik: 

S.B. ibilixan ibilixas, apurtu ingo da 

Egitura horren pare-parekoa “sarran sarrakin” soziatibo kasu markaduna da, eta lekukoek 

sarriago darabilte gainera 938 ; aldaera gehiago ere onartzen ditu, ergatibo markaz eta inesibo markaz, 

adibidez: 

nme2 aríxa, ibilíxan-ibilíxak, · aaskenían apurtu in da //nme2 txoríxak, · otzákiñ i... · otzan ótzak · 

il sittuan 

naz ibilixan-ibilixan 939 apurtu in dda 

•Goikoaren tankerakoa da bibliografian aurkitu dugun adibide bat, Eibarko esaerak 

erakusterakoan: “Ataraizu dirua, bestela gorde biarran gordez, galduko duzu [sic]” (J.A. ARGOITIA/N. 

AZKARATE/X. GEZURAGA, 1996, 65). Tesigilearen senak eta pareko adibideek beste forma bat ere 

iradokitzen dute: “gorde biarran gorde biarras”, baina lekukoengandik antzerako adibide bakarra jaso 

dugu: 

S.B. jan biarran jan biarras, kontrako estarrira jun jakon 

•Izena errepikatzen denean, lehenengoa instrumental kasu markaz eta bigarrena nominatibo 

mugagabez: “etxes etxe, ates ate, erris erri, mendis mendi, aurres aurre” eta abar. Izen biak instrumental 

kasu markaz ere jaso ditugu: 

raz1 Arrátetik Ondárroara mendis-méndis juate-gara 

kmz aurrés aurrés júntau giñúan atzó 

Instrumentalaren lekuan ablatiboz ere osa daitezke pare-pareko egiturak, “etxerik etxe” 

erakoak 940 . 

naz ºiual da!: “etxes etxe” o “etxeik etxe” 

Lekuko guztiek ezagutu eta erabiltzen dituzte instrumental markadun formak baina ablatibo 

markadunak ugariago jaso ditugu. Gainera, adibide bakarra jaso dugu inesiboa errepikatuz: 

kmz jaixan-jáixan ibiltzeitxuk e gastíak ... 

•“-s + izenondoa/aditzondoa + aditza” egitura. Adibidez: 

kmz txapás exkaxa ok ori kotxiori –nme2 ori kótxioi txapás, txárra, e? ... txárra urten dau 

naz Úntzagá, politta da, · lékus polítta 

•Predikatu funtzioan adibide bakar bat aurkitu dugu: 

937 Ikus edutezko genitiboaren atalean ere. 

938 Ikus soziatiboaren atalean. 

939 Zein kasu markatzu ote diren ez da erraza asmatzea: lehenengo osagaiarena, analogiaz, edutezko genitiboaren marka litzateke 

baina ez dugu inesiboa denik zeharo baztertzen; bigarrenarena, berriz, inesiboa dela uste dugu. 

940 Ikus ablatiboaren atalean.

naz Jesukristok ura · ardaos biurtu ebán 

1.2.7.2.11. Bestelako erabilerak, iritzia edo ustea adierazteko: 

•Batetik, “izenlaguna (pertsonazkoa) + ustes/pentzamentus/iritxis” egituraz osatutakoak 941 . 

Adibidez: 

raz1 -eurixa ekim-bia-dau? eurixa im-bia-dau? ... -nere pentzamentus bai //nere ustes bai 

•Perpausetan ere erabiltzen da: “ustes e ...”, “uste se /uste ese ...” 942 . 

kaz2 º... Txarláson euan ·· árbola bat! ·· arrixa daná! ·· árbolia, e?, ustes e arbo- · pa- ee pagupago-árbolia 

dalá, esta?: ba, san arriskua ... 

1.2.7.2.12. Instrumentalari leku-denborazko genitiboaren marka erantsirik (-sko) 

Materiala adierazten duten izenlagunak sortzen dira. Bide hau ere oso emankorra da; honelakoak 

sortzen dira: 

•Material objektiboa adierazirik: “egurresko, arrisko, burdiñasko, urresko, kobresko, narrusko, 

telasko, txokolatesko, argi-indarresko, gasolinasko, koloresko, pinturasko” eta abar luzea. Batzuetan 

“material” hori abstraktuagoa da eta bestelako ezaugarriak adierazten ditu: “euskerasko, gabesko, 

egunesko, ganorasko, premiñasko, eskusko, legesko, milagrosko” eta abar laburragoa. Adibide bat ipiniko 

dugu argigarri: 

naz gaurko gastiak, · gabá dauké-egunéskorako, da eguna · gabaskórako 

Esaeretan ere aurki ditzakegu era honetako formak: 

raz1 º... “urré gorrísko txítxak éinda dao-orí” 

nme2 º bai... bai! bai-bai-bai!: bai!, “txorísosko 

katéyekin” · be bai, esan oi daa...: · “án! an... · txakúrrak, txorísosko katéyekinn” · béstie-...; da, 

“an txorísosko katéyekin da gurían · burdiñáskuak eta ugertúta”. Eta... baña gero béste bat e 

ámm-be seose txarrá esam-bidanian “ám be txakúrrak órtotzi-daos, e?!” 

Adibide baten edutezko genitiboarekin txandaka aurkitu dugu: 

raz1 º ... gastañÁSKUA...: · e, fásillen-fásillen apúrtzia dá ·· −da gatxá dá, e?− · e keixkeixIÁNA! 

... 

•Pertsonen ezaugarri subjektiboak adierazteko ere erabiltzen da, adibidez: 

naz persóna ba-dá · erresóskua: esaten dabena iñ itten dau ... berbakúa --nme1 ºbai! béres! 

bereskúa biár! 

-kaz8 “Eta mendirako zaletasuna noiz sartu jatsun?” 

-kmz7 “óri berezku da eibartarretan ...” 

•Lexikalizaturik, “andrasko” eta “gisonesko” berbetan bereziki, “emakumea, gizasemea” 

adierazteko. 

1.2.7.2.13. -ska(s) atzizkian 

941 Ikus adibide gehiago adberbioaren atalean. 

942 Guk ez dakigu ziur nola interpretatu, aurkeztutako hiru moduak zilegi baitira. Ikus adibide gehiago sintaxiaren atalean. 

211

212 

Gure iritziz -s kasu instrumentalaren markari -ka atzizki frekuentatiboa erantsi zaio egitura 

horretan. Eremu nahikoa mugatua du bide honek, nahiz eta sarri erabili 943 . 

Osatzen diren formak honakoak dira besteak beste: “urriskas, barreska, txintxiliska −eta 

aldaerak−“. Bokal sabaikariaren ondoan sabaikaritu ere sarri egiten da. “Urriskas”-en kasuan badirudi 

instrumental kasu marka birritan ezarri zaiola, baina Eibarren erabiltzekotan horrela erabiltzen da. 

1.2.7.3. Instrumentala ordezkatzeko bideak 

Ikusi dugu bidenabar hainbat puntutan ordezko bideak zeintzuk diren baina jarraian banaka 

aipatuko ditugu adibide batzuk ipiniaz: 

1.2.7.3.1. Nominatiboa. Adibidez: 

kgg iru ordú eon gíñan berári beíra 

nme2 ásko aundíxaua 

kmz º... orí Arjentínara juan sán, · (?)...bajatu san, · malétia-artú ta · buelta!; ·· daa · arjentino 

berbétan “txéee”... “txé” itxen!, da “Txé” ipini etzén ... 

1.2.7.3.2. Postposizio batzuen bitartez 

Adibidez: -n gañian/gaiñ, -n inguruan, -n goraberan, -n barri 944 , esate baterako: 

kmz iñók e iñók etxó-nai · berba eitxia orren gáñian –nme2 iñók estauu orren gáñiam-berbaik 

íttia nai --f.a. arén etxían gáñian diardue bérbetan 

kmz onén elixíonen e gaiñ · bérbetan · jardun juek · -jardun dabe 

raz1 onén asúntuam- · bárri- barrí bádakisúe? //onén asúntuom-barrí bádakasúe? 

naz badaki-iñok seosé ... orrén ingúruan? 

1.2.7.3.3. Inesiboa 

•Denbora oro har, eta iraupena adierazteko batez ere: bai zenbatzailez “bost urtian, bost urtetan” 

moduko egituretan, bai izen soilaz: 

ñaz5 “... Poliziak edozer ordutan, eta GABIAN be igual eta EGUNEZ be igual, eta ha estutzen 

zan ...” 

•Modua adierazteko: 

kmz º”má-rraskílluak” ··· narrían 

kaz3 ºbórdatzen eskuan ikasten Mákatxenian! · Isasíxan ... 

•“Zertaz” adierazteko: 

kmz1 ºerremíntxa-asúntuan... 

•Erabilitako garraio mota adierazteko (modua ere adierazten da). Atal honetan bereizketa egin 

behar da, batetik, berezko instrumentala dagoelako, “trenez etorri 945 “ adibidez. Instrumentalaren erabilera 

943 Ikus adberbio-aditzondoen atalean ere. 

944 Ikus postposizioen atalean ere.

hau kgg-k egiten du ia beti (“bisikletas, autobuses” eta abar), baina gure ustez alfabetizazioaren eragin 

zuzenez da, osterantzeko lekukoengandik ez baitugu horrelakorik jaso. kmz-k espreski alboratzen du 

forma hori, eta naz-k onartu egiten du baina zuzenean galdetutakoan. Horrenbestez, “trenian” da 

erabateko Eibarko forma, eta adibide gehiago jartzeko: “autobusian, bisikletan/bisikleta gañian, motuan, 

kotxian, astuan/asto gañian, kaballuan/kaballo gañian” eta abar. Zehaztuz gero ere, inesiboan: “illuntziko 

trenian”. 

Bestetik, hori ez da nahastu behar inesiboaren berezko esanahiarekin, garraio mota horretan 

gertatzen denarekin, alegia: 

kgg gaur ló-in dot autobúsian –kmz gaur ló artu júat autobúsian –raz1 autobúsian loin dót –nme2 

autobúsian ló in dot, · lúak artu nau –naz o, autobúsien ló in ddot 

raz º... da nik ee Jabiér esáutu neban trenían ... 

1.2.7.3.4. Soziatiboa 

•Lan edo ekintza baterako erabiltzen den tresnari itsasten zaio. Zerrenda luzeetarikoa osa daiteke 

jaso ditugun adibide guztiak ipiniz gero; oraingoz, izen batzuk aipatuko ditugu: “eskobariakin, segiakin, 

sardiakin, mallukiakin, limiakin, kollariakin, tenedorakin, kutxilluakin, makiñiakin”. Adibide batzuk: 

kmz bedárra e bátzen dok e eskóbariákin –raz1 eskóbariakim-bátzen da ... –nme2 bedárra, 

eskobáriakim-bátzen da –naz bedárraa, eskobáriakim-bátzen da 

nme2 ºba txórtabarrak... ·· ii-biltze-sien. · Da orduan, lastúa! · fárdua, · alambriakin lotuta eotesan, 

· etorte-san! · −gítxi eroste-san lastua, e?− baña-arek alambrie-gordetze-sittuen · ba, ero 

bestela sokáá-txuekiñ, edo · báitta bigurrákiñ!: bigúrraa... 

rae º[asaoak nola lotu] da, rí-rra!, sirixákiñ! 

rae º... béste-eum-batén, arríxak artu giñúsen!, arri-saparráriak!, da mántiakin tapauta · ge- 

su txikíxa siñála!, sú · titixákiñ eta · idíxen mántiakin tapauta −esaixosu Irénei!−, idíxen 

mántiakin tapauta ní!, da esaten dau −“idíxak e, ártu biko ban da, idi bátak artu biko 

ban... · sa-parrária” porke ní · idi-mántiakin tapauta · erroibiak es artzekó, su txikíxa siñéla! ... 

rae ºregliakim-bai jotuskuen guri bañaa líburuekiñ...?! 

kmz º eskálluan tamáñokúa!, bañá, bigótiekin. ...da dzá! tenedórakin! 

rmz ºa eoten do-katiekin lotuta-arrixai 

-rmz ºegúrra mendítxik e... ekartze-san! · paúen adárrak! · da pao-búruak!: · áre-txikítxu! · 

aixkóriakiñ! 

-t ... 

-rmz ºdaa trontziakiñ! Núndik?, e, mendítxik! 

-rae ºbasótik! 

-t baña etxeko basotik, es? 

-rmz ºóixe!, idíxekiñ! 

kmz º... medálla batétik -mendíko medallak, emóteskúes bá, finalísteri!- alakó batétik etaráta, 

taka-taka... · e- eáárto, e?, kutxillo puntiakiñ einda 

rmz º[kirtenak] tornúan! ·· sepílluakiñ!: eskusko sepílluakin ra-rra-rra-rra! 

raz1 º... gu-plantxia itte-genduan! da ni gastia nitzanian e serákiñ! · ar- iketzákiñ!... A e, a- á 

plantxía ta enéé!... 

945 Gogoan izan behar da gramatiketan egiten duten oharra: “izenlagun horiek zehazten baditugu, modu edo dena delako horren 

ezaugarriak agerian jarriaz, ez da instrumentala erabiltzen (...) (82) hamarretako trenean itzuliko naiz” (EUSKALTZAINDIA, 1993, 

485). 

213

214 

•Beste proposizio batzuetan 946 : “-kin akordau, enamorau, gustau, astu...” erabiltzen da batez ere, 

edo beste bideren bat, Eibarren. 

•Postposizio batzuetan ere erabiltzen da: 

nme2 mostradóra, telá meiyekim-betéta seuan 

•“Zerez” esanguraz; modua ere adierazten. Adibide batzuk ipiniko ditugu eredu gisa: 

kgg ogíxa e urunákin eitxen da –kmz urunákin eitxen dok ogíxa –raz1 urunákiñ éitten da ogíxa, · 

ta lebá- lebáduría [sic] be bai! --nme2 ogíxa, urunákiñ eitten da –naz ogíxa itten da urunakin 

nme2 º... eroo léna ebanístak eroo sertze-siena [sic] · “surgíñaa” éuskeras esate-akon ... bai!, ta 

súrakiñ eindekua, · egurrákiñ eindekue bu- e, “burdiñiakiñ indakua” ta “surákiñ eindakua”... 

rmz5 ºbaaa... pla- plasía · galtzaríakiñ indda oten dok, arrixakiñ ... 

f.a. ºee..., xxxxx, (?)betik ee, trembiréko bagóya betétzen ariákiñ! ... 

kmz ºeskutúan?, · mmakaléko almásena-dákas!, egurrákin! 

kmz3 º... alkondaria ta be · dana bustixa ekasen sardandei- sárdauakiñ... · da, bustítxa ta... ... 

kmz7 º... garbansua sarrí, baña bere o-kela satixakin da bere txoriso satixakin da úrdeixakiñ!, da 

úrdeixakin sua itxe-enduan 

•Errepikapenezko egituretan: “sarran sarrakin” erakoak 947 . 

1.2.7.3.5. Motibatiboa 

Eibarren “nortaz berba egin” egituraren lekuan “señegaitxik berba egin” tankerako egiturak 

erabiltzen dira. “Berba egin”-en lekuan beste aditz batzuk ipin daitezke: “preguntau, jardun, esan” eta 

abar 948 . 

Errua adierazteko ere erabiltzen da motibatiboa, baina lekuko zaharrenen ustez gazteen 

erabileraren ezaugarria litzateke; lekukoen iritzia ez da okerra, jaso ditugun erantzunek ere horixe 

erakusten baitute: kgg-k motibatiboa darabil bakarrik eta kmz-k zuzenean galdetutakoan onartzen du; kmzk 

barne, beste lekuko guztiek instrumentala darabilte. Motibatiboaren izenak dioenez, zergatiak azaltzen 

ditu baina erruak itxuraz aparteko ñabardura hartzen du. 

1.2.7.3.6. Edutezko genitiboz osatutako egiturak: “-n/re preguntia eiñ” 

Adibiderako: 

kmz suré preúntia in dabe –raz1 neré pregúntia in dábe //suré pregúntia in ... dábe –nme2 suré 

preuntia in dabe –naz sure preuntia in ddabé 

1.2.7.3.7. Ablatiboa 

Modua adierazteko. “Telefonotik” dugu adibide garbiena; ez dugu “telefonoz” formarik jaso. 

Beste adibide batzuk ere badira, jakina; adibidetzat: 

946 Ikus goian, “zertaz/zeinetaz” atalean. 

947 Ikus goraxeago. 

948 Ikus, dena den, motibatiboaren atalean kasu horren erabilera.

nme3 º... seure tioi deitxu bi-tzá-teléfonotík! --nae ºatzó eo-nitzen Kóntxikiñ! bueno! 

telefonotiik! --raz5 º... daa, médikua biar bosú, teléfonotik ótz ein dda, tórriko da! ... --raz º... da 

eon giñan ordu erdi-ingurúan télefonótik, bárríketan ... 

naz esáteutzúút biotzétik orí, e? --nme2 biotzétik ... esáteutzut 


Kasu hau batez ere mugagabez erabiltzen da, egitura eta adibide batzuetan singularra ere 

erabiltzen den arren. Pluralaren erabilera oso-oso urria da. Kasu markaren formak soziatiboko -(g)as kasu 

markarekin nahasteko bidea ematen du. 

Ez da kasu oso erabilia baina jakineko esangurez sistematikoki hautatzen dira instrumental 

formak: “zerez” galderaren erantzunak eratzerakoan; modua, zergatia, errua, frekuentatiboa, ekintza, 

hizkuntza, denbora adierazterakoan besteak beste. Beste egitura batzuetan ere agertzen da: postposizioen 

aurrekarietan, jakineko egituretan (konparaketetan, errepikapenetan, ustea adierazteko perifrasietan eta 

abar), atzizki “konposatuetan” (-sko, -ska(s)) esate baterako. 

Edonola ere, beste kasu eta egitura batzuk instrumentalaren lekua hartzen doaz: nominatiboa, 

inesiboa, soziatiboa, ablatiboa, motibatiboa; postposizio batzuk eta jakineko egitura batzuk beste bide 

batzuen artean. 

Bestalde, alfabetizatuen eta gazteen bitartez orain arte ezagutu ez diren formak sartzen daude 

Eibarko euskaran. 

1.2.8. SOZIATIBOA (-(r)(e)kin /-(e)(g)as) 


Mendebaldeko euskalkiaren eremu handian soziatibo kasu marka bakarra -gas/-kas da; 

gipuzkeran, berriz, -kin bakarrik (aldaerak aldaera kasu bakoitzean, jakina) 949 . Eibarren berriz, bietatik da 

zerbait: -kin kasu markaren kasuan, “zerbait” baino gehiago sarrien erabiltzen dena delako alde 

nabarmenez; -gas/-kas bikoteari dagokionez, lehenengoa da bakarrik eibartar peto batzuen altxorrekoa, 

guk behintzat ez dugu pluralerako -kas aldaera hori jaso sistematikoki. Adibide bakarrean jaso diogu f.a. 

lekukoari “ónekas” forma plurala, baina berari ere piskat arrotza egiten zaio, “ónegas” ere jarraian baitio 

baina “ónekin” erabiliagotzat joaz. Horrekin adierazi nahi duguna hauxe da, lekuko guztiek darabiltela - 

kin marka, baina horietatik batzuek bakarrik -gas marka. 

Erabilera aldetik mugatuagoa denez, oraingoan -gas kasu marka darabilten lekukoen profila 

aipatuko dugu. Guk jaso ditugun erabiltzaileen artean lekuko hauek ditugu 950 : kmz, raz1, nme2, nme3, 

kmz3, kaz5, ñaz4, kmz7, f.a. Denetatik, kmz da sarrien darabilena kasu marka hori kategoria gramatikal 

gehienetan txertatuta: izenetan, izenordainetan, erakusleetan, birritako erakusleetan, zenbatzaileetan...; 

kmz7-k ere sarri darabil kasu marka hori, guk gehientsuak pluraleko adibideetan jaso dizkiogun arren. 

949 Gai hau ikuspegi diakronikoz aurkezten dute M. AZKARATE-k eta P. ALTUNA-k (2001; 103-105, 105-107). 

950 Azterketa lana amaitutakoan lortu dugu Udaletik beste transkribaketa txorta bat baina ez ditugu guztiak sistematikoki aztertu. 

Gure lekukotzat hartu behar bagenu, kmz15 litzateke Angel Albizuri, 80 urte inguruko kaletarra. Bada lekuko horrek ere sarri darabil 

-(g)as kasu marka soziatiborako, -kin baino asko ere sarriago. Horrek garbiago erakusten du kasu marka hori bereziki lekuko 

zaharrek darabiltela, eta batez ere kalekoek, gizonezkoek. 

215

216 

“Onegas/orregas/aregas gañera” postposizio egituran oso errotuta dago marka hori, marka horren 

bestelako adibiderik jaso ez dizkiegun lekukoek ere eskuarki baitarabilte (f.a.-k eta nme2-k, esaterako). 

Aipatu berri ditugun kasu marka biek dituzte aldaerak: 

• -kin kasu markaren hurrengo soinua zein den aldaera ezberdinak izango ditu. Kate mintzatuko 

amaiera-amaieran badago, edo etena badu, edo ondoko berbaren hasierako soinua bokalikoa bada, 

kontsonantea sabaikaritu egiten da gehienetan; kontsonante ezpainkariaren aurrean asimilatuz -n > -m 

bihurtzen da automatikoki. 

Gure lekukoen esanetan nahikoa sarri jaso dugun beste aldaera bat ere bada, bokal artean 

gelditutako kontsonante hurbilkaria galdurik, hain zuzen, emaitza “-bokala + in” egitura dela 

(“bisikletiain” adibidez). Lehenengo pausoa bokal artean kontsonante leherkaria ahostuntzea litzateke, 

hurrengoa hurbilkarizatzea eta azkenengoa, galtzea; ondorioz, bokal elkarketek emaitza anitz izan 

ditzakete. raz1 951 -ek eta nme2 952 -k sarri darabilte forma hori, beste lekuko batzuen ahotan ere jaso dugun 

arren (rmz, rmz5, kaz3, kmz6). 

Lekuko batzuei amaierako kontsonanterik gabeko aldaera ere jaso diegu (-ki): “gureki” 

izenordaina raz lekukoari, “ireki” izenordaina nme2-ri, “bateki” zenbakia rmz-ri. Adibidez: 

raz º... da Maltzáraño etortze-sian tren batían guréki ta gero ... --nme2 iréki jum-biko juou [sic] -rmz 

ºdááno-maistra bateki! 

Horiek dira gure ustez aldaera nabarmenenak, ahoskatzerakoan aldaera fonetikoak errealizazio 

beste diren arren, noski. 

• -gas kasu markak, berriz, bere hasieran du aldaera nabarmenen iturri nagusia. Beti bokal artean 

gertatzen denez, kontsonante ahostuna galtzeko joera ia erabatekoa da; areago, deklinatutako hitzaren 

amaierako bokala eta kasu markakoak elkartutakoan asimilazioak eta soilketak gertatzen direnez ia erabat 

erabiltzen den aldaera nagusia -(a)s da, -gas osoa ere jaso dugun arren. Horretan datza hainbeste egilek 

aipatzen duten instrumental kasu markaren eta soziatiboarenaren arteko formazko neutralizazio edo 

berdinketa. 

Mugagabean eta mugatu singularrean kasu marka nominatiboko oinarriei txertatzen zaie, 

kontsonantez amaitutako berbetan mugagabean loturazko bokala tartean dela. Mugatu pluralean berriz, 

mugatzaileak bestelako forma hartzen du, -e-kin /-e(g)as 953 eginez. 

Soziatiboa eratzeko izenordainetan batez ere edutezko genitiboaren kasu marka txertatzen da 

aurretik. Deklinabide arruntean oso-oso gutxitan aurkitu ditugu horrelako adibideak, baina hurrengo 

atalean aipatuko dugu zehatz. 


Soziatibo mugagabea: eredurako 

Amaiera bokalikoetan: alabakin //alabaas; etxekin //etxeas; txikikin //txikias; astokin //astoas; katukin 

//katuas; gastaikin //gastaias 

Kontsonante amaieretan: mutillekin //mutilleas; egurrekin //egurreas 

951 Ikus errealizazio batzuk espektrogrametan: raz1 5B115, raz1 36B279, raz1 38B370. 

952 Ikus adibidez espektrograman: nme2 14B281. 

953 Pluraleko ezaugarriak datiboaren atalean azaldutakoak dira.

Jaso dugun forma bitxiena “kuixekin” izan da, raz1 lekukoari. Galdekizunaz lortutako erantzuna 

denez, ziur dakigu “con ocho conejos de indias” esan gura duela eta forma mugagabea eman zigula (eta 

ez “con los ocho conejos de indias”). 

“Gau/gabe/gaba” berbari dagozkion aldaerak hauek dira: “gaukin /gabakin”. 

Edutezko genitiboaren marka txertatuta dutela aurkitu ditugun adibideak (izenordainak aparte) 

zenbatzaileenak dira, baina zenbatzaile zehaztuak deklinabide mugagabean zehazki: “laurekin, birekin”. 

Ez dira baina, forma bakarrak: “laukin” eta “bikin /bias” ere antzera baten erabiltzen dira maiztasunez. 

“Lau”-ren kasuan lekuko gehienek “laukin” darabilten artean “bi”-ren kasuan “birekin” da aldaera 

erabiliena. 

Kontsonantez amaitutako berbek -e- loturazko bokalaren bitartez hartzen dute kasu marka: 

“ospelekin, mutillekin, sagarrekin /ollaorreas”. Formaz, itxuraz mugatu pluralarekin neutralizatu egiten 

da, sinkretismoz, baina azentua lekuz aldatzen da; eredua hauxe da: “ospelékin, sagarrékin” mugagabez 

eta “ospélekin, sagárrekin” mugatu pluralez. Beti ez dira azentuazio eredu horiek betetzen eta inguruak 

eta pragmatikak argitu behar dute zein forma den. Azentuz bereizketa ezaren adibidetzat: 

naz edoseim-persona fíñekin gústora biarra itten da (mugagaberako) 

naz ori dao téla fíñekiñ eindda (mugatu pluralerako) 

Loturazko bokalaren baitan aurkitu dugu aldaera bat, -e-/-a- alternantzia dela bide: “lau 

aritxakin”, raz1 lekukoaren ahotan 954 . 

-gas aldaera darabiltenen eredurako oharra egin beharrean gaude. Kontsonantez amaitutako 

berbek loturazko bokala hartu egiten dute, eta *-rre(g)as > -rreas da, adibidez, emaitza. Harritu egiten 

gaitu emaitzan hiatoan dauden bokalen artean disimilaziorik ez gertatzea (“oneas > *onias” ez egitea, 

alegia), *atea > atia-n gertatzen den bezala, edo “ia (kom. “ea”), paseatzera/pasiatzera” modukoak 

ikusirik. Ziurrenik jatorri fonetiko-lexiko ezberdinarengatik ez dute berdin jokatzen: forma bata kasu 

marka den artean (-ega-tik sortutakoa) bestea lexiko mailakoa da. Dena den, lexikoan disimilazio hori ez 

da erabatekoa, “paseatzera” ere esan egiten delako, baina deklinabidean salbuespena da horrelako 

errealizazioa. Hemen eginiko oharrak pluralerako ere balio du, formak neutralizatu egiten baitira 

loturazko bokala eta plural ezaugarria tinbre batekoak izatera. 


Soziatibo mugatu singularra: eredurako 

Amaiera bokalikoetan: alabiakin /alabia(a)s; etxiakin //etxia(a)as; txikixakin //txikixa(a)s; astuakin 

//astua(a)s; katuakin //katua(a)s; gastaiakin //gastaia(a)s 

Kontsonante amaieretan: mutillakin //mutilla(a)s; egurrakin //egurra(a)s 

Orokorrean, goian aipatutako bidetik sortutako formak jaso ditugu, edozein aldaera erabilita ere: 

“astuakin”, “paluaz”. Bitxikeriarik ez da falta izan hala ere; “sure alabakiñ” jaso diogu nme2 lekukoari, 

954 Ikus instrumentalaren atalean “oñes/oñas” bikoteaz esan dena. 

217

218 

baina ez dugu uste Eibarko forma jatortzat jo daitekeenik, kanpoko eraginez sortutakoa baino (bilobaren 

eskolako ikasketak eta abar); gainera, lekuko horri jarraian “neskiakin” forma jaso diogu. Antzerako 

aldaera da kmz-ren “arrautzaas” (“arrautzias” espero zitekeen), baina hemen ahoskatzeko uneko aldaera 

dirudi: “uruNA ta arrautzaas” da ingurunea. 

“Gau/gabe/gaba” berbari dagozkion aldaerak hauek dira: “gauakin /gabakin”. 


Soziatibo mugatu plurala: eredurako 

Amaiera bokalikoetan: alabekin /alabeas; etxiekin //etxieas; txikixekin //txikixeas; astuekin //astueas; 

katuekin //katueas; gastaiekin //gastaieas 

Kontsonante amaieretan: mutillekin //mutilleas; egurrekin //egurreas 

Datiboaren atalean azaldutako plural ezaugarrien aldaera guztiak jaso ditugun adibideetan bete 

egiten dira. Zerbait aipatzekotan, kasu marka bikotearen inguruan egin behar, oinarriari txertatzeko 

modua bat den arren, jakina. Adibide bat ipiniko dugu eredu bien erakusgarri: 

kmz7 “... nésken etxéra juate zian gure gurasuak, NOBIXUEKIN ez, eh!, LAGUNEAZ ...” 

“Gau/gabe/gaba” berbaren adibide plural bakarra jaso dugu: “gábekin”, kgg-ren ahotan. 

“Lau” zenbakia ere aldatu egiten da izenordaina den ala izena den. Lehenengo kasuan “laurekin” 

da forma nagusia eta bigarrenean “lauekin”. 


Aipatu ditugu jada berezitasun batzuk instrumentalaren atalean batez ere. Jarraian beste batzuk 

ipiniko ditugu: 

1.2.8.2.1. Kidetasuna adierazteko 

Hauxe da soziatiboaren erabilera arruntena; adibidez: 

raz1 º... oiñ! be- ántxitxiketan kalera be juam-biar astuakiñ! áálako baten, tíngili ta tángala!, 

kantinflora-tírrin-tárran-tírri-tárra buéltaka ta... ... 

nme2 ºMa- Maridolóres!: · Maitere Santágedakiñ! : néu-jum-bikot e, 

an ipinttekó! 


Ez dirudi motibatibo kasu marka beti jar daitekeenik bere lekuan, baina kausazko esangura 

garbia du hainbat adibidetan. Zergatia fisikoa zein abstraktua izan daiteke: zaratak, tenperatura, eguraldia, 

gaixotasunak-gaitzak, kolpeak, erabilera, ezaugarri fisiologikoak, pisua, indarra; arazoak, pertsonen izaera 

ezaugarriak, giza joerak, jarrerak, zaletasunak, esanak, eta abar. Ikus adibide batzuk: 

nme2 esnatu nais txakur-SÁUNKIAKIÑ -ero- tx- txakúrra-saunka in dabeLAKO 

nme2 egósi biot! · beruakiñ 

nme2 txoríxak, otzákiñ akabau sien 

naz umé bat il dda e, menijítisakiñ 

naz moskórran-moskorrákiñ esin san ibíli

mz º[enkortxadora] ibillixan-ibillixakin, puntakua lijertu biarrian trabau im-bier ete da ba? 

kmz º... potolía bá! ·· ura báseka e, itxóta urtengo séban umíak! aimbéste urékin! 

kaz2 ºirúgarren katía! ·· ekam-pixuakin katiak apurtu itxe-sestasen ... 

raz1 dának negar éiben · emosíñuakin –nme2 emosiñuakin dána-négar inn-tzében –naz dánanegar 

ei-ben eee... · posákiñ! –S.B. emosiñuakin negar batian asi sian danak –kgg emosíñuakin e 

négarres asi síran 

naz súe-saran gaistuekíñ, ési-leike iñora be juen 

raz1orrékin dakau burukomiñáá...! 

rae º... ke neu-p’eneba-nai-iseten eskola júteik!: · es e ni kastigatze-niñuelako billurrámbillurrám-billurrákiñ! 

· porke-es kastigua!, jent- bestee gustia-bárre-eitxe-ben! búrla itxe-ben! ·· 

etaa ésam-politxa iseten! 

f.a. orí askó sufritzen dao gausa orrékin, estakitx e bueltarik emóngotzan orrék 

1.2.8.2.3. Modua adierazteko: “zelan” 

Goiko atalean moduan, adieraz daitekeena ugaria da, bai konkretua bai subjektiboa; egoerak zein 

jarrerak zein ezaugarri fisiko eta pertsonalak adieraz daitezke kasu maka hau erabiliz. Adibide batzuk 

ipiniko ditugu zein tankerako egiturak diren jakiteko: 

raz1 º... −“mutúrrekin daok, e? −mutíllak− í! nóbixia mutúrrekin daok, e?”... 

nme2 etórteko aixiakiñ eon di bañá, esti asaldu 

naz olan ikusi ttaa, umore txarrakin jarte-naix, · jénixo txarrakin jarte-naix 

raz1 ºes! eskábadoría es!, sapáltzekúa. Úi! eún gustían (?)eiaj!: burúko tóntuakiñ eote-naix 

orrékiñ!, buenóóó! 

nme2 Máiteree · otz- otzíkeriakin dao 

naz º... gáñea makaláldixaki-nabill, estaki-seatti-nabíllen, makaláldixaki-nabil neu, bai! 

kmz º... dirétaménte: “aspikúekin es nabill”, ero “min- minpeko- mínpekuak · etxitxúat esáten, · 

nik e · égixak esátetzus [sic]” 

kmz3 º… o- ólaxen dálakuan!, · dakan importansiakiñ! keixapian! umiekin dda, árrautzekiñ!, 

árrautzekin dda, txorixak eta… ... 

naz “orí da · Samigélgo elixía: Agínakooo [sic] Samígelgo elixía”: · ºóndo dao-orrekiñ? 

 

kmz12 “... Baekan zelan bizi dendiakin ...” 

nme2 º”onék etxionek” ero, · “etxé onék” ·· “onétxek etxione”-pañó létra gitxiaokiñ esan dot 

ee..., · sinifikaua berdiña dauká 

nme2 º... léénnao ... ee ordúan jaboirik étzan! · etzanían, sutako-autzakiñ · etaa ·· ee, koipiakiñ! 

ero seakiñ! sébuakiñ! Da géro! sutéko-autzákin da geró erremúa!: erremú-orríxak eta... · erropía 

... 

naz ºnai dosu esníakíñ?: epélao! ála!, naikua berotzeko ... 

raz4 º... sopak , bi!, sópak eta..., gáñera · a- bátzutan irugárrena bé, · baa arrósa!, 

a- arros- arrosa ipiñí, txorixuakin daa... (?)salda gosuakin, da géro, ollua ta geroo · 

geroo... ··· esto arráña be baai! ... 

rmz º[garia] arrotzákim-baña gero a mákiñiakin garbitze-san!: mákiñia-garbitze-jo-géro! ·· 

aixiakiñ, ri-rri-rri txa ... 

raz ºóíbaa! beirátu gaur séma-sortijakin datórren guré neskía! ... éénebá! 

kmz ºbaai!, ofisíña-aundíxa ...: bakotxa bere mái aundixákin!; · dibújoko máixa taa ostiángo · 

pupítria 

kmz º ... iiiiiiiúp!, · efétuakiñ! 

rmz2 º... “Érmu” · isenakin jokatze-juan da ... 

kaz1 º... iyében ··· betí kondesíñuakin · amábi · néska · sartu seitxiala · mónja ·· ee doté barik, 

bañá · korúkuak ... 

raz1 ºórrek e barrúan, kárselan eondakúa-dia pená-de-muértiakin-dá!... 

raz5 º... −“Bítor!, bajatu saitxe · burdixakiñ”: se llebó tóda-las patatas ... 

219

220 

f.a. ºee, an ee, kárri Riojatik oná-ardaua e, kaballuekin da... 

rmz2 º... ákordatze-atak · Donósti aldéra juate-sitxúan órrek · apostúak eta eiñ dda, · óllarrékiñ ... 

rmz º... -”ántxe-eom-bá páre bat ee... ordúan ero, · neuk esan arté” ó, ta-á-ántxe! ·· líburuakiñ eo 

séosekiñ: Amáya bai! ... 

kmz º... baña kásia be politxa da ·· dauan lékuan, e? ·· Esskopétiakin juan da · eskopetiakin 

buelta... 

kmz ºgabás argixakin eotiana da-ala? 

kmz1 ºgaixóri-be bai! ·· da-aspirínekin bolsílluan da (?)… 

kgg ºorii g- gaur ikási dot suree- · suree nótekin “kale-ósteria” eró? ... 

kaz2 º... áre-pe afaltzen euasen Txómiñenian. Da-árek euasen filarmónikiakiñ... ... 

rmz5 º... átzea buelta-artu ta · pásau im-biok á, átziakim-pásau! 

1.2.8.2.4. Nolakotasuna adierazteko, “zelako”-ren galderei erantzun zuzenak 

“Zelan” esanguraz baino gutxiagotan erabiltzen da. Zenbait adibide: 

-t sarbua selakua da? 

-kmz ºeskálluan tamáñokúa!, bañá, bigótiekin. ... 

raz5 º”...d’antxé dao súendako moduko · iru kuártotxokin dda sukáldia ta, · polítxa!” ... 

rae ºsiríxa espesiala isete-san, ee?, kee- kakútxuakiñ olan!, kl!, 

kakutxuakiñ!: arek artuu-tze-ban an garixa ta tak! ... 

rmz ºáskaua- áska-pa serráuak!: tapiain [sic] serrauta!, tapía sabaldu ta, beíxa! 

kmz ºgú-gastétan, dibújuan ·· ontxe- oontxé bestakitx eingo neukían!, ·· súbi sar bat eta 

basárrixakin da bátakin da... ·· sómbreauta gáñera! 

nme2 º... erriéla, · sulodúna san oingóó · bosdúrokuann... · bañó aundíxaua · bastante: oingóó · 

dúruan tamáño ingurukúa, erdíxan suluakiñ erriéla! 

rmz2 º... Eibár esáutu najúam-ba nik e sei ba-mílla-abitántekiñ ... 

kaz6 “... Orduan Eibarrera bildurra zeken etortzeko (...) buztanekin ziala ta adarrekin, Eibarkuak 

... da bentanatik eta: «Ene ba! Baiña eztake adarrik eta buztanik be eztake! ... “ 

kaz3 ºpolítxaa-Arrasolaa!: politxa! básarrixa ta · péora-aunndí bat! kolumpiuekiñ! ... 

1.2.8.2.5. Denbora adierazteko 

Eibarren soziatiboa ez da erabiltzen beste hizkera batzuetarako aipatzen den denbora esanguraz 

orokorrean, “ostegunarekin ezkondu zen” (EUSKALTZAINDIA, 1993, 482) gisakorik ez baitugu arrunki 

jaso. Adibide bakarra jaso diogu rae lekukoari: 

rae ºegunokin asko asi dia piparrak 

Denbora alderdiak soziatibo kasu markaz Eibarren beste ñabardura batzuk hartzen ditu guk 

jasotako adibideetan. “Noiz” galderaren erantzunak izan daitezke baina zehaztasuna adinaren aldetik, 

eguraldi fenomenoen aldetik eta abar dator. Adibiderako: 

raz º... amalau-urtéKIN orduAN umíak gíñan ... --raz1 “esa-jeskue [sic] ík · eu-dakixala”: ... ºía! 

orrek e seose ikesi-itten dot!, ·· laroetabost u- larotabost urtékiñ!, je-je-je-jéééé enééé... 

--naz º neu... neu ontxé!, laróei urtékiñ!, eskolan, je-je... jésu... --rmz 

ºsaspí urtekiñ ekíñ... · juan giñuasen gu · eskólaa... --kaz2 º... amasapi-illebetekim-berba itxe-ban 

·· gaur neuk itxen dotem-baño-obeto ··· berbá!, amasaspi-illebetekiñ, e? ... 

naz Pédro-gau gustia ... surrúnkan -ºsus! asmaukou démporiakiñ!- -rmz5 

º... démporiakiñ íñ igual ingoittue órre-gausok átzera e? ... 

nme2 ºUxúe, barrún eoti orduan aiixé aundixakiñ obé-estáá? --kmz ºké ba! beruákin be ondo- 

ondo- ondo- ondó urtetzen dau! 

1.2.8.2.6. Berdeklinazioa

Leku-denborazko genitiboaren marka erants dakioke. Solasaldi askez nahiz galdekizunez 

bapatean ez dugu lortu horrelakorik orokorrean: nme2-ri “gurekingua” forma jaso diogu eta naz-k 

zuzenean galdetutakoan onartzen du. Beste lekuko batzuek ez dute onartu ere egiten, kmz-k kasu. 

Bibliografian aurkitu ditugu horrelako forma batzuk, Eibarkoak: 

“Basatzia eta lokatzia dira lur edo bustiñakinguak: kakatzia usteltzerako gauzenkingua [sic]” 955 , 

“Emoixozu bizixo-bedarrekingo ura” (J.A. ARGOITIA/N. AZKARATE/X. GEZURAGA; 

1996, 63), “Aren errebezkadia, askon eskumiakingua baño obia” (T. ETXEBARRIA, 1986, 

327). 

1.2.8.2.7. Komunztaduraz 

Aditz batzuek soziatibo kasua eskatzen dute, sarritan instrumental kasu markaren zein 

inesiboaren lekuan 956 . Era honetako egiturak dira: “-kin akordau, -kin astu, -kin 

enamorau/tontotu/txoratu/gustau... −-kin enamorauta egon aldaera da gehien erabiltzen dena −, -kin eiñ, - 

kin txokau, -kin arduratu, -kin interesau, -kin enterau/argitxu/aklarau, -kin sustau, -kin + aditzondo + 

ibili/egon, -kin + izenondo + isen, -kin pentzau, -kin akostumbrau, -kin konformau, -kin kontu euki, -kin 

entendidu, -kin trasia euki, -kin kumplidu, -kin ekin, -kin komprometidu, -kin konfundidu, -kin 

aspertu/aburridu” eta abar. Zenbait adibide: 

kaz2 º... ensegida! luak artu eban, · ákordau bes · amakiñ! ... 

kmz Juán e enámorauta dao · Maríakin –raz1 Juan dao enámorauta Maríakiñ –nme2 Juan, 

Maríaki- dao –naz Juan · gustauta dao Maríakiñ 

kmz orrí olixúakiñ ixósu –raz1 orixúakiñ eixósu –nme2 orixúakiñ igúrtzisu orí –naz orí, igúrtzisú 

· olixúakiñ 

kmz3 º… mordo bat · txókauta geatu sitxuan gure biarreas! ... 

Goiko adibideotan instrumentalaren ordez erabilita dago baina Eibarren sistematikoki egiten da 

soziatibo kasu markaz. Beste kasuren bat erabiltzekotan, motibatiboa litzateke ordezkari nagusia: naz “ni 

enaix origatti-txokátzen”. 

Aditz batzuekin, gure ustez, egitura eta esangura bitxiak lortzen dira: “-kin juan, -kin aldatu, -kin 

arrimau, -kin markau, -kin amaitxu, -kin + predikatua + izan, -kin + objektua + euki, -kin + objektua + 

eiñ, -kin segidu, -kin dibididu” eta antzekoak. 

Berezia da “-kin jo” egitura. Zein osagaik zein kasu marka hartu, lekukoek ere era batera baino 

gehiagotara darabilte esangura bakarrarekin: 

nme2 seékin jo dosu burua? //nme2 buruakin ser jo dosu? 

Lekukoaren azalpena hau da: nme2 “ºbaai, eske, bai! ee... · paréta badao geldí ba, · parétak 

esaittu jo buruan!: buruakin jo dosu pareta, or e... “. 

raz1 buruakin se jo dosu? /raz1 burua sékin jo dosu? 

nme2 lurrákim-burúa jo séban /nme2 buruákin lúrra jo seban 

naz ºés-es-es-es, “buruakim-béya”... : “beyákim-burua” esi-leike... 

kaz3 º... péora-aunndí bat! kolumpiuekiñ! · d’an kolumpiuan amaika e..., noix buruakiñ! · goixa 

jo ibiltze-nitza-ni an... 

Bestelakoak: 

955 Adibidea T. ETXEBARRIA-rengandik jasotakoa da (1986, 220). 

956 Ikus instrumentalaren eta inesiboaren atalean ere; baita adibide gehiago komunztadurarenean ere. 

221

222 

nme2 º... [Eibarko euskara] bein Saldibar aldera eskero eroo, Etxebárrira jutem-basá bé, · ee, 

aldáke- aldáketa-aunndixa itten dau ... ba! Ermúam-ba, Ermuakiññ antzéren aretxékiñ! ... 

nme2 ºbai! Markíñan ee... · Markíñem-be ba... p- ee...: Markíñen sé- sé diferentzia i-tten dabe ba 

gurekiñ?! bérbetan!? ... a, ori askeneko lussioi! joteutze órre-Bískaixam-betí orí askenaa lussétu 

pixkát!, baai... bañá, es e, dife- g- améndi-Markiñá estao-orrembeste diferéntzia! 

naz orre-se pentzatzen dau, · bera dan · ton- majadéruakin ser dalá?! 

nme4 º lapúrrem-bat, ese órrek alambrok e...: · gaña aurten eitzesen ittittúrekiñ!? ... 

1.2.8.2.8. Jakineko egitura batzuetan 

Esaerak, klitxeak, adibidez, “-kin kontus, -kin alperrik isen, -kin ibili” eta antzerakoak. 

Konnotazioak dira egitura berezi egiten dutenak. Esate baterako: 

raz1 º... óne-GISONESKUOIÑ ALPERRI-DA, e?; óntxe-esatetzut, e? · nóbixua bakasu-bái! tta 

gg- kóntus, e?, gisonéskua da-a be-e?: · one-beti a-, beti fálta dau seoser! ero galtzía ero pañélua 

ero trájia ero prakía! béti fálta juek one-seoser! · (?)ñot ÓNAXEÑOK EOTE-NAI-SARRÍTTAN 

GISONESKUEKIÑ!: bos gisonekiñ eonda nao ní, e? 

raz1 º... gisoneskuein [sic] kóntus! kóntuss!... ·· gisonak e ondó-ondo esám-baña · éurena imbiar! 

laatzem-baakue! ... 

rmz5 ºba ori kalekúori ójo! · orrekiñ, e?: orrek · kapasidadee bastante akak... bastante! 

raz1 º... ené! se gerrá txakurrákiñ! 

raz1 º... atíau sabáli-da dána sabáli-dakasúes alá?: óoooo...!, óoa... súekim-be jai dao! ... 

naz ºes, estao, estao iñor, Inés, e?, estao: es-es-es!, tránkil-tránkil!, estao iñor, e?; · es-es..., 

órrek es, orrékiñ esi-leike... , sorúa da orí... ... 

1.2.8.2.9. Inesiboaren ordez 

•Kasu batzuetan aditzak eskatzen duen erregimena da, “-kin konfiansia/esperansia/segurantzia 

euki, -kin fijau, -kin fedia euki” eta antzerako egituretan. Lekuko denek darabilte bide hau, kgg-k gutxien 

(gure ustez, alfabetizazioaz gain, gaztelaniaren eragina legoke ez-erabiltze horretan): 

kmz ºnik aitxákin e, nekán konfiánsia 

rmz6 “... Segurantzia nekan nere gorputzakin, bai. Eta, bueno ...” 

f.a. sékin fijau sára? 

•Beste batzuetan inesiboa adierazteko modua da. Honelakoak aurkitzea piskat harritu egin gaitu, 

baina ez dira adibide isolatuak, lekuko bik nahikoa komunzki darabiltena baino, f.a.-k eta naz-k hain 

zuzen. Jarraian ipiniko ditugun adibide guztiak inesiboa lortzeko eginiko galderen erantzunak dira. 

Beheko forma batzuk inesiboaren kasu marka bizidunaren erabilera ezaren ondorio izan daitezke, baina 

beste kasuek bestelako arrazoiak behar dituzte: 

naz d'arekim-pásau dou átzalde gustia ... [“aretan” barik] “arékiñ” obéto; nik uste 

dot “arekiñ” obeto, bai... 

f.a. amén gáusekin erresoia dakasu 

naz ori eiñ ero es eiñ ... sure alabakin dao 

f.a. ori ikusi seinke sure alabIAKIN 

f.a. ori normala da nere alabiaKIN 

1.2.8.2.10. Esanahi bereziak: hizketagaia adierazteko 

Era honetako egiturak jaso ditugu: “-kin berba eiñ, -kin berbetan egon, -kin diskutidu, -kin 

ibili/jardun, -kin preguntau” eta abar. Esate baterako:

-naz º artu! artu!: “Joxemari”... ontxe obíspuekin yaos [sic] bérbetan da... jarri! 

 

-anaz ºee? 

-naz ºobíspuekim-bérbetan ontxé! 

f.a. se tela meekin preguntau dau? 

1.2.8.2.11. Bestelako egitura eta erabileretan 

Postposizioen aurrekari gisa 957 ; soziatiboa errepikapenetan (“sarran sarrakin” erakoak 958 ). 


Alderdi formalari dagokionez, kasu marka bikotea aipatu beharrekoa da. Batetik, -kin kasu 

marka da erabiliena, lekuko guztiek baitarabilte. Bestetik, -(e)(g)as kasu marka lekuko batzuek darabilte 

bakarrik, zaharrenek hain zuzen; horien artean, kaletarrek baserritarrek baino gehiago darabilte. Hala ere, 

egitura batzuetan (postposizioen aurrekari gisa esaterako) -(g)as markaren erabilera sistematikoa da. 

Aldaerei dagokienean, batzuk fonetika sintaktikoz azal daitezke; beste batzuk, berba barruko 

gertakariz. -kin kasu markaren -in aldaeran ahostuntze-hurbilkarizatze-galtze bidea gertatu da itxuraz; -ki 

aldaera oso-oso gutxi erabilia da baina lekuko batek baino gehiagok darabilte. -(g)as kasu markan berriz, 

bokal arteko kontsonantea galtzea da gertakari arruntena, eta ondorioz bokal elkarketetan disimilazioak, 

murrizketak eta abar gertatzen dira. 

Kontsonantez amaitutako berben forma mugagabeak eta pluralak berdinak dira, batzuetan 

azentuak ezberdintzeko balio duen arren. 

Soziatibo kasu markaren aurretik deklinabide arruntean ez da edutezko genitibo markarik 

erabiltzen, izenordainetan gertatzen ez den moduan. 

Berdeklinazioa duten formak (-kingo) ez dira asko erabiltzen Eibarren, eta iturri idatzietan jaso 

dugunez, badirudi erabat galtze bidean dela. 

Erabileraren alderdiari erreparatuz gero, esangura arruntenak hauek dira: kidetasuna, zergatia, 

modua, nolakotasuna, denbora. Hainbat aditzez osatzen diren egituren erabilerak bereziagoak dira, 

soziatiboa instrumentalaren eta inesiboaren lekuan erabilita, adibidez. Esaeretan eta postposizioen 

aurrekarietan ere erabiltzen da. 

1.2.9. MOTIBATIBOA ( -(re 959 /n)(g)a(i)txik/(g)a(i)ttik(an)) 960 

1.2.9.1. Forma 

Eibarren erabiltzen den aldaera nagusia -gaitxik/-gaittik da. Beste aldaera batzuk ere baditu, eta 

zenbaitetan kasu markaren zati bat dago jokoan, amaierako -an gehigarria izan ala ez. Eredu nagusia 

957 Ikus atal horretan: 3.2.1. 

958 Ikus edutezko genitiboaren eta instrumentalaren ataletan. 

959 Izenordain eta erakusleen ezaugarria. Ikus horiei eskainitako ataletan. 

960 Kasu hau ikuspegi diakronikoz aurkezten dute M. AZKARATE-k eta P. ALTUNA-k (2001, 107-110). 

223

224 

gehigarri hori gabekoa da erabat 961 ; noizbait darabilten lekukoak kmz eta kmz1 dira, baina adibide banatan 

bakarrik. 

Aditzaren arloan, aditz izenek hain zuzen, kasu marka horren ondoan -arren ere hartzen dute, 

baina oraingoan ez dugu aditzaren deklinabidea zeharo jorratu. 

Beste motibatibo markako aukerazko zati bat aurreko edutezko genitiboaren kasu marka 

litzateke. Izenordainak, erakusleak eta zenbatzaileak kontuan hartzeke (horien berri dagozkien ataletan 

emango baitugu), marka hori agertu egin daiteke bai mugagabean bai mugatuan, baina erabilera nagusia 

genitibo kasu marka bakoa da, lekuko guztiek baitarabilte salbuespenik gabe. Izenen deklinabide 

arruntean guk jaso ditugun adibide guztietan genitibo marka kgg-k darabil bakarrik, eta genitibo markarik 

gabeko aldaerarekin txandaka darabil. 

Beste aldaerak aldaketa fonetikoek azalduko lituzkete. Genitibo kasu markarik erabili ezean, 

amaiera bokalikoa duten berba guztietan eta amaiera kontsonantikoa izanez gero loturazko bokalik 

tartekatu ezean motibatibo kasu markako kontsonante leherkari ahostunak bokal artean gertatu eta 

hurbilkarizatu ondoren galtzeko joera handia du, erabatekoa ia. Ondorioz sortutako bokal elkarketek ere 

asimilazio-disimilazio-soilketak 962 jasaten dituzte. 

Amaierako kontsonante leherkariak zein aldaera izan ditzaken aipatu dugu bestetan ere 963 . Kasu 

marka barruko kontsonantearen inguruan ere badira aldaerak. Bokal-glide sabaikaria aurretik duenez, 

bustidura hiru mailatan gerta daiteke: batetik, kontsonante leherkari sabaikari izatea (-gaittik: nme2 eta 

naz dira aldaera hau bereziki eta sistematikoki darabiltenak −naz-ri birritan jaso diogu bakarrik 

afrikaridun aldaera−, eta raz1-ek txandaka darabil beste aldaerarekin); bestetik, kontsonante afrikari 

sabaikari izatea (-gaitxik: raz1, kmz, kgg, f.a., kaz1, raz lekukoak ditugu multzo honetan); hirugarrenik, 

glide sabaikaria glide legez agertu daiteke, edo bere arrastoa kontsonante sabaikarian duen eragina izan 

daiteke bakarrik (-(g)attik, -(g)atxik). Adibide bat jaso dugu kontsonante leherkaria sabaikaritu gabe, nazren 

“kaliagatik” forma baina ez da sistematikoa, ahoskatzerakoan gertatutako aldaeratzat hartu behar dela 

deritzogu. 

Beste kasu batzuetan gertatzen den legez, kasu marka nominatiboko oinarriei txertatzen zaie 

mugagabean eta mugatu singularrean, kontsonantez amaitutako berbetan mugagabean batzuetan loturazko 

bokala tartean dela. Mugatu pluralean berriz, mugatzaileak bestelako forma hartzen du, -e-gaitxik/gaittik 

eginez 964 . Dena dela, lekuko batek, nme2-k, forma hau darabil ez beti baina bai zenbaitetan: izena + 

mugatzaile plurala osorik + kasu marka 965 . Adibidez: 

nme2 terrénuak-gáittik asarretu dia //nme2 etxeko gatuek-gaittik //nme2 or dabisen arrátoyak · 

gaittik · sustáu da //nme2 láuak-·-gáittik · etórri bier isén do-gaur //nme2 etxéko txakúrrak·gáttik 

//nme2 preuntau dou · atzoko telá fiñak·gaittik 

961 Ikus partitiboaren atalean ere, han esandakoak hemen ere balio du. 

962 Testuan jarritako adibideez gain espektrogramak ikus daitezke: raz1 19A277, raz1 19A279a, raz1 19A279b, raz1 8B311 (azken 

hau izenordaina da). Espektrogramok kasu markako leherkari horzkariaren eta amaierako leherkariaren errealizazio batzuk 

ezagutzeko ere balio dute. 

963 Ikus nominatibo pluralaren atalean adibidez. 

964 Amaiera bakoitzeko pluraleko ezaugarriak datiboaren atalean azaldutakoak dira. 

965 Gure iritziz, harremana izan dezakeen arren, ez da pentsatu behar eredu arautuaren ezagutzak bultzatu duenik lekukoa aldaera 

hori erabiltzera, ez baita euskaraz alfabetatua. Eibarko aldaera arruntena ere badarabil, eta ez da sekula genitibo markaduna.

Ez dakigu nola interpretatu. Azpiko forma agerian dugu?, izan ere, ez dirudi berba egiterakoan 

eginiko zuzenketaren-osaketaren emaitza denik. Idatziz kontzienteki horrela idatzi balu argiago legoke 

azpiko forma dela, baina ahozkotasunak ez digu horrelakorik bermatzen. Singularrarekiko forma 

analogikoa ote da? Zelanahi dela, egitura seitan errepikatu izanak zer pentsatu ematen du; gainera, 

sarritan eten eta guzti egin du. 


Motibatibo mugagabea: eredurako 

Amaiera bokalikoetan, adibidez: alaba(g)(a)it(x/t)ik(an) (alabagaitxik /alabaaitxik /alabaitxik 

/alaba(g)atxik //alabagaittik ...) 

Kontsonante amaieretan: mutille(g)a(i)txik(an) /mutilga(i)txik 

Amaiera bokalikoa duten berbetan kasu marka zuzenean itsasten zaio hitzari. Arestian aipatu 

ditugun soilketek-murrizketek honelako formak sortzen dituzte: 

raz1 sé katuátti-diskutitzen jardun dabe? 

“Gau/gabe/gaba” berbari dagokion aldaera bakarra jaso diegu kgg-ri eta nme2-ri: “gaugaitxik/gaittik”. 

Kontsonantez amaitutako berbek kasu marka bi eratara hartzen dute: 

• -e- loturazko bokalaren bitartez, adibidez: “mutillegaitxik”. Bide hau beti darabilte kgg-k eta 

raz1-ek; kmz-k ere aldaera hau darabil gehienetan. 

Formaz, itxuraz mugatu pluralarekin neutralizatu egiten da, sinkretismoz, baina bereizteko 

azentua lekuz aldatu egiten da batzuetan. Eredua hauxe da: “mutillégaitxik” mugagabez eta 

“mutíllegaitxik” mugatu pluralez. Beti ez da eredu hori betetzen eta inguruak eta pragmatikak argitu 

behar dute zein forma den. 

•Zuzenean hitzari itsatsita, adibidez: “mutilgaittik”. Forma hau nme2 eta naz lekukoek 

sistematikoki darabilte, beti; kmz-k noizbait darabil, beste aldaera baino gutxiago. 

Mugagabe arruntaren ondoan beste forma bat lortu dugu: “seim beixágaittí-préuntau dábe?”, 

raz1 lekukoaren ahotan. Kasu honetan ez litzateke loturazko bokalik behar kasu marka eransterakoan, 

baina lekukoaren idiolektoan ere forma bitxia da, antzerakoa den “jaboi” berba “jaboigaitxik” egiten 

baitu. 


Motibatibo mugatu singularra: eredurako 

Amaiera bokalikoetan, adibidez: alabia(g)(a)it(x/t)ik (alabiagaitxik /alabiaaitxik /alabiaitxik 

/alabia(g)atxik //alabiagaittik ...) 

Kontsonante amaieretan: mutillagaitxik /(...) 

Soziatiboan ere gertatzen den antzera, nme2-ren erantzun-formetariko bat sistematik aldenduta 

aurkitu dugu, “alabagattik” hain zuzen, baina ez dugu uste Eibarko forma jatortzat jo daitekeenik, 

kanpoko eraginez sortutakoa baino; gainera, lekuko horrek “elisiagaittik” forma ere erabiltzen du. 

225

226 

Arestian aipatu ditugun aldaera fonetikoek lekuko baten ahotan forma oso ezberdinak jar 

ditzakete; esate baterako, naz-ren “alabiaittik”, ia ezin murritzagoa, eta “elixiagaittik”, forma osoa. 

Tartekoa da “alabiaaitxik” forma. Bestelako aldaerak ere badira, esate baterako, “katúegaittik”, 

“anayegaitti” naz-ren ahotan, “mutíllegaittik” nme2-ren ahotan (plural formekin guztiz berdinduta). 

“Gau/gabe/gaba” berbaren aldaera hauek aurkitu ditugu: “gauagaitxik /gabagaitxik”. Bigarrena 

da aldaera erabiliena; lehena kgg-ri jaso diogu bakarrik. Bien tarteko forma bitxia (zalantzaren eraginez, 

noski) ere aurkitu dugu, sistemaz kanpokoa jakina: “gauabagaitxik”, kgg-ren esanetan. 


Soziatibo mugatu plurala: eredurako 

Amaiera bokalikoetan, adibidez: alabe(g)(a)it(x/t)ik (alabegaitxik /alabeaitxik /alabe(g)atxik 

//alabegaittik ...) 

Kontsonante amaieretan: mutillegaitxik /(...) 

Lehentxoago aipatu dugu plural ezaugarria orokorrean -e- dela batzuetan; eta hala da ia kasu 

guztietan, baina bi lekukok sistematikoki beste aldaera bat ere badarabilte, -a-duna. Lekuko horiek naz eta 

nme2 dira. Adibide bat ipiniko dugu errealizazioa ezagutzeko (galdekizunez lortutako erantzunak direnez, 

ziur dakigu plural formak direla; azentuazioak ere hori indartu egiten du): 

naz ni etorri naix neure alábagaittik 

Lekuko horri jaso dizkiogu beste hauek: “jáixagaittik, fíñagáitxik, láuragattik −zenbatzailea 

izenordain legez−, gisónagatxik, egúnagattik”. Azken hiru formak nme2-k ere berdin-berdin darabiltza 

(“gisónagattik” egiten duen arren) eta beste bat ere jaso diogu: “aítzagaittik”. Ezin pentsa, bada, ezaugarri 

arrotza denik. 

Osterantzean ez dago aparteko aldaerarik (ikus, salbuespena, -ak gaittik aldaera motibatibo 

markaren formaren sarreran). Lehen aipatutako soilketa-murrizketen bidetik honelakoak lortu ditugu 

beste aldaeren ondoan: 

nme2 ángo etxíeittik asarretu dia 

“Gau/gabe/gaba” hitzaren aldaera hauek aurkitu ditugu: “gaue(g)aitxik /gabengaitxik”, lehena 

kmz-ren ahotan eta bestea kgg-renean. 

“Lau” zenbatzailea izenordaina denean “laure(n)(g)aitxik /lauragattik” forma du; izena denean 

berriz, “laue(n)(g)aitxik /lauak-gaittik”. 


1.2.9.2.1. Zergatiaz galdetzeko galdetzaileak eta egiturak 

Batetik, galdetzaile zuzena, motibatibo kasu markaduna erabiltzen da, baina beste egitura batek 

leku handia jaten dio: “zer ba” formari dagokionak hain zuzen. Beste aukera bat ere badago, “zela(n)” 

galdetzailez egitea. Adibide batzuk ipiniko ditugu, baina erreparatu galdetzeko era bi esaldi baten bertan 

dagoen adibidearekin:

-kmz1 ºeske, ké-?… Bai ba!, etxátan gustáu porkee… 

-kmz º”porke seáitxik”? 

-kmz1 ºuaaa... 

-kmz º”seáitxiik”? 

raz5 º−“SE BA, Floren?, · se ba, Floren?, SEÁTXI-PÁ?” ta, −“áste-gaittuk, geure démpora 

gusstiam-biarrian jóó-ta-ké!, · jáixotze-aranetik áste-gara · pitxarrakiñ uretara ero bésti ero, an, 

ántxintxika-además, lengo sárrak esiam-(?)pagatze-benak...” 

raz5 º... Oikínara sóyan!, da, −“i Pedró! −esan i-etzan− irékim-berba im-biarria-naok”, da, 

−“nerekiñ?!” da −“bai” dda, ·· −“se ba?, árbolen kontuak?”, · da, ·· −“árbolenn · a batzues- baai!, 

txopuak!” ... 

kmz3 º… −“Eibarren e, ontxe-esautu aitxuk · sein sein garán” −“se ba?” ta −““se ba”?!: len 

Larrarte-ermanos, bestia … famósuak! famósuak!: órrek amen sartu itxuaus … ta… ·· sero! · 

létra bat étxaixek! ... 

“Se ba?” egiturak, dena den, balio gehiago ere baditu: aurkaritzakoa, indartzailea, esaterako; edo 

lagunarteko hitz-jokoak eratzeko. Adibide batzuk: 

rmz ºbiéko iñ!, seai-? se ba?! 

kmz º... gaur be-eskatu-etzat e · okelía etara dau: -”okelia?, ekarrísu e · konéjua!, saltzán ipí- 

[sic]”, · -”beh! su-pe, betí kaprítxuak!”: kapritxuak...!, sé ba?, konejua está játekua-alá? ·· 

Konéjua játeko gogúa!... 

S.B. -se ba? -a ba… 

Bestelako bideak, “zela(n)” erabiliz adibidez 966 : 

kmz3 º... oixe · bérsuoi bóta juan ·· ía ssee- SÉLA ekarri dabem-beá · alako bersolárixa bertan 

éukitxa!, da ... 


Horixe da da erabilera ugariena 967 : 

raz º... nóbixua e-Eibárkua ei ékan-bái?, da lága ebálako nóbixua · nóbixua lága ebálako estákisé 

béste batéaitxik-eró, bérsuak etára! ... 

kaz10 “Bai, da tunikak, horixak gaiñera, horixkak. Grabadoriari kalian igertze jakon 

koloriagaitxik.” 

Baina badira zergatia adierazteko beste bide batzuk ere, “ba”-ren bitartez esaterako: 

kaz2 º... bere andriai esa-netzan −“bixarr... es nais etorriko!” barixakuan... · 

−“ ééss? ser baa?” da −“BA, aistia eskontzen da ta madrínia nais da Donostíara 

noya · éurekiñ” da ... 

1.2.9.2.3. Zentzu kontzesiboz 

Adibide bat jaso dugu, era honetara Eibarren asko erabili ez arren. Izan ere, adibideko esangura 

“eskolara beiñ ero beiñ igual es giñan juaten, baña jeneralian biarra ein biar arren juaten giñuasen” 

parafraseatu daiteke: 

rmz ºbáh!, [eskolara] beiñ ero béñ igual bañá, jeneráliem-biarragaittik e... ··· j- juate-giñuasen! 

1.2.9.2.4. Hizketagaia adierazteko 968 

966 Ikus gainera adibide gehiago sintaxiaren atalean, zergatizko perpausei dagokien atala. 

967 Taulako adibide gehienak era horretakoak dira. 

968 Ikus instrumentalari eskainitako atalean ere. 

227

228 

Honelakoak erabiltzen dira: “berbetan jardun/egon/ibili, berba egin, jardun, esan, motibatiboa + 

objektua/osagarria + esaten jardun, preguntau, pentzau” eta abar. Adibidez: 

kaz2 º... -”ori dala Estebanen alabia?! · txikixa?! · bal-txatxar ba-sónam-barren á!!” nereáitxik, 

esta? ... 

1.2.9.2.5. Jarrerak adierazteko 

Inoiz subjektiboak izan daitezke: 

kmz nereáitxi-pástela-jái! //nereáitxi-pastélak e... –raz1 nereaitxi-pastéla-líbre daos –nme2 

nígatti-pastéla-líbre daos –naz nigátti-pasténa[sic]-líbre daos 

naz ºaurrera-aurréra! Estutza, estutza..., esta- origáttik estaukau billúrrik, a-já!, ori... 

tránkill origáitxik, · tránkill... 

1.2.9.2.6. Beste kasu marka batzuen lekuan 969 . Kurutzaketak 

Hauek kurutzaketaz edo azaldu beharko lirateke. Ez dirudi guztiz sistematikoa denik, baina 

idiolektal hutsa ere ez da, lekuko bati baino gehiagori jasotako adibideak baititugu: 

a) Ablatiboaren ordez. Kasu honetan, Euskal G. O.-ean dakartzaten adibideez gaindi dago, han 

“ZUREGANDIK egin dut” gisako adibideak baitituzte bakarrik (I. eta E. ZUBIRI, 1995, 384), baina 

Eibarren besterakoak ere baditugu. Ematen duten azalpena, forma aldetik kasu markak antzekoak direla 

da (“norengatik” eta “norengandik” alegia). Eibarren honela egiten da: 

•Motibatiboa ablatiboaren ordez. Adibidez: 

f.a. ikesisu mutillagaitxik --naz persona fimm-bagaittik 

ikesi leike gausá-asko 

S.B. bixagaitxik asitxa 

raz1 geurégatik ekíngo dabe, ero “ekíngotze” 

•Ablatiboa motibatiboaren ordez. Batzuetan, bizidunen forma bizigabeei ezarrita erabiltzen da 

motibatiboa adierazteko (arrunki nahasten ez diren arren), bestetan, bizigabe forma zuzenean (kasu 

horretan homofonismoz eginiko azalpenak ez du balio). Adibide batzuk: 

nme2 mai orrengandik [sic], · bos milla peseta eskiñiskues --naz Asítxaingandik [sic] eon dia 

bérbetan 

rmz2 º... geró txínga dának berák, txíngok ártu bíxok, · dá! dá! dá! lélengúan da bígarrenan 

rékorra batídu, · d’autóridádieri, bráu! mái gañéra botá txíngak; da geró bos dúro ero dúro bi eró 

múltia kéndu etzen. Da-ÁNDI-kabréau súan, · da, esa-júan · berá · Euskádin daon · bi anáiri 

jokátzeko prés daóla, bi anáiri, ·· txingá-eruaten ... 

•Kasu bien arteko zalantzaren erakusgarri adibide hau: 

naz ikési seinkee gausá-asko edoseim-persona fim-bat- · gándik, · -gáittik 

b) Prolatiboaren lekuan. Adibidez: 

f.a. askok artzen dabe Usarsa Santa Krusegaitxik 

kaz1 ºbai! ··· Ba- ori · bátzuek, E- Egítza, Egíxa, egíxan eualako, estakisu? egíxan eualako · 

esátetzen; baña · á · géixenak esautzen dabe Otólako-kanteriaitxik 

c) Beste egitura batzuen ordez (postposizioak), edo aditzak eskatzen duelako:

mz2 º... -”e!..., baña í e, súperra-aix béstieaitxik, eta..., ik ési-eike partisipau” -” a!, ordúan súperra naixéla ta ní fuérá?!: ordúan súperrik esta biar emén?” 

... 

kmz3 º... ee “Madrilgo alkatia naisela taa… au semia: onetxéndako eskopeta ba-nai 

alako ta olako ta…, · súeaitxik e · rekómendau-uskue Madrilgo armeruak eta…” ... 

1.2.9.2.7. Modua adierazteko 

Zenbait adibide: 

rae º... baña bixkorren kargau burdixa geuk!, da ori Lésetakuk lau bat ibiltze-sien da gu... íru!: 

lau-bost, eta bésperan kargauta ta ero batúta ta itxeskuesan áurria-artzeko baña, guri ésiñ artu 

áurreik eseaitxi-pe... ... 

1.2.9.2.8. Denbora adierazteko 

Adibidez: 

-t ... laga itzasu erretziai? 

-kmz ºgaurkúaaitxi-bai! 

1.2.9.2.9. Osterantzeko erabilerak 970 

Ipini dugun adibidea egile batzuek gaztelenariaren eraginez azalduko lukete: 

kmz7 º... asko saltzeko, onek aristokrasiak ·· erosi sitxuan órre-terrénuok ·· utzáitxik erosi 

sitxuan! 


Alderdi formalean kasu marka bakarra dela aipatu behar da, baina aldaera anitzekoa. Batetik, 

amaieran -an gehigarria har dezake baina hori oso-oso gutxi erabilia da, gizonezko kaletar zaharren 

ahotan jaso dugu bakarrik. Bestalde, kasu markaren aurretik edutezko genitibo marka ager daiteke: 

sistematikoa da kategoria batzuetan (izenordainetan, esate baterako), baina izenen deklinabide arruntean 

bigarren mailako ezaugarria da, lekuko bakar baten ahotan jaso baitugu batez ere. Aditz izenen alorrean - 

arren forma ere hartzen du. 

Aldaera fonetikoaak ere kontuan hartzekoak dira. Bokal arteko kontsonante galerak beste hainbat 

gertakarirentzat bidea lagatzen du, -attik/-atxik dela aldaera murritzena. Bustidura ere lau mailatan 

gertatzen da: sabaikarizazio eza (jasotako adibide bakarrak aldaera hori sistematik at uzten du), glide 

sabaikaria gehi kontsonante leherkari sabaikaria (Aginagakoen edota baserritar zaharrenen ahotan batez 

ere), glidea gehi afrikari sabaikaria (aldaera erabiliena), eta gliderik gabeko guztizko sabaikarizazioa. 

Bestalde, zein oinarriri txertatzen zaion banaketa garbia sortzen da. Aginagakoek darabilte kasu 

marka loturazko ezaugarririk gabe: mugagabean, kontsonantez amaitutako berbetan zuzenean hitzari 

lotuta; pluralean, nominatibo pluralari zuzenean lotuta. Beste lekukoek loturazko ezaugarriak darabiltzate 

bai mugagabean (-e- loturazko bokala) bai pluralean (plural ezaugarrien bitartez). 

969 Instrumentalaren ordezko erabilera ikus han. 

970 Ikus gainera kasu eta adibide gehiago helburuzko perpausen atalean ere, sintaxiaren alorrean. 

229

230 

Kontsonantez amaitutako berbak kasu marka hartzerakoan itxuraz berdindu egiten dira 

mugagabean eta mugatu pluralean, kasu marka loturazko bokalaren edo plural ezaugarrien bitartez 

txertatzen denean. Batzuetan azentuak bereizteko balio izaten du. 

Erabilera aldetik “se(r)(g)aitxik” da galdera egiteko era arruntena baina “se(r) ba” ere oso 

erabilia da. Erantzunen alorrean ere beste hainbeste gertatzen da, “ba”-k hartzen du batzuetan -gaitxik 

kasu markaren balioa. “Zela(n)” ere beste bide bat da. 

Zergatia adieraztea da esangura nagusia baina baditu beste batzuk ere: kontzesiboa, hizketagaia 

adieraztea, jarrerak adieraztea, modua, denbora, helburua. 

Kurutzaketaz edo, beste kasu batzuen formekin nahastatzen da, ablatiboarekin eta 

prolatiboarekin batez ere. Instrumentalaren ordez sarri erabiltzen da. Aditz batzuek kasu hori har dezakete 

osagarri legez. 

1.2.10. DESTINATIBOA 971 ( -(r)(e)ndako/-retako //-ntzat/-retzat //-ntzako/-(re)tzako) 

1.2.10.1. Forma 

Aldaeren zerrenda ipintzerakoan pertsona izenordainen formak ere kontuan hartu dira, besteak 

beste. Izen arrunten deklinabidean erabiltzen direnak bikote bakoitzeko lehenengo aldaera da. 

Eibarren erabiltzen den aldaera nagusia -ndako/-retako da baina beste aldaerak ere bizirik daude 

eta gutxiagotan erabili arren ezin dira baztertu azalpen honetatik. Izan ere, aldaera nagusi hori 

destinatiboa jaso diegun ia lekuko guztiek darabilte (hogei lekukok), nmz-k, kmz14-k −baina hori ez da 

esanguratsua, bakoitzari adibide bana jaso zaienez− eta raz-k izan ezik −lekuko horri denera hamar 

adibide inguru jaso zaizkio−. Edonola ere, idiolektoka aldaeren erabilera-banaketa aldatu egiten da. - 

dako/-tako amaiera duen kasu marka gehien darabiltenen artean lekuko hauek ditugu: kmz, nme2 eta naz. 

Horietatik, era berean, aldaera hori gehien darabilena naz da nahikoa alde handiz. 

Hurrengo erabiliena den aldaera -tzako 972 amaieraduna da. Aldaera horren erabiltzaile 

nabarmenenak raz eta raz1 dira, ia besterik ez baitarabilte. Honako lekuko hauek ere sarri darabilte: 

nme2-k sarri, kmz-k, eta naz-k batzuetan. 

Gutxien erabiltzen den aldaera, horrenbestez, -tzat amaieraduna da (guk jaso ditugun adibideak 

kontuan izanik, bederen). Horrek ez du esan nahi erabiltzen ez denik: kgg-k ia beti darabil aldaera hori 

bakarrik. Aldaera hori darabilten beste lekukoen artean, kmz-k darabil gehien, eta nme2-k, raz-k, naz-k eta 

f.a.-k adibide bakanak eskaini dizkigute. 

Beste destinatibo markako aldaera bikote batek aurreko edutezko genitiboaren kasu markan 

datza. Bai mugagabean bai mugatuan, denek hartzen dute genitibo marka aurretik, baina batzuek -naldaera 

eta beste batzuek -re(n)- aldaera 973 . Izenordainak −“suendako” izan ezik−, erakusleak 

971 Guk erabat bereizi ditugu xedezko destinatiboa, prolatiboa eta leku-denborazko genitiboaren marka hartuz sortzen diren beste 

formak (EUSKALTZAINDIA, 1993, 488-498). Atal honetan xedezko destinatibotzat ezagutzen dena azalduko da. Ikus beste 

erabilerak bai atal honetan bertan kurutzaketaz sortzen diren formak azaldu ditugulako, bai beste kasuei dagozkien ataletan ere. 

Ikuspegi diakronikoz aurkezten dute M. AZKARATE-k eta P. ALTUNA-k kasu hau (2001, 111). 

972 Forma hori destinatibo garbia adierazteko agertzen den adibideei gagozkie oraingoan. Besterik da izenlagun funtzioa duen 

destinatibo kasu markadun izena. Hori beherago ikusiko dugu. 

973 Ikus edutezko genitiboaren mugagabe formen atalean ere.

−“onendako” izan ezik−, zenbatzaileak eta galdetzaileak kontuan hartzeke horien berri dagozkien ataletan 

emango baitugu, genitibo marka hori -n- forman egiten dute lekuko gehienek. Beste aldaera oso-oso 

gutxitan jaso dugu eta hiru lekukori bakarrik, mugagabe forman: kgg da aldaera hori gehien darabilen 

lekukoa (alfabetizazioaren eragina dela uste dugu), eta kmz-k eta raz1-ek inoiz erabili dute. Lekuko 

bakoitzaren adibide bana ipiniko dugu: 

kgg eurixa óna da edosein mendiréntzat 

kmz sé anairéndako ekárri dosu meriéndia? 

raz1 seim-beíntzak- seim · beiréntzako ekarri dos- ekárri dó-bedárra? 

Orokorrean, kasu marka nola itsasten zaion oinarriari, bai mugagabean bai mugatuan, edutezko 

genitiboaren atalean azaldutakoaren arabera da. Jarraian, bestelako ezaugarri aipagarriak eta salbuespenak 

aipatuko ditugu: 


Destinatibo mugagabea: eredurako 

Amaiera bokalikoetan, adibidez: alabandako /alabantzat /alabantzako; anaindako /anaintzat /anaintzako 

// anaientzako 

Kontsonante amaieretan: mutillendako /mutillandako 

Forma bitxi batzuk jaso ditugu. raz1-i jaso diogu “anayéntzako” forma, baina horrek edutezko 

genitiboko “gastaiena” eta antzerakoak dakarzkigu gogora eta sistemaren baitakoa litzateke, bada, 

ezaugarri hau. Lekuko horri “kuixentzako” ere jaso diogu. Baliteke, aldaera fonetikoak aldaera, gertakari 

bera izatea 974 . 

Beste honako adibide hau sistemaz kanpokoa da gure iritziz, kmz-ren adibide bat lekudenborazko 

-ta- mugagabe artizkia duela hain zuzen: 

kmz ... eroseiñ erritxándako 

“Lau” zenbatzailearen kasuan, izenordain legez, “laurentzat/laurentzako” dira forma hedatuenak, 

baina nme2-ri “laundako” jaso diogu. Banaketa hori ez da pluralean gertatzen, izenordaina-izena 

bereizterakoan. 

Kontsonantez amaitutako berbek loturazko bokalaren bitartez hartzen dute kasu marka. Bestetan 

gertatzen denez, bokal hori gehienetan -e- da, baina alternantziaz -a-dun hiru forma ere jaso dizkiogu kmz 

lekukoari eta bat raz1-i hain zuzen 975 : “erosein-mutillándako” da kmz-ren adibideetariko bat. 


Destinatibo mugatu singularra: eredurako 

Amaiera bokalikoetan, adibidez: alabiandako /alabiantzat /alabiantzako; anaiandako /anaiantzat 

/anaiantzako 

Kontsonante amaieretan: mutillandako 

974 

Ikus gainera, raz1 lekuko horrek soziatibo mugagaberako egiten duen “kuixekin”; motibatiboko “beixagatti[k]” ere antzerakoa 

da, guztiz berdina ez izan arren. 

975 

Ikus esate baterako instrumental eta soziatibo kasuetan antzerako adibideak. 

231

232 

Ez dugu ohiz kanpoko nabarmenik jaso. Bestetan egiten dihardugunez, “gau/gabe/gaba” hitzari 

dagozkion aldaerak aipatuko ditugu; hauek aurkitu ditugu: “gabiantzat/gabandako”, lehena kgg-ren 

ahotan eta bestea nme2-renean. 


Destinatibo mugatu plurala: eredurako 

Amaiera bokalikoetan, adibidez: alabendako /alabentzat /alabentzako; anaiendako /anaientzat 

/anaientzako 

Kontsonante amaieretan: mutillendako 

Formaz ezer aipatzekotan, “lau” zenbatzailearen errealizazioak aipatuko genituzke. Izenordaina 

denean “laurentzat /laurentzako /laurendako /laurondako” formak jaso ditugu −azken forma gradu 

hurbileko mugatzailez−; izena denean berriz, “lauentzat/lauendako”. 

Beste kasu batzuetan egiten denez, formaz mugagabea eta plurala bat egiten dira itxura baten 

baina azentuak lagundu egin dezake zenbaitetan formak bereizterakoan: “txakurréndako/-tzako/-tzat” 

litzateke mugagaberako eredua eta “txakúrrendako” pluralerakoa. Hala eta guztiz, ez da beti betetzen, 

kgg-ri adibidez “kgg kollár onek edosein txakúrrentza-balío dau” adibidea jaso baitiogu, eta ez da adibide 

bakarra, tankera horretako gehiago ere jaso baitiogu. 


1.2.10.2.1. Destinatiboko subjektuaren arabera. Kurutzaketak 

Deklinatutako berba pertsonazkoa edo biziduna denean ez dugu arazorik aurkitu kasu marka 

erabiltzerakoan, baina subjektua gauza fisikoa edo denbora zein leku gisako eremuak direnean 

salbuespenak eta bestelako bideak jarraitzea da arruntena, adlatibo gehi leku-denborazko markadun 

formak erabilita (-rako), destinatibo kasua ere batzuetan onartu arren. 

Horren froga garbiena galdetzaileetan bertan aurki dezakegu. Pertsonaz galdetutakoan 

“no(re)ndako /no(re)ntzako /no(re)ntzat” nahiz “señendako 976 /señentzako /señentzat” oso arrunki 

erabiltzen dira. Ohar batzuk egin behar dira baina, aurrera egin baino lehen; lehenengo galdetzailearen 

erabilera −dagokion atalean ikusiko denez− oso murritza da, ezagutu lekuko guztiek ezaguten duten arren. 

Bigarren galdetzailea ostera, erabili denek darabilte baina zentzu bikoitza izan dezake: batetik, pertsonez 

galdetzeko, eta bestetik, gauzez galdetzeko. Galdetzaile bietan destinatibo kasu marka eransteko eta 

erabiltzeko ez dago arazorik, “seiñ” galdetzailearen kasuan gauzez galdetutakoan izan ezik. Beste 

galdetzaile orokorra (“zer”), berriz, izenordain denean beti gauzei dagokie, eta ez dugu jaso destinatibo 

kasu markadun erabilerarik, salbuespen bakarra izan ezik, naz lekukoaren adibide bat: naz “ori seréndako 

da?” . Lekuko berak eta beste guztiek komunzki darabilte “seta(ra)ko”.

a) Destino-subjektua pertsona denean edo biziduntzat hartzen denean, erabilera arrunta da. Ez 

dugu hemen adibiderik ipiniko, taulan eta osterantzean nahikoa argi ikus daitekeelakoan. Forma horiek ez 

dute sekula -rako marka onartzen. Salbuespena landareak, zuhaitzak eta horrelakoak lirateke: 

“aritzandako” lortu dugu baina uste dugu “aritzerako” ere onar daitekeela beste testuinguru baten 

(“haritzerako, haritzean ipintzeko” litzateke, parafraseatuz). 

b) Destino-subjektua gauza denean edo bizigabetzat hartzen denean, “norako, noisko(ra)ko” 

leku-denborazko genitiboaren erabilera da destinatibo marka ordezkatzen duen egitura nagusia. 

•Bietarikoak ere jaso ditugu zenbait kasutan 977 : “elixandako /elixa(ta)rako, elixendako 

/elixetarako; kalendako /kaletarako, kaliandako /kalerako, etxiendako /etxetarako; errindako /erritxarako, 

mendixandako /mendirako, mendixendako /mendi(xeta)rako; begixandako /begirako; buruandako 

/bururako 978 “, galdekizuneko item bat bera erabiliaz 979 . Egitura eta esangura batzuek destinatiboaren 

erabilera erraztu egiten dute; “erregalua ein” erabilita, adibidez, mugatuan “elixiandako” eta 

“errixandako” ia erabat lortu dugu mugatuan, mugagabean alternantzia izan arren. 

Nahasketaren adibide batzuk: 

kmz umedádia txarra da eroseiñ e etx- etxendáko 

/raz1 umedádia eskása dá eroseiñ etxera- ... etxetárako 

kmz umedádia txárra da etx- etxiándako 

/naz umedádia, etxeráko da txarrá 

raz1 orí begi- beiráko-oná dá //naz ori oná da begiráko 

/nme2 orí begixándako-oná da //naz ori oná da ... begixándako 

Leku izen berezietan ere alternantzia aurkitu dugu, destinatiboa ere sarri erabiltzen den arren 980 . 

Esanguratsua da lekuko batek destinatiboa leku izenetan erabiltzeaz zioena: 

f.a. “Arratendako”? ºUfff… Arrate… Arratei estutza ardura e, ona iñ txarra iñ. Arek e, los ke no 

se mueben están… no les importa 

Forma biak bata bestearen ondoan ere jaso ditugu: 

kmz6 “... Ba, guk frenterako eitxe itxú: txirikillák. Frenterako, frentiandako, da tronpa puntak 

lixua eta tartakiñak, eh! frenterako ...” 

naz Eibárko-ónena beti Untzágantzako, Untzágarako da 

•Destinatiboa bizigabeetan ere erabiltzen da, edonola ere: “urdeixandako, ankendako, 

loixandako, ospelandako, erreumendako, txuletendako, pañueluandako, jaboiandako, sagarrandako, 

simaurrandako, tela fiñandako” eta abar. Adibide hauek lortu ditugu ez dutelako ez leku ez denbora 

ñabardurarik horien esangura orokorrean (nahiz eta “ankan”, esaterako, forma arrunta den, baina ez da 

hain arrunta “urdeixan” edo “erreuman” adibidez). Destinatiboaren “aldeko neutralizazioak” ere jaso 

976 Ikus errealizazio bat espektrograman: kmz 21B264. 

977 Ereduak ipiniko ditugu, ikus benetako adibideak taulan. 

978 Ikus kgg-k eginiko iruzkina beheratxoago. 

979 Eibarren ez da beti betetzen gramatiketan azaltzen eta beste leku batzuetan gertatzen dena: “kasu hau (...) ez da nahasten -rako 

atzizkidun formekin, bakoitzak bere esangura duelarik” (J.A. URIARTE, 1995, 374) alegia. Batzuetan bai bereizten da argi eta 

garbi, baina ez beti. 

980 Ikus zehaztasunez dagozkien ataletan. 

233

234 

ditugu: “para la tela fina” zein “para tela fina” galdetutakoan, lekuko guztiek “tela fiñandako” ereduaren 

aldaerak eman dizkigute erantzuntzat. 

Badirudi kolektiboak eta entitate orokorrak pertsonatzat hartzen direla, “ejersituandako, 

Unibersidadiandako, Karitasendako” formak ere jaso baititugu. 

•Leku-denborazko kasu markadun formak bakarrik ere jaso ditugu, nolanahi ere. Adibidez, zaila 

egin zaigu (ezinezkoa, jaso ditugun errealizazioei bagagozkie) destinatiboarentzat adibide bat topatzea 

“egun” hitzarekin. Izan ere, usuena “egune(ta)rako” edo antzerako forma baita. Hala eta guztiz, zeharo 

ezberdinak dira teorian “egunendako/egunentzat/egunentzako” eta “egunetarako”, lehenengoa baita 

destinatibo garbia, bigarrenak denbora zentzua duen bitartean. Adierazi dugunez, baina, ez dugu 

destinatibo kasu markaz adibiderik jaso; destinatibo zentzu nahikoa garbia du adibide honek: “kgg ori 

gaurko egunerako ona da” baina ez dugu destinatibo markarik lortu. Destinatiboa lortu ezin izan dugun 

beste adibide batzuk: “belarrirako, belarrixetarako”. “Gau/gabe/gaba”-ren erabilera nagusia ere lekudenborazko 

kasu markaduna da, destinatibo errealizazio batzuk jaso ditugun arren. 

c) Lekukoen iritziak. Gogoeta handiena kgg-rengandik jaso dugu, eta abstraktutasuna, 

espiritualtasuna edo esangura konnotatiboak azpimarratzen ditu lekuko horrek destinatiboa 

erabiltzekotan; leku-denborazko genitiboak ekintza-muga-helburu praktikoago eta fisikoagoak adierazten 

ditu. Jaso dizkiogun iritziak hemen daude: 

kgg “kalíendako”: ºeske según se dan, es?”. Beste aukera: kgg “órrek fárolok polítxa-dia gure 

kalíetarako //kgg séose biako da guré kalíetarako”. 

Beste adibide baten: kgg ““buruántzat”: ºero “burúa” gausa espiritual ero…, es?”, esaterako: kgg 

“buruantzat ba, irakúrtzia ero ikastia ona da buruantzat”. Beste aukera: kgg “sé da ona burúrako?: 

ºkámpoti-bada //jaboia bururáko da //kgg peluka ori e kopiñán bururáko da”. Dena dela, aurrekoa 

erlatiboa da zergatik eze kmz-k destinatibo forma darabil kgg-k legez baina nme2-k eta naz-k “bururako” 

aukera darabilte “irekortia/leitzia” ekintzarentzat ere. 

Bestalde, kgg ““gabiántzat”: º”gabía” séose isángo bálitz, berántzat ona isángo litzáke, es? … es 

jatan okurritzen gábak personalidádia euki leikianik … “gabía” báterombat isango bálitza ero 

figura literario bat, es?”. 

1.2.10.2.2. Destinatiboaren eta -rako markadun adibideen esangura banaketa 

Goian jarri dira nahasketa gertatzen den adibide batzuk (“etxiandako/etxerako” gisakoak). 

Jarraian, esangura ezberdinak dituzten adibideak ipiniko ditugu, “zuzen” erabilita. Esate baterako, kmz 

“órre-kuadruo-polítxa-dia etxerako” erakoak aho batez jaso dizkiegu galdetutako lekuko guztiei, 

bakoitzaren idiolektoaren arabera aldatuta, jakina; eta beste esanguraz, destinatiboz, kmz “sú bajúa ona da 

· etxiándako” ere, lekuko guztiek darabilte raz1-ek izan ezik. Gaztelerazko “para casa” eta “para la casa”ren 

banaketaren parekoa litzateke gutxi gorabehera. 

Adibidez, “begixendako/begixetarako” (dena dela, bikote hori nahastean erabilita ere jaso dugu, 

gorago aipatu denez): 

kmz sanaórixa-játia oná da ... beíxendako 

≠kgg beíxetarako líkidua erosi dot 

Esapideetan “leku” esangurako formak ihartuta daude:

kgg su bai etxerako modokúa! //su etxeráko! –kmz sú-bai balío dósu! · etxeráko –raz1 su sára 

etxerako morukúa [baai, óixe-esáte-san lén!] –nme2 á etxeráko modukúa da! –naz su bai sará 

etxerako morua [sic], e?, “morukua”, e? 

Goikoak leku zentzudunak dira. Berdin gertatzen da, teorian, denborazko zentzudunekin, baina 

horrelakoetan destinatiboarentzat adibide egokiak aurkitzea da zailena: “egunandako” (eguna bera 

litzateke ekintzaren-izatearen helburu-xede), baina ez dugu adibiderik jaso, eta ”egunerako” (eguna 

erreferente kronologikoa baino ez litzateke, hortxe legoke muga). 

1.2.10.2.3. Adizlaguna den ala izenlaguna den ere, nahastea sor daiteke: 

•Izenlaguna erabili behar denean, beti erabiltzen da -ko-dun forma, izenaren aurretik nahiz 

atzetik (baina atzetik izatekotan, izenlagun honi dagokion atalean azaldu genuen eran −aposizio itxura 

hartuta, “erropak aitxandakuak” litzateke, adibiderako−). Adizlaguna denean ia beti -ntzat aldaera 

darabilen kgg-k ere bide hau darabil, jakina: 

kgg nun dáre aitxándako prákak? //nun dáre aitxántzako frákak? --kmz nun dáre aitxándako 

frákak? --raz1 nun dáos aitxántzako frákak? --nme2 nun daos aittándako prákak? 

•Adizlaguna erabili beharrekotan sortzen da nahastea: 

raz1 orí ekárri dot aitxántzako 

/kmz ekárri dot orí aitxándako –nme2 orí ekárri dot aittándako 

/naz óri ekarri dot aitxántzat 


Kasu markak berak hiru aldaera ditu izen arrunten deklinabidean, -ndako /-ntzat /-ntzako. 

Orokorrean erabiliena lehena da; erabilera frekuentzia handia du -ntzako aldaerak ere, eta gutxien 

erabiltzen dena -ntzat aldaera da. Izen arruntetan genitibo markaren forma nagusia -n- da, -ren-dun 

adibide batzuk jaso diren arren. Azken aldaera hori gehien darabilen lekukoa kgg denez, alfabetizazioaren 

ondorioz izan daitekeela dirudi lekuko horren kasuan; aldaera hori jaso zaien beste lekuko biak zaharrak 

direnez, bestelako azalpena behar du. Erabileran jasotako bestelako aldaera gehienak salbuespentzat jo 

beharrekoak dira, aldaera fonetikoak direla eta, edo bestelako ezaugarri bitxiegatik. 

Kontsonantez amaitutako berben formak mugagabean eta mugatu pluralean itxuraz berdinak dira 

baina batzuetan azentua erabiltzen da bata eta bestea bereizteko, behin betiko bidea ez den arren. 

Kasu markaren erabilerari dagokionez, bizidunekin erabilera arrunta du. Arazoa bizigabeekin 

edo bizigabetzat hartzen direnekin sortzen da. Horrelakoetan destinatiboa erabili erabiltzen da baina beste 

forma batek lekua kentzen dio, adlatibo eta leku-denborazko markadun -rako formak hain zuzen. Edonola 

ere, forma bien alternantzia ere jaso dugu, bikoteak sortuz. Berba batzuek ez dute destinatibo kasu marka 

onartu ere egiten, baina, “belarri”-k, adibidez; denbora adierazten duten berbek ere orokorrean ez dute 

destinatibo markarik onartzen. 

235

236 

Badirudi, bada, -rako-k leku edo denbora helburuzko esangura garbiagoa duela, eta destinatiboak 

zehazki mintzagai den “subjektua” du xede. Lekukoen iritziz, destinatiboa bizigabeekin erabiltzekotan 

bizidunen ezaugarriren bat egotzita izan behar du. 

1.2.11. PROLATIBOA (-tzat/-tzako) 

1.2.11.1. Forma 

Prolatiboa: eredurako 

Amaiera bokalikoetan, adibidez: elixatzat; etxetzat; menditzat; astotzat; katutzat; gastaitzat 

Kontsonante amaieretan: fintzat /fiñetzat; aristzat 

Guk deklinabide kasutzat hartu dugu baina zenbaiten ustez ez da maila horretara iristen, eta 

aditzondoen bidetik uler daiteke, batetik, era honetara sortutako sintagmek ez dutelako mugatzailerik 

onartzen; bestetik, aditzondoei ere erants dakielako, eta azkenik, kasu marka era berezian txertatzen 

zaiolako oinarriari 981 . 

Nola txertatzen zaio bada?: zuzenean oinarriari, amaiera bokalikoa zein kontsonantikoa badu ere. 

Berbaren amaieran kontsonante afrikaria badago frikari bihurtzen da normalean: “aristzat” adibidez. 

Gainera, bai forma bai erabilera mugagabean du soilik. Agian gutxi erabiltzen delako, batzuetan 

lekukoek zailtasunak izan dituzte kasu markadun adibideak ahoskatzerakoan. Adibidez: 

kmz Amaña errítx- errís- errísta- ... errítzat dáuke --naz nik Otzintxu [sic] béti euki dot eee · erri- 

· errix-, errítzat 

nme2 dána-dauke Maríaa...-andrá fiñántz- · fíntzát --kmz ... andrá ... fiñétzat [sic] ... “fintzát” 

“Gau/gabe/gaba”-rentzat aldaera hauek aurkitu ditugu: “gautzat”, kgg-ren esanetan; eta 

“gabastzat”, nme2-ren esanetan. 

Oinarrian, esan dugunez, izenaz-izenondoaz landako osagaiak egon daitezke, aditza ere bai: 

nme2 ni betí · artá orí · aitza dalakotzat eo- euki dot 

Kasu markaren amaierak fonetika sintaktikoz aldaera fonetikoak izan ditzake 982 . 

Prolatibo markaren beste aldaera bat ere hemen aurkeztuko dugu, nahiz eta izen arrunten 

deklinabidean ez dugun horrelakorik jaso; aurretik edutezko genitibo marka duen aldaera hain zuzen 983 . 

1.2.11.1.1. Formaren bestelako aldaerak 

Erabileran aipatuko dugu hiru balio nagusi dituela, xedezko ñabarduraduna bata, ustezkoduna 

beste bat eta azalpen tinkoak egiteko bestea. Jasotako adibideek erakusten dutenez, xedezko ñabardura 

duten formek beste prolatibo aldaera bat izan dezakete, bai -tzat bai -tzako. Ez da, baina, azken hori 

erabiliena. Honelakoak jaso ditugu, besteak beste: 

981 Informazio hori EUSKALTZAINDIA-ri hartu diogu (1993, 491). Dena dela, guk geuk ere “aditzondoei” ipini dugu, baina agian 

iturriko errata bat izan daiteke. Honela diote: “Eta harrigarriago gerta daitekeena, aditzondo soilei ere erants dakieke” (ib.); izan ere, 

izenak eta izenondo soilak ageri dira jarri dituzten adibide guztietan, eta edonorentzat arraroak dira “ondotzat” erako formak. 

982 Ikus nominatibo pluralaren atalean eginiko oharrak.

az1 alabátzako · ártu dábe 

raz1 aré-gekan ee berán umetzako morúan 

nme2 amén muéstratzako b’estao aléi-pe 

raz1 morroitzako artu //”morroitzáko artú” ºbai, ori álaxe dá! 


1.2.11.2.1. Erabilera arrunta 

Aditz batzuekin osatzen den predikatu osagarria: “euki, eon, artu, jo, esautu” dira guk jaso 

ditugun egituren ardatzak. Esaldi berezi bat ere aurkitu dugu, ez dakigu zenbaterainoko arrunta edo 

erabilia izan daitekeen: 

kmz káletárra-pentzau dabe · betí e · txalá · béitzat 

1.2.11.2.2. Prolatiboaren balioak, esangurak 

•Batetik, xedezko ñabardura du, “zertarako, norako” gisakoa: 

naz artu dabé semétzat, ésta beran semía bañá, semétzat 

nme2 º... da imíñia, ímillauna, ··· erráldiá, ·· etaa... · erráldia t’arrúia, bai! ·· Da, · da ontzía!, · 

ontzíaa · ee, · pixútzat e, · ibíltten san lénao. · Da nik estot esautu bañá, · pixu móduam-be ibilttesan 

•Bestetik, hizlariaren ustea, kontsiderazioa, iritzia adieraz dezake. Adibidez: 

kaz3 º... esan etzan ólantxe berak -”enéé! nerí ipini ji- -”í” sate-sam-betí- nirí-ipini jestan arek 

arpeixa! ·· itxúria! · peligrósotza-neuana-ni!” ... 

•Ustea baino esangura tinkoagoa ere badu: 

kaz1 º... Élgetako kamiñuan gáñian · gáñian · euán · Ugártek [sic] · básarrixa: “Ugartek” sera, 

baña Káxkarrengotzat esautze- 

-kmg º[Ipurua baserria] ta beste isem-batekiñ ero es dosu esautu? 

-kaz1 ºess! · ní-betí-Ipurúatzat esa-... 

1.2.11.2.3. Zein beste bidez ordezkatzen den 

a) Postposizioz: “izena/izenondoa/aditzondoa + moruan + prolatiboari dagozkion aditz 

“bereziak””. Adibidez: “elixa moruan, erri moruan”: 

kaz3 ºe ásmu [sic] eben e séra! · kantú edér ba-berán ·· iseníaan · berari da berari kántau entzan 

Úntzagan ·· da e se kantu áundi ba-moruan dakat... --raz1 umía txikíxa-artú ben ... etxeráko 

morúan //raz1 txikítxan artu ébem-ba etxe- etxéko umía morúan 

b) Bestelako perifrasien bitartez. Perifrasiok mila modutara egin daitezke; hemen bide batzuk: 

raz1 etxerako artu ben 

•“... -la pentzau/uste isen” eta antzerako konpletibak: 

f.a. olua san, baña ni-pentzatze-neban garixa sala 

983 Ikus zehazki leku izen berezien deklinabidean, erakusleen atalean eta “batzuk”-en deklinabidean. Aldaera hori ez da, baina, 

Eibarko berezia; ikus J. ARRETXE-k Basaurirako dakartzan “nontzat, nontzako, sentzat, sentzako” formak (1994; 93, 96 12. oh.), 

“Pedrontzat, Pedrontzako” formak (aip. lib., 104 38. oh.) adibidez. 

237

238 

•“Prolatibo kasu marka hartuko lukeen osagaia+mugatzailea + dalakuan/salakuan 

eon/euki...” erako egiturak: 

raz1 káletarrak ee áuki dabela · txalá bei- beixa dalakúan 

kmz neská bát gekáun · eskólan · mutílla salakúan 

raz1 Pátxi auki dou ... moskorra · sálakuan 

•Prolatibo marka aditzari txertatuz: 

nme2 nik, bisítza gustían euki díttut kúixak arratoia- ... dielakotzat 

•Destinatiboz eratutako egituretan: 

kgg Amaña erríxa da bátzuentzat 

kgg María dánentza-da andrá fíña 

c) Instrumentaleren bitartez: 

kmz oingó gasteríxia dáka · gaua... gáua egúnas da egúnas gauás [sic] 

raz1 oingó gastía-daké baa e e gabá egúnes, da egúna gábasss, · ló itten dabe bápo tá! 

naz gaurko gastiak, · gabá dauké-egunéskorako, da eguna · gabaskórako 

•Deklinatzerakoan ere horren arrastoak aurkitu ditugu: 

nme2 gaurkó gasteríxiak, · egúna GABÁS-TZA-dauká ta, ·· gabá egunntzat [sic] 


Formari dagokionez -tzat da aldaera bakarra, fonetika sintaktikoz gerta daitezkeenak kontuan 

hartzeke. Beti mugagabean eratu eta erabiltzen da. Oinarriari zuzenean txertatzen zaio, kontsonantez 

amaitutakoetan loturazko bokalik gabe. 

Hiru esangura nagusi ditu: xedezko ñabarduraduna, ustezkoduna eta azalpen tinkoak egitekoa. 

Xedezko zentzuz erabiltzen denean leku-denborazko marka har dezake amaieran, -tzako, baina aldaera 

hori ez da asko erabiltzen. 

Aditz batzuekin arrunki erabiltzen da, baina kasu marka honen erabilera gutxitzen doa. 

Ordezkatze bide asko daude, bai postposizio bitartez, bai hainbat perifrasiren bitartez bai instrumentalaren 

bitartez ere. 

1.2.12. INESIBOA ( -(e)(ta)n; -(e)gan // -(e)n/-re(n) gain) 984 


Aipatuta dago jada leku-denborazko genitiboaren atalean zeintzuk diren leku-denborazko kasuen 

ezaugarri orokorrak eta ez ditugu, bada, berriz errepikatuko. Han agertu denez, hainbat teoria eta hipotesi 

landu dira jatorrizko alegiazko formak berreraikitzeko egungo emaitzak azaldu ahal izateko. Eibarko 

hizkerak dituen ezaugarriak erakusten saiatuko gara. Kasu markak hauek dira: -(e)n 985 /-(e)tan 

984 

Ikuspegi diakronikoz aurkezten dute M. AZKARATE-k eta P. ALTUNA-k (2001, 121-122). 

985 

Kontsonante sudurkaririk gabeko errealizazioren bat ere aurkitu dugu baina ez dugu arruntzat joten; ikus espektrograman: raz1 

5A381.

izigabeentzako, oro har; eta -(e)(g)an atzizkia eta -n /-re(n) gaiñ postposizio egitura bizidunentzakoa, 

kurutzaketak izan daitezkeen arren. 

1.2.12.1.1. Bizidunak-bizigabeak, deklinabidea 

Deklinatzerakoan izen bizidunak eta bizigabeak formalki bereiztea –zein ez bereiztea, 

dagokionez–, leku-denborazko kasu guztietan gertatzen da, genitiboarenean izan ezik (teorian behintzat, 

adlatibo bukatuzkoan eta bide zuzenezkoan ere bai, errealitateak erabilera franko mugatzen duen arren), 

nahiz eta bitarteko formak ere sortzen diren. Lehenengo bai inesiboko bai beste kasuetako kurutzaketak 

aipatuko ditugu orokortasunei dagokienean 986 ; eta ondoren inesiboaren bizidun-bizigabe ezaugarriak 

azalduko ditugu. 

—Bizidunen eta bizigabeen deklinabideko kurutzaketak leku-denborazko kasuetan. 

Jarraian azalduko ditugu leku-denborazko kasu guztietako ereduak, berriz ez errepikatzeko, 

egiturak antzekoak direlako denetan 987 . Adibideak bai galdekizunaren bidez bai solasaldi asketik jaso 

ditugu, erabilera oso arruntak direnez: 

a) Bizidunak bizigabe gisa deklinatuta: 

•Forma mugagabeak. 

Deklinabide arruntean bizigabeen ezaugarri den -taartizkia 988 ere sarri aurki dezakegu 

adibideetan: 

kmz sé alabátan dáka-konfiánsia? 

Adibide hauen parekoak darabiltzate besteak beste kgg-k, raz1-ek, f.a.-k, nme2-k eta naz-k; ia 

lekuko nagusi guztiek, alegia: 

kmz orí-ikusi eike ... erosein · semétan --kgg edósein anáitxan tópau seinke konfiánsia 

kgg sé ikúste-osu olako neska baténgan? --kmz sé ikusten dok alakó neská batén? --nme2 se 

ikusten dosu ·· olako neska báten? –naz se ikusten dosú olako neska baten? 

raz1 seiñ anáittik ikési dosu orí? --nme2 orí seiñ anaittétik ikesi dosu? 

raz1 irú seméti-bát etorri jata 

naz sein sorotátik ikesi dosu orí? //naz séñ anátatik ikesi dosu orí? //naz séin · kristautátik ikesi 

dosu orí? //naz sein moskorrétatik ikési dosu orí? 

naz séñ alabátara jun sara ba? 

naz séin léngusutaraño laúndutzue? 

naz déndakooooo... kólia Maríaraño lleatze-san! 

Egitura lexikalizatuetan, ondokoek “ligatu” moduko esangura dute. “Mutilletan eiñ” era 

daitekeen arren, gure lekukoek ez dute erabiltzen: 

S.B. andrátan eiñ/ibilli/jardun/eon 

S.B. neskátan eiñ –kmz neskátan eitxia béste gausá bá-da ...: “neskatan” e... –raz1 mutílla-neskátan 

986 Kasu marka bakoitzaren formazko nahiz erabilerako berezitasunak dagokien kasuaren atalean zehaztuko ditugu. 

987 Adibideen hurrenkera hau izango da: inesibokoak lehenengo, ablatibokoak hurrengo, adlatiboetakoak, ondorik. 

988 Artizki horren aldaerak zeintzuk diren jakiteko leku-denborazko genitiboaren atalean ikus daiteke. Beste ezaugarri batzuen 

artean, batzuetan bai eta bestetan ez erabiltzea ere aipatu dugu han. 

239

240 

•Forma singularrak. 

Erreparatu egin behar da inesibo adibideetan “alaban” eta “alabian” formak jaso ditugula; guri 

arraro egiten zaizkigu, batez ere -a itsatsia ez balute legez deklinatutako formak. Inesiboa orokorrean 

hartuta guztiz asistematikoa litzateke, baina lekuko batek baino gehiagok darabiltenez agian bestera 

pentsatu beharra dago 989 . Beste adibide batzuk: 

kmz neré alabán [sic] · konfiánsia dákat //kmz orí normála dok neree a- alabé- alabán [sic] //kmz 

alabían --nme2 óri nere alabán ·· normála da --naz nere alabían ori-ittia, normála da 

kmz emén sorúan, sé ikuste-dosú? --naz emen sorúan, se ikusten dosú? 

naz eiñ ero es eiñ, emén alabianin [sic] · dao 

raz1 orrégandi-mutillátik [sic] askó ikási dot //raz1 orreándi-neskátik urten dau 

naz asi diá gisór orr- [sic] orrétatik 

naz eta-asi dia ... annn... gisónetik 

Singularrean da bizidun eta bizigabe formen arteko kurutzaketa gutxien gertatzen dena. 

•Forma pluralak. Adibidez: 

kmz eure sémietan daok · ori éitxia --nme2 orí · su- e, eiñ ero es eiñ, suré alábetan dao --naz ori 

eiñ ero es eiñ, sure alábetan dao 

f.a. ori normala da nere lengusuetan 

kmz lagúntza iré anáietan topau éike --nme2 sure anáyetan a- · topau seinke lagúntzia --naz topau 

seinke lagúntza [sic] seuré anáyetan --f.a. nere anaietan 

raz1 ºbaai, personia bai... −“í! orre-jakan sartaria!”... nésketan orí segurua! mutíllegaitxik, bué...! 

... --kmz3 º... Eibar e formála isan dok · gastíetam-bintzát ·· f- formála! ... 

raz1 lagúnetatik --kmz irú semíetatik bat etorri dok --raz1 áretxe-nésketatik urten dau --nme2 nik 

órretatik asko ikesi dot --naz ikesi dot atzoko moskórretatik 

raz5 º... Kurútza eskondu sanian Elórretara, · esín dirúri-topau!, pariéntietara t’ausuetara ta juan 

d’amen dánetan da, ess ba!, diruik eseuan dirúrik! --raz º... “ní-naixao dót amén! -pelikulak eotesian- 

pelíkulia ikúsi txa geroo lagúnetara urtétzia” ta ni arén fabóre betí! ... --kmz7 “... euskeraz 

eiñ da, ba, rusuak giñalá. Da, nun tokau akún benetan rúsuetara juatia ...” --nme2 atzóko 

gisónetara jun sáitte --raz1aráxe nésketara góyas --naz ee, berán semíetara dóyas 

nme2 “órretxetara” be bai tta “órrengana” be bai 

raz1 etorri dia onáxe nésketarañok etorri da-ia [sic] --naz lagúndukotzú-seure alábe-taráñok --naz 

suá, éuretaraño lleau da 

naz txakúrra, úmietarutz · juen da 

Esangura bereziak dituzten egiturak, dena delako izen arrunta entitatetzat edo instituziotzat 

hartzen delako batez ere. Esate baterako: 

kmz7 “... Gerra ostian be, oindiók, neskak ein zian maestra Eibarren, mójetan ...” --ñaz5 “... Pixkat zahartuta dago baiña oiñ. Eta mojetan dago! ...” 

kmz8 “... ugezabak esan estan: “Poliziakuetatik zera dagok, deixa dagok”. Bueno, juan nintzan 

eta poliziakuetan genguazela ...” 

kmz ºkáñak!, káñak lapurrétara!, ·· mónjetára! 

kmz7 “... Baiña, frailliak etorri zianian, Isasíra, orduan ... kále bakoitxetikan jua giñan, zererá, 

Isasiko frailiatara ...” 

•Tarteko formak, edo bietarakoak. Esaterako: 

raz1 SEÑÉN esperánsaTAN sáre? 

nme2 “ónetatik” eta · “ónegandik”... e, bérdiñ esa-leike //nme2 áretatik ikesikosu askó -ero- 

árengandik, ikésikosue //nme2 ºesan leike “ónengana” be bai tta “ónetxetara” be bai ... 

“ónetxegana” be bai 

989 Hemen diogunak 1.2.12.1.3. atalerako ere balio du.

nme2 “ónengana” esaten dosunn létz ba, “ónen- ónetxen-tángana [sic] etorri nais” be bai esaleike 

•Animaliak, bietara deklinatzen dira. Lekuko batzuek bizidunen marka darabiltzate, kgg-k esate 

baterako. Beste lekuko batzuek, berriz, bizigabe legez deklinatzen dituzte, edo bietara: 

kgg ori edosein kuírengan da normála 

nme2 sein kuígana jun-tzára? 

kgg ori nere kuíxangan óso normála da 

naz e txarrixannndik e geixen gustatze-atana pernilla da 

nme2 ní neuré kuíxagana nóya --naz ni noya neure kui- neure kuíxagana //naz ni noya neure 

beixágana 

kmz3 º... sartu suam-piñarira daka-daka-daka… ·· bajóyan ollaórraana! ... 

/kmz orí normála dok erosein kuitxán --nme2 orí, normala da edosein ku- edosein kuittán 

naz sein kuittara jun sa játen emótera? 

nme2 kúirañok [sic] lleau da urá 

nme2 se ikusten dosu kuíxetan? 

rmz ºnárdaixa dok · idixetatik · arríra dóyana 

nme2 ni neuré kuixetara nóya --naz ni noyá · neure kuixetara //naz da, ni noyá neure béixetara -f.a. 

nere kúiXETARA 

•Landareak. Joera hedatuena bizigabe legez deklinatzea da, baina bestelako adibide bat ere 

aurkitu dugu: 

naz dána-joyesen árbolam-batzu- árbola bátz-uengána 

•Agian lanbideek badute bizigabe legez hartzeko joera, “medikora/medikura juan” forma 

hedatua ikusi baino ez dago, adibidez. Bai mugagabean bai mugatuan erabiltzen da gainera: 

nme2 á médiku ass-kótan ibili da 

naz orí médiku asskotara juen dá 

kgg médikORA nóya 

kgg sé beígáitxi-juan sara médikura? 

kgg sé kuígaitxik e juan sara beterinárixora? 

S.B. º”juesera eruan” esaten da “llebar a juicio” esateko... 

vTarteko formak. Adibidez: 

f.a. sein medikoTAGANA? 

241 

v“Medikua” bizidun legez ere jaso dugu, dena dela. Esaterako: 

kmz datórren astían médiko- médikuana juan biakok –raz1 datórren astían-médikuana 

juam-biekosú –naz datórren astien médikuana juem-biekosú 

•Osterantzekoak: 

kmz14 “... hórrek hartu dittuelako detaille asko ebanjelixotik, Bibliatik, handik, handik... Komeni 

dan guztia hartu eta Jaungoikora heltzeko, gizona jasotzeko” 

b) Bizigabeak bizidun gisa deklinatuta: 

•Mugagabean. Adibiderako: 

raz1 número bitx- bigándik [sic] urten dábelá 

naz dána-juen sien kótxe gorri baténnn-gana

242 

•Singularrean. Adibidez: 

rmz º[pertsona bihurria izatea] ori estao ee-eskólien gáñien! 

kmz estálpian ... tejabánia, · eurixáandik e gordetzeko ... 

raz1 eulí bá-juan da g- arén gastayáana [sic] --naz d'ará gastáyaanna bé, txinddúrri ba-dator 

naz onén atzamorroskoleana etorren · tx-x- txindúrri bat 

naz gastáyagana eulí ba-juen da 

naz bólia doyá · bix- bixángana 

naz bólia doyá bixánn aldérutz 

Bereziki “aparte” postposizioaren aurrekaria “ori” erakusle-izenordaina denean, “orre(g)andik 

aparte” egitura oso erabilia da: 

kmz3 º… an emoteskuesan muestrak e ·· gitxi gora-bera e · iualtzu eitxe-enduasen! Geroorreandik 

aparte daok e noberak e ... 

•Pluralean. Esate baterako: 

naz gastáyegana euli asko jueten da 

•Tarteko formak, edo bietarikoak: 

nme2 -señetátik asi sára? ... -presisamente · onetxéngandik 

Nahiz eta lekuko horrek geroxeago hau azaldu: 

nme2 ºkajá bat ero, trástia ártzera, “one-txétatik” 

—Bizidunen inesiboko formak 

•Inesiboan bereziki, zaila egin zaigu -(e)(n)gan bizidunen kasu marka aurkitzea. kgg da forma 

hori sistematikoki darabilen lekuko bakarra, esateko moduz, eta hori alfabetizazioaren ondorio izango 

litzateke, gure ustez. nme2 lekukoak ere badarabil, baina gipuzkerako ezaugarritzat joten du eta naturalki 

bestelako bideak darabiltza inesiboa adierazteko; adibide gutxitan jaso diogu forma “etimologiko” hori: 

adibide banakak bai erakusleen deklinabidean, bai izen arruntak deklinatzerakoan, bai zenbatzaile 

zehaztugabeak lantzerakoan bai galdetzaileak eta pertsona izenordainak deklinatzerakoan. f.a. lekukoari 

eta naz-ri adibide bina bakarrik jaso dizkiegu forma hori erabiliz; horrek esan gura du ezagutu egiten 

dutela, baina erabilera galduta dagoela. 

kgg-k txandaka darabil genitibo marka 990 izenak deklinatzerakoan, batzuetan bai bestetan ez; 

nme2-k, jaso dizkiogun izenen adibide bietan darabil marka hori, eta f.a.-k genitibo markarik gabe eratu 

du, baina adibideetako baten era nahasian; naz-k izenordainetan darabilenez, genitibo marka ia derrigorra 

du. ñaz3-k aditzari itsatsita darabil kasu marka hori. Zenbait adibide: 

nme2 “señétan? señÉGAN daukasu esperántzia?” //nme2 “señéngan? señén gaiñ ·· dao · eit- ori eittia?”. Adibideok ikusita, 

badirudi ez duela nahikotzat joten forma bakar hori, adibide bietan beste galde-era baten ondoan baitakar. 

kgg ori eiñ ero es eiñ suré alabíagan dao //kgg ori suré alábengan ikúsi séinke 

990 Edutezko genitiboaren markak zein aldaera dituen eta erabilera kasu horri dagokion atalean azaldu dugu; beste kasu batzuetan ere 

aipatu dugu eta aldaeren erabilera banaketa lekukoka eta kategoriaka gutxi gorabehera gorde egiten denez, ez dugu berriz azalduko. 

Adibide zehatzetan ez bada, beraz, genitibo marka “-n” jarriko dugu.

nme2 súre alábengan · dao //nme2 gáusori eittia · sure gisónan-gan dao //nme2 nik askóngan estot 

· gausa espesialik ikusten 

f.a. mutilláan beráan 

f.a. beráN mutillaGAN, berAN GORABERAN dao ori 

naz eiñ ero es eiñ, eurégan jaok orí //naz iñ ero es eiñ, surégan- surégan dao-orí 

ñaz3 “... Bedratzi urtekin honen kriada, honen ama zanagan ...” 

Beste adibide nahasi bat ere jaso dugu, ez dakigu hasierako ahaleginean “-gan” atzizkia ote 

dagoen, ala postposizioaren errealizazio bat den: 

kmz orí éitxia ero es eitxia ... ire léngusuagan- gáin daok 

•Beste lekukoek −kgg-k, nme2-k, f.a.-k eta naz-k ere bai, jakina− nola egiten dute bada pertsonalokatiboa 

adierazteko?; bide bat postposizioen bitartez da. Kasu markaren jatorria izan litekeen 

“gain/gan” postposizioaren bitartez, besteak beste. Postposizio horren eta jaso ditugun beste postposizio 

guztien aurreko izenak edutezko genitibo marka du beti 991 , eta horixe da bizidunen inesiboa adierazteko 

modu zehatzena eta orokorrena Eibarren (zenbaitetan, bizigabeen deklinabiderako ere lokatibo esangura 

eta funtzioa hartzen du). 

“Gain” postposizio horrek forma gehiago har ditzake, eta sare semantiko zabala eratzen da 

inesiboa adierazten duten postposizioekin; esaterako “-n gañian” postposizioa aurrekoaren errotik 

eratorritakoa da. Horiek dira bide erabilienak: nme2-k, f.a.-k, kmz-k, naz-k eta raz1-ek darabilte, arrunki 

bakoitzak behin baino gehiagotan. f.a.-k “-n beian” postposizioa ere erabiltzen du, agian esangura 

paralelismoz. Egitura berezia jaso dugu “beian” horretaz osatuta: 

raz1 º... da geró béste gausá bá-dao!: ni enaix kóntra... iñon kóntra bés pork’etxata tókatzen 

d’ésto-nai (?)regañeorik neré konsiensiam-béyan; bááña! · dáo! · buenaméntiam-biarra eiñ ero 

málamentiam-biarra iñ! 

raz1 º... da “éuskeria!”: éuskeria b- d- daónik eta ónena éuskeria da, onáko!; baña munduan 

ibiltxeko és! neré- neré! neréé konsiensiam-beyán es, e? ... 

raz1 lekukoarengandik jaso dugu beste egitura “bitxi” bat, postposizioko osagaia baina 

aditzondo legez. Adibidea: 

raz1 ºbai, baña betí sasóya b’estosu eukó ta nóbixua bés da beiñ-o-beiñ eskondu be im-biosu taa 

gausá-asko dakasu andrá! gáñian! ero neská! ... 

Inesiboa adierazteko erabiltzen diren beste postposizio batzuk: “-n goraberan, -n esku, -n eskuan, 

-n eskuetan, -n kastan, -n inguruan” eta abar. 

•Inesibo biziduna adierazteko postposizioena ez da, hala eta guztiz, bide bakarra. Adibide bat 

jaso dugu edutezko genitiboaren markan oinarrituta. Aipatu dugu lehen ere “etxea, entitatea” adierazteko 

genitiboak duen erabilera ugaria; bada kasu baten pertsonaren baitako entitatea, “barruko lekua” 

adierazteko ere jaso dugu: 

991 Salbuespenak ere aurkitu ditugu, inesibo formak aurretik direla: naz “biarra eiñ ero es eiñ, emen léngusuan gain ddao” //naz 

“biarra eiñ ero es eiñ, or léngusuan gáñian dao” //naz “biarra iñ ero es eiñ, an léng- an léngusuan gáñian dao”. 

243

244 

naz ori eiñ ero es eiñ, sure alabIANIAN dao 

naz eiñ ero es eiñ, emén alabianin · dao 

•Bizidunen inesiboa adierazteko bizigabeen forma zuzenean ere erabiltzen dute lekuko batzuek, 

baina hori geroxeago garatuko dugu, bizidun marken eta bizigabeenen arteko kurutzaketak azaltzerakoan. 

•Beste bide batzuk soziatiboaren atalean azaldu ditugu, aditzak eskatzen duen erregimena 

gehienetan soziatiboa delako (beste hizkera batzuetan eta gaztelaniaz inesiboa erabiltzen den lekuan) “kin 

konfiansia/esperansia/segurantzia euki, -kin fijau, -kin fedia euki” eta antzerako egituretan, esate 

baterako. Bide hau bizidunentzat ez eze, bizigabeentzat ere bada, azken hauetan alternantzia gertatzen den 

arren. 

Soziatibo kasuak osterantzean ere ordezkatzen du inesiboa; hemen adibide batzuk: 

raz1 séure alabiakiñ ikusi biar orí --f.a. ori ikusi seinke sure alabiakin 

raz1 nere anáyekin laguntásuna tópau neike 

f.a. nere anaiekin normala da ori 

•Destinatiboak ere ordezkatzen du zenbaitetan inesiboa. Esaterako: 

f.a. orrendako ori eitxia normala da 

•Bestelako bideak: ergatibo egiturak, datibo egiturak, eta abar. Adibidez: 

f.a. orrek eitxia ori normala da 

raz1 sé ikústetzasu orrí? // f.a. se ikustetzasu orri mutillorri? 

•Lekukoen iritziak bizidunen inesibo deklinabidearen inguruan: 

raz1 ºbátzuek e- estaos errésak, e?, es pentzáu, e? 

•Bizidunentzako galdetzaileak deklinatzerakoan ere, ikusi dugunez, goiko bideak jorratzen dira. 

nme2 da -gan atzizkidun forma darabilen lekuko bakarra, kgg-rekin batera, noski. Beste lekukoek 

aipatutako beste bideak aukeratu dituzte: postposizio bitartez, soziatibo markaz... 


Bizigabeen inesibo mugagabea: eredurako 

Amaiera bokalikoetan, adibidez: elixatan /elixetan //elixan; etxetan; menditxan /mendittan; solotan; 

lekutan; jaitxan /jaittan //jaixetan 

Kontsonante amaieretan: fiñetan //fiñian 

Ikusi dugu bizidunen inesibo marka nola ezartzen eta erabiltzen den orokorrean. Beraz, jarraian 

bizigabeen forma arruntak aipatuko ditugu bakarrik. 

Amaiera bokalikoa duten berbek zuzenean hartzen dute kasu marka; amaiera kontsonantikoa 

dutenek berriz, loturazko bokalaren bitartez. 

Beste kasu batzuetan aurkitu ditugun ezaugarri bitxiak honetan ere aurkitu ditugu: kgg-k 

“jaixetan” forma baitarabil “jaitxan” formarekin batera; eta lekukoak berak formazko harremana ezartzen 

du “gastaiena” eta antzerako aldaerekin:

kgg “sé jaixétan eon sara?”: ºneré amán “gastaiena” isango da ori … bardiña da: “gastaiéna”, 

“jaixétan” “gastaiéna”... 

Baliteke lekukoak arrazoia izatea, eta “behar-ez-den” tartekatutako loturazko bokalaren 

ondorioak guztiaren azalpena izatea. Izan ere, ez da jaso dugun adibide bakarra; raz1-ek ere “erosein 

maixetan” darabil, eta gertakari bera dela ez dugu ia zalantzarik egiten 992 . 

Oinarriei dagozkien aldaera fonetiko batzuk ere antzeman ditugu 993 , -a itsatsidun berbetan, esate 

baterako: 

nme2 se gausetan [sic] daukat erresóya? ... -ba ónetan //nme2 -sein tabernétan [sic] eon- 

? · -erosein tabernátan eon sára? ... //nme2 seiñ elixetan ...? 

Kasu markaren amaierako kontsonante sudurkariak ere aldaerak izan ditzake fonetika 

sintaktikoaren eraginez 994 . 

“Gau/gaba/gabe” hitzarentzat aldaera hauek jaso ditugu: “gautan” eta “gabetan”; bi lekukok 

forma biak darabiltzate, kmz-k eta nme2-k. 

Aldaerak sortzen dituen ezaugarri morfologiko orokorretariko bat -taartizkia da. Artizki horrek 

zein ingurutan dagoen dituen aldaerak azalduta daude leku-denborazko genitiboaren atalean, eta ez dugu 

berriz errepikatuko. Han beste ezaugarri bat ere aipatu da, ez dela beti nahitaez tartekatzen artizki hori; 

inesiboan ere hori gertatzen da, gehien-gehienetan artizkidun formak jaso ditugun arren. Artizki gabeko 

aldaerak darabiltzate besteak beste raz1-ek, kmz-k eta raz-k. Jaso ditugun adibide batzuk ipiniko ditugu: 

raz1 seiñ elixan-mesía emo- emon dábe? 

raz sé-errotán? 

raz1 sein gastáyan [sic] ikúsi dosu arrá? 

kmz eskríbidik · erosein papél fiñían 

kmz sé arítxan [sic] tópau...? 

Dena dela, lexikalizatutako egitura batzuk -ta- gabeko formaz eraikitzen dira. Gauza bat da “lau 

ankatan” zerbait egin/izan/gertatu..., eta besterik da “lau ankan/oñian ibili/ikasi...”. Hala ere, kgg-k “lau 

ankatan” eta “lau oiñetan” formak darabiltza, sistema ez duelako ongi ezagutzen, gure iritziz. 

Denbora adierazten duten izenek ere joera bikoitza-hirukoitza dute; eredurako, “iru urtetan” zein 

“iru urtian” jaso dugu. Gaztelaniara itzuliz gero, “en” preposizioa jarri ala ez dirudi dela banaketa 

orokorrena. Edozein modutan ere, pluraleko forma ere nahasirik jaso dugu, “askenengo bost urtietan” 

(jakineko urteak, beti ere) formaren ondoan “askenengo bost urtetan” mugagabea ere jaso baitugu, eta 

baita “juan dan bost urtian” forma singularra ere. 


Bizigabeen inesibo singularra: eredurako 

Amaiera bokalikoetan, adibidez: elixan; etxian /etxien /etxin; mendixan; soluan /soluen /solun; lekuan 

/lekuen /lekun; jaixan 

Kontsonante amaieretan: lurrian /lurrien /lurrin 

992 Ikus, dena dela, adibidez destinatiboan aurkitu ditugun antzerako formak. 

993 Ikus 1.2.0. atalean batez ere. 

994 Ikus aldaerak edutezko genitiboaren atalean. 

245

246 

Egile gehienek azpimarratzen dute singularraren eraketa berben amaiera gogoan izanez gero: 

• -a itsatsidun berbek zuzenean hartzen dute kasu marka, mugatzailearen arrastorik gabe 995 . 

Salbuespena, bizidunak adierazteko hitzen bizigabe formaz deklinatutakoan lortu dugu: “alaban” bai, 

baina “alabian” ere bai. Dena dela, bizidunen deklinabidean bai ageri da mugatzailearen marka: 

“alabia(n)(g)an”. Forma arrunten adibideak: “elixan, errotan, ankan” eta abar. 

•Bokalez amaitutako beste berba guztietan kasu marka forma mugatuari 996 ezartzen zaio: “urtian, 

errixan 997 , auan, neguan, jaixan 998 , gastaian, ateixan/ataixan, goixan, balkoian, lauan 999 “ eta abar luzea. 

Gogoan izan behar dira nominatiboaren atalean aipatu genituen aldaerak, -e bokalaz amaitutako 

berben aldaerak -ian 1000 ez eze, -ien ere arrunta baita, eta -oz zein -uz amaitutakoetan -uan ez ezik -uen 

ere sarri jaso baitugu. Gainera, elkarketen errealizazioa diptongoa zein goranzko diptongoa izan daiteke. 

Hiato gisa -ien aldaeradun formak jaso dizkiegu lekuko hauei: raz1 1001 , raz5, rmz, rae, ñaz1, kaz1, kaz3, 

rmz5. Adibidez: 

rmz º... −“mánda dosientos fárdos! o kuatrosientos” da bá!, bénga! · Idíxekin juam-biar!: 

bakotxIAn amabost-amasáspi fardo · ekartze-enduasen!: · amasaspi jenerálIEn!, irú illára ta · bi 

gáñIEn... 

Diptongo errealizazioz (-jan), hauei: raz1 1002 , nme2, naz, rmz, ñaz2, nmg, kaz2, f.a., ñmz, kmz3; - 

jen goranzko diptongo gisa hauek egiten dute besteak beste: raz1 1003 , nme2, nmg, rmz. Aldaera askoko 

adibide bat ipiniko dugu: 

rmz º... krúse itxe-juen! ·· goixIAN illúntzIN da gabIEN!, eoo goixIAN éuardIXAN da gabÍEN ... 

-uen aldaeradun formak ere jaso ditugu; hiato gisa hauei: raz1 1004 , nmz, ñaz1, kmz5, kmz7. 

Goranzko diptongo gisa −-wan 1005 − hauei: nme2, naz, rmz, ñmz, kaz1, kaz2, kaz3, kmz3, kmz6; beste 

aldaera −-wen− ere jaso diegu lekuko batzuei: nme2, rmz, naz (azken honi pluraleko forman). 

Murriztutako forma batzuk ere jaso ditugu: “eskritun, ordun, modun; illuntzin, gabin”... 

Adibidez: 

ñmz º... “Úmbe-monte-seko”!: eskrítun ifintzen dau! · báta dao Úmbe! 

“Gau/gabe/gaba”-ren aldaera guztiak oinarrizko forma bakarrarenak dira: “gabian/gabien/gabin”. 

995 Baliteke inesibo zaharraren arrastoetariko bat izatea; edonola ere, beste amaiera guztietatik bereizita dago kasu honetan. Beste 

leku denborazko kasuak kontuan hartzen baditugu, ostera, haien jokabidearekin bat dator -a itsatsidun berben jokaera. 

996 Forma-emaitza hauek itxuraz eta formaz edutezko genitiboko formekin bat egiten dira, sinkretismoz; baina kasu bakoitzaren 

esangurak eta egitura sistemak ongi bereizten ditu bata eta bestea esaldietan kokatuz gero. Genitiboa izenlaguna denez, beti doa 

izenaren ondoan edo izenik gabe bada mugatzailez edo kasu markaz (“etxiana” ez da sekula inesiboa); inesiboa adizlaguna denez 

berak bakarrik osa dezake bere zatia (“etxian da”, ez da sekula izenlaguna). Edozein modutan ere, egile batzuek kasuok ongi ez 

bereizi ahal izateko ardura-edo erakutsi dute Eibarko euskararentzako “ortografia” zehazterakoan. Hauxe irakur dezakegu: “Beraz, 

Noren eta Non kasuak esaldixan kontestuak bereziko dittu. Halan da be Noren eta Non kasuak ondo bereiztearren, bittarteko “re” 

hori idatzi egingo dogu: “kalian → kaliaren” (...)” (ZENBAITEK, 1997, 6), grafiarengatik ez balitz norbaitek bereiztuko ez 

lukeelakoan, itxuraz. 

997 Ikus amaiera horretako errealizazioa espektrograman: naz 2A214. 

998 Bi esangura ditu: bata ospakizun berezia adierazteko, eta bestea “igandea, domeka” adierazteko. 

999 Izena-izenondoa eta zenbatzailea-izena forma bakarrean neutralizatu, berdindu egiten dira. 

1000 Ikus errealizazio bat espektrograman, hiato gisa: raz1 24A374. 

1001 Ikus errealizazio batzuk espektrogrametan: raz1 4A340, raz1 16B207. 

1002 Ikus errealizazio bat espektrograman: raz1 01B363. 

1003 Ikus errealizazio bat espektrograman: raz1 5A369. 

1004 Ikus adibiderako errealizazio bat espektrograman: raz1 01A118. 

1005 Diptongo horren aldaera, -oan tinbrekoa hain zuzen, espektrograman ikus daiteke: kmz 59A372.

•Kontsonantez amaitutako berba guztiak era bereziz hartzen dute kasu marka (gogoan izan 

bizigabe formez dihardugula). Eibarko gaur egungo emaitzak ikusirik, honela azal dezakegu: kasu marka 

mugatzailearekin batera txertatzen da, baina amaiera kontsonantikoak loturazko bokala hartzeko joerari 

eutsiz, bokal elkarketa genuke eta disimilazio arruntez tinbreak aldatu egiten dira 1006 . Esate baterako: 

*ospel + -a- + -n > *ospel + -e- + -an > *ospelean > ospelian. 

Benetako jatorria zein den ez dakigula ere, kasu marka mugatzailez hartzen den beste kasuetatik 

ere bereizita dago inesiboa, besteek ez baitute horrelakoetan loturazko bokala hartzen kasu marka 

mugatua hartzerakoan: ez da *ospeliari, *ospeliandako, *ospeliakin moduko emaitzarik. Inesibo 

singularreko beste adibide batzuk: “lurrian 1007 , edurrian, bastarrian, egunian, trenian, illunian, fiñian 1008 , 

mamiñian, aritzian”, aldaera fonetikoak aldaera 1009 . Zenbaitetan emaitzak neutralizatu egiten dira: 

“ordenadorian” adibidez, ez dakigu oinarriko mugagabe absolutua “ordenador” ala “ordenadore” den 1010 . 


Bizigabeen inesibo plurala: eredurako 

Amaiera bokalikoetan, adibidez: elixetan; etxietan /etxitan /etxetan; mendixetan; soluetan /solutan; 

lekuetan; jaixetan 

Kontsonante amaieretan: fiñetan 

Singularrean ez bezala, inesiboak pluralean beste kasu guztien gisako ezaugarriak ditu kasu 

marka eransterakoan, bai amaiera bokalikoa badu, bai kontsonantikoa badu ere. -n kasu markaren aurretik 

-taartizkia hartzen du, eta hitzen ezaugarri pluralei eransten zaie 1011 . 

Forma aldetik aurkitu ditugu forma murriztu batzuk, dena dela. Adibidez: 

naz Eibarko kálEtan, kótxe assko dabíll 

kaz3 º... errejístruak ébisen · ka- etxitan, takisú? ... 

nme2 Untzágako kioskutan [sic] etxaingo 

Bestalde, kontsonantez amaitutako berbetan forma mugagabea eta plurala neutralizatu egiten 

dira, sinkretismoz, baina azentuak batzuetan bereizteko balio du. Mugagaberako eredua “ospelétan” da; 

mugatu pluralerakoa berriz, “ospéletan”. Eredu hori ez da beti betetzen: kgg-k adibidez, “sé egúnetan juan 

bie-sára?” egiten du mugagaberako eta “egúnetan siar bárdin jarraitzen dau” pluralerako. 

Nolanahi ere, berba batzuek nekez hartzen dute plural marka: “edúrretan” adibidez, ez da ia 

erabiltzen. 

“Gau/gabe/gaba”-k aldaera hauek ditu: “gauetan, gabetan”; bigarrena da lekuko gehienek 

darabiltena. 

“Lau” zenbatzailea izenordain denean “lauretan” forma hartzen du nagusiki; izen denean, 

“lauetan” da dagokion forma nagusia (naz-k “lauretan” egiten duen arren). 

1006 

Jatorri historikoari erreparatuz agian beste era batera formulatu beharko litzateke azalpena. 

1007 

Esangura bikoitza du: bata “lurra”, materia gisa hartuta, eta bestea behea, “suelo” adierazteko. 

1008 

“Fiñian ibili” egiturak ere esangura berezia du; lan asko egin baina gutxi gastatuz eta ahal dena aurreratuz... da esangura 

orokorrena. 

1009 

Ikus kasu markako bokalen aldaketen aldaera adibide legez -ie- formadun “trenie[n]”-ren errealizazio bat espektrograman: raz1 

5A381. 

1010 

Gai hau 1.2.0. atalean ere aipatuta dago jada. 

247

248 


Inesiboa lortzeko hainbat galdera egin daitezke. “Nun, se(r)tan, noix” dira galdera orokor eta 

zuzenenak; postposizio bidez eratutakoek ere berdin balio dute (batez ere bizidun formetarako): 

rmz ºa esan kaltzadía: ba, −“próbak ipiñi bittuau ta baa, nun ipiñikottú?” ta ba −“órtxe!” ipiñi..., 

markauta ee... 

f.a. nun dakasu esperansia? 

/kgg sértan dakásu itxáropena? --kmz setan dákasu esperánsia? --nme2 setán daukasu esperantza 

orí? --naz setán daukasuu · esperántzia? 

kgg señéngan dakásu esperánsia? --nme2 señétan? señÉGAN daukasu esperántzia? 

/kmz esperánsia señén gáñian da- dakásu? 

1.2.12.2.1. Animalia izenen deklinabidea 

Animaliak biziduntzat hartzen ote ditugu? Oso zaila gertatzen da adibideak aurkitzea lekuzko 

kasuekin, baina egon badaude batzuk: alde batetik, deklinabide eta esangura arrunta dutenak 1012 , eta 

bestetik, oso esanahi berezia duten adibideak. Jarraian ditugu batzuk: 

•Animalia talde bat dagoen toki eta animalia multzoa adierazteko, pluralez: kgg-k ez darabil, 

baina beste lekukoek bai; “olluetan, ganauetan, konejuetan” eta abar. Oiloak dauden lekua, oilo artea 

adierazten du “olluetan” formak. 

Adiera hori igaliekin ere bada: “sagarretan”, adibidez. Kasu honetan kgg-k ere badarabil, baina 

oharra eginez: 

kgg ““sagárretan e txoríxa-dábis”: ºbaña sagárrak tókixa díra eurak, baña ollúak nerétzat estíra 

tókixak”. Beraz, ez dakigu ziur sagar aleak dituen gogoan, ala sagastia, sagarrak dauden lekua. 

kmz sagárretan bátombaat dábik –raz1 sagárretan e bátoma-dábilll –nme2 sagárretam-bátombabaabill, 

e? –naz or sagárretam-bátama-badábill 

•Modua adierazteko 1013 , “astuan, kaballuan...”: 

kmz astúan juan dok –nme2 astúan jun da –naz astúen juen dá 

raz5 ºnapárra! Da Jangoikua-daki nunn ser...: bueno!, juan san gure áitxa, kabálluan juan san! · 

ará! ... 

Dena dela, postposizioz ere adierazten da leku-modu hori, “asto gañian, kaballo/saldi gañian”; 

esate baterako: 

kaz2 ºda, eyében ··· lau · gástenak · astó gañian! ... da, lau ·· seme gástenak · asto gañian, · 

kabálluan onduan asto gañian, da béstiak e, kapótiekiñ! ... 

raz5 º... −“es, ba juan della; anaya juan da, par- e, ee, Elgoibarko párrokua, kaballo gañiam-berá 

be kaballo gañian, da gero ... 

kaz2 º... áitxitxa · kabállo suri baten gáñian ... 

S.B. saldi gañian –kgg saldi gáñian ibili nais gaur goixían –kmz goixian e saldi gáñian ibili nok 

1.2.12.2.2. Eguraldi eta hozbero fenomenoak 

1011 Datiboaren atalean azaldu dira amaiera bakoitzari dagozkion aldaerak. 

1012 Ikus gorago bizidun-bizigabe marken kurutzaketari eskainitako atalean. 

1013 Instrumentalaren ordez erabilita, ikus han ere.

Mugagabez adierazten dira gehienetan. Hainbat adibide jaso ditugu: “edurretan, euritxan, 

euskitxan, keisatan /keispetan (nme2-k azken forma hau ez du onartzen), korrientetan 1014 , otzetan, 

epeletan, berotan” eta abar. Adibidez: 

kmz ºkalían otzétan ibiltzia baño-obé da etxian ... 

kaz3 º... da-antxe-epeletan edérto! ... 

Baina horrek ez du esan nahi forma mugatua sekula erabiltzen ez denik (pluraleko adibiderik, 

zelanahi ere, ez dugu jaso “edúrretan” izan ezik, kgg-ren ahotan): 

rmz º... mendítxi-bajatze-sitxuan órrek etá, Urbasátik etá, ba erberéra etorri biar!, an ee... e- 

edurrían estao eoteik neúan! 

naz ºbai!, “keisátan” o “kéispian”, ígual da --kmz es! kerísan eo-áitxuk –raz1 kéispian edérki eon 

gara –nme2 keisán eon gára 

kgg korriéntian –kmz es ári korróntian eón–raz1 or korriéntian esáitxe-eon, e? --nme2 esáitte or 

korriéntian eón –naz or korriéntian esaitx’egón 

Osterantzean bai singularrean bai pluralean erabiltzeko, oso egoera zehatzak izan behar dute: 

“eskuan dakaten edurrian” eta “leku epéletan” gisakoak. 

1.2.12.2.2a. Bestelako mugagabeak: 

•Likido, gas edo masa, zerbait konpakto modukoa denean, adibidez: “sardautan/sardaotan, 

uretan, ur + izenondo + marka mugagabea, esnetan, ke(e)tan, gatzetan, sutan, morterotan, bedarretan 1015 , 

bedarrondotan”, eta abar. Lapikoan egosten diren jatekoek ere onartzen dute egitura hori: 

kmz º”urebágixa” ... témplau, gorrí- gorríxa, · gorrí daonían, urétan sartú, ero-orixótan, da ss-se 

rája!, “urrebáixa” 

nme2 “urétan” ero “ura ekartzen”. O, “urétan”, · eon leike urétan sartúta..., urá ekártzen... ... eske 

“urétan”! urétan, urétan sartuta eon leike; ·· eta ura ekartzem-bada ... 

kgg kétan estao e osíjenorik //kgg txorí bat séuan kétan 

raz1 º... etára dou garbansúori · játeko −dómekia san...− da matxinsááltua 

garbansútan! ... 

raz1 º... já- báskaitxan járri gára! ... oríxo-asák eta ga- garbansúa... ·· da oríxo-asátan, · e séra!, 

es- baría! 

rmz º... átaixam-be bai, an esko- · elíxaurriam-berá be bai, mortérotam-berá be! · úrtero selebrau 

numbáitten! ... 

Forma mugatuak ere jaso ditugu, guztiarekin ere, kgg-ren “sárdauan eulí bá-dau” adibidez eta 

raz1-en pareko erantzuna. Azpimarratu beharra dago galdekizunaren bitartez guztira hiru mugatutako 

adibide jaso ditugula bakarrik, lekuko guztiek (kgg-k izan ezik) gehien darabilten forma mugagabea 

delako esangura bera adierazteko ere. 

•Ekintza eta leku esanahia batzen duten egituretan: “mesetan, baska(r)itxan, afa(r)itxan...”. 

Esaterako: 

raz1 º... já- báskaitxan járri gára! ... oríxo-asák eta ga- garbansúa... ·· da oríxo-asátan, · e séra!, 

es- baría! 

•Esangura abstraktuz, subjektiboz. Adibidez: 

1014 Erabilera nagusia forma mugatuan da, baina mugagabean ere bai. Mugagabe forma kgg lekukoak ez du onartzen. 

1015 Ikus bestelako esangura “zertan” zentzua duenerako. 

249

250 

raz1 señén esperánsatan sáre? 

raz1 ºlagúnan · esperánsatan 

•Egitura adierazkorretan; lekua, denbora, zein esangura abstraktuagoa har dezake. Adibide 

batzuk ipiniko ditugu: 

kmz º[Finlandia] lekútan dao!: · ixá eskímalak ikutzen eo-níntzan [sic] bárren! · El país de los 

lágos! 

kmz ºjósúús!, lekútan daok!: “lastér Na- Natíbitx-ate” 

naz lekútan sartu gara! 

raz1 º... au estabe-esamiñauko, baai, lekutan dao!, ja-jáái!... esta kate- ka- ka- kate- −ser día? 

katedrátikuak eo ser dia órrek?− áretxé-pés!, é katedrátiko ta ser!? 

1.2.12.2.3. Inesiboa postposizioetan 

Lekua, kidetasuna eta abar adierazteko erabiltzen da. 

a) Postposizioetan 

• -n …-n. Honelakoak: “-n gañian berba egin/jardun; jakiñian gañian eon; -n artian eon, -n artian 

eiñ, -n artian euki; -n aspixan”. 

raz1 orí txakurroi e · betí e, jentían ártian 

Esapideetan ere bai: “Jangoinkuan isenian”. Adibiderako: 

raz1 guasen Jangoikuan isenían améndik! 

• -∅ …-n. Adibidez: 

kgg txakur ori béti gison ártian dábil –kmz orí txakurróri gis- gison ártian dábil betí –nme2 ori 

txakurroi beti jente ártian e, ·· persóna-artían dabill –naz ori txakurrói, béti gison ártian dábill 

kgg sé dakásu gordeta mai aspíxan? --kmz sér dáka-gordéta mai aspíxan? --naz ser daukasu or 

mai aspíxan? 

b) ”Kasu sistematik urten eta aditzondo bilakaturik” (J.A. URIARTE GARAI, 1995, 377): 

“albuan/aldamenian/onduan, aspixan, gañian” eta abar. Esate baterako: 

raz1 ºan gáñiam-bistá-bistán eskérrekaldian! 

1.2.12.2.4. Denbora adierazteko 1016 

a) Formari dagokionez 1017 . 

•Batzuetan forma mugatu singularraren bidez egiten da. Oso erabilera arrunta eta aberatsa du 

modu honek, bizi-bizi den ezaugarri. Izenei ez eze, beste kategoria batzuei ere txertatzen zaie kasu marka 

hau. Adibidez: “saartzaruan, txikiteuan, astian 1018 , aste barruan, geixenian, -n/-re/-∅ denporan/sasoian, 

puntuan, aspaldian/aspaldixan, noixi-beiñian/noixi-peiñian, besperan, bixamonian, urrenguan, 

lenguan/lenakuan/lengunian, oinguan”, eguneko zatiak, urteko aroak, eta abar luzea. Zenbait adibide: 

1016 

Ikus “noiz” galdekariaren alorrean ere, inesiboaren atal honetan bertan. 

1017 

Adibideak, bai mugagabean bai mugatuan “noiz” galderari erantzunak dira eta beheragoko atalean ez ditugu berriro 

errepikatuko. 

1018 

Esangura bat baino gehiago ditu: asteko denbora bitarte osoa, zein asteko lan-egunak, edo aste barruko edozein egun edo 

jakineko egunen bat.

nme2 ºbai! bai! ·· ortáá baa, bos gisáldi dia orrek; ·· eta bos gix- ee gisaldíxan-nik uste ot síglua 

isengo dala...: ésto-sékula-aklárau! ·· bañá... 

naz bai!, naikua dou biii jai · astian, e? 

raz1 ºsú! Arráte ballían erne- erné dia lekák? ... guríam-bígarrenian estia- · bígarrenian estia 

gurian erné! ... 

nme2 e, alakó baten etorri sá! //beingúan etorri sá! 

f.a. ºbai ba!, gastañía!: gastañía goixian, eguardixan da gabían! 

rae º... lélengo patatia sartú! Geró udebarrixam-pa- e, garíxe · jorratu!; · geró, errómalatxa 

eráñ!... 

rae ºartia · sikútian e ganáuei; lixarra... 

vDatak, hileko egunak, asteko egunak, orduak 1019 eta abar adierazterakoan: 

-ñmz ºbentí- milnobecientasbentidósian: ni bañoo · urte bete gastíaua 

(...) 

-bñaz ºmayatziam-bedrátzixan 

raz1 º bai! xemáten [sic] gaos?, amasáspixan-amasórtzixan-eró? 

rmz ºAndra-Mári béspera-nábu eraitxe-genduan gu-betí! · sati bátzuk eta beste sati bátzuk e Sam- 

Bartólome bueltan! ... 

raz º... juan giñan Santa Eufémian egunían ... 

-rmz ºórtxe! Sanándres ingurúan! garíxak eráñ!, daa... 

-rae ºeta kipúlia!, ori be órtxe-eraitxen da! (?)... Bueno! 

kgg datórren astían médikora juan bieko-sú – kmz datórren astían médiko- médikuana juan 

biakok –raz1 datórren astían-médikuana juam-biekosú –naz datórren astien médikuana juembiekosú 

raz1 º... es gara gu olan · txárrak, e? · Kéipo de Llanok esate-ban orí, e? rádixoti-gerra demporan: 

“Éibar la ciudáz fan- la ciudá fantasma!” 

rmz2 º... ogétamasei milla pesta págau júen · frankísmuan ... 

kaz1 ºbai! “Polboriña”!, ta-á Karlistadan índdakua san! ... 

kaz1 ºbaai!, bueno! áá · á ·· gerra-óstian índdako etxia da Makálarrokua! 

kmz ºbáái, saldúta dao. · Éguenian e eim-biar ei-itxúe · notaríxakua-ta... ·· Bós-milloi ekártzia 

dákes, da ·· párra! 

kmz3 º... baña-nik, oin jaixán da ·· danai láata naok, danari! ... 

nme3 ºni-goixian e, · bóstak eta · ogeixan kámpuan eo-nais ta ·· bóstak ogei áurretik [jaiki]! 

kmz ºbixárr alakó-ordúan, · ségi! 

vBalio banakariz. Adibidez: 

rmz ºta geroo, · garíxak ebai txa garixa-jo! ·· launduta!, eunian etxé bat! 

ñaz5 “... Guk periodiko bi hartzen dittugu beheian ... Beti, egunian bi, beti-beti-beti” 

rmz ºda orbéla ekárri! · órrendako! ... Astiam-burdiká bat eró, bóta ta-an orbel gáñian · loitxejuen 

ardíxak! 

kmz ºbaái!: igual astían bi bidár! 

raz º... pláyara bee-e-eskíñan juáten!, · pláyara be urtían beiñ ero-ólaxe juate-giñan: oingó 

morúan e · pláyara beéss... ... 

rmz2 º... Donóstiako · Párte Sarréko Restauránte-Joxe-Mári-pe aarí asko ta, · arék ixá · 

amábostíam-báten Eibárren ero Ermúan! ee apostúa · ero jokúa! 

1019 Orduak adierazterakoan nominatiboko egiturak gorde egiten dira arrunki: singularrean, pluralean ala bietara egiten den. 

Eredurako: “seirak eta bostian, *seirak eta bostetan”, “seirak eta amarrian /seirak eta amarretan”, “sei txa erdi(x)etan, *sei txa 

erdi(x)an” eta abar. 

251

252 

•Forma mugatu plurala ere erabiltzen da, jakineko uneak errepikatu egiten direnean, edo dena 

delako izena pluralean erabiltzen denean (santu-jaien inguruko izenak, batez ere). Ordua adierazterakoan, 

batzuetan. Adibide batzuk: 

rmz ºgeró bedárronduak iñ!, da bedárronduak ee · segiakiñ ebate-sien!, dómeka góixetan da, 

sápatuetan da... ·· goixian e jáiki e-egun-séntixan da 

rmz ºóixe!: geró, udá-askenian garú ekarri!: garúak ebai ontxe! Samieletan! ... 

rmz ºGabónetan es!, óntxe!, Andramaixetan... 

kmz3 º... kuestiñua ok esé ·· eun artan Dominu-santuetan ·· bost ollaor il naitxua-nik! ... 

kmz ºnun Errégietan? e- émen! ... 

kmz7 “... Untzágan dantzan eiñ ... Jaixetan, ba, Debára, da án baiñua artu ...” 

kgg º... bátzuetan esángotzut “ólan esá-etzut baña nik géixenetan estot ólan esáten” 

kmz ºgoixían!: · amáika ta erdíetan eró alako bat (?)... ·· Karméntxuk eruango nau! 

kmz7 “... léelengo denporetán, auskálo zelan ibiltze giñán, batian batak aintzea, bestian juate 

giñan, etortze giñan ...” 

•Bestetan, forma mugagabearen bidez: 

vForma mugagabeak agertzen diren egituretan: 

kag6 ºse urtetan isango san au ba? 

kmz3 º... se ordutan?: · la im-bitzak? 

rmz2 º... da, torri nitzuan illúntzian · béstetam-baño lénao biárrai lagáta ... 

vAldi osoak adierazteko batez ere: “umetan, txikitxan, gastetan, nobixotan, solteratan 

/solterotan, txabalitatan /txabalitotan, barritxan” erako formak. Adibide batzuk: 

kmz3 º... gastetan a- álaxe ibiltze-iñuasen gu! ba, kántau ta gitárra eo, geró plaentxiatarren 

kántuak eta ... 

kmz3 º... orduan e, jo... · txabalítotan: e! éseuan orduan malísiaik! ... 

•Nominatiboz ere adieraz daiteke, esaterako: 

kmz ºbai, ... úrrengo konturatuko naix! 

b) Denbora esangura ñabardurak: 

•“Noiz” galdekariari dagokiona, denbora “zehatza” adierazteko (unekoa, zein aldi osokoa). 

Erantzunak mila izan daitezke 1020 ; adibiderako: 

kmz ºnoix eukiko ete dot nik nere artzaldía líbre? 

•Zenbat denboran, iraupena adierazteko. Forma mugagabeak zein mugatuak eratzen dira. 

Mugatuan jaso ditugu adibide gehienak baina atalka ikusiko ditugu: 

vMugagabean. Inesiboaren forma mugagabea orokorrean azaldu dugunean mugagabemugatu 

nahastea aipatu dugu. Esanahi honetan kokatzen da nahasteetariko bat: “bost urtian/bost 

urtetan, iru orduan/iru ordutan”. Adibidez: 

raz ºa- amengó mendíxak e · se- eún mendí · sémat urtétan ein sitxúan? 

nme2 eutzidesu jertzixai · píxkaten -ero- sáti baten 

naz emen eo-leike ordu asskotan 

/naz ºeon da bastante démporan, ee? ... 

kmz1 º[euskara] núndi-dátok orí?; da núndik o sémat urtían ero...? 

1020 Ikus lehentxoago aipatu ditugun forma mugatu eta mugagabeak, adiera honetakoak baitira.

vMugatu singularrean, adibidez: 

raz1 séma-démporan eon sara saiñ? //naz séma-démporan eon sara saiñ? 

kmz1 ºní-bai!, ospélak ee jóódé!: éukitxuá-ník bisí gustían! (?)... “ospélaak”?... 

rmz º... ari esatem-bakon -”eon antxé!”, á-ántxe ordu bíxam-be!... ... -”ántxe-eom-bá páre bat 

ee... ordúan ero, · neuk esan arté” ... 

nme2 ordu bi eskasian eon giñan //naz lau ordu pásauan eon sien 

kmz ºprobáu bés! ... juandaneko-ogétamar urtían e... 

raz1 º... ta geró, oiñ irugarrena, utza démporan: sei-illebetían irú! ... 

nme2 ºbaai, eum-ba-p- eess...! eum-bíxan eo iruan erooo... · eukitze-i-sebem-baai! ... 

rae º... asté betian an eote-sam-pílluan! ·· oseakee... 

rmz º... béste batzui esanda osteraa...-akábo!: bos miñítuan eón da-ántxiketan etxea ta ... 

armz º... dempora geixauan ee, éustetza éro! aguentau... 

nme2 orren átzetik -ero-orren óndorik ibili dia démpora-askúan 

vMugatu pluralean. Adibidez: 

kmz ºbaai, “Sopas”. ···· Se árrapatze-sitxuan... púf!, da oiñ esébe-estau eraten: bueno!, 

juandaneko-ogetamar URTÍETAN! ... 

raz1 º Donostíakua ... bai, béti! urtíetan dakau guk 

kmz ºnik ess: · lélengo delíneante, ·· ÚRTETAN; ·· geró Méjikora ·· an jéfe morúan, ··· diretóre 

morúan! 

kaz3 º... baña-baña biña-an úrtetan! · bertara báskaltzea jai gustietan ... 

kaz2 º... bedrátzi egunien, e? · Errosarixua ... 

Nominatiboa ere erabiltzen da “iraupen” esangura horrekin, esaterako: 

rmz ºbi urte-eo étxai-sémat i-nitxuan or... 

rmz2 º... baña ník e, askénengo urtía-paa, askénengo berrógei urté Berrísen eitxúa-biárra ... 

kmz ºneré-edadékuak. Órrek asté bi juan sian, ·· tore- tóriatzera! ·· D’an etorri sian apál-apál 

éinda, gosíak! 

kaz3 º... Amerikan urte assko indakua san aitxá ... 

rmz6 “... zortzi bat egun edo hamar bat egun gaixorik egon nintzan ...” 

-kgg ºta se- semat urtian eon siñan an ee, Jasintonian? 

-kaz2 ºamasáspi! 

•Zenbatetan, zenbat bider adierazteko. Edo mugagabean edo pluralean osatzen dira adiera 

honetako egiturak gehienetan, baina mugatu singular formak ere jaso ditugu. Zenbakiekin erabiltzen da 

batez ere, forma irregularrak barne, eta denbora aditzondoekin; honelakoak: “baten/beiñ, bitxan/birritxan, 

irutan...; askotan, gitxitxan, geixaotan, sarritxan”. Zenbait adibide: 

nme2 º... “bostían”... ·· ori-ise-leiké ... baai, baña “bos bidar” esátekó, · “bostían” esátem-baosu... 

ee isen leike · béstietan falláu es da bostíann fallátzia! 

rmz º... urjentia eo básan eró, derríor im-bier basam-baa · Élgoibarrea jun, baten ero bixan ee juanitzua-ní! 

raz1 º... lélengo emosten ·· pastilla bátzuek eta, · artu nittuan da, · bajatu atasen askó; ·· da · geró 

bígarreniam-ba ... potentiauak emostesen ... da geró irugarrenian · jua-nitzanian · −“a, ya no 

tienes nada” 

kaz3 º... rebolusiñua b’etara eben da, · da sarritxan ibiltze-sian e, amén e ... 

/rmz5 º... sarríxan séla eoten dam-probia ta ... 

Nominatiboz ere egiten da: 

kgg ºeske gerúao ta gitxíao esátetzut éstotela séose-esáten ... 

253

254 

•Aditzondo bihurtuta, adibidez: “batzuetan, bi(t)xen-bitxartian, orduan, ontxe/orduan/gaur/(...) 

bertan, derrepentian, momentuan, segiruan, takian (da) potian, takian-takian, noixian beiñ, noixipeiñian/beiñian, 

lantzian beiñ, beiñ-(er)o-beiñ”; gaztelaniazkoak euskarara moldatuta: “jeneralian, enjeneralian, 

normalian”, eta abar. 

•Tartea adierazteko, esaterako: 

naz sékula · beram bisíxam-báten in ddau 

naz º... eske ka-, e ka-, nik estaki:-ni nái-salía lárreixe-e? ·· Eunían sortzí bidar 

artuko neuke!: éstot artzen, ee?! ... 

rmz ºlíburuak eta eee... ámak!, ee... esándakuak ekar- erósi txa kítxo!: an... an séa erósi...: −“auxe 

t’auxe erosisus” da, baa... · urtian e bat ero bi eró 

raz º... orí éstaa-aiñ oná jenerasíño báteti-bésterá! ... sé? ogéi urtían orí kámbixuorí? ... 

•Muga adierazteko, esate baterako: 

raz5 º... −“ess!, · nik améntxe!, ni améndik etáatzem-banabé, · Madrílgo-otélik ónenera eruenda 

bé, sortzí eunian · ílgo nitzáke!” 

rmz ºsikiña e, páre bat eunian eo ekitzetza taa... sortzí bat eun eró... · da geró tapauta beste 

illebete bat eró... 

•Alditasuna adierazteko. Adibidez: 

raz1 º... ní-badákitt améntxe Arrátera juaten dan gisóm-bá-pe ... Arrátera juaten da ixá euníaneunían 

ero juango dá-ero... ... 

kaz3 ºArrasolam-bertan eon giñan!: Arrásolaa juate-iñan jaixan-jaixam-báskaltzera ... 

kaz3 º... aitxari gura isa-netzán! · enéé! ... astian, úúrtetan jua-nitzan aitxána... ··· 

da, ge- gisónana be bai! ... 

raz5 ºbetí e urtian-urtian e, · errebáñuakiñ etorritxa, ántxe! 

1.2.12.2.5. Jarduera adierazteko 

“Zertan” galdekariari lotzen zaizkionak adibide batzuk: 

naz º[kartetan] da sétan itten dosue? 

kmz ºbueno!, setán gabíxaak? 

kmz7 “... igual ba piskát berandutxuau eró: ... «Nun ego aiz?» «Éne! Bitorikin» «Zétan?» ...” 

•Mugagabean. Hemen ere badira hainbat adibide: “andratan, neskatan, bedarretan 1021 , 

bedarrondotan, lurretan, uretan, nabotan, loiñatan, sosotan, birigarrotan, afaritxan, baskaritxan, lotan, 

lapurretan, sa(a)ketan, kargatan”, besteak beste. Esaterako: 

kmz ºda sétan eitxen dau? ollagórretan ala...? 

rmz ºgurían sékula ee, bai!, iñoix bañá... · gú BEDARRETAN da-astuakin sékula bes, ni e... · 

beti gánau- idíxa-betí!; baña léku askótan!, ee... Léstabeletxeko Margári-pe bet- betí astuakin 

GANAJATEKOTAN: nábuaa ee... · errém-!, beti!, beti astuakiñ! Guk, gurian es, gurian astua e, · 

kalera osteri-iñ eskeiok e, ·· betí-idíxak, burdixa... 

nme2 º”urétan” ero “ura ekartzen”. O, “urétan”, · eon leike urétan sartúta..., urá ekártzen...: 

“trayéndo agua”, · “uráá ekártzen” ... Bai, · eske “urétan”! urétan, urétan sartuta eon leike; ·· eta 

ura ekartzem-bada “uraa- · ura ekartzen”... 

1021 Honelako formek esangura bat baino gehiago izan dezakete: “belarra batzen ibiltzea”, “belartzan etzinda, jarrita edo belar artean 

ibiltzea”... Lehenengoak du ekintza, “zertan” esangura; besteak “edurretan” formaren antzeko esanahia du, masa-multzo gisakoa.

nme2 º... da, kalétarrak e, · mákiña bat aldis esauskue gu · idie sikétu ta · etxea ekártzen, está? ta, 

-”sé? ide-bérdetan sabisi alá?”... ·· oláko séra-paai baña... · órrek ee, éstaukes... · órre-sustansia 

bakoo ·· bérba-dia! ... bai! bai!: “idá-berdétan”!... 

rmz2 º... oiñ esi-léixo-pa emén e ·· esetan ekim-baña ... 

Ondorioz, hitz eratorpena egitura horren gainean egin izan da inoiz: “uretalarixa, susatalarixa, 

perretxikutalarixa, erbitxalarixa, ollagorretalarixa”...: 

kmz3 º… ni erbitxalarixakin jua-nitzuam-básarri bátea loitxea ... 

kmz3 º… dana dalá! a pase-lékuan éuan! ·· nik esan dotenoi, kasarixa suam-bera be, 

ollaorretalarixa gañea ... 

Baita berdeklinazioa ere 1022 : 

rmz ºbai ba!, nábua ta ekartzeko taa... s- símaurkeTAAKO tá...: burkajía, daa j- kajía!, 

da oolako burdixa baña kajiakiñ!; da béste ba-burdi-mótza, trongoTÁRAKO! 

•Singularrean. Oinarrian hainbat eta hainbat berba har ditzake: “biarrian, jokuan, karta-jokuan, 

pelota-jokuan, pelotan, bi-bixan, foballian/fubolian, musian, kulapian, kantuan, golferixan, drogan, 

jolasian, fiestan, txingor-gañian, soka-salutan, gerran, obran, arotze(r)ixan, negosiuan, jorran, goldan, 

eskolan, burrukan, demandan, dantzan, trikitixan, kosiñan, dibujuan, estudixuan, pasiuan, peskan, 

agorrian, liman, pistolan 1023 , eskopetan, txikiteuan, deportian, proban, gison-proban, aixkoran, segan, 

trontzan, boseuan, sokatiran, tokian, billarrian, txirikillan, igarixan, ardisaiñan, txurrutian” eta beste 

hainbat. Adibide batzuk: 

nme2 bátian eo béstian, · béti topatzen dau biarra 

naz ºbáaaai... ... emen gábis ontxé, ontxe-eskólan Inés!: eskólan, Inés! 

kmz7 “... Gu Txontakuok etá, Matadero ta Barakaldokúak, péskan giñan gógorrak ...” 

•Pluralean. Adibidez: “kartetan”. Kasu horretan ziur dakigu forma plurala dela mugagabean 

balitz “kartatan” litzatekeelako. Beste pluraleko adibide batzuk: “seixetan, txistuetan, aitxikixetan, 

txirikilletan, kaniketan, berbetan, komisiñuetan, txakilletan, laixetan, sokatiretan, obretan, gausetan, 

bersuetan, ajustajietan, mañetan, tontokerixetan” eta abar. Adibiderako: 

kmz º gatxák? ... gátxetan bá nais ní espésialistia! 

kaz3 º... arduria dakát ·· seatxik esé-entzun dot · sélan dabisen errejístruetan ... 

Forma batzuetan zalantza dugu forma mugagabeak diren ala pluralekoak diren: 

kmz ºda sétan eitxen dau? ollagórretan ala...? 

kmz3 º… alkarrekiñ, ·· ollaórretam-béira… ta, ·· es ei juen tópatzen da, ta-tá!, nee tírua goigoixan 

... 

kmz ºbáái!, estáu ba íngo!?... ·· amorráñetan da... ·· a- agórra, agórra! 

•Aditz izenekin/nominalizazioekin 1024 : “-ten/-tzen ibili/eon/jardun...” 

kmz estók lotzátu orí esáten? --raz1 esta lotzatu ori esaten? --naz da esta lotzatu ori esaten? 

rmz ºan etxeuam-béste · sérik! ·· ibíltxeko lékuik!, bi- bidían síar árus da ónutz! · 

ero sáltoka eo éskutatzen eo... ... 

•Bestelakoak. Ekintza adierazten duten -ketan formadunak, esaterako: “pintxaketan, garbiketan, 

araketan, goldaketan, plantxaketan, antxitxiketan, ariñeketan, barriketan, afariketan, eztulketan”. 

1022 Ikus leku-denborazko genitiboaren atalean ere. 

1023 “Pistolagintzan”, jakina. 

255

256 

1.2.12.2.6. Helburuzko esanguraz 

“Zertara” galderari erantzunak ditugu sail honetan. Ez ditugu adibide asko jaso baina batzuk bai: 

“afaritxan/baskaritxan //afaltzen/baskaltzen geratu, etortzeko ustietan egon, eskian etorri 1025 , bakasiñuetan 

juan, uretan juan”. Adibide batzuk: 

naz ºes, baña-amen “eskékuek”, e?: ibíltte-sien lén!, ataira etortze-sien, suk estakisu baña erresau 

taa... Aitta-gura bat erresau taa bi- esk- eskien etortze-sien! Bai-bai-bai-bai!, oixe! 

rmz ºlem-béti gu-URETÁ orrá!, · éuardixan da gabian!: ero umia eo sarrá ero gastia!, Léstakua, 

Samartingua da gú, · amábixak ero amabi tx’erditan, · dának URÉTAN!, · kantíña eo pitxárra 

ero... 


“Nola” galdekariari erantzuten dioten formak 1026 : 

naz se formátan ein ddosu orí? 

naz sélan in ddosu orí? 

kgg º.. estáki-SÉLAN esáteitxurasen órrek, eta ordúan urtétze-játa géixenetan modú 

BARDÍÑIAN ... 

•Mugagabez. Era honetako adibide mordoa jaso ditugu baina ez singularrean beste: “isarditxan, 

sutan 1027 , ke(e)tan, arduratan, billurretan, benetan 1028 , odoletan” eta abar. Zenbait adibide: 

nme2 “sutan séuan”; ·º baña sután béti eom-bi-dau sartañiak eser ingo badau!, está? 

nme2 º... su dutxau barik e, SIKIÑ USAIM-BATEN esi-seinkes jun ka- jun kalera! ta, · neu 

bákarri-jungo naix”... 

naz baa, · arduratan sengosem-bañaa-abíxau nutzun 

•Singularrez. Oinarrian hainbat hitz eta osagai har ditzake kasu markak esangura honetarako: 

“eskian, janian, eranian, bakian, egan, egaran, egastaran, aidian, belosidadian, deskuiduan, narru-gorrixan, 

bistan, txandan, derrigorrian, loran, sibillian, narrasian, narrian, justuan, lau-ankan, lau-oñian, fiestan, 

broman, filan, illaran, parrian, trotian, gañian, jornalan, pilluan, kanbixuan, segixan, sokan, trenian, 

normalian, faltan, biskarrian, bajuan, saltzan, (euskera) batuan, minpian, aopian, eskutuan, osuan, 

primeran, reliebian, martxan, jaleuan, moruan, ausixan, aldapan, jokuan, illunian, demasian, sallian, 

itxuran, baterakuan, barre itxuan, tarrasian/tatarrasian” eta abar; gaztelaniazko zenbait aditzondok ere har 

dezakete: “politikamentian, detalladamentian, buenamentian, malamentian, normalmentian” eta beste 

zenbait. Jakineko egitura batzuk ere sortzen dira: “objektua + aditza + biarrian eon/euki...”, “dana 

biarrian”, “-n/-re(n) isillian, -n/-re(n) posian”. Aurrekoen adibide batzuk: 

nme3 º(?)ádios-bá!, es gaistuak es, gaistúam-pásau! 

nme2 pixká-debíl nao ... ondo-esían 

nme2 etxea jun alesían [sic] eo-naix 

nme2 afáltzera etorri-ixaixan eon dia bañá, esti-etorri 

naz eskérra-surí, lléau gá ordúan 

1024 

Ikus adibideak eta egiturak zehatzago aditz izenaren atalean ere, inesiboa eskatzen duten egituren alorrean. 

1025 

Gure ustez ongi bereizirik dago “eskian ibili” tankerako egituretatik: “etorri” aditzak berak suposatzen du helburuzko zentzua. 

1026 

Instrumentalaren ordez ere erabiltzen da batzuetan esangura honekin. 

1027 

Esangura bat baino gehiago izan dezake: batetik, lehenago aipatu dugun “leku” mugagabea; eta bestetik, nolakotasuna, sua 

dariola-edo. 

1028 

Badirudi inesibo kasu marka dela, nahiz eta “bene” hutsa ez den erabiltzen: edozein modutan ere, Gipuzkoa aldean “egitan” 

esaten da, eta indartzerakoan errepikatuz gero “bene-benetan” da sortzen den forma.

naz baa, ólaxek, orkotxeee · formán //naz gúri esauskuen · álan · eitte-sala, béste formán, ólan... 

naz º ess!, lélengoo... ESÍEN asi san da geró-oim-baa... ff, akóstumbrau in ddala 

ta... ... 

rmz ºItxaspixan a garixa eom-basan ·· Ítxostian e artúa, da úrrengo urtian an ee · garixa ta · 

béstian e...: ségixan sékula bes · léku baten · beti kámbixauta... 

raz º... abárketa-gáldu bai! lokátz aldían [sic] · da guré-etxéra etórri san! ABARKÉTIA 

ESKÚAN! da oórtotzik! ... 

kmz º[gutunak] ónek e, górde im-bitxuras. Neré isenían dao? ... nik estot aitzen ónek! ... 

kgg º... osea, teoríxan bátu · álde darénak eta pres-darénak eta · óri? ... 

rmz2 º... da bustarrí-bakarrían bé ba, · ásko · ikúsitxua-ní-bustarrí bakarríam-bé, ónak! ásko 

eoteitxúk, da béste batzu-pa, eskástxuauak ám-be, baña bustarrí-bakarría... [sic], emén · sónan, 

gure sónan, Éibar-Ermúan-emén, Etxebárrin jokáteitxú-bustarrí-bakarrían probári-géixen, emén 

sónan, bai!, da geró Gipúskuan géitxuao!: bustarrí-bakarrían Gipúskuan géitxuao. Bai! ... 

 

raz1 º... da geró béste gausá bá-dao!: ni enaix kóntra... iñon kóntra bés pork’etxata tókatzen 

d’ésto-nai (?)regañeorik neré konsiensiam-béyan; bááña! · dáo! · buenaméntiam-biarra eiñ ero 

málamentiam-biarra iñ! 

ñmz1 “... esnia euki ezkero, esnia, eta ogixa. Eta zera, viva la Pepa. Hango jentia alperra da, 

alperra, bai. Eta egunian bizi!” 

raz5 º... da, −“i Pedró! −esan i-etzan− irékim-berba im-biarria-naok”, da, −“nerekiñ?!” da −“bai” 

dda ... 

kaz4 “Igarixan? Ospitxal osteko errekatxuan bai. Bata zarrakin, ixilian, aman ixilian harrapau 

etxian [batia]” 

kmz6 “... Konkursua zan, ba, urtian atzenian ipintze eben mailla bat da áren pozián ...” 

•Pluralean. Mugagabean gertatu zaigunez, adibideak jaso ditugu baina ez singularrean beste: 

“amesetan, brometan, obretan” eta abar. Esate baterako: 

nme2 saldía-artzen dau betí tráo txikíxetan 

kmz º... baña oin txoriséruak estakásu sé-erósi!: · alakótxe pótietan saltzen dabe ... 

raz º... baña · á-áurretiík...!: ordúan eséuan autobúsik eta esébe!, kami- kamíoiétan! [sic] ... 

•Dena dela, kasu markarik gabe ere adieraz daiteke; adibidez: 

nme2 ºdaa, ·· a garajia da itten ibili giñaniam-ba guk amárrak inguruam-bokadillua jate-genduan, 

está? ·· da, · andrían ixilik ekartzeskun · euníam-botílla bat ardao e serák ... baña-andrían ixíllik, 

e?! ... 

1.2.12.2.8. Kopurua adierazteko 

“Zenbatzailea + objektua -n” egitura jaso diogu raz1 lekukoari: 

raz1 º... Eibárren dáos mordúa elíxak, e?, ·· Felís?: kantidádia dao Eibar elixáN, e?, elixank [sic], 

e? 

raz1 ºbai, bai!: bedrátzi!, bedrátzi daos elixáN, e?... ·· baai, bedrátzi elixán daos, e? ... 

1.2.12.2.9. Zerbaiten balioa −salneurria− adierazteko 

“Zenbatean” edo “zenbaten” galdekariei dagozkien erantzunak dira; formak bai mugatuan bai 

mugagabean izan daitezke. Arrunki, salneurri unitatearen aurretik (“peseta, duro, errial, sentimo...”) 

zenbatzaile zehaztua du, baina bakarra izanez gero izena bakarrik erabil daiteke. Horrelakoetan, aditza 

“erosi, saldu, emon, eon, ipini, pagau”-ren tankerakoak dira, eta ez “kostau, bali(x)o isen” tanterakoak. 

Bestetan, salneurri-trukatze izen zehatzak daude: “duan, erregaluan...”. Ordainketa nola egiten den 

257

258 

adierazteko forma mugagabeak erabiltzen dira: “dirutan, jatekotan, garitxan...”. Dena dela, badira egitura 

orokorragoak ere. Bakoitzetik adibide batzuk ipiniko ditugu: 

kgg semátEn dáre antxoak? //sematÍAn? –kmz semáten dáuan ántxoak? --raz1 semáten daos 

ántxoak? –nme2 sematían antxóak? –naz semáten daos antxóak? 

raz1 ºsú! da patatía bos DURON estao ba sakúa-artzerá? · Pílarrenian?: bos DÚRUAN estao 

bá?!... 

raz1 dúruam-be karúa dá! 

kaz1 º... rentéruak baa... · pagátze-ebem-baa ·· sea-garítxan ero artotán eroo... será erréntia!: 

granéro andixak euasen ... 

kmz10 “... Eske eze hamen egitten zeben patrono batzuek en especies, salarixua dirutan emon 

biharrian, jatekotan emon ...” 

kmz7 ºdának!: · órrek utzían erosi sitxuen · será ... 

nme2 ºerre- erretrátua-rebélatzia oiñ ee, oim-berrógei urté, ·· ontxétx- ontxék- oingótxe presio b- 

bardiñian 

raz5 º−“axé salduko neskixo-onétxembestian...” ... 

1.2.12.2.10. Inesibo kasu marka beste kategoria batzuei ezarririk 

Ikusi denez, izen-izenondoei ez eze, beste kategoria batzuei ere ezar dakieke. Batzuetan, formak ia 

lexikalizaturik daudenez beti singularrez eratzen dira, beste batzuk, singularrez nahi mugagabez: 

“baietzian 1029 (eon), esetzian (eon), piskaten /piskatian, justuan, oñesian, gitxixan /gitxitxan, askuan /askotan, 

urrian, urriñian, segiruan, goratxuauan, urriñian 1030 “. Dena den, kasu markarik gabe esangura ez da nabarmen 

aldatzen: 

-naz ºbai, ségi píxkaten..., e?: píxkaten ségi... 

(...) 

-naz ºa, bueno! iguel da! bueno!; béste pixka-ségi tta-ála! 

ñaz5 “... Eibarrerako ura Plaentxiatik. Plaentxiatik ekarri eben, baiña ez dakit zenbat metruan, e! 

Metro askuan azpittik” 

ñmz º”Irabásixa” baai!: ··· kámpo-fuboletikan góratxuauan 

1.2.12.2.11. Askotasuna edo ugaritasuna adierazteko 

Mugagabez eraturiko egituretan 1031 ; ingurumenak eta egiturak asko izan daitezke. Batzuetan, 

jakineko egiturak dira: “-(e)tan + aditza (eon, ibili, etorri, euki, bota, esan, ein, gastau...)” −tartean 

bestelako osagaiak ere txerta daitezke eta hurrenkera ere ez da estua−, “erakuslea + isen aditza jokatuta + 

-(e)tan” −honek aldaerak ere baditu: erakuslearen lekuan, balio erakuslea duten adberbio kategoriak 

txertatuta; aditza ere alda daiteke−. Adibide batzuk bakarrik ipiniko ditugu erakusgarri, baina oso bizirik 

1029 Ikus errealizazio bat espektrograman: kmz 53A250. 

1030 Kasu marka eranstea ez da derrigorrezkoa, hori gabe ere antzerako esangura baitu: “urriñ”-ek berez du lokatibo esangura. Ikus 

espektrograman horren errealizazio bat: naz 11A031. 

1031 Beste leku batzuetan ere antzerako erabilera arrunta da, besteak beste Fruizen eta Ondarroan. Ikus: J.A. URIARTE (1995, 380), 

K. ROTAETXE (1978, 519). J.A. URIARTE-k egitura-perpasu labur horiek “esamolde”-tzat joten dituen artean K. ROTAETXE-k - 

taartizkiaren esanguretariko bat legez azaltzen du: “Tenemos en el corpus frases que parecen permiten atribuir a esta [sic] infijo no 

sólo un valor de indeterminación sino también un significado próximo a “cantidad, abundancia indeterminada”: /arrañétan jan dau/ 

“ha comido cantidad de pescado (en cantidad de pescado..) (...) un infijo que denota “cantidad” interpretada como “masa”“ (1978, 

519).

dago zaharrenen ahotan. Dena den, gazteenen erabileratik at dagoela pentsa daiteke, ez baitizkiogu lekuko 

gazteenei horrelakorik jaso, erabili agian badarabilten arren: 

raz1 º... súen aitxá-daka piñútan!! · énéééé-ené-ené-ené! ené-ené-ené!... --kmz ºospitxálian eon 

gáitxuk!: · an jéuan oná! púúf! sarrétan! --naz esaten dau gusurrétann!: berbá bakotxéko bat! ·· 

berbá bakotxéko! --rae ºloratan baeuan kamiokara bat, kantidadia! --kaz2 ºamengo gisonak ekan 

isena ·· Pantáleon: burlátan itxe-gentzáun! ha-ha-háii! ... 

kmz á-ok koipétan! //á-ok! gantzétan! --raz ºau da mimotan! 

raz1 séma-pernííll! ... ºlen órrek, antxíña, sártu sukáldian da −“jésus neská! · orí dompernillétan!”: 

baña oiñ estao! ... 

kmz “jóéé, or dao sapítxan!” · “Betí sa- sapíx [sic] · jo- e josítxa daok orí etxióri” --raz1 an euán 

e bedárretáán! 

1.2.12.2.12. Inesiboa bestelako esapideetan 

Besteak beste, “aotan erabili/ibili/artu”, “sorixonian”, “beruan bero” lakoak erabiltzen dira. 

Adibide zenbait: 

raz1 arék aótan artú: óixe txarrá! //arék aótan artu nau ní 

nme2 º... “aótan ibili” leiké, · ondó berba ítteko be bai tta gaiskí be ii- berba ítteko be bai 

raz1 º... amén os- óstu itxen da; da úrrengo, úrrengo berúao ta... au etxiau e, · otzían otzá da ta 

berúam-berúa da-au! 

raz1 ºestáo! · Básarrikúa isén ba soríxonían!: kalekúak!?... éneé! Eskérrak seu etórri sarána, 

bestéla!, ff... úf! 

raz1 ºsaltzía eom-ba, saltzía ba soríxoniam-ba! 

Bestetan, itxuraz ez da inesiboa behar, edo perifrasi oso luzea beharko litzateke adierazitakoa 

elipsiz-edo azaltzeko; adibidez: 

nme2 º... bañá · nik esa-nai dotena dá, lékuen lékuko-orí éuskerian tóke orí, · e, gáldu ingo dala! 

 

raz5 º... da −“bueno!, ba, eskritxurak, sérak, kontratúa · éitxen da · sortzí eun ero amabost eumbarruan 

·· da juan saitxe · notárixuaGANA, ÉLGOIBARREN, da esplíkaixosu!” · da papéltxo bat 

serían, da, ·· papelóri! · emón i-étzan da ... 

1.2.12.2.13. Errepikapenetan 

Hitza errepika daiteke zerbait jarraikorra, mailakakoa bada: “egunian-egunian, astian-astian, 

urtian-urtian, berban-berban, filan-filan”. Adibidez: 

f.a. egunian egunian ... orduak, beti igual 

raz1 ºbai bá! oixe bai-”itzela”! ·· léngo sárrak esate-ben “itzéla”, buéénoo! berbám-berbán ... 

1.2.12.2.14. Toponimoetan 

Leku izenek orokorrean atal berezia merezi dute, baina gu ez gara horretan lar sartuko, beste 

ikerketa monografiko bat beharko litzatekeelako: 

•Askotan mugatzaile singularra hartzen dute, batez ere etxe, baserri, eraikin, kale eta abarren 

izenetan. Baserri izenetan, adibidez (ez dute zertan Eibarko baserriak izan): “Mendigoitxixan, 

259

260 

Barrundixan, Aranian, Orbian 1032 , Arimendixan, Ubeixan, Irunabarrixan, Iñarrian, Lesetabeletxian, 

Guenetxian” besteak beste; kale izenak, esaterako: “Isasixan, Kalbetoian, Jeneralisimuan, Dos-demayuan, 

Errebalian”; denda, eskola eta antzerako “entitateak”: “Eroskixan, Korte-inglesian, Seatian, sine 

Ikusixan; Aldatzian; Duesuan; Itxurri-sarrian”; bestelako leku izen batzuk: “Euskadixan, Estretxo de 

Jibraltarrian, Pirineuan” eta abar. Oso erabilera zabaldua da, baina ez bakarra, mugatzailerik gabe ere jaso 

baititugu pareko adibideak. 

Gainera, baserri, etxe edo dena delakoaren izenak leku denborazko zein edutezko genitibo kasu 

marka hartzen badu ere berdin jokatzen du (forma mugatuak eta “mugagabeak” sortuz, alegia): 

“Erdikokuan, Agiña(ga)ñekuan, Sesterokuan, Sanjuanguan; Narrunian” eta abar. 

naz Aiñeñekuen [sic] daos 

•Goiko adibideetariko batzuk mugagabez, gutxixeago erabiltzen diren arren: 

kmz Mendigóitxiñ isa-(g)áitxuk 

kgg Barrúndin eon gara–kmz Barrúndiñ eoáitxuk 

kgg Ariméndin eon gára –raz1 Ariméndiñ eo-naix --naz da eon gá-Ariméndim-be bai 

raz1 ºAixkorrín! bai! púntatxua, Urbíxam-bai! púntatxua 

kmz séose pasau dok Erdíkon 

kmz Nárrun be-eo-gáitxuk 

kgg len Guenetxen eon gara –kmz Guenétxen isa-áitxuk –raz1 Guenétxen eon gára 

Zenbaitetan, forma mugagabea jaso dugu bakarrik, batez ere -az amaitutako leku izenetan eta 

kontsonantez amaitutakoetan: 

nme2 º... oiñ Askónabitten daos or frute kláse askó! 

enae ºbaai, Mendibíllen est’aberixau ee, or ! ·· edúrtzian ! 

nme2 ºes, baña “Errépal”!: · baai, amen Otérren e sam-bat etaa ... 

rmz º... geo I- Iñarriam-be idixa-beti ... da-Argíñaon!: Argíñaomm-be bai! 

•Bestetan, pluralez eratzen dira: 

f.a. ºAmériketan? 

kmz ºbakísu nun sáltzeitxuen?: · or e eee · Gra- Grabadóresetan!, · io- iótzeruskúan... 

1.2.12.2.15. Inesiboaren galdetzailea determinatzaile legez 

Horrela erabilita adibide batzuk jaso ditugu: 

raz1 num-basóti-sátos? 

rmz3 num-basotáti-satós? //rmz3 “num-basóti-sátos?”: “de ké boske” 


Alderdi formalari dagokionez leku-denborazko kasuetako bereizketa egin behar da lehenengotik: 

bizidunen deklinabidea alde batetik eta bizigabeena bestetik. 

—Inesiboaren atalean jorratu dugu orokorrean beste kasuetan ere gertatzen diren deklinatzeko 

era bi horien arteko kurutzaketak. Batetik, erabilera arruntean batzuetan bizidunak bizigabe gisa 

1032 Eibarko Orbe baserri bientzat jaso dugu forma hau: batetik, Gorosta auzokoarentzat, raz1-en ahotik; eta bestetik, Aginaga 

auzoko Orbe(-Soraen) baserrirako, enae-ren eta naz-ren ahotan.

deklinatzen dira, batez ere mugagabean eta pluralean. Alfabetatu gabeko lekukoen ezaugarria da batez ere 

baina alfabetatutakoek ere badarabiltzate horrelakoak; ezaugarri orokorra da hemen aztertu diren 

lekukoen ahotan. Egitura ihartuetan ere horrelakoak arruntak dira, “neskatan egin” adibidez. Izen bizidun 

arruntak, esanguraz banakoak, kolektibotzat hartzerakoan ere arrunta da bizigabe legez deklinatzea, 

“monjetan” adibidez. Lanbide batzuetako izenak ere bizigabe legez erabiltzen dira batzuetan, esangurak 

bereizi gabe zein bereiztuz. 

Ondorioz, bikoteak ere erabiltzen dira perpaus baten barruan, edo tarteko forma bitxiak sortzen 

dira, “medikotagana” adibidez (asistematikoa, noski). Animalien izenak deklinatzerakoan joera bikoitza 

dago, baita landare izenak deklinatzerakoan ere, baina azken hauetan joera nagusia bizigabe legez 

deklinatzea da. 

Beste alde batetik, bizigabeek bizidunen kasu markak hartzen dituzte. Gainera, joera honek 

askoz bizitasun txikiagoa du bizidunak bizigabe gisa egiteak baino. Nolanahi ere, bizigabeak bizidun 

legez deklinatuta batez ere lekuko zaharren ahotan jaso dugunez, ezin da joera hori sistematik kanpo utzi. 

Zaharrengan bereziki erabat sistematikoa da “orre(g)andik aparte” postposizio egitura, erakuslearen 

erreferentea bizigabe dela, noski. Perpaus berean forma bikoteak egitea ere arrunta da. 

—Bizidunen inesibo marka eratzerakoan bide bat baino gehiago erabiltzen da Eibarren. - 

(e)(n)gan kasu markak oso bizitasun murritza du eta lekukoen ezagutzan oraindik ere bizi dela dirudi 

baina ez erabileran. Horren erakusgarri dira lekuko zahar batzuei eta Aginagako adin ertainekoari 

jasotako adibide bakanak; kaleko lekuko gazteak kasu marka hori erabiltzea alfabetizazioaren ondorioz 

datorkio ziurrenik. 

Izan ere, inesiboa Eibarren postposizioen bitartez eratzen da nagusiki, lekuko guztiek darabilten 

bidea baita. Postposizio erabilienak “gain” eta “gañian” dira. Beste bide batzuk ere erabiltzen dira: 

edutezko genitiboz, biziduna bera “entitate”-tzat hartuz; soziatiboz; destinatiboz; ergatibo egiturez eta 

datibo egiturez, besteak beste. Aipatu berri den bizigabeen kasu marka hartzea ere beste aukera bat da. 

—Bizigabeen formak. Mugagabean amaiera bokalikoa duten berbek zuzenean hartzen dute kasu 

marka; amaiera kontsonantikoa dutenek berriz, loturazko bokalaren bitartez. Aldaera fonetikoez gain, -taartizkiaren 

erabilera edo erabilera-eza aipagarria da. Adibide gehienetan artizki hori agertu egiten da 

baina lekuko zahar batzuek artizki gabeko aldaerak ere badarabiltzatenez, “seiñ elixan” erakoak ez dira 

kasu bakanak. Gainera, “lau ankan ikesi/ibili” erako egituran ere hori nabarmen ageri da, esanguraz “lau 

ankatan”-ekin guztiz desberdintzen baita. Denbora adierazten duten berba batzuek ere joera anitz dituzte 

deklinatzerakoan, pareko esanguraz mugagabeko, singularreko eta pluraleko formak jaso baititugu. 

Mugatu singularrean -a itsatsidun berbak beste kasuetatik guztiz bereizten dira, kasu marka 

zuzenean mugagabeko formari txertatzen zaionetik. Bokalez amaitutako beste berbetan nominatibo 

singularreko formei txertatzen zaie kasu marka. Kontsonantez amaitutako berbetan ere kasu marka 

txertatu osteko emaitza berezia da, bokalez amaitutako moduan deklinatzen baita, loturazko bokala 

balego legez. Hainbat aldaera fonetiko gertatzen dira kasu marka hartze horretan, asimilaziodisimilazioak 

ez eze goranzko diptongoak eta murrizketak ere sortzen baitira. Gainera, gertakari fonetiko 

261

262 

guzti horiek ez dirudi berriak direnik, lekuko zaharrenen ahotan ere bizirik baitira. Murrizketak 

baserritarren ahotan arruntagoak dira, bestalde. 

Mugagabean eta singularrean ez bezala, mugatu pluralean inesiboak beste kasuen ezaugarriak 

betetzen ditu; -taartizkia beti txertatzen da ezaugarri pluralen ondoan. Aldaera fonetikoak jaso ditugu 

plural ezaugarrietan, murrizketak hain zuzen, beste kasuetan orokorki gertatzen ez diren arren. 

Aginagakoak eta kaleko zaharrenak dira lekuko murriztaileenak −besteak beste, nominatiboan eta inesibo 

singularrean ere jaso ditugu murrizketak, esana denez−. 

Kontsonantez amaitutako -ta- artizkidun forma mugagabeak pluralekoekin neutralizatu egiten 

dira; batzuetan azentua erabiltzen da bereizteko, beti balio ez duen arren. 

Erabilerari dagokionez, forma mugagabe batzuk esangura bereziz erabiltzen dira; esate baterako, 

animalia edo landareak dauden tokia adierazteko, eguraldi fenomenoak adierazteko, masa edo multzoak 

adierazteko, ekintzak, ugaritasuna eta abar. Batzuetan forma mugatuak ere erabil daitezke mugagabeen 

lekuan. 

Inesibo kasu marka hainbat postposiziotan erabiltzen da; eta sarri aditzondo bihurtuta ere bai. 

Izan ere, oinarrian izen sintagmaz landa hainbat osagai har ditzake. 

Inesiboak lekuzko esanguraz gain beste asko ere baditu: denborazkoa, ñabardura anitzez; 

jarduera adierazteko; helburuzko esangura; modua, kopurua, salneurria, ugaritasuna adierazteko besteak 

beste. Inesiboko galdetzailea determinatzaile legez ere erabiltzen da. 

Egitura berezietan ere erabiltzen da, aditz lokuzioetan, esaeretan eta errepikapenetan besteak 

beste. Leku izen berezietan forma mugagabeak ez ezik singularrak eta pluralak ere eratzen dira. 

1.2.13. ABLATIBOA ( -(e)(ta)tik //-(r)(e)(n)(g)andik) 1033 

1.2.13.1. Forma 

Goian ikus daiteke kasu markak zeintzuk diren: -(e)tik/-(e)tatik bizigabeentzat, oro har; eta - 

(r)(e)(n)(g)andik bizidunentzat. Inesiboaren atalean aurkeztu dira bizidunen eta bizigabeen arteko 

deklinabide kurutzaketak nolakoak izan daitezkeen orokorrean (formak, zein aldaera hartzen duten, joera 

nagusiaren araberakoak sortzen dira: “semetatik, semetik” eta abar); jarraian, kasu honetako ezaugarriak 

eta berezitasunak aipatuko dira. Inesiboan ez bezala, banan-banan aipatuko ditugu bizidunen eta 

bizigabeen marka ezaugarriak. 

Kasu markak berak aldaera fonetikoak izan ditzake ingurumenaren eraginez. Bizigabeen kasu 

marka txertatzen den oinarria bokal edo glide sabaikariz amaitzen bada, -tik kasu markako kontsonante 

leherkari horzkaria sabaikaritu egin daiteke (aldaerak mugagabeko -ta- artizkiarenak bezalakoak dira, 

esate baterako). Bestalde, leku izenak deklinatzerakoan batez ere, aldaera ahostuna eta ahoskabea jaso 

1033 Ikuspegi diakronikoz aurkezten dute M. AZKARATE-k eta P. ALTUNA-k (2001, 125-135).

ditugu, bustidura mailak ere badirela (-tik /-ttik //-dik /-ddik). Amaierako kontsonante belareak ere 

aldaerak 1034 izan ditzake. 

Bizidunen kasu markan berriz, amaierako kontsonanteari dagokionez bizigabeen markaren 

ezaugarri berdinak ditu. Barruko kontsonante leherkari belare ahostunak izan ditzake aldaerak eta 

motibatibo kasu marka har dezakegu eredutzat izan daitezkeen aldaerak ezagutzeko: bokal artean 

kokatuta kontsonante horren galera gertatuz gero, bokal elkarketetan ondorioz gertatzen diren tinbre 

aldaketak, berdinketak eta murrizketak. 

Jakineko denborazko aditzondo batzuentzat beste aldaera bat jaso dugu, goikoetatik bereizia: - 

danik /-danetik 1035 . 

Ikerlariek -rik aldaera ablatibo marka zaharraren aztarnatzat hartzen dutenez, guk ere horrela 

jokatuko dugu 1036 . Egitura gutxitan jaso dugu aldaera hori. Alde batetik, errepikapenean ageri da, “aterik 

ate, etxerik etxe” moduko egitura duten adibide urrietan hain zuzen; beste alde batetik, -tariko forma 

lexikalizatuan; eta azkenik, bestelako egitura batzuetan ere jaso dugu, “aldenik alden, bandarik-banda” 

modukoetan 1037 . 

Beste hitz baten zalantzak ditugu zein kasu marka ote duen itsatsita, partitiboa (horixe 

identifikatzen baita aditzondoak sortzeko atzizki legez lan gehienetan), ala ablatiboa, -rik aldaera 

litzatekeelarik, eta -rian marka zaharrena ondoan (“-rean”-en Eibarko errealizazio legez) 1038 . Eibarren 

erabiltzen diren “ondorik” eta “ondorian” formez dihardugu, postposizioen sailean. Forma hedatuena 

lehenengoa da, baina bigarrena ere erabiltzen da “aman ondorian 1039 “ gisako egituretan. Guk ez dugu uste 

-an gehigarridun forma denik (“*ondorikan” litzateke emaitza teorian), forma hori darabilten lekukoek 

beti -rian egiten baitute, raz2-k, kmz3-k, kmz14-k eta rmz6-k besteak beste. 

Partitiboan ere aipatu genuen aldaeretarako beste bide bat, amaieran -an eranskina izan ala ez. 

Joera nagusia ez jartzekoa da, baina aurkitu ditugu horrelako adibide batzuk gure lekukoen ahotan: kmz 

da aldaera hori gehien darabilen lekukoa; eta aztertutako solasaldi kopurua kontuan izanda, ñmz-k ere oso 

joera handia du horrelako formak erabiltzeko. Noizbait aldaera hori darabilten lekukoak hauek dira: 

nme2, kaz, kmz1, kaz9, kmz7, kaz1, kmz3. Hala ere, lekuko batzuek ez dituzte -andun formak 1040 

eibartartzat joten, raz-k esaterako. 

Dena dela, aditzondo-postposizioetan ere txerta daiteke gehigarri hori: “ondiokan 1041 “ forma da 

erabiliena horien artean, bestelako kasu markei erantsita erabiltzen ez dutenek ere baitarabilte, f.a.-k eta 

raz-k adibidez. Horrela osatutako beste forma batzuk: “barikan, bakarrikan, orraitxiokan...” baina 

frekuentzia asko txikiagoz erabiltzen dira forma soilak baino. 

1034 

Ikus kate mintzatuko bokal arteko errealizazio batzuk espektrogrametan: nme2 4A342, nme2 4A385. Ikus nominatibo pluralaren 

atalean zer gerta dakiokeen orokorrean. 

1035 

Ikus mugagabearen atalean beheraxeago. 

1036 

Ikus adibidez nola aurkezten dituen R.P.G. DE RIJK-ek -(r)ik-en erabilera eremu nagusi bi, nahiz eta biei “partitive” izena ipini; 

bata kasu marka moduan, eta bestea determinatzaile moduan, nominatiboaren “pare” edo. Erabilera eremu guztien jatorrian bere 

iritziz ablatibo kasu marka dago (1996, 145-158). M. AZKARATE-k eta P. ALTUNA-k ere partitiboaren atalean aurkezten dute, 

ikuspegi diakronikoz, forma hori (2001, 93), baina baita ablatiboarenean ere (aip. lib.; 125-126, 127, 134-135). 

1037 

Ez dugu uste horiek “etxerik etxe”-ko egituraren parekoak direnik, ez behintzat esanguraz. Formaz traza handia dute elkarrekin, 

“aldenik” forma azaltzea zaila egiten zaigun arren. Horien berri erabileraren atalean ere emango dugu. 

1038 

Ikus M. AZKARATE-k eta P. ALTUNA-k egiten duten aurkezpen diakronikoa (2001; 127,128). 

1039 

“Amaren atzetik” esan gura du. 

1040 

Gogoan izan f.a.-k ere partitiboari erantsitako formak gaitzetsi egiten dituela, “diru(r)ikan” modukoak hain zuzen. 

1041 

Ikus errealizazio baten espektrograma: raz1 2B9. 

263

264 


—Bizidunen kasu marka 

Bizidunen ablatibo mugagabea: eredurako 

Amaiera bokalikoetan, adibidez: alaba(g)andik /alabaandik /alabandik //alabangandik 

Kontsonante amaieretan: mutillegandik /mutilleandik //mutilgandik 

Deklinabide kasu batzuetan gertatzen denez, edutezko genitiboaren marka 1042 aukerakoa da, 

batzuetan azaltzen da eta beste batzuetan ez. Lekukoen idiolektoek joerak dituzte, eta batzuek genitibo 

marka gehiagotan tartekatzen dute beste batzuek baino, edo beti tartekatzen dute, edo sekula ere ez. 

Genitibo marka darabiltenen artean naz eta kgg lekukoak ditugu. Genitibo markarik gabeko adibideak 

jaso dizkiegu lekuko hauei: kmz, kgg, raz1, nme2, naz, S.B. (ezaugarri hauek ez dagozkie erakusleei eta 

izenordainei). 

Kontsonantez amaitutako berbetan, joera hirukoitza ere izan daiteke kasu marka eransterakoan: 

genitiboa marka hartu ala ez, eta kasu marka txertatzerakoan loturazko bokala hartu ala ez: “mutilgandik, 

gisongandik, fingandik” jaso diogu kgg-ri; “mutillegandik, moskorre(g)andik” erako formak nme2-ri, 

kmz-ri, kgg-ri eta naz-ri; eta “moskorrengandik” kgg-ri. Agian loturazko bokalaren tinbre alternantziaz, 

“gisonaandik” forma mugagabea jaso diogu raz1-i. 

—Bizigabeen kasu markak eta ezaugarriak 

Bizigabeen ablatibo mugagabea: eredurako 

Amaiera bokalikoetan, adibidez: elixatatik /elixatik; jaittatik /jaittetik /jaitxetik /jaitxik /jaixetik 

Kontsonante amaieretan: egunetatik /egunetik 

Leku-denborazko genitiboan gertatzen den legez, ablatiboan ere txandaketa handia dago -taartizkia 

1043 erabili ala ez, lekuko gehienen esanetan. Izenak ondoan determinatzailea (galdetzailea, 

izenordain zehaztugabea nahiz zenbatzailea) izan, ala bestelako egituran izan, ez dirudi garrantzirik 

duenik mugagabeko -ta- ezaugarria txertatzerakoan: “sein elixatik, erosein elixatik, iru elixatik” da forma 

hedatuena; areago, kgg lekukoak “elixatatik” forma ez du onartzen. Guk jasotako adibideei bagagozkie, 

artizki hori gutxien darabilen lekukoa kgg da; bestalde, artizkia gehien darabilen lekukoa nme2 da. Joera 

horren haritik, “maitxik/maittik” aldaera lekuko guztiek darabilte, nme2-k “maittetik” ere badarabilen 

arren. Baliteke -a itsatsidun berbek artizkirik gabeko formak osatzeko joera handiagoa izatea. 

Baina “etxetatik, kaletatik; erritxatik” ostera, sistematikoki lekuko guztiei jaso diegu, “etxetik, 

kaletik; erritxik” formen ondoan (azken hauek kmz-ri, kgg-ri eta S.B.-ri jaso dizkiegu bakarrik). Aldaera 

biak alternantziaz darabiltzate lekuko gehienek, joera nagusia artizkia gordetzekoa dela dirudien arren. 

“Sein/se/nun basotik” naz, raz1, kgg, kmz eta rmz3 lekukoei ere jaso diegu, adibidez; beste forma ere, 

1042 Ikus izan ditzakeen aldaerak edutezko genitiboaren atalean. 

1043 Aipatuak ditugu artizki horrek dituen aldaerak ingurumenaren arabera. Leku-denborazko kasu guztietan berdintsu jokatzen du. 

Erabilera aldetik, inesiboan askoz gehiago gordetzen da marka hori forma mugagabeetan beste kasuetan baino.

“basotatik 1044 “, arrunta da. Horrelako bikote gehiago ere jaso ditugu: “ataitxatik /ataitxik, balkoitxatik 

/balkoitxik, lautatik /lautik”, esaterako. 

Glide sabaikariz amaitutako berba baten jaso ditugu aldaera gehien: “jaitxik, jaitxetik, jaittetik, 

jaittatik; jaixetik”. Azken forma hau inesiboko “jaixetan” mugagabearen bidetik sortutakoa da, noski 1045 ; 

kgg-ren ahotik jaso dugu. 

Bokalez amaitutako berbetan kasu marka zuzenean txertatzen zaio oinarriari, ikusi ditugun 

adibideek ia erabat erakusten dutenez. Aldaera fonetiko arruntak aurkitu ditugu; adibidez: 

nme2 -sein kajetatik [sic] asi sára? ... 

“Gau/gaba/gabe” hitzarentzat forma hauek jaso ditugu: “gautatik, gabetatik /gabetik, gabatatik”. 

Kontsonantez amaitutako berba arruntek loturazko bokala hartzen dute kasu markaren aurretik: 

“egunetatik /egunetik”, eredurako. 

Leku izenek, berriz, joera bikoitza dute loturazko bokala hartu ala ez, bokalik ez tartekatzeko 

joera nagusi den arren. Amaieraka sailkatuko ditugu. Kontsonante albokariz amaitutako izenak, 

“Madriltxik /Madritxik/Madrittik /Madridik /Madrildik 1046 , Usurbildik/Usurbilddik /Usurbiltik 1047 “. 

Kontsonante dardarkariz amaitutakoetan “Eibartik” eredua erabatekoa da, salbuespenak jaso ditugun 

arren: “Saldibarretik”, kaz2-ren ahotan, “Lasturretik” raz1-enean, eta “Lasturdik” naz-renean. 

Kontsonante sudurkariz amaitutakoek erabat aldarea ahostuna hartzen dute, “Irundikan /Irundik”, arrunta 

denez, salbuespenak diren arren: “Andoaiñetik, Leonetik” kgg-ren ahotan (naz-k ere zalantzaz eratu du 

forma hori, “Leondik” guztiz onartuz). Kontsonante frikari txistukariz amaitutakoek bitara egiten dute, 

joera nagusia loturazko bokalik gabe egitea bada ere (kasu markarko leherkari horzkaria beti ahoskabe 

egiten da): “Miraflorestik(an) /Mirafloresetik” izan bedi eredu, baina beti “Paristik, Saraustik 1048 “. 

Bokalez amaitutakoek ez dute txandaketarik orokorrean: “Bilbotik”, adibidez. 

Oinarrian beste kategoriaren bat dagoenean, adberbioak-aditzondoak esate baterako, ez dira leku 

izenetako joerak nahitaez betetzen. Kontsonantez amaitutakoetan loturazko bokala batzuetan hartzen da 

eta bestetan ez 1049 . Adibidez, “arañeundik /arañeuntik /arañeunetik; urrindik /urriñetik” formak jaso 

ditugu. Bestetan, bai betetzen da joera orokorra: “amendik 1050 /ametik, andik, le(e)ndik; ortik, gaurtik, 

bixartik”, esaterako. Aditzondo batzuetan badirudi oinarrian forma bat baino gehiago hartzen dela: 

“orduandik /ordutik 1051 “. Lehenengo forma kmz-k eta kgg-k darabilte baina nme2-k ez du ontzat ere joten; 

beste forma kgg-k, raz1-ek eta nme2-k darabilte. Forma batzuek ez dute kasu marka guztiz onartzen: 

“*oindik 1052 “ baina “oinditxik” forma indartuan, adibidez. 

1044 

Azentuak bereiz ditzake dituen zentzu biak, “basotátik” (basoa, ohiana) eta “básotatik” (edalontzia). 

1045 

Ikus han. 

1046 

Ikus leku-denborazko genitiboaren atalean ere nolako formak dituen toponimo horrek. 

1047 

Ikus errealizazio bat espektrograman: kmz 8A133. 

1048 

Salbuespen bakarra kgg-ri jaso diogu, “Sarautzetik” forma bestearen ondoan. Agian herri horretan aldi luzeak egiten duelako 

izan daiteke. 

1049 

Leku-denborazko kasuaren joera betetzen da. 

1050 

Ikus errealizazio bat espektrograman: nme2 4A385. 

1051 

Ikus leku-denborazko atalean formazko bikote bera. 

1052 

Esaldirik gabe jaso diogu kmz-ri “oindikan” forma, lekuko denetan salbuespena. Forma arruntean “oiñ, ontxe” erabiltzea da, 

abiapuntua adierazteko barne. 

265

266 

Bokalez amaitutakoetan ez da formazko aldaketarik ablatibo kasu marka onartzen duten 

aditzondoetan, zuzenean hartzen baitute. Adibidez: “atzotik, lengunetik 1053 , aurretik 1054 , atzetik”. 

Denborazko aditzondo batzuentzat beste aldaera bat ere aurkitu dugu, “-danik /-danetik”, 

lehenengoa “beti” aditzondoari txertatuta bakar-bakarrik: “betidanik” darabil kgg-k eta “betikodanik” 

nme2-k. Beste lekukoek ablatibo kasu marka eranstekotan “beti(txi)k” forma egiten dute baina inork ez 

du guztiz ontzat hartzen eta forma arruntena “beti” forma soila da (“noiztik” galderaren erantzuna barne). 

Beste forma nme2-rengandik jaso dugu, “ontxedanetik”. nme2-ren erabilerek jatorrak dirudite, baina kggrenek 

alfabetizazioaren eragina dutela pentsa dezakegu, lekukoak etxean ikasitakoa duela aitortu arren. 

nme2 ori árbolioi betíKODANI-dao-or 

nme2 asi saitte · kontatzen ... eménditxik, -eroo- ontxedánetik 

Leku-denborazko aldi esangurako “gastetan, txikitxan” erako formak “gastetatik, txikitxatik” eta 

abar dira ablatiboan deklinatuz gero, eta ez “*gastetik, *txikitxik”. 


—Bizidunen kasu markak eta ezaugarriak 

Bizidunen ablatibo singularra: eredurako 

Amaiera bokalikoetan, adibidez: alabiagandik /alabiaandik /alabiandik //alabiangandik 

Kontsonante amaieretan: mutillagandik /mutillaandik /mutillandik //mutillangandik 

Mugagabean jada aipatu dugunez, edutezko genitiboaren marka aukerakoa da baina joera 

nagusia ez erabiltzekoa da; lekukoen idiolektoen joerak mugagabekoaren antzerakoak dira. Genitibo 

marka kgg lekukoak darabil bakarrik; genitibo markarik gabeko adibideak beste lekukoei eta kgg-ri berari 

ere jaso dizkiegu: kmz, raz1, kgg, nme2, naz, S.B. (ezaugarri hauek ez dagozkie erakusleei eta 

izenordainei). Bestalde, bizigabeetan ez bezala, kasu marka forma mugatuei txertatzen zaie, bai bokalez 

amaitutako berbetan bai kontsonantez amaitutakoetan ere. 

Murrizketa mailak ere jaso ditugu; adibide batzuk ditugu jarraian, osoenetik murritzenera: 

kgg ikasísu sure semíangandik 

naz ikésisu seure semíagandik 

kmz sé-espero súan · atzóko sorúai- sorúaándik? 

kmz ikasík iré semíandik //kmz ikásik ire anáindi- ana- anaiándik [sic] //kmz íkasik mutillándik 


Bizigabeen ablatibo singularra: eredurako 

Amaiera bokalikoetan, adibidez: elixatik; jaitxik /jaittik 

Kontsonante amaieretan: egunetik (/egundik) 

1053 

Forma ezagun erabiliena “lengunian” da: nominatiboan, adibidez, ez da erabiltzen “*lenguna”, baina bai “lengo eguna”, 

kontzeptu bi diren arren. 

1054 

Esangura hirukoitza izan dezake: ablatibo garbia, “nondik”; “non zehar”, eta “lehenago”. Gauza bera gertatzen da “atzetik” 

forman ere.

Bokalez amaitutako berbetan kasu marka zuzenean oinarriari txertatzen zaio, mugatzailearen 

arrastorik gabe. Beraz, mugagabean -taartizkia tartekatzen ez diren formekin neutralizatu egiten dira, 

sinkretismoz, baina esaldiko ingurumenak gehienetan argitzen du esangura. Aldaera fonetikoak, beste 

kasuetan legez, ez dira falta; adibidez: 

nme2 ºelixétik [sic] urten áliam-bakótxa bere-etxéra ta, · bíxkor!, bái...! 

“Gau/gabe/gaba”-ren aldaerak “gabetik /gabetikan” dira, beste kasu batzuetan ez duen 

bateratasunez. 

Kontsonantez amaitutako berbetan joera bikoitza jaso dugu. Gehienetan loturazko bokala 

eransten da “sabaletik” erako formak eratuz, baina adibide banaka batzuk jaso ditugu kasu marka bokal 

hori gabe txertatuta, zuzenean oinarriari: ñmz-ren jardunean jaso ditugu forma biak bata bestearen ondoan 

esaldi baten: 

ñmz º... orí be, · kámpo-fúboldik!, kámpo-fuoletikan ee, eskumára! 



Bizidunen ablatibo plurala: eredurako 

Amaiera bokalikoetan, adibidez: alabe(g)andik //alabengandik 

Kontsonante amaieretan: mutille(g)andik /mutillengandik 

Edutezko genitiboaren markari dagokionez, singularreko joera gorde egiten da baina pluralean 

genitibo marka tartekatzeko joera handitxoagoa antzeman dugu. Genitibo markaz eratzen dutenen artean 

hauek ditugu, kgg-k sarri askotan, ia beti, eta adibideren bat hauei jaso diegu: kmz, S.B., nme2; genitibo 

markarik gabe hauek egiten dute: nme2, naz, kmz, raz, raz1. Edonola ere, bizigabe kasu markak leku 

handia kentzen dio bizidunentzakoari. 

Beste adibide batzuk ez dakigu nola interpretatu, ahoskatzerakoan zalantzaren eraginez sortuak 

diruditelako: 

kmz iré aláben-ándik ikésik //kmz anáien-a-ándik [sic] 

naz lekukoari “gisonagandik” forma jaso diogu pluralerako. Fonetikak azalduko luke ebakera 

hori gure ustez, ez baita kasu honetako ezaugarri morfologiko arrunta. 


Bizigabeen ablatibo plurala: eredurako 

Amaiera bokalikoetan, adibidez: elixetatik; etxietatik /etxetatik /etxitatik; soluetatik /solutatik; lekuetatik 

/lekutatik; jaixetatik; balkoietatik /balkoitatik 

Kontsonante amaieretan: egunetatik 

Kasu marka, bai bokalez amaitutako berbetan bai kontsonantez amaitutakoetan, datiboan 

aurkeztu diren pluraleko ezaugarriei txertatzen zaie, eta salbuespenik gabe -taartizkia tartean dela. 

267

268 

Dena dela, beste leku-denborazko kasuetan aipatu dugunez, forma fonetikoki murriztuak ere jaso 

ditugu, hala nola: 

nme2 Eibárko káletatik · pasau gára 

nme2 suen lékutatik es , e? 

nme2 ori etxeko balkóitatik óndo ikusten da 

Ez da pentsatu behar horiek forma mugagabeak direnik. Galdekizunez lortutako esaldiak direnez, 

ziur dakigu plural formak direla, eta esaldiko egiturak eta esanahiak ere horixe azpimarratzen du. 

“Gau/gabe/gaba”-ren aldaera nagusia “gabetatik” da baina nme2-k “gauetatik” egiten du. 


1.2.13.2.1. Bizidunen formak osatzeko ordezko bideak 

Motibatiboa erabiliz 1055 , ergatiboz osatutako egiturak erabiliz, edutezko genitiboz osatutakoak 

erabiliz, soziatiboaren bidez.... Zenbait adibide 1056 : 

f.a. ikesisu mutillagaitxik --naz persona fimm-bagaittik ikesi leike gausá-asko 

S.B. sein sorok erakutzi-tzu ori? --f.a. seiñ anaik erakutzi-tzu ori? 

naz artíttut erregáluak iru alábenak //naz ikési seinke-edosein mutíllen gausak 

raz1 mutíllakiñ ikási! //raz1 gisónekiñ gausá- eroser- eróser ikesi léikiala //raz1 eroseiñ e 

persona fíñekiñ ikási séinkiala ... 

1.2.13.2.2. Berdeklinazioa 

Ablatiboa leku-denborazko genitiboaren aurretik: 

• -tiko/-diko. “Nondiko” galderari erantzuna litzateke, era honetara sortutako formak nahikoa 

ihartuta dauden arren. “Arratetiko” izena “eibartarra” adierazteko den erabilera galdua dela dirudi, gure 

lekukoengandik ez baitugu horrelakorik jaso, T. ETXEBARRIA-k 1057 izen kutuna zuen arren 1058 , eta izen 

arrunt ez eze, “Arratetiko bat” bere ezizen moduan ere erabiltzen zuen. 

Bestalde, erabilera aldetik bizi-bizirik dauden formak adberbio kategoriako formei lotutakoak 

direla azpimarra daiteke. Balio erakuslea duten “amendiko/emendiko //ametiko/emetiko, ortiko, andiko” 

dira forma erabilienak, esaldian komeni den legez deklinatuta. Izenaren ondoan erabiltzen dira (“ortiko 

partia, andiko kuartua”), edo postposizioekin batera lexikalizazio bidean ere aurki ditzakegu 

(“amendikaldia, ortikaldia, andikaldia”), bakarrik zein izenaren ondoan: “andikaldeko kuartua”. 

“Aurretikua” forma ere ahozko jardunean oso aberatsa da eta bi esangura ditu, denborazkoa bata 

“lehenagokoa” adierazten duela; eta bestea abstraktuagoa, subjektiboagoa, “garrantzitsuagoa”-edo esan 

nahi duela. Adibidez: 

raz1 º... ogixari oixe bai mun itte-akola! ... asi aurréti-mun eiñ!, · da k- kurutzía im-be bai! ... oiñ 

áurretikua-dáre! órre-baño... 

Izenei itsatsita ere jaso dugu adibide bakanen bat: 

raz1 orí da e, eskerrá-aldetikua ta béstia eskumákaldekua 

1055 


1056 

Ikus adibide gehiago taulan. 

1057 

(1986). 

1058 

Gogoan izan behar da egin zuen lexiko lan mardulari “Arrate’tikuen izketia” azpi-izenburua jarri ziola.

ae ºor óstetikoaldetik órtitxik!, da geróó · mendíxak?!: o- Umáixo-ondúa, · Máldeii, Basobáltzaa 

... 

• -tariko. Ez dakigu galdera zein litzatekeen Eibarren ez baita erabiltzen; “zeintzuetarikoa” izan 

zitekeen, esaterako. Erantzunetan ere, oso erabilera murritza du forma honek. Ikusi dugu leku-denborazko 

genitiboaren atalean “suetaiko” adibidea nme2-ren ahotan bakarrik; -tako forma laburragoa 1059 

hedatuagoa da lekuko gehienen erabileran; horren ondoan ablatibo garbiak diren -tatik eta -(g)andik ere 

jaso ditugu. -ta(r)iko-ren erabilera aberatsena, mota adierazteko, izenordain legez erabilitako erakusleen 

alorrean aurkitu dugu; “orretaikua, ortaikua” formak nme2-k eta nme-k darabiltzate. Beraz, pentsa daiteke 

Aginaga auzoan duela bizitasuna handiena, nonbait izatekotan. Solasaldi askeko adibideak ipiniko ditugu 

horren erakusgarri: 

nme2 “pitxía” ero “kop-” ee... · “kopíña” ºoo... ·· órtaikua 

nme2 º... eta pristíxaak, “pristíxa-dábis or” ba, b’askotan sertu da ori: ba basakátua ero-ortaiko 

aisérixa ero sertzen danien da, “pristíxak”... 

Aukerako beste forma batzuk lehen aipatutako leku-denborazko genitiboz zein ablatiboz 

bakarrik osatutakoak lirateke; baina nominatibo soila ere erabiltzen dute batzuek: 

naz -sein lékutik artúkot? ... -ónetxek artúkoitxut 

1.2.13.2.3. Erabilera edo esangura nagusiak 

Erabilera nagusiak hiru galdera edo nozioren erantzunetan datza: 

•“Nondik”, lekua adierazteko. Leku fisikoa zein abstraktua izan daiteke, eta biziduna zein 

bizigabea. Taulako erantzun mordoa atal honetakoak dira: 

kmz núndik átor? 

rmz ºtáki-pá!, núndik ekingutzaun! 

kmz biotzétik óperau juek 

•“Noiztik”, denbora adierazteko, beti forma bizigabeak. Izenekin eta abar erabil daiteke, baina 

batez ere aditzondoekin da oparoa; bestelako bideak ere badira hori adierazteko, jakina. Galdetzaileak 

“noistik” ez ezik, “nundik” erara formulatuta ere jaso dugu: 

kmz noistik eóaix itxaitzen? 

-rae ºba lélengoo patatia sartú, · u, ee, lélengo biarra urtian; geró... 

-rmz ºbaña núndik ekíndda? 

•“Zertatik”, ekintza adierazteko. Adibidez: 

kmz ºéésss!, gastíak es!; sárra-pés: sárrak errétirauta dáre txikitéotik! 

kmz8 “... Gerra ostian ór ipini .... Naparruan e, fabrikatxua ta, ba, ándixik bizi garaz ...” 

1.2.13.2.4. Ablatiboaz eta adlatiboaz osatutako egiturak 

1059 Baliteke adibidez “suetako” formaren jatorria *sueta(r)iko > *suetaiko > suetako izatea; baina edonola ere, oinarrizko forma ez 

da bizidunen deklinabide ezaugarrikoa, -ta- artizkiak erakusten duenez. Orduan, leku-denborazko genitiboak bizidun formarik ez 

duenez, baliteke kasu horretako forma izatea, besterik gabe. Oinarrian ablatibo forma balego ere, bizigabeen markaz eraikitakoa 

litzateke (Fruiz-en ere antzera egiten da (J.A. URIARTE, 1995, 381)). 

269

270 

Horien bidez “bitartea”, luzera, neurria, iraupena, muga... adieraz daiteke. Sarritan eta erabiltzen 

da tartean 1060 . Asko ere asko erabiltzen da, ñabardurak ere ugari direla; guk adibide batzuk baino ez 

ditugu ipiniko: 

•Adlatibo soilaz: 

raz1 º... maixa e ... bá! a- améndik eta orra béste bai! 

raz1 ºburdiñásko-oyak! · gure básarrixan! ... alakótxe óya!, sémat?, a- órtik eta ona béste bai 

beintzát!, ero aundíxaua iguál! ... 

dira: 

raz1 º... ámamam-básarritxik urrian dao-ori ume bixak itxó siana Naparruan? ... améndik eta-ará 

moruan eró? 

/rmz6 º... arrixa iruate-juen ee, amendik ara béste! ·· guk es! ... 


naz arek alde bateti-bésteráá, ogei ba-metro eukasen 

-kgg ºirakúrri dósu? 

(...) 

-kag º”Ajeak”?: baáai!, goóitxi-béra! 

-kgg ºgóitxi-béra? 

-kag º(...) 

-kgg ºní-góitxi-béra es 

kaz1 º[zubia] bat, lélengoo daona, · Bidébarrixatatik e ·· sérak, Grabadores parera daona 

kaz3 ºbai, akordatze-jata · balkóya ekala · púnta-ateti-béstera etxiak ... 

rae ºbastár-: bastar dánetan eta ee... · ólan e bos métroti-bos métrora illária! 

rmz2 º-néurrixa baa, géixenetan, ·· kampeónatuétan · daa ... géixenak ·· 

berróetabost ontzátik ·· irurógei ontzarákua, órtxe! ... 

kaz2 º... péntzatze-neban ·· au korridiau · éyebela ... el dieciseis de agosto! · baña esin leike isán! 

···· mil nobecientas diez! · jáixo sa-nere aistia · agostuan sortzíxan ·· da, sortzítxik amaseira · eun 

gitxi dauu-umiakin juatekó... 

rmz2 º... da jó-ta probálekúa jó-ta galipóta botá gabéti-goixéra ta-arríxa desapáresidu?” ... 

nme2 ºsárra baai! ogei urtetik onakúa! 

raz1 ºda geró jee- oin dala illebete- illébetee ikusi neba-nik etaa játeko gogorik esekala da 

esaestan daa... · ándik oná e, ándik oná gausaonik es, · kutxáuak... 

rmz ºestaki-nik!, [eskolan] an gastia-bee ibiltze-sian da g- ee... gure-edadekua-pe bai txa... · baña 

órtxe!, saspítxik ee amáirura eró!, ortx- ortxe tamáñokua-dának! 

raz º... oseake, jenera-asíño báteti-béstera orí diferéntziori diferénsia-aundíxa dá! ... 

kaz2 ºurté bi: sartu nitzan ·· Érreen euna pásauta! ·· el día ·· siete d’enero! ·· grabatzen ikastera... ·· 

Da lélengo kinsénia-artu nebán ·· ándik urte birá · Gabónetan! ... 

Ekintza-gertakari jarraikorretarako, “egunetik egunera, gisalditxik gisaldira” erakoak erabiltzen 

naz ori lorioi, eunétik eunera-asten da 

•Adlatibo bukatuzkoaz: 

ñaz2 ºe, Txáltxaneti-geró gue- Kiputxánera-árte · iséngo san, estaki-nik! ... 

1060 Ikus adlatiboaren atalean ere.

kaz1 º... “Otaóla” san! Arétxek emotetzam · ballera gustiari · isená: ballería baa, bakísu!: 

Bískaitxik etaa · s- e, e, Elgoibarkó · mugárañok ·· ta, errékatik ·· górutz · da betí ee Otol- ee 

Otaolaa · Ballía 

nme2 ºoiñ eméndik ee, martxorartee amém-béé... 

•Bide zuzenezko adlatiboarekin bestelako ñabardura mugagabeagoa hartzen du, ez baitu dena 

delakoaren amaiera edo kokapen zehatza mugatzen: 

kaz1 º... Bískaitxik etaa · s- e, e, Elgoibarkó · mugárañok ·· ta, errékatik ·· górutz · da betí ee Otolee 

Otaolaa · Ballía 

ñaz2 ºIpuruatik arús baa ·· Tútulukua! 

•Nominatiboa ere har dezake ondokoak: 

-ermg º... idixa-sema-demporarako eukitzen dias e, idi-próbetarako, jeneralien? ... 

-rmz ºsei urtétik e amár eró amábi eró, e see... se se- sasoi daukán!, bátzu- akao!, geatzem-badaamar- 

amarrekiñ akabo bañá... · doséna bat... 

•“Nondik nora” egiturari erantzuna, ibilbidea adieraziz: 

rmz2 º... ní-baakíxa-núndi-nora juan san- Millaflóssera [sic] ... 

kmz º”tximistía”, lañótik la- lañoora doyan txíspia da; da, “oñastúa”, lurréra etortze-dana!, 

“oñastúa”! 

rmz2 º... -”ess!, aré-juam-biaok · Eibárko estasíñuan úrten, · da, · sentraléra, · Matxári gáñeko 

sentraléra. Sentralétik, berám-básarri ondóti-pásau súan á!” ní-baakíxa-núndi-nora juan san- 

Millaflóssera [sic]: Milláflorestik · juan suan ·· Arrájolara; Arrájolatik “Amásabale-i errékara” 

esáte-akóna; Amasabalei errékatik ·· Atxúletára; Atxúletako etxabúruan! sárrtu an béti-góra! 

otátzan góra! ... 

rmz ºnárdaixa dok · idixetatik · arríra dóyana 

kmz7 º... béstiak ee Kálamuara taa... · se- sé-esana ipiniko ete-eben eró, sea ta, · ba, · 

tenientetikan-nere burua kábora bajatu nebán! 

1.2.13.2.5. Denbora puntuala, “noiz”, adierazteko 

Esate baterako, “goixetik” erabiltzea “goixian” adierazteko oso arrunta da, eta bakarrik nahiz 

izenaren ondoan egon daiteke. Osterantzean ez da zentzu honekin sarri erabiltzen, baina batzuetan bai: 

nme4 ºaurreko domeka goxetik, Orei áldin da ibili san! 

kmz1 º... -”ta ítxem-bok e tártia?” ta, (…) -”goixétik eingéuat”, eta-aláxen goixétik in júat… 

ñaz2 ºbaña gerrá-aurreti-pe índa! · orí! 

1.2.13.2.6. Leku zehatza, “non”, adierazteko 

“Egon, izen” erako aditzekin erabiltzen da. Adibidez: 

raz5 º... eta, ei sian amáika t’erdiak ero amábixak ingurua ta, ·· −“Kaitáno-orti-dao?” ta, · −“es!, 

baña urriñ esta!, en- an etxian eongo da ganauakiñ! ... 

ñmz ºArtáxueta da · Úmbera bagóyas bá?, Úmbera dao · eskúmatikan: or Umbee... eskúmatikan 

mendíxa! Ártatxueta! arro- arrobixa be, · órtxe!, eskúmatikan... Úmben: gure basúa rao Úmben! 

ñmz ºtáitx ee..., ·· eséuan e, ·· karretérian e, eskumáti-barik eskerréra... ·· Élgetara góyesela 

eskerréra, Bustíngórri! ... 

f.a. danen gáñetik euan 

1.2.13.2.7. ”Non zehar” adierazteko, prosekutiboa 

271

272 

Mugimenduzko aditzekin erabiltzen da batez ere (“juan, pasau...”). Zenbait adibide: 

rmz2 º... aldapárik áundiña euan lékutik, lékuik txárren-txárreneti-juan súan baña úrrenetik, e? ... 

ñaz2 ºee, gasa- gasána pixkat arútzatxuaoti-pasau ta geo: gasanátik onútzao, e? 

kaz1 º... len errekia joyan · basúan e, e, séra, ·· seran óstetik, sentralan óstetik ... 

1.2.13.2.8. ”Nola”, modua adierazteko 

Erabilera hau ere aberatsa da; adibide batzuk erakusgarri: 

kaz3 º... iñúndik iñóra esi-san jirau! erroparik itxeko, e? iñúndik iñora be!: esseb’esseb’eseuan 

iñúm-be · erropárik eitxia nai basan, ta berári · jáusi akon tíntia, sikindu akon túnikiori da gáñera 

bastanta- sarra ékan ·· da núúndik ingo daben da núúndik ingo dabén... ·· da... ·· sera-al- batbiajante 

bat ibiltze-an ámen ee... ... 

kmz º... mímpekúa da e · gusúrra e a! as- aspítxik · esáten séose báterombáteaitxik... 

nme2 euríxa, gogótik itte-seban, ássko! 

kmz ºsursílluetátik éuk játen dó-dánaaa!: ensaládia ta · paéllia ta dá-… 

kgg ºbidé- bidé txarrétik esára juango bañá?… 

1.2.13.2.9. Ablatibo kasu marka lexikoan 

•Forma ihartuetan: “orraitxiok(an) (be), ondiok 1061 (an)”. 

•Bestelako lexiko arruntean: “burutik-berakua” gaixotasunaren izena kasu. 

•Aditz perifrasietan. Egitura batzuek aldaera mordua dituzte, oso erabiliak diren seinale; esate 

baterako, “burutik/kaskotik/kasketetik/ganbaratik einda eon, burutik (jota) eon, burutik ondo es eon”, 

nahikoa ihartuta daude. Bestelakoak ere badira: “-tik + moduzko aditzondoa + eon/ibili...”; gaixotasuna 

adierazteko, korputzaren atalari eransten zaio: “-tik eon”, adibidez: 

kmz6 “... gero ándik, urtietara, ba, ori gure lagun Gojenola egon zán, bularretikán ...” 

kaz8 “Bai petxutik egon zan” 

•Postposizioetan, aurrekariei erantsirik. Ikus atal horretan, -tik sear, -tik gora, -tik be(e)ra eta 

antzerakoetan. 

•Herriko toponimian badira ablatiboa gogorarazten duten izenak: “Mendigoitxi” −“Mendigoitia” 

antzinako dokumentuetan−, “Garagoitxi”, “Urgoitxi”, besteak beste. 

1.2.13.2.10. Jatorria, sorrera adierazteko 

Abiapuntua baino areagoko esangura dute ondokoek: 

-kmz1 º[euskara] núndi-dátok orí?; da núndik o sémat urtían ero...? 

-kmz ºa!, dinosáuruenn démporátik! 

-kmz1 ºóixe ba! Ba guk axé gúk- gúk e guré- guré atxák ta · guré-... 

-kmz ºélgoibartarra 

-kmz1 ºta-áre-béstia-béste, ta ánditxi-dátor guría! 

(...) 

-kmz1 ºkláaro!; bai; ánditxi-gatúas gú!, esáte-júa-pá! 

rmz2 º... gaur itxen ditxúe-pa segádorekim-bedárrak ebái txa idíak eta dának ·· ero garúak eta... 

ba · órtitxi-galdú dó-segía géixen-nerétako ... 

kmz ifarráixia dábik ... ºUrkotiik. ·· Béstia égua da, égo-aixía 

1061 Ikus adlatibo bukatuzkoan egiten dugun aipamena.

1.2.13.2.11. Mota adierazteko 

Aukera zentzua ere badu. Adibidez: 

nme2 séintzuetatik ekarrittusu? 

•Izen sintagmari txertatuta: 

naz º ené, fiñétik orduen?!... 

rmz º[txerria hiltzea] áundiñetik!: áunditxuaua lélengo eró, makáltxuaua eró, ánketatik eó · 

txartuao ero baebim[sic]-ba, á lélengo! 

•Adizkiek ere har dezakete: 

nme2 eskatu dosunetik amen estao es báta ta es béstia 

1.2.13.2.12. Aditzondo batzuetan 

Beste kasu marka batzuk sarriago agertzen diren lekuan ablatiboa ere ager daiteke; adibidez: 

kmz óri esátesta-gáñetik? --raz1 orí ... esátestasu lengúas gáñetik? //lén-naikúa séregin da geróori 

· gáñetik! –naz óri esatustasu gáñetik? 

naz segúrutik ónuskeo etxien dao 

1.2.13.2.13. Atzizkien kurutzaketaz 

Ablatiboa motibatiboaren lekuan, eta alderantziz, arrunki nahasten ez diren arren 1062 . 

1.2.13.2.14. Aldi osoak adierazteko 

Honelakoak erabiltzen dira: “gastetatik, txikitxatik, nobixotatik”... Inesiboko “gastetan, 

txikitxan” formen pare-parekoak dira 1063 . 

1.2.13.2.15. Proportzioak, zatikiak adierazteko 

Bi bide nagusi jaso ditugu: 

•Zenbatzailez eratutako egituren bidez, “lautik bi /lautik bikua” ereduen arabera 1064 . Ereduan 

ikus daitekeenez, bigarren zenbakiak leku-denborazko genitiboaren marka izan dezake ala ez; kopuru 

zehatzak-absolutuak ematerakoan (“irutik bi”) ez du onartzen genitibo marka, baina osotasuneko 

proportzioa (kopuru erlatiboa) adierazterakoan aukerakoa 1065 da eta esangura aldetik ez du alderik. 

Adibideak ikusiko ditugu: 

kgg irútik bík suspendidu ein dabe 

raz1 irúti-bat einda dao 

/nme2 irútik · batekúa inda dao 

Egitura sintetiko horren forma osoagoa ere jaso diogu naz lekukoari: 

naz iruu partétatik bat eindda dao 

1062 

Ikus adibideak motibatiboaren atalean. 

1063 


1064 

Osterantzeko bideak ere badira, jakina, hori adierazteko, hitz zehatzez (“erdixa, erena, larena...”), zein “iru parte, irugarren 

partia” lako egiturez. 

1065 

Genitibo markadun aldaera kgg-k ez du onartzen eta kmz-ri jaso ez diogun arren, beste lekukoek bai darabilte arazorik gabe. 

273

274 

• -tariko-z eratutakoa 1066 . 

1.2.13.2.16. Errepikapenezko egituretan 

•“Aterik ate” erako adibideetan. “Nondik nora” 1067 -ren erantzunaren parekoa da, baina beti leku 

berbera errepikatzen denean erabiltzen da (beti ateak, beti etxeak, beti mendiak..., baina sekula ez da ate, 

etxe, mendi... bakarra). kgg eta S.B. lekukoek gehienetan darabiltzate “ates ate, etxes etxe” instrumental 

markadun formak ablatibokoaren ordez (agian euskararen eredu estandarrean erabiliagoa delako eta 

horren eraginez); besteek “aterik ate, etxerik etxe, erririk erri, eskurik esku, jairik jai, arkuperik arkupe, 

kalerik kale, erromerixarik erromerixa” erako ablatibodun formak arrunki darabiltzate instrumental kasu 

markadun egituraren ondoan. Adibidez: 

ñaz5 “... Oin juango gaittuk, ba, erreka-zulorik erreka-zulo ...” 

Gainera, ablatiboa + adlatiboa egituraz ere jaso dugu (-rik atzizkiaren balio ablatiboa indartu 

egiten du): 

naz betí dabíl etxétik etxéra //naz etxéik etxéra --nme2 ori be- betí moskorréti-moskorrera dabill 

•Tarte osoa adierazteko ere, hasieratik muturrerainokoa, antzerako egitura erabiltzen da guk jaso 

ditugun adibide bakar bietan (“nondik nora”-ren erantzunetariko bat izan liteke): “aldenik alden” eta 

“banda(r)ik banda”. nme2 lekukoaren azalpenak argi uzten du lehen osagaiko kasu markaren balio 1068 

ablatiboa: 

nme2 º... baña “aldénik aldén” esaten da geixao ba, · gausá bat e, · éitten danian “aldénik aldén 

ei-gendúan” ero “aldénik alden juen giñan” ero.... Baña, néurri · fíjo ba-danian ero séra esaten 

daniam-baa, “arek, aldérdi bateti-béstera, púnta bateti-béstera -eró- · onembéste séukan”... 

rmz ºbai ba!; bañaa... amem-pasíllua! ·· aldénik-aldén!, eméndik e, · 

béstekaldeaño 

naz bái!, bándai-banda-artu-ben ósoik 


1.2.13.3.1. Formari dagokiona 

Kasu markari -an gehigarria erants dakioke baina joera nagusia ez eranstekoa da. Badirudi 

gehigarria txertatzeko ezaugarri hori bereziki kaletarrena dela, nme2-k ere noizbait erabili arren. Arrate 

auzokoek ez dituzte forma “eibartar”-tzat ere hartzen 1069 . Baina adberbioetan -an ezaugarri hori 

arruntagoa da, batez ere “on(d)diokan” forman, lekuko gehienen ahotan jaso baitugu. 

1066 

Ikus lehentxoago egin den azalpena. 

1067 

Item berbererako hiru forma ere jaso ditugu; eredurako: “eskus esku; eskurik esku; eskutik eskura”. Guztiz baliokideak dirudite, 

beraz. 

1068 

Balioa argi dago; “aldenik”-en forma ostera ez da hain gardena kasu marka kontsonante sudurkariari txertatuta baitago markaren 

kontsonante dardarkariaren arrastorik gabe. Bestalde, egitura ihartua da, “alden” berba hutsik ez baita erabiltzen Eibarren. 

1069 

Izatez Arrate auzoko den f.a.-k partitiboko -an baztertu egiten du; eta raz-k ablatibokoa.

—Bizigabeen deklinabidean kasu markak forma anitz ditu. Arruntena -tik da, ingurunearen 

eraginez dituen aldaera fonetikoez gain (kontsonante horzkariaren ahostuntzea edo/eta sabaikarizazioak, 

amaierako kontsonante leherkariaren galera eta abar). Denborazko aditzondo batzuetan beste aldaera bat 

erabiltzen da, -danik/-danetik baina oso bizitasun murritza du. Gainera, erabiltzaileetariko bat alfabetatua 

denez faktore horren eragina izan dezake; aldaera hori darabilen beste lekukoa Aginagakoa da eta ez dugu 

uste kasu honetan alfabetizazioaren eraginez sortutakoa denik. Beste auzoetako baserritar batzuek ez dute 

forma hori ezagutu ere egiten. 

-rik kasu marka oso egitura berezietan erabiltzen da, errepikapenetan eta -ta(r)iko atzizki 

konposatuan. “Ondorik” postposizioetako atzizkia ere ablatibokoa izan daiteke, eta agian “ondorian”-eko 

-rian atzizkia ablatibo zaharrenaren arrastoa izan daiteke. Azken aldaera hori lekuko gutxik darabilte, 

denak zaharrak. 

Deklinabide arruntari lotuz, mugagabean -ta- artizkirik gabeko aldaerak du indar handiena gaur 

egun Eibarren, -a itsatsidun berbetan behintzat. Beste amaieretan alternantzia da nagusi. Mugatu 

singularrean kasu marka izenari txertatzen zaio zuzenean, mugatzailearen arrastorik barik. Kontsonantez 

amaitutako berbetan loturazko bokala txertatzea da joera nagusia baina Kinarragako lekuko batek bokal 

hori gabe ere egiten du. Mugatu pluralean kasu marka plural ezaugarriei gehi -ta- artizkiari txertatzen 

zaie. Edonola ere, aldaera bitxienak bokal murrizketaz sortutakoak dira, Aginagakoen ahotan batez ere. 

Leku izen bereziek kasu marka zuzenean hartzen dute, -ta- artizkirik gabe mugagabez deklinatu 

arren ere. Bokalez amaitutakoek zuzenean hartzen dute kasu marka eta kontsonantez amaitutakoek joera 

bi dituzte. Bata, usuena, kasu marka zuzenean txertatzea da. Horrelakoetan izenaren amaieran zein 

kontsonante den, kasu markako kontsonante horzkariak aldaera ahoskabea edo ahostuna hartzen du, 

sabaikaria ala ez. Beste joera loturazko bokala eranstea da eta batez ere kgg lekukoak egiten du horrela, 

kaz2-ri eta raz1-i ere adibide batzuk jaso zaizkion arren. Aditzondoen sailean ere kasu marka 

hartzerakoan joera bikoitz hori gordetzen da kontsonantez amaitutakoetan. 

—Bizidunen deklinabidea. Bizidunentzako kasu markan aldaera gehienak fonetikoak dira. 

Amaierako kontsonanteak jasan ditzake aldaketa batzuk eta barruko kontsonante leherkari belare 

ahostunak ere izan ditzake aldaerak; bokal artean kokatuta kontsonante horren galera gertatuz gero, bokal 

elkarketetan ondorioz gertatzen dira tinbre aldaketak, berdinketak eta murrizketak. 

Orokorrean, edutezko genitibo marka izan ala ez ere aldaerak sortzen dira. Genitibo markadun 

aldaerak gutxiago erabiltzen dira marka bakoak baino. Mugagabean, lehenengo kasuan naz eta kgg dira 

erabiltzaile nagusiak; pluralean genitibo marka erabiltzeko joera handixeagoa izan arren erabiltzaile 

nagusia kgg da, beste lekuko batzuei adibide bakanak jaso baitzaizkie. 

Mugagabean, kontsonantez amaitutako berbetan loturazko bokala txertatzea ere aukerakoa da. 

Ondorioz, hiru aldaera eredu daude: “mutilgandik, mutillegandik, mutillengandik”. Erdikoa da erabiliena, 

lehenengoa eta azkena batez ere kgg-k baitarabiltza bakarrik. 

Bizitasun aldetik, bizidunen kasu marka bizigabekoen markaren menpe dago, azken hau 

bizidunen eremuan asko erabiltzen baita. Gainera, beste bide batzuk ere erabiltzen dira: motibatiboa; eta 

ergatiboz, edutezko genitiboz edota soziatiboz osatutako egiturak, esate baterako. 

275

276 

1.2.13.3.2. Erabilerari dagokiona 

Ablatiboa berdeklinazioan leku-denborazko genitiboaren aurretik ager daiteke bi eratara. -tiko/diko 

forma oso bizirik dago balio erakuslea duten adberbio kategoriako formetan eta “aurretiko” berban; 

osterantzeran, galduta dagoela esan daiteke. -ta(r)iko formaren bizitasuna eta erabilera ere oso murritza 

da, Aginagakoen ahotik jaso baitugu bakar-bakarrik. 

Ablatiboaren esangurak edo balioak asko dira: lekuzko abiapuntua, denbora abiapuntua, 

baztertutako ekintza; leku zehatza, “non zehar” lekuzko esangura, denbora puntuala, modua, jatorriasorrera, 

mota, aldi osoak, besteak beste. 

Ablatiboz osatutako egiturak ere oso ugari eta erabiliak dira, esanguraz ñabardura asko izaki. 

Emankorrenetarikoa errepikapenetan da, ablatiboa + adlatiboak/nominatiboa. Zatikiak adierazteko 

“lautik bi/bikua” eredua erabiltzen da beste bide batzuen artean. 

Kasu marka hori lexikoan ere ihartuta dago, bai lexiko arruntean bai toponimian; adberbioen eta 

aditzen eremuan ere erabiltzen da. 

1.2.14. ADLATIBOA ( -(e)(ta)ra //-(e)(n)(g)ana) 1070 

1.2.14.1. Forma 

Kasu markak hauek dira: -(e)ra/-(e)tara atzizkia bizigabeentzat, oro har; eta -(r)(e)(n)(g)ana 

bizidunentzat. Inesiboaren atalean ikusi ditugu bizidunen eta bizigabeen arteko deklinabide 

kurutzaketak 1071 nolakoak izan daitezkeen orokorrean (formak, zein aldaera hartzen duten, joera 

nagusiaren araberakoak sortzen dira: “semietara” eta abar); jarraian, kasu honetako ezaugarriak eta 

berezitasunak aipatuko ditugu. Ablatiboan egin dugun moduan, banan-banan aipatuko ditugu bizidunen 

eta bizigabeen marka ezaugarriak. 

Kasu markak berak aldaera fonetikoak izan ditzake ingurumenaren eraginez. Batetik, 

bizigabeentzako atzizkiko kontsonante dardarkari 1072 bakuna bokal artean gal egin daiteke, eta ondorioz 

bokal elkarketetan berdinketak-disimilazioak gertatu ostean, murrizketak ere gertatzen dira. 

Beste leku askotan legez, Eibarko bizigabeentzako kasu marka nagusia dardarkariduna da 

(diakronikoki, analogikoa), eta beste aldaki batzuetan gertatzen denez, “ona” eta “orra” adberbioetan 

gordetzen da bakarrik -a kasu marka zaharra 1073 . Dena den, aipatu berri ditugun murrizketek ere emaitza 

foniko horietara garamatzate batzuetan, forma biak (analogikoa eta etimologikoa) itxuraz neutralizatuz 

edo berdinduz: 

kaz2 º... juam-pelukérixaa ta ebági! 

kaz2 º... “ba!... áimbeste gastaña?: bé!, énajoya-geixa-...” ·· etxéa! ... 

kaz3 º... áber etorte-jatasen tallerrá ... 

1070 

Ikuspegi diakronikoz aurkezten dituzte M. AZKARATE-k eta P. ALTUNA-k kasu hau eta honetatik eratorritakoak (2001, 122- 

125). 

1071 

Bat egiten dugu J.A. URIARTE-ren iritziarekin, bizidunen deklinabidean adlatibo kasu marka erabiliena dela alegia: “Beste 

guztiak murriztuz doazen une honetan, honek bizi-bizirik eta indartsu dirau” (1995, 385). 

1072 

Ikus, alderatzeko, partitibo kasu marka amaiera bokalikoa duten berbei txertatzerakoan diren emaitzak. 

1073 

Ikus adibidez M. AZKARATE eta P. ALTUNA-ren aurkezpena (2001, 122-124).

Ez da, baina, marka zaharraren erabilera, murrizketen emaitza baino. Izan ere, “nora” dardarkari 

etimologikodun berba ere “noa” egiten baitute lekuko batzuek 1074 , murrizketa mailak gertatzen baitira. 

Ahozko solasaldi askean, guk jaso dugunez, oso arruntak dira soilketa horiek. Adibide batzuk ipiniko 

ditugu aldaera osoenetatik murritzenetara: 

ñmz ºerreka jenerala: ÚbitxAA datorren errékia!, ÚbitxARA!, · Úbitxara... 

kaz2 º... Mañarítxi-geró · -”nóa juango aitxun gaur? ... 

rmz ºlastua gána- gánauei emón, erúan gámbaraa tá, · neuan! 

kaz2 ºbueno! ba, Fróntoi-sarrea · da, ··· pélotan an! ... 

rmz ºta géro errotá eruan!: errotátik ee... 

ñmz ºbéstekaldá! 

kaz3 º... áber etorte-jatasen tallerrá ... 

Aldaeren beste iturri nagusia batez ere bizidunen kasu markaren baitan dago. Barruko 

kontsonante belare ahostunak eragin ditzake aldaera nagusiak −motibatibo kasu marka har dezakegu 

eredutzat izan daitezkeen aldaerak ezagutzeko−: bokal arteko kontsonante horren galera gertatuz gero, 

bokal elkarketetan ondorioz gertatzen diren tinbre aldaketak-berdinketak eta murrizketak. Fonetika 

sintaktikoak ere eragina du amaierako bokalari 1075 dagokionez. 



Bizidunen adlatibo mugagabea: eredurako 

Amaiera bokalikoetan, adibidez: alabagana /alabaana /alabana //alabangana //anaieana 

Kontsonante amaieretan: mutillegana /mutilleana //mutillengana 

Beste deklinabide kasu batzuetan gertatzen denez, edutezko genitiboaren marka 1076 aukerakoa 

da, batzuetan azaltzen da eta beste batzuetan ez. Lekukoen idiolektoek joerak dituzte, eta batzuek genitibo 

marka tartekatzen dute beste batzuek egiten ez duten artean. Genitibo marka darabiltenen artean nme2 1077 

eta kgg lekukoak ditugu. Genitibo markarik gabeko adibideak jaso dizkiegu lekuko hauei: kmz, kaz3, 

nme2, naz (ezaugarri hauek ez dagozkie erakusleei eta izenordainei). 

Edutezko genitiboaren atalean aipatu genituen “gastaiena, kanpaiena” formen parekoak jaso 

ditugu kasu honetan ere: “anai(n)(g)ana” forma hedatuena izan arren, “anayeana” jaso diogu naz 

lekukoari. 

Genitibo markarik gabeko formak, zein murrizketa maila duten, edutezko genitiboko 1078 adibide 

mugagabeekin neutralizatu egiten dira, sinkretismoz. Adibidez: 

1074 

Ikus kmz-ren errealizazio batzuk espektrogrametan: goranzko diptongoa sorturik in kmz 66A172; hiatozko errealizazioa in kmz 

67B206 eta in kmz 72A171. 

1075 

Ikus errealizazio batzuk espektrogrametan: nme2 7B192, nme2 7B193; raz1 13A339, raz1 13A340, raz1 13A157. 

1076 

Ikus izan ditzakeen aldaerak edutezko genitiboaren atalean. 

1077 

Ikus errealizazio bat espektrograman: nme2 4B096. 

1078 

Genitibo formekin sinkretismoa gerta daiteke, baina ondoko izena isilduta eta mugatzaile singularra dutenekin bakarrik. 

Benetako neutralizazioa edo zalantza aditzik gabeko esaldietan gertatuko litzateke, “se alabana?”, “se semena?” bitara uler 

277

278 

kmz sé alábana juan sára? --kaz3 º... astian, úúrtetan jua-nitzan aitxána ... 

Neutralizazioa formazkoa da bakarrik, esangura aldetik aldea garbia eta anbiguetate gutxikoa 

izaten baita. Hau da, aurreko adibidea eibartar jatorrek ez lukete estandarrera itzultzerakoan “zein 

alabarena joan zara?” sekula egingo, “alaba(ren)gana” baino; eta alderantziz, “se alabana da?” esaldi 

hipotetikoa inork ez luke “zein alaba(ren)gana da?” berridatziko. Gainera, kategoria gramatikal 

ezberdinak izatera (bata izenlaguna eta bestea adizlaguna), alde hori nabarmenagoa da. 

Aldaera fonetiko batzuen adibideak ipiniko ditugu, forma osoenetatik murritzenetara: 

nme2 seiñ alabángana · juan sára? 

naz jun saitte-edoseiñ alabágana 

kmz sé seméana óya · gaur? 

kmz sé alábana juan sára? 

Aldaera bitxi bat ere jaso dugu, itxuraz forma mugatua determinatzailearen ondoan; baina gure 

ustez ez da ezaugarri sistematikoa, aldaera fonikoa baino. Baliteke bokal arteko kontsonante belarearen 

galeraren eraginez izatea; areago, nork daki beheko adibideko oinarri mugagabea “soru” ez ote duen?: 

naz “sein sorúana [sic] jun sará?”. Azalpena bi bidetatik egin daiteke: *soro(g)ana > *soroana > 

soruana; *soru(g)ana > soruana. 

Kontsonantez amaitutako berbetan, joera hirukoitza izan daiteke kasu marka eransterakoan: 

genitibo marka hartu ala ez, eta kasu marka txertatzerakoan loturazko bokala hartu ala ez. “Mutilgana, 

moskorgana” erako adibideak jaso dizkiogu kgg-ri, naz-ri, rag-ri eta nme2-ri, “mutille(g)ana” erako 

formak nme2-ri, kmz-ri eta naz-ri, eta “moskorrengana” kgg-ri eta nme2-ri. 


Bizigabeen adlatibo mugagabea: eredurako 

Amaiera bokalikoetan, adibidez: elixatara /elixataa /elixara /elixaa /elixá 

Kontsonante amaieretan: sabaletara /sabalera 

Beste kasuetan gertatzen den antzera, adlatiboan ere txandaketa dago -taartizkia 1079 erabili ala 

ez, baina artizki hori gorde-erabiltzeko joera nagusia dela dirudi. Adibidez, ablatiboan ez bezala, lekuko 

guztiek “elixatara, etxetara” forma darabilte, murrizketak murrizketa eta aldaerak aldaera. Artizki hori 

noizbait ez darabiltenen artean lekuko hauek ditugu: f.a., raz1, kgg (baina horiek ere artizkidun aldaerak 

darabiltzate gehienetan). Dena dela, denborazko izenetan ez dugu -ta- artizkidun formarik jaso behin 

baino (kgg “andik bi egunétara”), eta “amar urtera, iru illabetera, bos minutura, bi egunera” sistematikoak 

dira. 

Amaiera bokalikoa duten berbetan kasu marka zuzenean txertatzen zaio oinarriari; amaiera 

kontsonantikoa dutenetan, loturazko bokalaren bitartez. Azken hauen forma pluralekoarekin berdindu 

egiten da, sinkretismoz, eta azentua bide bat izan daiteke formak bereizterakoan; eredua honakoa 

baitaitezke: “zein alabarena/semerena?” eta “zein alaba(ren)gana/seme(ren)gana?”. Kasu horietan solasaldiko gaiak izango luke 

anbiguetatea hausteko gakoa. Kasuistika hau mugatu singularreko amaiera guztietara zabal daiteke: “alabiana, nobixiana, 

txakurrana” gisako forma adlatibo mugatuak jaso baititugu. Pluraleko adlatibo forma murriztu batzuek ere horretarako bidea eman 

dezakete: “medikuena, anaiena” formek, adibidez; mugatzaile singularra duten genitibo pluralekin berdinduz. 

1079 Aipatuak ditugu artizki horrek dituen aldaerak ingurumenaren arabera. Leku-denborazko kasuetan berdintsu jokatzen du.

litzateke: “sabalétara” mugagaberako eta “sabáletara” mugaturako. Dena den, ez da beti betetzen: naz-k, 

adibidez, “sabáletara” egiten baitu mugagaberako: 

naz órtik urtetzen da · lau k- bidé sabáletara 

Leku izen bereziek izen arrunten joerak betetzen dituzte. Bokalez amaitutakoek zuzenean 

hartzen dute kasu marka; eta kontsonantez amaitutakoek loturazko bokala tartean dela, “Bilbora” eta 

“Burgosera” ipiniko ditugu eredurako 1080 . Murrizketak ez dira falta, eta “Bergarara” formaren ondoan 

“Bergará” jaso dugu nme2-ren ahotan, kakofonia hautsiz; eta “Plénsia [sic] juan día”, lekuko berorren 

ahotan −horrelako adibide gehiago ere jaso ditugu−. Murrizketa “txikiagoen” adibideak: 

naz bixár Madridea goyas 

nme2 Arronáa [sic] juan día 



Biziduneen adlatibo singularra: eredurako 

Amaiera bokalikoetan, adibidez: alabiagana /alabiaana /alabiana //alabiangana 

Kontsonante amaieretan: mutillagana /mutillaana /mutillana //mutillangana 

Adlatiboan ere, beste leku-denborazko kasuetan legez, edutezko genitiboaren marka aukerakoa 

da baina joera nagusia ez erabiltzekoa da. Lekukoen idiolektoen joerak mugagabekoaren antzerakoak 

dira. Genitibo marka kgg eta nme2 lekukoek darabilte bakarrik, orain arte ikusi ditugun leku-denborazko 

beste kasuetan baino ugarixeago; genitibo markarik gabeko adibideak lekuko hauei jaso dizkiegu: kmz, 

raz, raz1, kgg, raz5, kaz2, kaz3, kmz7, nme2, naz, S.B. (ezaugarri hauek ez dagozkie erakusleei eta 

izenordainei). Bestalde, bizigabeetan ez bezala, kasu marka forma mugatuei txertatzen zaie, bai bokalez 

amaitutako berbetan bai kontsonantez amaitutakoetan ere. 

Aldaera fonetikoen iturri diren murrizketa mailak ere jaso ditugu; adibide batzuk ditugu jarraian, 

forma osoenetik murritzenera: 

kgg len e neré léngusuangana jua-naix 

naz juen da beran alabíagana 

nme2 ni txakurráana urreratu nais 

kaz2 º... gero juan sam-ba nóbixiana · da ... //kaz2 º... amábi urtekiñ erua-ninduan ··· Olábek! ·· 

béste máixuana, Mugérsaana! ... --kmz º”enééé!, átzo juan bia-nitzúan! · médikuana!” ... --raz1 

neré · anaiána nóya --nme2 su-urreratu sa txakurrána? 

Guk ez genuke kasu markaren aldaeratzat joko, baina bai aukerako beste bidetzat; adlatiboa - 

(e)nera formaren bidez egitea. Inesiboan ere jaso genuen horrelako adibide bat, beraz, ezin da sistematik 

kanporatu; gainera, adlatiboan lekuko bati baino gehiagori jaso diogu: naz-ri, kmz-ri eta nme2-ri hain 

zuzen. Adibidetzat: 

naz txakúr ba-juen da sure alabíannéra 

1080 Ikus leku izenen atalean ere, baita dudako leku izenen atalean ere. 

279

280 


Bizigabeen adlatibo singularra: eredurako 

Amaiera bokalikoetan, adibidez: elixara /elixaa /elixá; etxera /etxea /etxá 

Kontsonante amaieretan: taillarrera /taillarrea /taillarrá 

Bokalez amaitutako berbetan kasu marka zuzenean oinarriari txertatzen zaio, mugatzailearen 

arrastorik gabe. Beraz, mugagabean -taartizkia tartekatzen ez diren formekin neutralizatu egiten dira, 

sinkretismoz, baina esaldiko ingurumenak argitzen du esangura. Aldaera fonetikoak, kontsonante galeraz 

eta bokal elkarketa-murrizketaz, beste kasuetan legez, ez dira falta; adibidez: 

naz elixára juen dia 

rmz ºsaspí urtekiñ ekíñ... · juan giñuasen gu · eskólaa... --kaz3 º... eske, kalea- kalea pasíora · da 

... 

rmz ºta géro errotá eruan!: errotátik ee... --rae º... ke neu-p’eneba-nai-iseten eskola júteik! ... -nme2 

guasem-béste taberná --rmz º... da illuntzian etxá!, illuntzi-aldeako... 

Kontsonantez amaitutako berbek loturazko bokalaren bitartez hartzen dute kasu marka, baina 

murrizketak direla medio “desitxuratu” ere egiten dira forma batzuk. Murrizketa mailen adibide batzuk 


nme2 órtik, atzoko · bidé sabalÉRA urtetzen dá 

kaz3 º... áber etorte-jatasen tallerrÁ ... 



Biziduneen adlatibo plurala: eredurako 

Amaiera bokalikoetan, adibidez: alabegana /alabeana /alabena //alabengana 

Kontsonante amaieretan: mutillegana /mutilleana /mutillena //mutillengana 

Edutezko genitiboaren markari dagokionez, singularreko joera gorde egiten da, baina pluralean 

genitibo marka tartekatzeko joera handitxoagoa antzeman dugu bi lekukorengan. Genitibo markaz eratzen 

dutenak hauek ditugu: kgg-k ia beti eta nme2-k ere sarri; genitibo markarik gabe hauek egiten dute: kmz, 

raz, raz1, kgg, nme2, naz. Dena dela, bizigabe markak leku handia kentzen dio bizidunentzakoari, 

singularrean bizidun marka askoz gehiago erabiltzen den arren. Aldaerak fonetikoak, murrizketadunak 

batez ere, beste formetan legez, ugari jaso ditugu. Adibide bakarra ipiniko dugu: 

naz ospittálrekoo [sic] médikuena jum-biot éurekim-berba im-biot eta 

Singularrean aipatu dugunez, -enera beste aukerako bidea da. Besteak beste, kmz-ri jaso diogu: 

kmz éuren sémien- sémienera juan dia 


Bizigabeen adlatibo plurala: eredurako 

Amaiera bokalikoetan, adibidez: elixetara /elixetaa /elixeta; etxietara /etxietaa / etxieta /etxitara 

Kontsonante amaieretan: lurretara /lurretaa /lurreta

Kasu marka, bai bokalez amaitutako berbetan bai kontsonantez amaitutakoetan, datiboaren 

atalean aurkeztutako pluraleko ezaugarriei txertatzen zaie, eta salbuespenik gabe -taartizkia tartean dela. 

Dena dela, beste leku-denborazko kasuetan aipatu dugunez, forma murriztuak eta aldaera 

fonetikoak ere jaso ditugu, bai ezaugarri pluralari dagokionez, bai kasu markako dardarkaridun silabari 

dagokionez, hala nola: 

nme2 an ándiko etxíitara [sic] juan dia 

raz1 orrék e begíxetaa kálte itxen dau 

kmz3 º... torri sitxuasen · asken órduan áre-kafieta torri sitxuasen ... 


1.2.14.2.1. Adlatiboa erator bide legez 

•Izenki adberbializatuetako zati. Sarri erabiltzen dira “gañera, albora, aldemenera, ondora” erako 

formak. Beste atzizki batzuen aurretik ere bai: “aurreraka, atzeraka” eta abar. Adibidetzat: 

rae º... geró bere-ee sárdau berú eran da moskortuta! · átzeraka itxe-genduan da ixe · bueno!, au 

etxiau baño aldapa-aundixaotik ixa jausi gíñan da... ... 

•Aditz bihurturik: “oeratu, lotaratu, atzeratu, aurreratu” erakoak. 

•Zenbait hitz eratorritan, lexikalizaturik: “berakua, burutik-berakua, gorakaria, be(e)rakaria, 

aurrerakaria” erakoak. Adibidez: 

naz biárrak aurrerakara-aundixa in ddau, e? 

1.2.14.2.2. Ekintzaren denbora tartea adierazteko 

Sarritan ablatibozko sintagmaren ondoan doa 1081 , baina besterik ere izan daiteke; gainera, eta 

aukerakoa da. Adibideekin erakutsiko dugu: 

kgg améndik áurrera etxían geldítxuko gara beti 

naz ási goixían da gabéra ésta biarrian geatzen 

nme2 ospittáletik, s- séigarren egunera ekarri seben 

1.2.14.2.3. Leku tartea adierazteko. Adibidez: 

rmz ºKaitanon eeee... e- etxian aspi- e-e- be- ·· ogei métroaa eós- jéuasen órre-be- bíxok, 

Kaitánona taa · Maltzá-sar! 

kmz ºbaai!, baai: ták! “neríaa-árra batéra gerátu dok!” 

1.2.14.2.4. Inesiboaren edo instrumentalaren “ordez” 

Esangura ezberdina duen arren, denborazkoa hain zuzen. Adlatiboak ez du denborazko 

galdekaririk, eta erabilera hau ez da denborari/denborara zuzendutako zentzuzkoa, denboraren joanean 

gertatzekoa baino. Adibidez: 

raz1 ºgurían katamíxarra e or ... or, béti!: or béti katamíxarra, baai... ... es, oiñ es!, oiñ ee... 

otúbrian ero, · nobiémbrian eró, buenóó! Oiñ estao-oiñ esebes; géro!, ne- negúra! negurútzian!, 

bai... enéé!, se gerrá! 

kmz º... bai-bai-bai, juátia dáka!... ···· Sártzarara es-e-este- estésku ba! · jokuári emón! 

1081 Ikus ablatiboaren atalean. 

281

282 

nme2 º... da · gab- gabér’artzen dau-umoré bat!: · gabéra-artzen dau-umoré bat!! 


“Nola” galdekariari dagozkion forma mugagabeak eta mugatuak. Bizi-bizi dago bide hau; 

oinarrian osagai anitz har ditzakeenez: izenak, izenondoak, izenordain zehaztugabeak, erakusleak, 

zenbatzaileak, aditzondoak, postposizioak, aditzak.... Adibide batzuk ipiniko ditugu erakusgarri: 

•Mugagabez: 

raz1 sé formatára in dosu orí? –nme2 sé formatara in dosu orí? 

raz ºNik esángo neuké “neree suégrua” ta “nere suégria”, · nik estót esán bestee formatára 

kmz ºbaitxá: bati [sic] bátera esán béstera esán iguál-iguál da 

nme2 séosetara · im-bie-da, iguél da --naz baa, séosetará, eiñ im-bieko dá! 

S.B. onetara es, bestera ein biosu 

kmz ºái amá!... ··· órtara bá!: · artán ortán bagabíllas... 

kmz3 º... kansíñuak eta… · órre-baña, · “duan selan kómpontzen dousen” da órtaraxe suan ori 

Kaldereruen · kantziñuok ... 

naz au, esín dda ebai, e?, esetara b'estaa... esi-leike-ebagi, e? 

kmz ºbátzuetan karrerak eta beste batzuetan bajatu ta beste batzuetan ee... bi batéra ta... 

rmz ºbai, era batera garbitzeko... 

•Singularrez: 

raz1 º”seláko mutíl jatórra!” esáte-san. Béstekaldera geixao berbá itxen da bañá “jatórra”, 

ombréé...! 

nme2 ºbai! E- Eibarko érara, bai!-ingou, abér! 

nme2 ºbaai, baai!, ba, bueno!: · aa, txalák e, sáltzen dosu ta ba ... baña léenn! begíra sáltze-sambisittárako 

ta sáltze-sanian da... ... 

rmz5 ºa!, béste gausa bat etxuau esán! idixená!: [probarako] ... néurrira be · itxe-suan · idixa: · 

gerríxan · se neurri ekan... 

kmz º bai!, eulíra! ···· ordúan e, ikúsiko dau e programia, telébisiñokúa (...) “Jara i 

sedal” 

kmz7 ºtrásara etara juat sein dan... 

kmz1 ºeu be gústora eote-aix álá? … 

rmz2 º... Kóba, ta Patxí Aóntza ... jokatu ebeníam-bé, iru mílla kíloko arrixákiñ, e?!, ídik bárik, 

e?!, éurak! máno-a-mano gisóna-bákarrik, Eibárko · sesém-plasía tópera! ... 

f.a. urriñéra ikúsitxú elefántiak 

S.B. ºba, iritxira! 

•Pluralez: 

raz “musua” ... “arpeíxa” ... ºbai, bíxetara 

nme2 nii, neure káseta ondo bisi nais 

1.2.14.2.6. Leku zehatza adierazteko 

“Non” galdekariari dagozkion forma mugagabeak eta mugatuak eratzen dira. Batzuetan 

alternantziaz ere jaso dugu, “eskumatara eon /eskumara eon; eskerretara eon /eskerrera eon” adibidez. 

Erreparatzekoa da sarritan inesiboaren ondoan doala. Edozein modutan ere, ez da “juan” aditzaz 

osatutako egiturekin nahasten, esangura guztiz bestelakoa baita. Adibide batzuk ipiniko ditugu, “inesibo” 

zentzuz: 

-ñmz º[Bustingorri baserria] Élgetara bagoyas ba karretéria?! 

-kag5 ºbai! 

-ñmz ºeskúmatara! ... ortxé inguruan da! Bustingórri!

ñmz ºArtátxueta len esan dou!, améndikam-beiratuta ori Untxíam-basuori?!, óixe!: orí be, · 

kámpo-fúboldik!, kámpo-fuoletikan ee, eskumára! 

kag5 ºba num-bañá ee se aldetará? 

kmz ºúrrengo péoría!, ·· trésa, irúa, lélengo písua, eskerrétara · jaixo nitzan 

ñmz ºba, antxee... · eskérretara! 

/ñmz ºtáitx ee..., ·· eséuan e, ·· karretérian e, eskumáti-barik eskerréra... ·· Élgetara góyesela 

eskerréra, Bustíngórri! · ástuta neka-neu-pe! 

ñmz ºer-skérretara: Únsagara goyasela bajatu, bajatu! elixára! parrókixara bajátu, parrókixara, da 

geró, eskerréra, Kalbetóyan, Kátilluneko tabernia-antxe san! 

ñmz ºPagárixa ee, ori dao e serian! ·· Txóntati-goora! 

ñaz5 “Bai, lehen zerian bizi giñan, Arrazolan, Salbadorretik behera beste aldera. Txontatik juan 

eta beste aldera” 

kmz “bristaría”: ºéuskixak e · beíxetara eitxen dabena da bristaría 

1.2.14.2.7. Kokapen edo leku aldaketa adierazteko 

Ñabardura berezia du horrelakoetan; adibidez: 

-nme2 ºAralárren daa, · Urbixán d’éuskixa dauela esan dau! · Orráá... 

-t ... 

-nme2 ºorráá · Aláb’aldéra orrá e, (?)... ee itxúriaa · an garbítzen eró, garbíxaua eró...; kostán e, 

sikíñauá 

naz ºbueno!, orrí, eee... emen.... · Doností aldéra esatutze “kaikua” ba, iual · ardixa jastekoo... · 

ontzi ser báti, “káikua”... 

1.2.14.2.8. ”Zertara” adierazteko 

Forma mugagabeak eta mugatuak erabiltzen dira. Era askotako ekintzak adieraz daitezke: lana, 

denbora-pasa, jokoa.... Gauzak eta egoerak ere adieraz daitezke era honetara; oinarrian izenak ez ezik 

beste osagai batzuk ere har baititzake, aditza, adibidez: 

kaz2 º... batén etorri san ·· Alkalá Zamora · Eibarrera, ayúntamentura ··· táki-setara etorri san, nik 

· estakitx · setara ... 

rmz ºáitxitxaa... · saárra-pé, · oo... · botílla txikí bat are-betí: 

meriendetára ta botílla txikixa beteta, ála! ··· o botilla txikitxo bat!... 

S.B. naixao dot nik lotára etxéra etortzia 

raz5 ºesa-nutzan “baña géro ésteisela etorri órre-dánok oná-ar- bisítxara! ... 

rmz ºidixa-danian eosen len!, len eseuan etxeik idík eseuenik! emen... · Bá..., biarreako danían!, 

órtxe Samartíñen es-txitxua-nik esautu!: errentero etxia ta etxe · txikixa tá...; · bañá, garotia 

sániam-ba beti ee eee... Mendioitxikuak eró, · launtzea ta, ero Léseta ero Loixóla eró..., etaik?, 

bei- beixak eosen lekuan −“kóño! geu etorriko aittuk ee garotá”, eroo · arto-eraitxea ee... · eumbáten 

eo ta bá, ·· ólan e manejatze-sitxuan ónek!: gero éuro-biarrea etorri!, · idixekin juatebaitzam-ba 

gero baa... ·· béste bi-iru eun ee gari-ebatera ero berá ta bá!, · ólan! ·· ostian danian 

idíxak! ... --kmz ºeéés!, áitxaa!, biarréra juan san Bankobílkora --S.B. º”juesera eruan” esaten da 

“llebar a juicio” esateko... --kmz ºbai; da bixár jokóra!, 

arratzalde gustían ántxe!, · iñuséntia morúan!... ·· Bai-bai-bai, juátia dáka!... ... //kmz ºtókara 

jokátzia nai dósu? 

kmz kóstau eitxe-ata saratara-akostumbratzia –raz1 nékes akóstumbratze-naix ·· saratára –nme2 

saratára oitzia kostátze-ata, e? --naz esí-naix eee, saratára-akóstumbrau 

nme2 aurtén · banoya bakasiñuetá, a- bésteik esien Debára! 

283

284 

1.2.14.2.9. ”Nora” eta “zertara, zeren bila, zer ekartzera” adierazteko 

Galdekari horiei dagozkien erabilera mugagabe batzuk oso arruntak dira 1082 . Batzuetan, 

alternantzia gertatzen da forma mugatuekin lekua adierazterakoan: “eskumatara juan /eskumara juan; 

eskerretara juan /eskerrera juan; okerretara juan /okerrera juan”, denetarik jaso baitugu. Bestetan, forma 

mugagabeek esangura bikoitza dute, “nora joan” eta “zertara joan, zeren bila joan”, hain zuzen; hori da 

“uretara, esnetara” formetan gertatzen dena. 

Beste zenbaitetan, nahiz eta batzuetan formazko homofonismoa izan, azentuak lagundu egiten du 

forma mugagabeak eta mugatu pluralak bereizterakoan. Horrelako bikoteetan forma mugagabeak 

“zertara, zeren bila” adierazten du, eta forma pluralak lekua; adibidez, “sagarrétara ≠ sagárretara”, baina 

batzuetan ongi bereizten dira kasu marka hutsez ere, “ganautara” eta “ganauetara”. Jarraian, beste adibide 

batzuk ipiniko ditugu: 

a) ”Zertara, zeren bila” adierazteko: 

•Forma mugagabeak honelakoak izan daitezke, gauza fisikoak zein onura abstraktuak: 

“bedarretara, bedarrondotara, garotara, iretara, gastañatara, patatatara, letxugatara, ongotara, egurretara, 

ogitxara, erropatara; konsejutara” eta abar luzea: 

S.B. su okelátara soyasen ártian, ni ogitxara noya 

f.a. eskolara juan biot e umetára 

kmz º”txiri-txiri txara-txara txoritxára txarárá!” 

•Pluralez ere jaso dugu: 

kaz3 º... Arrasólati-juate-san · Élgetara j- · Gregoria, esta?, árrautzATARA ta, gausETARÁ! 

juate-san · Élgetara... ... 

kmz ºsárri eim-biako dau orí! · pásekoo usuee-tára bádoya! 

kmz3 º... da txakurrakiñ, da ni- ni ollaórretara… · eo-ollaórreta eó, lo ke sea! bai ba! ... 

b) Lekua adierazteko adibideak: 

•Mugagabez, “mesetara, afaitxara, baskaitxara sutara” erako formak: 

kmz1 º... ímbitau-éstak afaitxára!, e? ... 

•Pluralez: 

rae ºtxakurra pipárretara ta tomátietara jun da ta danak iribiskaitxu 

•Esamoldeetan, “pikutara juan, kakatara juan” erakoak: 

nme2 gúre biarrak · jun die · pikutá -ero- jun di kakatá! 


• -ra barik egituran. “Oera barik, biarrera barik, mendira barik, elixara barik” erako formak 

ditugu (tarteko “juan” aditzaren elipsis sortua ziurrenik, baina egitura tinkoa da). Adibidez: 

kmz12 “... gaztiendako Elixiakiñ enfrentauta egotia, hor aspektuan, ez da izan problemia! En 

cambio elixara barik ezkontzen diranak mordua dira gaurko gaztiak be! ...” 

1082 Gogoan izan inesiboko “uretan, bedarretan” erako egiturak, antzekoak baitira.

•Adlatibodun izenak gidari funtzioa duela: 

nme2 º[dunba] ardi-errebañua bidé s- lussién ero erum-bi-danien ero, está?, · ba, arék ee, arénn 

ardíxek ee... arénn saratára ero ánn · sértzeko iseten da · orí 

•Aditz perifrasietan: “(ganauak) jotera eiñ; esniak gora eiñ” erako formak. I. LASPIUR-ek “hari 

harira egon” ere aurkezten du (1999, 43). 

•Adberbio esapideetan: “kasu baterako, esate baterako, kasurako, esaterako” adibidez. 

•Postposizioetan 1083 : “-tik be(e)ra 1084 , -tik gora”, adibidez. Beste egitura bat ere jaso dugu: -ra 

bidian eon/juan... Esate baterako: 

raz1 º... he! séoser! Nere laúna, bi dakáras bákarri-béste danak or dia serúra bidían juanda! 

raz1 karteria galdu neban etxera nóyala · −ero− etxera bidian 

1.2.14.2.11. Ekintza adierazteko 

“Zertan” galderari erantzuna. Esate baterako: 

f.a. séixetara jokatzen gaos –nme2 séixetara jokatzen gabis 

kmz5 “... Tórtolosetara eitxe genduanian, eurak tortoloxak igual ekartze zitxún, por ejemplo, 

batak sei ero bestiak pe ...” 

rmz2 º... inddártzuak eongoitxú-pañaa, es aixkoran dabíllenik eta · es arri-jásotzen... Len eon 

sitxuan Íxkuak, bíxetara eitxe-juen a- Íxkuak eárto! ... 

1.2.14.2.12. ”Noren traza, antza” adierazteko 

Gurasoengandik jasotako ezaugarriak kontuan hartuta batez ere: “aitxanera, aitxan aldera, 

aitxagana, aitxatara; amanera, aman aldera, amagana, aman erara, amatara” formak jaso ditugu. “Jo, 

urten” aditzekin jaso dugu. 

1.2.14.2.13. ”Norenganako” 1085 galdekariari dagozkion formak 

Liburuetan ez eze, ahozko jardunean ere jaso dugu: 

“Ze berbaera dok ori nausixago batekin ganako?” (J.A. ARGOITIA/N. AZKARATE/X. 

GEZURAGA, 1996, 62) 

naz órrek ·· amorrua dauké bata-béstiaganako 

1.2.14.2.14. Adlatiboa bestelako egituretan 

Komunztaduraz azal daiteke, aditzak eskatzen duen kasua delako; era horretakoak dira “-ra 

eskondu, -ra sartu; -ra afisiñua euki, -ra itxua isen” eta abar. Adibide batzuk ipiniko ditugu: 

raz5 º... Kurútza eskondu sanian Elórretara, · esín dirúri-topau! ... --naz eskondu dia Ermúra, ee · 

mutillann gurasuetara 

kmz7 “... da, ekarri niñuen ‘ALFA’ra. Baiña, eneban nai ‘ÁLFA’ra sartzía!” 

1083 Ikus, baina, postposizioei eskainitako atalean. 

1084 “Goitik-be(e)ra” postposizio egitura beste era batera ere erabiltzen da, guztiz lexikalizaturik: “goitxibera” berba; Eibarren ez 

ezik beste leku batzuetan ere oso ezaguna eta erabilia da. 

1085 Adlatibo gehi leku-denborazko genitibo markak elkarren ondoan bizidun formaz atal honetan eskaintzen ditugun adibideak 

bakarrik aurkitu ditugunez, adlatiboaren atalean azaltzea erabaki dugu. Ikus bizigabe formak leku-denborazko genitiboaren atalean, 

“norako” erako formen alorrean. Edozein modutan ere, I. LASPIUR-ek bizidunen deklinabide eredu guztietan aurkezten du: izen 

soiletan, pertsona izenordainetan, eta abar; baina oharra egiten du “gitxi” erabiltzen delako Eibarren (1999b, 65 14. oh.). 

285

286 

kmz3 º... are-gañea-afesiñua ekan · séstara! pélota séstara-a am-be aprendis ebixan da… … 

kmz3 “... Amen ee tiroteua ta bonbardeuari iesi, da, an be nik e, kázara, eztá, naiz ni itxúa, kázara 

ee, pasau. Pasau baiñá, fanático izan naiz baiña, txakurrak eta danak, eh! Ni izan naiz ee, 

erreixatik pasautakua ...” 

raz6 “Bai, jokua hamar tantora ero bostera ero, guk eitte genduan, ero xameikua ero txakur 

haundixa ero” 

1.2.14.2.15. Adlatiboaren beste erabilera batzuk 

Ondorengoak ez ditugu atal honetan errepikatuko lehendik ere azaldu direlako edo gero azalduko 

direlako: “nondik nora” egituraren erabilerak, ikus ablatiboaren atalean 1086 ; “norako, noizkorako, 

zertarako”-ri dagozkien formak eta ñabardurak leku-denborazko genitiboaren atalean aurki daitezke; 

adlatibo soila adlatibo bukatuzkoa adierazteko eta adlatibo bide zuzenezkoa adierazteko erabilita, ikus 

atal horietan. 


1.2.14.3.1. Formari dagokiona 

—Bizigabeen deklinabidean kasu markak aldaera bi ditu: dardarkariduna (-ra), arrunta, 

analogikoa; eta bokal soila (-a), kasu marka zaharra, etimologikoa. Azken hau balio erakuslea duten 

adberbio kategoria formetan erabiltzen da bakarrik (“ona, orra”). 

Kasu marka arruntak hainbat aldaera fonetiko ditu bokal artean gertatutako kontsonante 

dardarkariaren galera gertatuz gero. Ondorioz gertatzen diren bokal elkarketetan ez da disimilaziorik 

egiten baina bai luzapenak (tinbre bereko bokalak elkartuz gero) eta murrizketak (tinbre bereko zein 

tinbre ezberdineko bokalen elkarketetan ere gertatzen dira). Aldaera murritzena (-a) kasu marka 

zaharrenarekin itxuraz berdindu egiten da. 

Dardarkariaren galera eta ondoriozko gertakariak ez dira berrikuntzak, lekuko zaharrenen ahotan 

jaso baititugu, bai kaletar bai auzo guztietako baserritar; adin ertaineko lekukoen ahotan ere gertatzen dira 

horrelakoak, eta baliteke alfabetizazioaren eraginez edo, kgg lekuko gazteak ez du horrelakorik egiten 

kasik. Nolanahi ere, polimorfismo idiolektala gertatzen da orokorrean, forma osoenen ondoan forma 

murritzenak ere aurki baitaitezke. 

Mugagabez, -taartizkia erabiltzeko joera orokorra da, nahiz eta lekuko zahar eta gaztek artizki 

gabe ere eratzen dituzten formak. Denborazko izenek dute muga handiena artizki hori erabiltzeko, “bi 

egunetara” erakoak kgg lekuko gaztearen ahotan jaso baitugu bakarrik. Leku izen bereziek kasu marka 

artizkirik barik hartzen dute, kontsonantez amaitutakoek loturazko bokalaren bitartez. 

Mugatu singularrez kasu marka zuzenean txertatzen zaie bokalez amaitutako berbei 

(mugagabean artizkirik barik eratutakoekin sinkretismoa gertatzen da, baina batzuetan azentua bereizgarri 

gertatzen da); kontsonantez amaitutakoetan loturazko bokalaren bitartez. 

Mugatu pluralez beti txertatzen da -taartizkia plural ezaugarrien gainean. 

1086 1.2.13.2.4. atalean hain zuzen ere.

—Bizidunen deklinabidean aldaeren iturrietariko bat kasu markaren aurretik edutezko genitibo 

marka agertu ala ez da. Izenordainen eta erakusleen deklinabidea kanpoan utzita, izen-izenondo arrunten 

deklinabidean lekuko zaharrenek genitibo marka ez erabiltzeko joera dute; darabiltenak nme2 eta kgg 

dira, beste leku-denborazko kasuetan baino ugariago gainera. Ez dakigu nola azaldu bi lekuko horien 

ezaugarri hori; baliteke lekuko gazteak alfabetizazioaren eraginez horrela egitea, aldaera hori gehienetan 

baitarabil salbuespen gutxirekin; Aginagako lekukoak sarriago darabil genitibo markarik gabeko aldaera. 

Edonola ere, aldaera gehienak fonetikoak dira, batez ere bokal artean kokatutako leherkari 

belarearen galera gertatuz gero. Murrizketaz sortutako forma batzuk, genitibo markarik bakoak, 

izenlagunekin itxuraz berdindu egiten dira, “alabana” forma mugagabea edo “medikuena” forma plurala 

adibidez. 

Mugagabez, kontsonantez amaitutako berbetan kasu marka txertatzerakoan loturazko bokala 

eranstea aukerakoa da. 

Adlatiboaren kasu markaren bizitasunari dagokionez, singularrean oso erabilera aberatsa du, eta 

mugagabean ere bai neurri batez; baina batez ere pluralean bizigabeen formek sarri ordezkatzen dute. 

Berezko kasu markaren lekuan beste bide batzuk ere erabiltzen dira bizidunentzat, genitibo markadun - 

(e)nera adibidez. 


Adlatiboak norabide esangura ez eze beste batzuk ere baditu: denbora tartea; leku tartea; “noiz” 

esangura; modua; leku zehatza, zein leku aldaketazko ñabarduraz; ekintza “zertan”; ekintza helburua 

“zertara”; “zeren bila”; traza, antza, besteak beste. 

Deklinabide arruntaz gain, bestelako egituretan ere agertzen da: eratorbidean, esapideetan, aditz 

perifrasietan, postposizioetan, komunztaduraz aditzak eskatzen duenean, besteak beste. Beste kasu 

batzuetan agertutako erabilerak ere aipatu daitezke: “norako, noizkorako, zertarako” helburuzkoak; 

“nondik nora” erako egiturak; adlatibo bukatuzkoaren eta bide zuzenezkoaren ordez erabilita, esate 

baterako. 

-(n)ganako forma konposatua jaso egin dugu baina oso erabilera eta bizitasun txikia du. 

Galzorian dagoela esan daiteke, lekuko zahar baten ahotan jaso baitugu bakar-bakarrik. 

1.2.15. ADLATIBO BUKATUZKOA ( -(e)ra(i)ño(k) /-(e)rarte //(-(e)(n)gana(i)ño(k)) 


Kasu markak hauek dira: -(e)raño(k) /-(e)taraño(k) bizigabeentzat, oro har; eta - 

(r)(e)(n)(g)anaño(k) bizidunentzat. Inesiboaren atalean ikusi ditugu bizidunen eta bizigabeen arteko 

deklinabide kurutzaketak nolakoak izan daitezkeen orokorrean (formak, zein aldaera hartzen duten, joera 

nagusiaren araberakoak sortzen dira: “alabetarañok” eta abar). Beste kasuetan egin den moduan, banatuta 

aipatuko ditugu bizidunen eta bizigabeen marka ezaugarriak. 

287

288 

—Bizigabeen kasu marka 

Kasu markak berak aldaera fonetikoak izan ditzake ingurumenen eraginez. Batetik, -rañok 

markako kontsonante dardarkari 1087 bakuna bokal artean galdu egin daiteke, eta ondorioz bokal 

elkarketetan berdinketak eta disimilazioak gertatu ostean, murrizketak ere gerta daitezke. Osagai 

sabaikaria ere beti dagoen arren, batzuetan glidea ere ager daiteke, edo guztiz soilduta kontsonante 

sudurkari sabaikarian. Amaierako kontsonante belarea errealizazio batzuetan agertzen da eta beste 

batzuetan ez. Horretarako, baina, fonetika sintaktikoa ere gogoan izan behar da, ondoan kontsonantez 

hasitako berba badu soinu belare hori ez ahoskatzeko joera nagusia delako (kontsonante belare ahoskabea 

agertu, agertu daitekeen arren). Horrenbestez, amaierako kontsonante hori nork darabilen eta nork ez 

jakiteko gehienbat esaldi amaiera-amaierako posizioan dauden adibideak, etenaren aurrekoak, edo bokal 

artean daudenak begiratu behar dira. Adibidez: “are-norañok eruango ete gaitxu?”, “noraño eltzen da 

ori?”; “noraño leau siñan?”. kgg-k sistematikoki darabil amaierako kontsonante belare gabeko aldaera 

(beti, salbuespenik gabe, -raño); aldaera hori raz-k ere badarabil, eta horrelako adibide bakarra jaso diogu 

naz-ri. kgg-k izan ezik, beste lekuko guztiek raz-k eta naz-k barne, -rañok aldaera darabilte aipatutako 

ingurunetan. Lekuko nagusiez gain, solasaldi askea jaso dizkiegun lekuko hauek ere horrela egiten dute: 

kmz9, ñaz1, ñaz2, kaz1, kaz2, kmz3. 

Bizigabeentzako beste kasu marka bat ere jaso dugu, -rarte hain zuzen (diakronia mailan bestea 

baino berriagoa da baina ez dugu horretan erreparatuko). Horri dagokionez ere hainbat aipamen egin 

behar ditugu, batetik, formazko aldaerei dagokienean, eta bestetik, -raño(k) kasu markarekin duen 

osagarritasuna-alternantzia azaltzeko. 

•Formazko aldaerak. -rarte forma “trinkoa” da erabiliena lekuko guztien ahotan −aldaera 

fonetikoak gerta daitezke, “egunearte” sortuz bokal arteko dardarkariaren galeraz, esaterako−, baina -ra 

arte forma bereizia ere jaso diegu nme2 eta kmz lekukoei, postposizio legez: 

nme2 nóra-árte? 

kmz etxeko arítzera-árte //kmz an daosen arítze-tara- ·árte [sic] 

Galdera generikoena egiterakoan, denbora zentzuzkoan ez da -ra- adlatibo marka txertatzen, 

“noix arte” baita forma orokorra (eta ez “*noixera arte”). Galdera zehatzagoak egiterakoan besterik jaso 

dugu; forma arruntena “seiñ egunerarte” da, baina “seiñ egun arte” ere jaso diogu naz-ri. Egitura horiek 

erantzunetan ere islatzen dira; izenak deklinatzerakoan, kmz-k mugagabeko erantzun baten “gauarte” 

egiten du, beste lekukoek erabat “gaberarte” egiten duten artean; singularrean, “gaberarte” da erabateko 

forma. Pluralean berriro azaltzen da polimorfismoa, “gabetararte, gáberarte, gabak arte” jaso baitiegu 

kgg-ri, naz-ri eta nme2-ri, hurrenkera horretan. Bai mugagabean bai singularrean forma arruntena adlatibo 

markaduna da baina egiturak ez dira beti garbiak, adibidez: 

nme2 illúntzi arte · etxáingou –naz geldíttuko gá illúntzi arte 

Adibide horietan “illuntzi arte” forma adlatiborik gabekoa da zuzenean? (guk horrela interpretatu 

dugu transkribatzerakoan), ala marka horretako kontsonante dardarkari gabea?: *illuntzi(r)a-arte > 

*illuntzia-arte > illuntziarte? Gauza bera gertatzen da beste adibide batzuetan ere; “astelenarte” forman 

1087 Ikus partitiboaren atalean kasu marka amaiera bokalikoa duten berbei txertatzerakoan diren emaitzak.

“astelen arte”? ala “*astelenera-arte >*astelenea-arte > *astelenearte > astelenarte”? Gauza bera gertatzen 

da “orkatilla-artekua”-n: 

raz1 ºe, ástelenarte, bále! 


Pluralean bietarik aurki dezakegu, “egunetararte” ereduko formak, zein “Karnabal egunak arte” 

eredukoak. Kasu marka aditzondoek hartuz gero, “bixar arte, gaur arte, oiñ arte, le(e)n arte” eredua 

erabatekoa da, “*bixarrerarte” modukorik ez da osatzen. Orduak adierazterakoan ere gauza bera gertatzen 

da: “bostak arte” da eredu erabiliena, “bostetararte” ere onar daitekeen arren. Aurretik aditza denean ere 

ez da adlatibo markarik ageri: “etorri arte”, adibidetzat. 

•Erabilera: -rarte /-raño(k) osagarritasuna-alternantzia. Lekua adierazten duten berbetarako - 

raño(k) da marka erabiliena, lekuko guztiek baitarabilte salbuespenik gabe; eta denbora adierazteko -rarte 

da marka erabiliena, eta hau ere lekuko guztiek darabilte salbuespenik gabe. 

Baina beste barietate batzuetan gertatzen denez, kurutzaketak ere badira, -rarte lekua adierazteko 

erabiltzea oso arrunta baita Eibarren. Jarraian lekukoen erabilera profilari hurbilduko gatzaizkio; kmz-k 

“norarte” galdera legez ez du onartzen, baina horren erantzunak erabili erabiltzen ditu erreparo handirik 

gabe; bai kmz-k bai beste lekuko nagusiek darabilte -rarte leku zentzuarekin. Solasaldi askean, bai lekuko 

nagusiei bai besteei ere jaso dizkiegu horren errealizazioak. Adibide bakan batzuk ipiniko ditugu: 

raz1 º... bueno!, ni neuk [sic] nao beitzát iguinduta, buenóó!, nao eee · estáki-nórarte bé! 

raz1 “bérarte jáusi da txoríxa” ... “bérañok” ... ºní-pentzatze-bíxak [sic] igual diala... · néupéntzau! 

estákitx, e? 

kmz sé basoo- basorárte llégau súan suá? --kgg sé elíxararte eldú san úra? 

ñaz1 ºbai!, Ermúko panareixarartekua ori danori! · san! Solosabal 

kmz7 º... Gero ba or gabisen, bátian ee-Eibarrerarte, Kálamuara ... 

Adibide baten jaso dugu lekuzko forma baina denborazko esangura duena: 

raz5 º... -”bueno!, oñ · Josepéteko Selairá-arte! · bixar urtengot · mója...” ... 

Beste aldera eginez gero, -raño(k) denbora zentzuarekin erabiltzea ez dago hain zabaldua, eta 

adibide bakan batzuk jaso ditugu bakarrik: kgg-ren, kmz-ren, kmz9-ren, raz1-en eta nme2-ren ahotan hain 

zuzen. nme2 lekukoaren adibidea, hala ere, ez dirudi kontuan hartu beharrekoa, “gaberaño” baitio 

lehenengoan, baina bakarrik “gaberarte” onesten du jarraian, “gaberaño” forma ukatuz. Beste adibide 

batzuk: 

kmz9 “... hemeretzi urte nekazen nik gerria urten ebanian. Hemeretzi urteraiñok 

guztiak euskeraz egitten genduazen ...” --kmz gabéraño gerátu sitxúan 

raz1 seiñ egunétaraño geatze-sára? 

kgg “San Juan egúneraño geldítxuko gara”. Lekukoak ez du forma hori ontzat hartzen nahiz eta 

bapatean sortutako forma izan: “ºori urten jata baña...” 

Guk ez dakigu adibidez Fruizko “eguno” eta “oniño” adlatibo bukatuzko kasu markadun formen 

parekoak diren Eibarko “egundo 1088 “ eta “ondiok 1089 “ formek adlatibo honen kasu markaren arrastorik 

duten, ala bestelako osagaiak diren amaiera horietan daudenak. 

1088 

Ikus solasaldi askeko errealizazio bat: raz5 “ºegundo estot nik umeik jo; saratak demasak etara bai, ori bai; baña jo, sekula bes, 

egundo...”. 

289

290 


Forma aniztasunaren beste iturri nagusia batez ere bizidunen kasu markaren baitan dago, - 

ganaño(k) 1090 oso-oso gutxi erabiltzen baita. kgg lekukoak darabil gehien, ia beti; eta beste lekuko 

batzuek adibideren batzuetan, nme2-k eta naz-k kasu. 

Izan ere, bizidunentzako galdera bera ere, lekuko bakar batek formulatu du adlatibo bukatuzko 

kasu markaz, nme2-k hain zuzen, beste lekuko batzuek forma hori oso garbi ukatzen duten artean, kmz-k 

(baina ez beti, “lengusuanaño” forma zuzenean galdetutakoa onartzen baitu, lekukoak berak hori esan 

egin ez arren), eta raz1-ek esate baterako. Erralizazioaren adibide batzuk: 

nme2 señéganá-·-ño juen sára? 

kgg lengó mutíllagánaño eldu gara 

kmz “ire léngusuan-e-áñaño”: “añáño-ño”-eee... 

naz ba órreganaño jum-biosú //naz da-áregana-ño jum-biosú --nme2 árenganaño jum-bi-da 

Forma horretan aldaera morfologikoak sor daitezke edutezko genitibo marka aurretik hartu ala 

ez. kgg-k genitibo markarik gabeko formak egiteko joera du (beste leku-denborazko kasuetan ez bezala), 

eta nme2-k bietarikoak egiten ditu. 

Nola eratu bada bizidunen forma?: gehien-gehienetan adlatibo soilaren bidez 1091 eta forma 

bizigabeen bitartez. Baina bada beste bide bat adlatibo bukatuzkoa bizidunentzat eratzeko, -neraño(k) 

edutezko genitiboz osatutako formaren bidez, hain zuzen 1092 . Lekuko hauek darabiltzate horrelakoak: 

kmz-k eta naz-k. Adibidez: 

naz lagúndukotzút sure alabíanerañok //naz lagúndukutzut súree semian-·-nerañok 

Jarraian, goian aipatu ez ditugun forma berezitasunak jorratuko ditugu, bizigabeentzako formei 

dagokienean batez ere. Gogoan izan behar da adlatibo soilaren moduan txertatzen zaiola oinarriari, eta 

horregatik ez dugu berriro ezaugarri hori errepikatuko. 


Bizigabeen bukatuzko adlatibo mugagabea: eredurako 

Amaiera bokalikoetan, adibidez: elixataraño(k) /elixetaraño(k) / elixaraño(k) //elixatararte /elixararte; 

menditaraño(k) / mendiraño(k) /mendixetaraño(k) //(...) 

Kontsonante amaieretan: sabaletaraño(k) /sabaletaño(k) //sabaletararte /sabalerarte //astelen arte - 

astelenarte 

Leku-denborazko beste kasuetan gertatzen denez, honetan ere -taartizkia aukerakoa da: 

“elixaraño(k), elixararte; etxeraño, etxerarte; basorarte, aritze(r)arte; sabaleraño; egunerarte 1093 “ jaso 

1089 

Ikus solasaldi askeko errealizazio bat: raz5 “º... −“kontratua!-aren kontratua ··· bisíri-dao-ondiokan?, bijente?” · da ...”. Ikus 

errealizazio baten espektrograma: raz1 2B9. 

1090 

Guk ezin dugu J.A. URIARTE-k dioena esan, ez duela aztertutako herriko hizkeran inoiz entzun, alegia. Guk entzun egin dugu, 

baina erabilera eta bizitasun aldetik bat egiten dugu egile horren esanekin: “norbaitek ezagutu edo erabiliko balu ere, ez diot irauteko 

modurik ikusten, euskalduntze edo alfabetatze prozesuak berrindartzen ez badu behintzat” (1995, 389). Izan ere, adibide gehien jaso 

diogun lekukoa, kgg, euskaraz oso ongi alfabetizatutakoa da, adibideak eibartar eran eratzen dituen arren. 

1091 

Erabileraren atalean gehiago garatuko dugu gai hau. 

1092 

Ikus pareko formak inesiboaren eta adlatiboaren atalean ere. 

1093 

Forma hauek, sinkretismoz, singularrekoekin berdindu egiten dira. Esaldiko egiturak eta pragmatikak argitzen dute esangura 

zehatza.

ditugu “elixetarañok; etxetarañok; basotarañok, basotararte; sabaletarañok; egunetararte, aritxeta(ra)ñok” 

formen ondoan, esaterako. 

Kasu marka itsatsita aldaera fonetikoak ere jaso ditugu, arrunta denez, “elixetarañok”, 

“egunararte”, “aritzearte”, “aritxetaño” adibidez. 

Amaiera bokalikoa duten adibide batzuetan loturazko bokala txertatuta balute legezko formak 

jaso ditugu: “mendixetaraño” eta “errixetaañok”, lehena f.a.-ren ahotan eta bigarrena nme2-renean. naz 

lekukoari jasotako “méyetaraño” formak ere hori gogorarazten du, emaitza konplexuagoa den arren 1094 . 

Forma hauek inesiboko “jaixetan” mugagabearen bidetik sortutakoak dirudite 1095 . 

Idatziz gero, kontsonantez amaitutako berba mugagabeak pluralekin nahas daitezke, baina 

ahoskatzerakoan azentuak bereizten lagun dezake; mugagaberako eredua “sabalétaraño” da, eta 

pluralerakoa “sabáletaraño”. 


Bizigabeen bukatuzko adlatibo singularra: eredurako 

Amaiera bokalikoetan, adibidez: elixaraño(k) /elixeraño(k) /elixaaño(k) /elixaño(k) //elixararte /elixara 

arte 

Kontsonante amaieretan: sabaleraño(k) //sabaletararte /sabalerarte 

Aipatzekotan, aldaera fonetikoak aipatuko genituzke, eta osoenetik murritzenera adibide batzuk 


kaz1 º... angó bere terrenuak · lleatze-sián · Iburr errékarañok ... --naz lagúndukotzut áteireñok 


kmz etxeko arítzera-árte 

kaz2 º... gastañátara ·· kapásuakin da, erdiañok betetakuan ... erdiaño-betakuan [sic] “ba!... 

áimbeste gastaña?: bé!, énajoya-geixa-...” ... --kmz3 º… askenian e, nee ondoañok etorri suan 

txakurra! … 

naz Sanjuán egúneárte 

nme2 San Andrésko parrókixañok alleau san 


Bizigabeen bukatuzko adlatibo plurala: eredurako 

Amaiera bokalikoetan, adibidez: elixetaraño(k) /elixetaaño(k) /elixetaño(k) //elixetararte /elixetara-arte 

Kontsonante amaieretan: sabaletaraño(k) /sabaletaño //sabaletararte /sabaletararte /sabaletara-arte 

Singularrean egin dugun antzera, berezitasun fonetikoak aipatuko genituzke batez ere, 

osterantzeko ezaugarri deigarrienak gorago azaldu baititugu. Adibidez: 

kmz an daosen arítze-tara- ·árte [sic] 

nme2 an ándiko arítzetaño-lagúnduko 

1094 Ikus bestelako amaiera duten berben deklinabidean. 

1095 Ikus atal horretan. 

291

292 


Kasu honen aurkezpenean aipatu ditugu marka bakoitzaren erabilera nagusiak eta horrenbestez 

ez ditugu hemen berriro ipiniko −lekua ala denbora adierazi, halako marka, nahiz eta kurutzaketak izan−. 

Azaldu gabeko beste ezaugarri batzuk aipatuko ditugu: 

1.2.15.2.1. Eskatzen dituen aditzak 

Leku zein denbora muga adierazten duenez, adlatibo bukatuzkoa “(a)llegau, lagundu, 

juan/etorri” mugimendu aditzekin erabiltzen da lekua adierazten denean, baina “isen, eon” erakoak ere 

onartzen ditu; denbora adierazten denean, “eon, geratu/gelditxu, itxaiñ...” tankerako aditzak erabiltzen 

dira, harreman semantiko konplexuagoak ere sor daitezkeen arren. 

1.2.15.2.2. Kasu markari leku-denborazko genitiboa gehituta, izenlagun bihurtuta 

Adibide batzuk ipiniko ditugu: 

kmz7 “Bai, lurrerañoko trajia, neskak. Gu foballeko frakeaz ...” 

raz1 leiru dau e · líburuan erdírañokua ero géitxuao 

raz1 º... ónaxeñoko urak, e? 

rmz ºbost urte? bost urtekiñ onaxeñokua isem-biaok! 

1.2.15.2.3. Esapideetan 

Gaztelerazko esapide batzuen kalkoetan ere erabiltzen da, euskarazko esapide legez: 

“kokoterañok euki/eon”, keinuz lagunduta “onañok euki/eon”... 

raz1 º... bueno!, ni neuk [sic] nao beitzát iguinduta, buenóó!, nao eee · estáki-nórarte bé! 


Bizidun-bizigabe kurutzaketez gain, kasu marken arteko ordezkaketak daude: 

a) Bizigabeetan, adlatiboa erabiltzea da bide arruntena. Adibidez: 

kmz sé-elixátara llégau suan urá? 

kmz úra llégau suan angó elíxetara 

b) Bizidunetan: 

•Adlatibo kasu markaz. Hasi galdera egiteko eratik eta erantzunetan ere, joera nagusia adlatibo 

soila erabiltzekoa da: “señegana/seingana; alabiagana, lengusuagana, semiegana...”. Esate baterako: 

kmz juári! eroseiñ alabáana! 

nme2 sure aleba- alábenn-ganá · lagúndukutzút 

•Bestelako perifrasiak erabiliaz. Adibidez, “-(e)n etxera(ñok)”, edo egitura erlatiboak: “izena + 

dauan/daosen + izena -raño(k)/-rarte”. 


1.2.15.3.1. Formari dagokiona

—Bizigabeen deklinabidean bi kasu marka erabiltzen dira, -raño(k) eta -rarte (azken hau, 

postposizio egitura da jatorriz). 

Lehenengo markak (-raño(k)) hainbat aldaera fonetiko izan ditzake; -ra- zatiari dagokionez 

adlatiboaren atalean aurkeztutakoak kasu honetan ere balio du. Kontsonante sudurkariak aurretik glide 

sabaikaria izan dezake, edo bustidura osokoa izan daiteke, glidea kontsonantean murrizturik. Amaierako 

kontsonante belarea aukerakoa da, baina joera orokorra erabiltzekoa da, lekuko nagusi guztiek baitarabilte 

kgg-k izan ezik; solasaldi askea jaso diegun hainbat lekukok ere leherkari belaredun aldaera darabilte. 

Orokorrean, lekua adierazterakoan erabiltzen da, eta oso-oso gutxitan denbora adierazterakoan (adibide 

bakan batzuk jaso direnez bakarrik, guztiz sistematikoa ez dela esatera ausartzen gara). 

Beste markak aldaera morfologikoak eta fonetikoak, bietarikoak ditu. Postposizio egitura denez, 

-arte-ren aurreko adlatibo markaren ordez forma nominatiboak erabil daitezke, batez ere jakineko 

egituretan: forma pluraletan, zenbatzaileen ondoan, aditzondoen ondoan, aditz partizipioen ondoan, 

besteak beste. Izen arrunten deklinabidean adlatibo marka arrunta da, kasu batzuetan murrizketek 

interpretatzeko zalantzak sortzen dituzten arren. Orokorrean, denbora adierazteko beti erabiltzen da; eta 

lekua adierazteko ere oso sarri, beste kasu markari lekua kenduz. Gainera, leku zentzuz lekuko nagusi 

guztiek eta solasaldi askea jaso diegun beste askok ere badarabilte, erabilera horren hedaduraren 

adierazgarri. 

Marka biek dituzte aldaera fonetiko orokorrak, bokal arteko dardarkariaren galeraz gertatzen 

diren murrizketa mailak, esate baterako. 

Mugagabean, -taartizkia aukerakoa da. Loturazko bokala txertatzerakoan ere aldaerak sortzen 

dira. 

—Bizidunen deklinabidean kasu marka -(n)ganaño(k) da baina oso erabilera eta bizitasun 

murritza ditu. Kasu marka hori darabilten lekukoen profila ikusi besterik ez dago. Aginagako lekuko 

nagusi biek noizbait darabiltzate horrelako formak, nolabaiteko bizitasuntxoa erakutsiz; baina Eibarko 

beste lekuetan galdua da zeharo (Arrateko lekuko batek eta kaleko beste batek guztiz baztertzen dituzte 

horrelako formak). Marka hori darabilen lekuko gazteak alfabetizazioak lagunduta eratzen ditu horrelako 

formak, gure iritziz, kaleko lekuko zaharrek ezpaitarabilte horrelakorik. 

Dena dela, kasu marka hori deklinabidean erabiltzerakoan beste aldaera morfologiko bat sortzen 

da, genitibo marka aurretik txertatu ala ez. Beste leku-denborazko kasuetan ez bezala, kgg lekukoak ez du 

genitibo marka hori erabiltzen, ezta naz-k ere, eta beste kasuetan ere erabiltzaile den nme2-k txandaka. 

Bizidunen formak eratzeko, beraz, beste bide batzuk erabiltzen dira: adlatiboaren bizidunen 

marka, adlatibo bukatuzko bizigabeen marka, edutezko genitiboz sortutako -neraño(k) kasu marka eta 

osterantzeko perifrasiak. 


Muga adieraztea, lekuzkoa zein denborazkoa, da esangura arruntena, horregatik erabiltzen da 

mugimenduzko aditzekin batez ere. Esapideetan ere erabiltzen da. 

293

294 

Leku denborazko genitibo marka onartzen du amaieran, eta gainera oso bizirik den forma da, 

lekuko zaharren ahotan behintzat. 

Orokorrean, gainbehera doan kasu marka da, batez ere adlatiboaren “onura”rako; osterantzeran, 

perifrasiak erabiltzen dira “norbaiten etxea” erakoak, edo egitura erlatiboak. 

1.2.16. ADLATIBO BIDE ZUZENEZKOA ( -(e)ru(n)tz /(-(e)(n)gan(ar)utz)) 

1.2.16.1. Forma 

Eibarko kasu marka -(e)ru(n)tz /-(e)taru(n)tz da bizigabeentzat, oro har; eta -(r)(e)(n)(g)an(ar)utz 

bizidunentzat. Kasu marka hau hain gutxi erabiltzen da eze −eta bizidunentzat are eta gutxiago−, ez dugu 

bizidunen forma adierazteko bizigabe formarik ere jaso; eta bizigabeen deklinabidean lekuko batzuek ez 

dituzte forma guztiak onartzen. Adibidez, kmz-k “elixatarutz” forma ez du onartzen nahiz eta “elixarutz, 

errekarutz” oso normal erabili. Beste kasuetan egin dugun moduan, banatuta aipatuko ditugu bizidunen 

eta bizigabeen marka ezaugarriak. 

—Bizigabeen kasu marka 

Kasu markak berak aldaera fonetikoak izan ditzake, bai barnekoak bai ingurunearen eraginez. 

Kasu markaren baitako aldaera nagusien iturria kontsonante sudurkaria izan ala ez da. Joera nagusia 

kontsonante sudurkari gabeko forma da, -(e)rutz, baina nme2 lekukoari sudurkaridun adibide batzuk jaso 

dizkiogu (bai mugagabean bai mugatuan) eta ezin utz ditzakegu aipatzeke (lekuko honek gehien darabilen 

aldaera -rutz da, beste lekukoen moduan); kgg-ri ere adibide bakanak jaso dizkiogu. Ez dakigu gertakari 

fonetiko hutsa den, ala ezaugarri arruntzat hartu behar den 1096 : 

nme2 seim-bide sabalétaruntz · jun-tzáa ·· jun saríe? 

nme2 bere aldéruntz //nme2 bólia, bixána- birá- bíruntz -ero- bixán aldéra doya 

nme2 oiñ, · ándiko bide sabaletaruntz góyas 

nme2 oná bertóruntz 

nme2 Eibarréruntz jun dia 

kgg Urkusúruntz juan dira pasiatzera //kgg lengó bóstetáruntz e juan gára 

Ingurunearen eraginez kasu markako amaierako kontsonante afrikariak hainbat aldaketa jasan 

ditzake. Amaiera-amaierako posizioan edo etenaren aurretik edo bokal artean dagoenean, bere horretan 

gordetzea da joera nagusia. Ondoko berba kontsonantez hasten bada, disimilazioz-edo, kasu markako 

kontsonante afrikaria frikari txistukari 1097 bihur daiteke; ondoko berba frikari txistukariz hasten bada, 

gustiz asimilatu eta soilketa ere gerta daiteke. Zenbait adibide: 

kmz nórutz óya? 

nme2 nórus juan sára? 

kgg nóru-soyas? 

Ablatiboan ere denborazko berba batzuetarako kasu marka guztiz ihartua jaso genuen legez, 

adlatibo bide zuzenezkoan ere denborazko forma bat zeharo ihartuta dugu: “aurrerantzian /aurreruntzian”. 

Forma biak jaso ditugu gure lekukoengandik, lehenengoak -rantz(a) mendebaldeko kasu marka 

1096 Ikus beheratxoago “aurrerantzian/aurreruntzian” forma.

gogorarazten du. kmz-k ez du ez forma bata ez bestea onartzen, eta “emendik aurrera” perifrasira joten du; 

kgg-k lehenengo forma bakarrik onartzen du, eta beste lekukoek forma biak onartzen dituzte. 

—Bizidunen kasu marka. Ia-ia ez dela ere esan dezakegu. Jaso ditugun formak, kgg-ren ahotan, 

oso zalantzazkoak dira lekukoaren senarentzat ere, ongi alfabetatua izan arren: 

kgg ºori séla isango san, “alabáganarutz”? ... “alabáganutz”?: ori badao?; bueno, eon 

eongo da baña esáten da-éro?… ... “-ganaño” neri úrten eitxe-jata baña “-ganarutz”!?, eske osea, 

sekulako esfuersua eim-biot ori etaratzeko 

Dena dela, beste leku-denborazko kasuetan gertatzen denez, edutezko genitiboz osatutako kasu 

marka da lekukoek marka bereziren bat erabiltzekotan darabiltena; horrela egiten dute naz-k eta nme2-k. 

Adibidez: 

naz txakúr ba-juen da sure ... alabíanerutz 

Beraz, formazko ondorengo ohar eta ezaugarriak izen bizigabeei dagokie; gainera, kasu marka 

hau oinarriari adlatiboaren antzera txertatzen zaionez ez dugu berriro horren inguruko zehaztasunik 

egingo. 


Bizigabeen adlatibo bide zuzenezko mugagabea: eredurako 

Amaiera bokalikoetan, adibidez: elixatarutz /elixarutz 

Kontsonante amaieretan: sabaletarutz /sabalerutz 

Beste kasuetako joera gordetzen da kasu honetan ere; -taartizkia aukerakoa da, eta “elixatarutz, 

etxetarutz, basotarutz, sabaletaruntz, uretarutz” formen ondoan “etxerutz, kotxerutz, errirutz, basorutz, 

mairutz, balkoirutz, aritzerutz 1098 “ formak ere jaso ditugu. Lekukoek zalantzak ere badituzte zuzenean 

galdetutakoan, adibidez: 

nme2 “seim-balkoittárutz?” ... ºbai, “balkoittárutz” esám-biko da bañaa... 

Kontsonantez amaitutako berbak -taartizkia hartuz gero itxuraz forma pluralekin neutralizatu 

daitezke. Azentuak batzuetan bereizteko lagun egin dezake; mugagaberako eredua “sabalétarutz” litzateke 

eta pluralerakoa “sabáletarutz”. 


Bizigabeen adlatibo bide zuzenezko singularra: eredurako 

Amaiera bokalikoetan, adibidez: elixarutz; etxerutz; mendirutz; solorutz; lekurutz 

Kontsonante amaieretan: sabalerutz 

Ez dugu aparteko ezaugarririk jaso; gehien erabiltzen den forma da, egoera pragmatikoek 

eraginik ziurrenez: 

1097 Ikus errealizazio bat espektrograman: kmz 24B172. 

1098 Forma hauek singularrekoen berdinak dira, sinkretismoz. 

295

296 

nme2 “etxérus” bat bákarra danían ondó erooo... · ondó dator baña “etxíen-tarutz”... ·· oríí yaa... 

orí e, ésta... 


Bizigabeen adlatibo bide zuzenezko plurala: eredurako 

Amaiera bokalikoetan, adibidez: elixetarutz; etxietarutz; mendixetarutz; soluetarutz; lekuetarutz 

Kontsonante amaieretan: sabaletarutz 

Singularreko formak dira erabilienak, aipatu denez, eta plurala erabili egiten da baina ez 

singularrean besteko tinkotasunez; lekukoen iruzkinek erakusten digute hori: 

nme2 “erríxetarutz” ºbai ... bai! óla esam-biko dá! 


Lekuzko zentzua du guk jaso ditugun adibide gehienetan, denborazko xedearen kontzeptua izan 

ere oso zaila baita. “Leku” hori biziduna denean ere ia ezinezkoa egin zaigu adibiderik lortzea. Jarraian 

ñabardura batzuk aipatuko ditugu: 

1.2.16.2.1. Leku zehatza adierazteko 

Lekua adierazterakoan, norabide zuzenezko esangura ez ezik lokatibo-inesiboaren ordezkoa ere 

badu, “non” adierazteko. Adibide batzuk ipiniko ditugu; adibidez: 

nme2 ºaménn... · amén “atzámarrak” esaten da!, · da, · an · Bískai aldérus “atzáparrak” 

naz nere-etxie dao · iturríxan · eskerrérutz 

naz Úrkom-beste partérutz Eibar dao 

kaz1 ºándikan onús baa, · on- onn dao · bueno! geró ándik o-onutz · euan · errotía, e?: errot- ee... 

errotá bat 

kaz1 ºbaña-Amaña parterutz · lénao eom-bie-san · ee, oñ · ospitxála daon lékuan s- a Residencia 

Sanandrés daon lékuan, Amáña básarrixa ... 

kaz1 ºní-neuk · betí Tútulukua entzun dot. Gero bakisu se pasatzen dan?: órrek ya piskat onus 

daos... ·· da ... 

kaz3 º... Estasiño kalian euam-buen- dénda bat: b- komestíblienaa, axe pasau ta, · ósterutz, e 

trembidéra urtén da trembidían euan 

kmz3 º... éuren e ·· ortuak eta gausak ékesen gañeá gáñekaldea... Jardíñetara: oñ Jardíñetarus dana 

etxia daok an gáñiam-be ta, ésebes! ... 

1.2.16.2.2. Lekuaz gaindiko kontzeptuak adierazteko. Esate baterako: 

-kag º…kétxueran esáten daa ee estákit, e · “animales berdes” … 

marroixka-diá?, está? 

-kgg ºbueno! ·· berdérutz dána-dáke-es?, subilándarak, muskérra… 

1.2.16.2.3. Denbora zehaztugabea adierazteko. Adibidez: 

kmz éguardirus-lleau- lléauko aitxuk 

kaz2 º... orii Alkala Samora pxx · etorri san · el año treintayuno · estakitt etorri san ·· agostuan 

askenerutz ero setiémbrian · etorri san ... 

1.2.16.2.4. Leku-denborazko genitiboaren kasu marka erantsita

Izenlagunak sortzen direnez, izenaren ondoan zein bakarrik ager daiteke: 

•Izenaren ondoan. Esate baterako: “berusko bidia, etxerusko bidian”. 

•Bakarrik; normalki inesibo kasu marka hartzen du. Esaterako: “etxeruskuan beruskuan; 

goruskuan” eta abar... Izenek ez ezik, aditzek ere onartzen dute horrelako deklinabidea: “igotzeruskuan”; 

adberbioek ere onartzen dute: “onuskuan, orruskuan, aruskuan”. Lekuzko zentzua denborazkoarekin 

batera du: 

kmz juáteruskuan basuría etaraik 

kmz aruskúan ·· gorántziak 

1.2.16.2.5. Inesibo marka gehituta 

Oinarrian izenak ez ezik adberbioak ere egon daitezke; aditzik ez, ostera. Honelako formak 

sortzen dira: “gorutzian, berutzian, etxerutzian, kalerutzian; onutzian, arutzian”. kgg da forma hau 

onartzen ez duen lekuko bakarra, agian ez duelako sistema osoaren ezagutza nahikoa sendoa. Forma 

hauek leku-denborazko markadunen pare-parekoak dira, lekukoek forma biak nahasian baitarabiltzate. 

Lekuzko zentzua denborazkoarekin batera du aipatutako adibideetan; ondorengoan denborazkoa du 

bakarrik: 

raz1 º[katagorriak] es, oiñ es!, oiñ ee... otúbrian ero, · nobiémbrian eró, buenóó! Oiñ estao-oiñ 

esebes; géro!, ne- negúra! negurútzian!, bai... enéé!, [txakurrekin] se gerrá! 

Denborazko zentzua du lexikalizatutako forma honek ere: “aurrerantzian/aurreruntzian”. 


Kasu marka hau erabilera urrikoa denez ordezkaketa bideak ugari daude: 

nme2 ºbai, “balkoittárutz” esám-biko da bañaa... 

•Adlatiboa, bai egitura arruntetan eta batez ere deklinatutako hitza bizidun legez deklinatzen 

denean: 

raz1 ºbá ígual! ... “mairutz” ero “maira”, igual txamar isengo da óri. Báta baño bestia berbá 

elegántiaua bai!, or bai! 

Bai ihartutako egituretan: 

-raz1 ºes-ess! au- au esta susénduko mundúa mundu dan arte bé... ... Jesukristo ill eskerokuambeti 

ola da- dabil mundú gustía!: bátian a- gerría, béstian gerría, dana gerría ta... 

-armz ºáurrera be bai! 

-raz1 ºáurrera ola isengo d’áu, e? 

•Postposizioak, adlatibo bide zuzenezko kasu marka duela edo adlatibo soilaz, bai forma 

bizigabeak bai bizidunak ordezkatzeko. “Alde, inguru, bide, ondo...” dira erabilienak: 

nme2 seiñ etxe áldera jun dia? 

nme2 á jun da etxérutz, · etxe áldera: · “etxérutz” ero “etxe áldera” //nme2 sukáldeko balkoi 

áldera jun da 

nme2 seim-basoot-oo... -tárako bidían jun día? 

nme2 umía, sukáldeko balkói e ee ·· ingúrura-ero jun dá //nme2 jun saitte ·· orrá aritzéraa 

ingúrura //nme2 bólia, ·· bíxenn ·· ingúrura -ero- bíxen aldéra juen da 

raz1 eruaisu-síllak · mesá ondóra ... mái ondóra 

/nme2 jun sáitte · eroseiñ alaban aldéra · -ero- alabángana 

297

298 

nme2 txakúr ba-jun dá, ·· sure ingúrura 

nme2 baso-álderus jun gára · pasiuan --f.a. ará etxe álderus-doyas --naz dána-joyesen 

Untzág'aldérutz 

/naz dána-beráana, bere aldérus jóyesen 

•Osterantzeko egiturak: 

nme2 se baso-bíde-erun dabéé · kabálluak? 

S.B. illundus joyak 

kgg katúa kuixen- kuíxa-dáren tókira juan da 

kgg kuíxa-dáren tókirutz juan da 


Kasu marka hau leku-denborazkoetan gutxien erabiltzen dena da, bai bizigabeen forman eta 

bizidunenetan bereziki. 

Bizidunentzako kasu markak aldaera fonetikoak ditu. Barruko kontsonante sudurkaria izan ala ez 

aukerakoa da baina joera orokorra, ia erabatekoa, sudurkari gabeko aldaera erabiltzea da. kgg-k eta nme2k 

darabilte bakar-bakarrik sudurkaridun aldaera, baina lekuko horiengan ere arruntagoa da sudurkari 

gabekoa. Amaierako kontsonante afrikariak aldaerak izan ditzake fonetika sintaktikoaren eraginez. 

Ihartutako kasu marka jaso dugu guztiz lexikalizatuta dagoen “aurrerantzian/aurreruntzian” 

berban. Lekuko nagusi guztiek onartzen dituzte forma biak, kmz-k izan ezik. Horrek esan gura du 

erabilera arrunta duela herrian, orokorrean. Berba horietan inesibo kasu marka txertatuta duen arren, - 

rantzian aldaerak mendebaldeko -rantza kasu marka gogorarazten du. 

Mugagabean -taartizkia aukerakoa da. Artizkirik gabeko formak, bada, singularrekoen berdinak 

dira, sinkretismoz. Eta kontsonantez amaitutakoek mugagabean -taartizkia hartuz gero, loturazko bokala 

tartean dela, pluraleko formen berdinak dira, sinkretismoz. Mugagabe eta plural horiek, hala ere, 

azentuaren bitartez bereiz daitezke. 

Bizidunen forma ez da erabiltzen, ezta lekuko alfabetizatuen ahotan ere. kgg-k argi bereizten du 

forma teorikoa eta benetako erabilera, bigarren hau ukatuz. 

Edonola ere, bizitasun murritza dela eta, ordezkatze bideak ugari dira. Adlatibo soila erabiltzea 

da bide orokorrena; postposizio bitartez ere sarri adierazten da norabidea, batez ere bizidunen alorrean; 

baina bestelako egiturak ere eratzen dira. 

Erabilerari dagokionez, esangura orokorrena lekuzkoa da, kasuaren izenak erakusten duenez. 

Norabide amaitugabea adierazten du gehienetan, baina leku zehatz ñabardura ere hartzen du egitura 

batzuetan. Denborazko esangura ez da norabidezkoa, zehaztugabea baino. Horiez gaindiko kontzeptuak 

ere adieraz daitezke kasu marka honen bitartez, kolore ñabardurak adibidez. 

Erabilera eta forma lotuz, kasu hau aberatsa da beste kasu marka batzuk hartzerakoan. Izan ere, 

leku-denborazko genitibo markadun zein inesibo markadun formak, bai izen sintagman bai aditz 

sintagman, oso arruntak dira Eibarren.

1.2.17. BOKATIBOA 

Atal honetako aurkezpenean adierazi den bezala, bokatiboak ez du berezko kasu markarik, 

erabilera-funtzio bat delako izatez, norbaiti egiten zaion deia hain zuzen. Bokatibo legez erabiltzen den 

izenak, izenordainak edo dena delakoak teorian behintzat edozein kasu marka har dezake (partitiboa eta 

prolatiboa izan ezik) eta forma mugatuak zein mugagabeak onartzen ditu. Bokatiboak beste gramatika, 

monografia eta eskuliburutan ez du atal berezirik baina guk aparteko saioa eskaini egin diogu 1099 . Batez 

ere alderdi formalari erreparatuko zaio. 

1.2.17.1. Mugatzailez edota determinatzailez 

1. eta 2. graduko mugatzailez, singularra 

1. graduaz 2. graduaz 

lupuau, lupuonek, lupuoni, lupuonen, lupuonekiñ, lupuo(r)i, lupuorrek, lupuorri, lupuorren, 

lupuone(g)aitxik, lupuonendako 

lupuorrekiñ, lupuorre(g)aitxik, lupuorrendako 

politxau, politxonek, politxoni, politxonen, politxo(r)i, politxorrek, politxorri, politxorren, 

politxonekiñ, politxone(g)aitxik, politxonendako politxorrekiñ, politxorre(g)aitxik, politxorrendako 

1. eta 2. graduko mugatzailez, plurala (gradu biak berdinak dira) 

lupuok, lupuok, lupuoi, lupuon, lupuokiñ, lupuo(g)aitxik, lupuondako 

politxok, politxok, politxoi, politxon, politxokiñ, politxo(g)aitxik, politxondako 

Edozein gradutako artikuluaz mugatutako sintagmak bete dezake bokatibo funtzio hori; 

osterantzeko determinatzaileak ere onartzen ditu. Edozein izenek har dezake, baina bokatiboko subjektua 

normalki pertsona edo biziduna da; ez bata ez bestea ez denean, horien ezaugarriak egozten zaizkie 

bestelako gauzei ere. Izen batzuk joera handia dute bokatiboan erabiltzeko, eta kalifikatu egiten dute 

izena izan zein izenondoa izan: “lupu, madarikatu, (infarnuko) demonio, arraixo, tonto, majo, majadero, 

mosolo, txarri 1100 , artaburu, salau, gandul, ganorabako, oker, gaisto, politx, txiki, maitxe” eta abar. 

Gainera, batzuetan izen-izenondo bat baino gehiago erabiltzen dira elkarren jarraian. Ondoren 

nominatiboko adibide batzuk ipiniko ditugu (singularrekoak eta pluraleko batzuk): 

•Lehenengo graduko artikuluaz: 

kgg gogorra dao au, madarikatuau! 

naz lupuau! 

•Bigarren graduko artikuluaz: 

kgg etorri saitxe tóntuori! --raz1 “arráixuori! ordua eban etortzeko!” 

kmz7 º... -”a, seátxik emom-bia-etze?” -”a! majadéruok!, kendú setzeláko!” ... 

•Hirugarren graduko artikuluaz. “Mutillak” eta “gastiak” bokatibo hutsaz gain, interjekzio legez 

ere erabiltzen dira. Zenbait adibide: 

kmz ºtxarrí demoníua! --rae ºJuliantxoi ee, eum-bider eraitxutzen orí!, ·· gixájua eiñ esínda...: neu 

be-ei! einda nao! Juliantxoi, · e kastigua!, séma-bidér! Gisájua! ésan ee geldi oten da, ixili-pe-es 

da... ... --nme2 surékiñ, · nóra jungo gara bá?, txikíxa! --rmz ºsarrák ee oi- oi esauskuan guri or e 

... −derríor bittuela idixa-derrior bittuela! ...”, Loixóla-p’esate- −“ekárrixosa-gisóna!, ártu páre ba 

1099 M. AZKARATE-k eta P. ALTUNA-k ere azpiataltxo bat eskaintzen diote, batez ere diakronia lantzen badute ere (2001, 77-79). 

1100 Izen hori bokatiboan erabilitakoan (beste erabilera batzuetan ere bai) oso zentzu despektiboa hartzen du, gaizkilearena kasik. 

299

300 

milloi txá!, olako gústua bádaukek...” da ... --raz1 º... “jíkaria”... −“umía! ekárri jíkaria!” --kmz 

ºbaai, eskérrikasko maitxía! //kmz ºbueno!, agúr biótza, ondó juán!, óndo, e? --raz1 xápi katúa! 

nme2 e! ·· politták! etórri! //nme2 súennganá ·· etórri leike-e? ·· políttak!? 

naz º... badáo e, nun erosixa!, mú-ti-llak! --kmz jséuus, mutillák! ·· naikúa juau!: ·· sártzara · 

eskolan, e!, au dó-baltza-au! ·· Estiñón? 

raz1 sémat ulééé!, ºené! gastíak! 

•Erakuslez, gehienetan birritako erakusleak, edozein gradutakoak: 

nme2 au demoníuau! -ero...- gogórra dao //nme2 au tóntuau! ésta-aklarátzen e?, ésta esékiñ 

argítzen --kgg au madarikátuau, e selakúa ei-éstan! 

raz1 º... “orí · umé madarikatuori!”, gisonak... 

•Balio erakuslea duten adberbio kategoriako formez, gehi mugatzailea/determinatzaila, hiru 

graduetan: “olakua, alakua” 1101 : 

raz1 au majadéro alakúau! 

nme2 s’ésaten sábis, tóntuoi alakuoi? 

f.a. lupúa alakúa! --nme2 a tóntu-alakúa! · esín da ixílik eón dá! --raz1 º... baña gisóna sorúaalakúa! 

elgoibartarra isem-biar soríxonian!, níkatxis [sic]!... jéxus...! ... Óne-gisónok!?: ónegisonokiñ 

alperri-dok eta... 

nme2 demóniuok alakúok! --S.B. auxe ekarri dou, majuok alakuok! //S.B. suena da, esta?, 

majuok alakuok? //S.B. suondako da au, majuok alakuok! // S.B. suengana, majuok alakuok, 

gustora etorri leike! 

nme2 árek arraixo alakuak ordua da etorri deisen! 

•Nominatiboa beste kasu marka batzuen “ordez” erabiltzen da sarri. Izan ere, beste edozein 

kasuren ordez erabil daiteke: 

kgg sé nai dosu politxóri? 

naz gisájua, se pasau jatzú? --nme2 óndo pasau atzu, e? tóntu-alakúa! 

kgg au suría da, es, politxóri? 

nme2 surékiñ, · nóra jungo gara bá?, txikíxa! 

kgg suregáitxik etorri gara barren politxóri! --nme2 suregáittik etorri gá, políttá! 

nme2 karaméluak, surétzako dia, polittá! --S.B. karameluak suretako dia baña, maitxia! 

naz surégana etorri gaa, guapitó! 

kmz au ekárri etzueu séueri, · polítxok! 

kgg au súontza-da e polítxok! --S.B. suondako da au, majuok alakuok! 

S.B. suengana, majuok alakuok, gustora etorri leike! 

nme2 au súuna [sic] da, está? ·· políttak!? 

nme2 súennganá ·· etórri leike-e? ·· políttak!? 

1.2.17.2. Mugagabez 

Forma hau sarri erabiltzen da. Senitarte harremanak izendatzen dituzten izenak, izen bereziak, 

eta izenordainak beti mugagabean erabiltzen dira bokatiboan; beste izen batzuk bai mugagabean bai 

mugatuan (mugagabez, izen “berezi” legez funtzionatzen dute), eta izenondoekin ere beste hainbeste 

1101 Deklinatu ere egin daiteke; ikus beste kasuen adibideak hurrengo atalean.

gertatzen da: “ama, aitxa, amama, aitxitxa, seme, tia, tio; gison, andra, neska, mutil, ume, gaste” eta abar. 

“Txo, txotxo” ere hemen sartuko genuke. Adibide batzuk erakusgarri: 

•Izenak eta izenondoak: 

raz1 ºséma-gáusa!, enéé!, oin [sic] andrá! noi- nes- · neská! nóixko-orí beté?!, ené-ené-ené-ene! 

raz5 ºáitxitxak! Da, −“ené mutíll!, orí ·· uésabak nai bajók, ni-pai!”, da, uésabak a- urru- tx- tx-... 

raz1 º... −“amamátxo! amamátxo! amák asarre-eiesta ta... ... amak ipurdixan emoesta ta...” ... 

raz º... -”amá! basóyas básarrira? ... Juan gíñan, da esa-netzan -”aitxá, gaur Júlio etorri da 

nerékin! ...” ... 

kmz ºtiáá! ·· abér loibíak ser díñuan! 

kmz í gasté! etorri ari ona! –raz1 etorri oná gasté! –nme2 e mutíll! etorri... //e mutiko! etorri ai... 

kaz ºjólin! aixía?!: áintzen dau! · umé! 

raz1 º... −“bai-bai, or dakasu, jan, or gisón!, jan! · éran!” 

naz ori suria da, ee?, · guapisimó! 

kgg nora juan bia-gara surekin txikítxo? 

kaz ºa- arék eskólia daka, e? · txotxó?! --kmz “txotxó!, tórri ári!”: º”txotxó” e, · gure gastedémporan 

esáte-súan... 

kmz º púpu áitxitxarii? (...) 

buruáundi! 

kmz º amámari!? ... amámari pá! ... agúrrr! ... agúrr! txíki! ... adióxx! 

kmz º auán etxáko bárren kabítzen!: · ao-txíki! 

•Izen bereziekin eratutako adibide batzuk. Banaka batzuk aukeratu dira honako, jaso asko eta 

asko egin diren arren; izenak, abizenak, etxe-baserri-jatorriko leku izenak, gaitzizenak eta abar izan 

daitezke: 

naz º... emen gábis ontxé, ontxe-eskólan Inés!: eskólan, Inés! 

raz5 º−“se ba, Floren?, · se ba, Floren?, seátxi-pá?” ta ... 

rmz2 º... ta esa-etzan -”es! · es pentzáu Ermú! · betí guk ainddúkoúnik ... 

raz5 ºseme móduen! ·· Da, ·· esan ei-tzan Madalénak: −“ará! Ambrosió!: ortxé kantíñia ipini 

dabe ta biar asko itxen dabe! ... 

raz5 º... Oikínara sóyan!, da, −“i Pedró! −esan i-etzan− irékim-berba im-biarria-naok”, da ... 

f.a. º se biok?, pastela bión, alaa?, · áibe!, · míxiñ! 

•Izenordainak. Bakarrik joan daitezke zein izenaren ondoan. “Su!” edo “i!”-ren bokatibo balioaz 

gaindi, norbaiti zerbait galdetu edo eskatzeko erabiltzen da, beste aldaki batzuetako “aizu!, aizak!, 

aizan!”-en pare. Adibide bakan batzuk ipiniko ditugu bakarrik, oso-oso erabiliak diren arren: 

raz1 ºsú!, elegánte ipinitxa dakásu-séuk!, · estakasu iñóm-prémiñarik, e? 

nme2 íí! etorri ári éu! 

nme2 ... ºgoixíam-badá-”alkate jauna”, geróó, átzaldiam-badá, ya... · norberák baloría 

pixka-sertutakuan “alkatía” ta, ·· gabíam-pixkát · béste trago batzu-jotakuan “í! 

pallasuoi!”! igual... 

kmz º... Oñatin taberna bat... -”sú!, dútxarik e m-dakasúe? “ ta -”bai! badágo” ... 

1.2.17.3. Deklinabide kasu markaz 

Mugatzailea edo determinatzaila edozein izanik ere, deklinabide kasu markak har ditzake. Guk 

geuk ez ditugu kasu guztietako adibideak jaso, erabilera urrikoak izatearren galdekizunean batzuk ez 

ditugulako ipini, edo lekukoen erantzunetan ez ditugulako aurkitu. Kasu arruntenak nominatiboa 

−denetan erabiliena eta aberatsena− eta ergatiboa dira, baina beste formak ere egin eta erabil daitezke. 

Mugatzailea berriz, arruntena bigarren mailakoa da alde handiz. 

301

302 

Nominatiboko formak eta zenbait adibide aurkeztu dira jada. Beste kasuetakoak ipiniko ditugu 

jarraian: 

a) Singularrez 

•Ergatiboan. Lekuko batzuek bereziki darabilte ergatibo kasua “behar” ez denean ere (kmz-k 

batez ere, baina beste batzuek ere bai, nme2-k kasu), agian bokatibo ergatiboaren lexikalizazio moduan 

edo. Osterantzean, ergatiboa erabiltzekotan perpauseko aditzarekin komunztadura gordetzearren egiten 

da 1102 . Adibiderako: 

kmz etórri saitxe oná! salauórrek! //kmz ixíldu ari! to- to- tóntuorrek! //kmz ixílik eon ésin leikek, 

tontu- tóntuorrek! 

kmz sé pasau ak-kutxauórrek? 

kmz au suría da, está? politxórrek? --nme2 au suría da está, · polittórrek? 

kmz nóra góyas ba surékin? politxórrek? 

nme2 sé nai dok, politxórrek? --naz demoníorrek, aberíxa edárra istá! //naz majadero · 

demoníorrek, baña segáttik estosu abixau? --f.a. infarnuko diabruorrek e, se-istak? 

kmz gisón kotxáuak!, suerte txárra eukí dabéna! 

kmz oné-tóntuonek! e · esébe-etxákik! --f.a. orrek tonto sarrorrrek! abixau be estesta eiñ --naz 

orrek · lupuorrek! edárra istá, e? 

naz se in ddosu majadero ala-kuórrek? --kmz edárra eiésta tx- txarrix- txarrí alakúak! --nme2 

esebam-béste · meési béste gauséik! tóntu-alakúak! //nme2 are-sakárrak alakuak ·· samátik 

eldústen da, ·· lurrera bota níndduan 

•Datiboan: 

raz1 sé pasau jatzu gixájorrí? --nme2 ójala ésetz esango bálutze, alperrórri! 

raz1 óndo pásau ak tónto aa-lakúorri! 

•Soziatiboan: 

naz su txikixórrekiñ, nóraño juango ga ba? --nme2 surékin moskórtxuorrekiñ, s- sé ingou bá!? ... 

--naz surékin moskortxíñorrekiñ, ser eingou ba? 

•Motibatiboan: 

naz sugáittik etorri ga oná, su guapuoigaittík! 

•Destinatiboan: 

raz1 surétzako día e karaméluak, politxórrentzako! 

•Adlatiboan: 

raz1 seurén · politxórregána etórri gará! 

b) Pluralez 1103 : 

•Ergatiboan. Singularrean legez, lekuko batzuek ergatiboa darabilte beste kasu batzuen parean; 

“behar” denean ere bai, jakina: 

kgg au súena da es?, politxórrek? 

1102 Ikus baina, nominatiboa ere beste kasu batzuen “ordez” erabilita aurreko atalean. 

1103 Ikus nominatiboko formak eta adibideak aurreko ataletan.

kag º... “bueno neska-mutillók! · aparkáisue apúrtxo bat · óri, · eta ... --kmz súek e gaistúok e, 

estosúe meresi karamélorik! 

f.a. okerrok alakuok!, estosue meresi baña! 

•Soziatiboan: 

kmz súekin polítxokin e éo-leike! --raz1 súekiñ májuokiñ eo- éon léike! --nme2 súekiñ okérrokiñ, 

esi-leike jun iñóra bé! 

kgg súekin májuekin e eon leike 

•Motibatiboan: 

kgg súe-polítxogaitxi-gáre amen --naz súe-políttogaitti-gaos gu emén, e? 

•Destinatiboan: 

raz1 óne-karaméluok ekárrittut séuentzako políttorrentzáko //raz1 au séuentzako májuontzako 

dá! --naz au, súentzako ekarri dou, súen májuontzako ekarri dou 

•Adlatiboan: 

kmz súeana e ·· simpátikueana etorri- etórri leike! --kgg súengana e polítxongana etorri leike 


Berezko kasu markarik ez izan arren formazko hainbat ezaugarri ditu bokatibo funtzioa betetzen 

duen sintagmak. Batetik, era mugatuz osa daitekeelako, gradu guztietako artikuluaz, zein erakuslez, zein 

balio erakuslea duten adberbio kategoriako formez (azken hauek lekuko zaharren eta adin ertainekoen 

ahotik jaso dira, Eibarko alde guztietako lekukoen ahotik esateko moduz; gazteek egitura hori ez 

darabiltenez galtze bidean daudela esan daiteke). Forma mugatu singularrak zein pluralak izan daitezke. 

Forma mugatu horiek, gainera, edozein deklinabide kasu marka onartzen dute, erabilienak nominatiboa 

eta ergatiboa diren arren, baita beste kasuen ordez ere. 

Forma mugagabeak ere sarri erabiltzen dira, batez ere jakineko izen eta izenondo arrunt 

batzuekin, izen berezi guztiekin eta izenordain pertsonalekin. Horrela sortutako forma batzuk 

lexikalizazio bidean daude edo erabat lexikalizatuta, “Txotxo” adibidez. Mugagabe formek nominatiboa 

onartzen dute bakarrik, beste kasu markarik ez baitute hartzen. 

1.3. BESTELAKO BUKAERA BATZUEN DEKLINABIDEA: -E(E)-REN EREDUA 

Amaieran bokal luzea duten berbentzat, edo deklinatzerakoan luze gisa aldatzen direnentzat 

eratu dugu atal berezi hau. Hala ere, luzapen foniko hutsa, deklinatzerakoan ondorio fonetiko 

sistematikorik ez duena, funtzio indartzailez nahiz zalantza unetan solasaldirako laguntzaile legez 

erabiltzen dena ez dugu kontuan hartu atal honetan. Batez ere -e(e) amaieradun berbak aztertu ditugu, 

“be(e), ke(e), me(e)”, hain zuzen ere; adibideak lortu ditugunean, “se(e)” berba ere gogoan hartu dugu. 

Beste amaieraz “arra(a), so(o)” genituzke. 

303

304 

Gai hau beste egile batzuek ere jorratu dute, bakoitzak bere ikuspegitik. K. MITXELENA-ri 

jatorri diakronikoak ardura dio gehien 1104 , eta “be(e), me(e)”-ren kasuan alegiazko *-ene forma suposa 

daitekeela uste du (1990, 143). Ez dugu aurkitu “ke(e)”-ren azalpenik antzerako deklinabidea izan dezan, 

horrelako kasuetarako “ciertas alternancias” (1990, 110) izenburua baitu; berba horren deklinabidea agian 

analogiaren eraginez izan daiteke. K. ROTAETXE-k berriz, hainbat erregela morfofonologiko eman 

zituen Ondarroako emaitzak azaltzeko 1105 . Gure ustez Eibarkoak azaltzeko beste ñabardura batzuk ezarri 

beharko litzaizkieke. R.M. AZKUE ere konturatu zen berba hauen deklinabide “bereziaz”, honela baitio: 

“KE (...) Es una de las varias palabras en que muchos intercalan la vocal I antes del artículo, tal 

vez por permutación de una segunda E que hoy en alguna de ellas no se conoce: KEA (B), 

KEEA (B, arc), KEYA (B-l-m, ..., L, R), KIA (B-mu, ..., BN, G, S), «el humo;» como MEA, 

MEHEA, MEYA, MIA, «lo delgado;» ZEA, ZEHEA, ZEYA, ZIA, «lo menudo;» BEA, 

BEHEA, BEYA, BIA, «la parte baja;» TEA, TEYA, TIA, «el té»... etc.” (1984, 632). 

Atal berezi osoa eskaintzeko arrazoi nagusia hauxe izan da: sarritan, mugagabe formetan 

amaierako bokal bakar legez egiten dutela lekuko guztiek, batzuetan luze legez ere egin arren. Ez dakigu 

luzapen etimologikoa den ala fonetiko hutsa. Baina mugatuan deklinatzerakoan jokaera guztiz bestelakoa 

da itxuraz “behar” baino bokal gehiago agertzen direlako, jatorriko amaiera geminatuaren ondorio, noski. 

Hau da, “semat ke” izanik, singularrean “*kia” espero daiteke, eta pluralean “*kiak”, “kale, kalia, kaliak” 

ereduari jarraituz, ez baitugu “*kaleia, *kaleiak” erako formarik. Horrek erabat frogatzen du noizbait 

mugagabean amaiera luzea sistematikoki egiten zela, edo tarteko kontsonantez −dena den, alegiazko 

kontsonante horren arrastorik ez dugu jaso−, gaur egun lekuko guztiek deklinabide mugatua antzera 

egiten baitute aipatutako ereduaren ildotik. 

Edonola ere, hitz horien jatorriko -e(e) amaiera itxuraz aldaketa bidean da, lekuko batzuengan 

behintzat. kgg-k elkarrizketa grabatu bako baten adierazi zigun “bee” hitzarekin adibidez, “semat bee” 

izan beharrean “semat bei” −amaierako beheranzko diptongoz− edo antzerako egituretan ere “bei” 

dudarik gabe onartuko lukeela (“semat bei”, esaterako); areago, ez zaiola batere arrotza egiten 

horrelakorik ez entzuterik ez esaterik. Berrikuntza hauetatik at, Eibarko ohiko deklinabide jatorra azaltzen 

saiatuko gara. 

Dekinabideko kasu bakoitzeko markak, aldaerak, erabilerak eta abar goian azaldu direnez, ez 

gara horrelakoetan geldituko; jarraian, bada, era honetako hitzen berezitasunei erreparatuko zaie batez 

ere. Kasu batzuetako adibideak lortzea zaila edo ezinezkoa egin zaigu, esaterako, leku-denborazko 

genitibo mugagabea, “me(e)” hitzaren adlatibo mugagabea, eta adlatibo bide zuzenezko mugagabea 

orokorrean. Hiru berbok galdekizunaren bitartez bizigabe legez deklinarazi ditugu, eta solasaldi askean 

ere horrelakoak jaso ditugu. 

1.3.1. Forma mugagabeak 

Eredurako, “be(e)” mugagabez (kom. “behe”) 

be(e), be(e)rik, be(e)k, be(e)ri, be(e)n, be(e)ko, be(e)s, be(e)kin, be(e)(g)aitxik, be(e)ndako, be(e)tzat, 

be(e)tan, be(e)tatik, be(e)tara, be(e)taraño(k), be(e)tarutz 

1104 K. MITXELENA (1990; 110-111, 146). 

1105 (1978, 258-268).

Amaieran bokal bakarra, laburra, azaltzea da arruntena, luzatuak ere jaso ditugun arren; forma 

bikoteak sarri jaso ditugu, bietarikoak: 

•Amaiera luzez eratutako formak. Kasu guztietan jaso dugu horrelako amaiera-oinarria hiru 

hitzentzat, baina salbuespenak ere badira. “Ke” hitzarentzak ez dugu “keek” ergatibo adibiderik jaso, 

lekuko guztiek “kek” egiten baitute; instrumentalean ere, “mees” formarik ez dugu jaso, “mes” baino. 

Amaiera luzea gehien darabilten lekukoak raz1, nme2 eta naz dira. Nominatiboko adibide batzuk ipiniko 

ditugu: 

naz orí bee-beyan dao //naz séma-telaa · mée! --nme2 sé beétzu-pinttaittusue? 

raz1 séma-keé daon amén! --naz séma-kee dao emén! 

rmz ºarríí séra!, arrí see balastrua! 

•Amaieran bokal laburra edo soila duten formak lekuko guztien ahotan jaso ditugu. Kasu 

guztietan jaso ditugu, hitz guztietan salbuespenik barik, nahiz eta lekuko batzuek amaiera luzez ere egiten 

duten edo alternantziaz. Nominatiboko adibide batzuk ipiniko ditugu: 

naz sértzu-bé píntaittusue? 

nme2 ó! séma-téla mé! 

nme2 séma ké dauén emén! --naz ké gitxi dááo! 

1.3.2. Forma mugatu singularrak 

Eredurako, “be(e)” singularrez (kom. “behe”) 

beya /beye, beyak /beyek, beya(r)i /beye(r)i, beyan /beyen, be(e)ko, beyakin /beyekin, beya(g)aitxik 

/beye(g)aitxik, beyandako /beyendako, beyan /beyen, be(e)tik, be(e)ra, be(e)raño(k), be(e)rutz 

Kasu guzti-guztietan −leku-denborazko genitiboan, ablatiboan, eta hiru adlatiboetan izan ezik, 

horien jokaera bestelakoa baita− mugatzailea edo kasu marka txertatutakoan amaierako -eren aurretik 

beste -e- bat balego legezko emaitzak jaso dira. Ondorioz, hiru bokaletako sekuentzia sortzen da (-eia / 

disimilazioz edo armonizazioz, -eie), eta erdiko bokal sabaikariaren errealizazioa bokal legez zein glide 

legez izan daiteke. Gehienetan goranzko diptongo 1106 legez antzeman dugu, erdi kontsonantizatuta eta -yidazkera 

hautatu dugu horretarako (-eya /-eye). Kasu marketako bokal arteko kontsonanteak galduz gero, 

bokal elkarketak laukoak ere izan daitezke; datiboan adibidez “beyai, meyai, keyai” jaso ditugu naz-ren 

eta nme2-ren errealizazioetan. Bost bokaletako elkarteak ere sortzen dira, “beyaaitxik, meiaaitxik, 

keiaaitxik” formetan esate baterako; raz1-i eta kmz-ri jaso dizkiegu horrelako formak. Zenbait adibide: 

nme2 orrék emprésiorrek · e béya jo dau --raz1 ºsú! oin sílla bistán-néskak-eta, aai... Beya- b- 

beya estabe-erakustem-pork’es feo! 

kmz º samá-meia: ·· enééé!, burúa jáusi 

eingo-ako! ... 

rmz ºéstaa oolan lasta-séya!, len e ásaua san!, lotúta! 

naz lágaisu s- béyan --ñmz ºbe-be- bé-be-béyan!: 

bé-bééyan! 

naz keyék urtetze-ebán iru etxetátik //naz keyé-kálte itxustá 

ñaz1 º... orí e, Otólako · kantería san orí; da geró béste ba-dao béyen --ñaz2 ºtxalétan aspíxan, an 

seríam-béyen! 

naz etzín dda, koltxó méyen 

1106 Ikus errealizazioak espektrogrametan: kmz 62A90; nme2 5A198b. 

305

306 

Arestian aipatutako leku-denborazko kasuetan kasu marka forma mugagabeari txertatzen 

zaionez, mugagabeko alternantziak bizirik dirau mugatu singularrean ere; “beko /beeko, meko /meeko; 

betik /beetik, ketik /keetik; bera /beera, mera/meera, kera/keera; mera-arte/merañok //meerañok, keraño 

/keeraño; berutz /beerutz” bikoteak jaso dira. Lekuko guztien ahotan -e- forma laburra bakarrik hauetan 

jaso dugu: ablatiboan, “metik”; adlatibo bukatuzkoan “beraño(k), berarte”; adlatibo bide zuzenezkoan 

“merutz, kerutz” −azken hau kasu markaren erabilera urriaren emaitza litzateke−. Horrek esan gura du 

amaiera luzea duten formak urriago erabiltzen direla besteak baino. Adibide batzuk ipiniko ditugu: 

rmz ºbeko kuartuan... 

/raz º... da mesía-an beéko kámpan, sú! · Da geró, bératxuao erromérixia 

naz bánoya berá 

/naz txistuik eseisu beera bota 

kmz parét métik etára dau orí arrixóri 

1.3.3. Forma mugatu pluralak 

Eredurako, “be(e)” pluralez (kom. “behe”) 

beyak /beyek, beyak /beyek, beye(r)i, beyen, beyetako, beyekin, beye(g)aitxik, beyendako, beyetan, 

beyetatik, beyetara, beyetaraño(k), beyetarutz 

Singularrean egin dugun oharrak pluralerako ere balio du aldaketak aldaketa; kasu guztiguztietan 

(leku-denborazkoak barne) mugatzailea edo kasu marka txertatutakoan amaierako -eren aurretik 

beste -e- bat balego legezko emaitzak jaso dira. Ondorioz, hiru bokaletako sekuentzia sortzen da (-eia- /eie-), 

eta erdiko bokal sabaikariaren errealizazioa bokal legez zein glide legez izan daiteke. Gehienetan 

goranzko diptongo legez antzeman dugu, erdi kontsonantizatuta, singularrean legez. Kasu marketako 

bokal arteko kontsonanteak galduz gero, elkarketak laukoak ere izan daitezke, datiboan adibidez “beyei, 

meyei, keyei” jaso ditugu naz-ren eta nme2-ren errealizazioetan; edo bostekoak, “meieaitxik, keieaitxik” 

formetan esate baterako −kmz-ri jaso dizkiogu forma horiek−. 

Pluraleko mugak ez dira gramatikalak, batez ere pragmatikoak baino; “beietako, meietako, 

keietako” lortzeko adibidez, egitura bortxatuak dirudite eta lekukoek bestelako egitura eta perifrasietara 

joten dute. “Keietan, keietara” esaterako, jaso ere ez dugu egin, ezta adlatibo bukatuzko eta bide 

zuzenezko formarik ere “be(e)” eta “ke(e)” berbei dagokienez. 

raz1 “óñak”: ºóñak e béya-dia, está? --naz ºoná, óne-mendíxe-dia: súenak eta paraje beyak ... 

naz depósittu-apurtu da · txapá méyek eukesélako --rmz5 º... iri bátzuk, lussía-sianak, lusíak ... irí 

lussíak eta gerrí meyak sittuan ... 

naz tellérretakoooo... kéyek, estíe onák 

1.3.4. Ondorioak 

Forma mugagabeetan alternantzia da nagusi, -ee- luzatua egin ala -e- soila egin. Forma luzatuen 

erabiltzaile nagusiak Aginagako lekukoak eta orokorrean Eibarko zaharrak dira, adin ertaineko nme2 ere 

tartean den arren. Edonola ere, forma hedatuena amaieran bokal soila egitea da, multzo horretan 

adibideak jaso zaizkien lekuko guztiak baitaude, salbuespenik gabe. Nolanahi ere, mugagabeko amaiera

luzatua gaur egun aldatze bidean dago, -eeren ordez -ei diptongoa erabilita (bilakaera analogikoa 

litzateke); gure lekuko nagusi gazteenaren esanek horixe erakusten dute behintzat. 

Mugatu singularreko formen emaitzetan, ostera, ez da mugagabeko alternantzia ageri lekudenborazko 

kasu batzuetan izan ezik (inesiboa da horietako salbuespena). Alternantziarik ageri ez den 

kasuetan kasu marka amaiera geminatuari txertatutako moduko emaitzak sistematikoak dira, salbuespenik 

barik. Sortzen diren aldaerak fonetikoak dira. Alternantzia ageri den leku-denborazko kasuetan joera 

nagusia bokal soila erabiltzea da, bikoteak sarri jaso badira ere. 

Mugatu pluraleko formen emaitzetan sistematikoa da mugagabeko alternantziarik ez agertzea, 

salbuespenik gabe. Erabatekoa da emaitzak amaiera geminatuen formenak izatea. Bestalde, plural formen 

muga nagusia gramatikoa baino pragmatikoa da. 

1.4. KASU ARRARO BATZUEN DEKLINABIDEA: METAHIZKUNTZA, MAILEGU BATZUK, 

ETA ABAR 

Atal honetan eredu tinkorik gabeko formak aztertu dira. Metahizkuntza alorrean, kontsonanteen 

izenak nominatibo singular-mugagabean jaso ditugu eta bokalak inesibo singular-mugagabean. 

Bestalde, metahizkuntzarekin harremanik ez duten mailegatutako hitz batzuk ere aztertu ditugu, 

nola deklinatu garbi ez dauden berba batzuk. Adibidez, gaztelaniako “té, sofá, idea, cadena, arena” hartu 

dira kontuan; gehiago ere badira, noski 1107 . 

1.4.1. Metahizkuntzazko forma batzuk 

1.4.1.1. Kontsonante izenak 

Adierazi den moduan, nominatiboa galdetu eta jaso dugu lekukoengandik. Gazteleraz letra 

bakoitzaren aurretik mugatzailea duela galdetu dugu (“la be” adibidez) baina erantzunak bi eratakoak izan 

dira gehienetan, mugagabe soila, eta mugatu singularra 1108 . Solasaldi askez beste kasu bakan batzuk ere 

jaso ditugu. 

Esaterako, bikoteak jaso ditugu: “beia 1109 /be, deia /de, jeia /je, atxia 1110 /atxe, elia /ele, ellia 

//elle/eye, enia 1111 /ene, eñia /eñe, peia /pe, erria /erre, esia 1112 /ese, teia /te, ubia/ube; jotia /jota, (¿)kaia 

/ka, i-griegia /i-griega, setia //seta/ceta, kua /ku, ekitza/ekisa //ekis”; edo eredu bakarreko formak: “efia, 

emia, txeia”. Joera nagusia forma mugatuak eratzea da. 

Formaz, mugatu singular horietariko batzuk bitxiak dira: 

1107 Gai honi eskainitako taulan “ke(e)”-ren deklinabide kasu batzuk ere txertatu ditugu baina goiko atalean aztertu dira jada. 

1108 Bi bokal baino gehiago batzen direnez, emaitza amaiera luzeen erakoa izan daiteke, tarteko bokal sabaikaria beheranzko glide 

dela edo erdi-kontsonante dela. 

1109 Aurreko atalean aztertu dugun “be(e)”-ren mugatu singularrarekin itxuraz neutralizatu egiten da, baina pragmatikak ez luke 

zalantzentzat lekurik utzi behar. 

1110 Forma hau da lekuko denek darabiltena; beste forma mugagabea S.B.-k bakarrik egin du, esaldian txertatzeke. 

1111 Forma mugatu hau da erabiliena alde handiz, baita solasaldi askean ere. 

1112 Forma mugatu hau ere erabat erabiltzen dena da, bai galdekizunez lortutako erantzunetan bai solasaldi askean; S.B.-ri jaso diogu 

bakarrik “ese” mugagabea eta perpausean txertatzeke. 

307

308 

• -e bokalez amaitutako batzuk amaiera luzeak legez eratzen dira; “beia, deia, jeia, peia, teia” 

egiten da adibidez, “*bia, *dia” eta abarren lekuan. Baliteke berba monosilabikoak izatearren 1113 

gertatzea hori, silaba gehiagokoek -e amaieradun deklinabide arrunta betetzen baitute: “atxia, elia, ellia, 

enia, eñia, erria, esia, ubia” eta ez “*atxeia” eta abar. 

• -a bokalaz amaitutakoetan beste hainbeste gertatzen da. “*Kaia” forma legoke batetik −nahiz 

eta lekukoek ez onartu, singularrean eratzekotan horrela egingo litzateke; denek erabatera “ka” egiten 

dute−, eta “jotia, setia” bestetik. 


nme2 dee-yá estosu ondo iñ 

S.B. kua estao ondo einda, jéia dirudi 

raz1 º... esán leike-sé ingles diarduula gastíak!: dan- daná 

és- ésia da daná · átxia da daná...! dána... ... 

raz1 ºe- e- éñiari be bai! 

raz1 ºdiferénte berba itxen dou! persónaak!: detálliekin! bátzue-baa e- ésia ta bátzue-ba txéia ta... 

/naz estosu iñ ondó jóta, · “jótia”, “jótia”! 

/kgg º... bañaa órre-dúdok, ff! · sú-dakasúsen-modúan-nik eukíkoitxút, osea · ía jee ero dee · 

esaten doten, éstoten esáteen ... 

S.B. º”Igertu”?; “igártu” nik: “igártu ein día lórak”. Ta “igártu” barík, “iártu” be bai ... Estakísu - 

jé- esáten dosún ala es. Uf!, or, gausá illún bat … 

kgg “mesede-ingotzu”: ºbai ... “de”kin //kgg º”ibiyi”, “ibili”: ºbixak; segurasko geixao “ele”kin 

“eye”kin baño, baña… //kgg ºestotenaa esáten daa “ipiñi” ta, eñe óri, es? 

1.4.1.2. Bokal izenak 

Galdekizunez, inesiboko formak jaso ditugu batez ere, “poner acento en ...” galdetuta, baina 

erantzunetan denetarik dago. Solasaldi askez bestelako adibideak ere jaso dira. 

Inesiboari dagokionez, aurreko atalean kontsonanteez esan dugunak hemen ere balio du, forma 

mugagabeak zein mugatuak jaso ditugula perpaus egitura berean, eta horrenbestez, bikoteak eta 

hirukoteak ere sortzen direla. Hemen jaso ditugunak: “aian /an, ixan /ian /iñ, ouan /oian 1114 /on, uan 

/uian 1115 /un”. Forma mugatuak bakarrik ere jaso dira, “eian /eien”. Mugatzailea hartzerakoan 

kontsonanteentzat esan duguna bokalentzat ere onargarria da, bestela nola azaldu “aian, eian, ouan /oian, 

uian” erako formak? Besterik da bokal belareek mugatzailea -ian erara hartzea, beste bokalen analogiazedo, 

arruntena bokal belareen eredu orokorrena betetzea denean, “ouan” alegia. 

Bestelako kasuetan ere, alternantzia da nagusi; lekuko batzuek mugagabe legez erabiltzeko joera 

dute, eta beste batzuek mugatuan. Adibide batzuk: 

raz1 ºáiari gáñian aséntua?: ºíxari bai baña-áiari estáki-pá! Ipíntze-ako? 

nme2 ííxa estosu ondo eiñ 

/kgg [“igetargixa” berbaz] ºeta suk -e-kin gáñera! … ombre, kláro!, · dána esáte-ósu ekin suk! 

… nik -a- esáte-oten bakotxían suk -e- esáte-ósu! 

S.B. asentua daka e-k 

rmz º[eskolako zigorra] ta etxian eitxeko seosé! · berroi bidar “a” ero “bé”-eró! 

1113 

Harrigarria da “be(e), me(e), ke(e)”-ren eredu fonikoa bete izatea. Etimorik ezagutuko ez bagenu, forma horiek silaba bakarreko 

berbak izatearren izan zitezkeela pentsatuko genuke −“ke(e)”-ren kasuan, analogia dirudi azalpen burutsuena, euskarazko beste 

hitzen eredua betetzen baitu; baina kasu isolatua balitz, silaba bakarreko berba delako arrazoia ezin izango genuke baztertu−. 

1114 

Kaletar gizonek darabilte forma hori, kmz-k eta S.B.-k alegia; Aginagako baserritarrek ez dute inolaz onartzen, nme2-k eta naz-k 

alegia, baina kaletar gazteak ere ez, kgg-k. 

1115 

Forma hau kmz-rengandik jaso dugu bakarrik, perpausean txertatzeke.

1.4.2. Mailegatutako hitz batzuen deklinabidea 

Deklinabide orokorraren ereduak garbi betetzen ez duten berba batzuen formak jaso dira. “Idea; 

cadena, arena”-ren berri 1.2.0. atalean ere emana dago jada. Denak ere, jatorriari begiratuta -a itsatsidun 

berbak dira, baina alternantziaz ere jokatzen dute. Beste berba batzuk ez ditugu oraindik aipatu ere egin, 

“té, sofá” erakoak alegia. 

1.4.2.1. -a itsatsia duten berbak 

Berba batzuk beti deklinatzen dira a itsatsidun legez, “idea” eredukoak; baina badira 

deklinatzerakoan alternantziaz egiten dutenak ere, “cadena, arena” eredukoak. 

•Jatorriko hizkuntzako amaieran hiatoa dutenak: “idea”. 

Orokorrean, -az amaitutako beste edozein berbaren antzera deklinatzen da. Mugatzaile singularra 

hartzerakoan hiru bokaletako elkarketa gertatzen denez hainbat errealizazio fonetikorako bide ematen du. 

Singularrean ez dugu apartekorik aurkitu baina bai pluralean; nominatibo kasua “ideak” zein “ideiak” 

izan baitaitezke. Nola azaldu azken forma hori?, analogiaz “*idei” forma oinarritzat hartuta?, ala “*ideia” 

oinarritzat hartuta? “Kateyak” forma pluralarekin ere gauza bera gertatzen da. Korapiloa sendotu egiten 

da mugagabean ez “idei” ez “ideia” ez delako, “idea, idia” baino. Birritako erakuslez ere forma horri 

eusten zaio: “au ideiau /idiau /ideau; ori ideio(r)i; a ideia” egiten da singularrean, eta pluralean ostera 

“orrek ideok”. 

•Jatorriko hizkuntzatik euskarara -e(a) eran mailegatutako berbak: latineko “catena(m)”. 

Lekuko batzuek beti “kate” oinarrizko forma deklinatzen duten artean, beste batzuek -a 

itsatsidun formekin txandaka darabiltzate horrelakoak. Nominatibo singularrean bai “katia” bai “kateia 

/kateya” formak erabiltzen dira Eibarren, biak ere oso hedatuak; pluralean ere “katiak /kateyak” bikotea 

jaso dugu −oinarrian “*kateia” suposatu behar da -a itsatsidun formatzat hartuz gero; osterantzean, 

“*katei” oinarria suposatu beharko litzateke, baina mugagabean ez dugu ez bata eta ez bestea−. Bestelako 

determinatzaileekin ere eredu biak jaso dira, “au katiau /au kateyau; ori kateyoi”. 

1.4.2.2. Bestelako maileguak: “té, sofá” 

•“Té” gaztelaniatik jasotako hitza Eibarren. Deklinatzerakoan, mugatzailez, arestian aipatutako 

bokalen eta kontsonanteen moduan jokatzen du, nominatiboan “teia /teya //te” jaso baitugu, eta ez “*tia”, 

-e amaierako beste berba arrunten moduan, agian silaba bakarrekoa delako. Nominatibo singularrean 

oinarritutako beste kasuek ere forma horiek gordetzen dituzte: “teiak /teyak, teian /teyan”; eta birritako 

erakuslez osatutako egituretan ere bai: “au teiau /teyau”. Forma mugagabeetan ez dugu bokal luzedun 

formarik jaso, “te” bakar-bakarrik. 

•“Sofá” gaztelaniazko hitza. Mugagaberako ez da zalantzarik -a itsatsidun legez erabiltzeko, 

baina mugatzaile eta kasu marka singularrak hartzerakoan sortzen dira berezitasunak. Lekuko gehienek 

309

310 

“sofa” darabilte singularrean eta “sofia” bi lekukori bakarrik jaso diegu, kgg-ri eta f.a.-ri; ostera, kmz-k 

forma hori garbi ukatzen du, eta nme2-k ere bai baina zalantzaz. Edutezko genitiboan ere forma biak jaso 

dira, lekukoen joeren arabera: kmz-k eta nme2-k “sofan” egiten dute eta kgg-k eta f.a.-k “sofian”. Lekudenborazko 

kasuetan ez dugu igarri ezer nabarmenik, “sofako, sofan” baitira forma orokorrak. Birritako 

erakuslez ere lehengo “arazoa” sortzen da, “au sofiau” darabil f.a.-k baina kmz-k “ori sofiori” lakorik ez 

du inolaz ere onartzen. 


Izen arrunt gehienen joerak betetzen ez dituzten hainbat berba daude sisteman txertatuta. 

Horietariko batzuk metahizkuntzazkoak dira. Ez dago adostasunik egitura berdintsuetan forma 

mugagabeak ala mugatuak erabiltzeko, bietarikoak jaso baitira, baina galdekizunez behintzat forma 

mugatuak sarriago jaso dira; solasaldi askez, ostera, lekuko alfabetizatuek gehiago darabiltzate forma 

mugagabeak eta alfabetizatu gabeek mugatuak. Nolanahi ere, polimorfismo hori idiolektala ere bada. 

Forma singularrei dagokienez, ez dago deklinatzeko eredu bakarra, bereziki silaba bakarrekoak amaiera 

geminatua balute legez deklinatzen baitira, besteak izen arrunten moduan deklinatzen diren artean. Hori 

gertatzen da bai kontsonante izenetan bai bokal izenetan. 

Azkenik, maileguko hitz batzuek ere deklinatzeko era berezia dute. Guk ez dugu eremu hori 

guztiz jorratu eta hurbilketa gisakoa baino ez dugu egin. Multzo bat amaieran -a itsatsia alternantziaz 

balute legez deklinatzen direnek osatzen dute. Beste multzo baten mailegatutako hizkuntzako berba 

oxitono batzuk daude. Azken hauen deklinatzeko jokaerak kontsonante eta bokal izen monosilabikoen 

joerak gogorarazten dituzte. 

1.5. MUGAGABEA. SINGULARRA ETA PLURALA 

Orokorrean, galdekizunean forma mugagabeak lortzeko determinatzaile zehaztugabez eta 

zenbakiez baliatu gara batez ere, edo horietatik eratorritako egiturez (“edozein, edozer” eta abar); izenari 

izenondoa zein postposizio batzuk gehituta ere batzuetan emaitza hori lortu izan dugu; eta solasaldi 

askean batez ere arruntak dira “olako, alako”-z osatutako egitura mugagabeak 1116 . 

1.5.1. -tzu(k) atzizki pluralgilea egitura mugagabeetan 

Badirudi “mugagabea”z dihardugunean berdin diola unitatea den ala gauza anitzen taldea 

den 1117 . Dena dela, mugagabean badago aniztasuna markatzeko ezaugarri bat “-tzu” atzizkia hain zuzen 

ere 1118 . Badirudi −solasaldi askean sortutako formak ditugu orain hizketagai− hiztunaren aurresuposizioak 

laguntzen duela horrelako formak eratzerakoan, bat baino gehiago dela dakielako edo 

suposatzen duelako. Bestalde, galdekizunarekin lan egiterakoan forma mugagabeak lortzeko batzuetan 

1116 Ikus I. LASPIUR-ren aldarrikapena mugagabearen erabilera zuzenaren alde (1999b, 43-46). Bestalde, forma mugagabeen eta 

mugatuen arteko harremanak, erabilerak eta bilakaera diakronia mailan ezagutzeko M. AZKARATE-ren eta P. ALTUNA-ren lanera 

jo daiteke, batez ere “Euskal sintagma mugatua eta mugagabea: bilakaera” atalera (2001, 47-79). Aipamen honek hurrengo atalerako 

ere balio du. 

1117 M. AZKARATE-ren eta P. ALTUNA-ren azalpena, adibidez, gogoan hartzekoa da (2001, 47-50) 

1118 Ezaugarri hori bizkaiera osokoa da, dena den (M. AZKARATE, P. ALTUNA; 2001, 49).

gaztelaniaz ere pluraleko formak formulatzen genituen, eta horrek ere erantzunetan eragina izan du, baina 

erantzuterakoan lekukoen hizkuntz sistemako ezaugarri bat azaldu da, ez da guk asmatutakoa izan. 

Batzuetan aniztasun ezaugarri semantiko hori ezinezkoa da “denporatzuk” berban esate baterako. 

Zenbaitetan, gehienetan, atzizki pluralgilea izenari txertatuta doa baina bestetan galdetzailearideterminatzaileari 

txertatuta: lehelengo bidea da arruntena. Gainera, horrela sortutako forma deklinatu 

egin daiteke kasu guztietan (partitiboz eta instrumentalez izan ezik), leku-denborazko kasoetan “-ta-” 

artizkia ere baduela bizigabeentzat 1119 . Aurkitu-jaso ditugun adibide batzuk aurkeztuko ditugu bakarrik: 

•Atzizkia izenari txertatuta, hainbat kasu markaz: 

f.a. ºnai dot ikustia se letratzu daosen or 

kmz jóéé!, sé gólfotzu dáuas mundúan! //kmz ºpástillak?: ·· se pastillatzuk?, espít [sic] etaa orrék? 

nme2 sé beétzu-pinttaittusue? 

nme1 ºestákit ee serr ee, ser gausátzu gerátze-akúsen ee aitxátzekó 

kmz3 º... onek eskuonek ser neurri·tzu-dakasen axe plantilli-im-bieban ... 

kmz9 “Hónek karlistok, han eguazen konzejalak eta, sekulakuak euskeraz kantau nebalako. 

Pentsau ze denporatzuk ziran ...” 

ñaz5 “... Bajatu giñan honaxe behera bai? Baiña bidian ze estuasuntzuk pasauta? ...” 

f.a. se asmotzuEk dabisues suek? 

kmz sé-elixátzuk dáke orí-isenóri? 

kgg se gausatzuri? //kgg sé libúrutzuri? --S.B. se gausaTZUri? 

ñmz1 “... pianuak dakana bentaja bat da ba solfeuan... eta filarmonikia joteko akordiak 

ezagutzeko ze notatzukin, ze akorde egitten dozun eta dana. Bentaja haundixa daka ...” 

f.a. se asmotzukin sabisie? --kmz sé intens-tensiño-tzukin sa- sabisíe? 

kgg sé-elixatzutan e eon sarie? --kmz ºsé kajátzutan? ·· tornílluak? 

•Atzizkia galdetzaileari-determinatzaileari txertatuta: 

naz órre-sér-tzuk elixa dia? 

nme2 seintzuk elisák dauke ba isen orí? 

1.5.2. Determinatzailearen ondoko forma mugatuak 

Atzizki pluraltzaileaz landa beste bide bat ere aurkitu dugu mugagabe plurala adierazterakoan. 

Adibidez: 

raz1 sé keyan e · usáña da-au? 

naz ori dao · edoseim-bétako- · beeyántzako [sic] dao-ondó 

raz1 bilíxa bat akabau ein da 

naz seim-béyei emoutzasue pintxuría? 

1.5.3. Mugagabearen eta mugatu singularraren arteko nahasketa 

Itxurazko nahasketa gertatzen da aurkeztu diren leku-denborazko kasuetan barrena −leku- 

denborazko genitiboan izan ezik−, mugagabeko aukerako -taartizkia dela eta ez dela. Dena den, gai hori 

1119 Ikus adibidetzako I. LASPIUR-ek eratutako paradigmak (1999b, 46-47). 

311

312 

deklinabideko kasuen ataletan nahikoa garatu delakoan, han ikus daiteke. Osterantzeko mugagabearen 

erabilerak ere, kasuka, han ikus daitezke. 


Mugagabe formak ez dira erabat bateratuak “mugagabe” gisa, hainbat ezaugarrik 

mugagabetasunaren ikuspegi plurala edo singularra erakusten baitute. Agian aurresuposizioek edo egoera 

pragmatikoaren ezagutzak lagunduta egiten da horrela. Plurala erakusteko bide nabarmenena -tzu 

atzizkiaren bitartez da; izenei zein galdetzaileei txertatzen zaie eta kasu marka gehienak har ditzake. Beste 

bide bat determinatzailaren ondoko izena forma mugatuan erabiltzea da, bakarra suposatzen denean 

singular formaz, eta anitz suposatzen direnean plural formaz. 

Forma mugagabeak eta mugatuak “nahasten” diren beste alor bat leku-denborazko kasu gehienen 

bizigabe deklinabide mugagabean da, -taartizkia erabili ala ez. 

1.6. FORMA MUGATUAK: ERABILERA 

1.6.1. Arrunki mugagabe erabiltzen diren egituretan 

a) Egitura arruntak. Hain ezagunak diren egitura eta inguruneak (zenbatzaile eta 

determinatzaileen ondoan...) ez ditugu hemen berriz aipatuko 1120 . Horietan ez da mugatzailea jartzen 

orokorrean, baina ikus salbuespen batzuk honen aurreko atalean. 

b) Izen bereziak. Mugagabez erabiltzen dira gehienetan 1121 ; baina zenbaitetan mugatzailea ere 

hartzen dute. 

•Pertsona izenek ez dute beti egiten, baina mugatzailea har dezakete. Adibidez: 

f.a. se aitxitxan sapatillak ekarri dosus, aitxitxa Patxiñak ala Alpontzuanak? --rmz ºAlpontzua 

beti jute-suan 

•Leku izenek ere batzuetan deklinabide mugatua onartzen dute; esate baterako 1122 : 

raz1 Barrundíxa-aundíxa dá 

raz º... ordúan épokan-Mendigútxixa ta sian básarrii · óónak!, ordúan déstakau éitxe-sían órregáusokin! 

... 

•Izen berezi gisa deklinatzen diren izen arruntak gehienetan singularrean deklinatzerakoan kasu 

marka soila hartzen dute, mugatzailearen arrastorik gabe, baina batzuetan forma mugatuak onartzen 

dituzte: 

vama // amia/txarri-amia 1123 

vaita // Aitxiaren eiñ 1124 

1120 Ikus deklinabide kasuen tauletan hainbat eratako egitura eta adibideak. 

1121 Ikus izen berezien deklinabideari eskainitako atalean; adibideak pertsona izenen eta leku izenen deklinabide tauletan daude. 

1122 Ikus inesiboaren atalean batez ere, “Isasixan” eta antzerako adibideetan. 

1123 Ikus nominatiboaren atalean.

1.6.2. Singularraren erabilera 

Atal honetan aipamena egingo dugu batez ere eta adibide batzuk ipiniko ditugu, baina 

deklinabide orokorraren atalaren barrena hainbat bider jorratu dugu: ikus batez ere nominatiboaren 

alorrean, “singularraren erabilera bitxiak” atala eta inesiboko atalean. 

•Solasaldi askez lortutakoak. Nominatiboari eskainitako atalean ere aipatu denez, oso erabilera 

aberatsa du. Adibiderako: 

raz1 º... gerrá ostían asko-obeto baña gerrá-aurrian...?!: gerráurrian · ÓLLASKUA JATE-BANA 

GRÁNDIA SAN! ... 

raz1 txiprístiñAK onaxeño leau dia: ºtxiprístiñA urrin juaten da!, buééno! endemas gambioyana 

báda... Jóó-ta, e trájiok eta gáltzok eta dána-buri- txarritxúta lagá 

raz1 ºámama Ermukúa ... serekúa ... Berdangíllokua ... Ermukúa dalá baña Saldibárkua isém-biedau!: 

angó difúntua ·· Saldibarrera eruten dabe beintzát ... 

nme3 º báá! nii gustatze-ata-ásko, e?, ní-babía!?, jóé! 

nme2 º”éuretan” ee, · persónia daniam-bai baña tabernía danian ee... ·· ésta... “áretxetan” 

nme2 ºess!: ganaua, · “akabau” esaten da, ta persónia “ill”... Da erlía bé, · erlía!, “íll” esaten da: 

“una kolmena · se a muerto”: “ill ein dá”, erlía ill... erlía da-animalixa bákarra, “ill” esaten dana, 

béste ganau danai, éuskeras “akabau” esate-ako 

nme2 º”muérdagoo” orduen miuría da?! ·· sagárrak! sagárrak eukitzen dábena! //nme2 ºe, gixarria 

bai: persónia-daukéna-dána gixarría!, persóniak estauka úrdairik éta... --raz1 ºaaa... óixe bá! po- 

as- órtxe fállau da daná: gastía-fállau in dau ta, · bakótxa-béra-péntzau bie-dau orí 

raz1 º... pistútzeko gero fásill!; ero ámatauta eón! ... ixótzeko ... Óne-gastía-DIA! ónek e... · 

gastíAI bakían lága! ... 

rmz7 ºBaai...: garixa · segúruaua san eitten artua bañó. Artuarii ·· goixa-laundu bítzan!, eurixa 

eró, auentau geixaokua san garixá!: lastua gitxiao bai-iguel, baña burua ee... beti por-estilo! 

Ñaa... [sic] artua-fállu eukitze-bam-batzuetan! 

kmz7 “... da, oitxuria zan, néskekin, neskian etxera afaitxára ...” 

kmz10 “... Eta gaurko gaztiandako bastante bidiak gitxitzen doiaz eta mozten doiaz” --rmz6 “... 

Eta neretzako, besuetarako eta eskuetarako aizkora kertena baiño hoberik pelotarixandako ez 

dago ...” 

-kmz1 ºbai!, da bérrua dá!: bérrua badakísu ser dan, está?, bérruá?, MENDÍXAN eitxen dána? 

-kmz ºmendíxan es!: ERREKÁTXUAN! 

-kmz1 ºbueno!, mendíxaan baña en-jéneral eitxen dá ba MENDÍXAN ba · ERRÉKA 

BASTÁRRETAN daa... 

-kmz ºe-e-e-e... báái!, orí bai!: mendixán es!, erréka bastár-... 

-kmz1 ºbueno!, ERRÉKA BASTARRÍAN!, baña erréka bastárra mendíxan eongok, está?, · 

kalían estáo! · gausaa alakórikan! [sic] 

•Galdekizun bidez pluralez galdetu eta singularren erantzundako erantzun batzuk dira hauek: 

nme2 sorítxarreko · etxé onék ·· daná · problémia emóteusku --f.a. gau gustia eon gara sure estula 

entzuten --kgg kendixósu burúA arráñERI 

f.a. ik pentzatzen dok orí persóniai esátekua dalá? 

nme2 elisía-ka- · kampáya béti eukitzen dau //nme2 tabérnetako kéyak, moléstau itte-nau --S.B. 

keiak molestau itxesta –kgg tabernetako keiak traba eitxesta --f.a. aritzak ondo aguantatzen dau 

amengo temporalia 

1124 Ikus edutezko genitiboaren atalean. 

313

314 

nme2 telá fiñán e · aríxak, · érres apurtzen dia --naz arítxan eee ·· egúrra, dána iseten da o- 

gogórra! 

nme2 tabérnetako keyákin gáiski-ibiltzen da 

nme2 ospelándako-otzá · txáárra da 

nme2 bide láuan, · érres ibiltxen da //nme2 papél fiñían · eskribítzia gustatze-ata --kgg Eibarko 

kalían kótxe asko dao/dábil 

1.6.3. Pluralaren erabilera 

Gai hau hasi nominatiboan eta beste deklinabide kasuetan ere jorratu dugu nolabait 1125 . Jarraian, 

solasaldi askez lortutako adibide batzuk ipiniko ditugu: 

raz1 erdíxak emoirasus --nme2 itxúria, diru dana-jokuan galdu sittuan //nme2 º... Markíñan isenais 

da gero etorritta, · pentzuek ustú te inda... ... --f.a. orí diruak eitxen dao 

kaz3 º... ekin saparradiak da, selako úúrak iyo ében! ... 

rmz ºorí eee · sarrói ásko ibiltzen da próbetan! --rmz ºori nóbixiakiñ ee eosein · próbeta juaten 

dok ee · ták!, kóño! 


Forma mugatuak erabilera arruntetan ez eze, mugagabea erabiltzen den hainbat egituratan ere 

erabiltzen dira, izen berezietan adibidez. Forma singularrak erabiltzeko joera handia dago, berdin dio 

izena zenbakarria den ala ez; baina plural formak ere erabiltzen dira, zenbagaitzak diren izenekin ere bai. 

1.7. ARTIKULU GRADU HURBILEKOAZ MUGATURIKO DEKLINABIDE EREDUAK 

Forma eta erabileraren azterketa egin aurretik ohar batzuk egin behar dira; izan ere, norbaitek 

pentsa lezake hurbileko mugatzaileak erakusleekin nahas daitezkeela 1126 . Egia esan, formaz oso antzerako 

egiturak sortzen dira, osagaiak banan-banan kontuan hartuz gero bereziki. Baina gure ustez nahasketa hori 

gertatzea ez da erraza, izan ere, gradu hurbileko mugatzailea hartzen duen izena edo dena delako osagaia 

aurrez ere aipatua-aurkeztua izan da, bai solasaldian barrena, bai egoera-inguru pragmatikoan; bai 

hizlariak bai entzuleak badaki besteak zertaz diharduen eta izena edo delako osagaiori ez da berri-berria 

komunikazio ekintzan. 

Beste alde batetik, Eibarren erakuslea determinatzaile gisa erabili erabiltzen da, baina forma 

arrunt eta hedatua da birritako erakuslez egitea, eta horrelakoetan ezin da nahasterik sortu. Horrenbestez, 

determinatzaile den erakusle soilaren eta mugatzailearen artean sortuko litzateke nahasketa bakarrik, 

erakusleen eremua nabarmen mugatuz. Adibidez, hori gertatu izan zaio determinatzaile gisa erakusle soila 

gehien darabilen lekukoari, kgg-ri hain zuzen −gure ustez, forma hori nagusiki erabiltzea 

1125 Ikus nominatibo kasuko “pluralaren erabilera bitxiak” zatia bereziki, baita inesiboaren atalean, adibidez. 

1126 I. LASPIUR-ek adibidez, guk mugatzailetzat hartu ditugunak honela azaldu zituen: “Erakusliak izenaren atzetik eta izenari 

lotuta (...) Izenari 1. eta 2. graduko erakusliak (...) jartzen detsagu(n) atzetik izenari lotuta, hau singularrian badago. Asko be asko 

darabigu deklinabide moduau, baiña singularrian bakarrik. (...)” (1999b, 95). Gure ikuspegiz, adibide guztiak gradu hurbileko 

mugatzailez osatutakoak dira. Bestalde, singularrean bakarrik erabiltzen direla gure iritziz ez da zuzena, erakutsiko dugunez. Beste 

egile batzuek ere erakusletzat hartu izan dituzte guk mugatzailetzat hartu ditugun hauek; esate baterako, F. ARANBERRI-k, baina 

egile hori konturatu zen “erakusle hauek artikuluaren antz andia dutela” (1996, 49 57. oh.); horrela jokatzen duen beste egile bat J. 

LARRAÑAGA da, baina forma horiek artikuluarekin izan dezaketen harremana aipatzeke (1998, 76). Edonola ere, gaia kokatzeko 

eta ikuspegi diakronikoa ezagutzeko interesgarria da M. AZKARATE-ren eta P. ALTUNA-ren “Erakusleak eta artikuluaren

alfabetizazioaren eraginaren ondorio da− sarritan zalantza izan baitu bere ekoizpenetako emaitzak 

erakusleak ziren ala beste zerbait; mugatzaile hauekin eratutako formek harridura ere sortzen dute lekuko 

horrengan, gainera. 

Gure ustez kgg-ren arazo hori ez da beste lekukoen jardunera iragazten orokorrean 1127 , eta 

solasaldiak-pragmatikak eta erakusleen formek ez ezik, bestelako arrazoiek ere laguntzen dute 

horretarako. Gradu hurbileko mugatzaileak izenari edo deklinatutako osagaiari zeharo atxikitzen zaizkio, 

eta erroaren amaieran gertatzen diren aldaketa fonetikoak dira horren froga nagusiak, “etxiau, etxio(r)i” 

baititugu mugatzailez, gradu gabeko mugatzailea txertatutakoan diren antzerako emaitzak; baina “etxe au, 

etxe ori” erakuslez determinatutakoan. Areago, semantikak ere lagundu egiten du formak bereizterakoan; 

erakuslez sortutako egiturak nahikoa neutroak dira esatariaren jarrera islatzerakoan, baina gradu hurbileko 

mugatzailez eratutako egiturak jarrera subjektiboak ere azaltzen ditu, afektibitatea (“politxau, edarro(r)i”), 

amorrua (“eruan txakurrau, eruan txakurroi”) eta abar. 

Guk, dena dela, ez ditugu izenen amaiera guztiak aztertu, eta galdekizunean amaiera bokalikoen 

eredurako -i bukaeradun “txiki” berba hautatu dugu eta amaiera kontsonantikoen eredurako -r bukaeradun 

“edar, txakur” berbak, adibideetan bestelakoak ere jaso diren arren. Arestian aipatutako arrazoiak direla 

medio, besteak beste, gradu hurbileko mugatzailez eratutako formak galdekizunez lortzea oso zaila egin 

zaigu; besteak beste, pragmatikak ez du laguntzen horrelako formak sortzen eta erakuslez edo birritako 

erakuslez eratutako egiturak jaso ditugu gehienetan. Solasaldi askean du bizitasun handiena alde 

nabarmenez. Gainera, graduen arteko kurutzaketak ere badira, pluralean formak guztiz berdintzen, 

neutralizatzen direlako, batetik, baina singularrean ere bietarakoak jaso ditugu elkarren ondoan. 

Deklinatutako oinarriaren amaieran mugatzailea tartekatzerakoan gradu gabeko mugatzailea 

erantsitakoan gertatzen diren aldaketak gertatzen dira. Hau da, bokal disimilazioak: -a -e, -o 

amaieradunetan, > -i-, -u- eginez, baina salbuespena -a amaieradun berben pluraleko jokaera da, eta 

“ama” erako forma singularrak. Kontsonante frikari sabaikaria tartekatzea ere arrunta da, bokal edo glide 

sabaikariz amaitutako berbetan, “gastai” eta “balkoi” erakoetan izan ezik 1128 . 

Singularrean graduak bereizi egingo ditugu, bakoitzak bere formak dituelako; pluralean formak 

neutralizatu egiten direnez, sinkretismoz, pluraleko atalean gradu biak batera aurkeztuko ditugu. 

Maila honetara heldu garenez gero, beste ohar bat ere egin nahi dugu kontsultatu ditugun beste 

monografia eta lan batzuk ikusirik; egile batzuek pluraleko formak aurkezten dituzte bakarrik edo batez 

ere. J.M. ETXEBARRIA-k 1129 eta I. LASPIUR-ek 1130 egiten dute horrela, adibidez; J.A. URIARTE-k 1131 

singularrerako inesibo formak aurkezten ditu bakar-bakarrik eta pluraleko paradigmak osorik beteta. Lan 

horietan pluraleko formak paradigma osorako aurkezten dituzte egileek, eta Eibarko ahozko erabileraren 

sorrera” atala (2001, 11-46). Aipamen hau lehen azaldu diren forma mugagabe eta mugatuetara, eta erakusleen atalera ere heda 

daiteke, besteak beste. 

1127 

nme2-ren erantzun batzuk guk geuk ere ez dakigu ziur nola interpretatu. Erantzun asko mugatzailez eratutako erantzun legez 

ipini ditugu baina itxura osoa dute erakuslez osatutako egiturak izateko ere (adibidez: “txikí augáitti-geatu sá etxían?”). 

Galdekizunaren horrelako formak lortzeko zailtasunaren ondorio litzateke, forma hauen idiosinkrazia dela eta. 

1128 

Aurkeztuta dago jada bokatiboaren atalean erabileretariko bat eta ez dugu, beraz, berriro errepikatuko. Adibideek erabilerarako 

ez ezik formen berri izateko ere balio dute eta atal horretara jo behar da adibide gehiagoren bila. 

1129 

(1991b, 119-121). 

1130 

(1999b; 21, 23, 25, 27, 34). 

1131 

(1995; 327, 330). 

315

316 

ikuspegitik harrigarri ere egiten zaigu; euskara biziko adibiderik, ordea, ez dugu aurkitu monografia 

horietan. 

1.7.1. Lehenengo graduko artikuluaz mugaturikoak: mugatu singularra (-au) 


“Txiki, txakur”-en eredua, 1. graduko artikulu sing. 

Txikixau, txikixonek, txikixoni /txikixoneri, txikixonen, txikixonetako, txikixonekin, txikixone(g)aitxik 

/txikixau(g)aitxik, txikixonentzat /txikixonendako /txikixonentzako; txikixonetan (/txikixon, berton), 

txikixonen gain; txikixonetatik, txikixone(n)(g)andik; txikixonetara, txikixone(n)(g)ana; 

txikixonetaraño(k); txikixonetarutz 

Txakurrau, txakurronek, txakurroni /txakurroneri; txakurronen; txakurronekin; txakurrone(g)aitxik 

/txakurrau(g)aitxik; txakurronentzat /txakurronendako /txakurronentzako; etxe edarronetatik, ume 

edarronen gaiñ; edarronetatik, edarrone(n)(g)andik; edarronetara, edarrone(n)(g)ana; 

edarronetaraño(k); edarronetarutz 

Formaz, mugatzaileak erakuslearen forma bera hartzen du 1132 , baina goian aipatu dugun eran 

txertatzen zaio zuzenean izenari, izenen amaieretan aldaketa fonetikoak eraginez. Mugatzailearen forma, 

teorian bederen, hauxe da, kasuka: -au, -onek, -oni/-oneri, -onen, -onetako, -onekin, -onegaitxik/augaitxik; 

-onentzat /-onendako /-onentzako; -onetan /-on, -onen gain; -onetatik, -one(n)gandik; - 

onetara, -one(n)gana; -onetaraño(k); -onetarutz. 

Aipatu den bezala, nominatibo forma da erabiliena, eta beste forma batzuk ere jaso ditugun 

arren, ez ditugu kasu guztietako adibideak lortu. Leku-denborazko kasuko formarik, esaterako, ez dugu 

jaso, teorian behintzat era daitezkeen formak izan arren. Bakarrik “bertoko, berton 1133 “ erako balio 

erakuslea duten adberbio kategoriako formetan jaso dugu mugatzaile hurbila leku-denborazko kasuetan, 

kgg-ren ahotan, baina lekuko horrek horrelako formak batzuetan onartzen eta erabiltzen ditu eta beste 

batzuetan ez. Beste lekuko batzuek ere “berto-n” erako formak ez dituzte Eibarrerako onartzen, kmz-k, 

raz1-ek eta nme2-k kasu, nahiz eta azken honek konturatzeke noizbait erabili. Galdekizunez adibide 

gehien lortu dugun lekukoa kmz da, alde handiz. Esate baterako: 

kmz txakurráu erúa-ik eméndik! 

kmz txikixónek 

kmz ekárrixok urá! txikixóni 

f.a. etxe txikixonen tellatua jausi eiñian/biarrian dao 

kmz í juari o- txikixo- txikixónekin //kmz txakúrronékin etórritxuk, ·· étxakixat setarako · nai 

dabén 

kmz ekárri dó-játekúa? ... txikixónendako? 


Ezaguna eta hurbilekoa den zerbaitetaz mintzatzerakoan erabiltzen da 1134 , aurrez ere horretaz 

mintzo izan delarik, edo mintzagaia hizlari-entzulearen bistan dela; baina galdekizunaren bitartez lortzea 

1132 Ikus izenordain legez erabilitako erakusle arrunten atalean, beherago. 

1133 Kasu honetan hausten da erakuslearen paradigmako forma, -on(e)tan egin beharrean -on egiten baitu, mendebaldeko beste aldaki 

batzuetan legez; ikus eredu orokorrak in MENDEBALDE (2000, 13-17). 

1134 Horrela erabiltzen da baina erabilera ez da nahitaezkoa, aukerakoa baino; gradu gabeko artikuluaz mugatuta ere ondo legoke, eta 

adibideetan ere, gradu hurbileko mugatzailearen ondoan, ondoko sintagman edo hurrengoetan gradu gabekoaz mugatutako formak 

dituzten adibideak jaso ditugu. Funtzio adierazgarriak eragina izan dezake zein mugatzaile hautatu erabakitzerakoan.

ez da batere erraza izan, ikusi dugunez. Sarri, birritako erakuslez osatutako sintagma edo erakusleizenordain 

soila du aurretik solasaldian. Aurkezpenean adierazi dugunez, sarritan hizlariaren jarrera 

subjektiboa azaltzen da. Adibide batzuk: 

-nme2 º ombré! ·· daná sobórnua ta lapurrétia ta... 

-t ... 

-nme2 º au da jéfiau!, (?)...-ól! 

raz1 ºbernía-auxé da ... au istárra! ... bernía-au!; da danÁU ankía! ... 

“orré-jakanas berná edérraak!” · esaten da géro, e? --naz auu ingúruau danáu apurtu in ddabe 

naz ºbuf! au samiau barris txarriXAU!, buf! estaa... · esin dobláu! au · kokotáldiau...!, ser d’áu!... 

kmz jaséus!, etxiónek e próblema-bésterik etxáas! ... –naz soríxoneko etxi-onék! ·· ardúrak 

emoteuskus bákarrik 

naz se itten dosun órtotzik es- dauen otzonékiñ? 

Birritako erakusleetan ere forma horiek erabiltzen dira orokorrean 1135 . 

1.7.2. Bigarren graduko artikuluaz mugaturikoak: mugatu singularra (-o(r)i) 

1.7.2.1. Forma 

“Txiki, txakur”-en eredua, 2. graduko artikulu sing. 

Txikixo(r)i, txikixorrek, txikixorri /txikixorreri, txikixorren, txikixorretako, txikixorrekin, 

txikixorre(g)aitxik /txikixo(r)i(g)aitxik, txikixorrentzat /txikixorrendako /txikixorrentzako; txikixorretan 

(/txikixon, berton), txikixorren gain; txikixorretatik, txikixorre(n)(g)andik; txikixorretara, 

txikixorre(n)(g)ana; txikixorretaraño(k); txikixorretarutz 

Txakurro(r)i, txakurrorrek, txakurrorri /txakurrorreri; txakurrorren; txakurrorrekin; txakurrorre(g)aitxik 

/txakurro(r)i(g)aitxik; txakurrorrentzat /txakurrorrendako /txakurrorrentzako; etxe edarror(re)tatik, ume 

edarrorren gaiñ; edarror(re)etatik, edarrorre(n)(g)andik; edarror(re)tara, edarrorre(n)(g)ana; 

edarror(re)taraño(k); edarror(r)etarutz 

Mugatzaileak erakuslearen forma bera hartzen du 1136 , baina goian aipatu dugun eran txertatzen 

zaio zuzenean izenari, aldaketa fonetikoak eraginez. Mugatzailearen forma, teorian bederen, hauxe da, 

kasuka: -o(r)i, -orrek, -orri/-orreri, -orren, -orretako, -orrekin/-orre(g)as, -orre(n)gaitxik/-o(r)igaitxik, - 

orrendako /-orrentzat /-orrentzako; -orretan, -orren gain; -orretatik, -orre(n)gandik; -orretara, - 

orre(n)gana; -orretaraño(k); -orretarutz. 

Lehenengo graduko mugatzailearekin gertatzen denez, nominatibo forma da erabiliena, eta beste 

forma batzuk ere jaso ditugun arren, ez ditugu kasu guztietako adibideak lortu. 

Lortu ditugun formak era honetakoak dira: “txikixo(r)i; txikixorrek, txakurrorrek; txikixorri, 

txakurrorri; txikixorrekin, txakurrorrekin; etxiorrengaitxik; politxorrentzako; politxorregana”. Lekudenborazko 

kasuetako forma bizigaberik ez dugu jaso, adibidez; eta bizidunetan ere, bokatiboaren atalean 

jasota dago adlatiboko adibidea. 

Deklinabide arruntean, gradu gabeko artikulua txertatuta alegia, bereziak diren berba batzuk era 

honetara deklinatzerakoan ere era berezian egiten jarraitzen dute; esate baterako, “amori” dugu “ama”-ren 

hurbileko forma legez, pluraleko formetatik hurbilago −eta lortuko bagenitu, “aitxori, amamori, 

1135 Bokatibo funtzioa betetzeko ere sarri erabiltzen da, hainbatetan adierazi denez. 

1136 Ikus izenordain legez erabilitako erakusle arrunten atalean, beherago. 

317

318 

aitxitxori” lirateke deklinabide lagunak−. Izan ere, gradu hurbileko mugatzailea izen arruntei ez ezik 

bereziei eta bestelako osagaiei ere ezar dakieke, aditz izen eta adizkiei adibidez. Zenbait errealizazio: 

raz5 ºda, ·· sertu, ara juan sianian ·· ba, amori (?)asi-i-ser [sic], esnebéserokua · paau esindda · 

esnia be, · daa... ... −“í!, juan dítxun gure jentia!, au don trankílidadia! ...” 

kmz3 º... Juaristi!, jestoria Juaristi! … aen, a, Ayuntamentuan éuan! · da ·· Juaristixori txaa ... 

kmz3 º… dana dalá! a pase-lékuan éuan! ·· nik esan dotenoi, kasarixa suam-bera be, 

ollaorretalarixa gañea, baña pásian euan Trabakúan! … 

kmz12 “... Eta periodikua dala, edo liburu bat dala edo en fin, beti geure problemekin, ba, haxe 

da nere zerori, denporia pasatziori” 


Lehenengo gradukoaren antzerako baldintzak betetzen ditu; ezaguna eta hurbilekoa −baina ez du 

zertan aurrean edo bistan egon− den zerbaitetaz mintzatzerakoan erabiltzen da, aurrez ere horretaz mintzo 

izan delarik. Mintzagaia sarritan erakusle-izenordainek izendatzen dute, edo birritako erakuslez osatutako 

sintagmek. Kasu honetan ere hizlariaren subjektibitatea azal daiteke, nahitaezkoa ez den arren; edozein 

modutan ere, bizitasun handia ematen dio solasaldiari, kidekotasuna eta konfidantza sortuz hizlarientzulearen 

artean. Forma hau askoz ere erabiliagoa da lehenengo gradukoa baino, nominatiboan batez 

ere. Adibide batzuk ipiniko ditugu: 

-rmz ºan etxeuam-béste · sérik! ·· ibíltxeko lékuik!, bi- bidían síar árus da ónutz! · ero sáltoka eo 

éskutatzen eo... · es frontói tta es krísto! ···· esébes!: ·· PÉLOTAN serian itxe-enduan ·· karretea 

jeneáleko paretíen!, o- oim-be ortxe dao-paréta!, ántxe! 

-t ... 

-rmz ºeméndi-Maltzáa goisela paéta ortxe dao! Barrundiko se- selaixan aspixan!, pae- paeta!: 

ormia ei-eindda!, áá-ántxe! eitxe-sam-PÉLOTIOI!, bésteik e... 

-ñaz2 ºés!, Firestone!: gasolineria barík, Firestóne 

-ñaz1 ºFiriston- a!, gasólineria...: gasólineriori gure terrénuan i- in sán dá... 

-ñaz2 ºoñ e ser ere-, polidéportibua daon inguruan eró? edo seróri ero... 

raz1 ºiguál da ... orí bá-ta danóri, e? //raz1 ºálaxe da óri: danóri da bát óri! 

raz1 º ... baña euan e, áurria etxakon ikusten, prinsipálori ee esku- 

baña ipúrdixák! ... 

raz1 º... neu-pe txolotik [sic] eraten dot ura betí! · béti!: apurtzeko seri-pés, jáusi tta... txolota: an 

daka-nere txolotóri...! ... 

naz ºbai-bai-bai-bai-bai!-ipiñi átzera trástioi tta... · enségida! 

ensegida ingou eskólioi! 

naz ºerresa do-pá!: “semat asun!”. Es- ésiñ urtén!, danien dao asun sarroi! 

raz1 ºénee, est- estáuka... jám-be gítxi eitxen dau ta estáka orré-gánorari-,-gisájorrek, es-es-ess 

kaz3 º... badóy’Asiendara ta emo- e, guárdixak eote-siaan! salbokondútuori begíratzeko!, da, artu 

éban e guardixiorre-salbokondutua ta ... 

raz º... mutílla etórri bia-san-neskíaána, · da suk espasendua-nai arékin · “meséres” esáte-san, da · 

“ess!”: ólan buelta ein da muturrak asárre ta... Béin batén Edúrnek ólaxen e -e Edúrne Pépen 

andríak, lagúna ta- · “es” esaetzálako ikútu ero eiétzan da plaáá! · ma- e mutillórri · saplatékua 

emoétzan! ... 

kaz2 º... da −“ba, aistia eskontzen da ta madrínia nais da Donostíara noya · éurekiñ” da −“ a bueno!” ... da, · padrínuak ·· san e koñatúorren e anáya ta ·· neu! ...

kmz3 º... soldau naola-an · e, Bar Estanko suam-ba! ... “guardabinos” esate-akuan e, pue- bee 

puestu ekan da rra! ... Da, á etorri suan! ·· batén da, entzutzen guri! ·· bertán · geure… · 

Estánkuorrem-páre-párian jékan e seroi puestua béak eta ... 

-kaz2 ºda, ····· éibala ·· akábau sánian, oo aspertu sanian ero kántzau sanian ·· sesenak 

artu eban 

-kag6 ºene! 

-kgg ºa bai? 

-kaz2 ºbai... ·· ta buelta batzuk emon sítxuan ee · itxuria lurrian! · sesenórrekiñ!, da ... 

naz ºestusta eser eittem-baña soríxoneko sama... · txarrixoigaittik... 

Birritako erakusleetan ere forma horiek erabiltzen dira orokorrean 1137 . 

1.7.3. Gradu hurbileko artikuluaz mugaturiko deklinabide ereduak: plurala 

1.7.3.1. Forma 

“Txiki, txakur”-en eredua, 1. eta 2. graduko artikulu plur. 

Txikixok, txikixok, txikixoi, txikixon, txikixotako, txikixokin, txikixo(k)(g)aitxik, txikixontzat /txikixondako 

/txikixontzako; txikixotan, txikixon gain; txikixotatik, txikixo(n)(g)andik; txikixotara, txikixo(n)(g)ana; 

txikixotaraño(k); txikixotarutz 

Txakurrok, txakurrok, txakurroi, txakurron; txakurrokin; txakurro(k)(g)aitxik; txakurrontzat 

/txakurrondako /txakurrontzako; etxe (¿)edarrotan, ume edarron gaiñ; edarrotatik, edarro(n)(g)andik; 

edarrotara, edarro(n)(g)ana; edarrotaraño(k); edarrotarutz 

Lehenengo eta bigarren gradua formaz ez dira bereizten, eta singularrean ez bezala, ez dute 

izenordain funtzioa duten erakusleen forma hartzen, birritako erakusleetako izenek kasu bakoitzean 

hartzen dituztenak baino, besteak baino murritzagoak. Dena dela, forma biak bereizteko semantikara jo 

behar da, testuingurura, pragmatikara.... Tesi honetan erabili diren irizpideetariko batzuk hauek dira: 

lehenengo gradukotzat hartu ditugu “gu” edo “onek”-en ikuspegi inklusibotik osatutako formak; bigarren 

gradukotzat hartu ditugu “zuek” edo “orrek”-en ikuspegi esklusibotik osatutakoak. Batzuetan “ikuspegi” 

hori solasaldian bertan aurki daiteke, adizkien eta inguruko izenordainen formetan, adibidez; eta beste 

batzuetan suposatu egin behar da. 

Mugatzaile pluralok oinarriei zuzenean txertatzen zaizkie eta aldaketak orokorrean aipatu 

ditugunak dira; salbuespena -a amaieradun berben jokaera da, “*elixiok”-edo egin beharrean “elixok” 

eredua betetzen baitute. Mugatzaileen formak (bai 1. bai 2. gradukoenak formaz bat direnez, behin 

bakarrik aipatuko ditugu) hauek dira kasuz kasu: -ok, -ok, -o(r)i, -on, -otako, -okin /-ogas, -ogaitxik, - 

ontzat /-ondako /-ontzako; -otatik, -ongandik; -otan, -on gaiñ; -otara, -o(n)gana; -otaraño(k); -otarutz. 

Horiek lirateke markak, baina ez ditugu denen errealizazioak jaso. Lekukoen ahotik bildu diren kasuetako 

forma batzuk hauek dira (jasotako kasu guztietako adibideak daude; ez daude, hala ere, adibide guztiak): 

“txikixok, danok, txakurrok; basarritxarrok, txakurrok; txarrixoi, txakurroi; txikixon; sestuokin; 

danondako, bixondako, txakurrondako”. Singularrean legez, ez dugu leku-denborazko kasuen adibiderik 

jaso. 

1137 Bokatibo funtzioa betetzeko ere sarri erabiltzen da, hainbatetan adierazi denez. 

319

320 


Orokorrean, singularrean egin ditugun iruzkinak pluralerako ere baliagarri dira. Pluralak ere oso 

erabilera aberatsa du, bizi-bizirik dago hiztunen ahotan forma batzuetan behintzat, nominatiboan bereziki. 

Mugatzaile horiek izen eta osagai askok eta askok onartzen dute; erabilera oso aberatsa dute 

zenbatzaileek, “bi(xok)”-ek eta “dan(ok)”-ek gehienbat, hiztuna zein hizlariaren taldea adierazterakoan. 

Adibiderako: 

kmz º sirkúlasíñuana ei dá-au... da sirkulasiñuan kóntra ·· ero, áuxe! 

·· Áá!, ·· sígarro txarríxok! ... 

raz1 ºgú antígualok!... amén!... --naz ºOim-bárre!, len e, ·· gu erremeixan da-alkarrekiñ Usártzan 

da, ba orduen e gerraostien mutílle-pe gitxi euesen da, geuk, néskok iuel bákarrik eta... 

... 

S.B. º... antxe ba, xemeikua sekan da, erosi eben naránjia, ta lagún bíxen artian “naránjia erdí bi 

eiñ, eta kitxo gure diruok”, naranjia jan da -”kitxo guré diruok!” 

ñaz2 ºées!, kóntau dous amen daosen etxiók! 

/kaz2 º... baña illúntziko trenien etorri!, da, · padrínuak ·· san e koñatúorren e anáya ta ·· neu! ·· 

da, etorri giñam-ba padrínUOK!: béstIOK an gelditxu sien!, m eskom-bárriXOK! ... --nme2 ºsúegastiok 

es baña gu sárrok... · gu sárrok! · kúkua entzundakuan saniatze-gá! 

/f.a. or ba!, sure kóntuok! 

raz1 ºPentzáisu!: ·· juate-giñan e, amá-lau-urté-eró... ·· Santa-Kurútzerá!: · Kalbárixua-pá!, da 

básarriko batek emote-sitxuan e kalbárixuok e, · gisón sártxo baték, órtxe básarriko baték eta... 

kmz frixkúa?: ºsúenían badáre ba melokotoi txikíxok? ... melókotoiak! ... ba- bai!, melokotoi 

txikíxak! ... frixkúak! 

raz º porke · éibartárrok! e?, juergístak isén saríe, e?: gitárria ero jáixa ero béstia, éibartárra-jai! 

raz1 º... órre-listua-dias!, · es e, bátian kalian gorá ta kaliam-bera trápu sar sikíñok artúta!, · tíratíra-tíra! 

· da-álatxek arreglauko leuke mundúa! baai... ... 

rmz ºanai bíxak!: -”gure gastiak idixa- idixa-biettue, idixa-bittuela...” -”ba erósixosak idixok!” 

eta ekarritxuek! ·· ikustera juáteko esa-ústan! 

raz1 “atzáskala-sikíñak”: ºgú-beti dákau-sikíña-básarritxarrok, amén · ortúan ibilitxa 

kmz ºdánok aka- akáu orí!: béstien lékuan · txarrá! 

kmz7 “Álemanak, karrera aundixa eéh! Da, guk ezin dogunok pa ee, zera, Eskola Armerixara. Da 

ezán gitxí” 

/naz suek eee anáyok, estaukasue alkarren · trásaik 

kmz3 º… ddxá! jua-akuan áurrekaldea ··· txa- txakurrái · dxá!, ólaxe muturrian · álto iétzan! … 

“bértan daok amen!” … ango jaleua txakúrrok eta! ... 

nme1 ºbái!, ee!, e, askenían e, e bu- burú ona dakasúenok eee, sértu im-biosúe, úrrengo · ee 

datosénentzako ba séoser gerátu deiñ, es? ... 

naz º eske ráspiaa, segiduen e, sertze-jakue!, · ee, gastatze-jakue!, txarrixoi!; da ... 

kaz2 ºbíxon artian in génduen... ... 

/raz5 ºóna!: gáñea éuron artian asítxa! 

raz5 º ... -”ifi- así jitxuek u- jee- etára gaitxue-dánok ái-dian geure sestuokiñ!, da, 

garbí-garbí ein dda, ya, así jitxuk ifintzen á be!, da jéntia beíra dao ia, ·· gabian s’éongo ete dan, 

funsiñúa...” ... 

nme2 láurondako · toállak ekarrisus 

/f.a. orí bíxondako lékua da 

Birritako erakusleetan ere forma horiek erabiltzen dira orokorrean. 

1.7.4. Ondorioak

Ikerketa honetan gradu hurbileko mugatzailez hartu dira 1. eta 2. graduko formak. Forma horiek 

erakusleen forma eta funtzioetatik sortuak izan daitezke, baina mugatzaile funtzioan ezaugarri bereziak 

dituzte. Batetik, txertatzen diren izenen-osagaien amaieran aldaketa fonetikoak eragiten dituzte; bestetik, 

semantiko-pragmatikoki bistan egon behar du mintzagaiak, edo aurrez ere mintzagai izan behar izan du. 

Gainera, horrelako formek batzuetan hizlariaren jarrera islatzen dute eta funtzio adierazkorra nabarmena 

da. 

Singularrean gradu biak ongi bereizten dira formaz, 1. graduko formak orokorrean gradu 

horretako erakusle arruntaren formak dira, leku-denborazko kasuetako -o- aldaera izan ezik (forma horrek 

ez du, baina, bizitasun handirik Eibarren; Aginaga aldean erabiltzen da noizbait); eta 2. gradukoak gradu 

horretako erakuslearenak. Baina pluralean erabat berdinak dira, sinkretismoz; gainera mugatzailearen 

formak ez dira erakusle arruntenak, murritzagoak baizik. 

Horrelako formak lekuko gehienek darabiltzate, kgg gazteak izan ezik, agian alfabetizazioaren 

eraginez erakusletzat hartzen dituelako. nme2 lekukoaren forma batzuek ere zalantza sortu digute 

azterketaren aldian baina orokorrean Eibar guztiko lekukoek bizi-bizirik dituzte horrelakoak batez ere 

eguneroko solasaldi askeetan. Leku-denborazko kasuetan, hala ere, ez dira ia erabiltzen. 

1.8. IZEN BEREZIEN DEKLINABIDEA 

Atal honetan izen berezitzat pertsona izenak −adibide batzuetan abizenak eta ezizenak ere 

kontuan hartu dira− eta leku izenak −herri, herriko toki-auzo, mendi, erreka eta abarren izenak− hartu 

ditugu. Izen horiek mugagabez deklinatzen dira gehienetan baina batzuetan forma mugatuak ere onartzen 

dituzte 1138 . Kasu marka guztiak har ditzakete, partitiboa, instrumentala eta prolatiboa barne. Kasu marken 

aldaera bai morfologikoak bai fonetikoak deklinabide arruntean aipatutako berberak dira. 

1.8.1. Lagun izenak 

Leku-denborazko kasuetan bizidunentzako formez deklinatzen dira gehienetan, eta onartzen ez 

duten kasu bakarra leku-denborazko genitiboarena da, prolatibo erabilerarako ez bada behintzat. 

1.8.1.1. Bokalez amaitatutakoak 

“Mari”-ren eredua 

Mari, Marik, Mari(ri)k, Mariri, Marin, Maris, Marikin, Mari(g)aitxik, Marintzat /Marindako 

/Marintzako, Maritzat, Marin gain, Mari(n)(g)andik, Mari(n)(g)ana; Mariganaño /Marineraño(k) 

/Mariraño(k); Mariñerutz 

Kasu markak zuzenean izenei txertatzen zaizkie, eta amaieran zein bokal dagoen ez du eragin 

handirik, kasu markek antzerako aldaerak baitituzte. Bokal sabaikariz amaitutakoek kasu markako 

kontsonanteak sabaikaritu egin ditzakete beste baldintzak betez gero, “Patxiña”, adibidez. Kasu 

batzuetako adibideak ipiniko ditugu: 

1138 Ikus forma mugatuen berri deklinabide kasuetan barrena, bereziki nominatiboan eta leku-denborazkoetan, eta forma mugatuei 

eskaini diegun atal berezian ere. Hori dela eta, ez ditugu forma eta erabilera horiek berriro aztertuko. 

321

322 

kmz déndia beteta seua- séuan Máris 

raz1 Josépa-áuki dabe Máritzat 

kmz orí eitxia Márin gáñian daok --raz1 ondo eiñ ero txarto eiñ · Márin gáñan- gáñian dao --kgg 

fedia euki seinke Márigan --nme2 ori eiñ ero es eiñ, Marían gain dao --naz ori eiñ ero es eiñ, 

Máriñññ... gain ddao 

kaz2 º... amábi urtekiñ erua-ninduan ··· Olábek! ·· béste máixuana, Mugérsaana! ·· geró, 

Mugérsandik ·· pasau nitzan Olábeana ... 

Partitiboan “Maririk” formaren ondoan “Marik” ere jaso dugu nme2-ren ahotan. 

Adlatibo bukatuzkoan, izen arruntekin gertatzen den bezala, -ganaño atzizkia kgg lekukoak 

darabil bakarrik. Beste aukera, edutezko genitiboz osatutako marka erabiltzea askoz arruntagoa da, 

“Mari(a)neraño(k)” erako forma lekuko hauei jaso diegu, kmz-ri, raz1-i eta nme2-ri; bizigabeen formak 

darabiltzate naz-k eta f.a.-k, “Mariraño” alegia. Antzera gertatzen da adlatibo bide zuzenezkoan; 

“Mariñerutz /Marianerutz” raz1-i, nme2-ri, naz-i jaso diegu. 

1.8.1.2. Kontsonantez amaitutakoak 

“Felis”-ren eredua 

Felis, Felisek, Felisik, Felisi /Feliseri, Felisen, Felises, Felisekin, Felis(e)(n)(g)aitxik, Felisentzat 

/Felisendako /Felisentzat, Felistzat, Felisen gain, Felis(e)(n)(g)andik, Felis(e)(n)(g)ana; Felisenganaño 

/Feliserarte /Feliseraño(k); Mariñerutz 

Horrelako izenetan batzuetan kasu marka loturazko bokalaren bitartez tartekatzen da eta beste 

batzuetan zuzenean, amaieran edozein kontsonante dela ere. Nominatiboan berezko kasu markarik ez 

denez, izena osoan ezagutu daiteke. Loturazko bokalik gabe partitiboa, datiboa eta prolatiboa txertatzen 

dira; “Felisik”, “Felisi”, “Felistzat” dira erabateko formak. 

Beste kasu batzuetan loturazko bokala beti tartekatzen da: ergatiboan −honelakoak egiten dira, 

“Felisek, Aitxiberrek, Karmenek, Serafiñek, Isaakek, Isabelek”, esaterako−, edutezko genitiboan, 

instrumentalean, soziatiboan, destinatiboan, inesiboan, adlatibo bukatuzkoan. 

Beste kasu batzuek, ostera, bietara hartzen dute kasu marka. Motibatiboan kgg eta raz1 lekukoek 

loturazko bokala txertatzen dute eta nme2-k eta naz-k ez. Ablatiboan, loturazko bokala txertatzen dute 

lekuko gehienek (kmz-k, kgg-k, raz1-ek eta nme2-k) baina naz-k “Felisgandik” egiten du; adlatiboan ere 

formen banaketa hori betetzen da. 

Adlatibo bukatuzko forma konplexuagoa da bokalez amaitutako berbetan baino. 

“Felisenganaño” jaso diogu kgg-ri; naz-k bokalez amaitutako izenen joera gordetzen du, baina loturazko 

bokalik ez du tartekatzen edutezko genitiboaren aurrean, “Felisneañok” forma sortuz. Beste lekukoek 

forma bizigabeak darabiltzate (kmz-k “Feliserarte”, raz1-ek eta f.a.-k “Feliseraño(k)”); eta nme2-ri 

zalantzazko forma jaso diogu: 

nme2 úra, Félisená-gánañok lleatze-san 

Adlatibo bukatuzkoan forma bakarra edutezko genitiboz osatutakoa da: “Felisenerutz 

/Pelisenerutz” (kmz-k, raz1-ek, nme2-k eta naz-k onartu eta darabilten forma); edo beste bidez 

ordezkatzen dute forma hori.

1.8.2. Leku izenak 

Pertsona izenen antzerako deklinabidea dute, baina leku-denborazko kasuetan bizigabeen 

markak hartzen dituzte 1139 . Hurbilketa deklinabide orokorreko leku-denborazko kasu batzuetan egina 

dugu, leku-denborazko genitiboaren eta ablatiboaren atalean, esaterako. Kasu marka guztiak onartzen 

dituzte baina edutezko genitiboa eta destinatiboa dira lortzeko formarik zailenak, galdekizunez behintzat; 

horrez gain, instrumentala ere izen arruntekin gutxi erabiltzen dela ikusi denez, leku izenetan ezaugarri 

hori gorde egiten da. 

1.8.2.1. Bokalez amaitatutakoak 

“Urki”-ren eredua 

Urki, Urkik, Urki(ri)k, Urkiri, Urkiñ, Urkis, Urkikin, Urki(g)aitxik, Urkintzat /Urkindako /Urkintzako, 

Urkitzat, Urkiñ, Urkira, Urkiraño(k), Urkirutz 

Talde honetan daude “Untzaga, Arrate, Urki, Urko, Moru 1140 “ erakoak. 

Gu ez gara arduratuko leku izenak berak dituen aldaerez; “Untzaga 1141 , Unsaga, Untzaa, Untza; 

Maltzaga, Maaltza, Maltzaa, Maltza” adibidez, bestelako ikerketek beharko lukete gai aberats hori jorratu. 

Azterketa honetan kasu markak amaierei nola txertatzen zaien eta nola jokatzen duten begiratu dugu batez 

ere. 

Kasu markak zuzenean izenei txertatzen zaizkie, eta amaieran zein bokal dagoen ez du eraginik 

handirik, kasu markek antzerako aldaerak baitituzte; bokal sabaikariz amaitutakoek kasu markako 

kontsonanteak sabaikaritu egin ditzakete beste baldintzak betez gero, “Urkiña; Urkittik /Urkitxik”, 

adibidez. Izen batzuetako adibideak ipiniko ditugu, ez denak, alferrikoa litzatekeelako: 

rmz ºóixe!, da Sumarrára ta danéa! ·· Maltzá súan... e Maltzán ee... ·· irurórei launetik oétamar 

bat e, ferrobiarixua-sitt- eskolam-bé! ·· or be... 

raz1 Elgóibarren estao Arráterik, óixe-és! --nme2 Ermúan estao Úrkik 

kmz pasíorako léku ask- léku ona · ákak Untzágak --f.a. konpondu bat artuko leuke Urkik 

nme2 Untzágai fálta itteutze [sic] óbraa · om-bátek --nme2 ori terrenuoi, Úrkiri pertenesitze-ako 

... 

kgg Arraten famía aundíxa da 

kmz ºor, Maltzakó serrerixakúa ... --raz º... -”Arráte-Ballekúa nungúa sára bá?” ... --naz Úrkokoo 

aixía otzá da 

kgg Eibar gustia Untzagas beteta seuala ein dot ametzetan //kgg len gogoratu 

naix 

kmz ákordatzen eo-nok Untzágakiñ --f.a. batzuk Elgoibarko San Pedro konparatzen dabe 

Arratekin 

kmz Untzágaitxik diskutitzen eoaitxuk 

naz Eibárko-ónena beti Untzágantzako, Untzágarako da --f.a. º”Arratendako”? Ufff… Arrate… 

Arratei estutza ardura e, ona iñ txarra iñ. Arek e, los ke no se mueben están… no les importa 

kgg bátzuk e Úrkotza-dake Kalamúa 

kmz ºMáltzan!: · Maltzáti-Plaentxiara bitxartian --raz º... da beste asko básarrikúa-pa kali- ee 

Maltzáan! ... 

1139 

Salbuespena ablatibo bizidun-motibatibo marken arteko nahasketaren ondorio da; ikus motibatiboaren atalean “Asitxaingandik” 

forma bere baitan duen adibidea, esate baterako. 

1140 

-u amaierakoa dirudien arren, “Urkizu” toponimoa aurreratxoagorako utziko dugu, “Ermu(a)”-ren deklinabide ereduaren hurbil 

baitago. Jatorrian, ez dirudi harremanik dagoenik “urki-zu” eta “ermu” oinarrietan, baina deklinabidan antzera jokatzen dute izen 

biek. 

1141 

Ikus forma honen errealizazio bat espektrograman: raz1 9B193. 

323

324 

rmz ºBitoríxatik!, idíxekiñ etorri-im-bi-da, e?!: artu ixk- íxkuek ee sokán da! --raz ºorí daao 

Karakátetik áuurrera juanda, Irukurutzeta ... --kmz ifarráixia dábik ... ºUrkotiik. ·· Béstia égua da, 

égo-aixía 

kmz º... gabán aundixákin juán! ... Maltzára ta · trikitríxan! --rmz º... órrek Arrátea dánok! --raz 

º... da Mendigóitxira sélan ióko na-... ... --rmz ºáber séma!-Mendaróa séma-dauan! //rmz º... béti 

férixá! Élgoibarrea!; ·· da-Abadíñora tá ... 

raz º... da Maltzáraño etortze-sian tren batían guréki ta gero ... 

kmz ºgéro ·· ieree, biría · Markiñarutz ... 

1.8.2.2. Kontsonantez amaitutakoak 

“Eibar”-en eredua 

Eibar, Eibarrek, Eibarrik, Eibarri /Eibarreri, Eibarren, Eibarres, Eibarrekin, Eibar(re)(g)aitxik, 

Eibarrentzat /Eibarrendako /Eibarrentzako, Eibar(ren)tzat (prolatiboa), Eibarren, Eibarr(e)(r)a /Eibarra, 

Eibarre(r)año(k), Eibarrerutz 

Talde honetan “Azitain, Eibar, Santa Kurutz” erakoak daude. 

Bokalez amaitutakoetan egin dugunez, ez ditugu aztertuko izenen euren aldaerak: “Asitaiñ, 

Asittaiñ, Asitxaiñ, Axitxaiñ”, “Santa Kurutz 1142 , Santa Kurus, Santa Kuutz, Santa Kutz, Santa Krutz, 

Santa Krus”, “Eibar, Eiber, Ibar, Iber” eta abar. 

Lagun izenetan moduan, kasu marka batzuen aurretik loturazko bokala txertatzen da eta beste 

batzuenetik ez. Nominatiboak berezko kasu markarik ez duenez, izena osoan ezagut daiteke forma 

horretara: 

naz Asítxain dao Eibarkooo · sartúeran --kmz3 º... Eibar e formála isan dok · gastíetam-bintzát ·· 

f- formála! ... --kaz1 º... Ibur-errékiak · da- ee ebaten dau · ba · s- Gipúskua ta · Bískaixa · da · 

Eibár da Saldíbar, e? ... --kmz1 ºSanta-Kúrutz: baitxá!, or be baai! --rae º... da geróó · 

mendíxak?!: o- Umáixo-ondúa, · Máldeii, Basobáltzaa 1143 ... Krábeliiñ, · buenóó! ... 

Kasu marka batzuk zuzenean txertatzen zaizkie oinarriei, partitiboa adibidez. Eredurako: 

“Asitxaiñik, Santa Kurutzik, Eibarrik”. Prolatiboa ere horrela txertatzen da, baina fonetikoki “zaila” 

gertatzen delako edo, forma bitxiak ere jaso ditugu: 

nme2 bátzuek Urkúsu, Asíttaiñentza-dauke 

Aldaera horrek ez du inongo destinatibo zentzurik; zentzuz behintzat, prolatibo garbia da. Forma 

aldetik, prolatibo kasu marka aurretik genitibo kasu marka duela genuke 1144 . 

Beste kasu marka batzuek aurretik loturazko bokala beti hartzen dute; horrela da ergatiboan, 

edutezko genitiboan −adibide bakanen bat jaso dugu bakarrik−, instrumentalean, soziatiboan, 

destinatiboan, inesiboan, adlatiboan, adlatibo bukatuzkoan, adlatibo bide zuzenezkoan. Horrelakoetan 

bereiz daiteke izenen amaierako kontsonante dardarkaria bakun gisa ala anitz gisa egiten den: 

ñaz2 ºgu-dakaus terrénuak · Eibárren! ·· Ermúan! ·· Saldíbarren! ·· da, Élgetan! 

/rmz2 º... oin San-Sálbadorem-b’eoteitxuk eta jai edárrak ... 

ñmz ºMertxéte! básarrixa!: Txóntati-góyasela! ·· Salbadórrera góyasela, es-... --kaz3 º... ... asi 

giñan jueten Salbarr- Salbadórrera ... 

1142 Santa Kurutz ermita dagoen tokian, eliza aurreko harrizko inskripzioan “Santi Kurutz” dago idatzita; ez dakigu bertokoren batek 

horrela iradoki duelako den, ala beste nonbaiteko ereduari jarraitu zaion horretarako (“Santi Mamiñe”, esaterako). Inskripzioa joan 

den XX. mendeko azken hamar-urtekoa da. 

1143 Ikus nominatibo orokorraren atalean eskaini diogun oharra. 

1144 Prolatiboaren atalean egin dugu aldaera horren aurkezpena.

az º... nii, orráxee; béste bein Salbadórera juan gíñaan, Irúreraa · ta lén ólaxen! ... 

Inesiboan salbuespen bat jaso dugu, raz1-en ahotan, ez baitu loturazko bokalik tartekatu. Ez 

dakigu zenbateraino gertaera hau erabilia den, agian fonetikak azaldu beharko luke: 

raz1 Ásitxaiñn 1145 eon gára 

Adlatiboan, deklinabide arruntean gertatzen den legez, murrizketen ondorioz hainbat forma 

sortzen dira, “Eibarrera, Eibarrea” esate baterako. Baina silaba osoa galtzen denean zalatza dugu -a kasu 

marka soila txertatu ote den, ala murrizketa galanta gertatu den. Adibidez: 

raz º... ordúan Saturrarána ta ordúan ya pláyara ta juate-giñan 

Zer suposatu behar da?, “Saturraran + -a” dugula?, ala “*Saturraran + -e- + -ra > 

*Saturrarane(r)a > *Saturraran(e)a > Saturrarana”?... 

Beste kasu marka batzuk bietara txertatzen zaizkie oinarriei; datiboan, esaterako, joera nagusia 

zuzenean txertatzea da (kmz-k, kgg-k, raz1-ek, nme2-k, naz-k, kaz3-k, kaz6-k horrela egiten dute), baina 

kmz-ren, kgg-ren eta kaz3-ren ahotan “Eibarreri” eta “Santa Kurutzeri” erakoak ere jaso ditugu. Leku 

denborazko genitibo marka ere bitara txertatzen da; gehienetan zuzenean oinarriari, kmz-k, raz-k, kgg-k, 

raz1-ek, nme2-k, naz-k, rmz-k, kmz1-ek egiten dute horrela; baina beste bi adibidetan loturazko bokalaren 

bitartez jaso dugu, kgg-k eta kmz-k horrela egin dutenez. Motibatiboa ere multzo honetan dago; lekuko 

gehienek loturazko bokala txertatzen duten artean (kmz-k, kgg-k, raz1-ek, f.a.-k), nme2-k eta naz-k 

zuzenean txertatzen dute kasu marka. Azken hauen emaitzak, “Santakurusgaittik, Asittaingaitti[k], 

Eibargaittik” formak dira. kgg lekukoak ere era horretako “Eibargaitxi[k]” forma eratu du behin (lekuko 

horren joera nagusia loturazko bokala txertatzea da), eta bere iritzia forma horren inguruan hau da: kgg 

“ºrarua ein jata baña ori urten jata”. Ablatibo formak ere itxura bi har ditzake; kasu marka oinarriari 

zuzenetan txertatzen diotenak lekuko hauek dira: kmz, raz1, nme2, naz, raz, kaz3, kaz9. Ablatibo kasu 

marka loturazko bokalaren ondoan lekuko hauek txertatzen dute: kgg-k, f.a.-k, rmz-k eta ñaz5-ek; forma 

gehienak kontsonante afrikariz amaitutako toponimoenak dira (“Santa Kurutzetik” eta “Basobaltzetik”) 

eta amaiera horrek loturazko bokala txertatzeko joera handiagoa duela dirudi, beste amaieretan horrelako 

adibideak oso bakanak direlako, kgg-ren eta ñaz5-en “Salbadorretik” forma jaso dugu bakarrik. 

1.8.2.3. Zalantzazko leku izenak 

Talde honetan azpimultzoak egin ditzakegu; batetik, 1.2.0. atalean aurkeztutako -ia eta -ua 

amaierako leku izenak ditugu; bestetik, dena delako toponimoak Eibarren zein forma hartzen duen 

kontuan izanda beste batzuk ditugu, horrelakoetan toponimoaren beraren aldaerak ez ezik, amaierak ere 

alda baitaitezke (“Ondarroa, Ondarrua, Ondarru” adibidez). Beste multzo baten daude era batera baino 

gehiagotara egiten diren beste leku izen batzuk. 

1.8.2.3.1. Amaieran -i(a) edo -u(a) dutenak 

• -i(a) amaiera tankerakoak hauek dira adibidez: “Donosti(a), Mañari(xa), Mallabi(a), Plaentxi(a) 

/Plasensia /Plasentzia, Aspeitxi(xa), Sumai(x)a, Aulesti(a)/Allustia, Bitorixa”. Aurkeztu da lehen ere leku 

325

326 

izen hauen jokabide nagusia, gehienetan amaierako -a gordetzekoa 1146 , bestelako adibideak ere jaso 

ditugun arren, esaterako: 

kmz Plaentxi urrían dao --nme2 Aspéitti etxata gustátzen //nme2 Donósti, urrin dao 

naz Plaentxin eon gára --kmz Donostíñ eo-áitxuk 

kmz ºMañaríra?: “Mañarixara” es! “Mañaríra”! 

• -u(a) amaiera tankerakoak hauek dira, esate baterako: “Urkusu(a), Kalamu(a), Ermu(a)”. 

Goiko izenen moduan, hauen aurkezpena ere 1.2.0. atalean egina dago. Orain adibide eta 

zehaztasun gehiagoz hornituko dugu han esandakoa, Eibarko bertako leku izenak ere kontuan hartuta. 

Zehatzen batu duguna “Urkusu(a)” izena da; horrek beste pareko izen bat ere badu, baina 

gaztelaniaz berba egiterakoan erabiltzen da gehiago euskaraz baino, “Urkisu” hain zuzen. Azken forma 

hau euskaraz erabiltzerakoan ia sekula ez da amaierako -arik agertzen, eta horregatik ez dugu 

aurrerantzean kontuan hartuko. Lehenengo forman ostera, bai agertzen da amaierako -a, eta horixe da 

gainera joera nagusia, “Urkusua” forma erabiltzea, alegia. Ez dugu uste mugatzailetzat hartu behar denik 

bakarrik, nahikoa sistematikoki agertzen baita nominatiboaz besteko kasuetan ere: ergatiboan, datiboan, 

edutezko genitiboan, leku-denborazko genitiboan, soziatiboan, motibatiboan, destinatiboan. Ez dute 

lekuko guztiek horrela egiten kasu guztietan, baina kasu bakoitzean lekukoren batek edo batzuek bai. 

Partitiboan, prolatiboan, ablatiboan eta adlatiboetan beti hartzen du “Urkusu-” forma, -a gabekoa. Baina 

inesiboan, erabatekoa da “-uan” forma, bai “Urkusuan” bai “Ermuan” egiterakoan. Hemen dioguna 

“Ermu(a)” toponimoaz 1.2.0. atalean esan denarekin guztiz bat dator. Bestera erabiltzen den izen bat 

“Berritxu” da, ez baita Eibarren “*Berritxua” gisako formarik. 

Goikoaren tankerako eredua betetzen du “Kalamu(a)” mendi izenaren deklinabideak ere; kasu 

batzuetan -a agertzen da, “Kalamuatik”, adibidez, baina beste batzuetan ez, adlatiboan adibidez: 

naz e, eurik ittespadau Kálamura juen geinke 

1.8.2.3.2. Forma anitz hartzen dituzten leku izenak. 

“Ondarroa” toponimoa dugu eredu garbia honelakoetan (“Ondarroa /Ondarrua /Ondarru”; goiko 

-u(a) amaieradun izenekin erka daiteke neurri batez), eta lekukoak ere konturatuta daude horretaz: 

kgg º”Ondarru” sé da?, “Ondárru” da ero “Ondárroa” da ero…? 

kmz ºbai, ondo dao esanda “Ondarru” [baina Eibarren] eés!, ees!; ess!, ess... ... eés! “Ondarru” da 

uu- Ondarroakoo ... éurak [esaten dutena]! 

Dena dela, lekuko zaharrenek gehien darabilten forma “Ondarrua” da, bai nominatiboan bai 

deklinatzerakoan; baina beste formak ere bizirik daude, bai zaharrengan bai gazteengan. Prolatiboan, 

esaterako, raz1-ek, nme2-k eta naz-k “Ondarruatzat”, -adun forma egiten dute. 

Antzerako toponimoak dira “Naparrua, Gipuskua”, baina ez ditugu sistematikoki jaso lekukoen 

ahotan. 

Amaieran alternantzia duen beste izenetariko bat “Motriko /Mutriko /Motriku (/Mutriku) 

/Mutrikua” da. Lekukoek ere egin dute gogoeta izen hau dela eta ez dela: 

raz º... oiñ e ipinitze “Mu- Mutriku”: lén-”Motríko”! 

1145 Ikus horren espektrograma eta iruzkina in raz1 9B394. 

1146 R.M. AZKUE-ren galdekizunean ere “Donostiako” da Eibarko erantzuna (in A.M. ECHAIDE; 1984, 300).

S.B. “Motrikun eon gára”, ºguk Mo-kin esáten dóu. “Motriku”, bai … “Motrikon”?: eés, ñó!, orí, 

“Motrikon”, euskal gaisto 

Aipatutako aldaera guztiak jaso ditugu, eta aldaeron arteko alternantzia lekuko bakoitzaren 

idiolektoan ere bada, baina Eibarko forma hedatuenak “Motriko” eta “Motriku” direla dirudi. Beste 

kasuetan edonola dela ere, inesiboan lekuko guzti-guztiek erabat -un amaieraz egiten dute. 

1.8.2.3.3. Euskarazko beste aldaki batzuetan ez bezala egiten diren beste leku izen batzuk 

Hemen ere mota askotakoak biltzen dira: “Arrona, Oikina” erakoak −forma normalizatuak 

kontsonante sudurkaririk gabeak dira−; “Mondragoi /Mondrago”, “Lekeitxixo /Lekeittixo /Lekeitixo 

//Lekeitxio /Lekeittio /Lekeitio”, “Bergara /Berga” erakoak eta abar. Adibidez: 

nme2 º... bañá, Arronam-bisi da-aann e, · “Galbanisados Olaisola” eró, da-an Arronan e... ·· 

Arroná [sic] karretera jenerálian goyas eskumara e, · Oikináko · bidia-artzen dan ondúan ... 

1.8.2.4. Leku izenak esapideetan 

“Tukumanera juan” jaso diogu kmz-ri, “pikutara joan” esanguraz: 

kmz juári Tukumánera! 

Esaera horren pare-parekoa da I. LASPIUR-ek aurkezten dituen “Pekiñera juan” eta “Tutuluko 

estratara juan” esapideak (1999, 47-48). Egile horrek inesiboan ere onartzen ditu. 

Urruntasun ia gehiegizkoa adierazteko −jaso dugun adibidean urruntasun subjektiboa da 

bakarrik, ez fisikoa− “Kadisen” ere erabiltzen da, raz1-i jaso diogunez: 

raz1 º bai, burua se- Kádisen!, · Kádisen daka-níburua!, 

Kádisen... ·· gausá bat, gausa bat e, paper bá-lágatzem-bot ·· geró neuk esin topau! · da 

neu-jakím-ba nun laga dotem-bá · da, errekistau mesillia ta-”amen estao-pá!” ... 

I. LASPIUR-ek aurkezten duen “Tutuluko estratan egon”-ek ere esangura berbera du (1999, 48). 


Izen bereziak arrunki mugagabez deklinatzen dira eta kasu marka guztiak onartzen dituzte. 

Batzuetan deklinabide mugatua ere onartzen dute baina atal honetan barrena batez ere mugagabea jorratu 

da. 

Pertsona izenak bokalez amaitzen direnean kasu markak zuzenean hartzen dira. Kontsonantez 

amaitutakoan aldaera fonetikoak sortzen dira loturazko bokala txertatu ala ez. Kasu marka batzuk 

sistematikoki loturazko bokalik gabe txertatzen diren artean, beste batzuek beti hartzen dute eta beste 

batzuek alternantziaz. Aginagako ezaugarria da motibatiboan bokal hori ez txertatzea, bakarrik hango 

lekukoek egiten baitute horrela. Gainera, pertsona izenetan ezaugarri hori ablatibo eta adlatibo kasuetara 

ere hedatzen da. 

Leku izenek ere kasu marka guztiak onartzen dituzte teorian baina zaila da edutezko genitiboz 

eta destinatiboz erabiltzea. Leku izenek eurek hainbat aldaera toponimiko-foniko dituzte, baina 

deklinabideari dagokionez bokalez amaitutakoetan ez dago aldaera askorik. Kontsonantez amaitutako 

izenek, ostera, pertsona izenen moduan, loturazko bokala txertatu ala ez da aldaeretako iturri 

327

328 

nagusietarikoa, murrizketek ere aldaera nabarmenak sortzen dituzten arren. Loturazko bokalari 

dagokionez, deigarria da alternantzia gertatzea datiboan; kaletarren ezaugarria dirudi bokal hori 

txertatzea, zaharren eta gazteen ahotan jaso baitugu. Kaletarren ezaugarria da leku-denborazko 

genitiboaren markaren aurretik ere bokal hori txertatzea. Orokorragoa da eibartarren artean bokal hori 

eranstea motibatibo kasu markaren aurretik; horretan bereziak Aginagakoak baitira, ez dutelako eransten, 

jakina. Ablatiboan ordea, bestelako profilak daude; batez ere baserritarrek txertatzen dute loturazko 

bokala izena kontsonante afrikariz amaitzen denean, eta osterantzeko joera orokorra kasu marka zuzenean 

izenari txertatzea da. 

Bestalde, izenen aldaerek deklinatzerakoan eragina izan dezakete; adibidez, -a itsatsidun 

deklinatzen diren ala ez. Horrelakoetan joera nagusia -a gordetzea da baina alternantzia ere kontuan hartu 

beharrekoa da. 

Leku izen bereziak hainbat esapidetan erabiltzen dira oso zentzu adierazkorrez. 

1.9. ADIZLAGUNAK SORTZEKO GALDETZAILEETATIK ERATORRITAKO EGITURAK 

Beste kategoria batzuetara igaro baino lehen, deklinabide kasu batzuekin oso estu lotutako 

egitura batzuen berri eman behar dugu, adberbioen saileko forma batzuk baititugu orain azterketagai: 

aditzondo zehaztugabe konposatuak 1147 . Galdetzaile batzuek egitura konplexuagoetan txertatzen dira 

bestelako esangura duten formak sortuz, horiek ere adberbio mailakoak. 

Galdetzaileok sarritan adizlagunak ematen dituzte erantzun emaitzatzat, baina aditzondoak ere 

jar daitezke adizlagun horien lekuan. Izan ere, galdetzaile horietariko batzuek deklinabideko kasu markak 

euren baitan dituzte, berezkoak −leku-denborazkoak kontuan hartuta− “nungo, nun, nundik, nora, 

noraño(k), norutz”; baina beste galdetzaile batzuek ez, “noix, semat” erakoek. Atal honetan ez dira mota 

biak bereiztuko. 

Adizlagun maila (beste kategoria batzuen artean) deklinabide kasuetan nahikoa garatu delakoan, 

zuzenean joko dugu osagai zehaztugabe konposatu horiek jorratzera. Denek dute esangura zehaztugabea, 

ez da leku, une, jatorri, norabide... ziurrik adierazten. Hainbat bidez sortzen dira; eta hemen guk 

jasotakoak bakarrik ipiniko dira, balitekeelako egitura gehiago ere izatea: 

1.9.1. Errepikapenez 

•“Edo” osagaiaren aldaerak tartean direla edo ez; adibidez: “nora-nora, nora-o-nora”, “nun-eronun, 

nun-eo-nun, nun-o-nun”, “nun-ero-nundik, nun-eo-nundik, nun-o-nundik”, “noix-ero-noix”. Ez dira 

asko erabiltzen baina oraindik badute bizitasuna. Hemen adibide batzuk: 

raz1 nóra-o-norá bágoyanas 

f.a. aurten nora-nora bánajoyak bakasíñuetan, aunke séa Maltzára 

f.a. ºlen esan doúna-pe, or día nun-eró-nun, órre-pe estabe urtétzen, ta ba… 

rae ºnun-o-nun entzun dot... 

1147 Hemen aurkezten direnez ez ditugu berriro errepikatuko adberbioei eskainitako atalean.

f.a. nun-ero-nundik asálduko da 

naz asálduko da nun-o-núndik 

bñaz ºBustingórri básarrixa íual isango sa-noix eo noix... 

•Errepikatutakoa galdetzailea ez baina kasu marka bera duen osagaia izan daiteke, balio 

erakuslea duen adberbioa, esaterako: “nun-ero-an, nundik-ero-andik, nora-ero-ara, sela(n)-ero-alan”. 

“Ero” osagaia aukerakoa da. Edonola ere, ez dira oso erabiliak “selan ero alan” egitura izan ezik. Adibide 

batzuk: 

raz1 nun ero án eongo da, óri bai! --naz nun ero án, numbaitxen... 

f.a. núndik ero ándik etorriko/asálduko da 

kgg nora ero ara? –raz1 nóra-ará 

kmz emén gabíxak... séla ero ála --kmz3 º... da, bersueta-afesiñokua-dianak · berai kóntestau! · 

séla ero alá · ra-ra-ra-ra ta, · ra-ra ta, gánorasko bersoláriik es baña ... 

Egitura horiek galdetzailerik gabeko beste erabiliago hauek gogorarazten dituzte, parekoak 

izanik, balio erakuslea duten adberbio formez osatuta “an-ero-emen, andik-ero-emendik, ara-eroona...” 

1148 : 

raz1 ándik ero emétik etórriko dá 

1.9.2. Galdetzaile bikoteez: “nundik-nora” 

Goikoak ez bezala, egitura hau oso-oso erabilia da eta horrenbestez esangura ñabarduraz ere 

aberatsa da. Esangura objektiboena, lekuzkoa du; askoz ere erabilera subjektiboagoa du norbaiten 

bizimoduaz, ibilerez, zoriaz, erabiltzen denean, edo modua, bidea adierazterakoan. Aipatutako 

ñabarduretako adibide batzuk ipiniko ditugu: 

rmz2 º... ní-baakíxa-núndi-nora juan san- Millaflóssera [sic] ... --kmz14 “... 

espiritualmente esaten dana, gizonaren problemia hori da: nundik nora gabiz?, ondo gabiz? ...” 

 

naz º are-berak ee, eunetarakua gáñera emoten dau sarrítten, e?, 

bueno!: bixarko, etzikoo... ta, e?, bañá!..., táki-pa!, · núndi-nora dabillen..., asspertu dan ero... 

 

kmz7 “... oktubrian, karzelan sartu ninduenian, -ez dakit nundik nora enterau ziran- guardia zibillak 

juan ziran gure etxera eta ...” 

Erantzuna ere badu, “ablatibo adlatibo” egituraz 1149 

kmz ºFrantziara llégau; · Frantziátik Béljikara · da · gero Béljikan ... geró A- · Álfatik Méjikora; 

Méjikot-tik etorri nitzanian ... 

Esangura lexikalizatuagoak ere baditu; bata harridurazkoa eta bestea badaezpadako jatorriari 

lotua. Adibidez: 

kmz11 “... Lehelengo karreran, egiñ eben eta bastante karrera luzetxua zan: ez dakitt (...) 90 

kilometrokua edo zan eta egin neban eta, nundik nora, nik karreria irabazi! ...” 

raz1 núndi-norakúa da orí? 

1.9.3. Galdetzaileei partikulak erantsirik: 

1148 Ikus atal horretan. 

1149 Ikus ablatiboari eskainitako atalean ere. 

329

330 

1.9.3.1. -baitx- erantsita 

Besteak beste, galdetzaile hauei txertatuta jaso dugu: “nun-”, “nora-”, “noix-”. Egitura horiek 

deklinatu egin daitezke eta oso erabilera handikoak dira ahozko hizkeran. Esangura aldetik zehaztugabeak 

dira baina “edonun, edonora” erakoek baino eremu murritzagoa adierazten dute, “norabaitx bai, baina 

edonora ez”. Deklinabide kasuak hainbat eratara har ditzakete: 

• -baitx- partikulari txertatuta, “nunbaitxen, nunbaitxera, nunbaitxetik” jaso ditugu 1150 . 

Amaierako kasu markek ematen diote esangura zehatza forma bakoitzari, oinarrian kasu horietan “nun-” 

inesiboa baita, forma neutro legez. Ez da Eibarko era jatorrean “nunbaitx” formarik erabiltzen inesiboa 

adierazteko –ez behinik behin guk jaso dugun lekukotzan–, eta areago, “*nundikbaitx” arrotza da edozein 

euskaldunentzat gure iritziz. Forma erabilienak dira. Aipatutakoak dira aldaera nagusiak, baina raz1 

lekukoari “numbaitxan” forma ere jaso diogu behin baino gehiagotan. Forma bakoitzeko adibide bana 

ipiniko dugu: 

rmz º[idi-probak] Agiñán ee, béti eongo san!: eón ee, · Agiñán esaututa nao ni-iru o lau kekalsaa 

· lékutam-be!: ··· átaixam-be bai, an esko- · elíxaurriam-berá be bai, mortérotam-berá be! · 

úrtero selebrau numbáitten! daa, gaur emen iual daa bixar átaixan dá ... 

raz1 ogíxa numbaitxétik ekárri bieko dábe 

nme2 º... bañáá, e amén ee, oittura sarrá sa- a, serien e, · −“ba, · dómekan ee, f- fulánok eta 

garbantzu-euna jáukek éta” ba, baa numbaittéa · kombidáutza soyesenien... 

S.B. noisbaitxen --f.a. beiñ ero beiñ etorriko sara gure etxéra, está? ... noisbáitxen 

•“Norabaitx” eta “norabaitxera” formak, goikoekin alderatuz, bestelakoak dira. Galdetzaileak du 

bere baitan egituraren esanahiaren muina, eta “norabaitxera” forma erredundantea dela esan daiteke, 

lekukoek erabili sarri erabili arren 1151 . Gazteenek, kgg-k esaterako, ez dute bide hau nahikoa ongi 

ezagutzen eta erabiltzen. Esanguraz, “norabaitx”, “norabaitxera” eta “nunbaitxera”, denak bat dira. 

Adibidez: 

raz1 ºba posi-nao norabaitt urtétzeko 

raz1 oingo u- udán, norabáittera bakasíñuetan góyas 

1.9.3.2. -nai osagaia ondorik erantsita 

Horrelako formarik “nun-nai” jaso dugu bakarrik S.B.-ren ahotan, teorian behintzat beste 

galdetzaile batzuekin ere osa daitekeen arren 1152 . Esanguraren muina galdetzaileak dakar bere baitan. 

Eibarren, emaitzek erakusten dutenez, ez da bide hau kasik erabiltzen: 

S.B. arasuak eta buruaustiak, nunai 

1.9.3.3. edo- partikula aurretik erantsita 

Besteak beste, galdetzaile hauei txertatuta jaso dugu: “-nun”, “-nora”; “-noix”, -”selan”, - 

”semat”. Teorikoki behintzat, kasu marka txertatuta duten galdetzaile guztiek har dezakete aurretik, bai 

1150 I. LASPIUR-ek eskaintzen duen taulan ostera, inesiborako “nunbaitt”, eta beste kasuetako “nunbaitteko, nunbaitteraiño, 

nunbaitteraiñoko, nunbaitterutz, nunbaitterako” formak ere aurkezten ditu (1999b, 130). 

1151 I. LASPIUR-ek ez du aintzakotzat hartu forma hori, “norabaitt” aurkezten baitu bakarrik paradigma osoan (1999b, 130). 

1152 Ez dugu biderik ez eskubiderik Eibarren lekuko jatorrek ez darabiltenik esateko, baina berriki alfabetizazioaren bidetik sartzen 

joan dela dirudi; ikus, bestela, I. LASPIUR-ek ere “nunahi” forma aurkezten duela (1999b, 14. oh.), nahiz eta eredu bereko 

“noranahi, noiznahi” jada klasikoa den T. Etxebarria-rengandik jaso duen. R.M. Azkue-ren Erizkizundi..-an ere “noranai” erantzuna 

eman zuen C. Careaga-k (in A.Mª ECHAIDE, 1984, 269).

izenordainen sailekoek −“edonor, edoser, edosein”− nahi beste deklinabide kasu marka amaieran 

erantsirik −“edoseñek, edoseñi, edoseñen, edoseñekin” eta abar−, bai leku-denborazko sailekoek ere; guk 

jasotako “edonun, edonora”-z gain, “*edonungo, *edonundik, *edonoraño(k), *edonorutz” ere sor 

daitezke 1153 . 

Atal honetan leku-denborazko galdetzaileak aztertzen dihardugu eta horrenbestez horietara 

mugatu behar gara. Galdetzaileek eurek kasu marka euren baitan txertatuta dutenez, ez dute beste 

markarik behar egitura hauek sortzeko; berdeklinazio adibiderik ez dugu jaso baina ez litzateke 

ezinezkoa 1154 . Lekukoek forma hauek ezagutu egiten dituzte baina ez dituzte askotan erabiltzen. Esangura 

aldetik, “nunbaitxen, norabaitx” erakoek baino eremu zabalagoa adierazten dute, aukeran diren 

posibilitate guzti-guztiak bere baitan hartzen ditu. 

Honelako formak jaso ditugu: “e(d)onun; e(d)onora /eronora; edonoix 1155 ; edoselan /eroselan; 

edosemat /erosemat”. Adibide batzuk: 

raz1 edónun eon leike 

naz edonóra jueteko! ... pres gaos, bai! 

nme2 edónoix ei-leike 

raz1 ºbai baña, erosémat klásetara esaten da óri txá! ·· Bá!, orí, modú askotára esáten da óri, e? 

//raz1 ºaa... ... kinielia edárra da! nesk- neskía edosema-dao!, neskía eroséma-dao! kinielia gatxá 

da-asertatzia ta, oo... óne-mutil sarrok ónek!... ... 

1.9.3.4. ”Ezezko” formak, i- osagaia aurretik dutela 

Aurreko beste guztiek ez bezala, esangura bikoitza dute. Esangura ezagunena erabateko 

ezeztapena dakarrena da, eta horrelakoetan ez da zehaztugabetasun ñabardurarik, ezeztapena orokorra 

baita. Ezezko perpausetan hartzen du esangura hori, baina ezeztapena “ez” osagaiaz landa, bestelako 

egituraz ere lor daiteke, jakina: “ezin, barik” eta abarren bidez. Beste esangurak ez du ezeztapenik 

adierazten eta zentzu zehaztugabea du; galdera perpausetan erabiltzen da sarritan baina ez derrigorrez 

(ikus “iñoix”-en adibideetan, esaterako). 

Honelako formak jaso ditugu: “iñungo, iñun, iñundik, iñora; iñoix”. Denentzat batu ditugu 

zentzu bietako adibideak: 

da: 

•Iñungo: 

kmz8 “... Eibarko euskeriak gauza eder batzuek, jiro batzuek eta batzuek dakazela 

beste iñungo lekutan ez dagozen modokuak ...” 

/kaz2 º... d’esate-neban “au da baltzá!: neuk umerik ess... · iñungo umia ásten..., ·· da ·· nai ess · 

bér’etxera juaterik umiak ... 

•Iñun. Forma hau bakarrik ager daiteke baina sarrien “be” edo “be es /bes”-en ondoan agertzen 

kaz3 º... és eiñ · etxien da iñun kóntau gero au, e? ... 

raz5 º... dirua set-, iñúm-be tópau esin dirúrik!; esan ei-tzan e · −“gabíam-be lorí-pess!” 

Ambrósiok! //raz5 º−“estók isángo?!: á saráixa ta, iñón e, atzénik im-barík?!”, −“bai-bai-bai! 

iñúm-be gerátu barik: artu ta da-da-da-dá-dá!” ... 

kmz ºiñúmbés 

1153 

I. LASPIUR-ek adlatibo bukatuzko forma ez, beste guztiak aurkezten ditu bere taulan (1999b, 129), nahiz eta denen adibiderik 

ez ipini. 

1154 

Ikus I. LASPIUR-ek eskaintzen dizkigun hainbat forma (1999b; 129, 131). 

1155 

Guk lekukotza jaso dugu, I. LASPIUR-ek Eibarren ez dela erabiltzen uste izan arren (1999b, 131 1. oh.). 

331

332 

/naz ikusi dosu alako gausaik iñúm-bé? 

•Iñundik. Forma inesiboan legez, “be” edo “be es /bes”-en ondoan agertzea aukerakoa da. 

Adibidez: 

rmz2 º... da sémbat astártu doten au núndik ete datorren probá-asúntuau!?, da ésiñ iñúndik etára! 

... 

raz1 º... árrimauta jai dao, e? Árrimauta e, e..., nik oixe-esto-topatzen iñúndi-pe ondó! Nai 

dabenian iés eitxeko morúan e gisóna!? · d’andría!?... 

/naz ikusi dosu txakurra iñúnn aldétik [sic] ·· iñundik? 

•Iñora. Forma inesiboan eta ablatiboan legez, “be” zein “be es”-en ondoan agertzen da. 

Adibiderako: 

kmz º... á!, · juan san dómekan esa-netzan -”es noya iñora be!”, gerátu in san ... 

kmz ºéss!, iñóra bés ní! ·· ess... ... 

/naz basoyas iñóra? 

•Iñundik-iñora (be (es)). Nundik-nora egituraren parekoa da, baina bestelako esangura 

ñabarduraz. Zenbait adibide: 

kmz au esin leikek mobidu, iñúndik iñóra bé 

kaz3 º... iñúndik iñóra esi-san jirau! erroparik itxeko, e? iñúndik iñora be!: esseb’esseb’eseuan 

iñúm-be · erropárik eitxia nai basan ... 

•Iñoix. Leku-denborazko kasuetan legez, “be” edo “be es /bes”-en ondoan agertzea aukerakoa 

da. Ezeztapen zentzuz, gaztelaniazko “nunca” aditzondoaren eragina nabarmena da batez ere gazteen 

ahotan. Esangura zehaztugabez erabilera ikaragarria du solasaldi askean. Adibidez: 

kgg º... “burdiñía” páre bat aldís pásau da ta iñoix estákitx -akin dan ero -a bári-dán 

kgg ºeske or “ondúan” es neukían esángo, uste-ot íxa iñoix [“inoiz ere ez” esan gura du] 

nme2 iñois bestot entzún 

/nme2 iñoiss ikusi dosu s- seose olakoik? 

raz1 º... pásatze-ata iñoix gausá bá-gordé ta esin topáu! ... 

raz º”solokótiña” iñoix esá-gendúan, baña “sótiña”, “sótiña”! 

Bestelako egituretan txertatuta ere jaso dugu, adibidez: 

nme2 iñoix eo beiñ etorriko sara guréra, e? 

1.9.4. Bestelakoak 

Nora-esta, nora-esian. Norabide zehaztugabeaz gain, zalantzazkoa ere adierazten du. Esate 

baterako: 

f.a. ikúsi juat nora-ésta 

nme2 norá-esían 


Alor honetan adberbioen eremuan kokatzen gara baina adizlagunak iturburu direla, hainbat kasu 

markadun galdetzaileak hain zuzen. Horiez gain, “noix, semat” erakoak ere kontuan hartzekoak dira. 

Forma konposatuak eta eratorriak eratzen dira eta gehienek esangura zehaztugabea dute, ñabardurak 

ñabardura; erabateko ezeztapena adierazten dituztenak ere sortzen dira.

Horrelako formak sortzeko bideak anitzak dira. Errepikapenez, galdetzailea errepikatu daiteke 

edo horren lekuan kasu marka bereko adberbio kategoriako formaren bat. Tartean beste osagairen bat har 

dezakete horrelako egiturek. Erabilera eta bizitasun aldetik, oso gorabehera handiak dira, “selan ero alan” 

adibidez oso arrunta den artean “nora(o)nora” oso gutxitan erabiltzen da Eibarren. Eratorpenez, artizkiak, 

atzizkiak zein aurrizkiak erabiltzen dira forma mugagabeak eratzeko. Bestelako egiturak ere erabiltzen 

dira. Batzuetan forma erredundanteak ere sortzen dira erabileraren erabileraz; baina beste forma batzuek 

oso emankortasun eta bizitasun txikia dute Eibarko hizkeran. Erabilera murritzeko adibide batzuk 

zaharren ahotan gordetzen dira bakarrik, eta beste batzuk, berrikuntza moduan, alfabetatuen ahotan. I- 

aurrizkiz osatutakoek esangura bikoitza dute, zehaztugabea eta erabateko ezeztapenarena, zein esalditan 

txertatuta dauden. 

1.10. ERAKUSLEAK 

Bi maila bereiziko dira atal honetan: batetik, erakusleak izenordain funtzioan duten forma eta 

erabilera (arruntak eta indartuak); eta bestetik, erakusleak determinatzaile gisa. Erakusle determinatzaile 

soilen formak ez ditugu berriro errepikatuko izenaren ondoan jartzea nahikoa baita, baina erakuslez 

osatutako beste egiturak aztertuko ditugu batez ere, birritako erakusleak hain zuzen. 

Erakusleek zerbait mugatua adierazten dutenez, beti jakineko zerbait −berdin dio fisikoa edo 

metafisikoa izan− dute erreferente legez, eta ez dute partitibo kasu marka onartzen; prolatiboa ordea onar 

dezakete baina hirugarren graduan batez ere. Birritako erakusleek ez dute prolatibo eta instrumental 

markarik ere onartzen. Edozein izenen −nahiz arrunta nahiz berezia− edo izen sintagmaren ordez edo 

ondoan joan daitezke eta horrenbestez leku-denborazko kasuetan forma bizidunak zein bizigabeak 

dituzte. 

Bestalde, balio erakuslea duten adberbio kategoriako formak ere atal honetan azalduko dira. 

1.10.1. Izenordain legez erabilitako erakusleak 1156 

1.10.1.1. Arruntak 

Ezaguna denez, erakusleek hiru gradu islatzen dituzte, hurrenetik urrunenera, “au, ori, a 1157 “. Ez 

gara sartuko euskarazko mugatzaileak erakusleetatik eratorritakoak diren ala ez auzi horretan, baina 

forma batzuetan oso traza handia dutela edo bat direla, kasuan kasu, ezin du inork ukatu 1158 . 

1.10.1.1.1. Forma singularrak 

1156 Beste gramatikari batzuentzat legez, guretzat ere erakusleak dira izatez, bai arruntak bai indartuak, baina horien forma osoa 

ongien ikusten den funtzioa izenordainarenean denez, zilegi begitandu zaigu funtzio horretan erreparatzea erakusleen formak eta 

aldaerak erakusteko (ikus esaterako EUSKALTZAINDIA, 1993, 75-76). 

1157 I. LASPIUR-ek dioenez, Eibarren “3. personan ez dago persona-izenordaiñ arruntik eta hónen ordez erakusle arruntok erabiltzen 

dira: ha eta hárek (...) [Eta] Taula honetan dittugun 3. persona izenordaiñ indartuok [singularrekoak], erakuslietatik eratorrittakuak 

dira, ber- aurrizkia aurretik jarriaz (...) 3. gradukuak dira gehixen darabiguzenak” (1999b, 68). Beraz, egile horrentzat 3. graduko 

edozein erakuslek du 3. pertsona izenordain funtzioa. Guk, forma indartuen atalean ikusiko denez, “bera” eta horretatik 

eratorritakoak jo ditugu batez ere funtzio hori betetzen duten forma nagusitzat. 

1158 Ikus aurrerago gradu hurbileko mugatzailez eratutako deklinabide ereduei eskainitako atala. 

333

334 

Erakusle arruntak, singularra 

1. Gradua 2. Gradua 3. Gradua 

au, onek, oni /oneri, onen, 

on(e)tako, ones /onus-; onekiñ 

/one(g)as; one(g)aitxik 

/augaitxik; onentzat 

/onendako /onentzako; 

on(e)tan, onen gaiñ; 

on(e)tatik, one(n)(g)andik; 

on(e)tara, one(n)(g)ana; 

on(e)taraño(k); on(e)tarutz 

ori, orrek, orri /orreri, orren, 

or(re)tako, orres /orresas; orrekiñ 

/orre(g)as; orre(g)aitxik 

/ori(g)aitxik; orrentzat /orrendako 

/orrentzako; or(re)takotzat; 

or(re)tan, orren gaiñ; or(re)tatik, 

orre(n)(g)andik; or(re)tara, 

orre(n)(g)ana; or(re)taraño(k) 

/or(re)tararte; or(re)tarutz 

a, a(r)ek, ari /areri, aren /ain-, 

ar(e)tako, ares /arres-; arekiñ 

/are(g)as; are(g)aitxik /a(g)aitxik; 

arentzat /arendako /arentzako; atzat 

/aretzat /arentzako /a(r)takotzat 

/aintzat /aintzakotzat (prolatiboa); 

ar(e)tan /atan, aren gaiñ; 

a(r)(e)tatik, are(n)(g)andik; 

a(r)(e)tara, are(n)(g)ana; 

a(r)(e)taraño(k); a(r)(e)tarutz 

1.10.1.1.1.1. Kasuz kasuko ezaugarri orokorrak 

Kasu marken inguruko aldaerak nahikoa garatu dira deklinabide orokorrari eskainitako ataletan 

eta oraingoan erakusleen euren forman erreparatuko dugu batez ere, eta dagoenean, kasu marken aldaera 

berezietan 1159 . Batzuetan hiru graduak batera azalduko ditugu eta bestetan banatuta. 

Nominatiboko formak (“au 1160 , ori 1161 , a 1162 “) ez dira bere horretan agertzen beste kasu markak 

hartutakoan. Ergatiboan, adibidez, “onek, orrek 1163 , a(r)ek 1164 “ formak erabiltzen dira, eta ergatibo kasu 

marka kenduz gero beste kasuetako oinarria lortzen da. Oinarritzat zer hartu?; gure ustez “on- orr- ar-” 

lirateke erakusleen oinarrizko forma oblikuoak eta kasu marka txertatzerakoan batzuetan loturazko bokala 

hartzen dute eta bestetan ez. Lehenengoa gertatzen da ikusi denez ergatiboan bertan eta kasu gehiagotan: 

edutezko genitiboan (“onen, orren, a(r)en”), instrumentalean, soziatiboan, destinatiboan, ablatiboan (bai 

bizigabean bai bizidunean), adlatibo bizidunean eta adlatibo bukatuzko bizidunean. 

Baina hori ez da beti betetzen, kasu batzuetan forma bat baino gehiago baititugu, beste 

monografia batzuetan aurkitu ditugun paradigma sistematiko eta “garbien” ereduak hautsiz. Kasu marka 

loturazko bokalez zein zuzenean txertatuta, bietara, kasu hauetan jaso dugu: datiboan, leku-denborazko 

genitiboan, motibatiboan, inesiboan, adlatibo bizigabean, adlatibo bukatuzko bizigabean eta adlatibo 

bukatuzko bizigabean. 

Jarraian, aipamen zehatzagoak merezi duten ezaugarriak jorratuko dira: 

a) Datiboan, 1. graduan “oni” forma da hedatuena lekuko guztiengan baina “oneri” forma ere 

jaso dugu kmz1-en, kgg-ren, raz-ren eta raz1-en ahotan. 

kgg º... estot uste, e?, éstot uste, baña estáki-kálko modúan estáki-erakúsliekin ólan eitxen da es?, 

“onéri” ta “óneri”: “señéri”, “séñeri” 

2. graduko forma orokorra, ostera, “orri” da; baina kag-ri jaso diogu “orreri” forma. 3. graduko 

forma orokorra ere “ari” da baina “areri” ere jaso diegu kgg-ri eta raz1-i. 

1159 

Ez ditugu hemen kasu bakoitzeko aldaera guztiak ipiniko, forma guztiak ezagutzeko ikus taulak. 

1160 

Ikus errealizazio bat espektrograman: kmz 27B291. 

1161 

Ikus errealizazio batzuk espektrogrametan: kmz 12B368, kmz 34B61, kmz 63B167, kmz 67B239, kmz 67A069; raz1 23B341, 

raz1 54A105. 

1162 

Ikus zenbait errealizazio espektrogrametan: kmz 66A158, kmz 67B208; raz1 54A18. 

1163 


1164 

Ikus errealizazio bat espektrograman: kmz 63A177.

) Edutezko genitibo forma da “onen- orren- ain-” erroa duten zenbatzaileen oinarria, “-beste” 

gehiturik. Horiei inesibo kasu marka gehituta (“onenbestian, orrenbestian, ainbestian”) salneurria adieraz 

dezakete adibidez; eta gainera moduzko adberbio lexikalizatuak ditugu, “ez ondoegi ez gaizkiegi” 

adierazteko. Forma indartuak har ditzakete gainera 1165 , adibidez: 

raz5 º-”axé salduko neskixo-onétxembestian...” ... 

c) Instrumental markadun erakusleak aurkitzea ez da erraza solasaldi askean, ez bada 

instrumentala txertatutako lexikalizazioren baten edo jakineko egituretan, postposizioekin adibidez. Kasu 

marka honi dagokionez, kgg da beste lekukoengandik bereizten den bakarra, oinarriari “-tas” forma 

itsasten baitio. Beste lekukoek kasu marka loturazko bokalaren bitartez txertatzen dute: “ones, orres, 

ares 1166 “, eta eredu hori betetzen ez duen forma “orresas” da, naz-ren ahotan jasotakoa. 

Aipatu dugun forma lexikalizatuetan bestelako itxura hartzen dute: “oneskero, onuske(r)o, 

onuskeriok; arreskero”, esate baterako 1167 . 

d) Soziatibo kasu marka biak jaso ditugu, bai -kin bai -gas. Baina deklinabide orokorreko 

soziatiboaren atalean aipatu denez, -gas kasu marka bereziki lotuta dago “gañera, aparte” erako 

postposizioei (pluraleko formak ere bai), esandakoari zerbait eranstea nahi zaionerako. Bestalde, 

“*orrekin gañera” ez dugu jaso eta hizkuntz senarentzat arrotza egiten da. 

e) Motibatiboan argi dago Aginaga auzokoak besteengandik bereizten direla; 1. eta 2. graduetan 

nme2-k eta naz-k “augaittik, origaittik” eredua betetzen duten artean, beste guztiek “one(g)aitxik, 

orre(g)aitxik” egiten dute. 2. graduari dagokionez, rae-k ere “origaitxik” darabil baina kontuan izan behar 

da bere jaiotetxea eta gaztetako bizilekua Aginaga auzoan izan zuela. Erreparatzekoa da kasu marka 

zuzenean txertatutako forma horien oinarria ez dela on- orr- ar-, beste kasuetan gertatzen denez, 

nominatiboko formak baino. 

Dena dela, nme2-k loturazko bokaldun aldaera ere badarabil, bestea baino gutxiagotan izan 

arren. 3. graduko formetan antzerako banaketa aurkitu dugu baina zehaztu egin behar da, Aginagakoek ez 

ezik kmz-k eta kaz3-k ere “a(g)aitxik” baitarabilte; eta naz-k “aregaitxik” ere bai. 

f) Destinatiboan, kasu markako hiru aldaerak jaso ditugu: -ndako, -ntzat, -ntzako. 

g) Prolatiboan forma “bitxiak” jaso ditugu, erabilera (eta ezagupen) ezaren ondorio ziurrenik: 

“ontzat; atzat, aretzat, arentzako 1168 “ batetik (adibidez: naz “Juan · éuki dot ... aa-aréntzakua [sic], a 

dálakuan”); baina bestetik, forma eta erabilera jatorrak ere bai, “ortakotzat /orretakotzat, a(r)takotzat” 

formak (adibidez: nme2 “ortakótzat estabe artú”, naz “ori estabe-euki ... atakótzat”). Horiek ez daude 

1165 Ez dugu ezaugarri hau forma indartuen atalean berriz errepikatuko. 

1166 I. LASPIUR-ek zalantza du “honez” erabiltzen ote den −Eibarko aldakian, ahozkoan, “ones”, jakina− (1999b, 87 7. oh.), baina 

guk “ones”-az gain “ares” ere jaso dugu, oso erabilera murritza duen arren. 

1167 Ikus beherago erabileraren atalean ere. 

335

336 

erakuslearen oinarrizko formaren gainean bakarrik eraikita, leku-denborazko genitiboaren markaren 

gainean baino; eta “aintzat, aintzakotzat” ere 3. graduko erakusletik eratorriko formaren gainean eraikiak 

dira 1169 . 

h) Leku-denborazko kasuek badituzte berezitasun orokorrak, forma bizigabeei dagokienean. 

Denek hartzen dute -taartizkia kasu markaren aurretik, eta esangura oso mugatua duten arren, forma 

mugagabeak dirudite: 

•Leku-denborazko genitiboko formak orokorrean ez dira erabiltzen; arrotz egiten zaizkie 

“onetako, orretako, aretako” formak lekukoei, beste aldakiren bateko formatzat joten dituzte, edo formen 

“gramatikaltasuna” ere zalantzan jartzen dute. kgg da forma horiek arrunki darabiltzan lekukoa, 

alfabetizazioaren eraginez, noski. Formaz, lehenengo gradukoa loturazko bokalik gabe egiten du, 

“ontakua” eta bigarrena bokalorrekin, “orretakua”. naz-k formak gramatikalki onartu egiten ditu baina ez 

ditu erabiltzen; “aretakua” hirugarren gradukoa egiten zaio ezagunen. Lekukoek, kgg-k izan ezik, beraz, 

beste bide bat darabilte adiera hori aditzera emateko, pareko leku-denborazko genitibo markadun balio 

erakuslea duten adberbioak hain zuzen (“amengo, orko, ango”). Esapideetako formak hain lexikalizaturik 

daude itxuraz, lekukoek ez dituzte erakusletzat hartzen eta jator darabiltzate. kmz-k adibidez, lagunarteko 

“-setako? -a(r)tako!” hitz-jokoan konturatzeke darabil. 

•Inesiboan, forma bizigabeak ez dira asko erabiltzen, formak ezagunak eta noizbait erabiliak 

izan arren. Gutxien erabiltzen dena leku fisiko zentzuz da (“non” esanguraz), “zertan” esanguraz adibide 

gehiago jaso baititugu. Ikus zer dioen lekuko batek erakusleen horrelako formez: 

f.a. ºakaso beiñ ero beiñ bai, baña orí gitxi, formá gitxitxan nik e entzún dot orí 

1. graduan forma hedatuena loturazko bokala duena da, “onetan” alegia, zuzenean txertatutakoa 

ere jaso dugun arren. 2. gradukoan, lekukoen joerak bakoitzaren idiolektoaren arabera jokatzen dutela 

dirudi; loturazko bokala tartean duen aldaera darabilte kgg-k, raz-k, raz1-ek, nme2-k eta naz-k; zuzenean 

txertatutako forma darabilte batez ere kmz-k, kmz1-k, nae-k eta f.a.-k; batzuek bietarakoak egiten dituzte, 

noski, baina guk jokaera nagusiak aipatu ditugu. 3. gradurako hirugarren aldaera ere jaso diogu raz1 

lekukoari, “atan” alegia, baina lekuko gehienek ez dute ezagutzen edo ez dute erabiltzen −bai darabilte 

forma hori, ordea, esapideetan, naz-k eta f.a.-k esaterako−. Beste forma bien artean, 2. gradukoan aipatu 

dugun antzerako banaketa dugu, baina loturazko bokala duen forma hedatuago dela dirudi. Areago, 

lekuko batzuei harridura sortu die “artan” formak: 

raz1 º”arétan”: “artán” es, e? ... “artán” es, artía badakísu ser dán... 

Edonola ere, esapideetan lekukoak ez dira konturatzen inesiboko formak direla, eta “se(r)tan 

(ero) a(r)tan, artan-or(re)tan, atan-onetan” erakoetan jator erabilita jaso dugu 1170 . Inesibo forma eta 

erabilera arruntek, bada, ordezkaketa bide nagusia balio erakuslea duten adberbioetan dute, beste lekudenborazko 

kasu guztiek legez. 

1168 Forma honek, edozein modutan ere, pluralean jaso ditugun “onentzat, arentzat”-en, eta izenordain legez funtzionatzen duen 

“eurentzat” formaren traza handia du; edutezko genitibo marka dute forma guztiek amankomunean. Lehenago ere adierazi denez, 

gure iritziz ez da destinatibo kasu markaren erabileretariko bat, prolatiboaren aldaera baino. 

1169 Ikus beherago ere, erabileraren atalean.

•Ablatiboan ere aurreko kasuetakoa jazotzen da; formak ezagutu bai baina erabili ez. Balio 

erakuslea duten adberbio kategoriako formek betetzen dute erakusleon lekua gehienetan. Lekukoen 

iritziak oso esanguratsuak dira: 

kmz º[“onetatik” forma galdetutakoan] éé! ... bai-bai-bai... esán! e- eitxen da baña, está- esta 

úsatzen: guk es beintzát! 

•Adlatiboan ere beste kasuetan antzera gertatzen da. Leku zentzuz ez dira asko erabiltzen balio 

erakuslea duten adberbioak erakusleen ordez erabiltzen direlako; “zertara” ekintza-edo adierazterakoan 

sarriago erabiltzen dira erakusleak. Formari dagokionez, badirudi joera nagusia loturazko bokala 

tartekatzea dela, nahiz eta beste erako adibideak ere jaso ditugun, “ontara, ortara, artara” alegia. f.a.-k, 

esaterako, “aretara” ez du ontzat joten eta “artara” bakarrik onartzen du. S.B.-ri “atara” forma ere jaso 

diogu, baina adibide bakarra da. 

•Adlatibo bukatuzkoan, loturazko bokala duten formak eta ez dutenak berdintsu erabiltzen dira 

kasu marka mota biekin: “or(re)taraño, or(re)tararte”, adibidez. Batez ere leku zentzua duten formak balio 

erakuslea duten adberbio formek ordezkatzen dituzte, baina bestelako esanguraz erabiltzen dira horrelako 

formak, 2. gradukoak batez ere: 

raz1 ... “beróri”!: ºbaña gu orre-tarañok es gara leau; gu e, jénte ·· korriéntiakiñ ero 

básarritxarrekiñ-eró ta-abér! básarrittien [sic] aldían estao-orí ... 

•Adlatibo bide zuzenezkoa oso-oso gutxi erabiltzen denez orokorrean ere, horrek isla zuzena du 

erakusleetan; kgg-ren, raz1-en eta naz-ren adibide bakan batzuk jaso ditugu bakarrik. Balio erakuslea 

duten adberbio kategoriako formek betetzen dute horien lekua. Erabileraz, kmz-k adibidez oso garbi 

adierazten du ez duela inolaz ere erabiltzen erakusleen horrelako formarik. 

i) Leku-denborazko kasuetako forma bizidunak 

Forma bizigabeetan ez bezala, forma aldaera anitz dituzte, deklinabide orokorrean azaldutakoen 

tankerakoak, eta erabilera ere aberatsa da kasu gehienetan, inesiboa barne. Lekuko gehienek 

postposizioak darabiltzate inesibo formak eratzerakoan, kgg-k izan ezik, -gan atzizkia baitarabil. 

•Ablatiboan forma eta erabilera arruntak jaso ditugu bizidunen deklinabiderako, eta lekuko 

guztiek aho batez edutezko genitibo markarik gabe hartzen dute kasu marka: “one(g)andik, orre(g)andik, 

are(g)andik”. Deklinabide orokorrean aipatu denez, postposizio batzuen aurretik bizidunak ez direnek ere 

forma hori hartzen dute: “orre(g)andik aparte” adibidez, oso forma hedatua da. 

•Adlatiboan joera nagusia, ia erabatekoa, genitibo markarik ez tartekatzea da baina genitibo 

markaz adibide bakan batzuk jaso ditugu: S.B.-rengandik, naz-rengandik eta nme2-rengandik adibide 

bana jaso dugu. 

•Adlatibo bukatuzkoan bizidunen forma kgg-ri jaso diogu bakar-bakarrik, alfabetizazioaren 

eraginez sortutako formak; bestelako bidez ordezkatzen baitute beste lekuko guztiek eta kgg-k berak ere 

bai. 

1170 Ikus beherago ere, erabileraren atalean. 

337

338 

•Adlatibo bide zuzenezkoan benetako adibiderik ez dugula jaso aipa daiteke, jaso ditugun forma 

bakarrak kgg-ren ahotakoak dira eta lekuko horrengan ere oso zalantzazkoak. 

1.10.1.1.1.2. Formazko orokortasunak 

Sarri aipatu izan da azentuak singularreko eta pluraleko formak bereizteko balio duela. Hori egia 

da neurri batez, baina hori ez da bide bakarra, perpauseko eta solasaldiko beste osagaiek, eta egoera 

pragmatikoek ere argitzen baitute formen esangura 1171 . Dena dela, adibide batzuk ipiniko ditugu. 

Bereizketaren erakusgarri, “onék; onéndako; orrétara /orretára” lirateke singularreko formak (beste 

kasuetara ere heda daiteke) eta “ónek, ónendako; órretarako” pluralekoak. Zenbait adibide: 

kgg º... estot uste, e?, éstot uste, baña estáki-kálko modúan estáki-erakúsliekin ólan eitxen da es?, 

“onéri” ta “óneri”: “señéri”, “séñeri” 

/kgg líburua onéna da 

/kgg líburua ónena da 

Baina besterakoak ere jaso ditugu: 

kmz ónek eiók //kmz órrek eiók //kmz árek eiiók 

/kmz ónek ein dabe //kmz órrek ein dabe //kmz árek ein dabe 

kgg “ónetxegaitxik etórri naix” ... “onétxegáitxik” ... ºbai-bai, plurala bi modutára eitxen dot, es 

nais kontúrau oiñ árte ... bueno!, eske káro, ámen lau sílaba dáre, ya bos badáre 

da… Bueno!, surétza-surétzat … Suk esángostásu nik sé-itxe-óten. Nik esángot 

eta súk esángostásu 

1.10.1.1.2. Forma pluralak 

Erakusle arruntak, plurala 


onek, onek, onei /oneri, onen, 

onetako, ones; onekiñ /onekas; 

one(g)aitxik; onentzat /onendako 

/onentzako; onentzat (prolatiboa); 

onetan, onen gaiñ; onetatik, 

one(n)(g)andik; onetara, 

one(n)(g)ana; onetaraño(k); 

onetarutz 

orrek, orrek, orrei /orreri, orren, 

orretako, orres; orrekiñ; 

orre(g)aitxik; orrentzat 

/orrendako /orrentzako; orretan, 

orren gaiñ; orretatik, 

orre(n)(g)andik; orretara, 

orre(n)(g)ana; orretaraño(k) 

/orretararte; orretarutz 

arek, arek, arei /areri, aren, 

aretako, ares; arekiñ; 

are(g)aitxik; arentzat /arendako 

/arentzako; arentzat 

(prolatiboa); aretan, aren gaiñ; 

aretatik, are(n)(g)andik; 

aretara, are(n)(g)ana; 

aretaraño(k); aretarutz 

Nominatiboko formak dira beste kasuetako oinarriak, orokorrean: “onek, orrek 1172 , arek”. 

Singularrean legez, baliteke oinarria “on- orr- ar-” izatea, baina plural ezaugarriak txertatzerakoan eta 

pluralez deklinatzerakoan kasu guztiek 1173 “one-, orre- are-” oinarrietan txertatzen dituzte kasu markak, - 

e- bokal hori pluraleko ezaugarri orokorra izanik. 

1171 I. LASPIUR-ek ustez Eibarko erakusleen intonazio ereduaz aurkezten ditu horien formak paradigmetan, baina oharra egin 

beharrean aurkitu da: “Halanda be, berbaldi bakotxeko enfasi berezi batek aldatu eragin leike entonaziñua” (1999b, 87). 

1172 Ikus zenbait errealizazio espektrogrametan: nme2 1A30; raz1 01B88, raz1 27A5. 

1173 Kasu marka bakoitzaren aldaerak ez ditugu errepikatuko.

Hori dela eta, singularrean baino askoz ere forma “batasun” handiagoa dugu pluraleko 

paradigman. Ez ditugu forma guztiak hona iragaziko, alferrikako lana litzatekeelakoan 1174 ; eta aipagarriak 

edo bereziak bakarrik ipiniko ditugu jarraian: 

•Ergatibo forma singularrak eta pluralekoak guztiz neutralizatuta daude, sinkretismoz. 

Perpauseko adizkiak laguntzen du batez ere zein kasu marka den bereizten. Gauza bera gertatzen da 

edutezko genitiboan eta destinatiboan ere, besteak beste. 

•Datiboan ere singularreko forma batzuekin neutralizatu egiten dira, sinkretismoz, singularrean 

loturazko bokalez egiten direnekin hain zuzen: “oneri, orreri, areri”. Ez dira nahasten, baina, pluraleko 

kasu markako dardarkaririk gabeko aldaerak, “onei, orrei, arei”. 

•Instrumentaleko formak ozta-ozta jaso ditugu; kgg-k eredu arautuaren eraginez sortutako 

formak darabiltza, -tas markaz. Forma jatorra, betikoa naz-ri jaso diogu bakarrik 1. gradurako: 

naz da ónes gáñera badaos beste batzuk 

•Soziatiborako ez dugu ezer berririk ekarriko, baina Eibarko sisteman deigarri egin zaigun forma 

jaso dugunez aipatu egingo dugu: -kas kasu marka plurala hain zuen, f.a.-ren ahotan 1175 : 

f.a. juan saitxe ónekin -ero- ónekas 

•Motibatiboan lekuko guztiek berdin edo antzera osatzen dituzte formak, singularrean ez bezala. 

Kasu honetan nabaria da arestian aipatu dugun “batasun” formala. 

•Prolatiboan, singularrean legez, forma nolabait bitxiak jaso ditugu, oinarrian genitibo markak 

dituztela: “onentzat, arentzat”, naz-ren eta nme2-ren ahotan: 

naz áre-kartak eukittut ónennn-tzat 

nme2 nik, árentzat ·· eukittut 

•Leku-denborazko kasuetan, forma bizigabeetan orokorrean, singularreko “arazoa” gertatzen da. 

Erakusleak leku esanguraz erabiltzen direnean, pluraltasun zentzua gordetzeko egiten dela uste dugu. 

Balio erakuslea duten adberbio kategoriako formek plural horien lekua ere betetzen dute, nolanahi ere. 

Kasu marka guztien aurretik -ta- pluraleko artizkia dago. 

•Leku-denborazko genitiboa mota adierazteko forman jaso dugu batez ere: “onetakuak, 

onetaikuak” ereduko formak, baina horrela ere ez dute lekuko guztiek onartzen, kmz-k eta f.a.-k kasu (ez 

dituzte onartzen ez 1. graduan ez 2.ean ere). 3. graduan are eta gutxiago erabiltzen da. Bigarren gradurako 

“orretakuak, orretaikuak” formen ondoan nme2-ri “ortaikua” jaso diogu. Guk pluraltzat hartu dugu 

formak singularra dirudien arren; aukera, erkaketa adierazten duenez osagai bat baino gehiago izan behar 

dute erreferentzia horretan. Baliteke forma hori singularraren analogiaz sortzea, plural esanguraren 

zentzua galduta. Adibidea hauxe da: 

nme2 “pitxía” ero “kop-” ee... · “kopíña” oo... ·· órtaikua 

•Ablatiboko formak postposizioen aurretik ere jaso ditugu, baina batez ere bizigabe formak, 

“gañera” eta “aparte” postposizioen ondoan, esaterako 1176 . 

1174 Formak, adibideak, taulan daude ikusgai. 

1175 Soziatiboari eskainitako atalean aipatua dugu jada ezaugarri hau. 

1176 Gogoan izan behar da singularreko “orre(g)andik aparte” forma hedatua ere, bizidunen erakoa. 

339

340 

Ablatiboko bizidunen forma hedatuenak edutezko genitibo markarik gabekoak dira baina kgg-ri 

adibide baten genitibo markadun forma jaso diogu, “orrengandik” hain zuzen. 

•Adlatibo kasuan, bizidunen formek aldaera aniztasun handiagoa dute ablatiboan baino. Lekuko 

batzuek genitibo markarik gabe egiten dituzte hiru graduetako formak, kmz-k eta raz1-k legez; baina beste 

batzuek genitibo markadunak ere badarabiltzate horien ondoan, kgg-k, nme2-k, naz-k eta f.a.-k legez. 

Genitibo marka gehien darabilen lekukoa kgg da. 

•Adlatibo bukatuzkoan forma arrunten ondoan kmz-ri “onen arte” forma jaso diogu, 

bizigabeentzakoa. Bizidunen formak nme2-ri eta naz-ri jaso dizkiegu: “onenganañok, orreganaño, 

arenganaño /areganaño”. 

•Adlatibo bide zuzenezkoa gutxi erabiltzen den arren bizigabeentzako hiru graduetako formak 

jaso ditugu. Bizidunen formarik ez dugu jaso. 

1.10.1.1.3. Erakusle arrunten erabilera 

Ahozko erabilera islatzen dituzten adibide ugari jaso dira. Semantika, pragmatika eta 

solasaldiaren gramatika aldetik azterketa sakona egin beharko litzateke erakusle gradu bakoitzaren 

erabilera ongi zehazteko. Kontuan hartu beharrekoak dira besteak beste aurrekaria/erreferentea non den, 

ahozkoa den ala gauza, zein alde-tarte dagoen (neurria, figuratiboa, denborazkoa...), solaskideen arteko 

eragina...; baina horrek bere-bereko lana eskatzen du. Hemen hurbilketa orokorra baino ez dugu egingo 

gai horretara. 

1.10.1.1.3.1. Graduen arteko erabilera, bereizketa 1177 

a) Badirudi 1. gradua erabiltzen dela mintzagaia edo erreferentea bistan denean, aurrean, edo oso 

hurrean; solasaldian bada, mintzagaia erakuslea erabiltzen den inguru-inguruan denean. Bestela esanda, 

“ni” edo “gu” ikuspegiz, edo hurreko fokalizazioz eginiko adierazpenetan erabiltzen da. Azalpenak-eta 

egiterakoan ere usu erabiltzen da, baita estilo librean ere. Zenbait adibide: 

kmz º bai, áitxitxakiñ au! 

kmz ºbai!, drógia · baño txárraua da-áu! 

kmz º gorútz eixósu ... górutz!, górutz! ... oin sartu ... da oin, ra-rra! ebái 

barrúan ... beorrékin · áu eiñ! ... óóólan! ... aa, 

áu!, · áu da gausa edárra! 

kmz ºséin? báái!, Robérto!; · bai! txa béstiaa e órii, · il dok!, sélan dok e áu ee...? 

kmz ºónetxe-día edárrak! · bábak! · Orlándo!: ·· au bérotu-taa · púúhf! 

raz º”orpúa” au! : konkretamente au · átziau, “orpúa”, da · ankía 

ostían, “anká · áspixa” 

kmz ºgeró es ipiñi án e · “Jabiér Etxeberríak esaésta”, e? ... -”sé-euskaldún dok au?” · 

esángo dabe! 

kmz ºta sélan eitxen dabe: “au nerétako, au surétako”? 

kmz1 ºbáñá!, amák etá · bérba eingo súen báña!: -”au esáten da ólan, da béstia ólan” 

kmz3 º... da-”auxé daa ·· estai-ser · au da dolaria, au daa estai-ser...” · da ... 

1177 Nahiz eta idatzizko esparrura mugatu, gai hori jorratzen du beste askoren artean J. GARZIA-k (1996, 81-112).

) 2. gradua erabiltzerakoan, mintzagaia edo erreferentea ezaguna izanik, ez du zertan aurrean, 

ondoan, bistan egon; solasaldian ere mintzagaia lehenago azal daiteke, tartean beste gairen bat ere dela. 

Nolabait adierazteko, “hi, zu, zuek” ikuspegiz eratutako adierazpenetan erabiltzen da, eta fokalizazioa 

hiztunarengandik urrutixeago dago. Adibiderako: 

kmz ºálan, ra-ra! jártzen día ta · norbérak eim biár · gorá! Bárre-itxen dosú?: orí égixa da, e? 

kmz ºÁlfan! baña ... Álfak eitxe-seban · píesak · Lambrétanda- La- Lambrétiandako; da nik 

áretxek desárrollau, · motórra!: ··· silíndrua éss!, orí Aréisagak eitxe-seban ... 

kmz1 º... da bái ba!, estao sélan estaon biárrikan, ba beste urtébete eitxen baráu [eskolan] béste 

urtébete antxé-itxen dábe...! · Orí égixa da orí, e? 

-kmz º... Da magéira, oríxe i-igualóri baña, · orríxan estáka · (?)... arantzárik 

(...) 

-kmz ºMéjikon dao, orí askó. · Órtitxik etaratzen dabe-éraixa, tekila! ... 

kgg º... lau ero bost áldis esa-ésta, “-óri Bergarákua da, óri amengúa ésta; óri Bergarákua da, óri 

amengúa ésta”: ba bueno! 

c) 3. gradua mintzagai dena aurrean, bistan, ondoan ez dagoenean erabiltzen da batez ere; 

denboraz ere urruti dagoena adierazten du. Mintzagaia berri-berria izan daiteke solasaldian. “Hura, 

haiek”, kanpotiko ikuspegizko adierazpenak dira. Adibidez: 

kmz ºaa! betí moskortúta séuan á! 

kmz ºbái!, á! a a á berá bé!: á etxían pijámia jántzitxa dao-oián! 

kmz ºjóéér! nnn- nun dao á kollária?, mekáguen diés! ·· nun dákat · nik á?... ··· Oiñ estákitx!, 

erakutzikotzut egunen batén! ... 

raz º”Bentantxíllia” dáa · lén básarrixan baákisu- akórdatze-sara lengó atíak? an dekan [sic] a 

txikíxa?: a da mentantxíllia [sic], · axé da bentantxíllia 

rmz ºaxe, a, axe goiko txikixa iual isengo da! 

rae º... geró bere-ee sárdau berú eran da moskortuta! · átzeraka itxe-genduan da ixe · bueno!, au 

etxiau baño aldapa-aundixaotik ixa jausi gíñan da..., búúúú!, ser san ááá!?, se san á!? ... 

d) Graduen arteko kurutzaketak: 

Azaldu ditugu gutxi gorabehera gradu bakoitzaren erabilera nagusiak. Baina solasaldian graduak 

elkarren ondoan ere aurkitu ditugu. Graduak aintzat hartzerakoan balio erakuslea duten adberbio 

kategoriako formak ere gogoan izan ditugu. Bestalde, egin beharreko oharra da beheko adibideok 

erakusle arruntez osatutako esaldiak direla, baina erakusle indartuz osatutakoak ere hainbat eta hainbat 

jaso ditugu 1178 . 

• 1. eta 2. graduak nahastea. Adibidez: 

kaz2 º ama?: AU! · OR illunian daona... 

ñaz2 º... Ta or len-len gáñera kampo-fúbola eondakua, au! 

raz º... áibalá!, “áu oixé da!” da báái! ... 

ñaz2 ºda, au! Txaltxakúa bé, · see... · Otolaa-·-etxéberri esan orí be? 

kmz º órrek? Galísiatik, · ónek, e? 

• 2. eta 3. graduak nahastea. Esaterako: 

ñaz1 ºori serién, tontór-tontorrian san á! 

1178 Ez ditugu hemen ipiniko, taulan nahi beste aurki baitaitezke. 

341

342 

ñaz1 ºantxé-euana!, estái-selakua sam-be-e?, estaki-selakua sam-be, baña-antxé-euana orí..., ·· 

antxé san á 

ñaz1 ºori góitxik etorse[sic]-sam-bañá, áxe-esán! 

ñaz2 ºMantxíbar e, Sallabenten · orí!, Mantxíbar áxe! 

kaz2 º... -”ori dala Estebanen alabia?! · txikixa?! · bal-txatxar ba-sónam-barren á!!” ... 

ñmz º... oixe tontorróri ero ise-leike á!, San Lorenso... 

kmz3 º... léku bátzutan e, ·· ésitu eukitze-genduan ·· sekiulako arma bárri txáá!, órretan ee, óixe 

bésteik estao!-fusilla t’ametralladora taa · tírua ta e- alkar íltzia besteikan daa... · oixe dok á! ... 

•Gradu guztiak nahaste. Adibiderako: 

ñaz2 ºa! ÁIXE!, o- ontxé daóna, está?, AU etxee... lusiau! Baña ORI Larreátegi áurretik ·· béste 

batek eíban, e?, osa, ee Alejándro-Ordóñok eyéban orí, da géro ein san jabé Larreátegi 

1.10.1.1.3.2. Forma arrunten eta indartuen erabilera 1179 

Forma indartuak esana bereziki indartzeko, mugatzeko dela esatea ez da berria 1180 . 

Baina balio indartzaile berezi gabeko hainbat eta hainbat adibide jaso ditugu; lekukoei batzuetan 

berdin die forma arrunta erabili edo indartua erabili. Sarritan forma biak bata bestearen ondoan jaso 

ditugu. Izan ere, erakusleek duten funtzioetariko bat inguruko zerbait zehatz seinalatzea denez, ez zaigu 

harrigarria irizten horrelako adibideak aurkitzea. Baliteke graduazio antzerako ñabarduraren bat egotea, 

baina zaila da argitzea. Adibide batzuk: 

kmz3 º... da-”auxé daa ·· estai-ser · au da dolaria, au daa estai-ser...” · da ... 

kmz3 º... aek ·· trásatze-juek: “ara!, ra-rra, auxe t’auxe ta ólaxen dok au” … 

-kmz º... Da magéira, oríxe i-igualóri baña, · orríxan estáka · (?)... arantzárik 

(...) 

-kmz ºMéjikon dao, orí askó. · Órtitxik etaratzen dabe-éraixa, tekila! ... 

kmz ºbáai, ba- oríxe bai!, báakíxau óri!... 

rmz ºnik ori, óixe dakixat!: · milla peseta ta kopia ta mántak! 

ñaz2 ºa! bai!, orii... óixe, “Íbur”!, “Íbur”!... Mariáluisak esangotzun orí, está? 

kmz1 ºdaa, an bos-dúroo gáltzia ee, axé da ba seróri · ero..., ·· axé bos-dúrokuori: a bos-dúrokúa 

lágatzen dosu ba, (?)... kajaráko lágatzen dósu á! ... 

raz º”Bentantxíllia” dáa · lén básarrixan baákisu- akórdatze-sara lengó atíak? an dekan [sic] a 

txikíxa?: a da mentantxíllia [sic], · axé da bentantxíllia 

rmz ºaxe, a, axe goiko txikixa iual isengo da! 

kgg º”a”, “áxe”, bíxak bárdin 

ñaz1 ºba, áre-pe ba, · gúre-basuen isenik estabe · jakíngo, ta estákisu? ÉURENAK e... geu-pe, 

gú-p’es ÁRENIK! 

Lekukoak ere konturatu egiten dira nahasketa horretaz: 

kgg ºeske -”xe” orí … bardin erabiltze-ot “ori” ero “oríxe”, estákitx, aldérik estao, es?, ero 

bádau? ... osea, lélenguan es neukían esángo “pásaidasu oríxe”, es, -”pásaidasu óri” -”sein, au?”, 

eta -”es, oríxe”, bai, kasu ortan isan leike... 

1.10.1.1.3.3. Bestelako erabilera duten erakusleak 

1179 Nahiz eta idatzizko esparrura mugatu, beste askoren artean gai hori jorratzen du J. GARZIA-k (1996, 81-112). 

1180 Hor daude orain dela urte gutxiko E. BARRUTIA-ren artikulu bateko iritziak: “Euskaltzaindiak bere gramatikan ez dinosku ezer 

-xe formen erabilerearen ganean (...) Hemen bere ez dogu sintaxiari begira eginiko definizinorik emongo, semantikeari begira 

eginikoa baino. Hauxe erakuslea hau baino enfatikoagoa da eta gehiago azpimarratuten dau besteak baino noren ganean edo zeren 

ganean egiten dogun berba. Ezezko esaldietan bere topetan doguz batzuetan” (in MENDEBALDE, 1998, 155).

Hainbat eratako egitura lexikalizatuetan jaso ditugu. Sarritan erakusleen forma desitxuratuta ere 

badago. Forma indartuak ere sartuko ditugu tartean 1181 . 

•Denbora zentzua duten “oneskero, arreskero” formak. Aldaera asko dituzte: “oneske(r)o, 

onuske(r)o; onesker(i)ok, oñeskeriok 1182 , onuskeriok”, “arreske(r)o, arreskeriok, arreskerokuan”. 2. 

gradukoaz osatutako formarik ez dugu jaso. Adibideak: 

f.a. ºse ordu dou?, ónuskeo (?)... saspírak aldia... 

kmz ºorrék?: óñeskériok e, · irurogetamaa... sáspi-sortzí bat [urte] 

raz1 uésaba barríxa-dakáus da, árreskerokúan ondo gábis 

•Leku-denborazko genitibo marka itsatsirik, goi maila, superlatiboak sortzeko egiturak ditugu, 

“a(r)ta(ra)ñoko” adlatibo bukatuzko formaren eredukoak. Adibidez: 

S.B. tamaño ortarañoko golfua... 

nme2 séla ise-leike or atáñoko, aimbésteko gólfua? 

Horiek baino erabiliagoak dira oinarrian erakusleetatik eratorritako zenbatzaile zehaztugabeak 

dituzten formak: “orrenbesteko, orrenbesterañoko” eta abar 1183 : 

raz1 orrembésterañoko gólfua... 

naz orrembésteko ardúrabakua 

•Prolatibo kasu markaz ere esangura bereziak sortzen dira; oinarrian erakusleen oinarriak ez, 

forma konplexuagoak daude. 

Leku-denborazko formak izan daitezke: “or(re)takotzat, a(r)takotzat artu” egituran 1184 . Prolatibo 

zentzu nahikoa garbia du. Adibidez: 

nme2 ortakótzat estabe artú //nme2 guk órrek, tóntotzat et’alpértza-daukaus ... -ba nik 

o- orrétakotzat 

f.a. -guk órrek tóntotza-dakáus -nik estakáras ba, atakótzat 

naz ori estabe-euki ... atakótzat 

Oinarrian erakusleetatik eratorritako “ain-” forma izan daiteke. Horrelakoetan prolatibo markak 

bestelako ñabardura hartzen du, “gogoan izan, arduratu, kontuan hartu”... gisakoa. Sortzen diren formak 

“aintzat” eta “aintzakotzat” dira eta ez dute alderik esanguran. Esate baterako: 

raz1 ºgausá bat esán da, aintzakótzat ártu és 

naz dánoi gustatze-akúú... ··· ka- ·· -hesús...!- aintz- aintzat ártzia 

Adibide baten prolatibo zentzuz ere jaso dugu baina: 

raz1 -orrék tóntotza-dakaus ... -nik estítxut órrek aintzakótzat ártzen 

•Inesibo egiturek ustea, iritzia adierazten dute “egon” aditzaren ondoan: “orre(txe)tan (egon)”. 

Adibiderako: 

kmz -etxúa-pentzatzen eurírik eingo dabénik -bá! neu be · ortá-naok 

1181 Hementxe azalduko dira indartuen atalean egiturak berriro errepikatu beharrean. 

1182 Bere baitan kontsonante sabaikaria duen forma horrek oinarrian “orain” osagaia dela suposarazi behar ote du? Gure iritziz, 

oinarrian erakuslea duten beste formen pare-parekoa da, bai egituraz bai esanguraz, eta ezaugarri fonetiko hori beste formaren baten 

kurutzaketaz azalduko litzateke. “Orain” osagaiaz parafraseatuz gero “*orainez gero” genuke, eta hitzez hitzeko esangura benetan 

duenaren alderantzizkoa da. Ez da betetzen J.A. URIARTE-k Fruizko “oñik” formarentzat egiten duen oharra: “erakuslearen 

gainean osatua balitz, ez bailuke bustidurarik jasango” (1995, 388 58. oh.). 

1183 Zenbatzaile zehaztugabe legez, ikus aurrerago dagokien atalean. 

1184 I. LASPIUR-ek berriz, “egon, euki” aditzak dakartza (1999, 43). 

343

344 

•Motibatiboak zergatizko balioa ez ezik, hizlariaren jarrera ere azal dezake. Adibidez: 

raz1 aréaitxi-pastéla-líbre dáre –naz agaitti-pastélak estii- líbre daos 

•Adlatiboak berak dituen balioez gain, “or(re)tara ba” egituran bestelako ñabardurak ditu; 

interjekzioa izan daiteke, edo ondoriozko ñabardura har. Esate baterako: 

kmz ºái amá!... ··· órtara bá!: · artán ortán bagabíllas... 

nme2 ºdaaa... por-ejémplo esáutittut ee... · Auám, Auákua-pé, · séra!, · komparasiño ba-sertzeko 

ba, · oin daosen óne-Pedro Mári tt’Albérto tá...? ... ba, ·· órren... ·· bisabuelo esautu nebán ... bai! 

bai! ·· ORTÁÁ BAA, bos gisáldi dia orrek; ·· eta bos gix- ee gisaldíxan-nik uste ot síglua isengo 

dala...: ésto-sékula-aklárau! ·· bañá... 

1.10.1.1.3.4. Egitura konplexuagoetako partaide 

•Zenbait galdekariren ondoan: “setan (ero) a(r)tan” erako forma zehaztugabea. “Zerbaitetan”, 

jarduna adierazten du. Adibidez: 

kmz setan ero ... ero artán, béti bíllatze-ó-biarra 

f.a. setán-atán, démporia pasau bie-da //f.a. setán ero átan 

Egitura horren parekoak dira erakusle hutsez osatutakoak; “a(re)tan (ero) onetan”, “artan ortan”, 

“artan da orretan” dira gure ustez jatorrak. Adibiderako: 

f.a. atán-onétan, goixétixa pasau-aku 

raz1 arétan ero-onétan démporia émon eim-bia-da 

kmz artán ortán, · béti billátze-ó-biarra 

kmz ºái amá!... ··· órtara bá!: · artán ortán bagabíllas... 

rae ºeráitxeko prepárau barriro!, ta gero garixa eraiñ! Da bueno!, artan-ortan Gabónak!... 

nme2 artan da orrétam-ba... 

Forma zehaztugabe guzti horietan hurrenkera urrutieneko gradutik hurrenera doa; gaztelaniaz 

alderantziz egiten da −“en esto y en aquello” adibidez− eta egitura hori duten formak erdarakadatzat har 

ditzakegula uste dugu. Honelakoak hain zuzen: 

nme2 ontán e- ortán eo ártan, · béti topatzen dau biarra //órtan eo ártan 

raz1 onétan da arétan, ge- go- goixétixa pásau in jáku 

•Galdera-erantzun hitz-jokoetan; “-se ba? -a ba...” eredua deklinatu egin daiteke. Adibidez: 

armz ºóri lagun ártian esaten dá ... -”sé bá?” ta-”á ba!”, · estakisú?, e? -”ke?” i -”ké!” éstakisú?, 

esáte-morúan, -”sé bá?” ta-”á ba” 

kmz º... orí? o- sárri!: kuádrillan, diskusiñua, -”setáko díñok au?” eta · -”atáko!” //kmz º-”setáko?” 

ta -”artáko!” 

kmz º-”seáitxik” eta -”aáitxik” 

1.10.1.1.3.5. Egitura adierazkorretan 

Honakoak ditugu sail honetan adibidez: 

a) ”Erakuslea + izan/edo beste aditzen bat + izena/izen sintagma” egitura. 

Perpaus erlatiboa ere onartzen du ondoan. Adierazkortasun handia lortzen da horrela 1185 . Ahozko 

hizkera bizian oso erabilera aberatsa du. Batzuetan adierazkortasuna, hizlariaren ikuspegi subjektiboa 

1185 Ikus izenondo, aditzondo eta bestelakoen mailakatzaileen atalean ere.

azaltzen da bakarrik; baina bestetan ugaritasuna, askotasuna, handitasuna ere adieraz dezake. Erakusleak 

edozein gradutakoak izan daitezke eta singular zein plural formak erabil daitezke; teorian behintzat, 

erakusleek onartzen dituzten kasu markak har ditzakete. Lan honetan batez ere nominatiboko eta 

ergatiboko adibideak jaso ditugu. Adibide batzuk ipiniko ditugu, lehenengo singularreko adibideak eta 

ondoren pluralekoak; kasu marken hurrenkera deklinabidean gorde duguna izango da: 

raz1 º... á da saparráriaaaa... bentánia ístera noya! púffaa...! Au- au da xáxariáá! au 

da xáxaria egualdíxaná! Á! sú! Ber- Bergaráko fiéstetan lem-be · eurixa itxe-ban, e?, gure 

démporan... ... 

kmz ºau edárra daona! 

naz ori da mutilla indda dauena sure semía! 

naz orí da in ddosún astokérixia! 

rmz2 º... á súan jentía!, ási Eibárren da or, ··· serétik, Arrájolatik, · Atxúlietatik [sic] or mendíriméndi 

sé jénte! ... 

naz aíí, óne-tripakómiñak! 

raz1 º... Enéé!, órre-dia létrak-etá!, úuf!, bénga! ... 

raz º... trumóia datorrénian esaten- [sic] “eneeé!, órre-dia ode-ádarra-daosénak!” ... 

kaz2 º... áre-sitxuan lapíkokak! ... 

/raz1 í! ... orre-akan silbóta! 

naz árek in ddau surrutária! 

nme2 au da keyá! 

kmz ºorí da príxia! 

nae ºááá da ume guápuee! 

•Batzuetan, erakuslea errepikatu egin daiteke: 

raz5 º... −“enííí! o-ri, ori-orí don trástia! ...” ... 

naz ºbaai bañá, estakiu bá!, se kristó-bal, e?!, dauken!: txarrí...!; jesús-marie-ta-josé! Baña, · 

sóbre ga- gausía, e?, · da, ori! ori lupukerixia! 

kaz2 ºda, ·· “ké guapa estáás”, “ké joben estás” da... · aa-aa posá!, e? 

•Erakuslea amaieran ere errepikatu daiteke: 

kmz ºáu da oná-au! 

nme2 ºbaai!, báitta!, bai −“orí do-káiku óri!”: séose · ee... itxúra bako gausá bat ero esaten 

dabenien ... esaten [sic] da ee... 

raz1 orre-daka tri- tripía orrék! 

kgg árek esán sitxúan, árek 

•Aditza isilduta: 

nme2 au berúa! 

raz1 º... esan dot “orí gánoria-andrakúmiana!”: laroei ba-kílo bai! ... 

raz1 º... baña ján!?: ai ké riko! · pttx! árek ollas- árek... á tajadá edárra nelegátzana!, 

aai, ké ri-...; á tortíllia! jamóya ta... jesús, áii... etxata sékula-ástuko. Bénga! 

kmz ºbaái! ·· Goixeko-ordu bíxetan eró ta · o- orrén billúrra! etxéra juateko!... 

f.a. ºarem-posá! 

b) ”Erakuslea + ze/zelako galdetzailea + izena/izen sintagma” egitura. 

Ondoko izenaren edo sintagmaren lekuan perpaus erlatiboa ere erabil daiteke. Egitura hau ere 

adierazkortasuna lortzeko erabiltzen da 1186 . 3. graduko erakuslea erabiltzen da. Adibiderako: 

1186 Ikus izenondoen, aditzondoen eta bestelakoen mailakatzearen atalean ere. 

345

346 

raz1 º... one-moruan gausak ingo balitxukie-elitzake · sárraparraik eongo. Baña, e, á se 

sarráparrák! 

raz1 ºa se sírkua dakasuen ume txikixakiñ! · datorrenakiñ!, · sírkua! 

nme2 á selakuak in sittuan arék! 

raz1 a selákotxía-dían! a seláko néskak, betí asarretuta d- daos árekiñ! árek! asarretuta betí! · a 

selakótxiak...! 

c) ”Erakuslea + IZAN + izena- +inesibo mugagabe marka” egitura. 

Aniztasuna edo kantitate handia adierazteko erabiltzen da 1187 . Adibidez: 

raz1 au d’autzétann! 

raz1 séma-pernííll! ... ºlen órrek, antxíña, sártu sukáldian da −“jésus neská! · orí dompernillétan!”: 

baña oiñ estao! ... 

kmz jesúús!, á-ó-kétan! 

d) ”Ori da!” egitura; baita pareko “ori!”, “ori ba!” eta “ori bai!” ere. 

Baiezkotasuna, adostasuna adierazteko erabiltzen da baina indartuz. Ahozko lagunarteko 

solasaldian oso erabilera aberatsa du. Esate baterako:: 

-raz5 ºbaai!, e, e, Sakábixa ta... 

-f.a. ºóóóri! ori da! 

kmz º...bai!, óóri da!, pisínia!, kúmbua! 

•Aditza isil daiteke, eta erakusle soilak betetzen du funtzio baikor eta adierazkorra. Nahi beste 

bider errepika daiteke. Adibidez: 

ñaz1 ºóóri! bai, txaletam-béstekaldian an! ·· Bésterik esan eongo-or... 

kmz ºóri! óri!, · tirátu! tirátu! 

kmz º óóri-óri-óri-óri! 

•Goikoen antzerakoa litzateke zentzuz “ori ba!” egitura. Adibiderako: 

kmz ºo- óri bá! ·· “-”Naikúa juau!” · -”atzó i- il génduan · erbí bat, · bos-li- bos-líbra sekáana!”, · - 

”téa!-téa!-téa!-téa!... amábi bé!...” béstiak -”gítxi dok alá?”” 

•Goikoen antzerakoa litzateke “ori bai!” egitura ere. Esaterako: 

-kmz ºmendíxan es!: errekátxuan! 

-kmz1 ºbueno!, mendíxaan baña en-jéneral eitxen dá ba mendíxan ba · erréka bastárretan daa... 

-kmz ºe-e-e-e... báái!, orí bai!: mendixán es!, erréka bastár-... 

Baina batzuetan, ordea, ñabardura aurkaria du: 

kag º... baña eske óri!, el pobre!, lan- el póbre!, lána topáu dau ikásle orrék … eta ·· 

nire así da! ···· Eta gaur euki dó-leléngo egúna, eta euskaltégi érdi seuán, -”sé 

modúus?”: pero ké pasa?, osea… esá-nebálako “a!, ba sé potxólua dán!”, ólan! ··· Unaaa salséra, 

bueno!: · óri bai!, ni- euki seban afarixa éurekin etaa · -”A!, espasara etorri biar afárira 

enroyauko dó-béste batékin!”: osea, bueno!, nirékin?, bai ala es? … 

1.10.1.1.3.6. Galdera “erretorikoetan” 

Hizlariaren iritzia adierazten da, zerbait gehiegizkoa, neurriz kanpokoa, menperatu ezina 

iruditakoan. Esate baterako: 

raz1 orí sér dó-páá? · ori sér dó-pá béste bátzu-paño géixao...!? 

1187 Ikus inesiboari eskainitako atalean ere, eta baita izenondo-aditzondoen mailakatzearen atalean ere.

az1 ºbañaa... sutáko autzakin garbítzia!... enéé! andráá!... ser da-áá?! 1188 ... Oim-bisí gará e, 

bueno! oim-bisi garáá · markése-morúan... 

raz º... ordúan egunían eiéban euríxa desde luego, enééé!, sér san á! D’Eusébio-órtotzik! ... 

abárketa-galdúta lokátz artían! 

raz1 º... makilla saldía! ... ser dia ónek! ... 

1.10.1.1.3.7. Zuzeneko estiloan 

Horrela eginiko azalpenetan, edo gertakarien kontaketetan, isildutako osagaien ordez erabiltzen 

dira. Gainera, erakuslea errepikatu egin daiteke, edo beste erakusle edo osagai batzuk har ditzake ondoan, 

“bata, bestia” esaterako. Adibide batzuk: 

kmz º... aitxá?, aitxá san organisadória: -”bueno!, oiñ e au, au-t’au-t’au... índakáus [sic], · alako 

lékutara jua- juángoaitxuk eta báta ta béstia...” 

kmz1 ºe!, bátzuitxú-baa..., más nobles, jártzen dias bérbetan ó jár-: arék es!, arék eskíllarak iyó, 

ta béstia ta á ta áu ta... 

kaz1 º... a eskondu san ... Arróta básarrikuakin, · ta géro, distingítzeko ·· báteko-Otolerdikuaa ta 

Otola-au ta beste ta bestiá, esatetz- Otóla-·-Arrúetanekua, · e? ... 

1.10.1.1.3.8. Osterantzeko erabilerak: “aren baten, orrenbaten” egiturak 

Formaz, lehenengo osagaiak erakuslea dirudite, edutezko genitibo kasu markaz. Baina esangura 

adberbiala dute 1189 : 

kaz1 ºMa- Makálarrokua orixe isango san árem-báten!: bátzu-Kakálardokua esatetzem-béste 

bátzuek · Makálarrokua, nik estákitt e, orí e, dokuménto bat ikusi bari-see... isen... 

kme2 “Orrenbaten agertuko dok” 

1.10.1.1.3.9. Erakusleak solasaldiko laguntzaile, komodin gisa 

Adibideen arabera erakusleek ñabardurak hartzen dituzte. Erabilera hau oso-oso bizirik dago 

ahozko solasaldian eta taulan jaso diren adibide pilo handiak hori zalantza barik erakusten du. 

•Batzuetan ez du inongo izenen ez gauzaren ordez funtzionatzen, hizlariaren solasaldi jarioan 

zalantza, oroimen hutsunea, pentsatzeko astia eta abar betetzeko erabiltzen baita, besteak beste. 

Horrelakoetan ez du perpausean funtzio gramatikal nagusirik; beste era batera adierazirik, “zera”-ren 

funtzioa betetzen du, eta inoiz, elkarren ondoan ere aurkitu ditugu. Zenbait adibide: 

kmz º Eibarkúa. Bañaa, orí san, ·· filántropúa!: biárrik es! 

kmz1 º... len pásatze-sána, lén éuskera-éuskera-éuskeras mas- errémintxei deitzetzén. Geró etorri 

san ori báta-kastilláno ta béstiak e fransés da béstiak inglés da gero ákabo!, nas- nástau! ... 

kmz1 º”baráutza” taa, órre!-”baráutza” taa... t-xí!, áu! e “birbíkixak” etaaa... 

kmz1 ºau e, amén itxúria-amén eskólarem-bá-séuan · da-á eskólia ... 

raz5 ºTxáro-ori será, Márion e, andría! 

rmz º... Bueno!, berá, berá ónddio (?)... jartzéka jéuan!: séra ori ... oñ e se, Eibárren dao á! 

sanidadian dauana! 

ñaz2 ºArrúeta!: orí ee..., ·· Arrúetanekua será, e, o- Otólakua-sian órrek: Mariáluixanak esián?... 

·· e?: Mariáluixak esáutzu? 

rmz2 º... daa, · aixkólárixa-pé baa, ·· ónak!: lem-be bai txa oim-be bai txa bañáá, ·· óri! · óiñ... 

kaz1 ºe, Kátillunian eote-san e, Karrástiñeko au oñ e, oñ e séra-badaos ba grúas Katíllu?, ba-an 

kanterá ba-san!, e? ... 

nme2 -ºbai-bai-bai! “txortía” bai! · óri, loriána txo- lorianaa “eskutada ba-lorá” es ee... “lore 

txórta bat” es- esaten dá! ... 

nme2 óri, · Retégi · pelotari esaúnek · telebisiñuam-berba in dau 

1188 Ikus “zer” galdetzaileari eskainitako atalean ere. 

1189 I. LASPIUR-ek ere aipatzen du “esamolde” hori (1999, 41). 

347

348 

•Baina beste batzuetan dena delakoaren izena ez delako oroitzen edo ziurtasunez ez jakitearren 

erakusleak erabiltzen dira, aurrez ez aipatu izan arren edo hizlari-entzuleak biak mintzagaiaren jakinean 

egon barik. Esate baterako: 

kmz1 ºórrek e · aíñekin ero dábil bá!: da ontxée · e astían · baa ontxé sortzí eró... --kmz3 º... 

armérua-sitxuan áre-bañá-armeruak ·· fusillának eta ·· órrek amatrálladoanak eta ... 

raz5 ºee!, es, béstiori..., ori... nárra! 

rmz2 º... postúrak etá-ásko eingo sitxúan (?)...ik eta séra-pe bái, kampeonátuak eta órrek, · da, 

aixkólarixa-pa lén, · neré ustés obíak euásen, obíak! Oim-preparasiño-obía! ... 

ñaz1 ºórtxe inguruan san!: órtxe!, ortxee ínguruan san! ·· ori etxia! · Séra béste bat!, Kantoiko-ori 

béste bat ee, estákiñ? ee... ·· Isasíkua? ... 

kaz1 º... isates bera len · e kuadrau bat san. Auu... Markeskuan da ee... antzerako etxia 

rmz5 ºlótu im-bittú-bustarríxan! ·· da geró · ipintze-akuesek ·· ori ee lotzen dana esatau 

“burtería”! 

•Bestetan, determinatzaile itxura hartzen du baina ez da determinatzailea, jakineko subjektuak 

adierazten duten izen berezien zein arrunten ondoan doanean adibidez. Adibide batzuk: 

kmz3 ºbaaai… enééé! ni ·· ontxe be antxe akaas nik e, ·· Ustapíde, Báxarri, au ee Laxarte… tt- de, 

etxai-sématen · liburuak! etxian! ... 

rmz ºUrbasátik etortze-suan ori Pantáleon! 

rmz2 º... Ormaetxea-anáyak! jokátuko léuskiolá, jokátuko liskiulá...!: jokátu áreri t’áreri be 

iguála!, txápo! orrék Abóntzak ... 

rmz2 º... arék Juaníto-sé sufrídu bám-baña juán!, juán!, da, · bi ordú · pasáuan irúan sufri-(?)... 

rmz ºda óne-Felipe Samártin dda be nerekiñ esitxuan ibíli!, lau-urte sárrao ba órrek e, · geu sargu 

sartu iñanian órrek e, kámpoa! --kmz3 º... emote-juen, séa emote-juen e, óne-tórtillak eta 

gausaa… · rápiduak! ee… · nai dabenándako taa… ... 

rmz ºeunero es! géro apupillo · Maltzan éuan! ·· ferróbiarixuekiñ... ·· Dána kastillanua ixá! 

Maltzán!, fe- ferrobiarixo-órrek e kríston estasiñua jeuan orduán! ... 

1.10.1.1.4. Ondorioak 

Formari dagokionez, singularreko hiru graduak kontuan hartuta, nominatiboa beste kasuetatik 

bereizirik dago, Aginagakoen motibatibo formetan izan ezik. Izan ere, beste kasu markak “on(e)-, orr(e)-, 

ar(e)-” oinarriei txertatzen zaizkie orokorrean, loturazko bokala aukerakoa izaki kasu batzuetan, datiboan 

eta inesiboan, esaterako; beste kasu batzuetan nahitaezkoa da, ergatiboan eta soziatiboan, adibiderako, 


Aipagarria da instrumental kasu markaz dagoen forma bereizketa; batetik molde zaharreko 

formak daude, erabilera murritzekoak diren arren; eta bestetik alfabetizazioaren eraginez berriki 

erabiltzen hasi diren formak daude. Prolatibo kasua erakusleetan erabiltzen denean gehienbat 

“a(r)takotzat” eta “aintzat, aintzakotzat” formak erabiltzen dira; kasu marka erakusle soileri txertatuta ez 

dira hainbeste erabiltzen, galdekizunez forma batzuk lortu diren arren. 

Leku-denborazko kasuetan bizigabeen forma guztiek -taartizkia hartzen dute, itxura mugagabea 

emanez baina esangura guztiz mugatuz. Erabilera aldetik genitiboa da gutxien erabiltzen dena, 

esapideetan adibidez, lekukoak konturatzeke. Forma horiek gehien darabiltzan lekukoak, kgg-k, 

alfabetizazioaren ondorioz egiten duela uste dugu. Inesiboko forma bizigabeak erabiltzen dira ekintza 

adierazteko batez ere eta esapideetan, leku zentzuz ez baitira ia erabili ere egiten. Inesiboko formak 

gehienetan loturazko bokalez egiten dira. Ablatiboko formek ere erabilera murritza dute ezagutza inork

ukatzen ez duen arren. Adlatiboko formak ere lekua baino areago, ekintza adierazterakoan erabiltzen dira; 

aldaera erabilienak loturazko bokaldunak dira, forma murritzagoak ere lekukoen ahotan bizi diren arren. 

Adlatibo bukatuzkoa ere erabiltzekotan leku zentzurik gabe erabiltzen da; eta adlatibo bide zuzenezkoa ia 

galduta dago erakusleen eremuan. Zer gertatzen da, horrenbestez, honelako erakusleak leku zentzuz ez 

erabiltzeko?: bada balio erakuslea duten adberbio kategoriako formek ordezkatzen dituztela (“amen, or, 

an” inesiborako, adibidez; eta horrela kasu guztietan). 

Leku-denborazko kasuetan bizidunen formak oso erabiliak dira, forma bizigabeak ez bezala. 

Edutezko genitiboaren marka aukerakoa da kasu gehienetan, baina ablatiboan esaterako, ez da erabiltzen 

marka hori. Adlatiboan ostera, Aginagakoek eta kaletar zahar batek darabilte marka hori. Adlatibo 

bukatuzko eta bide zuzenezko forma “zaharrak” erabat galduta daudela esan daiteke; lekuko gaztearen 

ahotik jaso baitira bakarrik bukatuzko adibide bakan batzuk. Edonola ere, gaur egungo molde berriek eta 

alfabetizazioak eraginik izango dela uste dugu. 

Singularreko forma gehienak, nominatibokoak ezik esaterako, pluralekoekin neutralizatu egiten 

dira, sinkretismoz. Singularreko loturazko bokala, izan ere, ezaugarri pluralaren tinbre berekoa da, -e-. 

Batzuetan azentuak lagundu egiten du forma bata eta bestea bereizten, baina ez da erabateko bidea. 

Bestalde, singularrez loturazko bokala kasu batzuetan aukerakoa denez, loturazko bokalik bako formak ez 

dira pluralekoekin nahasten. 

Pluraleko formak, beraz, singularrekoak baino bateratuagoak, trinkoagoak dira, plural ezaugarria 

kasu guztietan agertzen delako. Dena dela, instrumental kasu markadun forma zaharrak ia galduan daude, 

Aginagako lekuko zaharrari jaso baitzaizkio bakarrik; kaleko lekuko gazteak forma berriak darabiltza, 

eredu normalizatukoak. 

Leku-denborazko bizigabeen formak plurala markatu nahi denean erabiltzen dira batez ere, eta - 

taartizkia kasu guztietan ageri da, jakina. Nolanahi ere, balio erakuslea duten adberbio kategoriako 

formek plural formak ere ordezkatzen dituzte, bakartasun-aniztasun ezaugarria guztiz ezabatuz. 

Leku-denborazko bizidunen formetan genitibo marka txertatzea aukerakoa da. Alternantzia 

batzuetan kasuka da eta beste batzuetan kasu bakoitzaren barrena. Adibidez, ablatiboan genitibo marka 

hori darabilen lekuko bakarra kaleko gaztea da, agian alfabetizazioz; horrek esan gura du forma zaharra, 

jatorra, genitibo markarik gabea dela. Baina adlatiboan aldaera bakoitzak erabiltzaile gehiago ditu, ez da 

hain banaketa garbia egiten. Adlatibo bukatuzko formak Aginagan bizirik daudela dirudi, hango lekuko 

nagusi biei forma bakan batzuk jaso baitzaizkie, genitibo marka aukerakoa izaki. Adlatibo bide zuzenezko 

formak, ordea, guztiz galduta daude ahozko jardunetik. 

Erabilerari dagokionez, erakusleen gradu bakoitzak eremu berezia du inguruko hainbat faktorek 

eraginik. Baina batzuetan graduak nahasirik ere erabiltzen dira, aurrekoa erlatibizatuz. 

Erakusleen forma batzuek, erakusle soilenak baino forma konplexuagoek gehienetan, esangura 

lexikalizatuak dituzte, bai denborazkoa, bai mailakatzailea, bai ustezkoa, bai jarrerak adierazteko, bai 

kantitatezkoa... 

Sarritan agertzen dira egitura konplexuagoetan, esapide modukoetan, hitz-jokoetan, harridurazko 

egituretan eta abar, oso-oso eremu aberatsa sortuz. 

349

350 

Bestalde, solasaldirako laguntzaile legez ere erabiltzen dira: zuzeneko estiloko kontaketetan, 

isildutako osagaien ordez; edo komodin gisa, adibideen arabera hainbat esanahi ñabardura harturik. 

1.10.1.2. Indartuak 

Atal honetan forma eta aldaera aniztasuna da nagusi lehenik eta behin indartzeko moduak ere 

ugari direlako. Lehenengo indartze formen inguruko azalpentxoa egingo dugu eta ondorik kasu 

bakoitzeko formak eta aldaerak aztertuko ditugu. 

Indartze moduak atzizkiz zein aurrizkiz izan daitezke, aldaera batzuetan artizki legez ere egiten 

dira; edo egitura konplexuagoz. Modu bakoitzari zenbakia ipiniko diogu eta atal honetan barrena zenbaki 

horiek erabiliko ditugu indartze modu bakoitza izendatzeko: 

♦1.- -(t)xe atzizkia (“auxe, o(r)ixe, axe”). 

♦2.- a(u)- aurrizkiz (“aori”) 

♦3.- eu- aurrizkiz (“eurak”). 

♦4.- a- ... -xe, aurrizkiz eta atzizkiz (“aorixe”). 

♦5.- ber- aurrizkiz (“berau, bero(r)i, bera”). 

♦6.- “Erakusle arrunta + ber- aurrizkiz indartutako gradu bereko erakuslea” egitura. Kasu marka 

erakusle bietan itsatsi daiteke edo bigarrenean bakarrik (“au berau, ori bero(r)i, a bera”). 

♦7.- “-(t)xe atzizkiz indartutako erakuslea + ber- aurrizkiz indartutako erakuslea” egitura. Kasu 

marka erakusle bietan itsatsi daiteke edo baten bakarrik (“auxe berau, o(r)ixe bero(r)i, axe 

bera”). 

♦8.- ber- ... + -(t)xe (“beronetxek, berorretxek”). 

Orokorrean, 1.- atzizki bakarra da indartze modu nagusi eta erabilienetarikoa. 2.- eta 3.aurrizkiak 

agian marka bakartzat hartu beharko lirateke. 4.- modua Eibarren ez da erabiltzen adibide 

isolaturen baten ez bada. 5.- modua forma gehiagori txertatzen zaio aurrekoa baino, askoz emankorragoa 

da. 6.- modua, egitura konplexua izanagatik ere, erabilera aldetik aberatsa da lekuko gehienen ahotan; 7.modua 

ere oso erabilia da baina 6.- baino gutxixeago, konplexutasuna ere handiagoa baita. 8.- modua 

ordea, ez dakigu sistematikotzat hartu ala ez, batez ere kgg-ri jaso dizkiogun formak direnez eta sarri 

txantxetan eratutakoak. 

Formaz baliteke egitura batzuek indartze maila handiagoa dutela irudi izatea, baina ahozko 

solasaldian forma indartuek antzerako “indarra” dutela uste dugu. Izan ere, marka-morfema indartzaileen 

ondoan beste bide batzuk ere laguntzaile baitira, bokal edo kontsonante luzapenak, errepikapenak, 

intonazioa, keinuak, eta abar. 

Erakusle indartuon azterketari ekin baino lehenago ohar bi egingo ditugu, formaz hirugarren 

graduko erakusle indartuak direnek hirugarren pertsonako izenordain pertsonalen 1190 funtzioa dutelako. 

“Bera” eta “eurak” dira hain zuzen forma horiek; singularreko forma ber- aurrizki indartzailez osatuta eta 

1190 Forma horiek izenordainena ez eze, erakusle indartuen funtzioa ere bete dezakete.

pluralekoa eu- aurrizkiaz. Bi izenordain horien berri atal honetan bertan emango dugu baina beste 

erakusleengandik bereizirik. 

Indartze modu bakoitzaren kasu guztietako forma denak banan-banan aztertzea lan luzea bezain 

alferrikakoa litzateke eta orokortasunak aipatuko dira; eta kasuren baten formazko aipagarririk balego 

horixe aipatuko da bereziki azterketa honetan 1191 . 

1.10.1.2.1. Singularreko formak 

1.10.1.2.1.1. -(t)xe atzizkiaz indartutako formak (1.- modua) 

S. ALTUBE-k forma hauei “Demostrativos intensivos” izena ipini zien (1975, 71). 

a) 1.- moduaz indartutako nominatiboko formak “auxe, o(r)ixe, axe” dira, baina beste kasu 

markak hartzerakoan bestelako forma dute 1192 ; ergatiboko formak, esaterako, “onetxek, orretxek, 

a(r)etxek” dira. 

Bi ondorio atera ditzakegu aurrekotik. Batetik, oinarria aldatu egiten dela, eta “kasu oblikuo” 

gehienetako oinarri-oinarria “one- 1193 , orre-, a(r)e-” da, eta indartzailea gehituz gero “onetxe-, orretxe-, 

aretxe-”. Morfema indartzaileak, bestalde, bi aldaera nagusi ditu, kontsonante frikari txistukari 

sabaikariduna bata (-xe) eta kontsonante afrikariduna (-txe) bestea 1194 . 

Goiko kasu eta adibideetan ezin ikus daitekeen beste ezaugarri bat ere badute 1.- moduaz 

indartutako formek; indartzailea kasuaren eta aldaeren arabera atzizki izan daiteke edo artizki 1195 : 

“onetantxe /onetxetan”. 

Oinarrian ere, aipatutako forma “oblikuoak” izan ditzake, edo erakusle arruntak, “onetantxe” 

forman ikusi dugunez. 

Orokortasun horiek kasuka izpituko ditugu zerbait aipagarririk jaso denean. Eredurako 1. 

graduko formak ipiniko dira bakarrik baina beste gradu bietara heda daitezke; beste graduetako aldaera 

edo ezaugarri bereziak jaso ditugunean berariaz aipatuko dira: 

b) Datiboan, hainbat aldaera jaso ditugu. “Onetxi, onetxe(r)i, onexi” da eredua gradu 

guztietarako baina forma hedatuena lehenengoa da (“onetxi, orretxi, aretxi” alegia). Bigarren forma ere 

hedatua da baina lekuko batzuek ez dute onartzen, f.a.-k adibidez. Hirugarren formaren adibide oso gutxi 

jaso ditugu, 1. eta 2. gradurako bakarrik. 

c) Edutezko genitiboan erabateko aldaera “onetxen” eredukoa da hiru graduetarako, eta 

salbuespen bakarra jaso dugu 3. graduko “arexen” forma kaz4-ren jardunean. 

1191 Adibideak taulan ikus daitezke. 

1192 Erakusle arrunten joera gordetzen dute hauek ere. 

1193 Jatorriz, -e- bokal hori loturazkoa izan daiteke. 

1194 I. LASPIUR-ek honela antzeman zuen ezaugarri hori: “-xe / -txe atzizkixaren erabilleria be ez dogu danok bardiñ egitten. 

Badiruri, jeneralian, bokalaren atzetik -xe eskatzen dabela eta konsonantiaren atzetik -txe. Baiña ez da hori beti kunplitzen” (1999b, 

90 2. oh.). 

1195 Hauxe da I. LASPIUR-en iritzia: “Ez dago araurik. Esan deigun, gehixenetan kasu-markiaren aurretik darabigula, eta atzian 

jartzen dogunian leku-denborazko kasuetan jartzen dogula bizidunen deklinabidian baiño gehixago” (1999b, 90 1. oh.). 

351

352 

d) Instrumental kasu markaz ez dugu adibiderik jaso. 

e) Soziatibo kasu markaz “onetxekin” da erabateko aldaera, “*onekintxe” erako formak guztiz 

arbuiatzen baitituzte lekukoek. 

f) Motibatibo kasuan hiru aldaera jaso ditugu. Aldaera nagusia eta ia erabatekoa 

“onetxe(g)aitxik” da, baina raz1 lekukoari “onexegaitxik” ere jaso diogu 1. gradurako eta naz-ri 

“orrexeaitti[k]” 2. gradurako. 2. graduko forman “ortxeaitxik” ere jaso diegu raz1 1196 eta kaz1 lekukoei, - 

e- loturazko bokalik gabe. Beste eredua forma arruntetakoen erakoa da, “auxega(i)ttik” hain zuzen, nme2ren 

eta naz-ren ahotan 1. eta 2. gradurako, 3. graduan biek “aretxegaittik” egiten baitute. 

g) Prolatibo formarik ez dugu jaso. 

h) Leku-denborazko kasuetako forma bizigabeak. Denek hartzen dute kasu marka -taartizkiaren 

ondorik edo formaren zati dela behintzat, erakusle arrunten antzera; esangura mugatu-zehatzez erabiltzen 

diren forma mugagabeak sortzen dira, alegia. 

Lehenago ere aipatu den bezala polimorfismo handia dute. Erakusle arruntetako “arazoa” −balio 

erakuslea duten adberbio kategoriako formek horien lekua betetzen dutela (batez ere leku esangura 

dutenean), alegia− ez da berriro aipatuko azalpenen baten oso beharrezko izan ezik behintzat. 

•Leku-denborazko genitiboan “onetxetako” eta “onetakotxe” ereduak jaso ditugu, baina 

lekukoek joerak dituzte: kmz-k eta raz1-ek ez dute bigarren forma onartzen baina naz-k lehenengo 

erantzun legez darabil; kgg-k ostera, zalantza du 2. forma horren inguruan. 

•Inesiboan, arestian aipatutako eredu biak jaso ditugu, baina nagusia “onetxetan” erakoa da. 

Beste formak, “onetantxe” eredukoak, kmz-k guztiz baztertzen ditu baina beste lekuko batzuek arrunki 

darabiltzate, nme2-k eta naz-k, adibidez; kgg-k ez darabiltza forma horiek baina baztertu ere ez ditu 

egiten. Areago, nme2-rentzat “onetxetan, orretxetan” piskat bitxiak dira baina “aretxetan” ez. Dena dela, 

bai nme2-k eta naz-k bai beste lekuko batzuek badarabilte “a(r)(e)tantxe” forma, kmz3-k eta ñaz4-k 

adibidez. Oinarrian erakusle arrunta duten formek haien aldaerak gordetzen dituzte, “onetantxe /ontantxe” 

alegia, loturazko bokalez zein gabe. 

•Ablatiboan forma hedatuen ondoan (“onetxetatik” eredukoak) bitxiak ere jaso ditugu, baina ez 

genituzke sistematikotzat joko: 

kmz -”núndik artu dosu?” · -”onetxéétik” 

naz -s- séé-tátik líbrau gara? ... -a! baa, onetxátiik, onetátxetik líbrau gará 

•Adlatiboan ere polimorfismoa jaso da. “Onetxetara” ereduko formak dira hedatuenak baina 

beste kasuetan legez Aginagakoek batez ere (nme2-k eta naz-k) era bereziz egiten dituzte forma hauek: 

“on(e)ta(r)(a)(t)xe”. Forma hori diasistemarako berreraiki daitekeen osoena da, baina forma horixe da 


lekukoek ez darabiltena, “*onetaratxe” alegia (ez nme2-k ez naz-k ez dute onartzen 1. graduko forma hori 

baina bai 2.ekoa, “orretaratxe”; 3.eko “*aretaratxe” ere ez dugu jaso). Horren aldaerak jaso ditugu 

lekukoen ahotan, “ontaraxe” eta “onetatxe” ere bai. Era horretakoak jaso dizkiegu beste lekuko batzuei 

ere beste graduetan: “ortaraxe” kmz3-ri eta f.a.-ri; “ortarakotxe” rmz-ri; “orretaraxe, ortaxe” kmz5-i; 3. 

gradurako “artaraxe” eta “artaxe” jaso zaizkio nme2-ri (“artaraxe” f.a.-ri ere bai eta “ataraxe” rmz-ri). 

•Adlatibo bukatuzko markadun formak ez dira asko erabiltzen baina erabiltzen den eredu 

nagusia “onetxetaraño(k)” da. Forma bitxi bat jaso diogu kgg-ri, “aretxeraño”. Ablatiboko kmz-ren eta 

naz-ren forma “bitxien” erakoa da, -ta- artizkirik gabea. 

dira. 

•Adlatibo bide zuzenezko formarik ia ez dugu jaso, baina jaso ditugunak “onetxetarutz” erakoak 

i) Leku-denborazko bizidunen formak: 

•Inesiboan -gan kasu marka kgg-k darabil bakarrik; beste lekuko guztiek jada ezagunak diren 

postposizioen eta forma bizigabeen bidez egiten dituzte inesibo formak. 

•Ablatiboan, izen arruntetan eta bestelako kategorietan legez, edutezko genitibo marka 

aukerakoa da. Lekuko gehienek genitibo markarik gabeko formak darabiltzate (“onetxe(g)andik” 

erakoak), baina genitibo markadunak ere jaso ditugu (“onetxengandik” erakoak), nme2-ren ahotan. 

•Adlatiboan, ablatiboan legez, genitibo marka gabeko forma da orokorrena lekuko guztiengan 

baina genitibo markadun aldaera darabilte nme2-k eta naz-k bestearen ondoan. 

•Adlatibo bukatuzko forma bakarra jaso dugu kgg-ren ahotik, “aretxeganaño”, horrelako formen 

ezagutza eta erabilera ezaren erakusgarri. 

•Adlatibo bide zuzenezko formarik ez dugu bat bera ere jaso. 

1.10.1.2.1.2. a- aurrizkiaz 1197 indartutako formak (2.- modua) 

Erakusleak indartzeko era hau adibide bitan jaso dugu bakar-bakarrik, ñmz-ren eta naz-ren 

ahotan hain zuzen. Beste lekukoek ez dute onartzen edo ezagutzen horrelako formarik. Jaso ditugun 

adibideak hauek dira: 

ñmz ºseuramente... · aóri Arraós b’Élgetakua da 

naz aóri da nik esaten dotena 

Indartze modu hori balio erakuslea duen adberbio kategoriako “aor” forman agertzen dena da eta 

bakarrik kasu bi horietan erabiltzen dela esan dezakegu. Lekukoen iritziak adierazgarriak dira: 

raz1 ºes, e?!, “aónek” es, e?!, et-et ... estót entzúm-be sékula nik! 

1.10.1.2.1.3. eu- aurrizkiaz 1198 indartutako formak (3.- modua) 

1197 J.A. URIARTE-k aurrizki hori “au-” legez interpretatu du, baina “a-” izan daitekeela ere onartzen du (1995, 392). Lan 

berriagoetan “ha-“ jartzen dute, A. AREJITA-ren eta beste zenbaiten lanean adibidez (2001, 62. or. eta hur.). 

1198 Ikus aurrizki horren inguruan J.A. URIARTE-k eginiko iruzkina (1995, 392-393). 

353

354 

2.- modua ez bezala, 3.- modua emankorra eta erabilia da baina ez erakusleen alorrean bereziki, 

pertsona izenordain funtzioz baino, 3. pertsona plurala “eurak, eurek, eurok” baita Eibarren. Pluralekoa 

izanik ere, hementxe garatuko dugu. Beraz, atal honetan emango da izenordain horren 1199 berri. 

Nominatiboko forma nagusia “eurak” da; “eurek” aldaera fonetikotzat har daiteke, edo beste 

kasuetako formen analogiaz sortutakoa, “eure(r)i”-ren erara, adibidez. Aldaera murritzago bat ere jaso 

dugu, oso gutxi erabiltzen den arren, “erak”. Lekuko batzuek ez dute forma hori onartzen, kmz-k eta kggk 

kasu; naz-k ordea, bai, eta kmz-k berak teorian ez onartu arren beste kasu batzuetan badarabil aldaera 

hori, ergatiboan adibidez. Adibide gehienak Arrate inguruko lekukoengandik jaso ditugu (nahiz eta 

nominatiboz ez izan), rag2-ren, rag-ren, raz4-ren jardunetik. Nolanahi ere, beste formen deklinabidea du 

aldaera honek ere; adibidez: 

raz2 ºetxia erena da 

Edutezko genitibo kasu markaz “eurak” ereduko ez den forma bakarra jaso dugu, “beren” hain 

zuzen (“*berak” forma plurala suposatu beharko litzateke nominatiboan forma horretan oinarrituta): 

ñaz4 “... Sua ta ura beren neurrixan” 

Gradu hurbileko formak ere erraz erabiltzen dira izenordain honi atxikita. Adibidez: 

nme2 ºIdóya estauenien da Maríje-estauenien órre-komedixa edáárrak eraittuskus gurí [bilobek] 

·· éurok alkáte! 

Gradu hurbileko formak ez ditugu gehiago sakonduko 1200 ; gradu gabekoak aztertuko dira 

jarraian. Badirudi forma horren oinarria “eur-” dela. Ergatiboko forma nominatiboarekin neutralizatu 

egiten da, sinkretismoz, baina bietan suposa daiteke -ak pluralaren marka dela (ergatiboan soilketaz *-akk 

> -ak). Beste kasu guztietan kasu markak “eure-” oinarriari txertatzen zaizkio, eta -e- loturazko 

bokaltzat zein plural markatzat har daiteke. 

Instrumentalean adibide bakarra jaso dugu, kgg-ren ahotik eta euskarako eredu normalizatuaren 

eraginez osatutakoa, “euretas”. 

Prolatiboan nahikoa forma koherenteak jaso ditugu: “euretzat” kmz-ren ahotan eta “eurentzat” 

raz1-en, naz-ren eta f.a.-ren ahotan 1201 . 

Leku-denborazko kasuetan, pertsona izenordain funtzioa kontuan hartuz gero, bizidunen markak 

hartzen ditu orokorrean, batzuetan bizigabe markak ere jaso ditugun arren (“euretatik”, adibidez). 

1.10.1.2.1.4. a- ... -(t)xe aurrizki-atzizkiz indartutako formak (4.- modua) 

Beste hizkera batzuetan erabiltzen dira horrelako formak baina Eibarren ez dira ezagunak. Beste 

hizkeretan legez, “auxe” 1. graduko forma horrela indartutako formatzat har daiteke, baina 2. graduko 

formarik ez dugunez jaso, nahikoa argi dago hori 1.- moduaz indartutako forma dela. 

1.10.1.2.1.5. ber- aurrizkiz indartutako formak (5.- modua) 

1199 Ikus S. ALTUBE-k “Pronombres demostrativos reproductivos” atalean barrena egiten dituen azalpenak, oharrak, iruzkinak eta 

abar, beste erakusleekin batera (1975, 76-93). Ataltxo berezia eskaintzen die gaztelaniazkoekin alderatuz 3. pertsona izenordainei 

(1975, 89-93). 

1200 Ikus pluraleko formei eskainitako atalean.

a) Esangura eta funtzio ñabardurak 

Era honetara sortutako formek bi funtzio nagusi dituzte, batetik, gauzak, bizigabeak izendatzeko 

izenordain legez egitea, erakusle izenordain funtzioa; eta bestetik, pertsona izenordain legez egitea. Beste 

erakusleek ere betetzen dute pertsonen ordezko funtzioa, baina bi adarretan bana daiteke; erakusle 

izenordain gisa erabili, ala 3. pertsona izenordain gisa erabili, gaztelaniazko “él, ella”-ren parekoa hain 

zuzen. 

Horrenbestez, lehenengo erakusle izenordaina aztertuko dugu eta ondorik 3. pertsona 

izenordaina den 3. graduko “bera 1202 “ forma. 2. graduko formak ere 2. pertsona izenordain funtzioa 

betetzen du batzuetan, errespetuzkoa hain zuzen (mailaka “hi, zu, berori”, alegia). 

Forma indartu hauek −S. ALTUBE-rentzat (1975) “Demostrativos reproductivos” diren hauek− 

batzuetan beste moduetakoen pare erabiltzen dira baina bestetan ezin daietezke bata eta bestea 

ordezkatu 1203 ; izan ere, 1.- modua “objektiboagoa” da, erakusleagoa; 5.- modu honek erakusle balioa ez 

eze bihurkari ñabardura ere hartzen du inoiz. S. ALTUBE-ren hitzetan: 

“A los demostrativos que prefijan la sílaba Ber (o Eur en los plurales bizkainos) llamamos 

reproductivos porque su función primordial y específica es la de volver a referirse, señalando su 

identidad, a un objeto expresado ya en la misma oración o frase (...) A veces el pronombre 

reproductivo precede al reproducido” (1975, 90). 

Adibide bi asmatuko ditugu, ez baita bat: 

“inork esan barik, auxe/orixe/axe etorri da” 

“inork esan barik, berau/berori/bera etorri da” 

Bigarren adibidea da gure ustez 5.- moduaren balio 1204 horren erakusgarri garbiena, lehenengoa 

piskat arraroa ere egiten baita; adibideotan pertsonak izendatzen dira, noski. Solasaldi asketik adibide 

batzuk ipiniko ditugu goiko esangura horren eredu 1205 : 

raz ºgeró- geró iñoix aitxári e lága motxília, bígarren-motxília ta berau Maltzára ta · aitxáá... 

kaz2 º... auxe áitxitxau · esautu nebam-bákarrik ·· da berau · óyan! ... 

naz º... gu be..., barruem-ba!: onek esausta-Arratem-berau be isen sala bañá, beonek es, baa guk 

e..., púf! Gu e ... 

raz º... onék e atía itxí!: da beróri be juergistía isénda e?, neré morúan etxían eon ba(r)i-beroi be 

mákiñatxo bá-bidár · goixéko bóstetan ... 

raz1 º... ori pelukerixan dao berori tta! 

raz1 berbá gitxi-itten dau ta berá sikúa 

f.a. ºalabá ba-dáka · da, berá Kanáriasen... 

dira: 

Gauzak zein pertsonak izendatzerakoan, baina beste inguru baten, berriz, berdintsu erabiltzen 

1201 Gogoan izan behar dira erakusle arrunten ataleko “onentzat, arentzat” forma pluralak. 

1202 3. pertsonako izenordain funtzioa ez eze, erakusle izenordain funtzioa ere betetzen du batzuetan, eta horregatik bai erakusleen 

atalean bai 3. pertsonako izenordain legez, birritan aurkeztu ditugu forma batzuk. Bestalde, “Hura” eta “bera” pertsona izenordainak 

teorikoki ongi bereiztuta daude, J.K. ABAITUA-k erakusten duenez: “Hura hace las funciones de pronombre obviativo, es decir 

evita la referencia a un antecedente en el mismo ámbito oracional, mientras que bera tiene el efecto contrario” (1994, 863), eta 

azken hau logoforikotzat hartzen du (aip. lib., 861-866). 

1203 S. ALTUBE-ren ustez (1975) 1.- moduko formak eta 5.-ekoak bakarrik gaztelaniaz itzuliz gero nahas daitezke, “mismo” berba 

forma bietan erabiltzen delako. Dena dela, gaztelaniako hitz horrek balio bat baino gehiago du, eta forma bakar horrek itxurazko 

neutralizazioa sortzen du bakarrik. Gainera, S. ALTUBE-k eskaintzen dituen adibideak ez dira erakusleenak, adberbio formenak 

baino; izan ere, forma horiek lekuzko erakusleak dira bere azalpenean. 

1204 Ikus S. ALTUBE-k egiten duen forma horien azalpena, sailkapena, erabileraren inguruko iruzkinak, eta abar (1975, 76-93). 

1205 Adibideak nominatibokoak dira, baina edozein kasu marka dituen formak ere jar zitezkeen. 

355

356 

“emoirazu auxe/orixe/axe [gauza]”, “auxe/orixe/axe [pertsona] etorri da lehelengo” 

“emoirazu berau/berori/bera”, “berau/berori/bera etorri da lehelengo” 

Adibide horietan ez dugu alderik igartzen, bietan erakusle balioa nabarmenagoa baita 1206 . 5.moduaz 

indartutako formek ere nahikoa erabilera bizia dute lekukoen solasaldietan. 

b) Formazko aldaerak. Atal honetan 1. eta 2. gradua aztertuko dira, eta 3.ari atal berezia 

eskainiko zaio jarraian. 

•Nominatiboan forma hauek jar daitezke eredutzat: “berau; bero(r)i /bedo(r)i /beori”. 

•Ergatiboan “be(r)onek, “be(r/d)orrek” formak dira, eredurako. Beraz, erakusle arrunten -on- eta 

-or- oinarriak daude beste kasu markak hartzerakoan ere. Orokorrean kasu markak hartzerakoan forma 

arrunten gisara 1207 egiten dutenez, ez ditugu kasu markok banan-banan aipatuko, han begiratzea nahikoa 

da formazko ezaugarri nagusiak ezagutzeko. Ondorik, atal horretan jaso ez direnak aipatuko ditugu 

bakarrik. 

•Datiboan, “be(r)oni” ereduko formak jaso dira bakarrik, loturazko bokalik gabekoak lekuko 

guztien ahotan. 

•Instrumental eta prolatibo formarik ez dugu jaso. 

•Soziatiboan, 2. graduko aldaera biak jaso ditugu, loturazko bokala duena (“berorregaitxik”) eta 

zuzenean “beroi-” erakusleari txertatutakoa, naz-ren ahotan azken forma hau. 1. graduan loturazko bokala 

duen forma jaso dugu bakarrik lekuko guztien ahotan, baina “beraugaittik” Aginagan erabiltzen dela 

suposatzea zilegi zaigu, jaso ditugun formak galdekizunez zuzenean galdetutakoan jaso baititugu. 

•Leku-denborazko bizigabe formak 5.- modu honetaz indartuta lekuko batzuek onartzen dituzte 

eta beste batzuek ez, baina edonola ere, ez dira asko erabiltzen. Inesiboan, raz1-ek onartu egiten ditu 

“beonetan” erakoak; kmz-k eta nme2-k ostera, ez. Ablatiboan, kgg-ren eta raz1-en ahotan jaso ditugu 

bakarrik forma horiek, 1. graduko adibide bakarra jaso diogu kgg-ri eta bera zalantzazkoa; 2. graduko 

forma onargarriago da itxuraz, bai kgg-k bai raz1-ek biek ontzat joten baitute. Adlatiboetako adibiderik ez 

dugu jaso; adlatibo soileko 1. graduko “beonetara” jaso diogu raz1-i adibide bakarrean, eta hori ere ez du 

ontzat joten. 

•Leku-denborazko bizidunen formak, ostera, arrunki erabiltzen dituzte gure lekukoek. Formaz, 

ez dago alde handirik erakusle arrunten atalean esandakoarekin. Adlatibo bukatuzko forma bakarra kgg-ri 

jaso zaio, 2. gradukoa. 

Lekuko batek, kmz-k, gai hau galdekizunarekin lantzerakoan zuzenean galdetutakoan zalantza du 

5.- moduaz indartutako forma horiek Eibarkoak ote diren, baina solasaldi askean erabiltzerakoan jator 

asko darabiltza forma guztiak. Beste lekuko batek ordea, ez ditu formok nahikoa ezagutzen eta zuzenean 

1206 Horretan ere bat gatoz E. BARRUTIA-ren iritziekin, -xe-z, ber-ez edo forma arrunten erabileraz diharduenean, beste egile 

batzuen teoriak eta azalpenak nolabait erlatibizatuz: “Askotan, neure eritxiz, semantikoa bere ez da desbardintasuna, herrien edo 

pertsonen ohitura desbardinak izan leitekez” (in MENDEBALDE, 1998, 164). 

1207 1. eta 2. graduan Eibarko sistema bat dator orokorrean J.A. URIARTE-k Fruiz-erako dioenarekin: “Erakusleen forma 

indartuekin jarraituz, Fruizen badira ber- aurrizkidun formak ere. Dena den (...) erakusle arruntak bezala deklinatzen baitira” (1995, 

392). Hala ere, 3. graduan ez da hori gertatzen, Eibarko paradigmak orokorrean hauek baitira: “a /bera, arek /berak, ari /bera(r)i, 

aren //bere /beran, arekin /berakin //are(g)as /bera(g)as, arendako //beretako /berandako, are(g)an /bera(g)an, are(g)andik 

/bera(g)andik, are(n)(g)ana //bere(g)ana /bera(n)(g)ana, are(n)(g)anañok //bere(n)(g)anañok /bera(n)(g)anañok, are(g)anarutz 

//bere(g)anarutz /bera(n)(g)anarutz”.

galdetutakoan zalantza du edo arrunki erabiltzen dituela dirudi, baina solasaldi askean ez ditu sekula 

erabiltzen (guk jasotako korpusean, jakina); kgg lekukoaz dihardugu. 

1.10.1.2.1.6. ber- aurrizkiz indartutako formak pertsona izenordain legez 

Aurreko atalean adierazi denez, 3. eta 2. pertsona izenordain funtzioa betetzen dute “bera” eta 

“berori” formek bereziki; baina lehenago ere adierazia dugunez, forma hauek erakusle-izenordain zein 

pertsona izenordain direnez, hiru graduetako formek bete dezakete 3. pertsona izenordain singularraren 

funtzioa 1208 . Horretan bat egiten dugu S. ALTUBE-ren iruzkinekin 1209 , baina guk bereizirik aurkeztu 

ditugu 1. eta 2. graduko formak batetik, eta 3.ekoak bestetik. 

1.10.1.2.1.6.1. ”Bera” 3. pertsona izenordaina 

“Bera” izenordaina 

bera, berak, bera(r)i; bere /beran; beres; berakin; beregaitxik /bera(n)(g)aitxik; berantzat /beretzat 

//berandako /beretako //berantzako /beretzako; beratzat /berantzat (prolatiboa); berian, beragan /beran 

gain /bere gain; bera(n)(g)andik /bere(g)andik; bera(n)(g)ana /bere(g)ana; beranganaño /bereganaño; 

beraganutz 

hona: 

a) Izenordaina (erakuslea) bera 

Gradu gabeko forma da hedatuena, baina aipatu denez, beste graduak ere har ditzake 1210 . 

Pertsona izenordain legez duen funtzioaren erakusgarri kgg lekukoaren iritzia ekarriko dugu 

kgg º”berari” da “a él”, es? ... esta “a akél”, es?, “berári” … da “a él” nerétzat 

•“Be(r)a” da nominatiboko forma eta beste kasu marka gehienen oinarria. Horri txertatzen 

zaizkio besteak beste ergatiboa, datiboa, soziatiboa, ablatiboa. Adibidez: 

kmz1 ºerósi es!: béra-jóte-ok árek eárto árek! ·· Berá-jóte-ok árek, eáarto arek! ... 

•Edutezko genitiborako aldaera bi jaso ditugu, eta liburuetan bereizketa teoriko 1211 garbiak aurki 

ditzakegun arren, Eibarko ahozko solasaldietan forma biak nahasian erabiltzen dira, lekukoen idiolektoen 

arabera forma bata ala bestea gehiago edo gutxiago. “Bere” eta “beran” dira forma horiek. “Bere” da 

aldaera erabiliena, lekuko guztiek baitarabilte gutxi edo asko. Baina “beran” forma ere lekuko guztiek 

ezagutzen dute eta baita erabili ere; kgg-k darabil gehien, “bere” forma baino askoz gehiago, hori 

1208 “Eurak”-en kasuan “eurok” forma hurbila ere erabiltzen den legez. 

1209 Ikus S. ALTUBE-k “Pronombres demostrativos reproductivos” atalean barrena egiten dituen azalpenak, oharrak, iruzkinak eta 

abar, beste erakusleekin batera (1975, 76-93). Ataltxo berezia eskaintzen die gaztelaniazkoekin alderatuz 3. pertsona izenordainei 

(aip. lib., 89-93). 

1210 Horiek lehenago azaldu ditugunez, forma eta aldaerak ezagutzeko ikus goiko atalean. 

1211 S. ALTUBE-k, adibidez, “beraren” funtzio reiteratiboan eta identitatiboan erabiltzen dela dio; funtzio errebertsibo edo 

bihurkarian, berriz, “bere” da erabilitzen dena. Ikus bere azalpenak adibidez horniturik (1975, 81-87). I. LASPIUR-ek ere 

antzerakoa dio baina adibideetan oinarrituta batez ere, honakoa dio, “Nik (haren) beraren semia ekarri dot autuan. Baiña: Harek 

bere semia ekarri dau autuan. [ezkerreko esaldixan nik hirugarren baten (haren) semia ekarri dot; eta eskumakuan hirugarren batek 

(harek) bere seme propixua. Beraren eta bere ez dira, ba, bardiñak” (1999b, 68 5. oh.). Gai hori ondoko orrialdeetan garatzen du, 

“haren, beraren, bere” forma bakoitzaren erabilera normatibo zuzena erakutsiz (ezkerretik eskuinera, forma arrunt, indartu eta 

bihurkaritzat hartzen ditu); aitortu egiten du, hala eta guztiz ere, Eibarren ez dela bereizketarik egiten “bere, beraren” horien ahozko 

erabileran (1999b, 70-71). Nahasketa hori gramatikariek garbi gaitzesten dute (ikus adibidez EUSKALTZAINDIA, 1993, 73) baina 

gure iritziz ahozko mailan ez dago horrelako bereizketak zorrotzegi betetzerik; erakutsi dugunez, Eibarren behintzat ez dira inolaz 

ere betetzen. “Haren” eta “bere” bereizketaz ere idatzi izan da (bereizketa hori “hura” eta “bera”-ra ere iragaz daiteke); ikus 

adibidez: G. REBUSCHI (1997; 18-19, 56-59, 109-111, 175-218, 219-232, 233-250, 260-277, 279-300, 301-319), L. 

VILLASANTE (1972, 86-88), J. ORTIZ DE URBINA (1989, 116-120), J. MORALES (1995), J. GARZIA (1996). 

357

358 

erabiltzea arrotza ere egiten baitzaio; baina raz1-ek eta naz-k ere sarri darabilte, bestea ere ezagutzen 

duten eta darabilten arren, jakina. S.B.-k erabilerarako beste eredu bat dakar; izenlagunak ondoan izena 

duenean “bere” onesten du. Hau da, “bere txamarria” ondo dago bere ustez baina ez “*beran txamarria”. 

Bestalde, izenlagunaren ondoko izena isilduta dagoenean, “berana” aldaera hobesten du, “txamarria 

berana da” alegia. Gure ustez, banaketa hori sistematikoa izan daiteke baina idiolekto mailan, ez orokorra. 

•Ondorioz, edutezko genitibo marka aurretik hartzen duten kasuetan aldaera bi jaso ditugu: 

“bere-” eta “beran-”. Hori gertatzen da destinatiboan esaterako. Kasu horretan beran-dun formak 

erabiliagoak dira jaso ditugun adibideetan. 

Beste erakusle eta izenetan ere edutezko genitibo marka aukerakoa den kasuetan, areago, aldaera 

arruntak hiru izan daitezke, kasu marka erroari, oinarriari zuzenean txertatzen zaiona, batetik; eta bestetik, 

“bere-” aldaerari txertatzen zaiona, eta “beran-” aldaerari txertatzen zaiona. Horrelakoak jaso ditugu 

motibatiboan (“bera(g)aitxik” da aldaera hedatuena, dena dela); adlatiboan (“bera(g)ana, bere(g)ana, 

berangana” aldaerak jaso ditugu baina lehenengoa da hedatuena alde handiz); eta adlatibo bukatuzkoan 

(“beraganaño” jaso dugu kgg-ren eta naz-ren ahotan; “bereganaño” kgg-ren eta nme2-ren ahotan, eta 

“beranganaño” nme2-ren ahotan). 

•Instrumental forma “beres” da, eta bi hipotesi ditugu forma hori azaltzeko; bata, edutezko 

genitibo formak hartzen duela kasu marka; eta bestea, ber- oinarriari txertatzen zaiola, -e- loturazko 

bokalaren bitartez. Gure iritziz, beste instrumental formak ikusirik, bigarren aukera litzateke egokiena. 

Leku-denborazko genitibo marka txertaturik nahikoa esangura lexikalizatua du eta erabilera aberatsa du 

lekuoen ahotan. Ezaugarri “genetikoak” adierazteko erabiltzen da batez ere “berezko” hori. 

•Prolatiboan, beste erakusleen ildotik, bi aldaera jaso dira, “beratzat” eta “berantzat”, azken hau 

f.a.-ren ahotan. 

bera: 

•Leku-denborazko kasuetan, bizigabe adibide bat baino ez dugu jaso rmz-ren ahotan, inesiboan 

rmz ºbaai, [probetan irabazita] ontzáko urria ee-karri juan áitxitxa sának!: igual bein juango 

suam-baña bérian! 

•Leku-denborazko bizidunen formak dira kasu horietan nagusi. Kasu bakoitzeko aldaera 

nagusiak aipatu ditugu jada. Besterik aipatzekotan, inesiboan, kasu markadun “beragan” aldaera kgg-ren 

ahotan jaso dugu bakarrik (arrunta denez kasu horretan); beste lekuko guztiek postposizio egiturak 

darabiltzate. Postposizioen aurrekaria edutezko genitibo marka duenez, aldaera biak jaso ditugu, kopuruz 

antzera erabilita: “bere gain/gañian/esku..., beran gain/gañian/esku...” alegia. Adlatibo bide zuzenezko 

forma bakarra jaso dugu kgg-ren ahotan. 

b) Beste hizkera batzuetan egiten den erabilera bereizketa, dagokion formekin, “txakurra bera ≠ 

txakur bera 1212 “ alegia, ez da Eibarren egiten. 

•Aipatutako adibideetako lehenengo egitura, “txakurra bera”, bai erabiltzen da Eibarren, sarri 

gainera, izenak eta izenordainak biak kasu marka bera dutela eta gaztelaniazko “propio” itzul daitekeela. 

1212 Beste hizkuntza batzuetan ere egiten den bereizketa da, gaztelaniazko “propio” eta “mismo”, adibidez.

Dena delako subjektua edo objektua bera azpimarratzen eta indartzen da. Izen arruntez zein bereziz osa 

daitezke. Forma pluralak “eurak” izenordainaren bidez egiten dira. Hurrenkerari dagokionez, bi eredu 

jaso ditugu: “txakurra bera” erakoa bata eta “bera txakurra” erakoa bestea; ez dakigu ziur egitura biak 

funtsean bat diren ala esangura aldetik ñabarduraren bat ote duten. Ahozko solasaldian bizi-bizirik daude 

horrelakoak, adibidez: 

kmz º...aimbéste bidár kántau juau esé, ensáyuaa berá ok · naikúa! 

raz º... ni ordúan, amalau-amabost o bórdatze-nebíllen, da berá neskía be, sártxuao da, mundú 

gustía-krítikau éban! ... 

kmz10 “... Ondarruan behiñ itto ziran hamazazpi gizon. Eta Eibarrek lagundu zetsen háreri herri 

baten eta bestian dirua batu eta bialtzen. Gero, eurak ondarruatarrak be guri asko lagundu 

zeskuen, iñoiz hamen krisisak egon ziranian geuri bialtzen euren arraiñak ...” 

Horrelakoak erakusleek onartzen dituzten edozein kasu markaz era daitezke, nahiz eta 

erabilienak nominatiboa eta ergatiboa diren (ez ditugu kasu guztietako adibideak jaso, baina suposa egin 

daiteke zilegi direla). Adibiderako: 

rmz ºtxakoliña-bérak... · asálien · kápi-itxe-ok... masá moruan... 

rmz5 ºda or sartzeittuk · iri bakotxam-párian ·· tírak isaten dia ta..., iri- éuro-karreteruak ee irixeri 

eusteko eo (¿)... tíra bi! 

raz5 º... da gure aitxák obéto ifini étzan óndiok amén torri sánian, -”baña obéto · Kayetánokimberákim-básoyas!”, 

da ... 

nme2 gáusori, · mutíllan gain dao, · berán mutillan gain dao 

f.a. nere alaben euren gain dao ori 

Erakusle-izenordainekin ez ezik, balio erakuslea duten adberbio formekin ere osa daitezke 

horrelakoak, batez ere leku eta denbora esangura dutenean. Esaterako: 

nme3 ºbueno, gú · bertá Uéska ordúko, · n- Jáka-aldéra, ni-(?)iru-ordutan Jákan eote-naix, e? ... 

kmz10 “...kontrarixuak mordua zeukazen Toribio Etxebarriak, bertan Alfa barruan be ...” 

•Aipatutako bigarren egitura (“txakur bera”), ordea, ez dugu jaso Eibarko hizkera jatorrean 

erabilita ia kasu baten ere. Egitura hau noizbait darabilten lekuko bakarrak kgg eta S.B. dira, 

alfabetizazioaren eraginez, jakina. Adibide bakarra nme2 lekukoari ere jaso diogu. Adibidez: 

S.B. nik, arén moruan, gausá bera eingo neuke, bárdin eingo neuke neuk 

S.B. arek juan sian gu eon giñan abade beragana 

Areago, osterantzean Eibarren jaso ez dugun forma darabil kgg lekukoak, “berbera” hain zuzen; 

guk ez dugu egitura eibartar jatortzat hartzen: 

kgg edade bérbera dake 

Eibarren nola egiten da bada esangura hori lortzeko? Beste hizkera batzuetan gaztelaniazko 

formaren kalkotzat har daitekeen “bardiña”-ren bitartez egiten dute. Eibarko hiztun zaharren gehienek 1213 

ez dute hori onartzen, “*txakur bardiñak” esatea alegia, lehen ere zerbait egin duen txakurra adierazteko. 

Lekuko nagusi gazteenak ostera, bide hori noiznahi darabil; beste lekuko batzuek ere erabili egiten dute, 

dena dela; denetatik, S.B.-k, kmg-k, nme1-ek, nme2-k eta rmz2-k adibide batzuetan bakarrik, guk jaso 

dugunez. Esate baterako: 

1213 Izan ere, raz1-ek dioenez “ºpersóna “bat” eta “bardíñak” estía igualak...”. Antzerako iritzia du kmz-k ere. 

359

360 

kgg ºjo sé- séma-gausa, sélan, sémat dáren e?, gausa bardíña esáteko. Es nais 

kontúrau oiñ arte 

rmz2 º... lengó aixkolárixak óna-sitxúan-neurétako, e? ... da, ·· urté bardíñetakuak isén basíamba... 

... 

Beste bide hedatuago bat hau da, esate baterako: izena bera mugatuta, gai determinatzaile edo 

izenlagunen baten ondoan, “lengo txakurrak” erako egituretan, edo perifrasi luzeagoetan txertatuta, 

perpaus erlatiboetan esaterako. Adibidez: 

raz1 goixéko txakúrrak eyétzan orí 

naz ee goixiann etorri san txakúrrak ekarri ebán, está? 

Beste aukera “bat” zenbatzailea erabiltzea da; edozein kasu marka hartuta. Adibiderako: 

-kmg º... Kakalárrokua eta Makalárrokua berdíña-siala... 

-kaz1 ºnik uste ot · ak- baa... bat isango sala! ... 

naz betí gausá bat esaten dao ... béin da barrído --f.a. kantzauta nao beti gausá bat entzuten 

kmz “ónek! kristáu baték i- · eskribiditxuk ónek líburu bíxok, kristáu baték”: º”krístau bat” · da 

“bi líburu” · eskribiditxú 

kaz2 º[erretratoak] ordukotxiak... · eum-batekuk órrek! 

kaz2 ºbat bixí da Logróñon! ·· en- etxe bárru batem-bisi giñan da ... 

kmz5 “... Errebal kalera etorri nitzán da án nere edade ingurukuak grúpua euan ezta, da pixkakapixkaka 

... Gero eskolara be danok leku batera da ...” 

Edonola ere, “bera” ere erabil daiteke baina ez eredu normalizatuaren arabera, beste esanguraz 

erabilitako egitura erabiliz baino; nme2 da bide hori darabilen lekukoa: 

nme2 óri, goixeko txakurra-bérak in dau 

nme2 óne-líburuok, · berá-persona berak ess-kribídittu 

nme2 au, lengó erríxa berá da 

Leku-denborazko kasuetan balio erakuslea duten adberbio kategoriako formez eratutako egiturak 

erabil daitezke; adibidez: 

kmz10 “...Gero hortik grupotik, hori ekin zetsenetik, formau zan UGTia eta al mismo tiempo 

bertan egunian, jarri zan bai Partido Sozialistia ...” 

nme2 gausak, bertán egunían reklámau bi-yá 

1.10.1.2.1.6.2. ”Berori” 2. pertsona izenordaina 

Formazko ezaugarriak 5.- moduaz indartutako erakusleen atalean erakutsi dira. Han ere aipatu da 

“berori” pertsona izenordaina errespetuzko 2. pertsonarako erabiltzen dela, bai nominatiboan bai beste 

kasuetan deklinaturik ere, singularrean zein pluralean. Hala ere, pluralerako “berorrek/bedorrek” ez da 

nominatiboko eredu bakarra. Izan ere, erakusle arrunten bideari jarraiki naz-k “eurok” egiten du “berori”ren 

forma plurala, eta bitxia gertatu zaigu baina nme2-k “beroiek” forma darabil behin baino 

gehiagotan 1214 . 

Izenordainari dagokionez, forma nagusia izatez 2. graduko erakuslea dela garbi dago, baina beste 

graduetakoak ere batzuetan errespetuzko formatzat hartzen dira. kmz lekukoa da zentzu hori gehien 

antzematen duena; adibidez, “beronentzatzo” “berori” tratamenduarekin lotzen du eta ez du erakusle 

1214 Errespetuzko aditzen forma alokutiboen adibideak, baita errespetuzko tratamendu hori nork noiz eta nola darabilen-erabiltzen 

zuen ere, behar diren-ziren egoera pragmatikoak eta abar, aditzen atalean ikus daitezke, gai horri eskainitako sailean.

zentzuz onartzen; lehenengo graduko “beonek” forma raz1-ek ere errespetuzko “berori”-ren pare darabil. 

Gauza bera gertatzen da “berak” nominatibo pluralarekin ere, kmz-k “abadeekin” berba egiterakoan 

erabiltzen dela baitio. Edonola ere, deigarria da pluralean “berorrek/bedorrek” moduak eratu izatea, 

singularreko formaren gainean; eta “eurak”, berriz, ez da tratamendu honen barruan antzematen itxuraz. 

Nolanahi den ere, erabileran kasu kurutzaketak jaso ditugu batez ere raz1-en ahotan. Baliteke 

erabilera ezaren ondorio izatea. Adibidez: 

raz1 séla etorri siñam-beorri tta ku- laúnak? 

raz1 bedórrek- bedorrékiñ nois dátos? 

1.10.1.2.1.7. Erakuslea errepikatzerakoan: “erakusle arrunta + ber- aurrizkiz indartutako gradu 

bereko erakuslea” (6.- modua) 

Hurrenkera aldetik iruzkina merezi duen ezaugarri bat aipatuko dugu. Bi eredu jaso dira; “au 

berau, ori bero(r)i, a bera” da forma arrunt eta neutroena; baina beste eredu bat ere jaso da, forma indartua 

aurretik dela, eta forma arruntaren aurretik, erakusleen tartean osagaiak direla, aditzez osatutakoak 

gehienetan. Adibidez: 

naz º are-berak ee, eunetarakua gáñera emoten dau sarrítten, e?, 

bueno!: bixarko, etzikoo... ta, e? ... 

rmz ºmutil-sarrá!, kuriosua gisona!, artistía biarrin!: · pérratokixa be berak itxe-juan arék ee, 

burdíxa be bai, eóser aék! 

kmz1 ºerósi es!: béra-jóte-ok árek eárto árek! ·· Berá-jóte-ok árek, eáarto arek! ... 

Erakusle bien tartean osagairen bat agertzea erakusle arrunta + indartua hurrenkeran ere gerta 

daiteke: 

kmz3 º... áe-péntzau juen e · “gu-járdu-juau amem-bérbetan e · ingles baña one-baaki-beonek!” ... 

6.- egiturako erakusleen formak azaldu ditugu jada: lehenengoa, erakusle arrunten atalean; 

bigarrena, honen aurreko atalean (5.- moduaz indartutakoak baitira). Beraz, atal honetan egitura honen 

ezaugarri bereziak aipatuko ditugu; lekuko nagusi guztiek darabilte indartze modu hau, eta galdekizunez 

gain, solasaldi askean ere jaso dugu. Kasu marka erakusle bietan itsas daiteke edo bigarrenean bakarrik. 

Egitura hauen mugak bere osagaienak dira neurri batez; leku-denborazko bizidunen formarik 

adibide bakanen baten baino ez dugu jaso, adibidez. Kasu erabilienak nominatiboa, ergatiboa, datiboa eta 

edutezko genitiboa dira. 

•Edutezko genitiboan joera nagusia izenlagunak ondoko izena isilduta mugatzailea hartzen badu, 

erakusle biek hartzea da; baina hori ez da beti betetzen, f.a.-ren ahotan adibide hau jaso baitugu: 

f.a. fállua onén beonéna dok 

•Kasu marka bakarrik forma indartuan itsatsirik, motibatibo eta destinatiboko adibideak jaso 

ditugu bakarrik. Esaterako: 

naz á · berágaittik, ésto-nai juetia 

f.a. errekaua onén beonéndako da //f.a errekaua orrén beorréndako da 

Agian horren arrazoia formek hartzen duten luzera izan daiteke; ikus zer dioen kgg lekukoak 

“onegana beronegana” formaz: 

361

362 

kgg ºbai e?, osea, e, es jatas oso- bápe ráruak eitxen baña, ori beti ya repetisiño ori ya 

trabalénguasa iruditze-jata piskat 

Dena dela, “au bera” erako aldaerak ere jaso ditugu, besteak beste f.a. lekukoaren ahotan. 

•Leku-denborazko bizidunen formetarako egitura nolabait berezia jaso dugu kgg-ren eta raz1-en 

ahotan; kgg-k bapatean sortutako formak dira, eta raz1-i galdekizuna lantzerakoan zuzenean galdetuta 

jaso dizkiogu horrelakoak. Egitura hauxe da: lehenengo erakuslea modu arruntean erabilita eta bigarren 

formarako erakuslea erabili beharrean “berta-” balio erakuslea duen adberbio forma erabilita. Inesiboan, 

ablatiboan eta adlatiboan jaso ditugu horrelakoak. Adibiderako: 

kgg su-itxen saren orrétan bértan 

raz1 onetáti-bertátik 

kgg aretára bertára 

1.10.1.2.1.8. Erakuslea errepikatzerakoan: “-(t)xe atzizkiz indartutako erakuslea + ber- aurrizkiz 

indartutako gradu bereko erakuslea” (7.- modua) 

Aurreko atalean gertatu den moduan, 7.- egitura honetako osagaien formak lehenago aurkeztuta 

daude jada, lehenengo erakuslea 1.- modua aztertzerakoan eta bigarren erakuslea 5.- modua 

aztertzerakoan. Lekuko nagusi guztiek darabilte 7.- indartze modu hau, baina erabilera mugak 6.moduaren 

tankerakoak dira. S. ALTUBE-ren ustez berak forma “reproductivo-intensivo”-tzat joten zituen 

forma sintetikoetatik eratorritako egitura analitikoak dira (1975, 97). 

Kasu marka edo gradu marka erakusle bietan itsas daiteke edo baten bakarrik; adibidez: 

nme2 artísu auxe berá //nme2 artísu oixe berá 

raz1 onétxe-bérak ein dau //orretxékim-berákiñ · jungo sára! 

raz1 onétxe-berónek éitxu 

1.10.1.2.1.9. ber- aurrizkiz eta -(t)xe atzizkiz indartutako formak (8.- modua) 

Indartze modu hau kgg-ren ahotan jaso dugu batez ere eta adibide bakanen bat beste lekuko 

baten ahotan, f.a.-renean hain zuzen. S. ALTUBE-k “Demostrativos reproductivo-intensivos” (1975; 86, 

94-95) izena ipini zien forma horiei. Eibarren ia salbuespentzat jo behar dira horrela indartutako formak; 

kmz-k adibidez, ez ditu inolaz onartzen; raz1-ek eta nme2-k ere ez dituzte onartzen. Bildu diren formen 

artean, beste modu guztien alderantziz, ez dugu nominatibokorik jaso (“*berauxe, *berorixe, *beraxe”, 

alegia); bestalde, orokorrean oso gutxi erabilita ere, 3. graduko formarik ez dugu jaso eta 8.- modu hori 

gehien darabilen kgg lekukoak ere ez du 3. graduko formarik onartzen. Jaso ditugun adibide batzuk 

ipiniko ditugu, lekukoek ontzat joten dituzten forma batzuk: 

f.a. berorretxek ein dau 

kgg berónetxena //berórretxena da 

kgg beronetxekin dao 

Goikoak onartu arren, kgg lekukoak txantxetan edo errealitatea islatzeko asmorik gabe 

eratutakoak dira hauek adibidez: 

kgg berorretxekin 

kgg berórretxegan

•Forma horietaz osatutako egiturak ere eskaini dizkigu kgg lekukoak, 6.- eta 7.- moduen 

analogiaz. Batzuk arrunki sortu arren, adibidez: 

kgg aregaitxi-beratxegaitxik ésto-nai… 

beste forma batzuk txantxetan eta errealitatea islatzeko asmorik gabe sortutakoak dira, esaterako: 

kgg onetxéri beronetxéri 

kgg onetxéganutz beronetxéganutz 

1.10.1.2.2. Pluraleko formak 

Orokorrean, indartze moduak singularrekoak dira baina pluraleko formek badituzte 

berezitasunak. Modu bakoitza banan-banan aipatuko dugu, modu zenbakiak erreferentziatzat ipinita. 

1.10.1.2.2.1. 1.- modua 

•Nominatiboko formak “onetxek, orretxek, a(r)etxek” dira. Forma horien oinarriek (“onetxe-, 

orretxe-, aretxe-”) hartzen dituzte deklinabideko beste kasu marka guztiak. Kasu marka bakoitzaren 

aldaerak aurkeztu dira jada jada: morfema indartzailearen aldaera nagusi eta ia erabatekoa -txe da baina - 

xedun adibideren bat ere jaso dugu raz1-en eta nme2-ren ahotan 1215 . Edonola ere, indartze modu 

erabiliena da lekuko guztien ahotan, salbuespenik gabe. 

•Instrumental formak kgg lekukoari jaso dizkiogu bakarrik, alfabetizazioaren eraginez 

eratutakoak; “onetxetas” eredua betetzen dute. 

•Motibatiboak f.a.-ri gogoeta hau eragin dio, “onetxegaitxik” forma zuzenean galdetutakoan hain 

zuzen, lekuko horrek “ónegaitxik” forma arruntaz erantzuten zuelako −forma indartuen eta arrunten 

kurutzaketaren erakusgarri−: 

f.a. ºesán leike … baña orí- orí da lusétzia da e palábria … baña e órre-dia baa líburuetan 

eskribitzeko sérak órrek dia órrek; berbá serían eitxen da e e más korto ii no sé yo ké sé esán be! 

... bañá, baña len esán dotena, or e suk nai dosu e lusé emótia ta nik motz, errésao ta biskorrao ta 

igual entenitzen da. Oixé da prolemia oiñ 

•Leku-denborazko bizigabe formak. Leku-denborazko genitibo formak ere aipatutako oinarriei 

txertatuta jaso ditugu (“onetxetako” eredukoak), ez ditugu “*onetakotxe” erako formak jaso, singularrean 

ez bezala. Gauza bera gertatzen da beste kasuetan ere, adlatiboetan adibidez. 

Inesiboko formak jaso ditugu baina indartuetan 1.- modu honetakoak batez ere. 

1.10.1.2.2.2. 2.- 4.- eta 5.- moduak 

Pluralean ez dugu 2.- eta 4.- ereduko formarik jaso. 

5.- moduari dagokionez, badirudi pluraleko formak erraz osa daitezkeela, baina ez dira erabiltzen 

Eibarren. J.A. URIARTE-rekin bat gatoz A. Irigoien-en azalpena geure egiterakoan: 

“Gure hizkeran, berauek eta beraiek bezalakoak adierazteko, “eurok” eta “eurek” genituzke. 

Irigoienek argi asko azaltzen digu arazo honen gakoa: Bizkaieraz, ber- duten formak 

singularrerako dira eta banaketa konplementarioz, eur- hasieradunak pluralerako” (1995, 393). 

1215 Ez ditugu kontuan hartu guk transkribatu ez ditugun formak; baliteke transkripzio fonikoa egin izatea kasu horietan (horrelako 

aldaerak aurkitu ditugun kmz3-ren eta kmz5-en jardunean, adibidez), baina zintak entzun ez ditugunez ezin dira hemen froga ziurtzat 

aurkeztu. 

363

364 

Edonola ere, kgg lekukoari jaso dizkiogu ber- aurrizkiz indartutako horrelako forma batzuk, bere 

ustez arruntak Eibarren, baina gureaz ez. Honelakoak egiten ditu: 

kgg berónena da 

horrek. 

Dena dela, pluralean erabiltzea singularrean baino zailago egiten zaiola aitortzen du lekuko 

5.- modu horrek forma “jatorrak” sortuko baditu, errespetuzko 2. pertsona izenordain funtzioan 

izan behar du. Formetarako ez ezik, geroago murritzago den erabilerarako ere iturri da. Adibide batzuk, 

formen eta erabileraren erakusgarri: 

kmz beórrek nois dátos? 

raz1 º... “bedórri” bá-tá, bañá “bedórrek” béste bátzue-bádia, “bedorrékin-nois datos?” ... “usté”esten 

dabe-moméntuti-”berórrii”!, ai! umé! i jénte de kategoría, áá...! 

Singularrean egiten duenez, kmz lekukoak era horretara indartutako beste formak ere 

errespetuzkotzat hartzen ditu: 

kmz “bérak etórriko día” ... bai. “Bérak” e, “bérak” e, abádiak, e?, besté iñópes [sic], e? ... “ellos 

bendrán” 

1.10.1.2.2.3. 3.- modua 

Singularraren atalean aurkeztu dugu “eurak” 3. pertsonako izenordain plurala. Oraingoan 1. eta 

2. graduko formak aztertuko ditugu batez ere. 

Gradu hurbileko mugatzailearekin gertatzen zenez, 1. eta 2. gradua itxuraz neutralizatu egiten 

dira, sinkretismoz, -o- ezaugarri orokorra dela eta 1216 . Izan ere, nominatiboko forma “eurok” da hurbileko 

gradu bietan, eta kasu marka guztiak “euro-” oinarriari txertatzen zaizkio, leku-denborazko kasu markak 

ere bai. 

1.10.1.2.2.4. 6.- modua 

Erakusle bakoitzaren formak aurkeztuta ditugula −2. erakuslea, indartutakoa, eur- eredukoa da, 

jakina, hiru graduetarako−, badirudi singularrekoak baino gutxixeago erabiltzen direla. Hiru graduetako 

egiturak osa daitezke. kmz eta kgg dira ontzat hartzen eta erabiltzen ez dituztenetariko lekuko bi. kmz-ren 

arrazoi nagusia hauxe da: 

kmz º”órrek éurok” es: “órrek” esaten bada “éurok”-e s- ·· alpérri-da 

Beste lekuko nagusiek, berriz, ez dute arazorik formak ezagutu eta erabiltzeko, raz1-ek, nme2-k, 

naz-k, f.a.-k, alegia. 

Leku-denborazko kasuetan ere erabiltzen dira horrelako formak, gutxitan izan arren. Esaterako: 

nme2 ónetan éurotan dao · eiñ ero es eiñ //nme2 [jakineko 

leku fisikoak] órretan · éurotan eon gá 

Singularrean ere adierazi ditugun ezaugarri batzuk pluralean ere badira. Esate baterako, kasu 

marka erakusle batek bakarrik har dezake (kasu marka erakusle bietan txertatuta askoz ere erabiliagoa 

1216 Ikus mugatzaile horiei eskainitako atalean aipatu diren bideak forma bakoitzean zein gradu den bereizteko.

da); gradua errepikatzea ere itxuraz ez da ezinbesteko; bestalde, edutezko genitiboan mugatzailea erakusle 

bietan ere ez da derrigorra. Horien adibiderako: 

naz árek éurei --raz1 onek eurogaitxik etórri naix --nme2 ónek éurogatti-pe bai //nme2 ni 

precisamente [sic] · éurok- órrek éurogáttik etorri nais //nme2 árek éuregattik etorri nais 

f.a. fállua ónena éurena da 

nme2 órren éurona da fállua //nme2 áretxen éurena da fállua --naz órren éurona da //naz aren 

éurena da 

kgg lekukoari, sarri gertatu denez, bitxikeriak ere jaso dizkiogu, beste inork ez darabiltzan 

formak, erakusle indartua ber- aurrizkiz indartuta hain zuzen: 

kgg artísus órre-berórrek 

kgg órrek berórrek … ein dabe 

kgg árek bérak 

kgg ónekin berónekin ibíli nais 

1.10.1.2.2.5. 7.- modua 

Egitura osatzen duten erakusle bakoitzaren formak aurkeztu ditugu gorago. 6.- moduko formekin 

gertatzen denez, badirudi erabilera eremua piskat murritzagoa dutela singularreko formek baino. kmz da 

ontzat hartzen eta erabiltzen ez dituenetariko lekuko bat. Beste lekuko nagusiek, berriz, naturaltasunez 

darabiltzate, raz1-ek, nme2-k, naz-k, f.a.-k, alegia. 

Dena den, jaso ditugu forma bitxi batzuk ere, adibidez: 

raz1 éura-bérak in dábe 

1.10.1.2.2.6. 8.- modua 

Pluralean ere kgg da horrelako formak jaso dizkiogun lekuko bakarra, aurrizki indartzailea berizaki 

gainera. Adibide batzuk: 

kgg berónetxek ein dabe 

kgg berónetxéri //kgg berónetxi //kgg berónetxei //kgg berórretxeri 

hau: 

Analogiaz sortutako forma konposatua, baina errealitatea islatzeko asmorik gabe egin du honako 

kgg onetxéna beronetxéna 

1.10.1.2.3. Forma indartuen erabilera 

1.10.1.2.3.1. Forma arruntek betetzen dituzten moduko funtzioetan 

•Azalpenetan, zuzeneko estiloan zein osterantzeko gertakarien kontaketetan, isildutako hainbat 

osagairen ordez. Adibidez: 

raz5 º−“bai!, eo-naix párrokuakin dd’auxé t’auxé t’auxé pásau ata ta ser da...”, −“xxékula estot 

entzun oixé! · pásau leikienik” ... 

rmz ºlíburuak eta eee... ámak!, ee... esándakuak ekar- erósi txa kítxo!: an... an séa erósi...: −“auxe 

t’auxe erosisus” da, baa... · urtian e bat ero bi eró 

ñaz5 “... nere gizona gaixorik eguan bihotzetik eta ez jakon komeni holako gauzarik. Eta honek, 

nere semiak esplikau etsen, hauxe eta hauxe daguala aitta eta aitta ez daguanian mesedez 

etortzeko ...” 

365

366 

•Laguntzaile edo komodin gisa. Esate baterako: 

kaz3 ºda gero axee, atxak eruate-nínduen! ... 

•Esapide adierazkor batzuetan: “o(r)ixe ba!”, “(bai) o(r)ixe bai! 1217 “. Besterako hurrenkeraz ere 

bai: “bai o(r)ixe!”; “o(r)ixe! 1218 “; “o(r)ixe da!”. Adibide batzuk: 

raz1 º... ogixari oixe bai mun itte-akola! ... asi aurréti-mun eiñ!, · da k- kurutzía im-be bai! ... 

kmz ºbiáko agér-! · biáákó!, ·· biáko-óixe bai! ... 

kmz ºbáai, ba- oríxe bai!, báakíxau óri!… 

/naz -orre-badiardu erretzem-betiko moruen ... -bai oíxe! 

kmz ºé!, de-! ooríxe ba!, orretxeaitxik e- e- eitxe-tzen bá!, “Txé”! ·· Ansola serreri- serreríxakua 

da, · san! 

naz ºoixe bá!, oixegátti-pá!, búff! 

naz ºséu etorriii!, baaai-bai-bai!, etorriko esá bá?!, óixeee! Bueno ba!, baai..., n- ontxe arte, 

baai..., bai!, etorri segidúen!, bai! ... 

nme4 ºbaai, ba, óixe-torriko dala baa, bueno! 

-rae ºbai ba! eskola-aurriam-bá! 

-rmz ºoixe! 

-rmz ºamábos urte arte-eró, · ibili nitzuan! 

-t ta gero biarrera? 

-rmz ºgéro! gei- óixe biarra! 

rmz º... ser?! ·· maistria ee Donostíakua erdelduna e-euskáldun edárra oixe!, euskalduna?! · 

néska-sárra?!... ... 

-naz ºe- a- itxíttako lékuti-jun dia!: ará!, ganau txarríxaorik mundúen!, da, bedarra jan esindda...! 

-nme4 ºbedárra oixe jan esindda...: esa-nutzan lénguan Felisí, altzau... 

rmz ºba!, e, e, ísen eim-bier!: óixe da!... 

Esapide horietariko batzuek pareko egiturak dituzte ezezkoan: 

kmz ºess!, oríxe bái és! Ipíni b’estau eitxen da! 

naz ºésin dutxau!: es oixe!, ené! otzak ill! bueno!... 

•“Erakusle indartua + izan + beste osagai bat” egitura adierazkorra, askotasuna, goi maila 

adierazteko. Adibidez: 

kmz ºauxé dok erré!, tóntua morúan! 

•Lagunarteko hitz-jokoetan; galdera-erantzun erako: “-se ba? -a ba...” eredua deklinaturik ere 

adibide bat jaso dugu: 

S.B. -segaitxik? -aretxegaitxik 

1217 

Adibideetan ikus daitekeenez, egitura-esapide hori perpaus konpletibak sortzeko bidea ere bada. Areago, erakusleak kasu 

markak ere har ditzake. Izan ere, aldaera mordoa ditu egitura honek, erabili ere asko erabiltzen baita solasaldi askean. 

1218 

Forma honek ere beste osagai batzuk har ditzake ondoan: izena, izenondoa, aditza edo perpaus konpletiboak esate baterako, 

adibideetan ikus daitekeenez.

•Galdera “erretorikoetan”, hizlariaren iritzia adierazten da, zerbait gehiegizkoa, neurriz 

kanpokoa, menperatu ezina iruditakoan; forma indartuz, gainera, zentzu despektibo handia dute forma 

hauek. 5.- moduaz indartutako formak erabiltzen dira, hiru graduetakoak: 

kmz sér dó-pa berau? 

raz1 ser dó-pa beróri!? 

raz1 ser dó-pa berá? 

1.10.1.2.3.2. Forma indartuek bereziki betetzen dituzten funtzio eta erabilerak 

•“Izenondoa + (zer) + izan + berau/berori/bera!” egitura. Aldaerak ere baditu, galdetzailea 

aurretik dela. Goi maila, askotasuna, handitasuna adierazten da. Adibiderako: 

naz majadérua ser da ba berá, bai!, majadérua... 

kmz sé iñusénte dó-pa berá! 

raz1 “móskarana” ... ºkuriosua da ba berá! 

•Jakineko egituretan-esamoldeetan: “ikusi/entzun... zittuan beriak!”; “bakotxak/bakotxari beria”. 

Esaterako: 

raz1 º... ámama sárra guría ondo gobernatze-san, etórri akon gaixó bat eta kosta-akon ílttia!, 

jólíín!... ikúsi sittuam-beríak, e? ... gure básarrixan esiñ ee kónserbau ta kalera eru- juan san, erúebén 

da kalían: kos-tá san íl-tti-a, ené! enéé!... ... 

raz4 º... gure aitták bueno!, ·· esan kábitzen! · Mendigoitxiñ! : esan kabítzen, úú!: 

errégalua bátera ta erregalua béstera ta..., además · txikíxena nitza-ní, da ogei urté (?)... Bakotxai 

bería! ... 

raz4 º... Baña, ·· −“bákotxa-beria”, da ... dana- danak ixiliik ... 

•Gaztelaniazko “propio” eta “mismo” esangurak bereizterakoan 1219 . 

1.10.1.2.4. Ondorioak 

Formari dagokionez, orokorrean indartzeko zortzi modu daude, bakoitzak hainbat aldaera baditu 

ere. Modu nagusia, erabiliena eta emankorrena atzizkia da (forma batzuetan artizki itxuraz). Aurrizkiak 

ere erabiltzen dira indartzerakoan; baita modu konposatuak ere, errepikapenez zein indartze moduen 

metaketaz. Ber- aurrizkiz eta errepikapenez sortutako formak ere asko erabiltzen dira Eibarren, aldaerak 

aldaera. 8.- modutzat hartu duguna da gure iritziz sistema jatorretik ken daitekeen bakarra, batez ere 

kaleko lekuko nagusi gazteenari jaso zaizkion formak direnez eta sarri txantxetan eratutakoak. Moduen 

indartze maila antzerakoa da gure iritziz, orokorrean behintzat. 

Forma indartuen aldaera eta ezaugarri batzuk forma arruntetan azaldutakoak dira: loturazko 

bokala aukerakoa izatea, leku-denborazko bizigabeen formen ordez balio erakuslea duten adberbio 

formak erabiltzea; leku-denborazko bizidunen formetan genitibo marka aukerakoa izatea eta abar. Ez 

ditugu, beraz, berriro errepikatuko. 

1219 Ikus “bera” pertsona izenordainari eskaini zaion atalean. 

367

368 

•Singularreko formak kontuan izanda, 1.- moduaz indartutakoetan, nominatibo formak, 

Aginagakoen motibatibo forma bereziekin batera, beste kasu guztietako formetatik aldenduta daude. Izan 

ere, beste kasuetako oinarrian “one(t)xe-, orre(t)xe-, are(t)xe-” daude. Bizigabeen inesiboan Aginagakoek 

batez ere egiten dute “onetantxe” eredua 1. eta 2. graduan, beste lekuko zahar biri ere horrelakoak jaso 

zaizkien arren, beste lekuko gehienek “onetxetan” bakarrik onartzen duten artean. Profil hori bizigabeen 

adlatiboan ere betetzen da, “orretaratxe” Aginagakoen aldaera izaki, baita beste zahar batzuena ere, bai 

kalekoak bai Arrate ingurukoak; baina eredu hedatuena “orretxetara” da. Bizidunen adlatiboan Aginagako 

lekukoak besteengandik bereizi egiten dira, genitibo marka darabiltenak baitira. 

Indartzeko 2.- moduak eibartarren ahotan ez du bizitasunik, baserrietako lekuko zahar biren 

ahotan jaso baitugu bakarrik, nominatiboz. Beste lekukoek, zaharrek tartean, onartu ere ez dituzte egiten 

horrelakoak Eibarrerako. Baliteke Eibarko kanpoaldeko ezaugarria izatea. 

Indartzeko 3.- moduaren emaitza emankorrena “eurak /eurek /eurok” 3. pertsona plural 

izenordain funtzioa betetzen duen forma da. Gradu hurbileko forma “onek, orrek”-en parekoa da baina 3. 

pertsona ere adieraz dezake. “Erak” aldaera murritzak Arrate inguruan du bizitasun handiena, kaletarren 

jardunean ia jaso ere ez baitugu egin; Aginagako lekuko nagusi zaharrenak ere badarabil aldaera hori, 

nolanahi ere. 

Indartzeko 4.- modua ez da Eibarko euskaran erabiltzen. Bai ostera, 5.- moduaz indartutako 

formak. Balio erakuslea ez ezik bihurkari ñabardura ere hartzen dute batzuetan. Formak, orokorrean, 

izenordain arruntei ber- aurrizkia gehituta osatzen dira, aldaerak sortzen diren arren. Nolanahi ere, lekudenborazko 

bizigabeen formak ez dira modu honetara eratzen, raz1 lekukoak noizbait erabili arren. 

Bizidunen formak, ostera, erabilera aldetik emankorrak dira. Lekuko gazteen ezagutzan, edonola ere, 

modu hau ez dago nahikoa finkatuta. 

5.- modu horren formetariko batzuk pertsona izenordain legez lexikalizaturik daude. “Berori” 

errespetuzkoa bigarren pertsonarako eta “bera” hirugarrenerako. “Bera”-ren deklinabidean deigarriena da 

edutezko genitiboko forma; Eibarren “bere” eta “beran” batere bereizketarik gabe erabiltzen dira, “bere” 

forma hedatuagoa den arren. Horrek esan gura du genitibo marka hartzen duten beste kasu marketan ere 

aldaera bikote hori gorde egiten dela, destinatiboan eta adlatiboan adibidez. Erabilerari dagokionez, 

gaztelaniazko “propio” adierazteko erabiltzen da “bera” (“txakurra bera, bera txakurra”; pluralerako 

“eurak” erabiltzen da), baina ez “mismo” adierazterako, horretarako beste bide batzuk hautatzen baitira. 

Nolanahi ere, alfabetizazioaren eraginez kaleko lekuko batzuen ahotan “bera” bigarren esangura horrekin 

ere jaso dugu, baita “berbera” ere, baina ez dugu Eibarko sistema jatorkotzat hartzen. 

Indartzeko 6.- modua oso bizirik dago eibartarren ahotan baina kasu batzuetan bereziki. Erakusle 

bik osatutako egitura denez, kasuka deklinatzerakoan aldaerak sortzen dira kasu marka bera osagai biek 

hartu, ala bakar batek. Ezaugarri horiexek betetzen dira, oro har, indartzeko 7.- moduan ere. 

Indartzeko 8.- modua kaleko lekuko nagusi gazteak darabil batez ere eta adibide bakanen bat 

f.a.-k. Nolanahi ere, ez du bizitasunik orokorrean. 

•Pluraleko formei dagokienez, indartze moduak singularrekoak dira baina 2.- eta 4.- moduko 

formarik ez da Eibarren erabiltzen. 5- modua ere erabili egiten da baina oso esparru murritzean,

errespetuzko bigarren pertsona izenordain funtzioan hain zuzen, eta berori ere oso gutxitan. Izan ere, 

singularreko ber- aurrizkiaren parean erabiltzen da eu- aurrizkia pluraleko “eurok, eurak” formak sortuz 

−gradu gabeko forma lehen aipatu da, singularraren atalean−. 6.- eta 7.- moduen erabilera batez ere 

baserri eremuan oso bizirik dago. 

Erakusle indartuen erabilera funtsean arrunten gisakoa da, esangura adierazkorragoz agian, baina 

egitura batzuetan forma indartuak erabiltzen dira bakarrik. 

1.10.2. Erakusleak determinatzaile gisa 

Erakusle determinatzaile soilen berri ez dugu ostera ere errepikatuko orain arte aurkeztutako 

formak izenaren ondoan jartzea nahikoa delako, baina erakuslez osatutako beste egiturak aztertuko ditugu 

batez ere, besteak beste birritako erakusleak hain zuzen 1220 . Edonola ere, erakuslea determinatzaile gisa 

jaso ditugun egitura guztiak aipatuko ditugu, konbinatoria modukoa eginez; izan ere, esangura aldetik 

berdinak dira; egituren formak dira aldatzen direnak. Batez ere erakusle forma arruntetan erreparatuko da 

egiturak azaltzerakoan. 

Kasuka aipatuko dira jasotako egiturak. Egitura bakoitzari zenbakia ipiniko diogu kodetzat eta ez 

ditugu egitura osoaren osagaiak eta abar berriz errepikatuko: 

♦1.- modua: “erakuslea kasu markaz + izena- + -erakuslearen graduari dagokion forma 

mugatzailea 1221 , erakuslearen kasu markaz” (“au elixiau, ori elixio(r)i, a elixia” erako formak). Hauek dira 

hainbat lanetan “birritako erakusle” izenez aurkezten dituztenak. Eibarren erakuslea determinatzaile legez 

agertzen den egitura erabiliena da, oso alde handiz, lekuko nagusi guztien ahotan −salbuespena kgg 

lekukoa da multzo horretan, 3.- modua baitarabil sarri, baina lekukoak berak ere aitortzen du euskarazko 

eredu normalizatuaren eragin handia duela horrelakoetan−, eta solasaldi askea jaso dizkiegun lekuko 

gehien-gehienen ahotan ere, salbuespenak salbuespen. Horregatik, kasuka aztertzerakoan ez dugu 

aipatuko nortzuk darabilten 1.- modu hau, lekuko gehienak baitira eta azterketa alperrik astuntzea 

litzateke. Gutxiago erabiltzen diren moduen subjektuak ostera, bai aipatuko ditugu horien profila hobeto 

ezagutzekotan. Edonola ere, gogoan izan behar da zuzenean galdetu ditugula forma asko (2.- modukoak, 

adibidez), eta item bakoitzarentzat lekuko nagusiek erantzun bat baino gehiago dutela sarri. 

♦1.1.- modua: “erakuslea deklinatzeke + izena- + -erakuslearen graduari dagokion forma 

mugatzailea, sintagmari dagokion kasu markaz” (“au elixiaugaitxik, ori elixiogaitxi, a elixiagaitxik”, 

adibidez). 

♦1.2.- modua: “erakuslea edutezko genitibo formaz + izena- + -erakuslearen graduari dagokion 

forma mugatzailea, sintagmari dagokion kasu markaz” (“onen alabionekin, orren alabiorrekiñ, aren 

alabiakiñ; onen elixione(n)gaitxik, orren elixiorre(n)gaitxik, aren elixia(n)gaitxik”, adibidez). 

1220 I. LASPIUR-ek artikulutxo bat eskaini dio gai honi: “Erakuslien errepikapena” (1999, 38). Gure iritziz, baina, ez dugu uste “uste 

ze esaldixa indartzen” (ibid.) denik, erabilera arrunta delako eta forma indartuak ere onartzen dituelako. Ikuspegi teorikoagoz 

heltzen dio gai honi X. ARTIAGOITIA-k (1998, 57-59). 

369

370 

Modu honen aldaeratzat jo daitezke erakusle forma “one, orre, are” egiten duten egiturak; 

adibidez: 

nme2 negárre-sabis?, oné-kótxe txikixaugaittik? 

♦2.- modua: “erakuslea kasu markaz + izena + erakuslea errepikatuta” (“au elixa au, ori elixa 

ori, a elixa a”, adibidez). Egitura hau 1.- moduaren aldaera litzateke, baina adibide gutxitan jaso dugu. 

Erabiltzekotan, batez ere lekuko gazteek darabilte 2.- modu hau, kgg-k eta kag-k, esaterako; zaharragoek 

ere bai, dena dela (noizbait f.a.-k eta nme2-k, adibidez). Eibarko ahozko hizkera jatorrean piskat 

bortxatuak dirudite horrelako formek. 

♦2.1.- modua: “erakuslea nominatiboz + izena + erakuslea sintagmari dagokion kasu markaz, eta 

aurrekoaren graduz” (“au elixa augaitxik, ori elixa origaitxik, a elixa aregaitxik”, adibidez). 

♦3.- modua: “izena deklinatzeke + erakuslea deklinatuta” (“elixa au, elixa ori, elixa a”, 

esaterako). Euskarazko eredu normalizatuan egitura hedatuena den arren Eibarren ez da hainbeste 

erabiltzen, lekuko gehienek ezagutu eta noizbait darabilten arren. kgg-k gehien darabilen egitura da, baina 

3. graduko nominatiboan, adibidez, ez du beti onartzen eta 1.- modua darabil: 

kgg ºeske irugarren personan ya “alabía óna da”?: es, ya “a alabía ona da” … bestela neré alabá 

bakárra isángo san. Baña dána dalá … “angó alabía” 

Lekukoek leku-denborazko kasuetan darabilte gehien 3.- modu hori. 

Modu honen aldaeretariko batek gradu hurbileko mugatzailez osatutako izenak gogorarazten du; 

izena eta erakuslea fonikoki soilduta adibide baten baino gehiagotan jaso dugu, eta zalantza dugu erakusle 

egituratzat jo, ala hurbileko mugatzailea duen formatzat jo. Adibidez: 

kgg º... badákitx iñois askénengo illíotan ésan eta konturau ei-naixela ... 

♦4.- modua, leku-denborazko kasuetarako bereziki: “balio erakuslea duen adberbio kategoriako 

forma kasu markaz + izena- + -gradu gabeko mugatzailea erakusleak duen kasu markaz 1222 “ (“amendik 

elixatik, ortik elixatik, andik elixatik”, adibidez). Modu hau 1.- moduaren ia parekoa da baina lekudenborazko 

kasuetan, kasu marka birritan agertzen dela. 

Edonola ere, adlatibo bukatuzkoan eta bide zuzenezkoan 9.- moduak ordezkatzen du bide hau 

neurri handi baten, eta lekuko batzuek “onutz elixarutz” erakoak forma piskat “aldrebes”tzat joten dituzte. 

♦4.1.- modua. Denborazko formak bereziki beste era batera ere egiten dira, denborazko 

aditzondoz hain zuzen; graduen hurbiltasuna-urruntasuna ere gorde egiten da aditzondo horien esangurak 

lagunduta. “Gaur, oin(go), aurten(go)”, “orduan” eta “olako, alako 1223 “ dira erabilienak eta gehienetan 

inesibo kasuan erabiltzen dira. Adibidez, “gaur arratsaldian, gaur gabian; oingo illian, oin epokan”; 

“orduan astian”; “alako lekutan, alako ordutan”. Aditzondo horiek kasu markak har ditzakete baina 

1221 

1. gradurako, 1. gradu hurbileko mugatzaileen atalean azaldutako formak erabiltzen dira; 2. gradurako, 2. gradu hurbileko 

mugatzaileen atalean azaldutakoak; 3. gradurako, gradu gabeko forma mugatuak. Bai erakusleen bai mugatzaileen formak lehenago 

aztertuta daudenez, horiek ezagutzeko jo beza irakurleak dagokion atalera. 

1222 

I. LASPIUR ere konturatu da forma horiekin eta honela dio: “Leku-denborazko kasuetan (...) nun azaltzen dan erakuslien ordez 

adberbixuak erabiltzeko daukagun modua. Gaur egunian, Eibarren, asko zabalduta dago gramatika arauetatik kanpo daguan 

erabilleriori” (1999b, 86 2. oh.). 

1223 

Balio erakuslea duten adberbio horiek izen mugatuak zein mugagabeak har ditzakete ondoan. Ikus adibideak balio erakuslea 

duten adberbioen taulan.

akarrik ere ager daitezke, perpausean sintagmari dagokion kasu marka ondoko izenak duela. 

Nominatiboan, esaterako, adberbioak leku-denborazko kasu markaz ageri dira (“gaurko eguna”, 

adibidez). 

♦5.- modua 4.- moduaren aldaeratzat jo daiteke. Egitura horretako adberbio kategoriako forma 

inesibo markaz joan daiteke, eta kasu marka izenari atxikita agertzen da soilik 1224 (“amen elixako, or 

elixako, an elixako”, adibidez). 

Edonola ere, modu hau kasu batzuetan errazago onartu eta erabiltzen da beste batzuetan baino. 

Adlatiboan, esaterako, nme2-k eta f.a.-k gaitzetsi egiten dute ablatiboan biek erabili arren. Beste 

adlatiboetan ere gutxiago erabiltzen da, 9.- moduak ordezkatzen duelako, noski. Honelako iritziak jaso 

ditugu, besteak beste (lekukoek beste adibide batzuetan konturatzeke arrunki erabili arren): 

nme2 ºbai bañá, · éssta orí ee...: mm... orí pixkát ··· éuskeras estekixee-... ikésten dabillénan ee 

será da, e...: · sértzen dabenak e, “án etxékuek diá”, orí pixkát erde- érderia sartzen da or! 

♦6.- modua, leku-denborazko kasuetarako bereziki: “balio erakuslea duen adberbio kategoriako 

forma kasu markaz + izena + erakuslea aurreko adberbioaren graduaz eta kasu markaz” (“amendik elixa 

on(e)tatik, ortik elixa or(re)tatik, andil elixa a(r)(e)tatik”, eredurako). Modu honek aldaera fonetiko bi 

ditu. Bata, ereduko adibidekoa, egiturako forma guztiak osorik (aldaera hedatuena); bestea, izena eta 

erakuslea fonikoki soilduta (“ona elixontara, orra elixortara, ara elixartara”, adibidez). 

6.- modu honek batzuetan zalantzak sortzen ditu interpretatzerakoan; ikus horrela eratutako 

formak darabiltzan kgg lekukoak zer dioen: 

kgg ºbai baña… eeske-estákitx erabíl-, oséa: sinónimo modúan “elixá onetara” eta “ona elixá 

onetára”?… es eskee es, nik esá- esáte-oténa da béste… “óna, koma elixá ontára”. Beste gausá 

bá-da 

Lekukoak azaldu duenez, ahoskatzerakoan etena egin ala ez legoke kakoa. Etenik gabe, 6.determinatze 

modua litzateke; etena nahita eginez gero, aposizio egitura lortzen da. 

♦7.- modua, 6.- moduaren aldaeratzat jo daiteke: “adberbio kategoriako forma inesiboan + izena 

+ erakuslea perpausean behar duen kasu markaz” (“amen elixa on(e)tako, or elixa or(re)tako, an elixa 

ar(e)etako” eredutzat). 

♦8.- modua, edozein kasutarako baliagarria da. 1.- moduaren aldaeratzat ere ez dakigu har 

daitekeen, bitxia baita; erakuslearen edo adberbioaren lekuan, leku-denborazko genitibo markadun balio 

erakuslea duen adberbioa erabiltzea alegia, eta ondoko izena gradu gabeko mugatzailez deklinaturik 

(“amengo elixiakin, orko elixiakin, ango elixiakin”, adibidez). Forma soil horien lekuan ablatibo kasu 

marka duen konposatuagoak ere erabil daitezke (“amendiko elixatik, ortiko elixatik, andiko elixatik”, 

adibidez). Izenlagun sintagma arrunten eta erakuslez determinatutako sintagmen tarteko egitura da gure 

ustez, “amengo/amendiko, orko/ortiko, ango/andiko”-k bietarikoak baitakartza. 

♦8.1. modua, 8.- moduaren aldaera da: “leku-denborazko genitibo markadun balio erakuslea 

duen adberbioa + 3.- modua” (“amengo elixa on(e)tara, orko elixa or(re)tara, ango elixa ar(e)tara”, 

adibidez). 

1224 I. LASPIUR-en azalpena honakoa da: “Bada beste joera barrixago bat be zabalduz doiana: adberbixua deklinau barik 

ipintziarena” (1999b, 93). Ez dakigu zenbaterainoko berria izango den lekuko zaharrek ere badarabiltenez. 

371

372 

♦9.- modua, adlatibo bukatuzkorako eta bide zuzenezko adlatiborako bakarrik erabiltzen da: 

“ona adberbioa + izena dagokion kasu markaz, gradu gabeko mugatzailez” (5.- moduaren parekoa da 

baina adlatibo egituraz; eredua “ona elixaraño(k), orra elixaraño(k), ara elixaraño(k)” da). 

♦9.1.- modua 9.-aren aldaeratzat jo daiteke: “adberbio kategoriako forma adlatiboan + izena + 

erakuslea perpausean behar duen kasu markaz” (“ona elixa on(e)taraño(k), orra elixa or(re)taraño(k), ara 

elixa ar(e)taraño(k)” eredutzat). 6.- moduan gertatzen denez, aldaera nagusi bi ditu. Bata, forma osoek 

osatzen dutena; eta bestea izena eta erakuslea fonikoki soilduta (“ona elixontaraño, orra elixortaraño, ara 

elixartaraño”, adibidez). 

Hainbeste adibide jaso ditugu, euretariko asko zuzenean galdetuta, lekukoek euren erantzunak 

eta iritziak kontraesanean sarritan jartzen dituzte. Jakineko modu bat −“batzuk” errealagoa da adibideei 

erreparatuz gero− kasuren baten ez darabiltela diote, eta handik gutxira agian konturatzeke erabili egiten 

dute; edo lehenago arrunki erabilitako formak beranduago gaitzetsi egiten dituzte beste antzerako 

adibideetan. Guk erabilitakoei eta onartutakoei garrantzi handiagoa eman diegu itxuraz gaitzestutakoei 

baino. Lekukoek erabili badute, zerbaitegatik izango da. 

Gure ustez aurreko gertakari horrek erakusle determinatzaileen ikerketa sakonagoak egin behar 

direla indarrez iradokitzen du, hainbat eta hainbat lanetan aurkitu ditugun paradigma eta azalpen xehe eta 

murritzak ahozko erabileratik urrun ere urrun baitira gure ikuspegiz. Gainera, ez dugu uste Eibarko eredu, 

forma eta aldaera aberastasuna beste herri batzuetako hizkeretatik bereizirik dagoenik, beste hizkeretan ez 

denik horrelako altxorrik. Polimorfismo orokorra zein polimorfismo idiolektala oso argi antzematen da 

atal honetan, besteetan ere bai baina honetan areago. 

1.10.2.1. Singularreko forma arruntak 

Kontuan izan behar da kasu bakoitzeko hiru graduak batera aurkezten direla (eredutzat, 

ipinitakoan, 1. graduko formak ipiniko dira bakarrik, nominatiboan izan ezik), eta amaiera guztietako 

adibideak ere batera aurkezten direla 1225 . Berezitasunak aurkitu ditugunean bai zehaztu dugu egitura, 

kasua, gradua eta abar. Egitura moduen erabiltzaileak aipatzerakoan batzuetan forma indartuak ere 

kontuan izan ditugu, alferrikakoa bailitzateke beste atal baten berriz errepikatzea. 

a) Leku-denborazkoak ez diren kasuak. 

•Nominatiboan jasotako hiru graduetako aldaera batzuk ipiniko ditugu. Lehenengo gradurako: 

1.-”au elixiau”, 2.-”au alta au”, 3.-”elixa au”; bigarren gradurako: 1.-”ori elixio(r)i”, 2.-”ori elixa ori”, 3.- 

”elixa ori”; hirugarren gradurako: 1.-”a elixia”, 2.-”a elixa a”, 3.-”elixa a”. 

1.- modua da hedatu eta orokorrena lekuko guztien ahotan 1226 ; kgg-k 2.- eta 3.- moduak ere 

badarabiltza; 3.- moduko adibideak jaso dizkiegu kgg-ri, f.a.-ri, rmz2-ri; 2.-koak kag-ri, nme2-ri, nme1-i. 

8.- moduko adibideak ere jaso dizkiegu kgg-ri eta naz-ri. 4.1.- erako adibideak jaso zaizkio kmz-ri 

Adibide batzuk: 

1225 Ez dugu izen arrunten deklinabide orokorreko azterketa bide zabal eta luzea egin, han nahikoa garatu delakoan; edozein 

modutara ere, amaieraz amaiera adibide mordoa jaso ditugu taulan eta irakurleak han ikus ditzake amaiera bakoitzaren emaitzak.

nme2 ori m- · mutíko txikixori -ero- orí mutíko txiki ori sein da? 

naz ándiko basúa txikixá da 

kmz Eguen Súri-ok gaurkó egúna 

•Ergatiboan, 1.- (“onek elixionek, orrek elixiorrek, arek elixiak”), 2.- (“onek elixa onek, orrek 

elixa orrek, arek elixa arek”), 3.- (“elixa onek, elixa orrek, elixa arek”), 1.1.-, 8.- moduetako adibideak 

jaso ditugu. 2.- moduko adibideak kgg-ri; 3.-koak kgg-ri, nme2-ri, naz-ri, kag-ri. 8.- moduko adibidea jaso 

diogu kmz-ri. 1.1.- erako adibide bakanak jaso ditugu raz1-en eta kmz-ren ahotan (ez dirudi forma 

sistematikoa denik): 

raz1 au e basuónek dakás lau etárea --kmz á egúnak etxuan ondo urtén 

•Datiboan, 1.- 1227 , 1.1.-, 2.-, 3.- moduetako adibideak jaso ditugu. 1.1.- modukoak raz1-i; 2.koak 

kgg-ri; 3.-koak kgg-ri, f.a.-ri, rmz2-ri. 

•Edutezko genitiboan, 1.-, 2.- 3.-, 5.-, 8.- moduetako adibideak jaso ditugu. 2.-koak kgg-ren, 

raz1-en, nme2-ren eta f.a.-ren ahotan; 3.-koak kgg-ren, kmz-ren, naz-ren, nme2-ren eta f.a.-ren ahotan; 5.ekoak 

kmz-ren ahotan; 8.-koak f.a.-ren eta kmz-ren ahotan (gogoan izan behar da inesiboko postposizioen 

aurrekariak ere kontuan hartu ditugula forma hauek azaltzerakoan). 

3. graduan “arazo” semantikoa sortzen da 1.- moduaz eratutako adibideetan, batez ere pertsonak 

direnean; “aren elixian”-en kasuan inork ez du erreparorik izan esangura aldetik ere onartzeko; baina 

“aren alabian”-en kasuan ordea, “aren” hitzez hitz uler daitekeela dirudi, beste norbaiten alaba mintzagai 

balitz legez: kmz, kgg eta nme2 dira horretaz konturatu direnak, besteak beste. 

•Instrumental kasu markadun adibideak kgg-ri jaso dizkiogu bakarrik, baina alfabetizazioaren 

ondorio dira argi eta garbi. 

•Soziatiboan, 1.-, 1.1.-, 1.2.- 2.-, 3.-, 8.- moduetako adibideak jaso ditugu. 1.1.-eko adibideak 

jaso dizkiegu kgg-ri eta kaz-ri; 1.2.-koak f.a.-ri eta raz1-i; 2.-koak kgg-ri; 3.-koak kgg-ri, nme2-ri, f.a.-ri 

eta kmz-ri; 8.-koak nme2-ri eta kmz-ri. 

•Motibatiboan, 1.-, 1.1.-, 1.2.-, 2.-, 2.1.-, 3.-, 5.-, 8.- moduetako adibideak jaso ditugu. 1.1.moduko 

adibideak jaso dizkiegu lekuko nagusi guztiei (S.B. kontuan hartzeke); 1.2.-koak raz1-i, f.a.-ri, 

nme2-ri eta kmz-ri; 2.-koak kgg-ri; 2.1.-ekoak nme2-ri; 3.-koak kgg-ri, raz1-i, f.a.-ri, kmz-ri eta nme2-ri; 

5.-ekoak kmz-ri; 8.-koak nme2-ri eta kmz-ri. 

•Destinatiboan, 1.- 1228 , 1.1.-, 1.2.-, 2.-, 3.-, 8.- moduetako adibideak jaso ditugu. 1.1.- moduko 

adibideak jaso dizkiegu naz-ri eta kmz-ri; 1.2.-koak kmz-ri, raz1-i, naz-ri 1229 , f.a.-ri eta rmz2-ri; 2.-koak 

kgg-ri eta nme2-ri; 3.-koak lekuko nagusi guztiei (S.B. kontuan hartzeke); 8.-koak nme2-ri eta kmz-ri. 

b) Leku-denborazko kasuetako bizigabeen formak 1230 : 

1226 Ikus errealizazio batzuk espektrogrametan: kmz 67B249, kmz 67B271, kmz 67B274, kmz 67B304, kmz 71B104; naz 6A321, naz 

6B011, naz 6B011b, naz 6B012; nme2 5A198a; raz1 53B333, raz1 54A82, raz1 54A85. 

1227 Ikus errealizazio bat espektrograman: nme2 7B375a. 

1228 Ikus errealizazio bat espektrograman: naz 6A145. 

1229 Ikus espektrograman errealizazio bat: naz 6A144b. 

1230 Erakusleekin gertatzen denez, adberbio formek betetzen dute sarritan erakuslez osatutako egituren funtzioa. 

373

374 

•Leku-denborazko genitiboan 1.1.-, 1.2.-, 3.- 4.-, 4.1.-, 5.-, 6.-, 7.- eta 8.- moduetako adibideak 

jaso ditugu. 1.1.- erakoak kmz5-i; 1.2.-koak raz1-i, naz-ri, kmz-ri eta f.a.-ri; 3.-koak lekuko nagusi guztiei; 

4.- erakoak 1231 raz1-i, kmz-ri, nme2-ri, f.a.-ri, S.B.-ri, kaz2-ri eta kaz1-i; 4.1.-ekoak kmz-ri, naz-ri, f.a.-ri 

eta kmz12-ri; 5.- erakoak lekuko nagusi guztiei (S.B. kontuan hartzeke) eta ñmz1-i, rmz-ri eta kmz7-ri; 6.koak 

kgg-ri; 7.- erakoak nme2-ri, kgg-ri eta f.a.-ri; 8.-koak kmz-ri, naz-ri eta f.a.-ri. 4.1.- erakoak ere jaso 

ditugu eta adibide bat ipiniko dugu: 

kmz12 “... Gobierno sozialistiak, gaur egunekuak, indar handixagua daka orduan denporako 

Azañanak baiño ...” 

Eredu horietatik kanpo, 1.- moduaren aldaeratzat har daitekeen beste egitura batzuk ere jaso dira, 

harrigarria bada ere, 1.2.- modua hain zuzen, aurreko erakuslea edutezko genitibo markaz: 

raz1 onén elixákoo e u- u- u- abaría, Dom-Pédro · Arrátekua... //raz1 orrén elixáko bánkuak e k- 

ee · kámbixau in dittúe --naz onénn mendíko itúrrixak óna-dia 

eta alderantziz, 4.- moduaren aldaeratzat har daiteke izena edutezko genitibo markaz dagoenean (ez 

dakigu 8.- modutzat hartu ala ez, adibide hauetan leku-denborazko genitiboa “zuzena” delako): 

naz emengo elixían ee párrokua dom-Pédro da //naz da, orko elixían · párrokua bé, dom-Pédro 

•Inesiboan 3.-, 4.-, 4.1.-, 6.-, 8.- moduetako adibideak jaso ditugu. 3.- moduko adibideak jaso 

dizkiogu kgg-ri, raz1-i, raz4-ri, nme2-ri, f.a.-ri, naz-ri, kmz-ri, rmz1-i eta kmz3-ri; 4.-koak lekuko nagusi 

guztiei (S.B. kontuan hartzeke) eta rmz2-ri, kmz5-i, nme2-ri, raz-ri, rmz-ri, rae-ri, kaz1-i, kaz2-ri, kaz3-ri, 

kaz6-ri, ñmz1-i, rmz5-i, ñaz1-i, ñaz2-ri, kmz11-ri, kmz12-ri, kmz1-i eta kmz3-ri; 4.1.-ekoak kmz-ri, raz1-i, 

nme2-ri, naz-ri, kaz3-ri, kaz2-ri, raz-ri, rmz2-ri, ñmz1-i, kmz3-ri, kmz5-i, kaz9-ri, kmz6-ri, kmz7-ri, kmz10i, 

kmz11-ri, kmz12-ri, rmz6-ri, rmz5-i, rmz-ri eta rmz6-ri; 6.-koak kgg-ri, f.a.-ri, kmz-ri eta nme2-ri; 8.koak 

kmz-ri, naz-ri eta f.a.-ri. 

•Ablatiboan, 1.1.-, 3.-, 4.-, 4.1.-, 5.-, 6.-, 7.-, 8.- moduetako adibideak jaso dira. 1.1.- moduko 

adibideak jaso zaizkio rmz-ri; 3.-koak kgg-ri, raz1-i, nme2-ri, f.a.-ri eta kmz-ri; 4.-koak kmz-ri, kgg-ri, 

raz1-i, rmz5-i, nme2-ri, naz-ri, kmz10-i, kmz12-ri eta ñmz-ri; 4.1.-ekoak kmz-ri, nme2-ri, f.a.-ri eta naz-ri; 

5.-ekoak kmz-ri, raz1-i, nme2-ri, naz-ri, f.a.-ri eta kmz6-ri; 6.-koak kgg-ri, nme2-ri eta f.a.-ri; 7.-koak f.a.ri; 

8.-koak lekuko nagusi guztiei (S.B. kontuan hartzeke). 

Dena dela, adierazgarriak dira lekukoen iritziak forma aniztasuna onartzerakoan; aldaerak 

erabilerarako baino ulermenerako aberatsagoak direla pentsa dezakegu, erabilera “pasibo” handiagoa du: 

kmz º[6.- eta 7.- moduko formak zuzenean galdetutakoan, 4.- eta 5.- erako formen ondoan] esesbáá! 

... Órrek dának esan leikes, · da-áitxukotzúe!; · baña nik esaetzurana lélengo “eméndik exelixatik 

urte-juek” 

•Adlatiboan, 1.1.-, 3.-, 4.-, 4.1.-, 5.-, 6.-, 7.-, 8.-, 8.1.- moduetako adibideak jaso ditugu. 1.1.moduko 

adibideak jaso zaizkie raz1-i eta kaz2-ri; 3.-koak lekuko nagusi guztiei (S.B. kontuan hartzeke) 

eta kmz5-i; 4.-koak lekuko nagusi guztiei (S.B. kontuan hartzeke) eta kmz5-i, kmz1-i, ñmz1-i, raz4-ri, 

ñaz1-i, ñaz2-ri, kaz3-ri, kmz12-ri eta kmz3-ri; 4.1.-ekoak kmz-ri, nme2-ri eta kmz3-ri; 5.-ekoak, raz1-i eta 

naz-ri; 6.-koak kgg-ri eta f.a.-ri; 7.-koak f.a.-ri; 8.-koak kgg-ri eta naz-ri; 8.1.-ekoak kgg-ri. 

1231 8.- moduko formekin sinkretismoa gertatzen da.

•Adlatibo bukatuzkoan, 1.1.-, 1.2.-, 3.- 4.-, 4.1.-, 5.-, 6.-, 8.-, 9.- 9.1.- moduetako adibideak jaso 

dira. 1.1.- moduko adibideak jaso zaizkio naz-ri; 1.2.-koak raz1-i eta f.a.-ri; 3.-koak lekuko nagusi guztiei 

(S.B. kontuan hartzeke); 4.-koak lekuko nagusi guztiei (S.B. kontuan hartzeke); 4.1.-ekoak kmz-ri; 5.ekoak 

kmz-ri eta raz1-i; 6.-koak f.a.-ri; 8.-koak kmz-ri; 9.-koak lekuko nagusi guztiei (S.B. kontuan 

hartzeke); 9.1.-ekoak f.a.-ri, kgg-ri, nme2-ri eta naz-ri. 

Ez dakigu 3.- moduaren ala 9.- moduaren aldaeratzat hartu “izena + ara + arte” egitura; hona 

hemen f.a.-ren ahotan jasotako adibidea: 

f.a. lagúndukotzut e mai ará arté 

•Adlatibo bide zuzenezkoan, 3.-, 4.-, 5.-, 6.-, 8.-, 9.- moduetako adibideak jaso ditugu. 3.moduko 

adibideak jaso dizkiegu lekuko nagusi guztiei (S.B. kontuan hartzeke); 4.-koak kgg-ri, raz1-i, 

kmz-ri eta naz-ri; 5.-ekoak kmz-ri, raz1-i eta naz-ri; 6.-koak kgg-ri eta kmz-ri; 8.-koak kmz-ri eta naz-ri; 9.koak 

lekuko nagusi guztiei (S.B. kontuan hartzeke) eta armz-ri. 

8.- moduaren beste aldaera hau jaso dugu naz-ren ahotan: 

naz dána-jóyesen ... arusko basóórutz 

c)Leku-denborazko kasuetako bizidunen formak: 

•Inesiboan 3.- modua jaso zaio kgg-ri; eta 5.- modua naz-ri. Nola liteke 5.- modua erabiltzea 

bizidunen forma eraikitzeko? Bada aldaera bitxi bat erabiliz: lehenengo zatia bizigabe legez, eta bigarrena 

bizidun legez. Hemen adibidea: 

naz eiñ ero es eiñ, emén alabianin · dao 

dituzte. 

Beste lekukoek postposiziozko egiturak darabiltenez, edutezko genitiboaren formak hartzen 

•Ablatiboan, 1.-, 1.1.-, 1.2.-, 3.-, 5.-, 8.- moduetako adibideak jaso ditugu. 1.1.- moduko 

adibideak jaso zaizkie kmz-ri eta naz-ri; 1.2.-koak raz1-i, naz-ri, f.a.-ri eta kmz-ri; 3.-koak kgg-ri, nme2-ri, 

f.a.-ri eta naz-ri; 5.-ekoak naz-ri eta kmz-ri; 8.-koak naz-ri. 

f.a.-ren adibide bat 1.2.- modukotzat jo dugu baina ez du genitibo kasu marka osoa (aurkeztu 

dugu aldaera hori lehenago ere): 

f.a. oné alabíoneandik ásko ikesi leike 

5.- moduaz bizigabe eta bizidun formak nahasten dira: 

naz emen sorúagandi-ser · espero senduen? //naz da or sorúagandi-pé, sé-espero sendúen? --kmz 

or anaian-·-gándi-pe bai 

•Adlatiboan, 1.-, 1.1.-, 1.2.-, 3.-, 5.-, 8.- moduetako adibideak jaso ditugu. 1.1.- moduko 

adibideak jaso zaizkio kmz-ri; 1.2.-koak raz1-i, naz-ri, f.a.-ri, kmz-ri eta nme2-ri; 3.-koak kgg-ri, nme2-ri, 

f.a.-ri, kmz-ri eta naz-ri; 5.-ekoak kmz-ri; 8.-koak nme2-ri. 

Bizidun-bizigabe formen kurutzaketek beste aldaera batzuk ere sortarazten dituzte, 1.- eta 4.moduen 

tartekoak; adibidez: 

kmz oná alabionean- -ána etorri nok --naz etorri saitte ona umionenganá --f.a. etórri saitxe ona 

umíaana 

375

376 

raz1 orráxe léngusuana juan saitxe 

raz1 juam-biosu aráxe alabían e -ra, alabíanera juam-biosu 

•Adlatibo bukatuzko forma oso gutxitan jaso ditugu: 3.- modukoak kgg-ri, naz-ri eta nme2-ri; 9.koak 

nme2-ri. 

9.- moduaz eratutako adibideek adlatibo soileko formak gogorarazten dituzte: 

nme2 orrá umíanganáño //nme2 alleau da, ará um- umíanganáñok 

•Adlatibo bide zuzenezko formarik ez da ia erabiltzen. 

1.10.2.2. Pluraleko forma arruntak 

Orokorrean, azterketa egiterakoan singularreko prozedura eta egitura jarraituko dugu eta kasu 

bakoitzerako jaso ditugun formak eratzeko moduak aipatuko ditugu 1232 . Gogoan izan behar da, esan 

beharrik ere ez dago, pluraleko egituretako osagaiak erakusle pluralak eta izenak kasu marka hartzen 

duenean mugatzaileak ere pluralekoak direla. Erakusleen lekuan adberbioak daudenean, pluraleko marka 

izenak bakarrik du. Singularrean legez, 1.- modua da hedatuena lekuko gehienengan, eta horregatik ez 

dugu aipatuko nortzuek darabilten modu hori kasuka; beste moduetako erabiltzaileak aipatu egingo 

ditugu, ordea. Egitura moduen erabiltzaileak aipatzerakoan batzuetan forma indartuak ere kontuan izan 

ditugu, lehen egin den bezala. 

a) Leku-denborazkoak ez diren kasuak: 

•Nominatiboan, 1.-, 3.- moduetako adibideak jaso ditugu. 1.- moduko ereduak hauek dira: 1. 

gradurako “onek elixok”, 2.erako “orrek elixok”, 3.erako “arek elixak”. 3.- moduko adibideak jaso 

dizkiegu kgg-ri eta rmz2-ri. 

•Ergatiboan, 1.-, 3.- moduetako adibideak jaso ditugu. 3.- moduko adibideak jaso zaizkio kgg-ri. 

•Datiboan, 1.-, 1.1.-, 3.-, 5.-, 8.- moduetako adibideak jaso ditugu. 1.1.- moduko adibideak jaso 

dizkiogu kmz-ri; 2.-koak kgg-ri; 3.-koak kgg-ri, kmz-ri eta S.B.-ri; 5.-ekoak kmz-ri; 8.-koak kgg-ri. 

•Edutezko genitiboan, 1.-, 1.1.-, 3.- moduetako adibideak jaso ditugu. 1.1.- moduko adibideak 

jaso dizkiegu kgg-ri, raz1-i eta kmz10-i; 3.-koak kgg-ri, naz-ri eta nme2-ri. 

•Soziatiboan, 1.-, 1.1.-, 3.-, 5.- moduetako adibideak jaso ditugu. 1.1.- modukoak raz1-i, naz-ri, 

raz-ri, kaz3-ri, rae-ri, kaz11-ri eta kmz11-ri; 3.-koak kgg-ri eta kmz-ri; 5.-ekoak f.a.-ri. 

•Motibatiboan, 1.-, 1.1.-, 1.2.-, 3.-, 5.-, 8.- moduetako adibideak jaso ditugu. 1.1.- modukoak 

lekuko nagusi guztiei (S.B. kontuan hartzeke); 1.2.-koak f.a.-ri eta nme2-ri; 3.-koak kgg-ri, kmz-ri eta f.a.ri: 

5.-ekoak kmz-ri; 8.-koak f.a.-ri eta raz1-i. 

•Destinatiboan, 1.-, 1.1.-, 1.2.-, 3.-, 5.- moduetako adibideak jaso ditugu. 1.1.- modukoak kgg-ri, 

f.a.-ri eta nme2-ri; 1.2.-koak nme2-ri eta f.a.-ri; 3.-koak kmz-ri, kgg-ri, naz-ri eta f.a.-ri; 5.-ekoak kmz-ri. 

b) Leku-denborazko kasuetako bizigabeen formak 1233 : 

1232 Adibideak taulan ikus daitezke. 

1233 Erakusleekin gertatzen denez, adberbio formek betetzen dute sarritan erakuslez osatutako egituren funtzioa.

•Leku-denborazko genitiboan 1.1.-, 1.2.-, 3.-, 4.-, 5.- moduetako adibideak jaso ditugu. 1.1.erakoak 

raz1-i; 1.2.-koak f.a.-ri; 3.-koak kgg-ri, kmz-ri, nme2-ri, naz-ri eta f.a.-ri; 4.-koak raz1-i eta f.a.-ri; 

5.-ekoak kmz-ri, raz1-i, nme2-ri, naz-ri, f.a.-ri eta kmz3-ri. 

4.- moduaren aldaeratzat har daiteke izena edutezko genitibo markaz dagoenean (ez dakigu 8.modutzat 

hartu ala ez, adibide hauetan leku-denborazko genitiboa “zuzena” delako): 

f.a. eméngo elíxen bánkuak kambíxaitxúe 

•Inesiboan, 1.-, 1.1.-, 1.2.-, 3.-, 4.-, 4.1., 8.- moduetako adibideak jaso ditugu. 1.-ekoak nme2-ri; 

1.1.-ekoak raz1-i, rae-ri, naz-ri eta kmz1-i; 1.2.-koak raz1-i eta raz6-ri; 3.-koak kmz-ri, kgg-ri, raz1-i, f.a.ri 

eta naz-ri; 4.-koak kmz-ri, raz1-i, kaz2-ri, nme2-ri, naz-ri, f.a.-ri, ñmz-ri eta nme1-i; 4.1.-ekoak kmz-ri, 

kgg-ri, raz1-i, naz-ri, kmz3-ri eta rmz6-ri; 8.-koak kgg-ri eta f.a.-ri. 

1.- eta 4.1.- moduetako adibide bana ipiniko dugu: 

nme2 ónetan ordúotan ónyiok juam-barík? 

kmz núndik átor · aláko-ordútan? --raz1 oláko-ordúeta-núndi-... núndi-satos oláko-ordúetan? 

4.1.- eta 6.-/3.- moduen kurutzaketa duten adibideak ere jaso ditugu naz-ren ahotan: 

naz tira-tira!, oñ órdu ónetan señ etorriko da ba?! //naz bueno!, oññ, órdu onetan séñ etorriko da 

ba? 

•Ablatiboan, 1.1.-, 1.2.-, 3.-, 4.-, 5.- moduetako adibideak jaso ditugu. 1.1.-ekoak raz1-i, naz-ri 

eta kmz-ri; 1.2.-koak raz1-i; 3.-koak kgg-ri eta raz1-i; 4.-koak raz1-i eta kmz-ri; 5.-ekoak nme2-ri, naz-ri, 

f.a.-ri, raz1-i, kmz-ri eta ñaz2-ri. 

•Adlatiboan, 1.1.-, 1.2.-, 3.-, 4.-, 5.-, 8.- moduez eratutako adibideak jaso ditugu. 1.1.-ekoak kmzri, 

naz-ri eta kmz3-ri; 1.2.-koak raz1-i; 3.-koak kgg-ri, raz1-i eta f.a.-ri; 4.-koak lekuko nagusi guztiei 

(S.B. kontuan hartzeke) eta kmz5-i; 5.-ekoak kmz10-i eta kmz-ri; 8.-koak f.a.-ri. 

•Adlatibo bukatuzkoan, 1.1.-, 3.-, 8.-, 9.- moduez eratutako adibideak jaso ditugu. 1.1.-ekoak 

kmz-ri; 3.-koak kgg-ri eta naz-ri; 8.-koak kgg-ri; 9.-koak lekuko nagusi guztiei (S.B. kontuan hartzeke). 

•Adlatibo bide zuzenezkoan, 1.1.-, 3.-, 8.-, 9.- moduez eratutako adibideak jaso ditugu. 1.1.ekoak 

kgg-ri eta kmz-ri; 3.-koak kgg-ri, S.B.-ri, kmz-ri eta naz-ri; 8.-koak S.B.-ri; 9.-koak raz1-i, nme2-ri 

eta naz-ri. naz lekukoari beste forma bitxi bat jaso diogu, baina ez da gure ustez Eibarko sistemaren 

partaide: 

naz dának ... elíx onutz [sic] etosen 

c) Leku-denborazko kasuetako bizidunen formak: 

•Inesiboan 1.1.- eta 3.- moduaz eratutako adibideak jaso zaizkio kgg-ri. 

Beste lekukoek postposiziozko egiturak darabiltenez, edutezko genitiboaren formak hartzen 

dituzte aurrekari legez. 

•Ablatiboan, 1.-, 1.1.-, 1.2.-, 3.- moduez eratutako adibideak jaso ditugu. 1.1.-ekoak lekuko 

nagusi guztiei (S.B. kontuan hartzeke); 1.2.-koak nme2-ri eta f.a.-ri; 3.-koak kgg-ri. 

377

378 

•Adlatiboan, 1.-, 1.1.-, 1.2.-, 3.- moduez eratutako adibideak jaso ditugu. 1.1.-ekoak kmz-ri; 1.2.koak 

1234 raz1-i, nme2-ri, naz-ri eta f.a.-ri; 3.-koak kgg-ri. 

Bizidun-bizigabe formen kurutzaketek beste aldaera batzuk ere sortarazten dituzte, 1.- eta 4.moduen 

tartekoak, singularreko formetan gertatzen den antzera; adibidez: 

nme2 etorri bier isen dou oná néskongañ- · oná néskengana 

raz1 aráxe néskeana góyas 

•Adlatibo bukatuzkoan, 3.- moduko adibideak jaso zaizkio kgg-ri. Osterantzean, bizigabeen 

formak jaso ditugu bizidunentzat ere: 

raz1 etorri dia onáxe nésketarañok etorri da-ia [sic] 

naz ónetxe-néskonn...-táñok etorri bier isen dou 

•Adlatibo bide zuzenezko adibiderik ez dugu jaso. 

1.10.2.3. Forma indartuak 

Forma singularrak eta pluralak batera aurkeztuko dira atal honetan. 

Determinatzailea erakusle soila denean ez du arrunki onartzen morfema indartzailerik; hau da, 

“etxe auxe” erako oso-oso adibide gutxi jaso ditugu, eta eurak nme2-ren eta S.B.-ren ahotan; adibidez: 

nme2 nerí, · presisamente · etxe áuxe gustau ata 

S.B. etxe onetxetaraño 

Baina birritako erakuslez edo adberbioz osatutako egiturek forma indartuz egitea arrunta da 

lekuko guztiengan. Beraz, horiexen formak azalduko ditugu azaletik baino ez bada ere 1235 . Teorian, 

erakusleen indartze moduak egitura hauetara ekarri eta erraz eratuko lirateke birritako erakusle indartuak; 

baina praxian bestelako emaitzak jaso dira. Indartze modu guztietatik, -(t)xe atzizki indartzailedun forma 

da erabiliena deklinabide kasu guztietan. 

Nominatibo singularreko ereduak ipiniko ditugu bakarrik; horietatik abiatuta beste kasu guztiak 

erraz eraiki baitaitezke 1236 : “auxe etxiau, o(r)ixe etxio(r)i, axe etxia”. 

Dena dela, morfema indartzaileak sintagman tartekatutakoan batzuetan indartutako sintagma 

desitxuratu egiten da; adibidez: 

f.a. suk biosun déndia ortxe semáforo orren párian dao 

Adibide horretan, galdekizunez lortutako erantzuna denez, badakigu lekukoak ez duela 

gaztelaniako indartutako egiturarik itzuli (“a la par de ese semáforo” da galdetutakoa), baina euskaraz 

egiterakoan balio erakuslea duen “ortxe” osagai indartua tartekatzen du. Sortzen den zalantza hauxe da, 

“ortxe” osagai horrek zer indartzen du?: “semaforo orren” izenlaguna, ala “parian” postposizioa? Aukera 

biak onargarriak dira gure iritziz. 

1234 

Jaso ditugun adibide batzuetako izena kontsonante sudurkariz hasten denez, 1.1.- moduko forma zein 1.2.-koa izan daiteke: 

“*one(k) neskogana” zein “*one(n) neskogana”. Guk 1.2.- aukera hautatu dugu baina bestea ere izan zitekeen beste kasuei eta 

erantzunei erreparatuz gero. 

1235 

Ez dugu galdekizunean forma indartuak lortzeko item-ik prestatu, eta lekukoen bapateko erantzunetatik eta solasaldi askeetatik 

lortu da horrelakoen korpusa. 

1236 

Edonola ere, adibideak CD-ROM-eko taulan jasota daude ikustea nahi duenarentzat.

Gainera, badirudi forma indartuz osatutakoan 1.1.-, 1.2.- eta 5.- moduak erabiltzeko joera gehitu 

egiten dela, batez ere leku-denborazko kasuetan. Adibidez: 

kaz2 º... d’an kuadruan erdixan · kútxillua sartze-eben, da axé · distánsiara ... 

kmz3 º... éuk e, éuk im-bia-isate-sitxuam-plántillak eta-aaxe · plántilletara gausa-asko rendíru! ... 

Edonola ere, atzizki indartzaile hori arestian aipatutako adberbioek ere har dezakete; adibidez: 

nme2 eméntxe-etxíam-bisi nais 

kmz3 ºaa! baitxa!, bai, orkestia; a orkéstia suam-bákarrikan! · Bretón!: bai, orduantxe-épokambaeuan! 

... 

Beste indartze moduetako oso adibide gutxi jaso dira. a-, eu- aurrizkidun formarik ez dugu 

aurkitu, eta ber- aurrizkiz indartutako adibide bakarra jaso dugu: 

kmz ipinik bokadíllua beronéas gastaióneas 

Edozein modutan ere, balio erakuslea duten adberbioen forma indartuak kontuan hartu behar dira 

leku-denborazko kasuetan batez ere 1237 , eta horrelakoetan ber- morfema indartzailea duten adibide 

gehixeago jaso dira; hemen batzuk: 

naz º... ta, bestie-emengotxia-áitta!, m- bertan, bertan etxekua, bai... 

kag5 ºta su emen jaixotakua? bertan etxian? 

raz1 -sein déndatara juan sára? ... -onáxe, bai, bertán ingúrura, bertán ingúrura 

Indartzeko modu konposatua (indartze 6.- modua) ostera, “izena + erakuslea” determinatze 3.egituran 

eta “adberbio erakuslea inesiboan + izena deklinatuta dagokion kasu markaz” determinatze 5.egituran 

jaso dugu bakar-bakarrik. Era honetako adibideak dira: 

• 3.- modukoak: 

nme2 ni, ·· etxé ortakúa bertakúa nais 

nme2 etxe onetam-bértam-bisi nais --S.B. etxe onetan bertan 

nme2 etxé ortátik · bertátik 

nme2 súa ·· etxé ontáño bertáñok ·· alleau san 

• 5.- modukoak: 

nme2 eméntxe-etxéti-bertátik urten dabe //nme2 ortxé-etxéti-bertátik urten dabe 

1.10.2.4. Formazko ezaugarri orokorrak 

1.10.2.4.1. Determinatze 1.-moduaren eta bere aldaeren inguruko iruzkinak 

•Birritako erakusleetan, erakuslearen gradua izenari ere itsasten zaio. Horixe da joera nagusi eta 

orokorra, baina adibide batzuetan izena gradu gabeko markaz ere jaso dugu, edo alderantziz, 3. graduko 

erakuslea duen adibidea gradu hurbileko mugatzailez. Kurutzaketa horiek ez dira isolatuak, lekuko askok 

eta adibide anitzetan egiten baitituzte horrelakoak, bai singularrean bai pluralean; deklinabide kasu 

gehienetako adibideak jaso ditugu gainera, hasi nominatiboan eta adlatibora arte. Hemen horietariko 

batzuk: 

ñaz1 º... au inguru gustia san ee, markesána! --ñaz1 º... ortxee ínguruan san! ·· ori etxia! ... --f.a. 

orí alabía oná da 

1237 Horiek ez ditugu oraindik aurkeztu, baina hemen gai horren aurretiko batzuk ipiniko ditugu. 

379

380 

raz1 onékiñ e ... basúakin dirua et- eta- etara dou --kgg sé-im-bia-dabe orrékin e elixíakin? 

raz1 orrén alabíana juam-biosu //raz1 orrén soruaána sóyas? 

/kmz karíñua étzet óneri frákeri 

kmz1 ºdaa, an bos-dúroo gáltzia ee, axé da ba seróri · ero..., ·· axé bos-dúrokuori: a bos-dúrokúa 

lágatzen dosu ba ... 

/kgg árek elíxok [sic] e gustátze-játas //kgg árek elíxok e óso sárra-día 

raz1 preuntau dabe ónetxek ... elíxeaitxik 

•Forma bitxi batzuk ere jaso ditugu, kasu marka desitxuratuta edo murriztuta dela, adibidez. 

Horrelakoak edutezko genitibo, soziatibo, destinatibo eta bizidunentzako ablatibo kasu marketan jaso 

ditugu batez ere, gradu hurbilekoetan gehienetan. Esate baterako: 

raz1 onén alabíon iséna-Amáya dá //raz1 orrén elixíon iséna-Asitáin da 

raz1 orrékiñ e elixíokin sé ingo dábe? 

raz1 orrén txorítxuontzako [sic] be bai 

naz onén alabíogandik ikesi seinke askó 

1.10.2.4.2. Formazko eta erabilerazko orokortasunak 

a) Erabileraren mugak: pragmatika 

•Mintzagaia bera solasaldian agertzerakoan. Adibidez: 

kmz º”áren etxien isena · dok e ... Etxebárri “, ... “Etxebárri dok á”: akábo! ... bai baña, se- sélan 

bestán tóntuaa · surekin bérbetan daonaa á etxíaa-kin berbetan saosena, · “á Etxebérri-ok”, 

“etxia” · esan biarri-pestao 

•Edutezko genitiboan, 3. graduko 1.- moduaz eratutako adibideek bereziki kezkatzen dituzte 

gure lekukoak. Baliteke izenaren gradu gabeko mugatzailea izatea kezka horren kakoa 1238 . Edozein 

modutan, erakuslea gradu hurbilekoa izan arren izenak gradu gabeko mugatzailea hartzen duenean ere 

gauza bera gerta liteke, baina lekukoek ez dute horrelako iruzkinik eta zalantzarik garatu. Dena dela, 

kezka horrek ez du egituraren bizitasuna ezabatzen lekuko gehienen ahotan. Adibidez: 

kgg º[“aren etxian isena” galdetutakoan] es, ori da nerétzat “mutíll arén etxían iséna” 

/raz1 arén etxían iséna Markeskúa dá --naz d'aren etxian isena bé, Sumaran da 

Gradu gabeko izenaren adibidetzat: 

raz1 orren gastayan usaña etxata gústatzen 

b) Determinatutakoa izena izaten da gehienetan, izen arrunta batez ere, baina izen bereziak ere 

jaso ditugu egitura hauetan, bai pertsonenak bai lekuenak. Esaterako: 

rmz ºl-lo estai-aré-nun itxe-ban!: geuriam-be ingo ban! Ori Esnáolesioi be gurian loinddaloindda 

daok! 

ñaz2 ºori Eskol’Armerixiori be, · sémat?, métro bete beste be bajatúta eongo da óri, e? ... 

c) Izena baino egitura konplexuagoak ere erakuslez edo pareko osagaiz determinatu daitezke; 

sintagma zein perpaus osoak ere har ditzake barnean. Esateko moduz, kasu eta gradu guztietako adibideak 

1238 Gogoan izan behar da “aren alabian” formaz arestian esan dena.

jaso ditugu horrelako egitura konplexuz, bai singular forman bai pluralean, bai forma arruntak zein 

indartuak. Jarraian adibide batzuk ipiniko ditugu: 

•Sintagmak izenlagunez osatutakoak izan daitezke, edo “izena + izenondo”, “izena + 

determinatzailea” eta abar. Sintagma barruko osagaiak postposizioz eta antzerakoez ugaritu egin daitezke. 

Oso arrunta da horrelako izen-adizlagun-izenlagun sintagma “beteak” aurkitzea solasaldi askean. Hemen 


naz au soríxoneko etxiau, etxata bápe gustatzen, e? 

nme2 ºori póni ee, krisói ipur gáñie-erdi súrixa daukenoi e, s- sein- nungúa ero ser dok orí? 

kaz1 º... ori balléra gustiori da Otaóla, Otaóla-ballía 

kmz3 º… torri atan ori · Trabaku ondoko básarritxarroi ... 

kmz ºemen béste torrían bisi da 

/kmz7 “... ónek ee, labradore ee, pixkat pudientiók ... bialtze eben ee ...” 

nme2 ºórre- o- órrek esti ala? ·· órrek or sillakuk esti alá? 

f.a. ºórrek, guree ortu aldekuook... 

raz ºbaái!, baña-apúrtu sitxúen áre-kristál aundí-aundí-aundíxak, e? ... 

•Perpausa determinatzerakoan erlatibozkoak izaten dira, eta era askotakoak jaso ditugu. Adibide 

batzuk ipiniko ditugu bakarrik: 

raz1 º... lapúr komplétua-dia géixenak, dának es, e? ... -paña ónek áurrian eon dian danók!?... 

rmz º... sárrena san Kaitánonian dá, ónek om-bisi diana-baño sárraua... ·· ee... · iruroi bat urté be, 

isengo sitxuam-bisi-isem-balitza 

raz1 ºsúú fijau sáitxe-báái!, da óne-gisón asskó eraten dabenók!, · au baltzitxuta euko dábe! ... 

naz baa, ortxéé neuk esautzuten eeee... formán 

raz1 º... baña gaur e, ombré!, lélengo m- e · botíkara, bai! ará mutilla dauan lékura... 

d) Erakusleek determinatzaile legez duten egitura aukera zabala ikusirik, hauxe da kgg 

lekukoaren iritzia (iritzia ez da berez orokorra, baina lekuko guztiek onartzen duten aukera aniztasuna 

erakusten du, besteak beste): 

kgg ºeske dakáten impresíñua da es nauala bát bés emóten, osea, dának díra nere 

ústes bai... baña eske-estákit- dáre gausá bátzuk estákitxéna sélan esáteitxurán... ... Eske-estákitx, 

estáki-sélan esáteitxurasen órrek, eta ordúan urtétze-játa géixenetan modú bardíñian baña estákidán, 

ba óri, daláko eta ordúan ba jóten dot e normalisáura... 


Lehenik eta behin, aipagarria da erakuslea (edo ordezko dena delako osagaia) funtzio horretan 

hamabost egituratan ager daitekela, horietatik batzuk oinarrizko egituren aldaerak diren arren. 

Orokorrean, lekuko bakoitzaren idiolektoak determinatze moduren baten aldeko joera du, baina 

polimorfismoa orokorra da, baita idiolektala ere. 

Forma arruntei dagokioenez, singularrean, leku-denborazko bizigabeen formetan izan ezik, 

lekuko gehienen determinatze modu nagusia 1.- da, “birritako erakusle”-tzat hartzen diren formak, beste 

modu gehienek ere bizitasun handia duten arren. 1.1.- modua ere nahikoa orokorra da, soziatibo eta 

motibatibo kasu markaz adibidez. 1.2.- modua nahikoa hedatuta dago lekukoen ahotan baina Arratekoek 

darabilte sarrien. Determinatzeko 2.- modua batez ere kaleko gazteen ahotan erabiltzen da, kaleko eta 

baserriko lekuko zaharrago gutxik ere erabiltzen duten arren; horren parekoak dira 6.- eta 9.1.- moduak, 

leku-denborazko bizigabeen kasu eta formetarako. 3.- modua ere lekuko gehienek ezagutzen dute eta 

381

382 

batez ere leku-denborazko kasuetan erabiltzen da, baita edutezko genitiboa eta destinatibo kasuetan ere; 

baina alfabetizazioaren eraginez ziurrenik, kaleko lekuko nagusi gazteenak gehien darabilen modua da, 

edozein kasutan. 4.- modua ere leku-denborazko kasuetan erabiltzen da bereziki, kurutzaketak 

kurutzaketa; kasu horietarako modu erabilienetarikoa da. 4.1.- modua denbora adierazterakoan erabiltzen 

da, lekua eta bestelako nozioak ere adierazten diren arren. Lekuko zahar gehienen ahotan oso bizirik 

daude horrelako formak. 5.- moduaren gramatikaltasuna zalantzan dago lekuko batzuen senan baina argi 

dago erabili erabili egiten dela eguneroko solasaldietan, uste ez duten lekukoenetan ere. 8.- modua 

zaharrenen ahotan bizi dela esan daiteke, adin ertaineko Aginagako lekuko nagusiak ere sarri darabilen 

arren eta oso gutxitan kaleko lekuko nagusi gazteenak. 9.- modua ere oso hedatuta dago leku eta adin 

guztietako eibartarren artean. Adlatibo bukatuzko bizidunen formak Aginagako lekukoen ahotan jaso dira 

bakarrik, eta lekuko alfabetizatuenetik. Adlatibo bide zuzenezkoen bizidunen formarik ez da erabiltzen 

Eibarko hizkera jatorrean. 

Forma pluraletan ere antzerako emaitzak lortu dira. 

Forma indartuei dagokienez, determinatzeko 3.- moduak nekez onartzen ditu indartzaileak; bai, 

ostera, birritako erakusleek eta beste moduek orokorrean. -(t)xe atzizki-artizkia da indartzeko modu 

nagusia. Leku-denborazko kasuetan batez ere, determinatze 1.1.-, 1.2.- eta 5.- moduen erabilera areagotu 

egiten da. “Bertan” forma indartua ere sarritan erabiltzen da leku-denborazko bizigabeen formetan. 

Edonola ere, elkarren ondoko determinatzailearen eta izenaren graduetan kurutzaketak izan 

daitezke. 

Egitura eta forma hauen erabileraren muga nagusia pragmatiko-semantikoa da, anbiguetateak 

ekiditze aldera. Osterantzean, determinatutako osagaia izen arruntaz landa izen berezia, izen sintagma 

konplexuagoak eta perpaus osoak ere izan daitezke. 

1.10.3. Balio erakuslea duten adberbio kategoriako formak 

Forma hauek sarri aipatu dira jada erakusleen atalean barrena, batez ere izenordainen eta 

determinatzaileen lekua betetzen dutelako leku-denborazko kasuetan. Oraingoan adberbio horiei lotuko 

gatzaizkie euren azterketarako 1239 . Leku-denborazko formak ez ezik, moduzkoak ere kontuan izan 

ditugu 1240 . S. ALTUBE-k 1241 erakusleen (“demostrativos”) artean aztertu zituen eta izenordainen maila 

eman zien lekua eta modua adierazten duten formei. I. LASPIUR-ek 1242 “Leku-adberbixo”-tzat hartzen 

ditu hauetariko batzuk –ez ditu aintzat hartzen moduzko formak, esate baterako–. 

Azterketa eta ikerketa pragmatiko askoz ere sakonagoa egin daitekeela badakigu baina ikertzaile 

espezializatuagoentzat uzten dugu zeregin hori. Gogoan hartu beharko litzateke aurrekaria/erreferentea 

1239 Guk deklinabideko atal honetan horiek aztertuko ditugu; adberbioei eskainitako atalean aztertuko ditugu denborazko 

aditzondoak (birritako erakusleen atalean aurkeztu ditugu batzuk 4.1.- determinatze moduan), eta zenbatzaileei eskainitakoan 

kantitatezko formak. 

1240 R.P.G. DE RIJK-ek honela esaten die: “Deictic manner adverbs” (1995, 79-79). 

1241 (1975, 71-96). 

1242 (1999b, 126-128).

non den, ahozkoa den ala gauza, zein alde dagoen (neurria, figuratiboa, denborazkoa...), solaskideen 

arteko eragina... eta abar 1243 . Forma nagusiak, aldaerak, eta batzuetan ingurua ere ekarriko ditugu 

azterketa honetara. 

Leku-denborazko eta moduzkoak direnez, ia forma guztiek bizigabetzat hartzen diren 

erreferentea dute 1244 , baina deklinabidean, adberbioak ere badirenez, ez da bizidun-bizigabe bikoizketarik. 

Aldaerak ostera, ugari dituzte forma bakoitzak, indartuek bereziki. 

1.10.3.1. Forma arruntak 

Balio erakuslea duten adberbio kategoriako forma arruntak 


amen /emen; amengo /emengo 

/ameko /emeko; amendik 

/emendik /ametik /emetik; ona; 

onaño(k); onutz. Ola(n) /ala(n) 

or; orko /orgo; ortik; orra; 

orraño(k); orrutz. Ola(n) /ala(n) 

383 

an; ango; andik; ara; araño(k); 

arutz. Ola(n) /ala(n) 

Inesiboko forma nagusiak hauek dira: “amen/emen, or, an”. Inesiboko formei txertatzen zaizkie 

beste kasu marka hauek: leku-denborazko genitiboa eta ablatiboa. 

Adlatiboek −bukatuzkoak eta bide zuzenezkoak− adlatibo soileko formak hartzen dituzte 

oinarrian: “on(a), orr(a), ar(a)”. 

Moduzko formak hauek dira: “ola(n), ola(n), ala(n)”. 

Kasu batzuetan, kasu markari leku-denborazkoa erantsita ere sistematikoki jaso dugu: “norako, 

nundiko, zelako, noruzko” galdekarien erantzunak hain zuzen. Adlatibo bide zuzenezkoan inesibo kasu 

marka txertatuta ere jaso dugu. 

Aipatutako kasuak banaka aztertuko ditugu, jaso diren aldaera bereziak ere aipatuz: 

•Inesiboan, 1. graduan alternantzia handia dago hasierako zein bokal hartu; “amen” zein “emen” 

oso forma erabiliak dira lekuko guztien ahotan, eta alternantzia lekukoen artean baino, lekuko bakoitzaren 

idiolektoan ere badela esan daiteke. Hala ere, lekukoek eurek ere joerak dituzte: “amen” darabilte 

nagusiki kmz1-ek, raz-k, raz1-ek, raz5-ek, kag-k, ñaz1-ek, kaz1-ek, kaz2-k, kaz3-k, kmz3-k, kmz6-k, 

kmz7-k eta f.a.-k esaterako; beste batzuek berriz, “emen”, kmz-k eta rmz2-k legez. Beste lekuko batzuei, 

bietarikoak jaso dizkiegu: rmz-ri, ñaz2-ri, ñmz-ri, rmz5-i, nme2-ri eta, naz-ri. Alternantzia hori beste 

kasuetara ere iragazten da, jakina. 

Beste formek ingurueak eraginiko aldaera fonetikoak dituzte 1245 . 

•Leku-denborazko genitiboko aldaera nagusiak hauek dira: 1. gradurako “amengo, emengo 

//ameko 1246 , emeko”. Lehenengo bikotearen banaketa lekukoka inesibo formen araberakoa da batez ere. 

Aldaera horiek dira hedatu eta erabilienak lekuko guztien ahotan. Baina besteak ere jaso ditugu eta raz1 

lekukoak, esate baterako, oso arrunt darabiltza solasaldi askean ere. Horrek esan gura du galbidean 

dauden formak direla. Bestalde, forma horiek leku-denborazko oinarrian ez dela beti inesibo forma osoa 

1243 Erakusleen antzerako emaitzak lortuko lirateke azterketa horiek eginez gero, gure usteetan. 

1244 Erakutsi dugu erakusle determinatzaileen atalean batzuetan bizidunentzat ere erabiltzen direla. 

1245 Ikus zenbait errealizazio espektrogrametan: kmz 67A157; raz1 27A5. 


384 

argi uzten dute. Edonola ere, banaketa hori (kontsonante belarearen aurreko sudurkaria izan ala ez) beste 

kasu batzuetan ere ageri da, ablatiboan esaterako, 1.- moduaz indartutako inesibo formetan eta abar. 

2. graduko aldaera nagusiak aipatu ditugu deklinabide orokorraren atalean ere: kasu markan 

leherkari ahostuna ala ahoskabea hartu. Bigarren aldaera hau da erabiliena alde handiz, baina “orgo” ere 

jaso dugu raz1-en, raz5-en, rmz-ren eta f.a.-ren ahotan. 

•Ablatiboan, genitiboan legez, 1. gradurako hainbat aldaera jaso dira (amaierako -an gehigarria 

kontuan hartzeke) eta horien erabiltzaileen profila barreiatuagoa da “amengo /ameko”-ren kasuan baino. 

Aldaerak kasu markaren aurreko kontsonante sudurkaria izan ala ez, horretan datzate: “amendik, 

emendik 1247 ; ametik, emetik”, alegia. Kontsonante horzkariaren aurreko “-n-” sudurkaridun aldaerak 

askoz erabiliagoak dira lekuko guztien ahotan, baina hori gabekoak darabiltzate besteak beste kmz-k, 

raz1-ek, rmz2-k, naz-k eta f.a.-k; lekuko zaharrek nolanahi ere. Adibidez: 

raz1 º... “sobrekórsa” ero estáki-s’ésatetzén! ... amétik, améndik, · au, au estú-estú ... 

Aldaera horiek leku-denborazko genitiboaren marka hartzerakoan ere gorde egiten dira: 

“amendiko, emendiko; ametiko, emetiko”. Sudurkaririk gabekoak gutxiago erabiltzen dira eta 

darabiltenen artean f.a. da horrelakoak gehien darabiltzan lekukoa. Izenlagun legez hiru graduak 

erabiltzen dira; baina hiru graduetan lexikalizaturiko formak bereziki erabiliak dira, “amendikalde 

/emetikalde, ortikalde, andikalde” hain zuzen ere (< “*amendiko-alde”, noski). 

•Adlatiboko formak aipatu dira lehen ere, eta ez dugu jaso aldaera garrantzitsurik 1248 , nahiz eta 

erabilera aberatsa izan. 

Adlatiboko formei leku-denborazko genitibo marka erantsitakoan ordea, lortu ditugu aldaera 

batzuk; “onako, orrako, arako” dira forma hedatu eta erabilienak. Baina erredundantziadun aldaerak ere 

jaso ditugu 1. eta 2. graduetan: “onarako”, kgg-ren eta ñmz-ren ahotan; eta “orrarako” kgg-ren ahotan. 

Azken aldaera hauetan lekukoek “ona- orra-” oinarriak ez dituzte adlatibo kasu markaduntzat hartzen 

itxuraz eta izenei txertatzen zaien -ra- adlatibo kasu marka gehitzen diete. 

•Adlatibo bukatuzko formek ere ez dute aparteko aldaerarik eskaintzen 1249 . Bide zuzenezkoetan 

ere, fonetika sintaktikoko fonetismoak alde batera utzita, kasu markaren beraren aldaerak dira jaso 

ditugunak, “onutz /onuntz” erakoak, alegia (kontsonante sudurkaridun aldaera nme2 lekukoak darabil 

bakarrik). 

Horiei leku-denborazko genitibo marka erantsitakoan aldaera fonetikoak jaso ditugu, -usko 

aldaera nagusia den artean, kgg-k -utzko ere egiten baitu batzuetan, eta nme2-k -unsko. Orokorrean forma 

erabiliak dira lekukoen ahotan; lekuko nagusi guztiek ezagutu eta erabiltzen dituzte, eta solasaldi askean 

ere erraz erabiltzen dira. 

Inesibo kasu marka txertatutako formak ordea (“onu(n)tzian, orru(n)tzian, aru(n)tzian”), ez dira 

hain ezagun eta erabiliak, baina lekuko nagusi guztiek, kgg-k izan ezik, darabiltzate horrelakoak. 

Zentzuz 1250 , goiko formen antzerakoak dira. 

1247 

Ikus errealizazio bat espektrograman: nme2 4A385. 

1248 

Ikus errealizazio batzuk espektrogrametan: kmz 12A187, kmz 15B86, kmz 45B393. 

1249 

“Onarte” eredukorik jaso ez dugun arren, ziurki lekukoek erabiliko dute noizbait; forma indartuetan adibide bat jaso dugu 

bederen. 

1250 

Deklinabide arrunteko adlatibo bide zuzenezkoari eskainitako atalean azaldua da dagoeneko.

•Moduzko formek ere aldaera fonetikoetan eredu nagusi bi dituzte: amaierako kontsonante 

sudurkaria izan ala ez, “olan, ola; alan, ala”, alegia. Alternantzia hori galdekariak berak ere badu (“selan 

/sela”), eta bai forma arruntetan bai indartuetan gordetzen da. Sudurkaridun aldaera da hedatuena, baina 

“ola” kontsonante sudurkari gabeko aldaera darabilte besteak beste kmz1-ek, kgg-k, raz1-ek, nme2-k, f.a.k, 

kmz3-k, rmz5-ek, kaz1-ek eta kaz3-k, beste formekin batera, jakina. “Ala” aldaera darabilte beste 

formarekin batera raz1-ek, S.B.-k, kmz1-ek, ñaz1-ek eta rmz5-ek. 

1. eta 2. graduko formak berdinduta daude sinkretismoa gertatuz “ola(n)” forman, eta gradu 

hurbileko mugatzaileekin gertatzen zenez, inguruko osagaiek lagundu behar dute zein gradu den bata eta 

bestea bereizteko; ondoko erakusleak eta izenordainak zeintzuk diren, aditzondoak, adizkien pertsonak, 

mintzagaia, eta abar. Areago, “neutralizazio” hori 3. graduko formarekin ere gertatzen da erabilera 

mailan, formaz ez bada ere, lekuko batzuei 1. eta 2. gradurako “ala(n)” sarri jaso baitiegu beste formen 

ondoan, kmz-ri, naz-ri, f.a.-ri, S.B.-ri, kmz1-i, rmz2-ri, nme1-i, kaz3-ri, kmz5-i eta kaz5-i kasu. Lekudenborazko 

genitibodun formak kontuan hartuz gero lekukoen zerrenda luza egin daiteke; izan ere, kaz2ri 

eta kmz3-ri ere jaso dizkiegu “alako”-z osatutako adibideak 1. eta 2. graduetarako. Adibide batzuk: 

kmz ºbáái!: bérbetan álan bai!, es naix aspertzen... 

naz gúri esauskuen · álan · eitte-sala, béste formán, ólan... 

kmz ºbaa!, éuskixa be-eixosu, goixán, éuskixa! · éuskixa... ... álan! álan! álan!... 

kmz1 º... baña, igual eitxen dau berbá ta · -”está esáten ólan, e?, · ála esáten da, e?” 

Alderantzizko gertakaria ere jaso dugu baina, “ola(n)” erabiltzea 3. gradurako; kgg-k (ez baitu 

“alan” forma erabiltzen) eta f.a.-k egiten dituzte horrelakoak, esaterako. Leku-denborazko genitibodun 

formak kontuan hartuz gero lekukoen zerrenda luza egin daiteke: kmz8-ri ere jaso dizkiogu “olako”-z 

osatutako adibideak 3. gradurako. Adibidez: 

kgg º... “... a ólan da, ta ésta ólan”; baña gero ... 

Moduzko formei ere leku-denborazko genitiboaren kasu marka txerta dakieke, ikusi denez, eta 

“zelako” galdetzailearen erantzunak erabilera aberatsa dute gainera. Hiru graduetako erabilera 

kurutzaketak honelakoetan ere bete egiten dira. Formazko aldaera nabarmenenak ostera, adberbioaren 

barruko kontsonantearen alternantziaren araberakoak dira, kontsonante albokaria ala sudurkaria izan: 

“olako” eta “alako” ditugu lekuko guztien ahotan, baina “onako” ere jaso diegu raz1-i eta nme2-ri 1. 

gradurako. “Onako” hori ez da nahastu behar adlatibotik eratorritako formarekin; ez baitute zerikusirik 

sinkretismoz gertatzen den homofonismo hutsaz landa. 

1.10.3.2. Forma indartuak 

Adberbioek eurek ez ezik, inoiz galdetzaile batzuek ere onartzen dituzte morfema indartzaileak, 

“nungotxe, nunditxik, noraxeño(k)/norañotxe(k), selakotxe” erakoak sortzen dira. Beste galdetzaileak 

indartzeko bestelako bideak erabili behar dira, “egixa/garbi esateko, susen, prexixo, justu, seguru” erako 

osagaiz osatutako egiturak, errepikapenak, luzapenak eta abar. Ez gara horietan gehiago luzatuko. 

385

386 

Indartze moduak erakusleetan erakutsi ditugunak dira funtsean, kategoria eta forma hauetara 

egokituta, jakina. Erakusleen atalean egin dugun antzera, modu bakoitzaren zenbakia aipatuko dugu 

indartze era bakoitza izendatzeko aurrerantzean: 

♦1.- modua: atzizki-artizki bakarra -(t)x(e)- da eta indartze modu nagusi eta erabilienetarikoa 

(“amentxe /ementxe; ortxe, antxe”, adibidez). 

♦2.- modua: a(u)- aurrizkiz (“aor”). 

♦3.- modua, aipatutako aurrizkiz eta atzizkiz osatuta (a(u)- ... -xe). Eibarren ez da erabiltzen 

adibide isolaturen baten ez bada (“aolantxe” erako formak, alegia). 

♦4.- modua: ber- morfemaz (“bertan”, adibidez). 

♦5.- modua, 1.- eta 4.-ren bitartez osatzen da, baina oso gutxi erabiltzen da (“bertantxe”). 

♦6.- modua: “adberbio arrunta + ber- aurrizkiz indartutako gradu bereko adberbioa”. Kasu 

marka erakusle bietan itsas daiteke edo bigarrenean bakarrik (“amen bertan, or bertan, an bertan”, 

adibiderako). Horrela egitura konplexuak sortzen dira, errepikapenez. 

♦7.- modua: “-(t)x(e) atzizkiz-artizkiz indartutako adberbioa + ber- aurrizkiz indartutako 

adberbioa”. Kasu marka erakusle bietan itsas daiteke edo baten bakarrik (“amentxe bertan, ortxe bertan, 

antxe bertan”, adibidez). 

Ez dakigu sistematikotzat hartu ala ez batez ere kgg-ri jaso dizkiogun 5.- erako adibideak: ber- 

... + -(t)xe formak eta horietaz osatutako egiturak 1251 (“bertantxe, amentxe bertantxe”). 

Orokorrean, formari dagokionez baliteke egitura batzuek indartze maila handiagoa dutela irudi 

izatea, baina ahozko solasaldian forma indartuek antzerako “indarra” edo adierazkortasuna dutela uste 

dugu. Areago, erakusleetan ere erakutsi denez, sarritan forma arruntak eta indartuak elkarren ondoan 

ageri dira piskat anarkikoki antzean. 

Indartze modu bakoitzaren kasu guztietako forma denak banan-banan aztertzea lan luzea bezain 

alferrikakoa litzateke eta orokortasunak aipatuko dira batez ere, eta kasuren baten formazko aipagarririk 

balego horixe aipatuko da bereziki 1252 . 

1.10.3.2.1. 1.- moduaz indartutakoak 

Balio erakuslea duten adberbio kategoriako forma indartuak, “-(t)xe”-z 


amentxe /ementxe /ametxe 

/emetxe; amengotxe /amengoxe 

/emengotxe /amekotxe /emekotxe; 

amendi(t)xik /emendi(t)xik; 

onaxe; onaxeño(k) /onañotxe(k) 

/onaxerarte. Ola(n)(t)xe(i)(k) 

/ala(n)(t)xe(i)(k) (eredurako: 

olantxe, olanxe, olaxik, olaxek, 

olaxeik, olatxeik, olantxek, 

olantxeik, olantxik, olatxik, 

ortxe; orkotxe /orgotxe; orti(t)xik; 

orraxe /orratxe; orraxeño(k) 

/orrañotxe(k). Ola(n) /ala(n) 

(idem) 

antxe; angotxe /angoxe; 

andi(t)xik; araxe /aratxe; 

araxeño(k) /arañotxe(k). Ola(n) 

/ala(n) (idem) 

1251 I. LASPIUR-ek lekuzko forma guztietakoak aurkezten ditu leku-adberbio indartuen taulan (1999b, 128), baina gure 

lekukoengandik jaso dugunak horren ia erabateko erabilera eza erakusten digu; gainera, egile horrek jarritako adibideetatik baten ere 

ez da era horretako formarik agertzen. 

1252 Adibideak, esan beharrik ez dago, taulan ikus daitezke.

olantxen, olaxe, olaxen) 

Hauek dira hedatu eta erabilienak kasu guztietan adlatibo bide zuzenezkoan izan ezik, ez baitu 

morfema hori onartzen. S. ALTUBE-k “intensivos” legez aurkeztu zituen beste izenordainekin batera, eta 

bere ustez, hauek dira benetako forma indartuak 1253 . 

•Inesiboan, atzizki legez ezartzen da, eta egitura fonetikoaren eraginez ziurki, beti kontsonante 

afrikariz egiten da. 1. graduko aldaerak, arrunta denez, kontsonante sudurkari izan ala ez dira: “amentxe, 

ementxe /ametxe, emetxe”. Lehenengo forma biak dira orokorrak, baina “ametxe/emetxe” ere jaso diegu 

ñmz-ri, kaz3-ri, kmz3-ri eta naz-ri, besteak beste −nolanahi ere, denak lekuko zaharrak; forma horiek 

galtzeko zorian dauden erakusgarri−. Deigarria da horietan ere morfema indartzailea kontsonante 

afrikariz egitea, bokal artean frikari txistukaria ere izan baitzitekeen (“*amexe/*emexe”). 

•Leku-denborazko genitiboan ere atzizki legez txertatzen zaio oinarriari. Lekukoengan forma 

hedatuena kontsonante afrikariduna da baina frikari txistukaridun forma batzuk ere jaso ditugu, esate 

baterako, ñmz-ren ahotan (3. graduan, “angoxe” egiten du). Forma arrunten atalean aipatutako 1. graduko 

aldaera biak jaso ditugu: “amengotxe /amekotxe”. 

•Ablatiboan, morfema indartzailea artizki bihurtzen da, kasu markaren aurretik ezartzen baita 

(“amenditxik” da eredua). Aldaera nagusia kontsonante afrikariduna da, baina frikari txistukariz 

(“ortixik”) ere egiten dute besteak beste rmz6-k, naz-k, kmz3-k, kmz5-ek eta kmz8-k (Eibar guztiko 

zaharrek, esateko moduz). 

•Adlatiboan indartze morfema atzizki legez txertatzen da. Aldaera nagusi eta erabatekoa 

kontsonante frikariduna da (“onaxe”) baina kontsonante afrikaridun aldaera jaso diegu nme2-ri (“orratxe” 

hain zuzen, nahiz eta berak “aratxe” forma gaitzetsi) eta kaz5-i (“aratxe” forma). 

•Adlatibo-destinatiboan morfema indartzailea atzizki legez txertatzen da. Forma arruntetako 

aldaerak indartuetara ere iragazten dira: “onakotxe” eredu erabiliena da batetik, eta “onarakotxe” bestetik, 

azken hau kgg-ren ahotik. 

•Adlatibo bukatuzkoan, galdetzaileetan ikusi ahal izan denez, indartzailea txertatzeko bi eredu 

daude. Bata, artizki legez, indartutako adlatibo formei kasu marka txertaturik kasu marka ostean dela 

(“onaxeño(k)”); eta bestea, adlatibo bukatuzko forma osoari morfema indartzailea atzizki legez txertatuta 

(“onañotxe(k)”). Lehenengo kasuan adlatiboaren aldaerak kasu honetara iragazten dira, kontsonante 

txistukari eta guzti, baina alternantzia ere jaso dugu: kontsonante frikariz egitea da erabateko joera, baina 

afrikariz ere jaso dugu adibide banakaren bat kmz-ren eta raz1-en ahotan. Bigarren kasuan kontsonante 

afrikaria da nagusi. Lehenengo eredua da erabiliena lekukoen ahotan; besteak beste, horrela osatutako 

formak lekuko nagusi guztiek darabiltzate, kgg-k izan ezik. f.a. lekukoak gainera, “onaxerarte” aldaera 

ere darabil “onaxeño(k)” hedatuagoaren ondoan. Bigarren eredua darabiltenen artean hauek ditugu: 

lekuko guztiak, eta rae2 eta rag2. 

1253 (1975, 72-79). 

387

388 

•Moduzko formak nagusiki era honetara indartzen dira, baina aldaerak ugari dira. Ez ditugu 

formen graduak kontuan hartuko, azken fineak aldaerak berdintsuak baitira gradua aldatu arren ere. Gradu 

hurbileko eredua ipiniko dugu baina ezaugarriak 3. gradura ere iragaz daitezke. 

Batetik, morfema indartzailea artizki zein atzizki legez txerta daiteke. Gehienetan gertatzen den 

legez, artizki denean kontsonante frikaria hartzen dute; atzizki denean kontsonante afrikaria, salbuespenak 

jaso ditugun arren. Kontsonante sudurkaria tartekatu ala ez, eta nola tartekatzen den ere aldaera gehiago 

sortarazten ditu. Azkenik, lekuko batzuek adberbioak sortzeko -ik atzizkia (edo horren aldaerak) 

txertatzen diote forma batzuei (nahiz eta “*olanik” erako formarik ez dugun Eibarren jaso). 

Ikus ditzagun, bada, zeintzuk diren aldaera eredu horiek eta nork darabilen bakoitza: “olantxe” 

lekuko guztiek f.a.-k izan ezik eta gainera rmz2-k eta kaz3-k; “olanxe” kmz-k; “olaxik” raz1-ek eta naz-k; 

“olaxek” raz1-ek, kaz2-k, kaz3-k eta naz-k; “olaxeik” raz1-ek, naz-k, f.a.-k eta kaz3-k; “olatxeik” nme2k; 

“olantxek”, raz1-ek; “olantxeik” nme2-k; “olantxik” nme2-k, kmz10-ek eta naz-k; “olatxik” S.B.-k; 

“olantxen” kmz10-ek; “olatxe” kgg-k, nme2-k, S.B.-k eta f.a.-k; “olaxen” lekuko guztiek kgg-k izan ezik 

eta gainera raz-k, raz5-ek, kmz3-k, kmz11-k, kmz1-ek, raz4-k, rmz-k, kmz5-ek eta kmz11-k; “olaxe” 

lekuko nagusi guztiek nme2-k izan ezik eta gainera raz5-ek, kmz3-k, kmz1-ek, raz-k, rmz-k, nme1-ek, 

ñaz1-ek, kaz2-k, kmz5-ek eta kmz6-k; “olatxen” raz1-ek, nme2-k eta naz-k. Adibide baten forma “osoago” 

bat ere jaso dugu, “orrelaxe”, kmz-ren ahotan. Adibide bakarra denez, ez dirudi sistematikoa denik, eta 

agian inguruan (telebistan, umeen ahotan) duen eredu arautuaren eraginez sortutakoa izan daiteke. Dena 

dela, “olantxe” eta “olaxe(n)” dira forma erabilienak. 

•Moduzko formei leku-denborazko genitibo marka gehitutakoan, ostera, ez da hainbeste aldaera 

sortzen, askoz ere forma bateratuagoak ditugu; “olakotxe, alakotxe” dira orokorrean. Hala ere, 

indartzailearen kontsonantearen alternantzia honelakoetan ere jaso dugu; ñmz eta raz6 dira “alakoxe” 

forma jaso diegun lekuko bakarrak; besteek onartu ere ez dute egiten forma hori. 


Oso adibide isolatuetan jaso dugu horrelakorik, eta jaso ditugunak ere, 2. graduko inesibo 

forman, “aor” hain zuzen. Besteak beste, lekuko hauei jaso zaie forma hori: kmz-ri, naz-ri, raz1-i, nme2ri, 

f.a.-ri, enae-ri eta mnaz-ri. Adibidez: 

kmz ºáor bai!, “asiento” 

naz aór!, nun dauen sure lagúna! 

raz1 ºáor bá!, bai bá! 


2.- modutik eratorritako forma denez, are eta gutxiago erabiltzea ez da harrigarria. Dena dela, 

adibide bakan batzuk jaso ditugu, inesiboan eta moduzkoetan, rae-ren ahotan: 

rae ºJuliantxoi ee, eum-bider eraitxutzen orí!, ·· gixájua eiñ esínda...: neu be-ei! einda nao! 

Juliantxoi, · e kastigua!, séma-bidér! Gisájua! ésan ee geldi oten da, ixili-pe-es da... ... aortxe!: 

bíxok éitten! ... 

rae ºau- oixe terrásioi léintxe!, lau póste aolantxee... · tí-tí-tí!, d’antxe gáñian... 

1.10.3.2.4. 4.- moduaz indartutakoak

Forma hauek S. ALTUBE-k “reproductivos”-tzat hartu zituen (1975, 79-93). Balio hori badute, 

baina indartzaile hutsa ere bai, erakusleen atalean erakutsi denez. Adibide batzuetan balio horiek 

kurutzatu egiten dira, honetan esaterako: 

kmz3 º... barriro be · aaxe baña iárri naetza-nik! “bértan daok amen!” … 

Forma hau leku-denborazko kasuetan erabiltzen da bakarrik, bide zuzenezko adlatiboan ere bai. 

Kasu guztietako oinarria “berta-” da, eta horri txertatzen zaizkio kasu marka guztiak, onartzen dituenak, 

jakina. Kasu marka soilak, denak onartzen ditu eta ez dugu aparteko ezaugarririk jaso. Kasu marka 

konposatu batzuk ez ditu onartzen -tiko, -rusko, -rutzian adibidez (guk behintzat ez dugu jaso “*bertatiko, 

*bertarusko, *bertarutzian” lako formarik), eta beste batzuk bai, -rako adibidez (“bertarako”). 

Kasu guztietako oinarria “berta-” denez, hiru graduen sinkretismoa, neutralizazioa gertatzen da 

adibide gehienetan. Hala ere, oso gutxitan jaso dugu gradu hurbilekoen berezko forma berezia, hau da, 

“berto-” oinarrikoa −era berean, hor ere 1. eta 2. gradua bat eginik daude−. Teorikoki behintzat, horri ere 

berta-ren kasu marka guztiak ezar dakizkio. 

Gradu gabeko forma orokorra lekuko guztiek darabilte gradu guztietarako, baina gradu hurbileko 

forma lekuko batzuek bakarrik. kgg-k esaterako, 4.- moduaz indartutako inesiboan ez du onartzen baina 

bai 5.- moduaz indartutakoetan; beste lekuko batzuek hurbileko forma onartu ere ez dute egiten, kmz-k eta 

raz1-ek esaterako eta nme2-k ezaugarri eibartar baino “bizkaitarragotzat” joten du (adlatibo bide 

zuzenezkoan erabili egiten du, nolanahi ere, “ona bertoruntz” forman). 

Edonola ere, “bertan” osagaia lexikalizaturik ere bada gutxienez bi egitura garrantzitsutan. 

Batetik, gaztelaniazko “mismo” eta “propio” bikotearen bereizketa betetzerakoan, deklinatuta 1254 . 

Bestetik, solasaldiko beste osagai batzuk indartzerakoan, ez baitio leku edo denbora zentzurik gehitzen 

ondokoari. Hainbat eta hainbat adibide jaso ditugu baina bakarren bat ekarriko dugu hona bakarrik, 

erakusgarri: 

naz ba orduentxe bertan juen san 

raz5 º... bertán urrian dao! 

ñaz1 ºber- ber-tan góitxi-bera setórren da geuré · e s- serían, askenian, gure... terrénuetan, “guréerrekatxua” 

esate-san, estákisu?, esáeria? 

kgg º... nik úste-ot e neré kuadriyan bértan entzútzen dirála órrek e?, bai “día” eta bai “días” eta 

“díras”, nik es 


Modu hau 4.- modutik eratorria denez, leku-denborazko formetan erabil daiteke bakarrik. Hala 

ere, horrelako formak arrunki jaso dizkiogun lekuko bakarra kgg da, erakusleetan legeztxe. Dena dela, 

nme2-k “bertakotxia” forma ontzat joten du ez erabili arren eta naz-ri “bertarakotxe” forma jaso diogu. 


1254 Honelakoak aipatu dira erakusle-izenordainen atalean eta ez ditugu berriz garatuko. 

389

390 

Forma hau ere lekuko guztiek ezagutu eta erabiltzen dute, lekuko batzuek forma 

erredundantetzat jo arren. Inesiboan izan ezik, bi eredu nagusi ditugu beste kasuetan 1255 : 

♦a) Bata, osagai biak sintagmari dagokion kasu markaz (“amengo bertakua, orko bertakua, ango 

bertakua” adibidez). 

♦b) Bestea, sintagmako kasu marka bigarren osagaiari txertatuta bakarrik (“amen bertakua, or 

bertakua, an bertakua”, esaterako). 

♦c) Adlatiboaren gainean eraikitako formek hirugarren aldaera ere badute, aurreko osagaia 

adlatibo kasu marka soilaz (“ona bertarañok, orra bertarañok, ara bertarañok” adibidez). 

a) eredutzat hartuko dugu “onaño(k) bertaraño(k), orraño(k) bertaraño(k), araño(k) 

bertaraño(k)”, b) eredutzat “amen bertaraño(k), or bertaraño(k), an bertaraño(k)”, eta c) eredutzat “ona 

bertaraño(k), orra bertaraño(k), ara bertaraño(k)”. 

•Inesiboan, adberbio biek dute kasu marka bera, “amen bertan, or bertan, an bertan” eredutzat. 

•Leku-denborazko genitibo formetan a) eredua darabilte besteak beste raz1-ek eta kmz-k. b) 

eredua lekuko nagusi guztiek darabilte (S.B. kanpoan utzita). Izatez izenlagunak direnez, ondoan izen edo 

izenlagun gehiago har ditzakete, adibidez: 

kgg an bertáko etxéko andría 

•Ablatiboan, a) eredua darabilte kmz-k, kgg-k, raz1-ek, nme2-k eta f.a.-k; b) eredua raz1-ek, 

nme2-k, f.a.-k, kmz-k, kgg-k eta kmz14-k. 

•Adlatiboan, a) eredua darabilte lekuko nagusi guztiek; b) eredua kmz-k. 

•Adlatibo destinatiboan, a) eredua darabil raz1-ek. b) eredua darabilte raz1-ek, nme2-k eta kmzk. 

c) eredua darabilte kgg-k eta naz-k. 

•Adlatibo bukatuzkoan, a) eredua darabilte kgg-k eta raz1-ek. b) eredua darabil kmz-k; c) eredua 

darabilte raz1-ek, naz-k, kgg-k eta nme2-k. 

•Adlatibo bide zuzenezkoan, a) eredua darabilte kgg-k eta nme2-k. a) ereduaren aldaera darabil 

raz1-ek: “onutz bertara” erakoa hain zuzen. c) eredua darabil nme2-k. 


Modu hau ere lekuko nagusi guztiek darabilte, batzuek erredundantetzat jo arren ere. 6.moduaren 

tankera handikoa denez, ereduei eta erabilerari dagokiena antzerakoa da atal honetan ere: a) eta 

b) ereduak −eta adlatibo bukatuzko eta bide zuzenezkoan c) eredua ere bai− erabiltzen dira inesiboan izan 

ezik. 

•Inesiboan, “amentxe bertan, ortxe bertan, antxe bertan” da forma nagusia oso alde handiz; baina 

nme2-ri 2.- moduaz indartutakoa ere jaso diogu: 

nme2 aor bertán! · beittu nun daosen sure ... antíjuak 

1255 Egitura honek traza handia du erakusleen determinatzeko 5.- moduarekin, “amen etxetik” erako formak sortzen dituenarekin 

hain zuzen. Kasu honetan, izenen lekuan aditzondoak ditugu.

•Leku-denborazko genitiboan, a) eredua darabilte nme2-k, naz-k eta f.a.-k. b) eredua darabilte 

lekuko nagusi guztiek (S.B. kontuan hartzeke). 

•Ablatiboan, a) eredua darabilte kmz-k, kgg-k, raz1-ek, f.a.-k eta naz-k; b) eredua raz1-ek, 

nme2-k, naz-k eta f.a.-k. 

•Adlatiboan, a) eredua darabilte lekuko nagusi guztiek. 

•Adlatibo destinatiboan, a) eredua darabil naz-k; b) eredua darabil raz1-ek, eta c) eredua 

darabilte Aginagakoek, nme2-k eta naz-k. 

•Adlatibo bukatuzkoan, a) eredua darabilte raz1-ek eta naz-k. b) eredua darabil kmz-k, eta c) 

eredua raz1-ek, nme2-k, naz-k eta f.a.-k. 

•Adlatibo bide zuzenezkoan c) eredua darabil nme2-k. 

Modu honen beste aldaera bat darabil kgg lekukoak bakarrik, “amentxe bertantxe/bertontxe” 

ereduko formak sortuz. Nolanahi ere, forma idiolektalak dira. 


1.10.3.3.1. Solasaldirako laguntzaile edo komodin gisa 

Erabilera arruntaz gain, horrela ere erabiltzen da. Erakusleen atalean ere egin dugu erabilera 

aukeren zerrenda modukoa. Hemen ere baliagarria da dagozkion egokitzapenak eginez gero. 

Honelakoetan batez ere inesibo formak eta moduzkoak erabiltzen dira, arruntak nahiz indartuak. Adibide 

batzuk ipiniko ditugu bakarrik: 

raz º... d’egún baten esa-nétzen: -”séietzúe suerí? · etxéko-orr · irú gasté ta... · esér, ólan betí 

gastía-...?” ... 

kmz º... Órrek asté bi juan sian, ·· tore- tóriatzera! ·· D’an etorri sian apál-apál éinda, gosíak! 

kmz1 º...es ólan e · ser bat estáik?, eitxe-júe-pa?: alakó bat ipíni! 

Erakusleak kontaketetan isildutako osagaien lekuan erabiltzen zirenez, adberbio hauek ere bai. 

Gainera, funtzio horretan birritako erakusle egiturak sor daitezke, han aipatu denez: 

kmz3 º... esam-be ingo étzen! -”íí! ála ta-ala orrék e, · bi alkondara jakas alkarren gañian 

jantzítxa...” da ... 

kmz3 º... neuk eruango saitxut e · bi-dan lekura sú! · alako lékutaa... · Pello Érrota-antxe-eongo ra 

... 

1.10.3.3.2. Jakineko egitura adberbialetan 

•“Balio erakuslea duten formak + adberbio-aditzondoak”: “amendik/ortik/andik aurrera” 

erakoak. Egitura horrek esangura bikoitza du, lekuzkoa eta denborazkoa (ekintzazkoa ere izan dezake), 

baina pareko esanguraz parametro bietan. Egitura horretan, 1. graduko “amendik aurrera” nolabait 

lexikalizaturik ere badago denborazko zentzuz. “Osterantzekoak” ere esan gura du. Adibide batzuk: 

nme2 ºtxarrá isengo da-amendik áurrera-amatxo-berák! kéntzen dabenien sapatillia isengo da 

txarrá! ··· éé? Naróa? améndik áurreráá... 

nme2 nik esautu nittuan árek, ·· eta-ándik aurrerakoik estákitt esér 

391

392 

Antzerakoa da “andik atzera 1256 “. Beste egitura batzuk: “ordutik ona/onutz”, “ortik/andik gero”; 

adibidez: 

rae ºgeroo, artuak amaitze-sienian, gero bábak!, e-eee jo!, babá · ásko-ote-san dá!: árek ee 

apártau! · mákiñiakiñ · −gámbaran mákiñi eote-san!− da geró ándik atzerá bábak apartátzen! 

gabian!: oseak’ésan · biarrik amaitzen! 

nme2 jéfe barrixak ipinittue taa, · ordútik oná, gáusak aldátu in dia tallarrían 

naz º... etorri jakun e · Sestéro!: −“sémat urte daukasus?” esausten da, −“ba, irurotamasortzi” ... · 

ándi-geró, etorri san atzera, Juanitakiñ eon san, etorri san da −“surí noix kumplidu jatzus?” da ... 

•Balio erakuslea duten forma bi elkartutakoan, esaterako: “andik ona”, “andik ara”. Adibidez: 

raz1 ºda geró jee- oin dala illebete- illébetee ikusi neba-nik etaa játeko gogorik esekala da 

esaestan daa... · ándik oná e, ándik oná gausaonik es, · kutxáuak... 

naz ni-banekixan orí lem-be ... ándik arakoik estusta-ardura 

•“Non/zeren + andik/anditxik” egitura, adibidez: 

raz1 urán ánditxik ee e, lur- lurra dao 

•Egitura konposatuetan, aditzondo zehaztugabe bihurtuta, esaterako: “ortxe! /ortxe-ortxe”, “or 

da/ero amen //ortxe eta amentxe”, “antxe-amentxe”, “ara eta/ero ona”, “an eta/ero amen”, “andik/ortik 

eta/ero amendik”, “arutz eta/ero onutz”, “alan ero olan”. Erakusleetan ere erakutsi dugunez, euskarazko 

hurrenkera urrunenekotik hurbilenekora doa; beraz, alderantzizko hurrenkera dutenak gaztelaniaren 

kalkotzat edo jo ditzakegu, “ona ero orra/ara” adibidez. Adibiderako: 

raz1 ogétamar bat eongo día ortxé-ortxé 

raz1 º... ántxe-amentxe-eongo da numbáitten! ... 

kmz11 “... Eta, hantxe nindoiala, belozidade haundixakin motuan, Barzelonan polizia munizipal 

bat jarri jatan aurrian eta ez hara eta ez hona eta horra ...” 

raz1 an ero ámen eongo da numbaitxán 

raz1 ºsíkeran o- orráxe juan eúm-bá-pasátzeko be basáre! · Orrá kale áldera juánda, 

búltza órtik eta · búltza eméndik!, órtxe! dánok! · Es- égixa da tá! ... 

rmz ºan etxeuam-béste · sérik! ·· ibíltxeko lékuik!, bi- bidían síar árus da ónutz! · ero sáltoka eo 

éskutatzen eo... ... 

f.a. álan ero ólan, llegáuko al día 

1.10.3.3.3. Esapideetan 

Adberbio hauek oso erabiliak dira ahozko hizkera bizian, eta adierazgarritasun ikaragarria dute. 

Era askotako egiturak jaso ditugu, ia interjekziotzat har daitezkeenetatik hasita, perpaus osoetara. Batzuk 

aipatuko ditugu: 

•“Amen/or/an (ba/izena/perpausa)!” egiturak interjekzioen eta erakusle funtzioaren tarteko 

bidean daude. Adberbioak gehienetan arruntak dira baina indartuak ere izan daitezke. Batzuetan 

adberbioak bakarrik agertzen dira, baina bestelako osagaiak izan ditzakete ondoan; “ba” osagaia 

aukerakoa da (hori erabiliz hurrenkera ere anitza izan daiteke) eta izen sintagma eta perpausak ere har 

ditzake. 1. graduko adibideak ipiniko ditugu batez ere baina guztietakoak jaso ditugu: 

kmz ºemén arrósa! 

raz1 enekíxan-nun daósen d'amén, amé-nun daósen! 

naz amem-bá, nun euesan... 

1256 

Bitxia da baina egitura horrek “andik aurrera”-ren esangura bera du: “atze-aurre”-ren nahaste semantiko pragmatikoaren aurrean 

gaude.

az5 ºamén!, au be, au be geure aitxán létria da 

kmz º... aaaai amá! eméntxe bá! 

•“Amen/or/an + adizkia!” egiturak ere indar adierazkor handia du. 

Adizki sintetikoz indar adierazgarri handia du: 

nme2 bá! emen gábis, arútz da onútz!, · bátera ta béstera 

raz º... ta ní etxían!, séose pasau-akuelakúan!, amá batí déika... ... Or dátok!: -”baña nun eon 

sara?” ... 

kmz1 º... oin, · séin da- séin da obíauá, · Tolósakúa? ala Bergarákua? ala 

Élgoibarkúa? · ala · Sumarrágakúa?: or dáo bá! ... 

kaz3 º... amak esate-ban · oñes dóyalaa · Ondárruatik e será · ta ira- -”án! dabil gure Pasita!” ... 

Baina perifrastikoz ere egiten da: 

kaz3 º... ákordau ákon a máixa ... antigual póólítxa! isam-bi-ban! · atensíñu emotekua... · es’éban 

e, á · éne! · tallarréa eruango dábela!, da-an eru-eben tallarróri a mes- mix- e seróii... ·· máixori 

eru-eben tallarréra ... 

•“Ara (ba/izena/izen sintagma)!” egiturak ustekabeko zerbait adierazten du, eta errieta egiteko 

balio du, baina ezusteko atsegina adierazteko ere bai, tarteko maila guztiekin. Balio deiktikoa ere izan 

dezake. Bokatiboan ere erabil daiteke. Zenbait adibide: 

raz5 º... -”baña Itúrrios!, se?, burutik ondo ago aimbeste diru gastatzeko Eibarrem-beti gaixki 

bisi-isa-gitxuk [sic] eta estak-”, -”ará mutíll!, eiñá iñ!, ónddiok esangosue · tx- gitxi dalá!”: 

kláro! ... 

kmz3 º... eskopeta bat ee ájustatzeko · árreglatzen · da totaleko alrebes jiarduan! · ara!: · bárre inaetzan! 

... 

raz1 ºba... len esate-akon, gure démporan: -”íí!” -”ser!” -”í! · kústen don an?” da -”se? nora bei- 

...?” -”ará! txiriki- txirikilla ta pálua!” 

•“Alde(izu) ortik!” esapideak zentzu aurkaria du, baina hizlariaren jarrera ere islatzen du bide 

batez, zerbait ez duelako onartzen. Esaterako: 

naz ºbaai...: · udan ee, ortxé bedárronduek eta ondatzen dau á, enéé!... jesúss!, aréntzako bes da 

neretzako esta oim-bedárrondotia, e?, aldeisu órtik, alde-alde-alde... Égixe-e? ... 

•“Onako/orrako/arako //olako/alako...” badaezpadakotasuna adierazteko erabiltzen da besteak 

beste; hizlariaren jarrera ere islatzen da. Adibidez: 

raz º... kami-óia!: aberíxau daá! ta béste sar bat ekarri artían”... oláko sár bat... María-Arikítxakópe-esángotzú 

oríí! 

nme2 º”txiribíta” esaaa-ten da iñoix, ee ne- ne- entzunda nao “txiribita” erdéldunak esanda: “ésees 

un txibirita [sic]”, · ee... séose onako gausaa... dotóriak itteittuena o artisauuu... sérak! 

dotoriee... itt- itten dabena, “ése-es un txibiríta!” ... 

kaz10 ºlantziam-beim-bai!: oñ aimbeste-es baña lélenguetan ako ustes e... ··· asi bier... 

naz ºes-es! eúnetan, ee... áko játeko gogo gitxí tta... · ni jatúna naix, e? bañ’atzo be baa... fff... 

játen ja-nebam-bañaa... ... 

•“Olako + izena- + -partitibo marka!”. Egitura hau ere oso adierazkorra da, baina bai zentzu 

txarrez, bai zentzu onez. Adibidez: 

f.a. okurritzeko be, alako gausarik! 

kmz ñó! alakó neskaa · guáparik estót ikúsi aspaldixan 

393

394 

•Bokatiboetan, “tonto alakua” erakoak sortzen dira 1257 . Esaterako: 

f.a. tónto alakúak, estau eitxen kásorí-pe 

•“Sekula olakorik (orraitxiok)! //sekula olako + izen sintagma- + -partitibo kasu marka”. 

Harridura handia adierazten du; esate baterako: 

rmz3 ºjersixa jantzi bikou! ... sékula olakoik órraitxiok! 

naz º[101 urteko auzoko andrakumeaz] bai!, sekula olakoik! 

nme3 ºbaña-baña-akordatze-ako-órre-burutasiñuok!, sékula olako umeik, e!? 

•“Es geixao olakoik eiñ!”, aginte erako esapidea, ekintzaren bat gaitzesterakoan; adibidez: 

naz º “su”!, bai!... bátzuetan itteutzet e olan... gaistokérixambat...: 

“es ik iñ olakoik!” eta bañá, ostien “su”, bai... 

•“Olakon/alakon bat” esapidea erabiltzen da gutxi gorabeherako kopurua, iritzia, denbora 

adierazteko. Inesiboa batez ere denbora luzaz itxaron ostean zerbait egindakoan erabiltzen da. Adibidez: 

naz -bá!: ogétamar bat...? ... -bá!, olákom-bat, olákom-bat... 

kaz2 ºda, ara juatia nai txa (?)juatias... · sálto itxia nai plasára! sálto itxia nai plasára ta... ·· 

álakom-baten -”ba-nóya!” ... 

•“Alan/olan dalakuan egon”. Forma indartuak ere onartzen ditu; adibidez: 

kmz gausak álan dialakuan, alá? 

kmz3 º… sei o sortzi-amar il dda, tíari “áiba!, ipiñi órrek!” · lúmatu ta · ipintzeitxuan aék eta…, · 

are-pe, ·· komo si no!, o- ólaxen dálakuan!, · dakan importansiakiñ! keixapian! umiekin dda, 

árrautzekiñ!, árrautzekin dda, txorixak eta… ... 

•“Orraitxiok(an)!”. Harridura handia adierazten du, adibidez: 

naz ºbedarra sobre dauke geró!, eoteko modun daos orraittiok etá! 

•“Izena + eta arutzaokua” egiturak gaztelaniazko “... y el de más allí” egituraren kalkoa dirudi. 

Adibidez: 

kmz3 º... len Larrarte-ermanos, bestia … famósuak! famósuak!: órrek amen sartu itxuaus … 

amen sartu itxuau · Larrárte-ermanos da béstia t’arutzaokua ta… ·· sero! · létra bat étxaixek! ... 

kaz4 “... Gabian gure etxian tertulixia eitxe zan. Goikua, harutzaukua, bekua ... andrak etortze 

ziran ...” 

1.10.3.3.4. Erakusleen funtzioa beteaz 

•Izenordain legez erabilitako erakusleen ordez, batez ere leku-denborazko kasuen bizigabeen 

deklinabidean 1258 . 

•Birritako erakusleen egituretan, batez ere leku-denborazko kasuetan, erakusleen lekuan, bai 

forma arruntak bai indartuak 1259 . 


Leku-denborazko kasuetarako erabiltzen diren formen ondoan moduzkoek ere graduazioa dute. 

1257 Ikus bokatiboari eskainitako atalean ere. 

1258 Ikus erakusleen atal horretan. 

1259 Ikus erakusleen atal horretan.

Forma arruntetan, leku-denborazkoetan bi “oinarri” daude. Inesiborako, ablatiborako eta lekudenborazko 

genitiborako, inesiboko “amen/emen, or, an” formak. Adlatiboetarako adlatibo soileko “ona, 

orra, ara” formak dira oinarri. Inesiboko 1. graduko bokalen alternantzia beste kasuetara ere iragazten da. 

Aldaera gehien dituzten kasuak genitiboa eta ablatiboa dira, 1. graduan, kasu markaren aurreko 

kontsonante sudurkaria agertu ala ez kasu markako kontsonantea ere ahostuna edo ahoskabea delako. 

Orokorrean, kontsonante sudurkaridun formak arrunt eta erabiliagoak dira, besteak batez ere zaharren 

ahotan bizi baitira. Ablatiboko forma guztiek onartzen dute leku-denborazko genitibo marka, izenlagun 

bihurtuz, baita lexikalizaturik ere, “amendikalde” erakoetan. Adlatiboak ere onartzen du genitibo marka 

eta leku-destinoa adierazten da horrela. Genitibo marka beste adlatiboetan ere erabiltzen da. Adlatibo bide 

zuzenezkoaren gainetik inesibo markadun formak ere orain arte erabiliak izan dira Eibarren, baina lekuko 

nagusi gazteak ez ditu ezagutzen jada. 

Moduzko forma hurbilak berdinduta daude “ola(n)” forman, baina kurutzaketak edo forma 

alternantziak sortzen dira 3. graduko formarekin ere. Azken kasu horretan orain arteko joera nagusia 

“ala(n)” hiru graduetarako erabiltzea izan da, lekuko zaharrek horrela egiten baitute, baina lekuko gazteen 

ahotik “ola(n)” da hiru graduetarako erabiltzen den forma. Sudurkaririk gabeko aldaerak batez ere kalean 

erabiltzen dira. Leku-denborazko genitibo marka onartzen dute; horrelakoetan, alternantzia dago “olako” 

eta “onako” formen artean, azken hau Aginagan eta Arrate inguruko lekuko zaharren ahotan bakarrik 

erabiltzen den arren. 

Forma indartuei dagokienez, indartzeko zazpi modu daude oro har (modu morfologikoak, 

jakina). Indartze modu horiek funtsean erakusleen atalean azaldutakoak dira eta “indartze” maila 

antzerakoa da edozein modu erabilita ere. Sortzen diren formen aldaerak ere erakusleen atalean 

azaldutakoen antza handia dute. Aipagarria da moduzko formen aldaeren ugaritasuna; indartzeko 1.modua 

onartzen dute bereziki baina emaitzak beste kasuetan baino askoz gehiago dira. 

Indartzeko 2.- modua inesiboko 2. graduan erabiltzen da bakarrik. Indartzeko 3.- modua ere kasu 

horretan eta moduzkoan erabiltzen da. Indartzeko 4.- modua leku-denborazko kasuetan erabiltzen da 

baina ez horietatik sortutako izenlagun guztietan. 5.- modua Aginagakoek ezagutu egiten dute baina 

erabileran ez du emankortasunik; bakarrik kaleko lekuko nagusi gazteenak darabiltza horrelakoak 

sistematikoki. 6.- moduaz indartutako formak oso erabiliak dira Eibarren, dituen hiru aldaera 

sistematikoen bitartez. 7.- modua funtsean 6.-aren tankerakoa da. 

Adberbio forma hauen erabileretariko bat azaldu da jada erakusleen atalean, horien ordez 

erabiltzen direnez batez ere leku-denborazko bizigabeen formetan. Osterantzean, adberbio funtzio 

arruntez gain, solasaldirako laguntzaile edo komodin gisa ere erabiltzen dira. Hainbat egitura 

adberbialetan ere aurki daitezke eta esapideen eremuan ere altxor handia eratzen dute. Horrelakoetan 

adierazkortasun handia lortzen da gehienetan, ahozkoan duten bizitasunaren erakusgarri. 

1.11. ZENBATZAILEAK 

395

396 

Zenbatzaileak ez dizkiegu den-denak osorik deklinarazi lekukoei. Zenbatzaile zehatzetatik “bat” 

“bi” eta “bost”-en deklinabidea sistematikoki jaso dugu; zenbatzaile zehaztugabeetatik, “asko”-ren 

deklinabidea jaso dugu osorik. 

1.11.1. Zenbatzaile zehaztuak 

Zenbatzaile zehaztu gehienak zenbakiak dira, baina badira funtzio hori betetzen duten izen 

“zehatz” batzuk ere, era askotako neurriak adierazten dutenak hain zuzen. 

Zenbakiak, era berean, kardinalak, ordinalak, zatikiak, banatzaileak izan daitezke, bakoitzak 

forma bereziak izaki. 

Deklinabiderako zenbaki kardinalak izan ditugu gogoan, eta horiek deklinatzerakoan gauza bat 

kontuan hartu behar da batez ere, perpausean betetzen duen funtzioa eta duen kategoria hain zuzen. 

Izenaren ondoko determinatzaile denean zenbatzailea beti doa nominatibo mugagabean; izenordain 

funtzioa duenean mugagabean eta mugatu pluralean deklinatu daiteke; eta zenbatzailea bera izena denean 

deklinabideko hiru moduak onartzen ditu: mugagabea, mugatu singularra eta mugatu plurala 1260 . Beraz, 

deklinatzeko bost era dituzte nagusiki. 

Edozein modutan ere, izen nahiz izenordain direnean mugagabeko formak berdin egiten dira. 

Bereizketa nagusia da izenak direnean bakarrik onartzen dutela mugatu singularra, eta mugatu pluralean 

zenbatzaile batzuk berdindu egiten dira, sinkretismoa eginez (“bixak, bostak”-en kasuan, adibidez), eta 

beste batzuk ongi bereizten dira (“laurak” //”lauak”, esaterako 1261 ). Horrenbestez, gehien ere lau forma 

har ditzakete: mugagabea (“lauri”), mugatu singularra (“lauari”), mugatu plural “mugagabea” 1262 

(“laure(r)i”), eta mugatu plural “mugatua” (“laue(r)i”). 

Lehenengo zenbaki batzuen deklinabidea aztertuko dugu, eta ondorik beste forma eta ezaugarri 

batzuk ekarriko ditugu. 

1.11.1.1. Zenbaki kardinal batzuen deklinabidea 

1.11.1.1.1. Bat, batzu(e)k 1263 

1.11.1.1.1.1. Formari dagokiona 

“Bat”-en deklinabidea 

1260 I. LASPIUR-ek zenbatzaile zehaztuetan “Izenordaiñ funziñua” eta “izen funziñua” bereizten du. “Bat zein bi, hiru, lau..., 

izenordaiñ zeregiñaz gaiñera, izen hutsa be izan leike “bat zenbakixa”; eta bizigabia (peora zenbakixa) edo biziduna (foball-talde 

bateko jokalarixa) izan leike. Izen hutsa danian, edozein izenen moduan deklinatzen da. Halakuak nekez entzungo badittugu be (...)” 

(1999b, 99). Egiten duen bereizketa nagusiarekin bat gatoz baina ez funtzioak bereizterakoan, azken finean izenek eta izenordainek 

dituzten funtzioak bat direlako. Bereiztekotan, kategoriak-edo bereizi beharko lirateke. Horixe litzateke “ni; ni-a /nixa” 

bereizterakoan ere. Horrenbestez, liburu batzuetako azalpenak ez dira guztiz zuzenak, adibidez, hauxe irakur dezakegu Euskaragaztelania 

/ castellano-vasco hiztegia-n (ELHUYAR, 1996, E VIII): “bat hitzak deklinabide mugagabearen formak hartzen ditu. Dena 

dela, beste hitzaren agerraldi mugatuaren eraginpean dagoenean, ez bestela, deklinabide mugatuko formak hartzen ditu”; Euskal 

gramatika...-n ere antzerakoa (EUSKALTZAINDIA, 1993, 93): “Bat-en deklinabide mugatua (...) jakina, beste mugatu baten 

eraginpean bakarrik erabiltzen da”. 

1261 Horien adibide batzuk deklinabide kasuetan barrena azaldu dira. 

1262 Hori da guk ipini diogun izena, nahiz “batzu(e)k”-en kasuan izan ezik ez den benetako mugagabea. 

1263 Ikus zenbait errealizazio espektrogrametan: kmz 63A176, kmz 63A177, kmz 63A56, kmz 66A132, kmz 66A158, kmz 67A134, 

kmz 67A157, kmz 67B132, kmz 68A214-a; nme2 1A224; raz1 01B210, raz1 54B305. Ikuspegi dialektologikoagoz aztertu dute 

zenbaki horren aldaera batzuk I. ETXEBESTE-k eta K. SEGUROLA-k (1994, 724-727); idazkera teknikoaren irizpideen galbahetik 

iragazita J.C. ODRIOZOLA-k eta I. ZABALA-k aztertu dute (1992, 29-40).

Mugagabea Mugatu singularra Mugatu plurala Plural mugagabea 

bat, batik, batek, bati 

/bateri, baten, bateko, 

bates, bate(g)aitxik 

/ba(t)gaitxik, batentzat 

/batendako /batentzako; 

baten /batian, baten gain; 

batetik, bate(n)(g)andik; 

batera, bate(n)(g)ana; 

bateraño(k) /baterarte; 

baterutz 

bata, batak, bata(r)i, 

batan, bateko, batas, 

batakin, bata(g)aitxik, 

batantzat /batandako 

/batantzako; batian, batan 

gain; batetik, 

bata(n)(g)andik; batera, 

bata(n)(g)ana; 

bateraño(k); baterutz 

batak, batak, bate(r)i, 

baten, batetako, 

bate(g)aitxik, batentzat 

/batendako /batentzako; 

batetan, baten gain; 

batetatik, bate(n)(g)andik; 

batetara, bate(n)(g)ana; 

batetaraño(k) 

/batetararte; batetarutz 

397 

batzu(e)k, 

batzu(e)k, batzuei 

/batzueri /batzui, 

batzu(e)n /batzuren, 

batzu(e)tako, 

batzu(e)kin, 

batzu(e)(g)aitxik, 

batzu(e)ntzat 

/batzu(e)ndako 

/batzu(e)ntzako; 

batzuentzat 

(prolatiboa); 

batzu(e)tan, 

batzu(e)n gain; 

batzu(e)tatik, 

batzue(n)(g)andik; 

batzu(e)tara, 

batzu(e)(n)(g)ana; 

batzu(e)taraño(k); 

batzu(e)tarutz 

a) Mugagabeko deklinabidean, kontsonantez amaitutako izenen moduan deklinatzen da 

orokorrean. Formazko berezitasun batzuk: 

•Datiboan bi eredu nagusi daude: kasu marka zuzenean zenbakiari txertatzea (hori egiten dute 

nme2-k, naz-k, f.a.-k, raz-k, nme1-ek, ñaz1-ek, ñmz-k eta kmz5-ek), edo loturazko bokalaren bitartez (hori 

kmz-k, kmz6-k, ñmz1-ek eta rmz6-k egiten dute). Bietara ere egiten dute batzuek (kgg-k, raz1-ek eta kmz3k 

adibidez). 

•Instrumentala postposizioen aurrekarietan erabiltzen da, edo jakineko egituretan: “bide bates” 

esaterako. “Bates be” forma kag lekukoari jaso diogu bakarrik, ziurrenik eredu arautuaren eraginez 

darabilelako forma hori. 

•Motibatiboan, beste izenetan ere jaso den eredu banaketa jaso da. Loturazko bokalez txertatzen 

dute lekuko gehienek kasu marka, eta Aginagakoek zuzenean egiten dute, nme2-k eta naz-k alegia. 

•Prolatiboa ere onartzen du, izena denean batez ere. 

•Leku-denborazko bizigabeentzako formak orokorrean “bate-” oinarria dute, bai lekudenborazko 

genitiboan (“bateko” da forma orokorra, “*batetako” ez dugu jaso ere egin), bai beste 

kasuetan ere: ablatiboan, adlatiboan, adlatibo bukatuzkoan eta adlatibo bide zuzenezkoan. 

Inesiboan ere, “baten” da forma orokor eta hedatuena bai lekuko nagusi guztiengan bai beste 

lekuko gehienengan, baina “batian” aldaera jaso diegu raz1-i, nme2-ri, naz-ri, kmz5-i, kaz11-ri eta ñaz5-i, 

eta “batetan” kmz6-ri. 

b) Mugatu singularrean ere kasu bakoitzeko formak kontsonantez amaitutako izenen modukoak 

dira leku-denborazkoak ez direnetan, orokorrean. 

Salbuespena, “bat” zenbakia bera izen berezi legez hartzen denean da, orduan deklinabide 

mugagabea jasotzen baitu. Horrela sarri egiten du raz1-ek; adibidez: 

raz1 “bat”ék estau-urtén //raz1 “bát”eri · k- e kótxia ... apurtu in jako, e?

398 

Alderantzizkoa ere jaso dugu, itxuraz mugagabez joan daitekeena, mugatu singularrez: 

nme3 ºes: bátai bintzat... ... bátai “Jai” ipini biakola esa-notzen: orí, · ori belarrixan... 

... bá... · bai-bai! arí bat, derríor será, belarrixan dauka-arenaa Madríldik ero datorrem-papél bat 

eta, · -”arí á ipini biako!”, se a- arén i-séna Madríllen dao! 

•Instrumental singularra lexikalizatuta jaso dugu “batas beste” egituran, f.a.-ren ahotan. 

•Leku-denborazko bizigabeen formak ere bereziak dira, inesiboan izan ezik, beste kasukoak 

mugagabekoekin berdindu egiten baitira, sinkretismoa gertatuz. 

Inesiboan, “batian” da forma orokorra lekuko nagusi guztiengan (“lurrian”-en eredua betetzen 

du, bada; eta “baten” mugagabearen bestelakoa da); “batan” jaso diogu kgg-ri baina ez deritzogu 

sistematikoa denik. 

•Leku-denborazko bizidunen formak ere orain arte aipatutakoen ildotik doaz. Inesibo kasu 

markadun formak kgg-ri jaso zaizkio bakarrik; beste lekukoek postposioz edo forma bizigabez egiten 

dute. Beste kasuetan ez da bereziki aipatzekorik jaso. 

c) Mugatu plurala: 

Kasu bakoitzeko formek kontsonantez amaitutako izen arrunten formak gogorarazten dituzte, 

leku-denborazko formek barne. 

Nominatibo forma zenbakia izena denean ez ezik, ordua adierazterakoan ere erabiltzen da, 

perpauseko adizkia ere lekuko gehienek pluralean egiten dutela: “ordu batak, ordu bata-ta erdiak...” 1264 . 

d) Mugagabearen plurala: 

Zenbaki honetan mugagabeak plurala -tzu atzizki pluraltzailearen bitartez egiten du, eta esangura 

ere mugagabe-zehaztugabea du. Eibarren behintzat, atzizki hori kasu guztietan duen zenbaki bakarra da; 

ez dugu “bitzu-, irutzu-...” oinarridun deklinabide sistematikorik jaso orokorrean, adibide bakan batzuk 

lortu ditugun arren. Adibidez: 

kgg sé bítzuk ein dabe óri? --naz séim-bitzuk in ddabe orí? 

Eredu normalizatuan ez bezala, nominatiboan bertan dugu aldaera bikoiztasunaren jatorria, 

“batzuk” eta “batzuek” 1265 ; dena dela, ergatiboko formak ere kontuan hartu ditugu Eibarren kasu horiek 

guztiz berdinak direnez gero. Forma biak darabiltzate lekuko gehienek (kmz-k, raz1-ek, nme2-k, raz-k, 

mz-k, rae-k, nme1-ek, ñaz1-ek, kmz3-k, kmz5-ek, kmz7-k, kaz11-k, f.a.-k eta rmz5-ek besteak beste); 

beste batzuek (kmz1-ek, nme3-k, kag-k, rmz2-k, ñmz-k, kaz2-k, kaz3-k, kmz6-k, kaz8-k eta naz-k) 

“batzuk” darabilte bakarrik; eta beste batzuek “batzuek” bakarrik (kaz1-ek). Horretan, “zeintzu(e)k, 

zertzu(e)k” eta antzerakoen tankerakoa da. Ez dugu hurbileko graduko artikuludun formarik jaso. 

Beraz, “batzu-” da beste kasu markak eransten zaizkion oinarria, plural ezaugarriz gehiengehienetan. 

Edonola ere, mugagabe izaera ere gorde dezake; izan ere, datiboan “batzui” forma ere jaso 

dugu naz-ren, rmz-ren eta kaz2-ren ahotan; edutezko genitiboan “batzuren” jaso dugu rmz2-ren ahotan; 

1264 Ikus gai hau zenbatzaile zehaztuei orokorrean eskainitako beheragoko atalean.

soziatiboan “batzukin” rmz2-ren, naz-ren eta rmz5-en ahotan; soziatiboan “batzuaitxik” raz5-en ahotan; 

eta destinatiboan “batzuntzat, batzuntzako” naz-ren ahotan. Leku-denborazko kasuetan mugagabe 

tankerako adibideak ugaritu egiten dira inesiboan bereziki: “batzutan” darabilte besteak beste kag-k, 

kmz3-k, nme2-k, kmz-k, kmz1-ek, raz1-ek, rmz2-k, kaz3-k eta naz-k; adlatiboan “batzutatik” darabil kmzk. 

Forma horiek murrizketaz ere azal daitezke agian, baina “batzuren” forma mugagabe argia da. 

Mugagabe izaera hori naz-ri jaso zaion “batzuentzat” forma prolatiboan 1266 ere ageri da. 

1.11.1.1.1.2. Erabilera 

a) Euskaraz arrunta denez “bat zenbatzailea artikuluarekin truka daiteke hainbat kasutan” 

(EUSKALTZAINDIA, 1993, 91). Gure lekuko baten iruzkinak ongi azaltzen du hori: 

kgg ºor beti · · “e komprao una kuna” · eta ník béti “una” bárik esáte-ot, es? ... 

eske or néri sóbrau eitxe-játa: “seaska bat erósi dot”?, “kótxe bat erosi dot”?, “kótxia erósi dot”, 

es? ... “bat” baríik...!, eske “kótxe bat erósi dot”: eske jénde gustíak eroste-dau bat, es?, “kótxia” 

eróste-ósu. “Frákak erósitxut”: “fraká bat erósi dot”?, ess; ero, “gónia erósi dot”: “góna bat erósi 

dot” es, es? 

Gainera, “Bat mugatzailea eta a artikuluaren oposizioa erabiltzen dugu sarri askotan ez-ezagun / 

ezagun oposizioa adierazteko. Bat zenbatzailea erabiltzen dugu, halaber, bat / anitz oposizioa markatzeko 

oduan ere” 1267 . Adibidez: 

kaz1 ºándikan onús baa, · on- onn dao · bueno! geró ándik o-onutz · euan · errotía, e?: errot- ee... 

errotá bat 

kmz -sémat biosu? -lítro bat 

b) Neurriak adierazteko “bat”, “bete”-rekin batera, “sarri erabiltzen dugu ontzi edo leku batean 

sar daitekeena” (O. IBARRA, 1995, 331-332). Baina Ultzaman ez bezala, lekuko batzuek ez dute “ontzi 

izena/neurri izena + bat + osagai izena” hurrenkera gordetzen, gehienek egiten duten arren: 

f.a. báso bat ur eran dau 

f.a. esku bárru beté kakauete jan dot 

/kmz ur báso bat erá-ok //kmz esné lítro bat erosi juat 

kaz2 º... da · kafiétesnia sópekiñ ·· frailekatillua béte jan!, afarixa-áxe ... 

Bestalde, zerbait osorik denean, lekua, ontzia, denbora tartea..., “bete” erabiltzeko joera dago. 

Oso erabilera bizia du ahozko jardunean. Lexikalizatuta ere badago osagai hori “illabete/illebete” moduko 

berbetan, “bat” ere ondoan onartzen dutela bakartasuna adierazteko eta beste zenbakiak aniztasuna 

adierazteko. Esate baterako: 

f.a. ºgero Maltzáko emplíauak... eta béte-elixia béte! 


rae º... asté betian an eote-sam-pílluan! ·· oseakee... 

rmz ºberréun ardíki [sic] eró: emen guría ta Iñarría taa... emem-bueltan! páre bat illebete pásatzesitxuan 

árek! 

rmz ºóntxe bá!, illebete bat eró! 

1265 

EHHA-eko emaitzak begiratuz gero beste zerbait dirudien arren: I. ETXEBESTE-k eta K. SEGUROLA-k “batzuek” jaso zuten 

bakarrik Eibarrerako (1994, 726), baina guk ondo frogatu dugu ez dela horrela. 

1266 

Gogoan izan behar da izen berezien atalean eta erakusleenean azaldu dugun prolatiboaren aldaera dela, aurretik genitibo marka 

duena hain zuzen. 

1267 

Ibid. 

399

400 

c) Banakotasuna indartzea nahi denean, izena edo izen sintagma mugatzaileaz erabil daiteke eta 

hurrenkera arrunta ere hautsi egin daiteke. Adibiderako: 

raz1 º ... Altamíratik ann mendítxo bat ikústen dá! ·· Da, áxe ixéngo dá! 

· bat Eibárko mendíxa! Baña txikíxa, e? 

raz1 ºgosía bát! · eún gustían, gosía- gosíak! Bá! biáko! 

d) Kopuru zehaztugabeak adierazteko: 

•Zenbakien ondoan, eta bat-en pareko den bete-ren ondoan ere bai harrigarria bada ere. Bat 

osagaia zenbakiaren ondo-ondoan doa. Adibidez: 

nme2 ºe? bai!: béste orduu... · beté bat, ónddió!... 

rmz º... Maltzán ee... ·· irurórei launetik oétamar bat e, ferrobiarixua-sitt- eskolam-bé! ·· or be... 

Milako zenbakiekin bat osagaia tartean jartzen da; esaterako: 

naz ee-Eibárre-daukas ógetamar ba-milla-abitante 

Batzuetan, beste bide batzuek indartzen dute zehaztugabetasuna. Esate baterako: 

nme2 orí, ogei ba-milla pésta ERÓ, kostatzen da 

nme2 sakúak e, ogéi ba-kilo inguru eró · pixátzettú 

•Osterantzeko zenbatzaileei eta kopurua adierazten duten osagaiei erantsita. Adibiderako: 

rmz ºpáre bat órdu juaten da béste páre bat ordu etórtzen! ... 

rmz º... sárdauai úra: sárdauak ura biaok, pixka-biaok! ·· bestelaa lodíei-itxen dok eta estogarbitzen-da 

·· amarrétik ee ·· pááre bat ero ura biok!... 

rmz ºólakotxe bat!..., ogei bat... 

e) Nahiz eta kopuru edo neurririk ez adierazi, goi maila, ugaritasuna, askotasuna adierazi nahi 

denean ere erabiltzen da, arrunki zenbatzen ez diren izenekin, ekintza edo modua adierazten dutenekin 

batez ere. Bat zenbakia inesibo kasuan erabiltzen da. Adibidez: 

S.B. º... ta −“jáaa-ja-ja −asi san barre batian Itziartarra− titixak saltaka!…” ... 

nme2 º... −“bixar neu bakarri-jungo naixela su dutxau barik e, sikiñ usaim-baten esi-seinkes jun 

ka- jun kalera! ta, · neu bákarri-jungo naix”... 

S.B. aspaldi baten eon giñan amen/antxiña baten eon giñan amen 

f) Konjetura, zalantza adierazteko, -(r)(e)n bat egitura erabiltzen da 1268 . Adibidez: 

naz ºbai-bai!: jókou e serem-batein d’akabauko a. Béng’abér! 

g) ”Bat ... beste” bikote banakaria. Aldaera asko ditu. Batzuetan juxtaposizioz elkartutako 

perpaus edo sintagmetan ager daitezke; bestetan, lokarriak izan ditzakete adierazi nahi denaren arabera 

(kopulazioa, disjuntzioa, aurkaritasuna, banakaritasuna, berdintasuna...). Batzuetan osagai biak forma 

mugagabean elkartzen dira sintagman; beste batzuetan bat zenbakia mugatuz egiten da eta beste 

mugagabez; beste batzuetan alderantziz. Zenbakia sarritan bakar-bakarrik agertzen da, beste osagaiak 

ordea, “batzu(e)k” sarri hartzen du laguntzat, behar den moduan deklinatuta, noski. Edonola ere, osagai 

biok determinatzaile legez ere erabil daitezke. Perpaus batzuetan beste osagaiaren lekuan “urrengo” 

erabiltzen da, eta ez du ondoz ondoko jarraipen zentzurik izan behar nahitaez, alternantzia irregularra ere

adierazirik. Mugagabez, singularrez zein pluralez era daitezke, kasu guztietan: zein egitura den eta zein 

esangura adierazi nahi den, osagai biek kasu marka bera hartzen dute, ala ez. Esangura nolabait 

zehaztugabea egozten dio egitura honek esandakoari. Bikoteak pilatu ere egin daitezke bata bestearen 

“gainean”, errepikapenez gain. Adibide batzuk: 

rmz ºbai!, konéjua bátzuetam-bai, úrrengo es...; · ollúa béti, · astúa! 

naz aurtén, ósso perretxiku gitxi artu dou, báta ero béstem-ba-baña gítxi 

kmz nai bata ta nai béstia, bíxa-ítxuk satarrak 

rmz º... irú tren! · trasladua órtxe! ... Maltzán eee... ·· geatu be itxeka merkansia! · báta béstea 

krusau, beste-beste-bestera-bestera-besterá! 

rae ºurte bátien e solo baten da béstiem-béste baten 

kaz2 º... orduan kóbratze-san ·· ba ·· sapátu baten es da béstiam-bai: amabóstiam-beiñ!: sapatu 

bátien es béstiam-bai!, sapatu batien es best-, beti ólaxe! ... 

Solasaldirako ere erabiltzen da bikote hori, isildutakoen ordez kontaketetan eta abar; adibidez: 

kmz º... -”sélan?” da -”óndo ta bata ta bestia...” ta, -”bueno!, · agúr, e?” ... 

Esangura ihartuta ere badu, esapideetan, hemen batzuk: “egun batetik bestera”-k batez ere 

bapatekotasuna adierazten du; “batekin bestia”-k gaztelaniazko “el uno por el otro”-ren zentzua du; 

“batekuas bestera” erabiltzen da “alderantziz; beste erara” adierazteko. Adibidez: 

kmz gaixótu suan eún batéti-béstera 

rmz ºbatekin bestia-asarretu... 

f.a. ºbatekuas bestera eitxen bada, obe 

Izenordain elkarkari legez ere erabiltzen da bikote hori 1269 . 

h) Zenbatzaile orokor legez ia guztiz lexikalizaturik, zerbaiten eza adierazteko 1270 : “(esta) bat 

be(s) /bape(s) /bape be(s)”; baina “bat” deklinatu egin daiteke eta horrek erakusten du lexikalizazioa ez 

dela erabatekoa. Adibidez: 

raz1 -semátek erosi dau ogíxa? ... -iñópess, batépess –nme2 -sembátek erosi dabe ogíxa? ... - 

iñópess, · baté-pés 

•Esapideetan nolabait lexikalizaturik: “bat biar/esan eta bera bes”, “bat bera bes” tankerakoak. 

Aldaerak dituzte. Adibidez: 

raz1 º... Plaentxiara ta, óñes juate-giñan, Samarsialera ta... ... baña orduan kristauri-p’esan 

ikusten... bát! esán da berá bés! 

naz ba emén estao bápe be, estaaa... · muéstrakoi-pess! 

kmz etxata gustau ... bat berá bés 

•Pareko egitura, baiezkoan: 

f.a. ºalabá ba-dáka · da, berá Kanáriasen... 

i) Inesiboan, zenbat aldiz adierazteko “baten” eta “beiñ” erabiltzen dira, banatuta arrunki. Biak 

egitura lexikalizatuan ere jaso ditugu, “bein baten”. Adibiderako: 

naz sékula · beram bisíxam-báten in ddau 

kmz ºbeiñ akordatze-naix e · Santa Eufémiara jua-gíñan 

1268 Ikus edutezko genitiboari eskainitakon atalean. 

1269 Ikus, baina, izenordainen atalean aurrerago. 

1270 Zentzu zehaztugabea ere har dezake: ikus zenbatzaile zehaztugabei eskainitako atalean. 

401

402 

raz º... mutílla etórri bia-san-neskíaána ... ta... béin batén Edúrnek ólaxen e -e Edúrne Pépen 

andríak, lagúna ta- · “es” esaetzálako ikútu ero eiétzan da plaáá! · ma- e mutillórri · saplatékua 

emoétzan! ... 

•Osterantzeko egitura-esapideetan: “beste beiñ”, “lengo baten”, “beiñ + denborazko sintagma + 

eskero”. Esate baterako: 

raz º... nii, orráxee; béste bein Salbadórera juan gíñaan, Irúreraa · ta lén ólaxen! ... 

kaz10 ºbate-preuntau sestan Sarausen lengo batén, · ee Sarausen eote-gara udan aspaldixan da... 

... 

raz º... esa-netzan -”tránkill, e?: níí, ·· sála-náuan e?, · nii, beiñ irúrak eskéro esí-naix oián eón!” 

... 

•Adberbio egituretan: “baten-baten 1271 “ eta “beiñ ero/o beiñ, noisi-peiñian” erakoetan 

(“noizbait” esan gura dute). Esaterako: 

S.B. báten-baten etorriko sara gure etxera, esta? 

f.a. beiñ ero beiñ etorriko sara gure etxéra, está? 

S.B. noisi-peiñian 

j) Bat-tasuna adierazteko, “bakar-” erabiltzen da: 

•Bakarrik erabil daiteke edo bakarra den izenaren ondoan. “Izen arrunta + bakar” izan daiteke; 

edo nolabait lexikalizatutako berba elkartuak: “begi-bakar, anka-bakar, este-bakar, alaba/seme-bakar, idibakar, 

(b)ustarri-bakar 1272 “. Zenbait adibide: 

nme2 bá-dao, ·· bákarra da --f.a. bákar bá-gerátzen da 

kgg º... ee óri esan seban, bidé bakárra óri sála ... 

nme2 -séma-sapata daukasus? ... -íru ... º”iru pare” isengo dá..., · anka bákarra espada baintzát 

raz1 este bákarra...: · sérak eukitzen dau este bákarra, txoríxak! 

/f.a. au este-bákarra da, estao loditzeik --raz1 ºflakúa dalako ero...: ba este-bákarra ordúan! 

nme2 º... “etxérus” [etxea] bat bákarra danían ondó erooo... · ondó dator baña “etxíen-tarutz”... ·· 

oríí yaa... orí e, ésta... 

•Aditzondo bihurturik, -ik atzizkiaren bitartez. Esaterako: 

f.a. beira nao bákarrik 

Kopuru mugatua ere adieraz dezake: 

f.a. oixe bákarrik emoidásu 

•Berba eratorrietan: “bakartade/bakardade, bakartasun; bakarti; bakarriko”. Adibidez: 

f.a. au da bakardádia! 

naz au da bakartásuna! 

naz ori béti-isen da bákarrikua ... “bakártixa”, eo “bákarrikua” eró, bai... 

k) Une bereko gertaerak adierazteko, “(dana/ok) batera” dugu; adibidez: 

f.a. órrek e dana-batera diardúe bérbetan 

rmz ºerremolatxa ee udabárrixan eraitxen da!, e, artuakim-batera! 

Lexikalizaturik: 

1271 

Egia esateko, gure iritziz egitura hau hemen ez ezik “-(r)(e)n bat” konjetura egituran ere azal daiteke, “bateronbaten” aldaera ere 

jaso baitugu. Dena dela, ez da oso egitura erabilia.

az1 ºbai, trumbóya ero-orixe seróri! · baterákuori 1273 

raz1 ºbaai, trumbóya ta baterákua itxuria in dau... 

l) Ordinalaren formak hainbat aldaera ditu. Leku-denborazko genitibo marka aukerakoa da; eta 

genitibo markarik gabekoetan, kontsonante sudurkari eta albokariaren arteko alternantzia dugu, albokaria 

forma hedatuena bada ere: “lenen” f.a.-ri eta naz-ri jaso diegu bakarrik. Adibidez: 

f.a. orí lélengua da –kgg óri da lélena //óri da lélengúa –kmz oríxe dók lélena –raz1 oíxe da 

lélengua 

Erabilera jakinetan, agur egiterakoan erabiltzen da adibidez: 

-raz1 ºóndo juán! 

-armz ºbuéno! ... 

-ekmz º... 

-raz1 ºlélengorarte! 

-armz º... 

-raz1 ºbaai, bixarrárte, baai, adíxo! 

m) Erabilera “okerrak”, gaztelaniaren eraginezkoak, forma jatorren ondoan: 

kmz lastán bat emoésku dánori 

/kmz3 º... jua-giñuan geu be ba eerto dotore ta, ee tortílla bana ero séose játera… ... 

•Izen zenbagaitzekin, egoerak adierazteko erabiltzen da batez ere, baina osterantzeko izen 

abstraktu eta konkretu askorekin ere erabiltzen da. Pluralean ere erabil daiteke. Ez dirudi erabilera berriberria 

denik, lekuko zaharrenek ere sarri baitarabilte; adibidez: 

raz1 º... logurá bat baakát!!... 

raz4 ºooo... salero ba-dauka orrék!, salero bat! ... 

naz ori bésteik esta isem-be suerte aundí bat, suerté bat... 

raz º... gu eskólara be orrátxe- órtitxi-juate-gíñan!; · ánditxik, lokátza bat- lokátza bát bái!, 

buenoóó! · buenoóó! ... 

naz euén ee mortérotzo bát!, be- · mortérotza bát, beláunetarañok 

kaz3 º... aitxa ónegi ba-san! enéé! ónei bat! ... 

/naz ºbai! aixe bolára demas bátzuk eta sentíru nittua-neu-pe-e?, barruti-paña... 

•Esaeretan: 

vBeste zenbatzaile batzuekin batera, adibiderako: 

kmz10 “... Bilbon egon zanian huelga haundi bat, minetan, hamen berrogetak mutillak egon ziran 

Eibarko etxietan, denpora askuan, ez egun bat eta bi ...” 

v“Aren baten”; “orrenbaten”: 

kaz1 ºMa- Makálarrokua orixe isango san árem-báten!: bátzu-Kakálardokua esatetzem-béste 

bátzuek · Makálarrokua, nik estákitt e, orí e, dokuménto bat ikusi bari-see... isen... 

kme2 “Orrenbaten agertuko dok” 

v“Batek (ba)daki!” erabiltzen da: zerbait jakitea oso zaila denean; “señek daki!” eta 

“nok daki!”-ren parekoa da. Esate baterako: 

naz katúak?, ff... baté-baáki núndi-dabísen... 

1272 Ez du esan nahi uztarri bat dagoenik bakarrik, idi batentzat bakarrik den uztarria baino. 

1273 Ikus T. ETXEBARRIA (1986, 223): “repentino” esangura dakar. 

403

404 

n) Mugagabea egiteko bide gisa. Horrelako adibide guztiak naz lekukoari jaso dizkiogunez, 

ezaugarri idiolektaltzat ere har daiteke. Dena dela, deigarria da kasu askotan darabilela bide bera; 

adibidez: 

naz edoseim-persóna fim-bátek ei-leike orí 

naz persona fimm-bagaittik ikesi leike gausá-asko 

naz ori ultzioi sartu seinke-edoseñ eee... · parét mee báten 

naz etorri leiké-edóseiñññ... bide sabal bátetik 

ñ) Balio banakariz 1274 . 

o) Gaztelerazko “mismo + izena” adierazteko 1275 . 

1.11.1.1.2. Bi 

1.11.1.1.2.1. Forma 

“Bi”-ren deklinabidea 

Mugagabea Mugatu singularra Plurala (zentzu mugatuz zein 

bi, birik /bik, bik /birek, biri, bin 

/biren, biko /bittako, bis /bires, 

bikin /bias /birekin, bi(g)aitxik 

/bire(n)(g)aitxik, birentzat 

/birendako /birentzako; bitzat; 

bitxan, bi(re)n gain; bitxatik 

/bitxetik /bitxik, bi(n)(g)andik 

/bire(g)andik; bitxara /bira, 

bi(n)(g)ana /bire(n)(g)ana; 

bitxaraño(k) /biraño(k), 

biganaño; bitxarutz /birutz, 

biganarutz 

bixa, bixak, bixa(r)i, bixan, biko, 

bixakin, bixa(g)aitxik, bixantzat 

/bixandako /bixantzako; bixan, 

bixan gain; bitxik /bixatik 

/bixetik, bixa(n)(g)andik; bira, 

bixa(n)(g)ana; biraño(k); birutz 

mugagabez) 

bixak, bixak, bixe(r)i, bixen, 

bixetako, bixekin, bixe(g)aitxik, 

bixentzat /bixendako /bixentzako; 

bixetan, bixen gain; bixetatik, 

bixe(n)(g)andik; bixetara, 

bixe(n)(g)ana; bixetaraño(k); 

bixetarutz 

Hurrenkerari dagokionez, zenbaki hau da egitura arruntetako bat-en lekua har dezakeen bakarra. 

Dena dela, Eibarren hurrenkera eredu biak jaso ditugu: izena + bi 1276 ; eta bi + izena 1277 . Eredu biak 

darabiltzate lekuko gehienek; (nominatiboko adibideak erabili ditugu batez ere hau azaltzeko) lehenengoa 

bakarrik, kmz-k, kmz1-ek, ñaz1-ek, kaz1-ek, kaz2-k, kaz3-k, kmz7-k; biak, kgg-k, raz-k, raz4-k, rmz-k, 

rmz2-k, kmz3-k, rmz5-ek, nme2-k, naz-k, f.a.-k; bigarren eredua bakarrik darabilenik ez dugu aurkitu. 

Horrek esan gura du lehenengo eredua dela orokorrena, eta bestea arrunta izan arren gutxiago erabiltzen 

dela. 

Beste zenbaki batzuetan gertatzen ez den bezala, zenbaki honetan plural modu biak zeharo 

neutralizatu egiten dira, berdin-berdinak dira. Beraz, hiru deklinabide modu ditu. Mugagabea eta mugatu 

plurala lortzeko hurrenkerako lehenengo eredua duten sintagmak, edo zenbatzailea izenordain-izena den 

adibideak erabili ditugu. 

1274 Ikus zenbatzaile zehaztuei orokorrean eskainitako atala, beste zenbatzaileekin batera. 

1275 Ikus izenordain legez erabilitako erakusle indartuen atalean, “bera”-ren azpiatalean. 

1276 Ikus espektrograman errealizazio bat: kmz 66A138.

a) Mugagabean, izen arrunten antzerako formak jaso dira. Dena dela, ezaugarri aipagarri batzuk 

badira: 

Leku-denborazkoak ez diren kasuetan, zenbakiaren eta kasu markaren tarteko kontsonante 

dardarkaria izan ala ez da aldaeren iturri nagusia (-r(e)-), eta ez da beti edutezko genitibo markaren 

arrastoa, ikusiko denez: 

•Partitiboan, bokal sabaikariz amaitzen denez, izen arrunten aldaera bi jaso ditugu, birik eta bik, 

azken hau naz lekukoaren ahotan bakarrik. Beraz, lekuko horren idiolektoan forma ergatiboarekin 

sinkretismoa egiten da (ez beste aldaerarekin, ikusiko den moduan). 

•Ergatiboan, kasu horri dagokion atalean aipatu diren bi aldaerak jaso ditugu: “bik” eta “birek” 

alegia. Lehenengoa darabilte raz1-ek, kmz9-k, rmz5-ek eta nme2-k; bigarrena kmz-k eta kgg-k; biak naz-k 

eta f.a.-k. 

•Edutezko genitiboan ere aldaera bikotea jaso dugu: “bin” eta “biren”. Lekuko gehienek forma 

biak darabiltzate (kgg-k, nme2-k, naz-k eta f.a.-k besteak beste), baina bigarren forma bakarrik jaso zaie 

kmz-ri, raz1-i eta kaz2-ri. 

•Instrumentalean ere bikotea jaso dugu: “bis” eta “bires”, kmz-ren eta kgg-ren ahotan. 

•Soziatiboan ere joera bikoitza dago, “bikin /bias” eta “birekin”. Badirudi joera nagusia bietara 

egitea dela, horrela egiten baitute kmz-k, kgg-k, raz1-ek, naz-k eta f.a.-k; genitibo markarik gabe egiten 

dute kaz3-k eta kmz3-k; bakarrik genitibo markaz egiten dute nme2-k eta kaz5-ek. 

•Motibatiboan aldaera ereduak hiru dira: “bigaitxik”, “biregaitxik” eta “birengaitxik”. Joera 

nagusia lehenengo aldaera erabiltzekoa da; bigarrena jaso diegu raz-ri eta f.a.-ri, raz1-ek ere onartu egiten 

du; hirugarren aldaera kgg-ri jaso zaio bakarrik. 

•Destinatiboan, kasu markaren aldaerak kontuan hartzeke, “biren-” oinarria erabatekoa da, ez da 

“bin-” oinarridun adibiderik jaso. 

•Leku-denborazko bizigabeen formak: genitiboan “biko” forma jaso dugu nagusiki baina 

“bittako” ere jaso dugu naz-ren ahotan: 

naz -sémat etxetakuak etorri dia? ... -bittákuak 

Beste kasu batzuetan erabatekoak dira -ta- artizkidun formak: inesiboan “bitxan /bittan”; 

ablatiboan “bitxatik /bittatik /bittetik”, baina “bitxik” jaso zaio kgg-ri. Adlatiboan berriz, “bitxara 

/bittara”-ren ondoan “bira” ere sarri erabiltzen da, nahiz eta adlatibo garbia denean -taartizkia 

txertatzeko joera handiagoa den; denbora zein luzera neurriekin, adibidez, “urte bira” eta “arra bira”, dira 

ia erabateko formak. Adlatibo bukatuzkoan ere aldaera bi jaso ditugu orokorrean, “bitxaraño(k) 

/bittaraño(k)” eta “biraño(k)”. Adlatibo bide zuzenezkoa gutxiago erabiltzen da, eta “bitxarutz” erabiltzea 

dirudi joera nagusia, “birutz” baino areago. 

•Leku-denborazko bizidunen formei dagokienez, inesibo kasu markadun adibideak kgg-ri jaso 

zaizkio bakarrik, beste lekukoek postposizio bidez egiten dutenez 1278 . Ablatiboan, motibatiboan legez, 

hiru aldaera nagusi jaso dira: “bire(g)andik /bigandik /bingandik”. Adlatiboan aldaera gehiago jaso 

1277 Ikus espektrogrametan errealizazio batzuk: raz1 01B212a, raz1 53B304. 

1278 Ikus edutezko genitiboaren atalean aldaeren berri. 

405

406 

ditugu: “bi(g)ana /bire(g)ana /birengana /bingana”. Adlatibo bukatuzkoko formak ia erabiltzen ez direnez, 

ezin da ezaugarri orokorrik eman, “biganaño” jaso baitiogu kgg-ri bakarrik; horixe gertatzen da adlatibo 

bide zuzenezkoan ere, eta “biganarutz” jaso zaio lekuko horri bakarrik. 

b) Mugatu singularrean, bokal sabaikariz amaitutako izen arrunten antzerako formak jaso dira 

kasu guztietan. Dena dela, leku-denborazko kasuetan lekukoek bestelako formak ere zalantzan dituzte, 

edo erabili egiten dituzte; ablatiboan, “bixatik /bixetik” adibidez: 

kgg ºor, dákat or barrúan, es játa-ain rárua eitxen, “bix- bixa-” báña es e?, “bixérutz, bixétik…”, 

beti “-é-”-kin eitxe-jata normálaua, baña éstot úste erabíliko neukíanik e?... 

raz1 número bixátik urten dabe: ºbai bá!-atía-dakánaa... normála da orí! 

c) Mugatu pluralean, adierazi den bezala, izena izan zein izenordaina izan, formak zeharo 

berdinduta daude. Bietariko adibideak jaso ditugu baina formari dagokionez batera aztertu daitezke. 

Edonola ere, bokal sabaikariz amaitutako beste izenen moduan deklinatzen da kasu guztietan. 

1.11.1.1.2.2. Erabilera 

a) Balio enfatikoarekin: “kristonak/egundokuak/sekulakuak eta bi” egitura. Adibidez: 

raz1 krístonak eta bí esaétzasen 

Izendatutakoen izaera berezia indartzea nahi denean ere hainbat esapide erabiltzen dira. 

Esaterako: 

kmz edárrak bí!, edárra paréjia! –raz1 axé isetekúa-bí! //a sé isetekúa-bí! 

b) Talde baten kopurua adierazteko. Hizlaria taldean badago, gradu hurbileko mugatzailea har 

dezake. Esate baterako: 

rmz ºéés!, orduantxe urtíen! ·· karneta eta enduen urtie!: Josélui-Suméndixa da bíxok... 

raz º... Ta geró Jabiér da bíxa-bajátu sían ... 

Baina beste edozein zenbaki ere izan daiteke: 

naz ibilli giñan María, Áne ta · irúrok 

c) Ordinala: 

raz1 karrerá batén ibili gará, bígarren l- bígarrENIAN leau gará 

d) Distributibo edo banakaria: 

kmz emoeskues biñá pastél · báskaitxan –nme2 emoskue ·· baskáittan ·· pastél biña 

kme2 “... Bika-bika egingo juagu” 

e) Zenbat aldiz adierazteko inesibo mugagabea erabiltzen da, eta “birritxan” forma ere bai; 

perifrasiez gain, “bi bidar, bi aldis”... Esate baterako: 

naz bítxan eon gara 

raz ºbirrítxan, baái! ...

f) Denbora adierazteko; iraupena, datak, orduak... adierazteko ere inesibo formak erabil daitezke 

(adierazi nahi denaren arabera beste kasu markak har ditzake). Iraupena forma mugagabez zein mugatuz 

adierazten da. Adibiderako: 

kmz ordu bixan · saiñ eo-aitxuk 

kgg ordu bítxan ein dou 

kgg ordú bíxetan eón san negárres 

•Datak: 

f.a. oingo illán bixan bakasíñuetara goyas --naz ill onem-bixán, bakasiñuekin goyas --kmz illían 

bixán · bakasiño- bakasiñuetara goyasak 

•Orduak adierazteko pluralean egiten da: 

kmz etórri ari ordu bíxetan, e? //kmz eme-naok ordu bíxetatik --naz bádoya ordu bíxetará, e? -kmz 

ordú bixetarus-jóyak, e? //kmz gaur biarra ordu bíxak arte · ein juat 

g) Pelota jokoan, hainbat egituratan; adibidez: 

rmz6 “... Atano III.a bi-bixan ya pixkat gastauta dago” ...” 

kmz bíxan lága-ok 

/naz bíttan laga dau 

h) Bikoiztasuna adierazteko: 

•“Bi”-tik eratorritako izen batzuk, “bikotx, biki, bikote” adibidez: 

naz ori txaloi, atze-bíkotxa da 

nme2 orré-loriorrek, · o- ojá- eee... orríxak bíkotxa-daukas 

nme2 ºamáika urtekua-bíkixa-bí! · esan dau · daosela ... 

raz1 sémat úrr!: úrra-dia kakaueSak ... buno! kakauesak eta úrra-diferentia-dia, kakauesak 

bíkixak iseten dia, kalékuak ... erdixan klak! eittekua 

naz edarra bikotía!, báta lapúrra, da beste moskórra 

•Perifrasi bidez: “izena + lako/olako bi”. Esaterako: 

nme2 nerí, surí lako bí emouste 

raz1 ºbai-bai! ori ein dabena esto-makala! iesúús! · Sú! olako bí baño geixao 

ein dittú, e? 

•Binakakoa, bikotea adierazteko “pare”, pareja” hitzak erabiltzen dira sarri. Pluralez deklinatzen 

diren berbek “pare”-ren ondoan izan arren ere, bikote-unitate bakarra adierazten dute, gehienetan 

bikoitzak direlako (“prakak, antiajuak, artatzixak, belarritxakuak, sapatak, idixak” eta abar): 

kmz páre bá-sapata erosi juat --nme2 “praká paría” esaten da ta... --naz daukát e p- praka bátzuk, 

· páre ba-praka 

kmz bi páre fráka jákaras ... ºau taa beste bat 

f.a. bi pareja etorri dia 

rmz2 º... lénao-oin ddala ur-te páre bat ero Mallábiko bátek esáte-ústan gáñera ... 

i) Zatikiak adierazteko, zatiaren proportzioa: lekuzkoa, denborazkoa, ekintzaren batena... Erdia 

adierazteko “bitxik bat /bitxik batekua” nahiz “lautik bi /lautik bikua” erabiltzen da sarri. 

407

408 

Denborazkoetan, “bat”-en lekuan “beiñ” ere erabil daiteke “(izen sintagma) bitxik beiñ”, “bi + izen 

sintagma ablatiboan + beiñ” erako egituretan. Adibidetzat: 

f.a. bítxi-bat ein dou//bítxi-batekúa 

f.a. láuti-bi eitxú --naz láuti-biko parti-in ddou 

kmz bítxik beiñ fállau eitxe-ok --S.B. aldi/egun bitxik beiñ --f.a. bi egunéti-beiñ e … etxé dana 

garbitzen dot --raz1 bitxí-batén · nerí 

Osterantzeko zatikietan, kopuru osoari ablatibo kasu marka txertatzen zaio gehienetan, baina 

banketxeetako erreditoetan leku-denborazko genitiboa ere erabiltzen da. Adibidez: 

f.a. amarrétik bi eitxú --rmz º... amarrétik ee ·· pááre bat ero ura biok!... 

naz emoteuskue-euneko bikóó... ·· e, interésa 

j) Bestelako egiturak: 

kmz1 ºbai, kártetan geró: · bi birí kóntrá 1279 , an bos-dúro. Jóolin!... 

k) Lexikoan, “bibedarra(k)” jaso dugu baserri giroan. Berba horren esangura da uztaro baten 

bigarrenez ebateko moduan den edo ebaki den belarra. 

1.11.1.1.3. Bost 

1.11.1.1.3.1. Alderdi formala 

“Bost”-ren deklinabidea 

Mugagabea Mugatu singularra Plurala (zentzu mugatuz zein 

bost, bostik /bosterik, bostek, 

bosti /bosteri, bosten, bosteko, 

bostes, bostekin, 

boste(n)(g)aitxik, bostentzat 

/bostendako /bostentzat; bostzat; 

bostetan /bostian, bosten gain; 

bostetatik /bostetik, 

boste(n)(g)andik; bostera 

/bostetara, boste(n)(g)ana; 

bosteraño(k) /bosterarte 

/bostetaraño(k); bosterutz 

/bostetarutz 

bosta, bostak, bosta(r)i, bostan, 

bosteko, bostakin, bosta(g)aitxik; 

bostantzat /bostandako 

/bostantzako; bostian, bostan 

gain; bostetik /bostatik /bostik, 

bosta(n)(g)andik; bostera, 

bosta(n)(g)ana; bosteraño(k) 

/bosterarte, bosterutz /bostarutz 

mugagabez) 

bostak, bostak, boste(r)i, bosten, 

bostetako, bostekin, 

boste(g)aitxik, bostentzat 

/bostendako /bostentzako; 

bostetan, bosten gain; bostetatik, 

boste(n)(g)andik; bostetara, 

boste(n)(g)ana; bostetaraño(k); 

bostetarutz 

“Bi” zenbakian −ikusi denez− eta beste zenbaki batzuetan gertatzen den bezala, zenbaki honetan 

plural modu biak zeharo neutralizatu egiten dira. 

a) Mugagabean, kontsonantez amaitutako izen arrunten antzerako formak jaso ditugu. Dena dela, 

ezaugarri aipagarri batzuk jaso dira: 

Leku-denborazkoak ez diren kasuetan, zenbakiaren eta kasu markaren tarteko kontsonante 

dardarkaria izan ala ez da aldaeren iturrietariko bat (-r(e)- 1280 ); hala ere, ezaugarri horrek “bi” zenbakian 

baino garrantzi gutxiago du: 

1279 Ikus datiboari eskainitako atalean ere.

•Partitiboan “bostik” da aldaera nagusia baina “bosterik” ere jaso zaio raz1-i. 

•Datiboan ere “bosti” eta “bosteri” aldaerak jaso dira. 

•Leku-denborazko bizigabeen formetan ere jaso dugu aipatzekorik. Leku-denborazko 

genitiborako “bosteko” jaso dugu bakarrik. Inesiboan ere “bostetan” eta “bostian” formak jaso ditugu, 

bigarren hau formaz singularra den arren mugagabe legez erabilita. “Bosten” ere jaso dugu baina 

zalantzaz: 

naz -séma-kótxetan sóyas? ... -bósteen, bostétan, · “bostíem-bostíen”! 

Ablatiboan “bostetatik” kmz lekukoari jaso zaio bakarrik; besteek “bostetik” egiten baitute. 

Adlatiboan ere “bostera” erabiltzea da joera nagusia baina “bostetara” jaso diegu raz1-i, naz-ri eta f.a.-ri. 

Adlatibo bukatuzkoan “bosteraño(k) /bosterarte” da jaso dugun ia eredu bakarra lekukoen ahotan, kmz-ren 

“bostetarañok” izan ezik. 

b) Mugatu singularrean, “bat” zenbakian ere aipagu den legez, beste edozein izenen moduko 

deklinabide arrunta jaso dugu, “bost” zenbakia izen berezi legez hartutakoan izan ezik: raz1 lekukoak 

egiten ditu horrelakoak. Adibidez: 

raz1 “bost”ek urten dau //raz1 prémixua “bost”éri emótza 

•Leku-denborazko bizigabeen formak. Ablatiboan hiru aldaera jaso ditugu: “bostik”, “bostetik” 

eta “bostatik”; lehenengoa izan ezik (kmz-ri jaso diogu bakarrik), besteak erabiliagoak dira. Aniztasun 

hori harrigarria da adlatiboko “batasunarekin” alderatuz: “bostera” da lekuko guztien forma; eta gauza 

bera dago adlatibo bukatuzkoan: “bosteraño(k) /bosterarte”. Adlatibo bide zuzenezkoan ere “bosterutz” 

da erabateko forma, nahiz eta kmz-k zalantzaz “bostarutz” ere egiten duen. 

c) Mugatu pluralean ez da formazko berezitasun aipagarririk jaso 1281 . 

1.11.1.1.3.2. Erabilera 1282 

•“Bostekua” lexikalizaturik dago eskua adierazteko, “bota/ekarri/emon bostekua!” egituran batez 

ere (gaztelerazko “choca los cinco” egituraren pareko esanguraz). Adibidez: 

nme2 bóta bostekúa! 

kmz ekárri-bostekúa! 

raz1 “emoirásu bostekúa!” ºbáai! ... orí · enórabuenia isaten dá 

•Ordinalaren erabilera arruntaz gain, data adierazteko ere erabiltzen da. Esaterako: 

nme2 íll oném-bosta dátor ·· -ero- bósgarrena 

•Data zenbaki kardinalaz ere adieraz daiteke, inesiboan gehienetan: 

ñmz ºjúliuam-bostian!: júliu- júliuam-bostiaan! 

1280 Ez da edutezko genitibo markaren arrastoa, partitiboan edo datiboan ikus daitekeenez, esaterako. 

1281 Ikus, nolanahi ere, errealizazio bat espektrograman, leku-denborazko genitibo kasuarena: raz1 16B207. Errealizazio horretan - 

ta- plural ezaugarririk ez da, murrizketaz; gauza bera gertatzen da inesiboan lekuko horri jaso diogun beste esaldi baten ere; ikus 

espektrograma: raz1 16B216. 

1282 Guk ez dugu jaso, baina bai J.A. ARGOITIA-k, N. AZKARATE-k eta X. GEZURAGA-k honako esaera hau: “Asto baltzanak 

eta bost bota” (1995, 22). M. SANGRONIZ-ek beste aldaera bat dakar: “asto baltzanak eta bost esan” (2001, 146). 

409

410 

1.11.1.2. Zenbatzaile zehaztuez orokorki 

1.11.1.2.1. Zenbaki kardinalak orokorrean 

Ez ditugu hemen denak ipiniko banan-banan 1283 , aipatzea merezi dutenak baino. Beste hizkera 

batzuetan legez, “Hiru eta lau zenbakiei bakarrik dagokien “r”-a, beste batzuetara ere iragan da zenbait 

deklinabide atzizki hartzerakoan” (J.A. URIARTE, 1995, 399). Egile horrek orduak adierazteko 

erabiltzen den inesibo kasua aipatzen du bakarrik, baina beste edozein erabileratan ere gertatzen da, 

“ehun” zenbakiaren multiploetan adibidez. Zenbakiok 6, 7, 8 eta 9 dira 1284 . Piskaka azalduko dira jarraian: 

“9” zenbakirako “bederatzi /bedratzi /be(r)atzi” aldaerak jaso dira. Osoena da gutxien erabiltzen 

dena; beste biak antzerako bizitasuna dute. 

“20” zenbakiaren izena bakarrik erabiltzen denean nahikoa osorik egiten da, “o(g)ei”, amaierako 

diptongoz. Baina izen horrekin konposatutakoetan murrizketak maila askotakoak jaso ditugu, izan ere, 

osagaiak atzetik edo/eta aurretik har baititzake: “ogeta-”; “ber-/irur-/la(u)r-”; “ber-/irur-/la(u)r- + - 

o(g)(e)(i)- + (e)ta-”. Horrelakoetan, hasi amaierako diptongoaren soilketatik, eta “o” soila egin artekoak 

jaso dira 1285 : 

raz º... ogetábi urte ba nekase-nik ordúan, e? 

rmz º... oetábat urte nekase-nik! ... 

naz ºba, iru ékis, ba otamar ero, está?: bai!, oétamar, ori da!, erromanuetan otamar... 

nmz º”... árena eitten duanien gero tietzen ↵ asi ta bátzuk otamarrien geatu ↵ eitteittuk 

otaberatzikin be bai ...” 

rmz2 ºoiñ e, berrógei ultzé in da probía gáldu ígual! --kmz º”júbilau”!?: · ordúan ésebes!, · larogei 

urté inguru badakes dá!... 

rmz º... lau jatórdu ero-ogéi ero berróei, daosénak! mos- mostú arte, selaixa mostu arté --rmz ºe, 

iruroei ba-kílo eró..., iruotamarrekua eruate-suan da, geróó... 

rmz ºta etxian eitxeko seosé! · berroi bidar “a” ero “bé”-eró! --naz gure aitta Patxík, laroi urte 

betettu 

kmz ºbai!, ákordatze-sara?, berrógetasei urté? 

kmz ºberróeteiru [sic], ori da! ... 

raz º”séi”?!: berróet’ííru! 

rmz5 º... da ontzáko · berrótabos kílo!: ontzáko · berrótabos kilo ártze-txuan kargía ... --ñmz 

ºdakáras baa... · áurten e i- i- irurotamar úrte! --naz º... amákin dda betí e...: ama sárra dauke ta..., 

larotamalau... 

Aurrekoetan erreparatu behar da “la(u)-”-z osatutako “laro(g)(e)i” erabateko forma, lekukoek 

“*laurogei” ez baitute onartzen. Hala ere, “-eun” zenbakiarekin elkartutakoan “laureun” zein “lareun” 

aldaerak jaso dira, berdintsu erabilita. 

1283 

Hemen aztertu ez diren arren, ikus “hamar” zenbakiaren errealizazio bat espektrograman: raz1 13A383; “hiru”-ren beste 

errealizazio bat: raz1 3A84. 

1284 

Ikus azalpen bat I. LASPIUR-en lanean (1999b, 108); gu ez gaude guztiz ados iruzkin honekin: “bedratzia danian, ‘r’ hori ez 

dogu danok jartzen, esango neuke gehixenok galdu dogula iñoiz erabilli badogu be”. 

1285 

Ikus errealizazio bat espektrograman: raz1 01A107.

“100” zenbakiaren izena gehienetan hiato legez egiten da. Lehen aipatu den kontsonante 

dardarkaria “irur-” eta “la(u)r-”-en ez ezik, “seireun, saspireun, sortzireun, bedratzireun/beratzireun”-en 

ere ageri da, “100”-en multiploetan. Horietan ere izan daitezke murrizketak; adibidez: 

ñmz º... ba ígual baa... · berreun metro ero iruun [sic] metro ero, górao! 

Ehunekoei unitateak gehituz gero “da”-ren bitartez lotzen dira zenbakiak. Esaterako: 

kmz ºéun da ogetábos-peséta! 

Ehuneko kopurua adierazteko “siento” berba ere erabiltzen da, batez ere landareak 

adierazterakoan baina ez bereziki, adibidez: 

f.a. síentu bá-porru erosi dou //f.a. páre bat sientu ekárrisus 

kmz10 “...Ez dira basarrixan danak ondo bizi… Baiña hárek bakarrik ziran, bakartadia zeuken. 

Eta, en cambio, kalian, alkar ikusten gara: eta ez bakarrik bat eta bi, zientuak edo millaka” 

“1.000” zenbakia adierazteko “milla” da erabateko forma. Milakoen multiploak beste zenbakiak 

aurretik ipiniaz egiten dira, milioira heldu arte; atzetik ehuneko edo unitate gehiago ezarri nahi izanez 

gero, “eta/ta” tartekatzen da, baina ehunekoen ondoan beste unitate batzuk baditu “milla”-ren ondoko 

kopula ez da beti tartekatzen. Esate baterako: 

rmz2 º... idíxa-be milla kíluan, millá ta · eun kíluan sartúta juateitxuk probára ... 

naz daós ·· millá ta saspireun da · berrógetamar pórru 

kaz1 ºmillá · bedrátzireun da · ogéixan 

“11000.000.” zenbakia adierazteko “milloi” da erabateko forma. “Milla” zenbakiak legez, 

kopuruak handitzeko osagaiak aurretik eta atzetik har ditzake. Aurretik, bilioia osatu arte. Atzetik 

milakoak, ehunekoak, hamarrekoak eta unitateak har ditzake; jarraian ikus daiteke “eta/ta/da” osagaia 

noiz har daitekeen: 

kmz millói bat, saspireu- saspiréun ta s- larógetabedratzi · milla, laureun da · ogétamasei --nme2 

millói bat, saspíreun da larótaaberátzi mílla, · laureún dd’ogótamasei [sic] 

Edonola ere, kopuru handiak adierazterakoan lekukoek zailtasunak dituzte, horrelakoak ez 

direlako egunero sarri erabiltzen ziurrenik, eta gaztelaniara joteko joera ere nabaria da. 

Lehen aipatutako zenbaki batzuek deklinatzerakoan hartzen duten kontsonante dardarkaria garbi 

antzematen da pluraleko deklinabidean (guk “amabi” arte nahikoa zehatz jaso ditugu nominatiboa eta 

inesiboa). Pluraleko deklinabidea, azaldu denez, bi eratakoa izan daitekeenez, kontsonante dardarkari hori 

agertzekotan, plural mugagabean agertzen da (edozein kasutan). Bikote batzuk nominatiboan ipiniko dira 

jarraian erakuste aldera: “batzuk; batak”, “bixak; bixak”, “irurak; iruak”, “laurak; lauak”, “bostak; 

bostak”, “seirak; seixak”, “saspirak; saspixak”, “sortzirak; sortzixak”. “Bedratzi/beratzi”-ren kasuan 

gauzak ez daude hain garbi, plural mugagaberako “be(d)ratzixak” ere jaso baitugu, “bixak”-en ereduan 

legez. Lehenago ere azaldu dugunez, beraz, “bi” eta “bost”-en kasuan pluraleko formak neutralizatu 

egiten dira, eta batzuetan “be(d)ratzi”-ren kasuan ere bai. Azken honen plural mugagabeko adibide batzuk 


S.B. beratzirak –kgg lengó bedrátzirak etórri díra –kmz lengó bedrátzirak etorri dia –raz1 lengó 

bedrátzirak etorri día 

/f.a. lengó berátzixak etórri dia –nme2 lengó berátzixak etorri dia –naz lengó bedrátzixak etorri 

dia 

411

412 

kgg bedrátzira-díra –kmz bedrátzira-día --S.B. beratziretan 

/f.a. berátzixa-día //f.a. etorri da berátzixetan --S.B. beratzixetan –nme2 etorri da bedrátzixetan 

“Amar”, “hamaika”, “ogei” zenbakietan ere erabateko “neutralizazio”-sinkretismoa gertatzen da 

pluraletan; hortik aurrerako zenbakiek aurretik azaldu ditugun legez funtzionatzen dute, “ogetabat, 

berrogetabat” erakoek izan ezik. Horiek “bat” dute oinarrian baina esangura plurala duten zenbakiak 

izaki, ez dute “bat” bakarrak legez funtzionatzen. Horrelakoetan ere sinkretismoa gertatzen da. 

Plural mugagabea lortzen da besteak beste zenbakia jakineko izen baten-batzuen ordainez 

erabilitakoan; beste bide bat orduak puntuan adierazterakoan sortzen da baina salbuespen sistematikoa 

“bat” zenbakian dago, “ordu batak” baita oinarrizko egitura nominatibo formentzat. Inesiboan hala ere, 

“batetan /batian” alternantzia jaso da. 

Errealizazioetan hain erregularrak ez diren beste salbuespen batzuk ere jaso ditugu; hemen 

batzuk: 

raz º... Éulo sékula bestot úste-etorri sanik irúRa-paño beranduao. A ess!, a esán etórtzen!: á e 

irÚAk [sic]... Irúak ingururarte ní-ló itxe-nebán!, · ló itxe-néban!, irúak ingurúa ... 

kaz2 º... ni enai jaikiko goixeko sáspitan orri umiorri armusu emón... ... 

kgg amáikatan --naz amáikatan fállau dau 

/nme2 amáiketan · falláu dau –naz amáiketan fállau dau 

Inesiboan forma mugagabeak eta pluralak neutralizatu egin daitezke atal horretan azaldu den 

eran, mugagabeko loturazko bokala eta pluraleko ezaugarri plurala dela eta. 

1.11.1.2.2. Ordinalak 

a) Forma 

Hauek, formaz, izenaren ondoan erabilitakoan izenlagunak dira; hartu ere, edutezko eta lekudenborazko 

genitibo kasu markak hartzen dituzte hurrenkera adierazteko 1286 . Ordinalek leku-denborazko 

genitibo marka batzuetan hartzen dute eta bestetan ez; gehienetan aldaera biek ez dute esanguraz alderik. 

Batzuetan genitibo marka nahitaezkoa da eta izenlagun legez duen erabileraren arrastoa garbi dago 

horietan; eraikinetako pisuak adierazteko, adibidez. 

Denbora eta lekua adierazten dute batez ere baina baita kategoria edo mailak ere, besteak beste. 

Formaz, -garren(go) 1287 atzizkia hartzen dute ordinalak osatzeko, baina badira salbuespenak 

hasierakoa 1288 , amaierakoa eta jarraian datorkeena adierazteko. Amaierakoa, hondarrekoa adierazteko 

“asken /askenen(go) /askeneko //atzen /atzenengo” erabiltzen dira; jarraian datorrena/etorritakoa 

adierazteko “urrengo 1289 “ erabiltzen da baina denboran edo lekuan aurretik duen osagaiaren ondorik 

gertatuz gero; “aurreko” erabiltzen da gertaera zaharragoak edo lehenago dauden lekuak adierazteko. 

Perpausean zein funtzio duten, deklinabide kasu markak har ditzakete. Adibide batzuk: 

1286 Ikus, adibidez, EUSKALTZAINDIA (1993, 176). 

1287 Ikus errealizazio bat espektrograman: nme2 10A205. 

1288 “Bat” zenbakiari dagozkion formak aurkeztu dira lehenago baina hemen adibide batzuk ipiniko ditugu.

f.a. ni llegau naix lélengo --kmz7 º... da neri lelengo-lelengo, ni-baraki-señek ésplikau éstan ... -raz 

º... orí éstaa-aiñ oná jenerasíño báteti-bésterá!: óiñ! isen básian su bigárrena sará ta beste- 

irugárrengo jenerasíñoráko isen básan orí buéltióri!, baña ... 

kaz2 ºitxurríxaa! ·· da ·· trembidía pasauta be-euen · itxurrixa: a ura obia san ·· lélengo itxurrikua 

bañó bigárrenekua... --kmz ºúrrengo péoría!, ·· trésa, irúa, lélengo písua, eskerrétara · jaixo nitzan 

//kmz láugarrengokúa etorri dok 

rmz ºbátian lélengo ta urrengoo, úrrengo urtiam-bíarren! ·· i- iruroetaa-a- amairu-ultze-eo igenduasen!, 

da bate-tapau! ... 

kmz3 º... torri sitxuasen · asken órduan áre-kafieta torri sitxuasen ... --raz1 ºaskéna beti askén -raz1 

neu leau naix áskenengó --kgg askénekúa bakárri-falta da --raz ºséma-galléta!, bañá! ·· 

bále!, atzéna, ee? --kmz7 “... Dantzan eiñ, da gero atzenengo piezía gustatze ákun, aal dala 

norberari gustatze akonakin ...” 

rmz ºan úrrengo euneako laatzetzue tá! ... --kmz ºbai, ... úrrengo konturatuko naix! 

kmz ºúrrengo péoría!, ·· trésa, irúa, lélengo písua, eskerrétara · jaixo nitzan --ñmz º[Beixuko 

sabala] Élgetako partia da bai... ... úrrengo... ·· or-eee... Asúrtzak eta baría or goixán! 

raz º... bespéran bakísu sé-eiebán?: séirak árte biarra éiñ!, Kálamuati-bueltia · éiñ! ... da 

bíxamonunían [sic] íl san: áurreko egunían! Kálamuára!; seirak arte biarra in!, ártu bokátia ta 

Kálamu-. Óñes! éé?! ... 

b) Erabilera 

•“Azken” horrek erabilera berezia du norbait hiltzeko zorian dela adierazteko batez ere; zerbait 

ia guztiz ahituta dagoenean ere erabil daiteke: “askenetan/askenekotan egon”. Adibidez: 

raz1 º... da ántxe ní, íldako morúan: ba, bai bá!, es entzún da ésebes! péntzaisu!: séro grádos!, 

askena- askénekotan!: séro grados da ba íl-txen [sic] –nme2 gaur íltten dao, as- gixájori!, · 

askénetan dao –naz iltten dao ya, askénetan dao 

•Ez hiltzea bezain latza, baina zerbaiten izaera jasangaitza adierazteko erabiltzen da “askenan 

urrengua” esapidea; antzerakoa da “ori askena da”. Adibiderako: 

naz “askénan úrrengua” ... ºeskássa, bai!, eskasa da... 

naz oríí... x- eskása da, e? ori asskena da yaa... askén-askéna 

•Goikoaren pareko esangura du “iltzian urrengua” esapideak. Aldaerak ditu baina erabiliena 

horixe da; adibidez: 

nme2 ºbai! eskásaa, gausa txarra daniam-ba, · “íltzian úrrengua da-orí” 

“Edutezko genitibo marka duen izena + urrengo” egitura hori arrunta da, dena dela. Esate 

baterako: 

kmz gurían úrrengo dao 

•Esangura “hobeagoko” egiturak ere eratzen dira, nolanahi ere: “es da askenengo/atzenengo 

geratuko”; “zerbaitek azkenik ez izan”; “asken fiñian”; “askenian”.... Adibide batzuk: 

raz1 º... au ein dabena ésta- ·· esta-átzenengo geátuko! 

raz1 º... oin gausá bat oná, kúman! kúman eoten dia t’ántxe... baña-altzúan artu eskerok úmiak!, 

búfff! · se! sé-estudiante dián estao askénik! ... 

rae ºasken fiñian... 


413

414 

kaz2 º... asi nitzam-ba · kopeti eitxen, kopeti-itxen · txikixaa... a- áundixaua áundixaua 

áundixaua... · askenian amem-buééltan... ·· buru gustian, ee? ... 

•“Oiñ urrengo/urrenguan” egiturak zerbait gertatu zeneko azkeneko aldia adierazten du; 

adibidez: 

raz1 º ... ba esta ba, ía noix ja-neban oiñ urrengó!? Sam-blas ópilla b’eneban jan! ... 

•“Baten/batzuetan ... urrengo ...” egituran 1290 . Adibidez: 

rmz ºbai!, konéjua bátzuetam-bai, úrrengo es...; · ollúa béti, · astúa! 

1.11.1.2.3. Banakariak 

• -na atzizkiaren bitartez da bide arruntena. Kontsonantez amaitutako zenbakiek atzizki hori 

hartzerakoan, leherkaria bada galdu egiten dute; adibidez, “bana, bosna”, baina “amarna”. Bokal 

sabaikariz amaitutako zenbakietan atzizkiko kontsonante sudurkaria ere sabaikaritu egiten da. Adibidez: 

kaz2 º... ta, émon seskuan dánori erretrato baná... ·· etxéra erretratuekiñ... 

kmz3 º… txikito bana ero biña eran da… ·· gausa mordo bat esan da etxea juate-aitxu-báskaitxara 

... 

rmz2 º... ta, -”nik órrek artú · ta banám-banan Úrkoko púntara erúan dánok!”, -”sé-esáte-ok?”, eta 

orduantxe bóta! · ogétabósna dúro! ... 

Geure egiten dugu J.A. URIARTE-ren zalantza: “Ez nintzateke ausartuko sistema honek zein 

zenbakitaraino jarraitzen duen esaten, baina ehunetik gorakoetan, ez dugu goiko hori hain zintzo 

jarraitzen” (1995, 400): “Ehun zenbakiaren anizkoitzak ez direnetan, sistema berberetsua jarraitzen 

da” 1291 ; guk horiei milakoak ere gehituko dizkiegu, adibiderako: 

naz billétiek urteustuu [sic] · bostéun d’amarna peseta bakotxái 

raz5 º... amár-na milla duro ume bakotxari emoétzesen arek! 

Baina “Ehun zenbakiaren anizkoitzetan, aldatu egiten da distributiboen sistema” 1292 eta 

zenbakiaren ondoan “bana” ezartzen da; esate baterako: 

f.a. bakótxa-dakáus bostéun bana rifa sáltzeko 

Lexikalizaturik ere jaso dugu “erdi-bana” egituran adibidez. 

•Edonola ere, banakaritasuna adierazteko “bakotxa” erabiliz gero -na atzizkia ez da nahitaezkoa. 

Beste bide batzuk ere badaude: “lantzian/egunian/astian... + zenbakia”, leku-denborazko genitiboz 

eratutako egiturak... Adibidez: 

f.a. bakotxári bát tókatze-ako –kmz bakotxándako bat · tókatzen dok 

rmz ºlantziam-bat emón da rá!, · tríllau! 

-t ... kiloko... 

-rmz ºkílo ta érdi! 

1290 Azaldu da jada “bat ... beste” bikote banakariaren erabileran. 

1291 Ibid. 

1292 Aip. lib., 401.

•Banakariak errepikatuta edo banan, inesibo kasuan, multzo nagusia banaka edo zenbateko 

taldeetan banantzen den adierazten dute. Guk “bosnan” formara artekoak jaso ditugu bakarrik. 

Adibiderako: 

rmz2 º... -”éu-sé ingo euke ba?, fanfayoi-oi-o-orrek [sic]?” béstia-kóntestau ta, -”nik órrek artú · 

ta banám-banan Úrkoko púntara erúan dánok!” ... 

naz ... ºoin ser dato [sic], biñákuek alá? 

1.11.1.2.4. Bestelako ezaugarri eta erabilerak 

a) Adjektibo biderkatzaileak atzizki bidez lor daitezke: -kotx, -ki, -kote/-koti... Horrela 

eratorritako izen batzuk guztiz lexikalizaturik daude: “irukotx, saspiki”... Adibidez: 

nme2 irúkixa-jaixo dia --f.a. irukótixak jaixo dia 

naz saspíkixa-jáixo dia --raz1 ºorí e saspíkixa, orí 

égixa da orí!: baai, nérbixuak áidian, baai, saspíkixa-aixé da, baai: nérbixuak áidian erabili!, orí 

esta- orí gaixúa da ta kítxo! ... 

nme2 irukóte bat etorri san 

nme2 ºbaña “irúkotxa” bedárra dá!, bai... 

nme2 orrék · loriorrek, · orrí irúkotxak dáukas 

b) Zatikiak edo proportzioak adierazteko hainbat bide daude 1293 ; hasi osotasunetik eta egin 

daitezkeen zatietara posibilitateak ez ezik horiek adierazteko bideak ere ugari dira: 

•Forma batzuk berez adierazten dute zein zati den: “osua/osorik; erdi 1294 ; eren, 

laren/lauren/laurden” adibidez. Horietariko batzuk egitura konplexuagoetan ere aurki ditzakegu: “erdi 

bana; erditxik bi eiñ, erdibitxu...”, edo esangura bereziz. Adibidez: 

ñaz2 ºorí, Otólakuen · uésaba! · Samakólanekua bat!, Otólako-erdíxa, Mariáluisaan da 

béstekaldekua-sian errentéruak ... 

rmz5 º... ba ultzia estok itxen iual gisom-próban ee ee... iual geatze-aix ultze lárenian eo ultzeérdixan! 

... 

nmz º”... [karta jokoan] botatzen zuan bakotxak txa- ↵ kurrandi bana edo ... erdire da ...” 

kag º... baña eske dau · amén!, ta geró! · amén!, · baña eske · óso estremísta dá! ·· 

estáka erdíko términórik! ... 

kgg º... eske nik or prolémia [sic] ee -nere kásuan beintzat úste dó-dála- badákitx · or dauala, eta 

ordúan · erdi entzútzen dó-béti ... 

•Zatiak adierazterakoan biderik arruntena kopuru osoa ablatiboan jartzea da, eta ondoan adierazi 

nahi den kopuru zehatza, leku-denborazko genitibo marka aukerakoa izanik; lehen aipatutako “bitxik 

bat(ekua)” erakoak behar beste era daitezke. Gainera, bestelako kasu markak ere har ditzake. Adibidez: 

-nme2 ºimíñia, ·· d’anégia. · Anégia-daukas · lau imíña, · da imíñia-daukas lau imíllaun! 

(...) 

-nme2 ºbaña, ba-anégian láuti-batekúa imíñia 

-t ... 

1293 “Bi” zenbatzailearen atalean aurkeztu dira batzuk. 

1294 Zenbatzailea denean “erdi” izenaren ondorik erabiltzen da; mailakatzailea denean ostera, aurretik. Gaztelerazko “a mitad de 

precio” adierazterakoan, “presio erdixan” ere jaso dugu baina jatorragoa da “erdi presiuan” egitura, mailakatzailearen hurrenkeraz 

baina proportzio esanguraz. 

415

416 

-nme2 ºeta imíñian láuti-batekua imíllauna 

raz1 ºbiéko! amarretik berátzixan! ... 

S.B. ºeunetik larogetaemeretzi, millatik milla! barautzak elikoidalak... 

•Beste bide batzuk ere jaso ditugu, gaztelaniazko egituren kalkoak: “zenbaki ordinala + 

partia/satixa”, adibidez: 

kmz irugarrengo partía einda dao 

•Proportzioa adierazten da, baina balio banakaria ere badu “euneko + zenbakia” egiturak. Dena 

dela, ablatibo markaz ere egin daiteke. Adibiderako: 

kmz eunéko báta emóteskuek 

raz1 interésa [sic] emóteskues e- e- eunéti-bat 

•Adierazi nahi den proportzioa osoa baino handiagoa denean gaztelerazko hitzak eta egiturak 

hartzen dira gehienetan 1295 : “doble, bi/iru... bidar geixao/gitxiao” eta abar. Esate baterako: 

kmz3 º... baña, dibujorik éstakanak eta… ... da kósta itxe-akok… · dóblia! ... 

rmz6 “... Nere frakasorik haundiña [hauxe] izan zan: Feliperi Vitorixan jokatu netsan eta nintzan 

bi bidar gehixago orduan neu, neure ustez, eta galdu egin netsan ...” 

c) Kopuru “handietan”, esaten den zenbakia baino gehiago dagoela adierazteko -ta(sa)k /da(sa)k 

atzizkia txertatzen zaio; zentzu biderkatzailea ere badu. Bakarrik edo izenaren ondoan joan daiteke. 

Adibidez: 

ñmz ºisengo estia ba berroeta urtiák?! 

kmz ºofisíña batén e ·· estáitx séma-eongo gíñan an, · ógetak! 

nme2 beixak, berróetasa-seuasen 

kmz º... “berrogetak”: berrogei txa berrogei txa berrogei txa berrogeikoo lótiak ... “emen ber- 

berrogei jeuasasen, · emén béste berrogei txa emén be bai”... 

f.a. eúndak éren e millákuak --nme2 an, eúnndaka mílla-saosen 

d) Zenbakiak zenbait esaeratan 1296 : 

•Talde baten kopurua adierazteko 1297 : 

raz5 º−“baai!, ·· etórri don Eujenia, Kayetáno ta-alabía, irúrak etorritxun” ... 

•Data adierazteko: “erreferentziako eguna (edo dagokion aditzondoa: “gaur, bixar...”) + sortzi 

/hamabost /illabete /urtebete”.... Lehenagokoa edo geroagokoa izan daiteke. Adibidez: 

raz1 º... datórren dómekan illebete ikusi neban ... 

raz ºillébete! Yaai! [sic], gaur illébeté ya saiñ eongo días 

•Diru txanponak edo bileteak adierazterakoan: “milla pesetakua, millakua; bost/ogei/eun/milladuro(kua)...” 

esangura erreferentzial hutsez, eta konnotatiboz ere bai, esapide bihurtuz. Adibide batzuk: 

kmz ºba! ba estao bostéunekórik, e?: bostéunekúa es, e? 

1295 Ikus gainera “bi”-ri eskainitako atalean “ori lako bi” eta tankerako egiturak. 

1296 Guk ez dugu grabaketaz jaso baina hemen koka daiteke zerbaiten hasiera markatzeko erabiltzen den “bat, bi, (eta) iru!” esapidea. 

Nolanahi ere, ohiko forma zaharrena “bat, bi, iru, (eta) lau” da, I. LASPIUR-ek idatzi duenez (1999a, 77) eta ahoz beste zenbaiti 

entzun diogunez. 

1297 Lehen ere aurkeztu da “bi” zenbakiaren atalean.

az1 º... gu akostumbrauta garen morúan, bos peseta txarriaitti-plasán!, ónen ámama ta!... bué!... 

... 

raz1 º... ori esta iru xémeikua ba iséngo! ... 

•Osterantzeko egitura jator batzuetan: “lau oñian/ankan ibili/ikesi”; “lau/bi + izena (kopuru 

zehaztugabea adierazteko, gutxi)”... 

nme2 umíak, lau-ánkan e · así da ibíltten, · ikesi dau 

kgg º… béti txikitéuan dao, ta ordúan tabérnetan be berakin koinsiditzen dou taa, ff!, lau txikíto 

badákas yá!, buenoó! 

kmz ºestá iguála surekin bérba eitxiaa, oo-orrí kóntestatzia, lagúnekiñ éitxia morúan, e?: jóólíín!, 

diferénsia edárra dao! Guk lau berbákiñ e amáitzen dou!: ·· “los mismos” da... 

naz bi katú, es! ésebes... 

•Izen moduan lexikalizatuta: “amarretako, amaiketako”. Adibidez: 

nme3 ºnik ee, ··· bo- nik e jan doteni [sic] amárretakua isen da-amábixa-pasau gaur! 

f.a. ónuskero amáiketakua jan dosu 

e) Zenbatzaile batzuek balio enfatikoa dute, ez hitzez hitzekoa: “hamaika, milla” esaterako. 

Esapideetan ere ihartuta daude: “milla esker; millak (eta) millak/milloiak” adibidez: 

kaz2 º enee!, amaiká! ·· atzapar ibili dok amén! 

kaz2 º... neri aitxak millllá bidar bai!, esen- esan sestan orí, esta? ... 

kmz ºbai! entzún millá gausá · txárrak eta ónak! 

kmz º[“Antero Txaparrotia”] úéééé, órrek e, órrek milla urtékuok es-tía · kantúak 

kmz ºbuééno! · mui bién Juanítoo!, millá eskér. · Í?, fenómenua-aix í! 

kmz mílla ta míllak jeuasasen //milla-millak 

f) Orduak adierazteko. “Sei”-ren eredua ipiniko dugu hemen hainbat ordutan: “seirak puntuan; 

seirak eta bost; sei txa larenak /seirak eta laren /seirak eta larenak; sei txa erdiak; seirak ogei 

gitxiao/gitxiauak; seirak laren gitxiao /seirak laren gitxiauak /sei laren gitxiao /sei laren gitxiauak; seirak 

joteko/eskas, seirak joko dabe, ixa seirak; seirak jota, seirak pasau, seirak jo ditxue; seirak eta bost ontxe 

joteko, seirak eta bost joteko, seirak eta bost ixa, seirak eta seose geixao; seirak eta bost jota, seirak eta 

bost pasau” eta abar. Ordua “bat” denean aditzean singular eta plural komunztadurak txandaka jaso 

ditugu, bietarakoak. 

g) Eragiketa matematikoak era bereziz egiten dira; ez ditugu hemen aukera guztiak ipiniko baina 

adibidetegian altxor polita jaso dugu. Esate baterako: 

-raz1 ºbaa, ómbre bai ba!, bakotxían amar einda-amar einda bé, amar- e amár amár · amár 

egúnekó · o- e- o- diez por die-cien! 

-t ... 

-raz1 ºamár amarréko éun! 

-raz1 º... [Sanjuanak] gaur amár! esta urríñ, e- eun asko estaos... 

-t ... 

-raz1 ºess-Sa- · San juan euna esta kontau biar da bésperia bésta · kontaukó!, baa, sema-daos bá?amabi! 

Éon... · amarrétik ogetabira a- amabii! ·· baai... de diez- gaur diez: gaurkua inda dao! 

-kmz6 º... da, axe ipini! ·· aretxen médixia ipiñi ·· sekretu moruán ... 

417

418 

(...) 

-kmz6 º... gure sekretuakin in genduan klasifikasiñua 

-kaz8 ºbai ba! 

-kmz6 ºba léena, biarrena ta... 

-kaz8 º... 

-kmz6 ºe- erdixak berroetamar artu ·· t’aren démpora-bakotxanak artu ·· e?, ta-aren erdira iñ! 

h) Zenbakiak erdaraz esateko joera, euskara jatorrean jardun arren: zenbakiak eurak, dirua, 

datak, adina, neurriak, salneurriak, esaerak, autoen zenbakidun izenak, esaerak eta abar. Ikaragarria da 

erabilera horrek duen indarra eta bizitasuna lekukoen ahotan eguneroko jardunean; agian horregatik ere 

indartzen da kopuru handiak euskaraz emateko zailtasuna lekukoen ahotan. Adibidez: 

nme2 an asientuan, únuak seosen 

raz1 º... e oiñ úrrengo in [isen] sanian médikuaná, · erósi in géntzan ... semíak erósi setzán!: · 

tres- dos míl ero estáki-tres mil pesetas, da, aretxekin edérki dábill ... 

raz1 ºdaa, sero- séro grádos tensiñúa!: ílda létxe erua-niñúen! ... 

raz1 º... au treintaiseisian jáixotakua da súená? 

raz1 ºómbre!: laróeta berátzi úrte ta laróetamarre-nian [sic] dóya, da komprendíru im-bie-néuke! 

· Baña bátzueta-nérbixua-siem-por-sien... · ní-be bátzutan!, · ta betí aleíña inda bañá... kontxóó!, 

néu-pee... Néu-pe larógetabos urté dákas geró! 

i) Neurri, kopuru, tarte eta kontzeptu zehatz batzuek euren izena dute, eta likidotan, laboretan, 

luzeran, pisutan, dirutan eta abarretan izan daiteke, gaur egun erabiltzen diren estandarrez gain (“metro, 

litro, kilo, peseta”...); adibiderako: “asumbre, asumerdi, kuartillo, potekara”; “kana, atz, arra, uñ/oñ/oiñ, 

ontza”; “arroba/arrua, erralde, anega, anega-erdiko, imiña, selemiñ, imillaun, libra, liberdi”; “dosena, 

pare, sint(x)a”; “txakurraundi, txakurtxiki, perro, txikita, txiki, xemeiko/ximiko/xameiko/tximaiko, amarxemeikoko, 

sentimo, sentimo biko, bost/amar-sentimoko, errial, lamaiko/lameiko”. Ez ditugu 

sistematikoki jaso egur-bolumena adierazten duten “apea, estereo” eta abarrak. Izen gehiago ere badira, 

baina horiek lexikologia lan batek jorratu beharko lituzke sakonago. Adibide batzuk erakusgarri: 

kmz ºesnedúnaana juan da ordúan, ·· eróstera: arék estákik lítro bi s- séma-dian, asúmbria-akik 

arék, ta-”asúmbria” esán biákok! 

nme2 ºarrúiá!, · d’erráldia! 

nme2 ºimíllauna, imíñia t’anégia! 

nme2 ºimíñia, ·· d’anégia. · Anégia-daukas · lau imíña, · da imíñia-daukas lau imíllaun! 

nme2 ºbaña, ba-anégian láuti-batekúa imíñia 

nme2 ºeta imíñian láuti-batekua imíllauna 

j) Kopuruen zehaztasun eza adierazteko hainbat eta hainbat bide erabiltzen dira 1298 . Besteak 

beste, bi zenbakiren artean “ero” juntagailua erabiltzea oso bide arrunta da, baina zenbaki bakarra ere izan 

daiteke. Zalantzan diren zenbatzaileak (edo mugak) elkarren ondoan inongo lokarririk gabe ere ipintzen 

dira; zenbaki konposatuetan ez da beti zenbaki osoa errepikatzen, zalantzazko unitateak baino. Beste bide 

bat zenbakia “bat” zenbatzailearen ondoan jartzea da, edo “-ren bat” egituran txertatzea 1299 . “Ixa, kasik, 

igual, olan/olako, inguru, pasau, letz/les, eta piku” partikulek ere funtzio hori dute. Egitura 

1298 Ikus zenbatzaile zehaztugabeei eskainitako atalean ere. 

1299 Modu horiek aipatu dira zenbaki horri eskainitako atalean.

konplexuagoak ere erabiltzen dira, postposizioz: “zenbatzailea ablatibo kasu markaz + gora/bera”, 

adibidez. Batzuetan modu bat baino gehiago batera erabil daitezke. Adibide batzuk: 

nme2 º... eukitzettú, sortzi óntza, · edo amar ontzá ero... · Geró an óntzetati-ba pixua kalkulatzen 

da gitxi gora-bera ... 

rmz ºbaai, da lao- laroi urte daukesak!, ero bí eró! · orrék! 

raz4 ºm, puess · amabost egi- amabost egúnn o, baten etxe batian da beste amabos béstian da ... 

rmz ºda geró e, Erbolésenien ibili nitzuam-bestee páre bat urtien eró! 

nme2 º... madárixa-pee iguel eongo sien e sei-sortzi kláse! 

kmz ºorrék?: óñeskériok e, · irurogetamaa... sáspi-sortzí bat 

rmz ºda orbéla ekárri! · órrendako!: páre bat-iru ba-burdí órbel ekartze-enduasen guk ee 

Arrátetik! ... 

rmz ºbi ero iru be bai beintzet! ·· úrtero!: bi-iru goixetixe! 

raz4 º... nik saspi urte arte i-, saspi · (?)..., ixáá sortzi urté ·· e, neukasela jua-nitzen lelengo 

eskolara!, aráxe! ... 

rmz ºsemat kortxo les? 

kmz3 º… órre-be, · milloitxi-gorakuak · eskópetak!, baai… … 

k) Kopuruen zehaztasuna indartu ere egin daiteke, “justo /justu” erabiliz, adibidez: 

rmz2 º... da lélengo súan Txótxiñ, da arrírik · sóltau bárik! ... irú-últze justúak éitxuan ... 


Zenbaki kardinalen deklinabidean lehenik eta behin zenbaki bakoitzak zein funtzio duen eta 

perpausean zein kategoriakoa den kontuan hartzekoa da. Izan ere, bost deklinabide modu onartzen dute, 

izenordain edo determinatzaile izan, ala izena izan, funtsean lau forma hartzen badute ere −edo zenbaki 

batzuetan plural moduen formen berdinketaz hiru−: mugagabea, mugatu singularra, “plural mugagabea” 

eta mugatu plurala. Orokorrean, izen arrunten ezaugarriak dituzte kasu markak hartzerakoan, 

berezitasunak ere badiren arren. Zenbakiak eurak izen berezi legez ere deklinatzen dira batzuetan 

metahizkuntzan, eta orduan izen berezien ezaugarriak dituzte. 

•“Bat” zenbakia 

Mugagabeko deklinabidean datibo kasu markaz baserritarren joera nagusia “bati” egitea da, 

kaletarren joera loturazko bokala txertatzekoa den artean (“bateri”). Nolanahi ere, alternantzia da nagusi. 

Motibatibo kasu marka txertatzerakoan, orokorrean legez, Aginagakoak beste lekukoengandik bereizten 

dira, loturazko bokalik ez erabiltzearren. Leku-denborazko bizigabeen formetan eibartarren erabateko 

joera -taartizkia ez erabiltzea da, salbuespen banakak diren arren. Inesiboan, hala ere, alternantzia dago 

“baten” forma hedatuenaren eta “batian”-en artean. Azken hau, dena dela, Eibarko alde guztietan 

erabiltzen da. 

Mugatu singularreko bizigabeen formak mugagabekoekin zeharo berdindu egiten dira, 

sinkretismoa sortuz, inesiboan “batian” forma erabatekoa den arren. 

Mugatu pluraleko formak izen arruntenak modukoak dira. Nominatibo plurala ordua 

adierazterakoan ere erabiltzen da. Mugagabe pluraleko formak aldaera nagusi bi ditu oinarri-oinarritik, 

“batzuk” eta “batzuek”. Joera nagusia aldaera biak alternantziaz egitea da, baina “batzuk” formak bereziki 

indar handia du Eibarren, “batzuek”-ek baino gehiago. Bikote hori beste kasuetan ere gorde egiten da, 

batez ere leku-denborazko kasuetan. 

419

420 

Erabilerari dagokionez, oso aberatsa da batez ere hainbat eratako egituren partaide delako. 

“Bete” osagaiak osotasuna adierazterakoan “bat”-en lekua sarri hartzen du, lexikalizatuta ere badago 

berba batzuetan. Beste zenbaki eta zenbatzaileen ondoan erabilita kopuru zehaztugabeak adierazten dira; 

beste egitura mota baten, berriz, erabateko ezeztapena adierazten du, eta esapideak ere badira. Bestelako 

osagaien ondoan askotasuna, goi maila ere adierazten du. Alditasuna adierazterakoan “baten” inesibo 

arruntaren ondoan “beiñ” ere sarri erabiltzen da, “bein baten” erako egitura erredundanteetan ere bai. 

Konjetura adierazteko egituretan ere oso erabilia da. Oso erabilera aberatsa du, esangurazko ñabardura 

askorekin gainera, “bat ... beste (/urrengo)” bikote korrelatiboak. “Bakar-” osagaia ere emankorra da bai 

elkarketarako bai eratorbiderako. Dena dela, gaztelaniaren eraginez edo sortutako egiturak ere erabiltzen 

dira, “bat” “bana”-ren ordez erabilita, edo izen zenbagaitzen ondoan erabilita, esaterako. Esaeretan 

hainbat esangura ditu: pertsona izenordain zehaztugabea, konjetura eta abar. 

•“Bi” zenbakia 

Zenbakia izenaren ondoan denean hurrenkera bi izan ditzake; bata, “bat” zenbakiaren lekuan 

ipinita, eta bestea izenaren aurretik jarrita. Kaletarren joera lehenengo hurrenkera erabiltzea da; 

baserritarrek hurrenkera biak darabiltzate; eta bakarrik bigarren hurrenkera darabilenik ez dago, guk 

bildutako lekukoen esanetan behintzat. 

Deklinabideari dagokionez, hiru forma hartzen ditu soilik, mugagabea, singularra eta plurala; 

moduen forma berdinketaz. Mugagabeari dagokionez, -(r)e- mugagabe osagaia tartekatu ala ez da 

aldaeren iturri nagusietarikoa. Esate baterako, ergatiboan “birek” eta edutezko genitiboan “biren” egitea 

nahikoa kaletarra da, baserrietan ere −oso gutxitan− horrela egiten den arren. Soziatiboan ostera, bakarrik 

“bikin /bias” egiten duten lekukoak kaletarrak dira, gehienek -re-dun formekin alternantziaz egiten duten 

artean. Motibatiboan ere “biregaitxik” aldaera batez ere baserritarrena da, joera nagusia -re- gabe egitea 

den artean. Destinatiboan, bestalde, -re- osagaia agertzea −kasu honetan genitibo markatzat har daiteke− 

orokorra da. Leku-denborazko bizigabeen kasuan, “bat” zenbatzailearen deklinabidean ez bezala, -taartizkiaren 

aldaerak erabili egiten dira kasu guztietan, artizki gabekoak baino gehiago. Artizkirik barik 

adlatiboan egiten da gehien, eta batez ere denbora zentzuz erabilitakoan. Bizidunen formak, ostera, 

genitibo markaren arabera aldaera ugari sortzen eta erabiltzen dira. Mugatu singularrean ez dago aparteko 

aldaerarik, leku-denborazko kasuetan bokal alternantziek sortutakoez gain. 

Erabilerari dagokionez, esangura adierazkorrez esaeretan oso erabilia da. Alditasuna adierazteko 

“bitxan” inesibo arruntaren ondoan “birritxan” ere erabiltzen da. Kirol eta jokoetan “bi” osagaia hainbat 

egituratan erabiltzen da. Bikoiztasuna adierazteko hainbat bide daude: eratorbideko atzizkiak, perifrasiak, 

“pare” erako sinonimoak eta abar. Zatikiak adierazteko ere jakineko egituretan erabiltzen da. 

•“Bost” zenbakia 

Deklinabideari dagokionez, hiru forma hartzen ditu soilik, mugagabea, singularra eta plurala; 

moduen forma berdinketaz. Mugagabeari dagokionez, -(r)e- mugagabe osagaia tartekatu ala ez da

aldaeren iturrietariko bat. Leku-denborazko bizigabeen formetan -taartizkia gutxitan erabiltzen da, 

genitiboan behin ere ez guk jaso dugunez eta beste kasuetan alternantziaz. Forma mugatuetan ez da 

aldaera nabarmenik jaso orokorrean. 

Erabilera eremua, zenbaki arruntarenaz gain, murritza du, “bostekua” erako lexikalizazioa baita 

deigarriena. 

•Zenbaki zehaztuak orokorrean 

Kardinalen sailean, hainbat egile arduratzen duen aldaera fonetiko bati helduz, euskaraz “hirur-” 

eta “laur-” zenbakietan berezkoa den kontsonante dardarkaria Eibarren 6, 7, 8 eta batzuetan 9 zenbakira 

ere iragazi da zenbaki horien forma konplexuagoetan ikus daitekeenez. Aldaera fonetikotan 9 zenbakia da 

ugariena. “La(u)r-” zenbakia forma konposatuetako partaide denean forma murriztuak ere erabiltzen dira; 

“o(g)ei” zenbakiak ere hainbat aldaketa jasaten ditu forma konposatuetan, murrizketa bidekoak gehienak, 

emaitza soilena “o” dela. 

Ehunetik gorako zenbakiak osatzerakoan “eta” kopula ondoko osagaien arabera tartekatzen da. 

Zenbat eta milako, ehuneko, hamarreko eta unitate gehiago adierazi, kopula gutxiago orokorrean. 

Ordinalen sailean forma arruntenak -garren(go) atzizkiaz sortzen dira baina forma batzuk 

irregularrak eta esangura zehatzekoak dira: hasierakoa, amaierakoa eta ondokoa adierazteko formak, 

esaterako. Forma zehatz horiek egitura eta esapide askotan erabiltzen dira. 

Forma banakariak egiteko modu arruntena -na atzizkiaren bitartez da baina kopuru handietan 

“bana” erabiltzen da zenbakiaren ondoan. Beste bide batzuk: “bakotxa” erabiliz, jakineko denbora tartea 

adierazten duten berbak erabiliz (“lantzian, egunian ...”), leku-denborazko genitiboz eratutako egituren 

bidez, besteak beste. 

Zenbakiek forma biderkatzaileak ere sortarazten dituzte atzizki bidez sarri. Zatikiak adierazteko 

berba zehatzak daude zatiak ere zehatzak direnean; osterantzean ablatibo egiturak erabiltzen dira 

nagusiki. Forma anizkoitzak adierazteko, ordea, gaztelaniako berbak eta egiturak erabiltzen dira 

gehienetan, baita modu jatorrak ere, “olako /lako”-z osatutako egiturak hain zuzen. Kopuru “handiak” 

adierazteko, zenbaki zehatzaz gaindikoak, “-t/da(sa)k” gehitzen zaio zenbakiari. 

Zenbakiak esaeretan oso erabiliak dira, hainbat esangura ñabarduraz eta lexikalizatuta ere 

badaude forma batzuk. Eragiketa matematikoak era bereziz egiten dira, matematika herrikoiaren ildotik. 

Lekuko gehienen artean oso hedatuta dago zenbakiak gaztelaniaz adierazteko joera, oso lekuko zaharren 

artean ere bai; horrek argituko luke zergatik sortzen diren arazoak zenbaki “luzeak” euskaraz 

adierazterakoan. 

Bestalde, zenbakiez gain, hainbat berbak kopuruzko esangura zehatza du, bai neurrizkoa, 

luzerazkoa, pisuzkoa eta abar. 

Zenbakien zehaztasuna ezabatzeko hainbat bide erabiltzen dira: “ero” tartekatuta, errepikapena, 

hainbat osagai ondoan txertatuta eta abar. Sarritan bide bat baino gehiago batera erabiltzen da, 

zehaztugabetasuna argi geratu dadin itxuraz. Nolanahi ere, zehaztasuna ere indartu egin daiteke “justu” 

erako berbekin. 

421

422 

1.11.2. Zenbatzaile zehaztugabeak 

Zenbatzaile zehaztugabe batzuk berez dira horrelakoak, “asko, gitxi...” esate baterako; beste 

batzuk kategoria edo zentzu aldaketaz (lexikalizaturik) zenbatzaile zehaztugabe bihurtu dira, “amaika, 

makiña bat, onenbeste...” adibidez. Gainera, batzuetan aditzondo funtzioa ere badute, “asko gustatzen 

jata” erako perpausetan adibidez. 

Determinatzaileak direnean aurretik jartzen direnek ez dute kasu markarik hartzen, baina bai 

atzetik jartzen direnek; izenordain funtzioa dutenean ere deklinatu egin daitezke 1300 . Multzo honetako 

“asko” zenbatzailea sistematikoki deklinarazi dugu. Zenbatzaile hauen deklinabide arruntena mugagabea 

da mugatu singularreko forma batzuk ere jaso diren arren. Mugatu pluraleko formak arrotzak dira 

orokorrean, guk geuk behintzat ez dugu horrelakorik jaso. 

1.11.2.1. ”Asko 1301 “-ren deklinabidea 

“Asko”-ren deklinabide mugagabea 

asko, asko(r)ik, askok /askorek, asko(r)i, askon /askoren, askotako /askoko, askos, askokin, 

asko(g)aitxik, asko(re)ntzat /asko(re)ndako /asko(re)ntzako, askotzat; askotan, asko(n)gan 

/asko(re)n gain; askotatik /askotik, asko(n)(g)andik; askotara /askora, asko(n)(g)ana; 

askotaraño(k) /askotararte; askotarutz 

Izenaren eskuinaldean jartzen denez, determinatzaile izan zein izenordain izan, beti hartzen du 

dagokion kasu marka. Aurreko izena 1302 gehienetan mugagabez doa, baina zenbait egituratan mugatuta 

ere ager daiteke, zenbatzailea atributu legez hartuta; adibidez: 

rmz2 º... Eibárren póstura-gógorrAK ÁSKO eoitxuk, e?, ássko! ... 

nme2 ogíxa-asko ekarri dosun eskéro ba, sopí-eingou 

gaude: 

Besterako hurrenkeran ere jaso zaio adibide bat ñaz5-i, baina enfatizazioaren eragina delakoan 

ñaz5 “Bazkarixak. Baiña asko jentia egoten da hamen. Gaur be egongo ziran hirurogei edo, bat 

be enkargatzeke, e! Eta jentia juaten da asko-asko ...” 

a) Mugagabea 

Izen arrunten moduan deklinatzen da baina jaso ditugu ezaugarri aipagarriak ere: 

•Ergatiboan, kasu markaren aurretik -re- tartekatutako aldaera jaso diogu kgg-ri, eta raz1-ek ere 

ontzat hartzen du forma hori (“askorek” alegia). 

•Edutezko genitiboan ere -re- tartean duen aldaera (“askoren”) darabil rmz2-k; kmz-k ere ontzat 

hartzen du. 

•Destinatiboan ere genitiboko -re- markadun aldaera darabilte kmz-k eta kgg-k. 

•Instrumentala jakineko egituretan erabiltzen da: “askos obeto” da guk jaso dugun bakarra 

lekuko batzuen ahotan. Beste lekukoek nominatibo forma darabilte egitura hori eratzerakoan. 

1300 Aditzarekin duten komunztadura aditzen ataleko adibideetan ikus daiteke. 

1301 Ikus zenbait errealizazio espektrogrametan: kmz 61B31, kmz 69B50; nme2 8A265. 

1302 Nolako izenak?; I. LASPIUR-ek dioenez, “Asko eta gitxi kontagarri diran izenekin bakarrik erabilli leikez (...) Izen kontagaitzen 

onduan, haundi, txiki, oso, luze... darabiguz” (1999b, 101).

•Leku-denborazko kasuetan bizigabeen formetan -taartizkia da gakoa. Genitiboan bietarakoak 

jaso dira, baina artizkidun aldaera nagusi da lekuzko esangura garbiko egituretan; nolakotasuna edo beste 

zentzuren bat adierazterakoan artizki gabeko aldaera da erabiliena alde handiz. Ablatiboan lekuko 

gehienek darabilte mugagabe artizkia baina kgg-k hori gabe ere egiten du. Adlatiboan ere, kgg-ri eta 

kmz8-ri jaso zaizkie artizkirik gabeko formadun adibideak. Adlatibo bukatuzko markadun formak, jaso 

ditugunak denak artizkidunak dira. 

•Leku-denborazko bizidunen formak. Inesiboan berezko kasu markadun formak jaso dizkiegu 

kgg-ri eta nme2-ri. 

b) Mugatu singularra 

Inesiboko adibideak jaso dira bakarrik, jakineko egiturek horretarako bidea ematen dutelako: 

iraupena edo luzera adierazterakoan erabiltzen dira. Adibidez: 

kmz ºdébarra da · berá baña uurté askúan Ei- · Eibárren! ... 

ñaz5 “... Eibarrerako ura Plaentxiatik. Plaentxiatik ekarri eben, baiña ez dakit zenbat metruan, e! 

Metro askuan azpittik” 

Mailakatzaile gisa ere singularrez zein pluralez erabil daiteke: “politx askua(k)” adibidez. 

1.11.2.2. Zenbatzaile zehaztugabeak orokorrean 

Banaka aipatuko dira: 

a) Balio erakuslea duten adberbio kategoriako formetatik eratorritako zenbait forma jaso dira. 

“Ainbat” ez da asko erabiltzen Eibarren nahiz eta lekukoek ezagutu eta batzuek erabili ere egiten duten 

(erabiltzaileen artean raz1, nme2, naz eta kag ditugu). Kopuruz, talde edo multzo nahikoa handia 

adierazten du. 

Askoz gehiago erabiltzen dira “-beste”-rekin batera eratutako hiru graduetako zenbatzaileak: 

“onenbeste, orrenbeste, ainbeste”. Erabiliena hirugarren gradukoa da eta horrek batez ere kopuru handiak 

adierazten ditu gehienetan 1303 . Hauek kopuruzkoa ez eze, zentzu erkatzailea ere badute, eta mintzagaiak 

eta erreferenteak berak ezartzen du kantitatea handia ala txikia den. Erakusle-izenordain diren heinean, 

kopuru zehatzak ere adierazten dituzte. Gainera, forma horiek kualitatea ere adieraz dezakete, eta bereziki 

inesiboan: “onenbestian, orrenbestian, ainbestian” esapide legez ere erabiltzen dira. Izen abstrako 

batzuekin erabiltzeko batzuetan leku-denborazko genitibo kasu marka har dezakete baina ez da 

ezinbestekoa. Zenbait adibide: 

raz5 º−“axé salduko neskixo-onétxembestian...” ... 

kmz ºésto-preuntatze-ník, merkíao...: -”sémat?” -”onembéste”, pagáu ... 

kaz2 ºe −“séma-págau don au?” da, −“aimbestee”, da, ·· −“aimbestee · kílo bi ártzera ee · merkiao 

emongounen, e?” ta ... 

raz1 º... dána-katarrua! baña e orrembésteko-otzí-pestau ein síkeram-bá! 

1303 I. LASPIUR-en azalpena hauxe da: “Gaur egunian ez dittugu bereizten honenbeste, horrenbeste eta hainbeste eta kasu 

guztietarako hainbeste da gehixen darabiguna” (1999b, 102). Gure iritziz, lehenengo eta bigarren graduko formak markatuagoak 

dira eta horietan hurbiltasuna eta orokorrean gradu bakoitzaren erabilera espektroari lotzen zaizkio. Hau da, hirugarren graduko 

forma besteen ordez erabil daiteke, baina lehenengokoa erabiltzen denean erakusle arrunta erabiltzekotan ere lehenengo gradukoa 

erabiliko litzatekeen kasuan erabiltzen da; eta gauza bera gertatzen da bigarren graduko forman. 

423

424 

raz1 onembéstian eittem-bosu, bále! 

nme2 ba! · emen gábiss!, · aimbéstiem-bé! 

Beste esapide batzuetan: “beste onenbeste/orrenbeste/ainbeste”. Horrela, ezaguna den 

kantitatearen proportzio simetrikoa adierazten da. Adibiderako: 

raz1 º... etxían géixao dakásu?: · béste orrembéste iguál...! 

b) ”Bat” zenbatzailetik eratorritako formak. 

•“Batzu(e)k” aipatu da “bat” zenbatzailearen atalean. Aniztasuna adierazten du baina ez nahitaez 

askotasuna. Bakarrik zein beste zenbatzaile batzuen ondoan ere joan daiteke: “gitxi batzuk, banaka 

batzuk” eta abar. 

•Zenbatzaile hori beste batzuetan txertatuta ere agertzen da baina beherago azalduko ditugu: 

“makiña bat, apur bat, mordo bat” eta abar. Deklina daitezkeen neurrian “batzuk” plurala ere onartzen 

dute. 

• “Banaka” zenbatzailea: kopuruz oso urriak diren gauzak adierazten ditu, adibidez: 

f.a. º... báánakak eosen Eibarren! 

Hala ere, perifrasi bidez ugaritasuna adierazteko ere erabiltzen da: “banaka-banaka 

asko/mordua” erako egituretan, adibidez: 

raz1 º... d’asko daos banáka-banáka, e, gastétan-da, púf! · orí e n- séra, 

indárra ta nérbixua-ta... ... gítxi-iseten dia baña banáka bátzue-pai! ... 

raz1 º... mordúa gare banaka-banaka. Bueno! ... 

•Zenbatzaile zehaztuen atalean aipatu da “bape(s)” zenbatzaile orokor legez 1304 , baina ezeztapen 

kutsua duten hainbat egituren legez, esangura “positiboa”, zerbaitezkoa ere badu; horrelakoetan, balizko 

kopuru txikia adierazten du orokorrean. Adibiderako: 

S.B. geratzen da bápe pintxurárik? 

raz1 ºlen tallarrétik urtendakuan etxéra! ·· Dának es, oiñ e... bápe fiña saná bai, · baai...; da geró 

etxían lagundú ... 

c) Berezko zenbait forma: 

•“Asko”-ren formak lehentxoago azaldu dira. Zenbatzaile hori esapideetan ere jaso dugu “gitxi”rekin 

batera: “gitxi ero asko, gitxi-asko”; “asko ero gitxi” ere jaso dugu baina hurrenkerak gaztelaniatik 

hartua izan daitekeela erakusten du. Adibide batzuk: 

nme2 ºbaai! ·· gitxí-askó bai eunero... sertu bi-da... 

rae ºgero ándik etorri txa ee · tratúa batú! · gitxí ero askó... 

Beste esapide batzuk ere badira: “es da asko!”; egitura konplexuagoetan ere txerta daiteke, 

adibidez: 

kmz ºe, leátza-alakúa ta · alakótxe beíxak! ·· Áre-kontatzeko esta-askó! 

Gehienetan izen zenbakarriekin batera jaso dugu baina zenbakaitzekin ere bai: 

kaz3 º ee bai, mordúa!, baai: · dának ixa ilda! · bai baa!, edare asko dakat eta..., baai 

1304 Formazko aldaerak ezagutzeko jo atal horretara.

Zenbatzaile hori mailakatzailez ere jaso dugu: 

-kgg ºeta jende asko juate-san? 

-kaz3 ºjente aiñ asko es baña-ákordatze-jata ... 

Eta berori mailakatzaile gisa ere bai 1305 

kmz ºjóééé! lén! ··· moskórra e, askó gitxiao ikusten da! 

S.B. orrek lorok politx askuak dia 

•“Gitxi” zenbatzailea. “Asko”-ren kasuan bezala, aurreko izena mugagabean doa gehienetan 

baina zenbatzaileak atributu funtzioa duenean mugatua ere izan daiteke. Adibidez: 

rmz7 º... arto gitxi jan dau · gure famelixak 

rmz7 ºBai, bai... bai. ArtUA! · nik e ne dempoan GITXI jan dot, artUA GITXI jan do-nik! 

Beste zenbatzaile batzuk ere onartzen ditu ondoan: “gitxi batzu(e)k” adibidez. Esapideetan: 

“gitxi da ala?”, “es da gitxi!”, adibidez: 

kmz º... -”atzó i- il génduan · erbí bat, · bos-li- bos-líbra sekáana!”, · -”téa!-téa!-téa!-téa!... amábi 

bé!...” béstiak -”gítxi dok alá?” 

kmz7 “Álemanak, karrera aundixa eéh! Da, guk ezin dogunok pa ee, zera, Eskola Armerixara. Da 

ezán gitxí” 

•“Franko”. Beste lekuetan legez, “Izenaren ondorik kokatzen da beti. Izena bera ere, mugaturik 

joan ohi da. Aditza, berriz, singularrean” (J.A. URIARTE, 1995, 402). Bakarrik ere ager daiteke, izenaren 

eta zenbatzailearen tartean aditza dela. Kaletarrek diotenez, eta adibideek ere bai, gaur egun baserritarrak 

dira zenbatzaile honen erabiltzaileak. Adibide bi erakusgarri: 

raz1 euríxa fránko in dau 

raz1 euríxa-ássko in dau, fránko in dau euríxa... 

•“Majo”. Mailegua da baina zentzuz goi maila adierazten du; ez ditu gauzen kopuru zehatzak 

adierazten, orokorrak baino, edo ekintzen maila. Adibidez: 

f.a. májo eingostasun barré //f.a. májo gastauko euke 

•“Apur(txo) (bat)”. Gehienetan “bat” zenbatzailea erabiltzen da, baina aurretik perpausa duenean 

“apurra” erabiltzen da. -txo mailakatzailea ere har dezake. Kantitate txikia adierazten du edonola ere. 

Adibiderako: 

raz1 ºba, ésebes! apúrtxo bat ero gítx- gu- gítxi! gítxi! gítxi! baai, gítxii! “útza”!... ... 

kmz dakirán apúrra ésangeuat 

•“Makiña(txo) bat”. Hau ere izatez mailegua da baina zenbatzaile esangura guztiz errotuta dago; 

kopuru handitasuna adierazten du, eta -txo atzizkiaz handitasun hori areagotu egiten da. Hurrenkera 

arrunta izenaren aurretik jarrita da baina enfasiz edo, esaldian lekuz aldatu egin daiteke. Adibidez: 

rmz ºoixe!, da katesismua be bai mákiña-at! 

raz1 ºbai-bai!, mákiña- mákiñatxo bat ipoin dákasu, jesús-jesúúús ... 

raz º... beroi be mákiñatxo bá-bidár · goixéko bóstetan (?)...-txa! 

1305 Ikus izenondo, aditzondo eta bestelakoen mailakatzaileei eskainitako atal horretan bertan ere. 

425

426 

•“Amaika”. Izatez zenbatzaile zehaztua da baina lexikalizaturik dago ugaritasuna orokorrean 

adierazterakoan. Nolanahi ere, batzuetan ezin daiteke jakin benetan hamaika diren ala mordoa diren, 

baina inguruak gehienetan argitzen du hori. Adibide batzuk: 

kmz amáika! gu baño txartuao bisíko día, Senegálian da... 

raz º... Edurnek amaika trikití eiéban!; · ni enitzan aimbeste trikitilárixa baña Edúrne... 

•“Naikua/naiko”. Izenaren aurretik zein atzetik doala jaso dugu lekukoen ahotan. Aurretik 

erabiltzea da lekuko gehienen joera (zenbatzailea mugatuta eta ondoko izena mugagabean 1306 ); atzetik 

erabiltzekotan bi joera aurkitu ditugu: izena mugagabean eta zenbatzailea mugatuta (horrela darabil kgg-k 

batez ere), edo bai izena bai zenbatzailea biak mugatuta (beste lekukoen joera). Lekuko gehienek forma 

mugatua darabilte, eta kgg-k noizbait mugagabea ere bai. Zentzuz, ñabardurak ditu; gehienetan behar den 

beste esan gura du, falta zena betetzeko lagin eta gehiago; baina esangura zehaztugabeagoa ere badu, 

kopuru handia adieraziz −baina ez da ezinbestekoa behar zen besteko kopurua betetzea−. Zenbait adibide: 

kgg eurí naikúa eta sóbra, lárregi 

kmz emen dao játekua naikúúa ta · sobra 

kmz naikúa ogí ekarri dó-paña ésto-llegatzen 

Esapideetan ere erabiltzen da: “naikua + edun adizkia!” egituraz eratutakoak oso adierazkorrak 

dira; gehiegikeriak adierazteko erabiltzen dira. Adibidez: 

kmz ºo- óri bá! ·· “-”naikúa juau!” · -”atzó i- il génduan · erbí bat, · bos-li- bos-líbra sekáana!”, · - 

”téa!-téa!-téa!-téa!... amábi bé!...” béstiak -”gítxi dok alá?” 

•“Ugari/ugeri”. Kopuru handiak adierazten ditu. Izenaren ondoren erabiltzen da, baina izena 

mugagabean zein mugatuan jaso dugu. Gure iritziz ezin aldera daiteke “izena mugatuan + asko/gitxi” 

egiturekin; ugari-k sarriago hartzen baitu aurreko izena mugatuan. Izenaren aurretik agertzekotan aditza 

tartean dela egiten da. Adibiderako: 

kmz automóbill ugari jeuan 

raz1 ugári, euríxa ugári-in dau 

kmz Jéséuss!, ugári jéuan án · loría! 

Izenondo moduan ere erabiltzen da; T. ETXEBARRIA-k ere horrela aurkezten du bere 

lexikoian 1307 baina gure lekukoen adibide batzuk jarriko dira hemen: 

nme2 º... edoo... ·· errés gausía botatzen dabenían eró, “orí ugeríxa da” ... 

kmz ºkonéjuak · dia · ugárixak 

•“Mordua/mordo bat” zenbatzailea beti izenaren atzetik erabiltzen da determinatzaile legez 

erabiltzen denean. Salbuespenak ere jaso ditugu, hala ere: ziurrenik, enfasiaren eraginez sortuko dira 

horrelakoak. Aurreko izenak gehienetan mugagabez jaso dira baina beste zenbatzaile batzuek legez 

atributu funtzioan mugatuz ere har ditzake. Badirudi lekuko zaharrenek “mordua” gehiago erabiltzeko 

joera dutela, baina denek darabilte “mordo bat” ere. Esate baterako: 

kmz diru mórdua · gástau juau 

naz º... bueno!, gu eote-gan moruan, járri morrdo bat eta kónntuk esán da... ... 

kaz3 º... ta, árbolak! mordua! antxe onduan... ... 

1306 Horrela aurki dezakegu R.M. AZKUE-k bete eragin zuen erizkizundean ere, “naikua gizon” da Eibarko erantzuna hain zuzen ere 

(in A.M. ECHAIDE, 1984, 353). 

1307 (1986, 700).

az1 º... Eibárrem-bai beintzát!: Eibárren dáos mordúa elíxak, e? ... --kaz11 “... Etortze zian 

Arrate Ballekoak, mordua mutikuak ...” 

Zenbatzaile horretatik eratorritako “mordoxka bat” ere jaso dugu rmz lekukoaren ahotan: 

rmz º[esaminatzera] bai!, mordóxka ba-juan daa... ori Kaitánonekuoi beintza-lélengua betí!, ain 

súan lísti esé! 

•“Pillo bat/pillua //pilla bat/pillia” ere maileguzkoak dira. Jatorrian antzerako esangura duten 

berbak dira, eta Eibarko erabileran ere alternantziaz erabiltzen dira “pillo” zein “pilla”. Item biek bizibizirik 

dituzte funtzio bietako erabilera; batetik, ugaritasunezko kantitatea adierazteko; eta bestetik, belar 

edo beste materialez eginiko meta. “Bat” zenbatzailea ere aukerakoa da: hori erabiltzen ez denean, 

zenbatzailea mugatuan erabiltzen da. Guk jasotako adibideetan zenbatzailea izenaren ondorik azaltzen da. 

Adibidez: 

nme2 “píllia” askotan esaten da, bai!: · “píllua” be bai tta “píllia” be bai 

•“Kantidadia”. Hau ere mailegua da baina jator darabilte lekuko zaharrek batez ere. 

Adibiderako: 

raz1 ºántxe artzen dabe bokadíllua kantidádiak 

kmz3 º... orduan sárdandeixa ta baeuan am-Parte Sarrian kanntidádia ta ... 

•“Semaitx”. Jatorria “zenbat” galdekarian ote duen ala ez albo batera utzirik, izatez zein 

kategoria den ez dugu argi, izenordaintzat ere har daitekeenez, baina kuantitate zehaztugabe zentzua ere 

garbia du; horrenbestez, atal honetan aurkeztea erabaki dugu. Zenbatzailetzat har daitekeela gure 

lekukoen beste erantzunek argi uzten dute: “batzuek, askorek/askok, makiña batek”... Nolanahi ere, jaso 

ditugun adibideetan ez da determinatzaile gisa jaso (izenaren ondoan, alegia). Edozein modutan ere, ez da 

oso erabilia, gure lekukoentzat ulergaitza ez den arren; darabiltenen artean raz1, nme2, naz, rae, kmz3 eta 

kmz7 daude. Adibidez: 

raz1 “erana gústatze-ako”: ºorí bai!, semáitxi! 

•“Piskat/piska(txo) bat” zenbatzaileak beste aldaera bi ditu kontsonante frikariari dagokionez, 

sabaikaria ere izan baitaiteke. Gutxitasuna adierazten du baina nolabait esateko hizlariaren jarrera 

“baikorra” adierazten du; ez dira gauza bera “gitxi dakat” eta “piskat dakat”: gutxiegi baino gehiago 

adierazten da “piskat”-en bitartez, baina gehiegi ere ez. Esaterako: 

naz euri pixkat ondo etorriko litzaké 

Beste osagai batzuen mailakatzaile gisa ere erabiltzen da: izenondoekin eta adberbioekin, 

esaterako. Adibidez: 

kmz1 º... okelía játe-neuan, ·· daa · piskát gogórra san bá taa... ... 

kmz7 “... igual ba piskát berandutxuau eró: ... «Nun ego aiz?» ...” 

Balio zenbatzaile garbirik gabe ere erabiltzen da; adibidez: 

kgg º..., “ba bueno! · e gaitxésen piskat e asúnto-onétan darena-dáno-batéra! berbaitxeko 

(?)...”, es? ... 

rmz2 º... eta, -”éu-sé ingo euké-euré idíxekín?”, dda -”nik orrék?, idi páre batekiñ etáa!”, da órtipixká-diskusíñua 

etára ... 

427

428 

•“Moltzo bat”-ek pilo txikia adierazten du, kantitate txikia nonbaiten pilatuta. Landareekin 

erabiltzen da batez ere. Adibidez: 

kmz “perejil moltzó bat” ... ºkuando es · eskuta-karia baño áundixaua 

•“Txorta bat/txortia” neurri zehaztzat ere jo daiteke kopuru mugatua delako, sokaz edo beste 

zerbaitez lotutako esku beteko kantitatea, baina kantitate hori ere ez da estandarra, txikiagoa izan daiteke 

zein handiagoa... Horregatik jarri dugu hemen. Barazki eta landare batzuekin erabiltzen da batez ere baina 

bestelako materia ere izan daiteke: txoriak, diru bileteak... Adibide batzuk: 

nme2 ºbai-bai-bai! “txortía” bai! · óri, loriána txo- lorianaa “eskutada ba-lorá” es ee... “lore txórta 

bat” es- esaten dá!; · eta, “eskutáda ba-porrú” be bai, tta “lo- porrú txórta bat” bai!, bai! 

kmz3 º... -”gaur be ollaorrak ikusi dous ba! · txortia!” ta, -”se ollaorrak?” -”bai, Xoxúak il dítxu ·· 

bost!” … 

•“Politxo” aditzondo legez erabiltzen da gehienetan baina “asko”-ren lekua ere har dezakeenez 

hemen ere aipatuko dugu. Izan ere: 

raz1 euríxa-”askó” ta “polítxo” ta órre-dano-bá-tia, e? 

Gauza bera gertatzen da “garratz, gogor, ondo, bota alian, eiñ alako; barra-barra, sarra-sarra, 

sarratu-sarratu, mara-mara” erako forma eta egiturekin. 

•“Utza//uskerixia/uskerixa bat” formek zenbatzaile orokor itxura dute −lehenengoak bereziki− 

baina esangura zehaztugabea dute; “oso gutxi” adierazten dute. Hurrenkera, “utza”-ren kasuan, izenaren 

aurretik da eta izena mugagabean deklinatzen da; baina izena aurrean jarriz gero mugatuan erabiltzen da. 


raz1 ºeske utzá bie-da, e?, · utz-utz-utz-utza bie-da, askenengo létrak e... utz-utza bie-da... 

raz1 º... ta geró, oiñ irugarrena , utza démporan: sei-illebetían irú! ... 

rmz ºpatatía útza isete-san!, patatía... kuadro bat!, · iru-lau sakú... 

nme2 játeko gitxi sobrau san e... ·· u- apúr bat!, us- uskeríxa bat geatu san · gaberako 

•“Pitxin bat”-ek “oso-oso gutxi” adierazten du. “Pitxin” errepikatu egin daiteke gutxitasun 

zentzua areagotuz. Adibidez: 

S.B. º”Pitxiñ”-a Eibarren erabilli isan da: baseuan bat e, eskian ibiltze-sana, ero tabakua ero 

edoser ta…, −“emongostasu pitxin-pitxin bat?”. Saartxo bat san: -”pitxin-pitxin bat” …, Juan 

Jósé… 

•“Zati bat/zatixa”-k esangura anitz ditu: “piskat”; “piskat baino gehiago”; eta “atala, puska”. 

Esate baterako: 

raz1 ºérderas es nekixan da se jakim-bia-nebam-bá: Fránkok e, Fránkon démporan ikesi genduan 

· satí bat eta, t- ser!? ... 

rmz ºgaur mesa bi entzun jitxuau... sati baterako! 

ñaz1 ºbai, bééno!, órre-sién seláixek, e?, etxabúruan e · selai ee satíxa-sien órrek, e?: 

“Etxaburúa”! 

Mailakatzaile gisa ere erabil daiteke: 

ñmz1 “... Eta gero gauza bat: amerikanuak zeken ona rona eta bizimodua zatixa merkiagua 

Habanan, Norte Amerikan baiño ...”

•“Pusketia/pusketa bat”-ek kontsonante frikari sabaikaridun aldaerak ere badituzte. Kopuru 

murritza adierazten du eta ez du “zati” esangura garbia nahitaez; adibiderako: 

nme2 ºbaai, tta ortxe be báao puxketá bat!: óri arri gáñian eo eser eiñ esin dan lékuen eoten da 

ñmz ºarék e, aré-basórik eta esékan, e?: ortu púxketa bat! · etxe ínguruan da... ... 

Goikoaren antzerakoa da “kuadro bat”: lur-azal zati zehaztugabea adierazteko erabiltzen da: 

rmz ºpatatía útza isete-san!, patatía... kuadro bat!, · iru-lau sakú... 

•“Edosemat/erosemat” formak 1308 zenbatzaile legez ugaritasuna adierazten du, nahikoa baino 

areago. Adibidez: 

raz1 gisúrra ee-erosémat!, fásil-fásil 

•“Desente” erabiltzen da nahikoa baino zerbait gehixeagoko kopurua adierazteko; adibidez: 

rmz2 º... da lém-ba, · arta-káxkarr bátzu-pe bai, babía be bai, da lastúa desénte, bedárrondúa... da 

berdúria ta ... 

•“Apenas” ostera, ia bat ere ez adierazteko erabiltzen da. Esaterako: 

nme1 ºbai. Eibárren ee apénas eongo-san, baña emén, bueno! ... 

•Kopuru zehaztugabeak adierazten dituzte hauek ere: “bastante; sobre; salla”... 

•Zenbatzaile batzuk jakineko egoera edo (osa)gaietarako erabiltzen dira: “punta(txo) bat/mutur 

bat” batez ere lukainka zati txikiak adierazteko erabiltzen da; “punto bat” gatz kopuru txikia adierazteko; 

“astalomas” eta “astalepo” jateko orduan erabiltzen da, asko ere asko jandakoan hain zuzen; “trago bat” 

erabiltzen da edari kopuru txikia adierazteko; “atz bat” altuera adierazteko. “Bapo”-k “asko, mordoa, 

nahikoa” esan gura du; batez ere jan, edan eta lo egitea gisako ekintza fisiologikoetarako erabiltzen da. 


kmz emóa-txoriso púnta bat //txoriso muturra 

S.B. gosúa dao baña gatz púntu bat bia dau onék 

f.a. orrék jángo léuke astálo-más --raz1 º... −“orré-jango leuk- orré-jango l- orré-jango léuke 

astalépo!” ... baai, lepo- ónaxeñok! 

nme1 ºardau trágo bat... ardáua?: bai!, ardau trágotxo 

kmz atz bat · áundixaua 

raz1 oingó gastía-daké baa e e gabá egúnes, da egúna gábasss, · ló itten dabe bápo tá! ·· bápo! 

•“Gitxi gorabera” kopuru zehatzen ondoan, zehaztubako bihurtzen du zenbatzailea. Esaterako: 

nme2 -eongo-ya ogetamar bat eró? ... -bá! · oor ibiliko-yá, · gitxí gorabéra 

Osterantzeko osagaien mailakatzaile gisa ere erabiltzen da. Adibidez:: 

kmz3 º… an emoteskuesan muestrak e ·· gitxi gorabera e · iualtzu eitxe-enduasen! ... 

d) ”-kara/-kada” atzizkia zehaztutzat ere jo daiteke ontziren baten erreferentzia nahitaezkoa 

delako; baina ontzi hori ez dago zertan oso-osorik beteta egon eta horregatik zentzu zehaztugabea ere 

badu. “Ontzi” horiek era askotakoak izan daitezke; hasi eskutik eta ahoa, gurdia, autoa, autobusa, trena, 

kamioia, edalontzia, pitxerra, lapikoa, zartagia, koilara, botila, etxea, zakua... izan daitezke atzizki horren 

oinarri. Beste berba batzuetan “ontzi” esangura nahikoa figuratiboa da, “astokara”-n esaterako; ez da 

1308 Forma adizlagunak sortzeko galdetzaileetatik eratorritako egiturei eskainitako atalean azaldu da. 

429

430 

astoa barrutik beteta doala adierazten, astoaren gainekoa baino. Beste berba batzuetan ontzi esangura ez 

da nahitaezkoa kantitatea adierazten duen arren: “aginkara, txorrostara”... 

raz1 º... astúa préparau ta, Aranéra! óllaskuak ártzera ... da astokára óllaskua-artú, Élgoibarrera 

sáltzera ... 

Kantitatea baina lekuzko esanguraz adierazten du adibide honek: 

kmz3 º… askenian e, nee ondoañok etorri suan txakurra! … berba itxe-naetza-nik! · ólaxen e, 

será, arrikára batea…!: “kauen dies… ollaorrakin dao-pá!” ta ... 

Hurrenkera beste zenbatzaileekin batera doanean, guk jasotako adibideetan dena delako gaia 

(ontzia betetzen duena) zenbatzaile guztien ondorik doa; hurrenkera hori haustekotan, aditza 

tartekatzerakoan egiten da. Adibidez: 

raz5 º... da béti sartze-san kantíñan, d’ártze-ban tasoikára ba-kafíataesní, sópa-sópak eiin dda ... 

raz1 º... kapítesnia emom-basokara ba-t’inda dao arena be... 

e) ”-beste” bitartez eratutako perifrasietan. Aurretik hainbat eratako osagaiak har ditzake: 

izenlaguna, kasu markarik gabeko osagaiak, sintagma osoak, perpausak (formaz, erlatibozkoak; esangura, 

kantitatezkoa)... Nolabait lexikalizaturik daude “nai beste” eta “nai + adizkia + beste” egiturak; horrexen 

parekoak dira “nai aña” eta “guraña”. Adibidez: 

raz º... Esitxúan artú aman béste urté-;-ené! ... 

nme2 ºgure démporan étzan an- ba oim-béste karamélo ta ser étzam-baña ... 

rmz6 º... arrixa iruate-juen ee, amendik ara béste! ·· guk es! .. 

nme2 º burdi baten kargau esinda- burdi baten kargau esindako béste bai! txarritókixán! 

//nme2 normála lo- lodítzia, j- játen dabem-béstekiñ! 

nme2 amen edosémat ordu eo-leike-e?, · nai dam-béste! //nme2 ó! mútillék? [sic] · nai osun áña 

daos 

Lehenago aipatu dira balio erakuslea duten adberbio formetatik eratorritakoak: “onenbeste, 

orrenbeste, ainbeste” alegia. 

f) ”Esebe(s)/eser” izenordainak kopuru edo kantitate urria adierazteko erabiltzen dira 1309 . Esate 

baterako: 

rmz º... garixa kendu sániam-ba-artua bee eee... ñ- terre- esébes!, e- erdíxa!: alpápe botá ero 

sekula-bear ero sélai laá! i- iñ- in sían dá! 

kmz pintxuría gerátu dók esér? //esértxo ... geratu dok ... pintxuría? 

Izenordainen atal honetan “seose(r)” ere aipa daiteke: kopuru urritasuna adierazten du baina 

nahikotasunari hur emanaz, “ogixa seoser badao”-n adibidez. 

g) Bestelako baliabide morfosintaktikoak 1310 : galdetzailea duen sintagma enfatikoki erabilita; 

“galdetzailea + izena + adizkia-n”; “balio erakuslea duen adberbio kategoriako forma + aditza + izena” 

adibidez. Egitura bakoitzeko adibide bana: 

raz º... gabían ni au- séma bidár oépera juan da pentzáisu “infarnúúa!”, ·· sélan píntau éskun! · 

púlpitxoti-kaléri-kalé! ... 

1309 

Aurkeztu dira jada hainbat ezeztapen osagai zentzu “positiboz”, zerbaitezkoz: “bape, utza” zenbatzaileen arloan; “iñun, iñoix...” 

adberbioen arloan, adibidez. 

1310 

Ikus izenondoen, aditzondoen eta osterantzekoen mailakatzaileen atalean ere, bidenabar bederen.

kmz3 º... Txirrítanak etá, · ónen e, · Pello Érrotanak etá, órrem-bersuak e, · jesús! sé-mat ikasi 

endusen guk! ... 

naz an éuan jentía, búfff!, · asko euan, jente ask’éuen, e?, búff! //naz emen dao ketán! 

h) Kopuruen zehaztugabetasuna/zehaztasun eza markatzeko baliabideak 1311 : “inguru, gitxi 

gorabera...”: 

kaz1 º... eske terrénoouak [sic] ee, ·· oetaaamasei milla métro kendu éstese-nerí · 

Unibérsidadeako, ta béstee aimbeste inguru · sereráko! · autopístarakó! ... 


•“Asko”-ren deklinabidean aipatzekoa da forma mugagabeak erabiltzen direla batez ere; forma 

mugatu singular batzuk erabiltzen dira oso gutxitan bada ere, eta pluraleko formarik ez da jaso ere egin. 

Mugagabeko formetan, leku-denborazkoak ez direnetan, -re- tartekatu ala ez sortzen dira aldaera 

nagusiak. Leku-denborazko kasuetan, bizigabeen formetan -ta- artizki mugagabea aukerakoa da. Lekudenborazko 

genitiboan artizki hori erabili egiten da batez ere leku zentzua duenean; bestelako esangurak 

adierazteko artizki bako formak erabiltzen dira. Osterantzean, artizkidun formak dira nagusi, kaletarrek 

artizki gabeko formak ere erabili arren. 

•Orokorrean, zenbatzaile hauek determinatzaile zein izenordain izan daitezke. Determinatzaile 

direnean ondoko izena arrunki mugagabez doa baina batzuetan, adierazkortasunagatik adibidez, mugatuz 

erabiltzen dira, sarri leku aldaketak ere gertatuta. Zenbatzaileen jatorria anitza da eta forma konposatu eta 

eratorrien ondoan (“beste”-z osatutakoak, “bat” zenbatzailetik eratorritakoak, -kara/-kada atzizkiz 

sortutakoak, besteak beste), “berezko” zenbatzaile zehaztugabeak daude, sarritan beste osagai batzuen 

lexikalizazioz funtzio horretara helduta. Horietariko batzuk Eibar osoan erabiltzen dira eta beste batzuk 

baserritarren ahotan batez ere, “franko, majo” kasurako. Zenbatzaileak kateatuz egiturak ere sortzen dira; 

baina osterantzeko egitura morfosintaktikoak ere erabiltzen dira funtzio honetarako. Forma batzuk egoera 

edo gai oso zehatzetan erabiltzen dira bakarrik. Kopuru zehaztugabeak adierazirik ere, kantitate ñabardura 

mordoa adierazten da, hasi oso-oso gutxitik eta asko ere askoraino. Nolanahi ere, zehaztugabetasuna 

markatzeko hainbat osagai erabiltzen dira, bai zenbatzaile zehaztugabeen ondoan, bai zenbatzaile 

zehaztuen ondoan ere. 

1.11.3. Zenbatzaile orokorrak 

Zenbatzaileak ez ezik bestelako egitura batzuk ere hemen aurkeztuko ditugu esanguraz parekoak 

baitira. Lehenengo zenbatzaileak eta ostean beste bideok aztertuko dira. 

1.11.3.1. ”Dana” 

Gehienetan izenordain legez erabiltzen da eta deklinabideko kasu markak erraz hartzen ditu, bai 

singularrez bai pluralez; kasu batzuk nekez onartuko lukete singularreko forma, destinatiboko 

“*danandako” adibidez. Singularra egoera edo multzo orokorrak adierazteko erabiltzen da batez ere; 

431

432 

plurala berriz, gauza zenbakarriz osatutako multzoak adierazteko. Gradu hurbileko mugatzaileak ere har 

ditzake. Mugagabeko forma “dan” litzateke, errepikapenetan “dan-dana” denez −nahiz eta “dana-dana” 

ere jaso dugun raz-ren eta nme3-ren ahotan−, eta inesibo singularrean “danian”, kontsonantez amaitutako 

berben moduan. 

a) Izenaren ondoan, determinatzaile legez, bai singularrean bai pluralean jaso da, hainbat kasu 

markaz. Hurrenkera arrunta “izena + dana” da baina rmz lekukoari alderantzizkoak ere jaso dizkiogu. 

Ziurrenik ezaugarri idiolektala izango da; lekuko horrek hurrenkera zuzena ere badarabil, jakina. Adibide 

banaka batzuk ipiniko ditugu bakarrik: 

kmz ºbai, entzún gausa dának, entzún! ... 

kmz3 º... “beorre-dakasen · mekanismo dáneas · iguala im-bia-juau!” ... 

rmz ºbaai bat ero bí!, saástixam-bat eró...: · gurian dana bedarra beti barrúra!, da garúa-be bai! ... 

Beraz, eguneroko hizkerarako ez du erabateko baliorik I. LASPIUR-en esanak: 

“Zenbatzaille orokorrau, bakarrik erabilli bihar da, izenik barik, (izenakin batera zuzena ez 

dalako) 1312 “ (1999b, 104). 

Formaz aposiziotzat har daiteke aurreko izena ere mugatuta dagoenean, baina batzuetan esangura 

determinatzailea du batez ere: 

rmz ºandra- andráskuak es, bañaa gisonéskua-dának!: áitxa tá, kriau tá..., géro jornaléruak etá... 

Bestetan, benetako aposizioak sortzen dira; esaterako: 

kmz7 “.. Iríak? Etxuau ba eiñ tratúa barrukua ta kanpokua dana neria dala? ...” 

nme2 ºba, or- ordúntxe iséten da géixen e, ·· txorísua ta saldía taa... (?)...eonda duán-dá... ... 

katólikuak eta katólikuak estiena-dának! ordúan! 

b) Izenaren ordezko erabilera da nagusia; adibidez: 

f.a. ºbásarrixan im-bisan daná! 

raz5 º... juan dítxu-dának! ·· da ... 

Guk atal honetan kokatuko genuke I. LASPIUR-ek proposatzen dituen “hori dana, hau dana, 

hórrek danak 1313 “ formak (1999b, 104), guk geuk ez dugulako horrelako adibiderik jaso, “ori dano(r)i, au 

danau, orrek danok” baino. 

c) Erabilera 

•Sarritan “guztia”-z eratutako sintagmaren ondo-ondoan erabiltzen da “dana”; adibidez: 

naz bóla-gustiák dának bósteta- bóstengana jóyesen ... bóstetarutz 

raz º... oseake suk txiste berdiak órre- órre-gausa gustiok dának erakutziskues-bái! ee serían · ee 

institútuan! ... da sú-kóntau txíste berdíak” ... 

•Eratzen diren beste egitura batzuk: “izena mugatuta/aditza/perpausa + eta dana (egoki 

datorkion kasu markaz joan daiteke)”, “dana + izena mugatuta (deklina egin daiteke) (+ aditza)”; “dana 

1311 

Ikus zenbatzaile zehaztuen atalean ere: hemen zenbatzaile zehaztugabeekin doan adibide bat jarriko dugu bakarrik. 

1312 

Hor egilearen ikuspegi preskriptiboa argi gelditzen da, ahozko erabilerari “zuzentasun” gramatikoari baino garrantzi gutxiago 

emanaz. 

1313 

“Guztia” zenbatzailea azaltzerakoan, ordea, deklinabide eredu bi jartzen ditu, “hori guztia” erakoa eta “hori guztiori” erakoa 

(ibid.). Zenbatzaile horren kasuan ere, guk ez dugu “*ori gustia” lakorik jaso.

e”; “danok-danotara be 1314 “; “dian danak (zenbatzailea deklina egin daiteke)”; “dana + aditza + biarra + 

euki”. Adibidez: 

raz4 º... néskak eta, to- kampáya-joten da... ... txápliuak eta dána, dána!... ... --rmz ºkarnéta ta 

gero ip- ipiñi: gíxan ipiñi biaok ee... númeruak eta dának etá... --kmz ºda- dada- da · da eetxían 

da danían! · kántatzen san orí! --kaz1 º... gure-etxia Unibérsidianndako saldu génduan: saldú ta 

esprópiau ta danétik! 

kmz3 º… da · kañoyan · presiua · esatetzeu “onembeste dok −esta?− · órtik aurrerakua im-biosue 

suek · báskulia orrí txa mákiñau ta dána!” dana! ... 

rmz2 º... ixá (?)... burus dakítxáas · se márkak ein sitxúen, séintzu-sían da dána! ... 

rmz ºpístai-bápes lén!, dána-bidíek! --raz ºtrikitíxaa... da gabían eseuan erromérixarik Arráten: 

átzaldían ·· ta dána trikitixa · sasói baten, géro ya ... --nme2 ºombré! ·· daná sobórnua ta lapurrétia 

ta... 

kmz1 º…da aím-bi urté-etzásen da, ñóoo!, … estutúta séuan daná kalentúriakin da; · oimbadákik, 

bañá!… 

rmz ºari-jokua ee, ordu erdikoo · biarra daná be!: lau tópe igual, úrrengo bápes!, úrrengo eun 

tópe... ·· amar miñutuan líbre ... 

f.a. órrek dano-danotara be estake aldé aundírik 

raz1 º... órrek estabe askó emóngo! erúan sitxúen dián dának-etá... mekátxis la már! · fff... estao 

derétxorik! ... 

raz1 ºbañá... Bai! gitxí-gitxí dan morukúa!, bai-bai! dáneri gure- dáneri tabernán e sa- salúdua ta, 

dián dáneri txa... ... 

nme2 º... afáltzem-b’eseban ga- atzo gaus’áundi-jan; árañeun, dána jam-biarra 

euken, · d’atzo bápe jam-bierrik es... ... 

•Esapideetan: “izena/izen sintagma + es beste danak” adibidez: 

rmz º... áitxitxa-beti-idi gorríxak... Geró a laautzaniam-ba-aitxák e, · gallegua eró... ... béste kláse 

bat!: áetxek es beste dának!, e, gúre akorduam-be ·· gorrík emen gítxi eon dok! ... 

•Erakusleekin birritako erakusleen erakoak sortzen dira; rmz-ri eta kaz2-ri zenbatzailea aurretik 

dela ere jaso dizkiegu adibide batzuk. Esaterako: 

kmz º... Ondaméndikúak día órrek dánok, Ansólas 


rmz º... oin dána-dauke óne-fétxia!, noix jaixua-da dian, or, or eongo-listiña! ··· dánok! ... 

kaz2 º... dána-gastéri-juan dia órrek! ... sasoi · onian · juan dias... 

•Batzuetan ez du balio zenbatzaile garbirik: mailakatzaile gisa erabiltzen da adibidez 

aditzondoen eta izenondoen ondoan. Adibide batzuk: 

nme2 dána isérdis · pás-patzetan dao --naz tabernia euan dana sies ·· betéta, jó-ta josítxa! --raz 

ºbaña kartóiskuak!, ta kartóia daná bustí sanían dána-apúrtu! sápata-gustíak (?)geixao, 

basurárako! ... 

kmz ºbai! daná óna éstanian... · Ba órretxe-día bá!... 

1.11.3.2. ”Guzti(x)a” 

“Dana” zenbatzailea ez bezala, gehienetan determinatzaile legez ageri da, izenaren ondoan. Dena 

dela, izenordain legez ere jaso ditugu adibide batzuk. Mugatuan deklinatzen da, bai singularrez bai 

1314 Ikus bestelako testu loturen, lokailuen atalean. 

433

434 

pluralez eta deklinabide kasu guztiak har ditzake (mugagabekoak izan ezik, jakina). Formaz, aldaera 

fonetiko bi ditu, kontsonante frikari txistukari sabaikariduna eta gabea; orokorrean erabiliena bigarrena 

da, “gustia”; baina bestea ere jaso dugu nme2-ren, raz1-en, naz-ren eta kmg-ren ahotan. 

a) Izenaren ondoan. Adibidez: 

raz º... artzalde gustía trikitíxan! ... --naz jan dabé pastel gustía 

raz4 º... −“aii... ... Bergaráti-datór bandía!” ta (?)ondo!, gaste gustiak an, konténtu, bueno! ... -rae 

ºgarúa?!: jo! ·· bastárra gustiak! 

Inoiz aurrekoa esaldia ere izan daiteke, perpaus erlatiboak. Esate baterako: 

kaz2 º... éénee!, trampák?! al san gustia! · al san gustía trámpak...! 

naz oñ árte-esandako gustia dana égixa da 

Erakusleekin batera, birritako erakusleen erako egiturak sortzen dira: 

raz5 º... − ónek ee, ogi gustiok · señendako da?” −“ba, nai bosu ártu!” 

kmz ºní-pai! ·· Bueno! sé- sé-estot erán-ní-pe? · Órre-gausaa · ráro gustíok! 

raz º... ta e- arek · peldaño gustiak ió biar góraño, · da mesía-an beéko kámpan, sú! 

b) Izenaren ordez. Adibidez: 

rae º... bestee gustia-bárre-eitxe-ben! búrla itxe-ben! ·· etaa ésam-politxa iseten! 

kgg ori e gustion biótzetara susenían doya 

c) Erabilera: 

•Esapideetan: “izena/izen sintagma + es beste gustiak”; “erresoi gustia(kin)!”; “denbora tartea 

adierazten duen izena + gusti santua 1315 “ adibidez: 

raz1 ºbiarra béti nik! ... ontxé be láixetan edérki-ingo neuke ni-kapáriserik [sic] estaka-sé, 

buéno!, ortúan da lurrétan da, bueno! bá! bé! tóntuem-biarrak, bésteik esebes... ... da gússtau 

gáñera, ta bu- ortúan...: dána gustau!, bá! · eskólarik es beste gustíak! ... 

kmz ºbái! bái!... erresoi gustiákin... --kgg ºestáo-estáo-estáo-estáo!, arrasói gustía! 

rae ºeun gusti santua jo dou beroi eitxen da... 

•“Izena mugagabean + eta gusti” egituran. Adibide baten izena mugatuta jaso diogu kaz3-ri 

baina forma orokorrena bestea da. Adibidez: 

rmz2 º... ontxé be gogúan jakáras isén da gusti ... --kaz3 ºbai!, korbata ta gusti loieba-[la] ... 

kaz3 º... prestau eban da urreng- korbátia ta gústi loiyebála... 

1.11.3.3. ”Osua, oso bat 1316 “ 

Euskaraz orokorrean erabiltzen denez, izenaren erreferentea zatigarria denean “guztia /dana”-ren 

lekuan “osua” ere erabiltzen da Eibarren. Beraz, batzuetan zentzu berdina dute baina bestetan ez: “aste 

osua” eta “aste guztia” bat dira baina ezberdin izan daitezke “ogi osua” eta “ogi guztia”. Edonola ere, 

“konfiansa osua” erako sintagmak ere jaso ditugu, eta ez gaude ziur konfidantza zatika daitekeen. Adibide 

batzuk: 

1315 Erreparatzekoa da gaztelaniazko “todo el santo día/...”-ren kalkoa dela, baina berezitasun morfologikoak ditu. Izan ere, “santua” 

izenondoa (kasu honetan funtzio hori du) “egun gusti” sintagmaren ondoan doa, eta ez “*egun santu guztian”, espero zitekeen legez; 

beste adibide baten erakusteko: “lagun on guztiak” egin beharrean, “lagun guzti onak” egiten da, beste osagai batzuk erabiliz. 

1316 Ikus errealizazio bat espektrograman: kmz 63A56.

az º... bakísu sé pasasu dan-Neréa!?: ·· gúú-retik ona jenerasíño bá-dao, sue- súeana, está? Súek 

es yá!, neré semíaána!, suek-na [sic] ya bi días. Baña ·· ein dau! ·· buelta osúa... e? ... 

raz º... da · neré amá-badakísu sé-esaéstan?: ·· -”nís-surékin [sic] badáka-konfiansa osúa-os-osúa 

[sic], Kármen!, bañá! sé-esángo dábe?, e? ... 

Zenbatzaileari -(r)ik atzizkia txertatutakoan esangura ez da aldatzen baina aditzondo bihurtzen 

da; esaterako: 

naz eran dau pitxarkára bat ardao-osóik 

naz ºbisí b'ementxe! Emétxee, exkólan ikési, · ementxee ee komúlgau taa emétxe-exkondu ta 

emetxe bisí! ... Bai, dána osóik! 

1.11.3.4. Orokortasuna, erabatekotasuna adierazteko beste zenbatzaile eta bide batzuk 

1.11.3.4.1. Izatez zenbatzaileak ez diren beste kategoria batzuetako formak 

•“Esebe(s) /eser” 1317 . Norbaitek pentsa dezake sekula izenik ondoan hartzen ez duenez ezin 

daitekeela zenbatzaile legez aurkeztu; baina “dana” zenbatzailea Eibarren gehienetan izenordain legez 

erabiltzen da eta hala ere zenbatzaileen atalean aurkeztu da (horrela aurkitu dugu hainbat gramatika eta 

monografiatan ere). Oraingook antzerakoak dira, baina esanguraz guztiz alderantzizkoak, hutsa adierazten 

baitute. Edonola ere, izena ondoan duela adibide batzuk jaso zaizkio kmz3-ri, izena partitiboan dela, 

noski. Ezezko perpausetan edo bakar-bakarrik erabiltzen da beti. Zenbait adibide: 

raz1 ºesta bápe bé! ... es-es es: nik esébe-estot ártzen 

raz1 º ták! estutzen dabe, miñí-bápe-bápes, e? ták! ta olaxe-estutu itten dabe ta 

geró txák!: ésebes! ése- eséb’eséb’esébe! eséb’eséb’esébes! · s- séose-séose...! 

f.a. ºkalian eseuan esér daa! 

ñaz1 ºlen-lem-be biría san!, da-antxe-euana!, da estai-selako etxia e, sam-bé ta esér bes! 

/kmz3 º... da, orrekim-berba i-juen · Báxarrikiñ: kóño! alako euna ta, ia etorriko litzatekén ·· 

estakala esebe gasturik ... 

kmz3 º... ikasi juan kásia selan dam-baña… ·· kásarakoo · idéarik etxakik arek esebe … 

Kasu markaz ere jaso dugu: “eseta(ra)ko(r)ik be es”. Hemen adibidea: 

naz eseban esan essétakoi-pés 

Egitura batzuetan erabiltzen da: “besteik esebes”, “es + adizkia + (es) ... eta (es) esebe(s)”, 

esaterako. Adibide batzuk: 

raz1 º... ontxé be láixetan edérki-ingo neuke ni-kapáriserik [sic] estaka-sé, buéno!, ortúan da 

lurrétan da, bueno! bá! bé! tóntuem-biarrak, bésteik esebes... · ordúan aixé san d'áxe! ... 

raz º... “alkóbia” bákisu seéri esátetzaun Eibárren? · len?, · e?: kalían, por-ejemplo au, · sália, 

está?, · da sálatik · ólan abitasiño bat es bentana ta es esébe -Jabíerren amák eta etxían baéken- da 

· án · óia, da-axé san · alkóbia: ·· es bentánariík eta es ateriík eta es esébes, e?, oseake an ee serían 

éuan · es bentana ta es esebe dakána, alkóbia! Sálatik, alkóbia!, ero komedóreti-por-ejémplo!, 

alkóbia!: ee pati- ee estakana es bentílasíñorik eta es esébe, estakana es bentánarik eta es...: 

alkóbia 

•“Bapes/bape (be)” 1318 . “Esebe(s)” ez bezala, izenaren ondoan zein bakarrik ager daiteke. Kasu 

marka egiturako “bat” zenbatzaileak har dezake (neurri batez lexikalizazio bidean dela erakusten du 

1317 Ikus izenordain zehaztugabeen −galdetzaileen− atalean ere. 

1318 Ikus formazko aldaerak eta oharrak “bat” zenbatzaile zehaztuaren atalean. 

435

436 

horrek), edo egitura osoak har dezake: “bapesera” adibidez (lexikalizazio maila handiagoz). Edonola ere, 

“be es” egitura soilak berak ere zentzu bera du. Zenbait adibide: 

raz5 º... nik · eskrítxurak im-barik estot- estaukat essébe!, esta · sentímetro ba-pes terrenua! 

raz1 º ták! estutzen dabe, miñí-bápe-bápes, e? ták! ta ... 

raz1 ºesta bápe bé! ... es-es es: nik esébe-estot ártzen --kmz ºestá diru askoo · agértuko!, estao 

bápe! 

f.a. len lárregi txa oin bápesera llegau da 

raz5 º−“geró-orrekin Kayetánonekuokiñ es berbári-pe iñ, ee?, berbári-pes!: órre-txarra-dia-ta!”... 

raz1 º... d’amári onembéste bes · kóntestau, e?, onembéste bés, e?, hé! 

Izenondoen-aditzondoen mailakatzaile gisa ere erabiltzen da, adibidez: 

raz1 es, bápe-esta errésa, es-es! --nme2 ésta bápe-be-errésa 

Aditzondo funtzioa ere betetzen du inoiz, balio enfatikoz. Adibidez: 

nme2 aindutakua es emotiarrem-bápe · esti-etorri --kmz ºes nóya bápe urtétzera! 

•Determinatzaile legez jaso ditugu galdetzaileetatik eratorritako adberbio zehaztugabeak ere: 

“iñungo” adibidez, kag-ren ahotan: 

kag º... edukasíñoo apúr bat es eukítzias gaiñ · -bue!, orii béste kontú bá-dá!, · estáka iñúngo 

edukasíñorik néska orrék! ... 

•Erabateko ezeztapena, hutsa, adierazten duten beste hainbat egitura erabiltzen dira: “ale(r)ik be 

es /alei-pes”, “deusik be es /deusi-pes”, “pitxirrik (be) es”, “pirularik (be) es”, “larenik be es”. Egitura 

batzuk jakineko egoera edo gaietan erabiltzen dira bakarrik: “tautik (be) es, mutik (be) es” hizkuntza 

gaitasun eza adierazteko erabiltzen da batez ere (“tautik” lanerako ere jaso dugu raz1-en ahotan); “txistik 

(be) es” berba ez egitea adierazi nahi du; “txikitarik (be) es, lameikorik (be) es” diru eza adierazteko 

erabiltzen da; “tantanik (be) es” likidoetarako erabiltzen da; “letra bat (be) es”, irakurketa-idazketa 

arlorako. Adibide batzuk: 

nme2 amén muéstratzako b’estao aléi-pe 

naz deusí-p’eseban esan 

raz1 º... nería[k] importansiaik estaka pitxírri-pé!, buéénó! séoser!... 

ñaz4 “... Ezgeinkegun [sic] erderarik. Ezta pirularik pez baiña!” 

rag2 ºsopia ta, −“beste kollarakara bat!” –”esta lareni-pes!” 

raz1 ºbá!, súek o- síkeran séose ikési-eró, gú · eus- érderas tautík es genkíxan! //raz1 ºaa, bai ba! 

guk estúdixau da sér!? guk, érderas es genkíxam-bárren tautí-pe-tá! --rmz ºérderas esta e, mutípes 

béintzet! 

S.B. gaur Amáyak estáu txistí-pe iñ 

kmz1 º... kajaráko lágatzen dósu á! ... bos-dúrokúa: estósu suk irabásten txikítari-pes --kmz4 

º”esta lámeikorik pes!” 

kmz ºes erré ta es erán! · eitxen dau árek ... tantáni-pés! 

kmz3 º... len Larrarte-ermanos, bestia … famósuak! famósuak!: órrek amen sartu itxuaus … létra 

bat étxaixek! ... 

•Erabateko osotasuna adierazten dute beste egitura batzuek ere: “siatz-miatz, si(e)s da bitz/mitz”, 

“goitxik bera”. Aditzondotzat ere har daitezke, “osorik” legez. Adibidez: 

kmz siés-da míetz ulía ebai eik --naz jan dau dána!, sís da bítz 

kag º”Ajeak”?: baáai!, goóitxi-béra!

•Zenbakiak gaztelaniaz esateko joerak beste zenbatzaile orokor batzuerako bidea ematen du: 

“sero, nada”. Adibidez: 

raz1 ºjókátzen dou gú-be, séro! 

naz ºbueno ba! ordúa-náda! 

•Lehenago ere aipatu da “bete” forma “bat”-en aldaera legez, ontzia edo jakineko neurri 

batzuetarako; zenbatzaile zehaztutzat ere jo daiteke baina “bete”-k berez du osotasun esangura: ez dago 

“*baso bete erdi”, “*aste bete erdi” esaterik. Adibiderako: 

nme2 basoká ba-bete ur · eskatu dabe 


Berezko oso zenbatzaile orokor gutxi erabiltzen dira. “Dana” gehienetan izenordain legez 

erabiltzen da baina determinatzaile funtzioan aurkitzea ere arrunta da. Aposizio egituretan aurreko izen 

sintagma edo dena delakoa forma mugatuz edo perpausean dagokion markaz egiten da. Zenbatzaile 

funtzioaz gain mailakatzaile funtzioa ere sarri betetzen du. Hainbat egitura eta esapidetako partaide da. 

“Guzti(x)a”-ren kontsonante txistukari sabaikaridun aldaera batez ere Aginagan erabiltzen da 

beste lekuko batzuek ere badarabilten arren. Gehienetan determinatzaile legez erabiltzen da baina 

izenordain gisa ere erabiltzen da batzu-batzuetan. Zenbatzaile hau ez da erabilera berezi aldetik “danak” 

besteko aberatsa eta emankorra. 

“Osua, oso bat” batez ere zatigarriak diren izenen ondoan edo ordez erabiltzen da, baina izen 

abstraktuen ondoan ere jaso dugu. -(r)ik atzizkia txertatutakoan kategoriaz aldatu egiten da baina ez 

esanguraz. 

Erabateko osotasuna edo eza adierazteko beste bide batzuk ere erabiltzen dira, “eser /esebes, 

bape(be)s” erako formak adibidez; edo jakineko egoeretarako esapide modukoak, edo “siatz-miatz” erako 

bestelako esapideak. “Bete” ere forma orokortzat har daiteke. 

1.12. IZENORDAINAK 

Orain arte izenordainak bidenabar baino ez dira aipatu, deklinabide kasuen edo zenbatzaileen 

arloan adibidez. Atal honetan izatez izenordainak direnak aztertuko ditugu batez ere, pertsona 

izenordainen atalean bederen. Izenordain bihurkari eta elkarkarien alorrean jatorriz bestelako hainbat 

kategoriatako osagaiak ere aztertuko dira. 

Erabilera arruntean oso garbi dago zein den izenordainaren erreferentea; baina beste erabilera 

batzuetan erreferente hori trukatuta azaltzen da: izenordainen arteko kurutzaketak dira horretarako bidea 

ematen dutenak. Edonola ere, izenordainen hiru graduek aditzean isla dutenez, bi eratara antzeman 

daitezke kurutzaketa horiek: izenordainaren presentziaz, edo aditzan duen presentziaz 1319 . Adibidez, 

lehenengo pertsona singularra “ni”-a adierazteko ez ezik hirugarren pertsona adierazteko ere erabil 

daiteke. Esaterako: 

437

438 

kmz3 º… bera ·· Alikanten am-bisi dok: an esautu najuan-neu- áskenengo nik andria bisi nebala 

... 

Pluraleko lehenengo pertsona multzoa adierazteko ez ezik banakakoa, norberan burua 

adierazteko ere erabiltzen da. Adibidez: 

naz ºa, bueno!, ba · ésa-leike nai badosú!: · e?-sangou? --rmz ºséé’sam-bi- sé-esam-biou ba?, ser? 

Bigarren pertsona sarri erabiltzen da egitura inpertsonal legez, edo bihurkari legez... Adibidez: 

rmz ºeskólan e, bos bat urté-eo ingo gendusan guuk...: saspikin juén, · ama- amaika eo 

amabikiñ... ·· amaitxútakua ero i-intzaniam-ba, akabo!, beste leku batea! ... 

Izenordain pluralen kasuan (“gure, suen”) edutezko genitiboko forma edutea adierazteko ez ezik 

etxekotasuna eta senidetasuna adierazteko ere erabiltzen da 1320 , bai izenaren ondoan izenlagun gisa, bai 

bakarrik, izen gisa, kasu markak bere gain hartuta. Adibide mordoa jaso ditugu; hemen izenordain 

bakoitzeko bi: 

kmz º... berá be-etortze-san gure- guré-etxera... --kmz súen etxéko atía-aundíxa dok, e? 

rmz º tt-tt! Gurían esta sékula-ardík eon!, nik estot ikusi sékula --naz ºsueniam-be oin 

gitxiao sartuko da iuel patati, está? 

1.12.1. Pertsona izenordain arruntak 

Izen bereziak legez erabiltzen direnez, pertsona oso zehatzak izendatuz pluraletan izan ezik, 

deklinabide modu arrunta bakarra da; gainera, pertsonazkoak direnez, ez dute leku-denborazko bizigabe 

formarik. Besterik da izenordainok izen legez erabiltzea, baina horrela erabiltzekotan literaturan, 

filosofian edo metahizkuntzalaritzan erabiliko lirateke gehienbat: ez galdekizunez ez lagunarteko 

solasaldian, guk ez dugu horrelakorik jaso. Ez dute partitibo kasu marka onartzen baina bai prolatiboa, 

ordea. Instrumentaleko formak kgg lekukoari jaso zaizkio bakarrik. Nolanahi ere, forma aldaerak izan 

badira izenordain bakoitzaren deklinabidean; baita ezaugarri orokorrak ere: edutezko genitiboa “zuek” 

izenordainean izan ezik -re kasu markaz egiten da, eta -n da kasu marka 2. pertsona plural horretan. 

Genitibo marka bikote hori beste kasu marka batzuen aurretik txertatutakoan ere gorde egiten da. Gainera, 

“zuek”-en izan ezik, beste izenordainetan genitibo marka soziatiboan beti agertzen da (“irekin, gurekin” 

baina “suekin”). 

1.12.1.1. Lehenengo pertsona singularreko izenordaina: “ni” 

“Ni”-ren deklinabidea 

ni, nik, ne(r)i /ni(r)i, ne(r)(e) /nire, ne(r)ekin /nirekin, nere(g)aitxik /nigaittik, neretzat 

/neretako /neretzako //niretako /niretzako /nitzako, nitzat, nigan /nere(g)an /nire(g)an //nere 

gain; ni(g)andik /nere(g)andik; ni(g)ana /nere(g)ana; nereganaño(k); nereganutz 

1319 

Gertakari honen hainbat kasu eta adibide aditzaren eremuan ere aurki daitezke, “esaldiko pertsonen aukera” artxiboan hain 

zuzen ere. 

1320 

Edutezko genitiboaren atalean azaldu da erabilera horren forma eta aberastasuna.

Nominatiboko forma bakarra “ni 1321 “ da. Ergatibo kasu marka horrixe eransten zaio eta “nik 1322 “ 

forma ere bakarra da lekuko guztien ahotan. Besterik dira fonetika sintaktikoaren eraginez sor daitezkeen 

aldaera fonetikoak. 

Beste kasuetan alternantzia gerta daiteke kasu markek oinarrian “ni-” ala “ne-” hartu. 

•Datiboan, esaterako, badirudi joera nagusia “ne(r)i 1323 “ egitekoa dela, baina lekuko batzuek 

“ni(r)i” ere egiten dute, nme3-k, ñaz1-ek, ñaz2-k, kaz3-k eta kag-k esaterako; ñaz2-k eta kaz3-k bietara 

egiten dute. 

•Edutezko genitiboan ostera, “ne(r)(e) 1324 “ da ia erabateko forma nahiz eta salbuespenak jaso 

diren: kag lekukoak beti “nire” egiten du, alfabetizazioaren eraginez ziurki, baina horrelako errealizazioa 

jaso diogu kmz-ri ere 1325 . Gauza bera gertatzen da soziatiboan ere, “ne(r)ekin” baita aldaera nagusia. 

•Motibatiboan aldaeren banaketa bestelakoa da, ezaguna honez gero: genitibo markadun 

“nere(g)aitxik” aldaera lekuko gehienen ahotan, eta “nigaittik” Aginagakoen ahotan. Banaketa hau beste 

izenordainetan ere bete egiten denez ez dugu berriro aipatuko. 

•Destinatiboan aipatu bai baina oraindik adibiderik azaldu ez den kasu marka dugu: -tako hain 

zuzen. Hala ere, hori ez da aldaera bakarra, -ndakoren lekua betetzen baitu bakarrik; “neretako, neretzako, 

neretzat” formak jaso dira aldaera nagusi legez. -tako kasu marka “zuek” izenordainean ez beste guztietan 

erabiltzen denez gero ez dugu berriro azalpen luzerik egingo, aipamena baizik. Beste kasuetako joera 

jarraituz, kag lekukoak “ni-” oinarridun aldaerak darabiltza, “niretako” eta “niretzako”. Baina badira 

bestelakoak ere: “nitzako” genitibo markarik gabeko aldaera jaso dugu nme4-ren ahotan. 

•Prolatiboa jaso den adibide guztietan “ni-” oinarri soilari itsatsita jaso da. 

•Inesibo markadun formak kgg-ren eta nme2-ren ahotan jaso dira bakarrik. kgg-k genitibo 

markarik gabe txertatzen du kasu marka (“nigan”), eta nme2-k bitara egiten du: batetik, “nigan”, eta 

bestetik, genitibo markaren gainean baina aldaera birekin: “nere(g)an” eta “niregan”, nahiz eta edutezko 

genitibo soila “nere” egiten duen. Beste adibideak bestelako bidez osatutakoak dira: soziatibo kasu 

markaren bidez, postposizioen bidez... 

•Ablatiboan edutezko genitibo marka izan ala ez, bi aldaera garbi antzeman ditzakegu: 

“nigandik” eta “neregandik” alegia. Lekuko batzuek aukera biak darabiltzate, kmz-k eta kgg-k esate 

baterako. Beste batzuek genitibodun aldaera darabilte, raz1-ek kasu; eta beste batzuek genitibo bakoa 

darabilte, nme2-k eta f.a.-k esaterako. 

•Aldaera bikote hori adlatiboan ere badago, baina genitibodun aldaera nagusi da kasu honetan: 

horixe jaso diegu besteak beste kmz-ri, kgg-ri, raz1-i, rmz2-ri, kaz2-ri, kaz3-ri, naz-ri eta f.a.-ri. 

Bietarikoak darabiltza nme2-k. 

•Adlatibo bukatuzkoan jaso diren forma guztiek dute genitibo marka, adibide gutxitan izan bada 

ere. kmz-k aldaera bitxia darabil, “nererañok”, forma bizigabe legez eratuta. 

1321 Ikus espektrogrametan errealizazio batzuk: kmz 67A069; naz 13A218, naz 13A220, naz 13A221; raz1 54A14. 

1322 Ikus errealizazio batzuk espektrogrametan: kmz 36A310; raz1 38B370. 


1324 Ikus aldaera murriztuenaren errealizazioa espektrograman, izenlagunaren amaierako bokala fonetika sintaktikoz glide legez 

ebakita: kmz 53B96; bokal arteko kontsonante dardarkaria galduta, in kmz 65B229; forma osoa ageri den espektrograma ere egin da, 

nahiz eta fonetika sintaktikoz amaierako bokala glide bihurtuta den: raz1 4A247. 

439

440 

•Adlatibo bide zuzenezkoan ere adibide bi jaso dira bakarrik eta bietako forma “nereganutz” da, 

kgg-ren eta naz-ren ahotan. 

Erabilerari dagokionez, “nere baten” egitura jaso diogu I. LASPIUR-i. Dakarren adibideak 

nolabaiteko ñabardura bihurkaria ere badu 1326 . 

1.12.1.2. Bigarren pertsona singularreko lagunarteko izenordaina: “i 1327 “ 

“I”-ren deklinabidea 

i, ik, iri, ire, irekin, ire(g)aitxik /igaittik, iretzat /iretako /iretzako, itzat, igan /ire(g)an //ire 

gain; i(g)andik /ire(g)andik; i(g)ana /ire(g)ana; ireganaño(k) 

Pertsona, modu, erregistro hau noiz, nola erabili, lekuko baten adierazpen bakarra ipiniko dugu 

aurkezpen legez 1328 : 

S.B. “a ikusi nebanian esan netzan/najetzan nere buruari: “ik euki do-suertia””: º”nere buruari”, 

“ik”. Da… oso lojikua da 

Formari dagokionez, nominatiboko forma da beste kasu guztietako oinarria. Kasu bakoitzeko 

kasu marken aldaerak “ni”-ren atalean azaldu ditugunak dira orokorrean. Bestelako aipagarriak: 

•Motibatiboan genitibo marka izan ala ez, “ni”-ko banaketa bera jaso dugu: lekuko gehienak 

multzo baten, eta Aginagakoak beste baten. Dena dela, adibide bakar baten naz-ri “iregaittik” genitibo 

markadun aldaera ere jaso diogu. 

arren. 

•Destinatiboan ez dugu jaso “*itzako” erako formarik, beste aldaera guztiak aurkitu ditugun 

•Inesibo kasu markadun adibideak kgg-rengandik jaso ditugu bakarrik, eredu bikoitza gordeaz: 

“igan, iregan” alegia. Beste adibide gehienak postposizioz eratutakoak dira. 

•Ablatiboan ere aldaera eredu biak antzeman ditugu: “igandik” eta “ire(g)andik” alegia. 

Aldaeren erabiltzaileen banaketa “ni”-rekiko aldatu egiten da, nolanahi ere: lekuko batzuek aukera biak 

darabiltzate, kgg-k eta naz-k esate baterako. Beste batzuek genitibodun aldaera darabilte, kmz-k, nme2-k, 

f.a.-k eta raz1-ek kasu; bakarrik genitibo bako aldaera darabilenik ez dugu jaso. 

•Adlatiboan ere aldaera bikote horretan genitibodun aldaera nagusi da: horixe jaso diegu lekuko 

nagusi guztiei, baina kgg-k bietarikoak darabiltza. Dena dela, naz-ri beste aldaera bat jaso diogu, nolabait 

esateko “erredundantea”, edo analogikoa −bai izen arruntekiko bai “zuek” izenordainarekiko−: 

“irengana”; ez da sistematikoa gure iritziz, idiolektala baino. 

•Adlatibo bukatuzkoan adibide bakarra jaso da naz-ren ahotan, genitibo markaduna. 

•Adlatibo bide zuzenezkoan ez dugu adibiderik jaso. 

1.12.1.3. Bigarren pertsona singularreko errespetuzko izenordaina (edo neutroa): “zu” 

“Su”-ren deklinabidea 

su, suk, suri, sure, surekin /su(g)as, sure(g)aitxik /su(g)aitxik, suretzat /suretako /suretzako, 

1325 


1326 

(1999, 45). 

1327 

Ikus errealizazio bat espektrograman: raz1 25A234. 

1328 

Kasuistika eta adibideak aditzen sailean aurki daitezke, tratamenduen atalean hain zuzen.

sugan /sure gain, su(g)andik /sure(g)andik, sure(g)ana, sureganaño(k), sure(g)anutz 

a) Singularreko esanguraz 

Gaztelerazko “tú” zein “usted”-en lekuan erabil daiteke gaur egun 1329 . 

Formari dagokionez, nominatiboko forma da beste kasu guztietako oinarria 1330 . Kasu bakoitzeko 

kasu marken aldaerak “ni”-ren atalean azaldu ditugunak dira orokorrean. 

•Soziatiboan edutezko genitibo markadun aldaerak nagusi dira zalantza gabe baina kmz-k 

“su(g)as” genitibo markarik gabekoa ere ontzat hartzen du. 

•Motibatiboan genitibo marka izan ala ez, “ni”-ko banaketa bera jaso dugu: lekuko gehienak 

multzo baten (genitibo markadun aldaerak erabiliz 1331 ), eta Aginagakoak beste baten (genitibo marka 

gabekoa aldaerak erabiliz). Dena dela, adibide bakar baten kmz-ri “su(g)aitxik(an)” bi aldiz jaso diogu; 

eta alderantziz, Aginagakoa den nme2-ri “surega(i)ttik” bi adibidetan. 

•Inesibo kasu markadun adibide bakarra jaso diogu kgg-ri, eta genitibo markarik gabeko forma 

darabil. Beste adibideak, arrunta denez, postposizioz eratutakoak dira gehienak. 

•Ablatiboan ere aldaera eredu biak antzeman ditugu: “sugandik” eta “sure(g)andik” alegia. 

Aldaeren erabiltzaileen banaketa “ni”-rekiko eta “i”-rekiko aldatu egiten da, nolanahi ere: naz lekukoak 

aukera biak darabiltza. Beste batzuek genitibodun aldaera darabilte, kmz-k, nme2-k eta raz1-ek kasu; 

bakarrik genitibo bako aldaera darabil kgg-k. 

•Adlatiboan genitibo markadun aldaera erabatekoa da lekuko nagusi guztiengan. Dena dela, naz- 

ri beste aldaera bat jaso diogu, nolabait esateko “erredundantea”, edo analogikoa −bai izen arruntekiko 

bai “zuek” izenordainarekiko−: “surengana”; ez da sistematikoa gure iritziz, lekuko horrek “irengana” ere 

egiten duen arren. 

biak. 

•Adlatibo bukatuzkoan adibide bi jaso dira nme2-ren eta naz-ren ahotan, genitibo markadunak 

•Adlatibo bide zuzenezkoan “sureanutz” forma jaso zaio kmz-ri. 

b) Pluraleko esanguraz 

“Zu” izenordainak Eibarren beti du singular esangura gaur egun: izenordainaren formari bakarrik 

erreparatuz gero ez dago igartzerik zein esangura duen, baina adizkietan komunztadura duen kasu 

batzuetan singular legez jokatzen du eta bestetan plural legez. Hau da, “zara” “zu”-ren adizkia zein 

“zuek”-ena izan daiteke; bestela esanda, “zu”-ri dagozkion hainbat singularreko adizki plurala den “zuek” 

izenordainarekin komunztadura eginez erabiltzen dira 1332 . Adibidez: 

f.a. súek úrrin bisi sára 

c) Bigarren pertsonako errespetu handiko “berori, berorrek” izenordainak. Formari erreparatuz 

izatez erakusleak direnez, ikus atal horretan, ber- aurrizkiz indartutako erakusleen artean. 

1329 Pertsona, modu, erregistro hau noiz, nola erabili aditzen eremuan jorratuta aurki daiteke, tratamenduen atalean hain zuzen. 

1330 Ikus ergatiboaren errealizazio bat espektrograman: raz1 33A84; edutezko genitiboarena: raz1 5B115. 


1332 Gai hau, dena dela, aditzen sailean aurkitu daiteke adibide gehiagoz. 

441

442 

1.12.1.4. Lehenengo pertsona pluraleko izenordaina: “gu” 

“Gu”-ren deklinabidea 

gu, guk, guri, gure, gurekin /gu(g)as, gure(g)aitxik /gu(g)aitxik, guretzat /guretako /guretzako, 

gutzat, gugan /gure gain, gu(g)andik /gure(g)andik, gure(g)ana, gureganaño(k), gure(g)anutz 

Izenordain zehaztua da, baina erreferente den multzoko unitate kopurua zehaztugabea izan 

daiteke: nahikoa da bi edo horttik gorakoa izatea. Sarritan, erreferentea hain orokorra da, non gizarte talde 

oso bat ere izan daitekeen, hizlariaren ikuspegiaren eta inplikazioaren arabera (edozein taldetako 

partaideak edo euren arteko harremanak adierazteko plurala erabiltzea da arruntena). Nolanahi ere, eta 

honekin hizkuntza maila inmanentetik jauzi egiten dugu beste kultura maila batera, izenordain hau 

banakakoa izendatzeko ere sarri erabiltzen da, lehen ere aipatu denez; edutezko genitiboaren kasuan 

adibide garbiak jaso ditugu senitarte harremanak adierazterakoan. Forma indartuak ere berdin erabiltzen 

dira. Adibide batzuk: 

kmz1 ºgúk bá-pa, gu- guri is- erakútziskú ba guré amák · ta átxak; ta-ánditxi-gáto-gú 

... 

raz º”Leóna”!, “Leóna”! iséna! Arí be-etára itzesen [bertsoak], da u- gurí orrí tía sanórri be bai! 

... 

kmz º... iru milla peseta. Guré andríak etá, gástatzeitxu ... 

//kmz ºees, bisiklétia san!: baña guree- guré aitxák eta aitxá ta-... [sic] gastía-sianían da esáteseben 

orí, “belosípedua” 

kmz ºguré txikíxa-ákak adurrétan!, fú(f)! --naz ºááá!, gure Ánder txikixa-amén!, já! 

Tórri sará?... 

Alderdi formalari dagokionez, nominatiboko forma da beste kasuetako oinarria. 

•Motibatiboan orokorrean egiten den aldaera banaketa nagusia jaso da: lekuko gehienak alde 

batetik edutezko genitibo markadun aldaera erabiliz, eta bestetik Aginagakoak, nme2 eta naz, genitibo 

markarik gabe eginez. 

•Inesibo markadun adibide bakarra jaso zaio kgg-ri, genitibo markarik gabeko forma hain zuzen. 

Jaso diren beste adibideak postposizioz eratutakoak dira. 

•Ablatiboan ere aldaera bikotea jaso dugu: “gure(g)andik” da aldaera erabiliena baina 

“gugandik” jaso zaie naz-ri eta kgg-ri (lekuko honek aldaera biak darabiltza). Beste aldaera bat ere jaso 

da, bizigabe kasu marka erabilita hain zuzen, “guretik”, raz-ren ahotan. 

•Adlatiboan erabatekoa da “gure(g)ana” forma. 

•Adlatibo bukatuzkoan eta bide zuzenezkoan jaso diren adibide bakarrak kgg-renak dira, 

genitibo markadun formaz eratuta biak. 

Izenordain honen erabileraren berri eman dugu goraxeago ere, baita edutezko genitiboaren 

atalean ere. Esapide baten txertatuta aurkeztuko dugu orain: “guriak ein dau” hain zuzen, etsipenezkoa. 

Edutezko genitiboz osatutako egitura batzuk ere ia lexikalizatutzat har daitezke: “gure denporan /gure 

denpora guztian, gure sasoian” adibidez. Forma indartuz ere esangura bera dute. 

1.12.1.5. Bigarren pertsona pluraleko izenordaina: “zuek”

“Suek”-ren deklinabidea 

suek /suok, suek, suei /sueri, suen, suekin /sue(g)as, sue(g)aitxik, suentzat /suendako, suentzat 

(prolatiboa), suegan /suen gain, sue(g)andik, sue(n)(g)ana, sue(n)ganaño(k), sue(g)anutz 

/suenerutz 

Pluralean ez da singularreko bereizketa egiten, lagunartekoa ala errespetuzkoa-neutroa; 

gaztelerazko “vosotros” zein “ustedes” legez erabil daiteke, baina hala ere, dagokion adizkia hikako 

alokutiboa zein zukakoa izan daiteke. 

Deklinabide kasu markak hartzerakoan beste kasuetatik bereizten da bi aldetatik. Batetik, 

nominatibo eta ergatibo formarako “suek” dugun artean beste kasu marka guztien oinarria “sue-” da. 

Eibarren ez da arrunki gradu hurbileko formarik erabiltzen (“suok” erakoak kgg-ri eta S.B.-ri jaso zaizkie 

bakarrik). Bestetik, edutezko genitibo marka ere beste izenen erara egiten da izenordain honetan. Izan ere, 

lehenago ere aipatu den bezala, -n da genitibo marka. 

•Motibatiboan “sue(g)aitxik //-ttik” da erabateko forma, beste izenordainetan ez bezala. 

•Destinatiboan ere “suendako” aldaera arrunta da, erabiliena, “*suetako” onartezina den artean. 

•Prolatiboan ere era bereziz jokatzen du izenordain honek; beste izenordain guztiak kasu marka 

zuzenean hartzen duten artean, honetan edutezko genitibo markari txertatzen zaio: “suentzat” da jaso den 

forma, bai nme2-ren bai naz-ren ahotan. 

•Inesibo markadun forma bakarra, “suegan”, kgg-ren ahotan jaso da. Beste adibideak 

postposizioz eratutakoak dira. 

•Ablatiboan “sue(g)andik” da jaso dugun aldaera bakarra, genitibo markarik gabea. 

•Adlatiboan ostera, bikotea jaso dugu: “sue(g)ana” kmz-ren, raz-ren eta naz-ren ahotan; 

“suengana” nme2-ren ahotan; eta aldaera biak kgg-ren, raz1-en eta f.a.-ren ahotan. 

•Adlatibo bukatuzkoan ere aldaera bikotea jaso da: genitibo markarik gabea kgg-ren ahotan, eta 

genitibo markaduna nme2-ren eta naz-ren ahotan. 

•Adlatibo bide zuzenezkoan ere bi aldaera jaso ditugu baina bestelakoak: kgg-ren ahotan 

“sueganutz” forma jaso dugu; eta kmz-renean “suenerutz”, genitibo formaren gainean eraikia, bizigabeen 

kasu markaz. 

“Gu” izenordainaren atalean adierazi denez, “suek” ere izenordain zehaztua da, baina erreferente 

den multzoko unitate kopurua zehaztugabea izan daiteke: nahikoa da bitik gorakoa izatea 1333 . Adibidez: 

naz º... da, · eee · geró, a- suen aistía isengo san, Aitzíber ero, gastía isengo san! 

1.12.1.6. Hirugarren graduko izenordainak 

Horien berri eman dugu jada erakusleen atalean: bai “a” bai “bera” singularrerako 1334 ; bai “arek” 

bai “eurak” pluralerako 1335 . 


1333 Ikus “Gu” izenordainaren atalean banakako esanguraz erabiltzeko joeraren azalpena. 

1334 Ikus lehenengo forma arrunten atalean eta bigarrena indartuenean. 

1335 Ikus erakusle arrunten artean lehenengoa eta indartuen artean bigarrena. 

443

444 

Orokorrean izenordain bakoitzak oso erreferente zehatza duen arren, singularrekoek bereziki, 

esangura kurutzaketak gertatzen dira. Adibidez, 1. pertsona erabil daiteke 3.aren ordez; edo 2.a 1.aren 

ordez; forma pluralak singularrekoen ordez edo multzo, etxe, senidetasuna adierazteko... 

Atal honetan 1. eta 2. pertsonako formak jorratu dira, 3.ekoak erakusleen atalen azaldu direlako. 

Izenordainen deklinabidea, oro har, izen bereziena modukoa da, zenbait ezaugarri bereziz bada ere. Ez 

dute partitibo markarik onartzen baina bai prolatiboa. Instrumentalak ez du ia bizitasunik, lekuko 

alfabetatuen ahotan ez bada behintzat. Leku-denborazko kasuetan bizidunen formak osatzen dira, 

salbuespen moduan bizigabeen markadun formak ere jaso diren arren. Deklinatzerakoan izenordain 

guztiak “zuek”-engandik bereizten dira batez ere bi ezaugarritan: batetik, edutezko genitibo markan (-reda 

aldaera orokorra eta -n- 2. pertsona pluralekoa); eta bestetik, destinatibo markan (-tako izenordainen 

kasu marka berezia da; baina 2. pertsona pluralak horren parean arrunta den -dako hartzen du). 

Genitiborako izenordainak zein aldaera duen, hori txertatzen da marka hori eskatzen edo hartzen duten 

beste kasuetan ere, destinatiboan ere bai, jakina. 

Motibatiboan erabateko banaketa egiten da Aginagakoen eta beste lekukoen artean. Aginagakoek 

ia beti genitibo markarik gabe osatzen dituzte izenordainak, salbuespenak salbuespen; beste lekukoek, 

salbuespen isolaturen bat ez bada, genitibo marka jeneralean txertatzen dute. Salbuespen orokorra 

“suegaitxik/-ttik” forma plurala da. 

Prolatiboko formetan ere −eguneroko jardunean ia erabiltzen ez diren arren galdekizunez lortzea 

ez da zaila izan− “zuek” bereizten da beste izenordainetatik, genitibo markadun aldaera jaso baitugu. 

Beste izenordainetan kasu marka zuzenean txertatzen zaie oinarriei. 

Destinatibo kasu marka izenordain guztietan genitibo formen gainean txertatzen da baina 

salbuespena Aginagako nme4-ren “nitzako” forma da. Nolanahi ere, ezaugarri hau forma indartuetan ere 

gorde egiten da. 

Leku-denborazko kasu guztietan genitibo marka aukerakoa da. Genitibo markaren erabilera 

kasuen eta izenordainen arabera aldatu egiten da, ez dira eredu tinkoak izenordain guztietan betetzen. 

Nolanahi ere, badirudi joera nagusia genitibo marka eranstea dela. Forma bitxiak sortzen ditu Aginagako 

lekuko nagusi zaharrenak, “irengana, surengana”, baina ez dirudite sistematikoak, asko jota ere 

idiolektaltzat jo beharko lirateke. 

“Ni” izenordainak aldaera foniko tinkoak ditu beste kasu markak hartzerakoan, ergatiboa izan 

ezik; oinarria “ni-” ala “ne-” izan da gakoa. Lekuko gehienen joera nagusia “ne-” erabiltzea bada ere, 

lekuko zahar-zaharrenek eta Aginagako zenbaitek batez ere −eta alfabetizazioaren eraginez lekuko 

gazteek ere bai− “ni-” ere erabiltzen dute. 

Bigarren pertsonako “zu” eta “zuek”-en artean forma berdinketak gertatzen dira adizkietan. “Zu” 

izenordainari dagozkion forma anitz esangura pluralez erabiltzen baitira. Joera hori baserritarren eta oso 

lekuko zaharrena da. 

1.12.2. Pertsona izenordain indartuak

Indartze modu bi jaso dira: batetik, forma indartu soilak; eta bestetik, izenordaina errepikaturik 

(lehenengoa arrunta eta bigarrena indartuta). Indartze modu bakoitza bananduta aztertuko da bakoitzak 

bere berezitasunak dituenez. 

Forma indartuen erabilerak egile bat baino gehiago kezkatu ditu, eta honelakoak irakur daitezke: 

“forma indartuen erabilera zehatza aipatuko nuke: galdegai direnean bakarrik erabiltzen dira. 

Hala ere, zenbait kasutan, forma indartu hauek aditzaren aurrekaldean ez den beste tokiren baten 

ere ager daitezke. Beti ere, adierazkortasuna bilatu nahiean” (J.A. URIARTE, 1995, 403). 

Hor adierazitakoa, azken finean, bat dator E. BARRUTIA-k egiten duen azalpen zabalarekin; 

egile horrek sintaxiarekiko azalpenak eman izan direla dio, beti ere izenordain indartuak ager daitezkeen 

testuingurua azaltzeko helburuz baina ez du uste denak egokiak izen direnik. Horrenbestez: 

“Nik neure definizinoa sintaxiari begira barik semantika edo esangureari begira egingo 

neuke. Izenordain indartuak arruntak baino indar gehiago euko leuke eta nabarmendu eta 

azpimarratu egingo leuke pertsonea besteak baino gehiago. 

Ez dirudi, sintaxiaren aldetik, debeku askorik onartuten dauanik eta era guztietako 

kontextu eta esaldietan topa geinkez forma indartuak: esaldi nagusietan zein menpekoetan, 

galdegai dirala zein ez dirala, kontrakotasuna adierazoten dala zein ez dala, baiezko esaldietan 

nahi ezezkoetan, itaunetan, exklamazinoetan, etab.” (in MENDEBALDE, 1998, 145-146). 

Hala ere, erakusleen atalean ere aipatu denez, batzuetan forma arruntak zein indartuak esangura 

alderik barik ere erabiltzen dira Eibarren. Horren froga bat galdekizuna bete eragiterakoan, gaztelaniazko 

esaldiak inongo enfasi barik proposatu, eta erantzuna forma indartuz lortu izan denean dugu; eta 

alderantzizkoa, gaztelerazko esaldietako izenordainak enfasiaz proposatu (intonazioa lagun, edo “tú 

mismo” gisako egituraz) eta forma arruntak erantzuten dituztenean. 

Nolanahi ere, forma indartuak erabili erabiltzen dira, baina ez beti −Txillardegi-k zioenez 1336 − 

forma arruntak ez balira bezala. Lekukoen esanak dira horretarako adierazgarrienak. Adibidez, kmz-k 

gaztelaniaz izenordain indartuz proposatutako galdera baten erantzuna hau izan zen: 

kmz guréana etórtzeko esaétzau 

Guk zuzenean “geuregana” proposatutakoan hemen kmz-ren erantzuna: kmz ““geuréana”-bá!”, 

nahiz eta lehenago esandako beste forma indartu bakoa izan. Hor ere garbi dago bien arteko 

ezberdintasuna oso txikia edo deusa dela. Beste adibide bat: 

kgg ºeske néri, nerétzat “suré semía” ta “seuré semía” bardíña da … nerétzat eitxen dabéna da 

repetítzia, órrek emóte-tza indárra … indárra emóteko repetídu eitxen dot, úste dot e? 

Forma arruntetako hainbat ezaugarri gordetzen dituzte indartu hauek ere: deklinabide modu 

bakarra, partitibo eza, prolatiboa onartzea; eta aldaeretarako eragin handiena duena, edutezko genitiboa 

“zeuek” izenordainean izan ezik -re kasu markaz egitea, -n baita kasu marka 2. pertsona plural horretan 

indartutakoan ere. Gainera, “zeuek”-en izan ezik, beste izenordainetan genitibo marka soziatiboan beti 

agertzen da (“neurekin”, baina “seuekin”). Leku-denborazko kasuetan genitibo marka aukerakoa izatea 

ere gorde egiten da eta horregatik ez dugu zehaztuko zein aldaera jaso diren, eratzeko formak berdintsuak 

direlako; erabiltzaileen aldetik ere ez dugu aldaketa nabarmenik jaso . 

1336 (1977, 81). 

445

446 

1.12.2.1. Forma indartu soilak 

Indartze marka -eu atzizkia da “seuek”-en izan ezik, hor artizki gisa agertzen baita. Hor argi 

gelditzen da forma arruntetan moduan, bi multzo nagusi ditugula alderdi formalari erreparatuz: a) batetik 

genitiboan -re hartzen dutenak kasu markatzat, eta b) bestetik genitiboan -n marka hartzen duen “seuek” 

izenordaina. 

a) Lehenengo multzoan, nominatiboko formak dira beste kasu marketako oinarriak (“neu, eu, 

seu, geu”). Kasu gehienetan forma arrunten antzerako aldaerak jaso dira eta horregatik ez ditugu 

izenordain guztiak banan-banan aztertuko, arrunten lekuan esandakoak hemen ere, aldaerak aldaera, balio 

duelako. 

Izenordain indartu hauen deklinabidean aldaeraren bat aipatzekotan, destinatiboan jaso diren 

genitibo markarik gabeko aldaerak aipatuko genituzke: 1. pertsona singularreko “neutzako” egiten du 

nme3-k; 2. pertsonarako rmg-ri jaso zaio “eutzat” eta nme2-ri “seutzat”; pluralean naz-ri jaso zaio 

“geutako” (denak “nitzako” forma arruntaren parekoak lirateke egituraz). 

Adlatibo bukatuzkoan naz-ri jaso diogu forma bakarra, eta bera lehen aipatu den 

“erredundantea”, “neurenganutz” hain zuzen. 

b) Bigarren multzoko “seuek” forma nominatiborako eta ergatiborako da. Beste kasuetako 

oinarria “seue- 1337 “ da. Kasu markak izenordain arruntarekin legez hartzen ditu orokorrean. 

1.12.2.2. Errepikapenez lortutako formak 

Euskaltzaindiako gramatikariek forma indartu soilez osatutako “esapide”-tzat aurkezten 

dizkigute horrelakoak 1338 . Gure ustez esapide baino gehiago dira, lexikalizaturik daude eta beste forma 

indartuen funtzioa betetzen dute besteak beste. Guk horrelakoak ere, bada, forma indartutzat hartzen 

ditugu. 

Forma hauek (“ni neu, i eu, su seu, gu geu, suek seuek”) gure iritziz esangura bi dituzte: bata, 

indartzaile hutsa; eta bestea, euskarazko “behintzat”-en tankerakoa, multzotik bereziki banantzen duena, 

aipatzen den dena delako ezaugarri edo egoera izenordainari bereziki dagokiola adierazten duena (multzo 

bereko besteek ere ezaugarri-egoera bera izan dezakete ala ez). 

Lehenengo esangurari dagokio kgg lekukoaren iruzkin hau: 

kgg º[“eu”] ní-bakárrik óri, lélengóra es játa urtétzen; osea, bakárrik indár aundíxa emóteko ta 

ordúan repetídu eitxen dot, estót úste bákarrik erabíltze-oténik; noixían beiñ e isan leike, baña 

normalían “i eu, ni neu, gu géu, su séu”… 

Hurrenkerari dagokionez, “izord. arrunta + izord. indartua” da arruntena. Dena dela, besterakoak 

ere jaso ditugu eta ez dakigu era honen aldaera den, ala bestelako errepikapen enfatikoa den: 

nme2 º”arraiñ · aundixa” · seu sá · sú!... --rae ºeu aix i! Pin! --kmz ºéés!, euk dákik ik! //kmz ºbai!, 

séuk ingosu súk!, · nik éss · oiñ 

1337 Ikus edutezko genitiboaren errealizazio bat espektrograman: naz 12B187. 

1338 EUSKALTZAINDIA (1993, 57-58).

Forma indartu hauek ez dira besteak bezain erabiliak, erabili lekuko guztiek darabilten arren eta 

denetan gehien nme2-k. Bai izenordain arrunten bai indartuen forma eta aldaera nagusiak aipatuta 

daudenez, oraingoan izenordain guztiak batera aurkeztuko dira. Kasu markari dagokionez, batzuetan 

izenordain biek hartzen dute kasu marka eta beste batzuetan bigarrenak bakarrik (formak aurkezterakoan 

ez dugu kontuan izango izenordainak zein esangura duen). 

Kasu marka izenordain bietan errepikaturik jaso dugu nominatiboaz gain, ergatiboan ere nahikoa 

garbi. Baina hortik aurrerako kasuetan zaildu egiten da: batzuetan izenordain biak arruntak dira; beste 

batzuetan lehenengo izenordain arrunta deklinatu egiten da baina ez bigarrenaren kasu marka osoaz, 

edutezko genitiboaz edo ergatiboaz bakarrik baino, adibidez. Hemen jaso diren aldaeren ereduak: 

•Datiboan, ohiko egituraren ondoan (“ne(r)i neuri, iri euri, suri seuri” erakoak, nme2-ren, naz-ren 

eta raz1-en ahotan esaterako), izenordain biak arruntak direla jaso da: “neri neri” raz1-en ahotan adibidez. 

•Edutezko genitiboan ere datiboko antzerako aldaerak jaso dira: “nere neure, ire eure /iria euria” 

(nme2-ren eta kgg-ren ahotan); “ik eure, suk seure” (nme2-ren ahotan), eta “nere nere, eure-eure” 

tankerakoak. Hala ere, azken forma horiek balio enfatikoa duten errepikapen soilak dirudite, datiboan ez 

bezala. 

•Soziatiboan ere, “nereki-neurekin, irekiñ eurekin” erakoak jaso zaizkio nme2-ri, eta “nerenerekin” 

raz1-i. 

•Motibatiboan izenordain biak kasu markaz ere jaso da, baina lehena genitibo marka soilaz eta 

bigarrena izenordain arrunta izaki (“nere neregaitxik”) kgg-ren ahotan. 

•Destinatiboan, “guretzat geuretzat” erako forma osoenen ondoan (nme2-ri jaso zaizkio 

horrelakoak), lehenengo izenordaina ergatibo kasu markaz jaso dugu nme2-ren ahotan: “nik neretzako”. 

•Ablatiboan, “iregandik euregandik” forma osoena jaso zaio nme2-ri, baita “suk seuregandik” 

eta “gure geuregandik” ere. 

•Adlatiboan, “iregana euregana” erakoak jaso zaizkie nme2-ri eta raz1-i; “neri nereana” jaso 

dugu raz1-en ahotan. 

Gainera, zenbat eta kasu marka luzeago edo gutxiago erabilia, zailago egiten da horrelakoak 

eratzea, adibidez: 

kgg º”ni neu” óso nórmal urtétze-játa, baña ya “ne- neregándik neuregándik”… puff 

Kasu marka bigarren izenordainean bakarrik txertatuta jaso dugu datiboan (kmz-ri eta raz1-i “ni 

neuri” erakoak), edutezko genitiboan (nme2-ri “ni neure”, kmz-ri “su seure”), soziatiboan (naz-ri “suek 

seuekin”), motibatiboan (kgg-ri “ni neregaitxik”, nme2-ri eta naz-ri “ni neugaittik, i eugaittik” 

tankerakoak), destinatiboan (kgg-ri “ni neuretzat”, raz1-i “ni neretzako”), ablatiboan (“ni neuregandik” 

raz1-i eta nme2-ri, “suen seuegandik” nme2-ri, “suek seuengandik” nme2-ri), adlatiboan (“ni neugana” 

erakoak nme2-ri eta raz1-i), adlatibo bukatuzkoan (“ni neuganañok” nme2-ri). 


447

448 

Eibarren forma indartuen erabilera funtzio indartzaileak eraginik ez eze, forma arrunten 

ordezkoa ere bada. Forma indartuek berezko ezaugarriak dituztela ere, aipatzekoa da orokorrean forma 

arrunten aldaerak dituztela deklinatzerakoan. 

Forma indartuak eratzeko modu nagusia -eu atzizkiz da, artizkiz “zeuek”-en kasuan. 

Deklinatzerakoan jaso diren forma nabarmenenak destinatibokoak dira, baserritarren ahotan genitibo 

markarik gabekoak hain zuzen; hori batez ere Aginagako ezaugarria da. 

Errepikapenezko egiturek esangura bikoitza dute: batetik indartu egiten dute, eta bestetik 

“behintzat”-en esangura ñabardura dute. Errepikatzen diren osagaiak izenordain arruntak izan daitezke 

edo arrunta gehi indartua. Kasu guztietako formak eratu daitezkeen arren, erabilienak nominatiboa eta 

ergatiboa dira. Beste kasuetan aldaerak sortzen dira kasu marka izenordain biei txertatu ala bati bakarrik, 

ala lehenengoari beste kasu markaren bat ala zati bat bakarrik txertatzen zaion. Joera arrunta da zenbat eta 

kasu marka luzeagoa, marka bigarren izenordainari txertatzea bakarrik. 

1.12.3. Izenordain bihurkariak 1339 

a) Izenordain hedatuena “no(r)beran /X-en burua” da. Eibarko eta Eibartik kanpoko erabilera 

antzerakoa da, gramatiketan erreparatzen badugu behinik behin: “egitura hauek osatzeko (...) burua izena 

izenlagun bihurkari bati eransten diogu” (EUSKALTZAINDIA, 1993, 67). 

Guk singularreko adibideak jaso ditugu bakarrik, kasu marka guztietaz. Gramatiketan baldintza 

hau aurkitzen dugu izenordain bihurkaria ager dadin: “Perpaus baten barnean bi izen sintagma 

erreferentziakideak direnean (...) bigarren izen sintagmak izenordain bihurkariaren forma hartzen du” 1340 ; 

hala ere, ez da ezinbestekoa sintagma biak perpausan egotea, lehenengoa isilduta dagoenean jakinekoa 

izaten baita subjektua nor edo zein den. 

Egiturako X-a izenordaina edo erakusle indartu bihurkaria (ber- aurrizkiz indartua) izan daiteke. 

Subjektu orokor edo inpertsonaletarako “no(r)beran burua” erabiltzen da, eta horren aurretiko izen 

sintagmako izena “bakotxa” izan daiteke era berean: “bakotxa (...) noberan burua”. Gehiago zehaztuz, 

“bakotxa bera” ere izan daiteke; horrela jaso zaio f.a.-ri. “Norbera” hori ekintza jasaten duen subjektua 

ere izan daiteke: “norbera (...) bere burua”. 

Posibilitate gehiago ere badira; adibidez, hainbat aditz erabil daitezke honelakoetan: nahiaz 

eragindako heriotza adierazteko aditz asko erabil daitezke “il, garbitxu, suisidau, urkatu, (bentanatik) 

bota” esaterako; jarrerak adieraztekoak (“eskiñi, barre eiñ, posik/gustora/konforme/berbetan... egon, 

abonau, atxikixau”); gorputzari eta animari dagozkion aditzak: “saindu, ikusi, engañau, tonto bota, 

preguntau, esan, sartu, etorri, arduria emon, arduratu, asarretu, aiskiratu”, besteak beste. 

Perpausean dagokion kasu marka har dezake izenordain honek. Adibide bakan batzuk: 

f.a. bakotxak e, berak saintxú bidau beré burúa --kmz7 º... béstiak ee Kálamuara taa... · se- séesana 

ipiniko ete-eben eró, sea ta, · ba, · tenientetikan-nere burua kábora bajatu nebán! 

S.B. “bakarrik berbetan juaten dia arek kalian”: ºEuren buruari berbetan estare orrek; orrek dare, 

berbetan 

1339 Ikuspegi teorikoz G. REBUSCHI-ren esanak ikus daitezke, adibidez (in J.I. HUALDE, J. ORTIZ DE URBINA; 1993, 136-141). 

1340 Ibid.

az1 º... saártutakuan e, ésebes! guk esébes! gu-gausónik esébes! · égixa da tá! ser ba?! égixa da 

orí! gu es gara ge- sarríttan guré- guré buruan jabé!-es péntzau, e?: · ero burua estakaula ondó ero 

tripía estakaula ondó ero ser! ... 

nme2 berá -ero- bere buruas des ein dau 

b) ”X-ek bere/euren burua pagau” egitura erabiltzen da gaztelaniazko “amortizar” adierazteko, 

eta osagaiak ere har ditzake. Adibidez: 

rae ºorrek prakok euren burua ondo pagau dabe... 

c) ”No(r)bera” izenordaina inpertsonala izan daiteke edo jakineko pertsonaren ordez erabil 

daiteke, batez ere lehenengo pertsonaren ordez. Sarritan perpaus berean “no(r)bera” bi agertzen dira kasu 

marka ezberdinez. Mugagabekoak ez, beste kasu markak har ditzake. Adibidez: 

rae ºóixe, taa pentzatzen dosu ona sala-ala?: béstiek e jai txa ee nobera eskóla jutia?! 

kmz3 º… gero-orreandik aparte daok e noberak e ·· noberan ee… kóntura-artutakuen e, “ei- i- iñ 

im-bia-dot” eta ... 

kmz10 “... Harek esaten zeban: “Gizonaren ontasuna ikusteko, bihar dala, bestiak ez daben nahi 

, noberak hartu noberandako”.” 

d) ”Bakotxa” ere “no(r)bera”-ren tankerako izenordaina da, inpertsonala baita orokorki baina 

banakotasuna azpimarratzen du. Bakarrik joan daiteke baina “bakotxa bera” egitura ere sarri jaso dugu: 

osagai bakoitzak har dezake berari dagokion kasu marka, osagarriak baitira. Adibiderako: 

kmz orí bakótxak bei- beiratu biaok 

raz1 ori bakótxa-berák ikusi bia-dau 

•“Bakotxa bera” izenordain oso legez jaso badugu ere, perifrasi luzeagoak ere jaso dira egitura 

konplexuagoak eratuz: “bakotxa bere leku/kasta/...”. Adibiderako: 

f.a. goguan euki bie-dia bakotxa bere lékuko kostúmbriak 

kmz12 “Hogeta sei urte. Bueno! Hor bakotxa bere kastan egoten da zelan pasau leikian ... 

Neretako, desde luego, karzelian aldian gaixo luzia eskasagua izan da” 

•Izenaren ondoan banako zentzu garbiagoa du eta pertsonetarako ez eze gauzetarako ere 

erabiltzen da; izenordain izatetik determinatzaile funtzioa ere har dezake 1341 : 

kaz1 ºba, esángutzut · baa, baték ekam-Birábia, · béstia-Birabúrua, ·· béste bat-ek · ee Goikosólua, 

·· béste batek · Etxaspíxa ··· béste bat-txek [sic] · baa-arútzatxuao, bueno!, ee Sástixa, daa... 

bueno!, geróó · górao · Solo-sákona, ·· ta gero Kanteráldia ·· siam-bastante terreno andixa 

bakotxá 

naz esaten dau gusurrétann!: berbá bakotxéko bat! ·· berbá bakotxéko! --raz5 º... 

amár-na milla duro ume bakotxari emoétzesen arek! 

e) Euskaraz orokorrean badirenez, Eibarren ere hainbat postposizio egitura erabiltzen dira balio 

bihurkariz. Euskal G. O.-a egin zutenek “«bere buruari ahopeka hitz egin» edo antzeko zerbait 

adierazteko erabili ohi dira” esanik parafraseatzen dituzte horrelakoak (I. eta E. ZUBIRI, 1995, 118). 

Eibarren besteak beste hauek jaso ditugu: “-re kautan /kautakuan 1342 , barrua /barruan /barrurako, artian, 

kolkorako, usterako, kasa /kasetan /kaseta(r)(a) /kaseta(ra)ko /kasetakuekin, eran /erara /erata(ra)ko, 

airera, kontura, gustora, klasera, ustietan, aldetik, burus, batian, sena, kasta/kastetan”. Adibide batzuk: 

1341 “Bat” zenbatzaile zehaztuaren atalean ere ager zitekeen. 

1342 Horiek dira guk jasotako aldaerak; I. LASPIUR-ek “kautakuetan” ere aurkezten du (1999, 46). 

449

450 

raz1 bere kautakuam-bai-bai! 

nme2 an jun san moskórtxua, · bere káseta bérbetan! –naz an juen san moskorra, beránn kásetako 

bérbetán 

kmz orrék [sic] beree ústietan ibiltzia gústatze-ako 

nme2 betí dao · beréé... bere pentzamentueiñ -ero- bere kásetakuekiñ ero... 

kmz6 º... mendixam-be beti ba ... bintzát · astixa eukitzen dosula gaus- gausa bátzu-pe · 

péntzatzeko ta esta? k- ausnártzeko noberan ártiam-ba · sera ee... 

rmz ºaskenian etorri san bere senara... 

Edonola ere, horiek erabiltzea ez da ezinbestekoa, “pentzau dot” erako egitura iragankorrek ere 

zentzu bera baitute azken finean. “-Xen buru” egiturak ere goian aipatutako askoren lekua har dezake. 

f) Egitura iragangaitzen bitartez ere ekintza bihurkariak adieraz daitezke: “orrastu, garbitxu, 

dutxau, jantzi, presentau, ikusi, eskiñi, asarretu” eta abar. Adibidez: 

f.a. ondó garbítxu sara, está? //f.a. itxain pískaten, segirúan jantzíko gára 

kmz3 º… ori Erkiaga etorri atam-baten ·· −“Eibarren e, ontxe-esautu aitxuk · sein sein garán” 

−“se ba?” ta −““se ba”?!: len Larrarte-ermanos, bestia … famósuak! famósuak! … amen sartu 

itxuau · Larrárte-ermanos da béstia t’arutzaokua ta… ·· sero! · létra bat étxaixek! ... 

kmz es naok [sic] asarretu irékiñ, e?, nerékiñ · bañó 

Aurreko batzuk, balio bihurkaririk gabe edo gutxiagoz, egitura iragankorretan ere ager daitezke. 

Adibidez: 

S.B. eskuak garbitxu-itxusu? –f.a. eskúak garbítxuitxúsu? 

kmz itxaik! ensegídaa frákak jantzikoitxuat –raz1 ensegída jantzíkoitxú-sápatak 

1.12.3.1.Ondorioak 

Izenordain bihurkari nagusia X-en burua da, baina hainbat aldaera ditu ahozko erabileran, 

“nobera”, “bera” eta “bakotxa” erako osagaiak tartean direla. Nolanahi ere, “norbera” eta “bakotxa” 

soilak ere bihurkari legez erabiltzen dira. Hainbat aditzek ematen dute bidea horrelako egiturak 

erabiltzeko. Bestalde, postposizio egiturak ere pertsonen barnea adierazteko oso erabiliak dira; baita aditz 

iragangaitz batzuk ere. 

1.12.4. Izenordain elkarkariak 1343 

•“Alkar” euskaraz orokorrean erabiltzen den legez erabiltzen da Eibarren ere. Mugagabez 

deklinatzen den arren mugagabeko kasuak ez ezik (partitiboa, prolatiboa), ergatiboa ere ez du onartzen 

baina bai besteak. “Alkar”-en “barruko” subjektuak perpausean ager daitezke edo ez, ez da ezinbestekoa. 

Adibide batzuk ipiniko ditugu: 

kmz3 º... órretan ee, óixe bésteik estao!-fusilla t’ametralladora taa · tírua ta e- alkar íltzia 

besteikan daa... · oixe dok á! ... 

nme2 alkárri beittutzau bañá, ees- estou agúrtu, bata béstia estou agúrtu 

kmz7 º... Laborda!: órrek alkarri gústatze-sian ... 

kmz º”nerékiñ” es!: alkarrékiñ éitxe-gendúan! 

1343 Ikuspegi teorikoz G. REBUSCHI-ren esanak (in J.I. HUALDE, J. ORTIZ DE URBINA; 1993, 127-136) eta J. ORTIZ DE 

URBINA-renak (1989, 108-113) ikus daitezke, adibidez.

Dena dela, Eibarko erabileran ez da ezinbestekoa elkarrekikotasuna bilaterala izatea, zerbait 

“errepikakorra” izatea ere nahikoa baita, “alkarren gañian, alkarren atzian” esaterako adibide batzuetan 

jaso baitugu. Esate baterako: 

kmz3 º... alkondara bias bintzát! alkarren gáñian jantzitxa, da ... 

f.a. alkarren átzian sartu sian 

Aditz partizipio bilakatuta ere jaso dugu: “alkarregandu”: 

nme2 poliki-poliki, alkarregandu sían 

•“Bata beste” izenordaina 1344 . Gramatiketan aurki dezakegu “alkar”-ekin alderatuz gero 

esangurazko eremu zabalagoa; “alkar”-en elkarrekikotasunak bilaterala izan behar duen artean, “bata 

beste”-rena unilaterala ere izan daiteke. Eibarren, baina, “alkar” unilateralki ere erabiltzen denez, ia 

berdintzat jo daitezke izenordain biak. Formalki duten beste antzekotasun bat: erreferentea anitza izan 

arren ere, izenordainak ez du plural forma hartzen (kmz lekukoari pluraleko adibide bat ere jaso diogun 

arren). Adibiderako: 

kmz dának etorri dia · bata béstian ondórik --raz1 bata béstian segídan etorri dia, ... alkarrékin 

tórri dia, bata béstia-alkarrékin etorri dia 

nme2 alkárri beittutzau bañá, ees- estou agúrtu, bata béstia estou agúrtu 

nme2 ºe! · da béste bat! satárra geatzen dana, matrimónixuan, · báta-béstiai-”í”-ittia ·· satárra 

geatzen dá --naz órre-beti dabis alkarri búltzaka báta-bestiai 

f.a. bata béstian kulpas, askenían asarrétu ein día 

naz órrek ·· amorrua dauké bata-béstiaganako 

/kmz kája-j- jeuásasen báta- bátzuek béstien gáñian 

•Beste bide batzuk: postposiziozko perifrasi bidez, “euren artian, alkarren artian” erabiltzen dira; 

gaztelaniatik mailegatutako “junto” ere sarri erabiltzen da; eta beste aukera legez, perpaus 

iragangaitzez 1345 ere esangura bera lor daiteke. Adibiderako: 

f.a. órrek dánok lagúna-día alkárren artian --kmz órrek éuren artían be- etxúek eitxen berbárik 

raz º... armúsau, afaldu · daa ló éuren etxétxuan eitxen dabe, ta báskaldu dána-junto 

raz º... oiñ estákitx a- noix arte biarra eim-bie-daben-alá, eskára eón da... --f.a. goikúa ta bekúa 

estía sáludatzen //f.a. bistá ona ta esin día ikúsi 


“Alkar” eta “bata beste” izenordainak dira arruntenak. Bereizketa teorikoak Eibarko erabileran 

batzuetan gordetzen diren arren, “alkar” bide bakarreko elkarrekikotasunean ere erabiltzen da. Postposizio 

egiturak ere erabiltzen dira, baita aditz egitura iragangaitzak ere. 

1.13. IZENORDAIN ZEHAZTUGABEAK 

1344 “Bat” zenbatzaileari eskainitako atalean ere aipatu da, “bat ... beste” bikotearenean, hain zuzen. 

451

452 

1.13.1. Galdetzaileak 1346 

Gogoan izan behar da nola erabiltzen diren, izenordain zehaztugabe ez eze determinatzaile ere 

badirela (“nor” izan ezik). Kasu marka bakoitza itsatsirik galdetzaileok zein forma duten aztertzeko 

izenordain funtzioa aukeratu dugu, jakina. Partitibo kasu marka ez dute onartzen (“serik” komodin gisa 

erabilitakoan izan ezik) baina bai prolatiboa. Mugagabeko formak mugagaberako eta pluralerako 

erabiltzen dira, adibidez: 

nme2 º... oiñ árek ee... sein dian estákitt! 

Baina pluraleko forma bereziak ere jaso dira galdetzaileen kasu guztietarako. 

1.13.1.1. ”Nor, nortzuk” 

“Nor”-en deklinabidea 

Mugagabea Plurala 

nor, nok, nori, noren, norekin /no(g)as, nore(g)aitxik 

/norgaitxik, norentzat /norendako /norentzako //nontzat, 

noren gain, nore(n)(g)andik /no(g)andik, nore(n)(g)ana 

/norgana, nonganañok /noreanaño /norenganaño 

nortzu(e)k, nortzu(e)k, nortzue(r)i /nortzui, 

nortzu(e)n, nortzu(e)kin, nortzu(e)(g)aitxik, 

nortzu(e)ntzat /nortzu(e)ndako /nortzu(e)ntzako, 

nortzu(e)n gain, nortzue(g)andik 

/nortzungandik, nortzue(n)(g)ana /nortzungana, 

nortzu(e)nganaño 

Hauxe da izatez izenordaina den galdetzaile bakarra, ez baitu determinatzaile funtzioa onartzen. 

Eibarko “arazoa” galdetzaile hau ez dela asko erabiltzen da, bere lekua “sein”-ek hartua baitu ia erabat. 

Lekuko guztiek ezagutzen dute, edonola ere, galdetzaile hau eta hainbat kasutan erabili ere bai, batez ere 

formak zuzenean galdetutakoan. Lekukoen iritziz, zaharragoek gehiago zerabilten galdetzaile hau 

(guretzat “zaharrak” direnak baino zaharragoek, alegia), edo kanpotik etorritakoek. 


Nominatiboko forman amaierako posizioko neutralizazioz ez da igartzen zein dardarkari mota 

den, baina beste kasu markak hartzerakoan dardarkari bakuna dela argi dago. Dardarkari hori ez da kasu 

guztietan agertzen, hala ere: ergatiboan ez dugu “*nork” jaso, adibide guztietan “nok” baino (fonetika 

sintaktikoaren eraginez sortutako aldaera fonetikoak alde batera utzirik). Kasu hori da erabiltzekotan 

gehien erabiltzen dena Eibarren. 

Beste kasuetan kasu marka “no(r)-” oinarriari txertatzen zaio. Dardarkariz hartzen du datiboak 

“nori”. 

•Genitibo marka, izenordainetan legez, -re dela pentsa daiteke baina kontuan hartu beharrekoa 

da galdetzaileak kontsonante dardarkaria berezkoa duela; -e- bokala loturazkoa litzateke. Gainera, -n 

marka gehitzen zaio. 

1345 Euskaltzaindiakoek diotena gogoan hartu behar da, dena den: “Beti bezala, aditzez aditz aztertu behar da arazo hau, eta zeinek 

onartzen duten aldaketa eta zeinek ez, ikusi” (EUSKALTZAINDIA, 1993, 70). 

1346 Ikus ikuspegi teorikoz, hitz hurrenkeraren gaia jorratzen duten J. ORTIZ DE URBINA-ren “Feature percolation and clausal 

pied-piping” (in J.I. HUALDE, J. ORTIZ DE URBINA; 1993, 189-219) eta “Wh-Movement and Focus” (1989, 205-267) artikuluak 

adibidez.

•Soziatiboak loturazko bokala hartzen du oinarrian -kin aldaera hartzerakoan, -(g)as 

hartzerakoan dardarkari gabeko “no-” galdetzaileari zuzenean txertatzen baitzaio; azken forma hau, dena 

dela, gutxiago erabiltzen da. 

•Motibatiboan, beste kategorietan legez, loturazko bokaldun 1347 forma eta gabea jaso dira. 

Loturazko bokalez egiten dute kmz-k, raz1-ek; bokalik gabe, “norgaitxik”, nme2-k eta naz-k; bietara, razk. 

•Destinatiboan ez du pertsona izenordainen bidea egiten, eta -rendako/-rentzat/-rentzako 

aldaeren ondoan, dardarkaririk gabeko aldaera ere jaso dugu, “nontzat” raz6-ren ahotan, baina jasotako 

adibidea kantu batekoa denez ez genuke benetako ahozko erabileraren erakusgarritzat hartuko. 

•Ablatiboan hirukotea jaso dugu; genitibo marka erabili ala ez, eta loturazko bokala txertatu ala 

ez: “nore(n)gandik” eta “nogandik”. Loturazko bokaldun aldaera asko ere hedatuagoa da besteak baino. 

“Noren-” oinarridun aldaera nme2-ri jaso diogu. 

•Adlatiboan ere ablatiboko hirukotea jaso da: “nore(g)ana” da aldaera hedatuena; eta bai 

“norengana” bai “norgana” aldaera biak nme2-ri jaso dizkiogu. 

•Adlatibo bukatuzkoan ere hiru aldaera jaso ditugu: “nonganañok” nme2-ren ahotan; eta 

“noreanaño”, “norenganaño” naz-renean. 

Erabilera arruntean urria izan arren, lekukoek esapideetan konturatzeke ere badarabilte: 

“noaki(k) 1348 ! /no-daki!” adibidez, kmz-ren, raz1-en eta rmz-ren ahotan sarri jaso dugu. Esapide horri 

objektua edo osagarriak gehi dakizkio. Adibidez: 

kmz orré-jango leukek e, ·· no-ákik... --raz1 ºsss!: á-apúrtu ingo san eroo... nó-dáki ser! 

Galdetzaile horren ordezkoa ere erabiltzen da: “señek daki!”. 

1.13.1.1.2. Pluralean 

Forma pluralak -tzu atzizki pluraltzailearen bitartez lortzen dira 1349 . Lekuko batzuek ez dute 

onartzen, kmz-k, kgg-k eta f.a.-k kasu; baina beste batzuek bai, gutxi edo asko darabiltenek, jakina (raz-k, 

raz1-ek, nme2-k eta naz-k). 

Nominatibo eta ergatibo kasuetan, “batzu(e)k”-en ez bezala, “nortzuk” da erabateko forma, 

tarteko -e- gabekoa. Beste kasuetan berriz, aukerakoa da. Izan ere, beste kasuetako oinarria “nortzu(e)-” 

da; hau da, batzuetan plural ezaugarriz egiten da, eta beste batzuetan mugagabe izaera gorde egiten du 1350 . 

•Datiboan, “nortzue(r)i” jaso zaie raz1-i eta nme2-ri, eta “nortzui” naz-ri. 

•Genitiboan, “nortzuen” eta “nortzun”, lehengo lekuko banaketaz. 

•Soziatiboan, “nortzuekin” jaso diegu raz1-ei eta nme2-ri, eta “nortzukin” nme2-ri eta naz-ri. 

•Motibatiboan, “nortzugaittik” jaso zaio nme2-ri eta “nortzuegaittik” naz-ri. 

1347 

Genitibo markatzat ere har daiteke itxura baten, izenordain arruntetan ere horrela egiten delako. 

1348 

454 

•Destinatiboan ere motibatiboko banaketa bera jaso dugu: “nortzundako” nme2-ri eta 

“nortzuentzat” naz-ri (“nortzuendako” ontzat joten du raz1-ek ere). 

•Ablatiboan, “nortzuegandik” darabilte raz1-ek eta f.a.-k; “nortzungandik” nme2-k. 

•Adlatiboan, 

“nortzungana” nme2-k. 

“nortzuegana” darabilte raz-k eta raz1-ek, “nortzuengana” naz-k; eta 

•Adlatibo bukatuzkoan, “nortzuenganaño” erantzuna eman du f.a.-k eta “nortzunganaño” nme2k. 

Ez da adlatibo bide zuzenezko adibiderik jaso. 

1.13.1.2. ”Sein, seintzu(e)k” 

“Seiñ”-en deklinabidea 


sein, señek, señi /señeri, señen, señetako, señe(g)aitxik 

/seingaitxik, señentzat /señendako /señentzako, seintzat 

/señentzat (prolatiboa); señetan, señe(n)gan /señen 

gain; señetik /señetatik, señe(g)andik; señetara, 

señe(g)(a)na /señengana /seingana; señetaraño(k), 

señeganaño /seinganaño; señetarutz 

seintzu(e)k, seintzu(e)k, seintzue(r)i /séñeri, 

seintzu(e)n, seintzuetako, seintzu(e)kin, 

seintzu(e)(g)aitxik, seintzu(e)ntzat 

/seintzu(e)ndako /seintzu(e)ntzako; 

seintzu(e)tan, seintzu(e)(n)gan /seintzu(e)n 

gain; seintzu(e)tatik /séñetatik, 

seintzue(g)andik; seintzuetara /séñetara, 

seintzue(n)(g)ana; seintzuetaraño(k); 

seintzuetarutz 

Galdetzaile hau, lehen ere esan denez, izenordain legez ez ezik determinatzaile legez ere erabil 

daiteke. Gainera, bi erabil eremu ditu: bata bizidunentzakoa, “nor”-en ordez, eta bestea bizigabeentzakoa, 

berezko erabilera. Guk biak batera aurkeztuko ditugu, leku-denborazko kasuetan izan ezik formek ez 

baitute alderik. 


Nominatiboko aldaerak fonetikoak dira; ondorik zer duten, kontsonante sudurkaria sabaikaritu 

egin daiteke, eta glidea kontsonante horretara murriztu 1351 ere bai. 

Beste kasu markak, gehienak, loturazko bokalaren bitartez txertatzen dira. Hala osatzen dira 

ergatiboa, soziatiboa eta destinatiboa. Horrelakoetan kontsonante sudurkaria sabaikari egiten da 

automatikoki: glidea ager daiteke edo ez. 

•Datiboa bitara jaso da. Kasu marka zuzenean txertatuta jaso diegu ñaz2-ri, nme2-ri, naz-ri, f.a.ri, 

rmz-ri eta kaz11-ri; bietara kmz-ri, kgg-ri, raz1-i eta raz-ri (lekuko batzuek joera handiagoa dute bokala 

tartekatzeko, kmz-k kasu; beste batzuek, ez tartekatzeko, raz-k kasu). 

•Edutezko genitibo marka -n 1352 da eta lekuko guztiek loturazko bokalez txertatzen dute. 

•Motibatiboan, orain arte jaso izan den dikotomia dugu: loturazko bokalez egiten dute lekuko 

gehienek, eta zuzenean naz-k eta nme2-k. 

•Destinatibo kasu marken aldaerak izen arrunten modukoak dira, -ndako 1353 /-ntzako/-ntzat. 

1351 Ikus errealizazio batzuk espektrogrametan: naz 12A040, naz 12A041, naz 6A262. 

1352 Ikus zenbait errealizazio espektrogrametan: kmz 67B274; raz1 54A84. 

1353 Ikus errealizazio bat espektrograman: kmz 21B264.

•Prolatiboan “seintzat” aldaera jaso dugu naz-ren eta f.a.-ren ahotik; genitibo markaduna berriz, 

nme2-renetik: “señentzat”. 

•Leku-denborazko bizigabeen formak. Genitiboan adibide bakarra jaso zaio nme2-ri, eta 

“señetako” da galdetzailearen forma. 

Inesiboan “señetan” da erabateko forma. Ablatiboan berriz, -taartizkia aukerakoa da: “señetik” 

jaso zaio kmz-ri baina “señetatik” da aldaera hedatuena. Adlatiboan erabateko batasuna jaso da “señetara” 

formarekin; adlatibo bukatuzkoan ere darabilten lekukoek “señetaraño(k)” darabilte. Adlatibo bukatuzko 

forma ere ez da oso erabilia: kmz-k ez du onartzen, eta kgg-k forma bera onartzen du baina ez erabilera; 

hauxe dio: kgg “ºaséntua nun ipiñi be-estákitx”. Beraz, arrunki erabiliz nme2-ren ahotan jaso dugu 

bakarrik. 

•Leku-denborazko bizidunen formak. 

Inesibo kasu markadun forma kgg-ri eta nme2-ri jaso zaie bakarrik, “señegan” lehenengoari eta 

“señengan” genitibo markaduna bigarrenari; beste lekukoek postposizio egiturak darabiltzate. 

Ablatiboan “señe(g)andik” jaso da aho batez. Adlatiboan ostera, hiru aldaera jaso ditugu: 

hedatuena “señe(g)(a)na” da, baina “señengana” jaso diogu nme2-ri eta “seingana”, genitibo markarik 

bakoa naz-ri. Adlatibo bukatuzkoan ere aldaera bi jaso ditugu nme2-ren eta naz-ren ahotan, “señeganaño” 

egiten du lehenak eta “seinganaño” bigarrenak. Bide zuzenezko formarik ez dugu lortu. 

1.13.1.2.2. Pluralean 1354 

Nominatiboan “seintzuk” da aldaera erabiliena baina “seintzuek” ere jaso zaie raz1-i, kmz-ri eta 

nme2-ri beste aldaerarekin batera. Aldaera horiek ergatiborako ere gordetzen dira, baina ergatiboan 

“seintzuek”-dun adibide gehixeago jaso ditugu nominatiboan baino (ez da, hala eta guztiz, erabateko 

forma). 

Beste kasuetako oinarria, bada, “seintzu(e)-” da. -e- bokal hori plural ezaugarritzat zein loturazko 

bokaltzat har daiteke, -tzu- pluraleko morfema ere hor baita. Dena dela ere, “nortzuk”-en atalean aipatu 

dira izan daitezkeen aldaera nagusiak, han bizidunen deklinabidera mugatu bagara ere. Kasu markak 

azken finean osagai berberari gehitzen zaizkionez (-tzu(e)ri), kasu bakoitzeko aldaerak han ikus daitezke. 

“Seintzu(e)-”-ren kasuan tarteko -e- bokala gehiagotan jaso dugula esan beharra dago, edonola ere. 

Jarraian leku-denborazko bizigabeen kasuak aztertuko dira bereziki, eta baleude, beste kasuetako 

osterantzeko berezitasunak. 

•Datiboan, kgg lekukoak zalantzaz aurkeztu digu “séñeri” forma, pluraleko azentuz, erakusle 

pluralen analogiaz (“óneri, órreri” alegia). Dena dela, ez dugu uste hori bide arrunta denik, erabateko 

datibo forma “seintzu(e)ri” baita; baina leku-denborazko kasuetan jaso dira aldaera bitxi horren pareko 

adibide gehiago, bai kgg-ren ahotan bai nme2-renean ere. 

•Bizidunentzako inesiboan, izen arrunten joerari jarraituz, bizigabeen kasu markadun adibide bat 

ere jaso dugu, beste bideen ondoan. 

1354 

Ikuspegi dialektologikoagoz aztertu dute galdetzaile horren aldaera plurala I. ETXEBESTE-k eta K. SEGUROLA-k (1994, 727- 

728). 

455

456 

•Prolatibo adibide bat jaso da: horrek indartzen du “batzuk” zenbatzailearentzat proposatu den 

“mugagabe plural” izena horrelakoetarako. 

•Leku-denborazko bizigabeen formak. Genitiboko adibiderik oso gutxi jaso dugu, zuzenean 

galdetuta raz1-i eta nme2-ri, “seintzuetakua” forma. 

Inesiboan, tarteko bokala duen aldaera hedatuena da, baina “seintzutan” ere jaso dugu nme2-ren 

ahotan. Ablatiboan, “seintzuetatik” da aldaera nagusia, baina nme2-ren ahotik “séñetatik” ere jaso da, 

kgg-ren datiboko “séñeri” formaren parekoa. Adlatiboan ere azentua aldatuta duen “séñetara” aldaera jaso 

diogu kgg-ri, beste lekuko guztiek (nme2-k barne) “seintzuetara” egiten duten artean. Adlatibo 

bukatuzkorako jaso dugun forma bakarra “seintzuetaraño” da, eta bide zuzenezkorako “seintzuetarutz”. 

1.13.1.2.3. Galdetzailearen determinatzaile erabilera 

Eibarren gure iritziz “se(r)” galdetzaileak funtzio hori gehiagotan betetzen du orain aztertzen 

gaudenak baino (ez dugu, hala ere, frekuentzia azterketarik egin), baina “sein”-ek ere sarri du erabilera 

hori, bai mugagabean 1355 bai pluralean. Ondoko izenak edo izen sintagmak edozein kasu marka har 

dezake partitiboa izan ezik; Eibarren bestalde, instrumentala ere ez luke erraz hartuko, guk ez dugu 

horrelako adibiderik lortu behintzat. Leku-denborazkoetan bai forma bizigabea bai biziduna har ditzake, 

baina beti ere kasu guztietan mugagabez deklinatuta. 

Gehienetan galdetzailea mugagabean erabiltzen da, baina pluralezko adibide banaka batzuk ere 

jaso ditugu. Horietan, hizlariak badaki aurrez ere bat baino gehiago direla, izena bera mugagabez eratu 

arren. Adibide batzuk, erabileraren erakusgarri: 

f.a. sein gausá ekárri dosu? 

kmz3 º... bakixan sein tabernátan da ote-san ... 

nme2 seintzuk elisák dauke ba isen orí? 

naz séintzuk elixagatti-préuntau dabe? 

1.13.1.3. ”Se(r), sertzu(e)k” 

“Ser” galdetzailearen deklinabidea 


se(r), sek /serek, seri /sereri, se(r)en, setako /seretako 

/sertako, seres, serekin /sekin /seekin, se(g)aitxik 

/sergaitxik, (¿)serendako, sertzat, setan, se(r)tatik, 

se(r)tara, se(r)taraño(k), se(r)tarutz 

sertzu(e)k, sertzu(e)k, sertzue(r)i /séreri, 

sertzu(e)n, sertzuetako, sertzu(e)kin, 

sertzu(e)(g)aitxik, sertzu(e)ntzat /sertzu(e)ndako 

/sertzu(e)ntzako; sertzu(e)tan; sertzu(e)tatik; 

sertzuetara; sertzuetaraño(k); sertzuetarutz 

Galdetzaile hau, lehen ere esan denez, izenordain legez ez ezik determinatzaile legez ere erabil 

daiteke. Berezko erabilera nagusia bizigabeentzakoa da, baina izen legez ere erabiltzen denez −komodin 

moduan 1356 edo egitura enfatikoetan erabilitakoan−, deklinabide moduak ugaritu egiten dira. Galdetzailea 

bera mugagabez eta mugagabe pluralez deklinatzen da; eta izen legez beste edozein izen arrunt bezala 

(mugagabez, mugatu singularrez eta mugatu pluralez, bai gradurik gabeko bai hurbileko graduko 

1355 Ikus errealizazio batzuk espektrogrametan: naz 1B397; nme2 2A88a, nme2 4B096. 

1356 Ikus adibidez errealizazio bat espektrograman: raz1 2B206.

mugatzailez mugatuta). Beraz, bost deklinabide modu ditu, nahiz eta mugagabekoak kasu batzuetan 

guztiz berdinak diren; baina leku-denborazko kasuetan ostera, ez da berdin galdetzailea deklinatu edo 

izena deklinatu, “se(r)tan, se(r)tatik, se(r)tara...” galdetzaileari baitagokio bereziki, eta “seretan, seretatik, 

seretara...” izenari. 

Atal honetan galdetzailearen deklinabidea azalduko da. Izenaren adibideak jaso egin ditugu 

baina deklinabide arrunta duenez ez dugu berriro garatuko; ezer berezirik aurkitutakoan aipatuko dira 

izenaren formak bakarrik. 

1.13.1.3.1. Galdetzailearen (izenordain zehaztugabearen) mugagabea 

Nominatiboan bertan aurki dezakegu beste kasu ia guztietara hedatzen den aldaera bat; 

amaierako kontsonante dardarkaria agertu ala ez 1357 da gakoa: lekuko guztiek darabilte bietara. 

•Ergatiboan adibidez, “sek” eta “serek” aldaerak jaso dira. Lehenengoa da hedatuena, baina 

bigarrena ere sarri darabilte bai kmz-k bai kgg-k eta adibide baten jaso zaio raz1-i ere. 

•Datiboan ostera, aldaera bi jaso ditugu baina biak dira dardarkaridunak, “seri” eta “sereri”. 

Azken forma hori kmz-ri eta kgg-ri jaso diegu. 

•Edutezko genitiboan “se(r)en” da erabateko forma, baina murrizketak mailakakoak jaso ditugu: 

“seren” forma osoena lekuko gehienek darabilte; “seen” darabil nme2-k batez ere eta “sen” ere bai. 

•Instrumentalerako “seres” forma jaso dugu raz1-en eta naz-ren ahotan; alfabetizazioaren 

eraginez kgg-k “sertas” darabil. 

•Soziatiboan ere aldaeren gakoa kontsonante dardarkaria da: “serekin” eta “sekin” dira aldaera 

nagusiak baina tarteko “seekin” ere jaso dugu. 

•Motibatiboan “se(g)aitxik/-ttik” da erabateko forma, nahiz eta nme2-ri eta f.a.-ri 

“sergaitti[k]/sergaitxik” ere jaso diegun. Hala ere, semantikoki galdetzailea izenarekin erraz nahas 

daiteke, eta gure iritziz izenari dagozkio “seregaitxik, sergaitxik, se(g)aittik” aldaerak. 

•Berezko destinatiborik ez du, baina naz-k “serendako” egiten du gaztelerazko “¿para qué?” 

itzultzerakoan. 

•Prolatiboan “sertzat” da erabateko forma. 

•Leku-denborazko bizigabeen formak. Genitiboko forma bakarra lortu dugu, “seretakua” naz-ren 

ahotan. Dena dela, adlatibo kasu markaz usuago erabiltzen da, eta gure iritziz murrizketek azalduko 

lukete “se(r)tako” aldaera, horren ondoan “se(r)tarako” ere jaso baitugu. Edozein modutan ere, “setako 

/sertako” dira aldaera hedatuenak alde handiz, eta lehenengoa bigarrena baino askoz gehiago. 

Inesiboan “setan” da erabateko forma; ablatiboan ere “setatik” da hedatuena baina “sertatik” 

aldaeraren adibide banakaren bat ere jaso da. Adlatiboan ere gauza bera aurkitu dugu: “setara” forma 

orokorrena, eta “sertara” nme2-ren ahotan (beste aldaera ere badarabil). Aldaera banaketa hori beste 

adlatiboetan ere jaso da, bai bukatuzkoan bai bide zuzenezkoan. 

1.13.1.3.2. Mugagabe plurala 

1357 Ikus kontsonante dardarkari gabeko errealizazio batzuk espektrogrametan: kmz 61B23; nme2 7B375b. 

457

458 

Nominatiboan “sertzuk” eta “sertzuek”, aldaera biak erabiltzen dira eta ergatiborako ere 

berdintsu gordetzen dira. 

Beste kasuetako oinarria, bada, “sertzu(e)-” da. -e- bokal hori plural ezaugarritzat zein loturazko 

bokaltzat ere har daiteke, -tzu- pluraleko morfema ere hor baita. Dena dela ere, “nortzuk”-en atalean 

aipatu dira izan daitezkeen aldaera nagusiak, han bizidunen deklinabidera mugatu bagara ere. Kasu 

markak azken finean osagai berberari gehitzen zaizkionez (-tzu(e)-ri), kasu bakoitzeko aldaerak han ikus 

daitezke. “Seintzu(e)-”-ren kasuan legez, tarteko -e- bokala gehiagotan jaso dugula esan beharra dugu, 

edonola ere. 

Datiboan, kgg lekukoak zalantzaz aurkeztu du “séreri” forma, pluraleko azentuz, erakusle 

pluralen analogiaz (“óneri, órreri” alegia). Dena dela, ez dugu uste hori bide arrunta denik 1358 , erabateko 

datibo forma “sertzu(e)ri” jaso baita. 

1.13.1.3.3. Erabilera 

a) Determinatzaile erabilerako adibide batzuen baldintzak eta ezaugarri orokorrak 

“sein/zeintzuk”-en atalean azaldu ditugunak dira 1359 . Galdetzaile honen kasuan, “se(r) + iz.-+-tzuk” 

egitura plurala ere erabiltzen da. Esaldi arruntetan, izenarekin doaz (determinatzaile legez) edo zuzenean 

aditzari lotuta izena isilduta gelditu bada (izenordain zehaztugabe legez). Adibideren baten ondoko izena 

mugatu pluralez ere jaso dugu. Galdetzailea pluralez denean berak ere kasu markak har ditzake. Hemen 

adibide batzuk eredutzat: 

S.B. se liburu da ori? --kmz ºééés, és-és!, ori báño géixao sían!: · ó!, sé tamáño esángotzú-pa nik? 

rmz2 º... ixá (?)... burus dakítxáas · se márkak ein sitxúen, séintzu-sían da dána! ... 

f.a. se gausátzuk entzuitxúsu? --kmz ºpástillak?: ·· se pastillatzuk?, espít [sic] etaa orrék? 

rmz2 º... sértzu-gáusak eta iñ ddian emén?!: baña gú-nai!... --nme2 sértzue-gausá ekarrittusu? -naz 

órre-sér-tzuk elixa dia? 

nme2 sértzuekin gausakiñ inda ete daos · óne-mákiñók? 

b) Izenordain legez ez da nahitaez galderazko esaldietan agertzen. Adibiderako: 

kaz3 º... beste launak esate-ban −“gaur ee afarixa ser?” da ... 

naz daa, ikúsi gendúsen... buéénó! sértzuk ikusi gendusen! --kmz3 º... an · aprendis naola · ikusi 

juan orrek ... sélako de- biartzuk eta sértzuk itxe-nitxuan ... 

c) Batzuetan galderetan komodin gisa ere erabiltzen da semantikoki “zer” galdetzailea eskatzen 

ez duten ingurunetan. Batzuetan beste galdetzaile batzuen lekuan ager daiteke; eta beste batzuetan 

galdetzailerik behar ez den esaldietan. Azkenengo joera hau da erabiliena, sarri ere sarri ahozko 

jardunean. Adibidez: 

nme2 se, ankás datós? 

naz ºa, baai! Séé, ondó? //naz ºda lengua se in ddabe, itxí?! --nme2 se, núndi-satos? ... --raz5 

ºItúrriosek, baai, dda; −“baña Itúrrios!, se?, burutik ondo ago aimbeste diru gastatzeko ...? 

Beste zuzeneko galdetzailedun edo galdetzailerik gabeko galdera zuzenen parean: 

naz sélan datos, eee ankás? ... ankás ala kótxien? 

kmz ítxaitzen dáuas? 

1358 “Seintzu”-ren kasuan ere jaso dira aldaera bitxi horren pareko adibide gehiago, nolanahi ere. 

1359 Ikus adibide bat espektrograman: nme2 1A30

d) Beste batzuetan “zer” galdetzailea eskatzen duten egituretan ere, aurrekoen antzerako esanahi 

eta balioagatik osagaien hurrenkera guztiz aldatuta agertzen da. Agian aposiziozko beste bigarren galdera 

baten elipsiz azal daiteke. Esate baterako: 

f.a. ºser da au, elixia? --raz1 orí etxíorí · s- polítxa ero satárra, ser da? 

kgg ºta sé da, “ulé askó” da orí? 

Zuzeneko galderaren parean: “au elixia da?” edo “ori “ule asko” da?” adibidez. 

e) Batzuetan “zein” galdetzailearen ordez ere erabiltzen da. Adibidez: 

f.a. ºser da preguntia? //f.a. ser da jabóian presiua? --S.B. ser da aparátu onén funtzionaméntua? 

f) Zergatia galdetzerakoan, “se ba” egituran txertatzen da 1360 . Adibidez: 

raz5 º−“se ba, Floren?, · se ba, Floren?, seátxi-pá?” ta ... 

g) Harridura-esaldietan, adierazkorretan: izenari atxikita, ugaritasuna edo-eta handitasuna 

adierazten du; izenondoei atxikita, goi maila. Zuzenean gehi dakioke ondoko osagaiari, “se + iz./izond.”, 

edo hirugarren graduko erakuslea aurretik duela, “a se + iz./izond.” 1361 . Adibidez: 

raz1 sé otz! //raz1 º... ééé!?: órraittio fíña isem-bieko dau! ·· Bakisu sé letra dauan or!?... 

raz1 ikusiko beu ... á se barriak ... eingo itxuke 

nme2 áá sé · tóntua dán! //nme2 se sagár edárra-dakasen...! --naz brúúú!, se aundixa dan á! 

h) Egitura adierazkorretan ñabardura aurkaria ere izan dezake. Zuzenean perpausean txerta 

daiteke, edo esapideetan: “bai/es sera, bai (txa) sera be 1362 “... Adibide batzuk: 

nme3 º[barbantzuak] óna dausel’árek!: sé ónak eongo ya bá!! Áre-kargau eskeok e, · 

eskopetiakim-pósta-pe ... 

nme2 ºsé ikésten!?: mónjáá! ... --kmz ºséé!? a- adárra jóte-nao-tá! 

kmz ºbai!, súk séra! eingósu 

rmz º bai! sea!, ká...! --naz º ss! 

bai séa! · téa!, etxíen!? 

kmz ºés!-séra!: “ákordau” esán barík, ““! ... 

-t sei urtekin bastantee... 

-kmz ºbáái txa será be! 

i) Osterantzeko egitura adierazkorretan ere erabilera aberats askoa du. Egiturak “sera!” soiletik, 

konplexuagoetarainok ere jaso dira, baita perpaus osoak ere: “se(r) + izan adizkia + erakuslea”; “sera 

leintxe”, “se(r) ba?!”, “(eta/ero) ser?!”; “estakitx ser, badakitx ser...” esaterako. Adibidez: 

kmz -sé pasau ako arí balkoiari? º-séra!, sáártu! 

naz ºbuf! au samiau barris txarrixau!, buf! estaa... · esin dobláu! au · kokotáldiau...!, ser d’áu!... -raz 

º... ordúan egunían eiéban euríxa desde luego, enééé!, sér san á! D’Eusébio-órtotzik! ... 

abárketa-galdúta lokátz artían! 

-t selan? 

1360 Ikus motibatiboari eskainitako atalean ere. 

1361 Ikus, dena dela, izenondo, aditzondo eta bestelakoen mailakatzaileei eskainitako atalean ere. 

1362 I. LASPIUR-ek ere egitura biok aurkezten ditu (1999b, 42). 

459

460 

-rae ºsera leintxe! 

nme2 ºombré!, · se baa?!, ikesi déixen! --rmz º[eskolara ez joatearren] óixe!, ees- esa- esán e 

séose ba esan arren se bá?!: itxúlan ibili sárala eeo ta ki- · ee... akabo! 

nme2 a! berándu dalá ta nerí ser? --naz ºprrr...: an estao kotxi nun lagá ta ser, da-aldeisu órtik!... - 

-rmz ºé i ee-seuan esámiñik eta see... 

rmz ºgeo tia To- Doroteai e tokau akola! ····· da geroo tio Txómiñek e, nori emon ero ser ero, 

akabo! 

raz5 º... estaukou ba!: enééé!, orrek asko eskatzeskú −ta estaki-ser baki-ser...− · da e, s- dirua set- 

, iñúm-be tópau esin dirúrik!! 

j) Izen legez erabilita, beste izen edo osagai batzuen ordezko komodin gisa erabilitakoan 

mugatzailea har dezake, hirugarren gradukoa nahiz hurbilekoa, edo mugagabean ere erabil daiteke. 

Funtzio horretan ikaragarrizko bizitasuna du ahozko lagunarteko jardunean, gazteen ahotan baino gehiago 

zaharragoen ahotan, nolanahi ere. Adibide batzuk: 

•Mugagabean, gehienetan nominatiboan erabiltzen da baina beste kasu markak ere har ditzake, 

partitiboa barne. Adibidez: 

raz1 º... ogixa itxen dánian, · en-jenealian · ser baten itten da, kajoi aundí baten. ·· d’án 

askenengo mutxikiña-bátzeko baa · −s’ésangotzu-ba− olakotxe ba-da, olako... astíakin d’amen e 

ser bat, olako ·· olako sertxo bat, burdiña... buno! dana bat!: aretxekim-bátze-san será! bai, 

“matarráskia” esate-akon... --nme2 º buenóóó! · aimbéste ser barík e... --naz primerako 

pelotarixa iseti nai bosúú, ori baño · ser geixao im-biekosú --naz º... ni apetít’onekú nais baña oiñ 

egun ónetan estauka-pa-aimbestee... ser! 

raz1 º... neu-pe txolotik [sic] eraten dot ura betí! · béti!: apurtzeko seri-pés, jáusi tta... txolota: an 

daka-nere txolotóri...! ... --f.a. ºbai ba...: ee, serík es! ee... kargúrik es!, ártu bákarrik! 

kmz5 “... Etara izko bat da, zerez, lotutáa, da, erri guztiari bueltia emon aretxekin ...” 

naz isengo san ... Pátxi sorúann sérem-bat 

raz º”irénduu” péntza-en [sic] dó-sála · kápau ... sékula estot ikusi baña péntzaen [sic] dot oríxe 

dalá: txarrí eemiári séose kenduú, e matrisékoo séoser kendú o sán · “iréndu” ... beste · serátan 

esi-neikisu esán · iréntzen danik ... 

•Mugatu singularrean hiru graduetako adibideak jaso dira, izen soilari atxikita edo erakuslez 

eratutako egitura konplexuagoetan. Perpausean dagokion kasu marka har dezake. Adibiderako: 

kmz1 ºdaa, an bos-dúroo gáltzia ee, axé da ba seróri · ero... 

raz1 ºbai!, Eibárko e sera dóya-amén daná, Eibarkóó estíloko berba ítxia, baai... --nme2 ºamáika 

urtekua-bíkixa-bí! · esan dau · daosela; etaa... −ba, periodikuan leidu o-nik!− · taa... ·· será! · −es! 

periodikuan es!, góóixían esán dau! telébisiñuak− ... --raz5 ºda esautzen Iñési txa, eroseñe-kéndu 

leixuela ta séra ta, −“éss!... −esa-netzan−“ 

nme2 é!... séra-jakingo dau · s'ésan daben! --raz ºgeró gau-pása!: irúrak! · lúak artu gendunaanérako!: 

orrén mobiméntua ta orrén estúla ta orrén serak eseban eukí akabúrik! 

raz º... serári emoétzat!, Amáyarí, tx’arek agradesidu eban! ... 

raz1 ºamén dao usáña serána, e?, ñe- t-x!, sélan da orí?, · butánuana! 

naz ºbuenoo... Age- Inés etorriko da!, eee Ágeda serakin, e Isáskunekiñ... 

naz éuren eee serágaittik eun gustia pasauko-bem-biarrian 

raz1 ºámama Ermukúa ... serekúa ... Berdangíllokua ... --rae ºMigelmáriii · seréko baintzét, 

Loixolakó, Maltzára jute-san! 

kaz1 º... eske terrénoouak [sic] ee, ·· oetaaamasei milla métro kendu éstese-nerí · 

Unibérsidadeako, ta béstee aimbeste inguru · sereráko! · autopístarakó! ... 

nme3 ºép! (?)... sér?! ondiok es gara-así? éus-? serían? jardunían? --kmz3 º... da ·· orduan e, tókau 

súan e ··· serían! · Meríllan da or e Áfrikán · gerría on suan daa ... 

rae ºBasobáltzetik eta, serétik! ··· Basobáltzetik ekarri biko sian, está?

az1 ºnik ori aldatu im-biot, serera, tiéstuetara! --kmz1 º... sapatuan deitxuko éste-nerí!: · nik el 

día diesinuebe juan bia-juat, · séana!, de-anestesia ero anestési-(?)... (?)estáik onék? ... 

kmz3 º... ni-mánejau da · ólaxem-pasau nítxuan e, · urte bat ero bi · serérarte! · urte bat ero bi ·· 

soldau juan arte ... 

ñaz1 ºónetxek!: ·· auxe seráu, Errástiñau!, da geó ... 

raz1 ºóri! óri! óri!: séuk eiñ ori askenéko seróri! --nme2 orrí · e serorri... · lándariorri kostatzeako 

ernetzia 

nme2 º... ta, áá será ·· esniana eranda ta geró bióte surí-suríxek eta... --raz1 árbolak ekárrittue an e 

serétik 

•Mugatu pluralean singularrerako adierazi denak ere balio du. Adibide batzuk: 

nme2 ... ºSúiñako serak etorri dia //nme2 ºbátomat matxakátzia-akordatze-akonien, jó-ta lepótik 

sier da, · seláko extútuak eta serak eta... 

kmz3 º... baña-nik, oin jaixán da ·· danai láata naok, danari! · alako gauseí, kompromiso ero 

serei... · bénetan siñistestotenarí... · oñ e... 

raz1 º... istrusiñua sérena da, milítarrena da-tá! 

raz ºbáki!-báki!-goitxibéra-ser dián, eskúak ólan mánejau e sérekin da, ee egurrekin ólan!... 

nme1 º... see, sé neurri erabiltzen da or ee séretan? 

rmz2 º... bañá, · dánen séretátik, ní-(?)méritóri-géixen-géixen Yon Kortínari emoteútzat 

•Ondorioz, aditza ere sortzen da eta beste edozein legez erabiltzen da, bai partizipioa bai aditz 

izena. Adibide batzuk: 

raz1 ºta badakísu sék eitten daben?: jáusi berá, gástau! ttx!... odóla sertú, bajátu! --raz º... geró 

motúa ee, geró nobíxoo sertu giñanian, mótua euki ebanian Jabiérrek, ordúan bai! · ya- ya juategiñan 

pláyaraá ta 

naz ekolojistak, · eee... sertúta daos, billurtuta daos ba mendíxegaittik 

raz ºbátembatek igual ee sértukotzú, e? 

raz1 ºGergório mendíxan! ··· píñuak e sertzen garbítzen!, bestéla e jai dáo-tá! --f.a. ºbaai...: ori · 

geixao! sertze-san --kmz3 º... ándik ásten dok eta geó · ajustajietan áste-aisenian sértzem-ba · 

émon itxen deuk árek e… · uésabak biarra ... 

nme2 ºbáitta!, edo desápixuaa... e, íxkuak eró iguel desápixua ta, rá-rrá! sértzia isten [sic] da óri... 

raz º... es- esekíun esébe!: · sésuan aldían · esébes! iñók esekíxan!, porke-éso éra- orí tabú básan, 

orí eséuan iñók e seértzerik! ... 

nme2 ºdaaa... por-ejémplo esáutittut ee... · Auám, Auákua-pé, · séra!, · komparasiño ba-sertzeko 

ba ... 

nme2 ºbai... · e, astuak itten dau ee... askótan ee... · e garagarraka itten dau ba, e l- lepúan askúria 

eukitzen dabelako autzá ta sertziarren · be bai! 

•Beste kategoria batzuen funtzioa ere hartzen du; izenondo legez esaterako. Jarraian adibide 

batzuk: 

naz º... Doností aldéra esatutze “kaikua” ba, iual · ardixa jastekoo... · ontzi ser báti, “káikua”... 

nme2 º... aménn... · “leidu” guk esaten dou!: “irakórrii” daa euskeras e séraua bañá, “leidu” guk 

e... 

ñaz2 ºaa! txaría!; · bai!: “txaría”, geuk e igual esate-gentzán e, estákisu? ee ·· árbola-parik ostian 

sérauai “txaria” esate-gentzán!, geuk esate-gentzan “txaría”! · ori góixori bé! 

•Komodin funtzioa duenean erabilera bikoitza du: 

vErabilera arrunta: zalantzazko osagaien ordez, beste izen-izenondo batzuen lekuan.... 

Goiak ikusi diren adibideak horrelakoak dira. 

vErabilera enfatikoa: zentzu aurkariz. Adibidez: 

nme2 é!... séra-jakingo dau · s'ésan daben! 

461

462 

S.B. -nungua da pastela? -serekúa isengo da!, etxekua!! 

rmz º baai!, terrásia seríen!, ee... báserri aurrien! es es-... 

kmz serétik etórriko-áitxuk! biarrétik! 

nme2 seréa etorriko gá, biarréra! 

kgg ºbiajia, ta e “-Frantziaraño eldu saríe?” “-bai, seréraño, Alemániaraño eldúko gíñan” 


Atal honetarako kontuan hartu diren hiru galdetzaileetatik izenordain funtzioa bereziki batek 

betetzen du, “nor, nortzu(e)k”-ek hain zuzen. Baina horixe da erabilera eta bizitasun aldetik denetatik 

motelena, ezagutu lekuko guztiek ezagutzen duten arren. Galdetzaile horren galera lekuko zaharrenen 

aldian hasiko zen, lekuko zaharrek zaharragoek bazerabiltela baitiote. Pertsonen ordez erabiltzen da beti. 

Beste galdetzaile biak, “sein, seintzu(e)k; ser, sertzu(e)k”, izenordain legez ez ezik, 

determinatzaile legez ere sarri erabiltzen dira. “Sein”-ek esangura bikoitza du: batetik, bizigabeak 

izendatzeko; eta bestetik, “nor” galdetzailearen lekua hartuz, pertsonak izendatzeko. “Ser”-ek, era berean, 

izaera bikoitza du: galdetzailea batetik, eta izena bestetik. Galdetzailea beti bizigabe legez erabiltzen da, 

eta izena komodin gisa erabiltzen denez, solasaldian ordezkatzen duenaren arabera forma bizigabeak eta 

bizidunak onartzen ditu. 

Kontsonante dardarkariz amaitzen diren galdetzaileetan alternantzia gertatzen da kontsonante 

hori agertu ala ez. Mugagabez deklinatzerakoan sarri galdu egiten da; “nor”-en kasuan ergatiboan 

automatikoki salbuespenik gabe, adibidez. “Ser”-en kasuan alternantzia nominatiboko forman ere 

gertatzen da. Nolanahi ere, kasu marka batzuen aurrean joera nagusia dardarkaria gordetzekoa da, 

loturazko bokala txertatuta. Nolanahi ere, “nor” galdetzailearen kasuan kasu markak loturazko bokalik 

gabe txertatzeko joera Aginagakoa da nagusiki, nahiz eta beste baserritar zahar batzuen ahotan ere 

horrelakoak bizirik dauden. “Ser” galdetzaileari dagokionez, loturazko bokala eransteko joera kaletarren 

ahotan oso-oso bizirik dago. 

“Sein” galdetzailearen deklinabide mugagabean ere loturazko bokala eranstea batez ere 

kaletarren ahotan gertatzen da, datiboan adibidez. 

Galdetzaileen leku-denborazko bizigabeen forma gehienak -ta- artizkidunak dira, batez ere “ser” 

galdetzailearen kasuan. “Sein”-en kasuan lekuko zaharrek artizki gabeko formak ere onartzen dituzte. 

Nolanahi ere, “seiñ”-en adlatibo bukatuzkoa eta bide zuzenezkoa ez dira ezagutu ere egiten Eibarren; bai, 

gutxi izan arren, “ser” galdetzailearen forma horiek. 

Pluraleko deklinabideko ezaugarri nagusia -tzu- atzizki pluralgilearen ondoko -e- bokala agertu 

ala ez da. Alternantziaz agertzen da galdetzaile guztietan. Salbuespen bakarra singularreko formak 

pluraleko azentuaz erabiltzen direnekoa da (“séñeri” erakoetan alegia), baina horrelako oso forma gutxi 

jaso da, kgg-ren eta nme2-ren ahotan bakarrik. 

Galdetzaileen determinatzaile erabileran -tzu- marka plurala galdetzaileari berari zein ondoko 

izenari txertatzen zaio. Gainera, orokorrean determinatzaile legez galdetzailea beti nominatibo 

mugagabez egiten bada ere, -tzu- txertatzen bazaio dagokion kasu marka har dezake, batez ere “ser”-en 

kasuan.

Bestelako erabileratan, ahozko jardunean “ser” galdetzailea da aberatsena alde handiz. Beste 

galdetzaileen lekuan ager daiteke, galdetzailerik behar ez denean ere bai, eta horrez gain hainbat 

egituratan ere jaso da. Zergatia galdetzerakoan, harridurazko esaldietan, zentzu aurkariz eta esamolde 

askotan ere, adibidez, oso bizitasun handia du. 

Galdetzaile izaera ez ezik, “ser”-en izen izaera azpimarratu behar da. Izan ere, izen horren 

funtzio nagusia solasaldiko komodin gisa agertzea da, eta beste edozein izen moduan deklinatzen da. 

Areago, aditz bihurtuta ere arrunki erabiltzen da, eta izenondoen ordez ere bai. Erabilera bereziagoa du 

izen horrek ñabardura aurkaria hartzen duenean. 

1.13.2. Galdetzaileetatik eratorritako izenordain mugagabeak 

1.13.2.1. Errepikapenez 

“Edo” osagaiaren aldaerak tartean izan daitezke. 

a) ”Nor-ero-nor/nor-o-nor/nor-nor” egitura ia erabili ere ez dela egiten esan daiteke, lekuko 

gehienek ezagutu eta onartu egiten duten arren (kmz-k ez du horrelakorik onartzen, baina). “Baten bat” da 

izenordain horren ordez erabiltzen den egitura nagusia. Erabileraren adibiderako: 

nme2 norr-o-norr etórriko da –naz nor-nor [sic] etorriko da 

b) ”Seiñ-ero-seiñ” egitura berriz, lekukoen artean ezagutu ere ez da egiten. 

c) ”S(e)(g)ose(r)” izenordaina ostera, erabilera aldetik oso aberatsa da zalantzarik gabe, lekuko 

guztien ahotan. Kasu markak hartzerakoan ere ez du muga handirik 1363 . Jatorrizko egitura “*ser-ero-ser” 

izango zen baina egun forma murriztua da nagusi, aldaera gehiago ere izaki; bokal asimilazioz, “sooser” 

egiten du naz-k; aldaera murriztuagoa ere jaso da: “sose(r)” adibidez, naz-ren eta nme3-ren ahotan. 

Amaierako kontsonante dardarkaria agertu ala ez, “se(r)” galdetzaile soilean gertatzen den legezko 

alternantzia litzateke. Metatesidun aldaera ere jaso dugu naz-ren ahotan: “soorse”. Azkenik, hiatoa 

hausteko kontsonante leherkari belare ahostuna tartekatutako aldaera ere jaso da: “zegoze 1364 “. Izenordain 

zehaztugabe legez ez ezik, erabilera adierazkorretan bestelako ñabardurak hartzen ditu. 

•Esangura zehaztugabez; adibide batzuk: 

raz5 º... −“ará!, konformau dia orrembéstekin dda, · derrior sáldu im-biakou · seoserr” //raz5 º... 

seosé s- sáldu im-biakou! --kaz3 º... bueltia · emom-bie-netzan séose: peseta bat ero, seos’emombie-netzan 

da, · enekan da ... --naz or soórse [sic] dauken --raz6 “... etxe zahar bat da sartu gara 

da zan zegoze gorde da haixe topatzia ...” 

nme2 ºseoseee... seosééék... dudoso eroo urtem-bautzuu... eo urtetzem-báutzu bátomatek... · ba ... 

ñmz º”Txilibintxo” ... entzúnda badaka-seoseri bañaaa... 

nme2 preokupasiñua · dauka séosena 

rmz º-”ántxe-eom-bá páre bat ee... ordúan ero, · neuk esan arté” ó, ta-á-ántxe! ·· líburuakiñ eo 

séosekiñ: Amáya bai! ... 

f.a. séoseáitxik etórriko san 

f.a. séosendako balíoko dau, bésteik espada txatarréruandako 

f.a. séosetako balíoko dau //f.a. séosetarako iséngo da oná 

1363 Ikus motibatibo kasu markadun errealizazio batzuen espektrogramak: raz1 19A277, raz1 19A278a, raz1 19A278b. 

1364 Dena dela, jaso diren adibideak ez dira guk eginiko transkribaketakoak eta baliteke transkribatzailearen berreraiketa izatea. 

463

464 

nme3 ºbai! ekim-biako sosetan, bai! ... 

kmz ºseosetatik il... //kmz séoseándik bisí biaok 

f.a. séosetara juan da --naz seosetara iñ eim-bie-da, bátera ero béstera 

•Balio adierazkorrez; adibidez: 

naz º d’arek igual ingustala ta bueno!... ... seoser! 

kmz3 º... kanntuak éuskeasko kantuekiñ euskal... sé kantatze-éndusen! · kitárriakiñ! · kitárria 

bastante ondo ikasi genduan... · plaéntxiatárrenak eta buo-bue-bueno! seose rok! jásus! ... 

•Izenordaina aditzondoz-izenlagunez horniturik. Izenondoen ondoan funtzio mailakatzailea har 

dezake, izenordainaz landa. Adibide batzuk: 

naz edósein gisonétan tópau leikee... sose oná --kmz3 º... am-bat ebixan e, · gisom-bat e, · sérixua 

ta seosee · industriala eroo seose diruduna saná ta ... 

/rmz ºseose gastétxuaua... 

kmz ºéstauanian se- beste seose 

naz kótxeko sose apurtu da 

•Izenordaina izenaren ondoan. Adibidez: 

rmz º... euk ee sándakuaa esáto espadao ee... · séose fállua! erroría númeruan ero séose!, buskaubíllau 

im-biar! --ñaz1 º... baña séose solúa ero euko-ben mintzát [sic] a-ám-bisi sian dá! 

rmz º... justífikantia seose-erúan im-biar! --kmz ºensaládia séose! 

• -txo/u atzizki txikigarria gehituta; esaterako: 

f.a. séosertxo emóngoskúe, está? 

•“Seoselan” forma. Izatez adizlagun zehaztugabea da, baina analogiaz “se(r)” galdetzailean 

oinarrituta dagoenez, hemen jarri dugu eta ez adizlagunak sortzeko galdetzaileetatik eratorritako egituren 

atalean. Adibidez: 

raz1 ºséoselan suséndukóu! //raz1 º... bai! óla isengo da séoselan 

1.13.2.2. Atzizki eta aurrizki erako partikulak erantsirik: 

1.13.2.2.1. -baitx erantsita 

Aditzondo zehaztugabeen sailean ez legez, izenordainen sailean ez da bide hau asko erabiltzen: 

“serbaitx/serbaitt” raz1-ek bakarrik darabil arrunki; nme2-k ere onartzen du baina gipuzkerako formatzat 

joten du. Beste hainbeste gertatzen da “norbaitx/norbaitt” formarekin ere 1365 . Adibide batzuk: 

raz1 í! serbáitx esaten- esángo jóne-eró! 

raz1 norbáitx eongo da etxían! 

1.13.2.2.2. Edo-/ero- erantsita 

Hiru galdetzaileek hartzen dute osagai hori aurretik. 

1365 I. LASPIUR-ek beste izenordainen ondoan jartzen ditu bai “norbaitt, zerbaitt, zenbaitt” forma zehaztugabeak, eta erabilerari 

dagokionean egiten duen ohar esplizitu bakarra hauxe da, “Zerbaitt baiño normalagua da zeozer” (1999b, 78); bere taulak eta 

adibideak aipatutako liburuko 77-78 orrietan daude.

a) ”Edonor” da “-nor” galdetzaileari erantsita jaso dugun aldaera hedatuena. Lekuko batzuek 

erabili egiten dute baina oso urri edozein modutan ere; kmz-k adibidez, ez du onartzen forma hori 

Eibarrerako. Balizko edozein pertsona izendatzeko erabiltzen da, baina esangura neutro eta zabalenerako 

balio du “edonor” horrek, espresio adierazkorretan (esatera inor gutxi ausartuko litzatekeen kasuetan 

adibidez) bestelako bideak erabiltzen baitira: “no(r)k/señek ...; batek ...; serak ...”, adibidez. 

f.a. edonor etorri leike 

f.a. orí séñek esán orrí? –raz1 séose aundíxa pása ta séñek esángotzá? //nok esángotzá?, he! -nme2 

sérak! edoséñek esangutza oiñ e... 

b) ”E(d/r)oseiñ”. Galdetzaileen atalean ikusi denez, zentzu bikoitza du: gauzazkoa eta 

pertsonazkoa. Forma hau oso erabilia da. Perpausean dagokion kasu marka har dezake. Pertsonazko 

izenordain denean, “edonor”-i egin zaion oharra egin behar da, “eroseñek daki” esangura neutroena 

delako; forma enfatikoetarako beste bide batzuk aukeratzen dira: “señek/nok/batek/serak daki” adibidez. 

raz1 eroseiñ ekarritxa be ond- oní ondo etortze-ako 

kmz ºbai!, eroséñek es, e?, eroséñek es! --raz1 ºbiarra béti nik! ... ni básarrikoo · biarra itten 

estesta eroseñek irabasiko; da ontxé bés, e? 

•Izenen ondoan, determinatzaile legez: 

rmz ºori nóbixiakiñ ee eosein · próbeta juaten dok ee · ták!, kóño! 

rmz º... a bákarri-pe bai, · léku askotan!, daa · neskiaim-be bai!: a próbetan ikusten dok edosein 

gaste baño geixao ... --S.B. gaur egunian eroseiñ kakaumek daka irurogei/larogei urte -kaz3 

º... oñ e, eroseñ ume kakaúme dabill ·· iaríxan! baña gure démporan es! ... 

c) ”E(d/r)oser” izenordaina beti gauzetarako, bizigabeetarako erabiltzen da. Perpausean dagokion 

kasu marka har dezake. Adibiderako: 

rmz º... artistía biarrin!: · pérratokixa be berak itxe-juan arék ee, burdíxa be bai, eóser aék! 

raz1 º”gañá” nátia da, e? ... eroséna! · erosena, endemas ee · asukriaiñ [sic] indakua ... gosúa da 

gañá ... 

naz orrék, eosetarakoo borondatia dauká 

•Izenen ondoan, determinatzaile legez. Batzuetan “e(d/r)oseiñ”-en lekuan ere aurkitu izan dugu. 


f.a. edóser gausa esán da, ésta asárretzen 

f.a. orí gisonóri abílla da edóser biarrétan, abílla da danían 

nme2 oné-jostórratzonek · eroser telá fiñéndako balíxo dau 

•Esapideetan. Adibidez: 

kmz7 “... Eta esaten netsan: “Hauxe dok edozer! Ni lehengua nok barren!” ...” 

1.13.2.2.3. E-/i- erantsita 

a) ”Eser”. Esangura bikoitza du, tankera honetako aditzondo zehaztugabeen moduan: “baiezkoa” 

eta ezezkoa. 

•“Baiezko” zentzuz 1366 . Ez dakigu ziur zein den gakoa “eser” eta “seoser” ezberdin erabiltzeko; 

baliteke presuposizio kontua izatea, aurrez erantzuna baiezkoa ala ezezkoa espero izatea baina guk ez 

1366 Ikus zenbatzaile zehaztugabeen atalean ere. 

465

466 

dugu hori ongi argitu ahal izan jasotako adibideetan. Deklinabide kasu markak har ditzake. Hemen 


kgg º”séose nai dosu” dirudi séose nai dabela, es? ... osea, atía sabáldu ta báterombá-baldin 

badao atían, “-séose nai dosu?”, es “-eser nai dósu?”, “-séose nai dosu?”, ya badakisulako 

séosetara datorréla, úste dot; ero bestéla oiñ amen gáre barríketan eta bi ordu bárru e neri 

okurritze-jata derrepénte ba juatia ur bíya ta “-esér nai dosu?”, “-séose nai dosu?” be bai, e?, 

estákat óso gárbi bañá, isátekótan… 

kmz ºsúk biosu esér? --kaz3 º... Eser etara dosu nere ipoñetatik? //kaz3 º... gáñera-aitxá · 

éusskeras onndo ekixan ee-eskribitzem-bai! · da eser san gustian · geure aitxána... ... 

raz1 esetára leau- leau saríe-eroo...? 

•“Ezezko” zentzuz 1367 . Kasu honetan “esebes”-ekin duen osagarritasuna litzateke azterketagai 

beste lanen baterako. Baiezko esanguraz ez bezala, “eser”-ek eta “esebes”-ek esanahi aldetik biak bat 

dira, ez dute alderik. Aldea, dutenean, perpausean nola agertzen diren dute; “eser” ezezko perpausean 

txertatzen da edo ezeztapen egitura duen perpausean, eta “esebes” bakarrik ere ager daiteke. Bestalde, 

forma bien arteko aldaerak ere badaude: “eser es, eser be, eser bes” esaterako. “Eser” deklina egin 

daiteke, aldaerak “se(r)” galdetzailearenak izaki orokorrean. Adibide batzuk: 

f.a. ºgurían eseben eserr esán --rmz º... an etaoo [sic] · béteik [sic] esér! --kaz3 º... da, iñoi eser 

esam-barik etaraa... · aistianetik etara nitxuaan ... 

f.a. ºda eserr éss!, da etxeko gausia! biér da... 

ñaz1 ºlen-lem-be biría san!, da-antxe-euana!, da estai-selako etxia e, sam-bé ta esér bes! 

nme2 -séri begira saos? ... -eséi béss! 

f.a. estakat esén prémiñarik, ondo nao 

f.a. gu esékin eskara konturatu 

naz orre-sékula estau... ·· kejaik emoten esegaitxík --rae º...bésperan kargauta ta ero batúta ta 

itxeskuesan áurria-artzeko baña, guri ésiñ artu áurreik eseaitxi-pe... --naz º... es, esiñ, eseáittip’esiñ 

akordau! 

naz mé artu nau ... eserréstzat e artu nau 

rmz2 º... oiñ esi-léixo-pa emén e ·· esetan ekim-baña ... 

naz baa, eserresetik [sic], ési-geinke bisí 

raz1 ºbai-bai! o- óndo! obéto esi-seike ipini ori esetara bé! --kmz sé-ítxera 

óya? ... -esetára bés 

kmz ºerabílli esét- esetáKO BES guk orí --nme2 ÉStau esetááko BE balíxo --kmz7 º... guk ES 

genduan eskribiu papelik esetaraKO ta... 

•“Eselako” forma. Hori ere “ese(r)-”-etik eratorria denez hemen aurkeztuko dugu (“inongo, bat 

ere” esan gura du). Adibidez: 

naz nerééé partétik estao eselakooo ... arasoik 

b) ”Esebe(s)” izenordaina 1368 . Formaren jatorria ziurrenik hauxe izango da:

kmz ºéss-éstan ik esébe ikúsi! --rmz º... len esébes! esan eongo Arráten! 

naz esébese-pes... --kgg estau esébesek mobítzen 

kmz -señéri beíra-ao? ... -esébesi 

naz orrek, ·· esebestzat euki nau 

kmz ésebesían · gatxá-ok esér tópatzia --raz1 ésebesetan ésebes! esi-leike topau esébe 

f.a. esébesétik --kmz ésebestatik [sic] esin leike bisí -- 

f.a. orí llégau da esébeséra --kmz esébestara [sic] llégau dok --kgg ésebesetára 

naz esebesetarako 

c) ”Iñor” izenordaina. Beti da pertsonazkoa. Esangura bikoitza du, tankera honetako “eser”-en 

moduan: “baiezkoa” eta ezezkoa. Aldaerei dagokienean, osagai gehiago ondoan izatean edo ez jaso dira: 

“iñor be”; egitura konplexuagoetan ere jaso dugu: “iñor bera be”. Kasu markak har ditzake 1369 . 

•Ezezko esangurarik gabe, “baiezko” esanguraz. Adibiderako: 

raz ºbéste bi: baakásu? iñór éitxeko? --naz seer?, iñor badao? --f.a. onéana sorúoneana séla 

etorriko da ba iñór 

kmz ºbai bañaa, ba- be- baté-págatzen baitxú e...: · iñó-págautakora e mordúa · júntau... --kaz3 º... 

aitxa ónegi ba-san! enéé! ónei bat! ... iñók! négar im-baetza-aitxari-il sanian, nik i-netzam-ba! ... 

f.a. ik pentzátzen dok orí esan leikíxola iñóri? 

raz1 ºbueno! ála! geuk- guk iñona orgánisatzen da geuría ló!, áu dok márkia-au, ai-ai-ai-ai-ai... 

nme2 iñógandik barre ittiak estauka bentajaik 

•Ezezko esanguraz, erabateko ezeztapena adierazten du. Zenbait adibide: 

kmz7 º... esan iñor itxen · a- abare, ·· mója batzu-pai! --raz4 º... ta, gaste gustiak etxeráá, da-an · 

etxera kántatzen da kuadrilletan da... an esan géatzen · iñór be!: dának... ... --nme2 ºor polítikambé, 

·· biotzéti-políki-tíe [sic] sentítzen dabénik estot úste iñórr berá bé, dána-lapurrétiagattik! 

kmz orí etxók ikútu iñó-pe --nme4 ºnik estauke-permisoik áá ítteko. ·· Eskee, bañá, iñok estau 

itten da... --kaz3 ºamen! iñopes! Esáte-ben Galisi-aldian · andra sarra-fumatze-bela, Galísian; 

amén?! baté-pes!, eseban iño-fúmatzen 

raz4 º... ordenia ge- geunken e, de la, diretoriana ·· ess... · ess ··· es lagatzeko iñoi · ándi-sartzen 

... 

raz5 º”... da, orí esi-leik’esán iñoaitxi-pé · txartó in ddaben da ondo in ddaben da ser in ddaben ... 

d) ”Iñobe(s)” izenordainak erabateko ezeztapena adierazten du. Formaren jatorria ziurrenik 

hauxe izango da:

468 

kmz5 “Esan leike nik eztakala ala iño be iño be lagunik, eztá. Danak illda dare” 

1.13.2.2.4. -bera erantsita 

“Nor” galdetzaileari edo horren eratorriei eransten zaie: 

•“No(r)bera”, “no(r)beran burua” izenordainak izenordain bihurkarien atalean ere aipatu dira 

jada. Izan ere, mugatua da inpertsonala den neurrian, baina zentzu bihurkari garbia du. Kasu markak har 

ditzakete. Hemen adibide bakan batzuk baino ez ditugu ipiniko: 

f.a. lélengo noberan burúa saintxu bie-da --kgg lélengo no- nobéran burúa saindu bie-da ta gero 

béstiena –raz1 nobéram-burúa nobéra-saindu bie-dau –nme2 lélengoo · norbére burúa saindu bi 

dá 

kgg lélengo norbéra saindú bie-da –kmz lélengo norbera sa- saindú biaok –naz lélengo noberaa 

sáinddu bie-da 

•Arestian aipatu dugu “iñor bera be”, eta ez dugu berriro azalduko. 

1.13.2.2.5. ”Beste”-z osatutako perifrasietan 

Izenordain zehaztugabeen ondoan, “iñor, eser, seoser” eta abarren ondoan, aurki dezakegu, 

adibidez: 

kgg es suk eta es beste iñók 

kgg ori es jako gustátzen es-súri ... ta es beste iñóri 


Aditzondo zehaztugabeen moduan, hainbat bide daude horrelakoak sortzeko: errepikapena, 

atzizki eta aurrizkiak erantsirik, eta bestelako osagaien bitartez. 

Sortzen diren formek hainbat aldaera dituzte, bai morfologikoak (osagaiak erantsiz edo ezabatuz) 

bai fonetikoak, disimilazioz, murrizketaz eta abar. Erabilera eta bizitasun aldetik ere, oso alde handiak 

daude: gutxien erabiltzen diren formak “nor-o-nor, serbaitx” erakoak diren artean, erabilienetarikoak 

“seoser; erosein; eser, esebe, iñor, iñobe” eta euren aldaerak dira. Erabilera aberatsak berez dakar 

esangura eta ñabardura aberastasuna; baita formari dagozkion hainbat ezaugarri aniztasun ere. 

2. ADJEKTIBO SINTAGMA 

Euskaltzaindiaren gramatiketan adjektiboaren alorrean izenlagunak eta izenondoak bereizten dira 

eta guk bereizketa nagusi hori jaso dugu 1370 . 

1369 Aldaerak “nor” galdetzailearen antzekoak dira, azken finean kasu markak osagai horrek hartzen baititu. 

1370 EUSKALTZAINDIA, GRAMATIKA BATZORDEA (1991, 157-161 or. eta hur.); EUSKALTZAINDIA (1993, 115-118). 

Edonola ere, I. ZABALA-k erakusten du hori ez dela deitura eta sailkapen egokiena: “Euskaltzaindiaren sailkapena nahasgarria 

gertatzen da, gramatika-kategoriak, funtzioak eta banaketa bereizten ez baititu” (1999, 876), “bestetik, ‘adjektibo’ eta ‘adberbio’ 

nazioarteko terminoak beste hizkuntzetan ez bezala erabiltzen baititu” (aip. lib., 892); “Hortaz, honelako proposamen bat 

argigarriagoa litzateke gramatika-kategoriei eta sintaxi-eginkizunei begira: 

1. Sintaxian sortzen diren izenaren modifikatzaileak (...) postposizio sintagmak dira kategoriaren aldetik; edonola, ‘izenlagun’ 

terminoa ere erabil liteke horrek duen tradizioa kontuan hartuta (...). 

2. ‘Adjektibo’ terminoa hobe litzateke, beste hizkuntzetan bezala, hiztegian kategoria jakin batekin sortzen diren hitzak biltzeko 

erabiltzea. (...) Predikatu modura soilik joka dezaketen adjektiboak (...) zehazteko ‘adjektibo predikatu’ erabil liteke

Izenlagunak 1371 deklinabideko kasuetan barrena azaldu dira, edutezko genitiboaren eta lekudenborazko 

genitiboaren ataletan. Ikus gainera izenondoen atalean “beste”-ri eskaini zaion atala eta 

zenbatzaile zehaztuen atalean ordinalen inguruan aipatutakoa ere. Hemen, beraz, ez dira berriz han 

esandakoak errepikatuko. -(t/d)ar, -dun atzizkiz osatutako egiturak ez ditugu aztertu eratorbidea ez delako 

zehatz aztertu tesi honetan. Edonola ere, jaso diren adibideetan izenondo itxuraz ageri dira bai -dunez bai 

-(t/d)arez osatutakoak, “euskaldun” barne, izenaren eskuinaldean alegia. 

2.1. Izenondoak 

Izen sintagmaren alderantzizkoa egin dugu atal honetan: izenondoak ez dira deklinabide kasuka 

zehatz aztertu, izenaren eredua jarraitzen dutela ez baita zalantzarik, baina gehiago erreparatu zaie 

izenondo batzuen formari, esangurari eta erabilerari 1372 . 

2.1.1. Hurrenkera eta mugatzaileak 

2.1.1.1. Izenarekiko hurrenkera eta mugatzaileen banaketa 1373 

a) Hurrenkera arrunt eta neutroena izenaren ostean da. Izena mugagabean nahiz mugatuta ager 

daiteke. Zein da mugatzailea agertzeko edo ezkutatzeko gakoa?: guk geuk ez dugu oso garbi, sarri −edo 

beti, esateko moduz− esangura ez baita ia aldatu ere egiten. Baliteke izena mugagabean jartzerakoan 

mintzagaia izen hori bakarrik izatea, besterik ezer ez hartzea kontuan; eta baliteke mintzagaia ingurunean 

dauden gauzak bat baino gehiago direnean eta zerbait markatu nahi denean, izena mugatuz erabiltzea. 

Mugatzaile legez artikulua ez ezik erakusleak ere erabil daitezke (izenarentzat, jakina). 

Adibidez: kgg “kuartua óso sikíña laga sében”; eta ez dakigu etxeko beste gelak nola lagako ote 

zituzten. Beste adibide honetan: raz1 “erósi dot eee · legátz edér bat”, badirudi erositakoa legatza dela 

bakarrik, edo horretan erreparatzen du behintzat. 

Beste azalpen bat ere izan dezake; lehenengo kasuan izena subjektu, eta izenondoa atributuapredikatiboa 

(“predikatu osagarria” gramatikarien deituraz) lirateke; eta bigarrenean izenak + izenondoak, 

biek izen sintagma bakarra osatzen dute, objektu funtziokoa. Gogoan izan behar da batzuetan aditza 

tartean dela eta horrelakoetan izenondoa atributu edo predikatu osagarria dela. Horrela azalduko lirateke 

gainerakoek jokaera biak dituztela aintzat hartuta. ‘Izenondo’ etiketa eskuinean baizik ezin ager daitezkeenetarako erabil liteke 

(...) ‘adjektibo izenondo’ (...). 

3. Banaketa semantikoari begira, ‘erreferentziazko adjektiboak’ (...) eta ‘tasunezko adjektiboak’ edo ‘adjektibo kalifikatzaileak’ 

(...) bereiz genitzake. 

4. Izenaren modifikatzaile modura jokatzen duten adjektiboei, azkenik, ‘adjektibo izenlagun’ esan lekieke eta beraz, 

‘postposizio-sintagma izenlagun’ bereiz litezke” (aip. lib., 877-878). 

Azken finean, hainbat osagairen kategoriak ezartzerakoan orokorrean gramatika-kategoriak, sintaxi-funtzioak, semantikafuntzioak 

eta egiturazko harremanak nahasten direla dio. Ikus bada egiten duen kritika eta proposamen berria: I. ZABALA (1999); I. 

ZABALA, J.C. ODRIOZOLA (1994). 

1371 Ikus ikuspegi teoriko orokorrez A. EGUZKITZA-ren “Adnominals in the Grammar of Basque” artikulua besteak beste (in J.I. 

HUALDE, J. ORTIZ DE URBINA; 1993, 163-187). 

1372 Ez da agortuko eremu osoa, noski; metaforak, esaterako, azterketatik ia zeharo kanpo utzi dira (euskal adjektiboaren erabilera 

poesian ezagutu nahi duenak J. OTAEGI-ren artikulua ikus dezake, adibidez (1997, 337-369); hainbat orokortasun eta ikuspegi 

historikoa ere aurki daiteke lan horretan). Bestalde, izenondoen nolabaiteko definizioa ematekotan I. ZABALA-ren eta J.C. 

ODRIOZOLA-rena jarriko genuke: “izenaren modifikatzailearen funtzioa bete dezaketen euskal kategoriak bi dira: a) izenondosintagmak 

eta b) buru modura -ko, -en eta -dun postposizioak dituzten postposizio-sintagmak. Bi kategoria horiek predikatu-funtzioa 

ere bete dezakete. Izenondoen ezaugarri bereizgarria graduatzaileak hartzeko aukerarena da. Hala ere, badira graduatzailea nekez 

har dezaketen zenbait izenondo, erreferentziazko izenondoak alegia” (1994, 531). 

1373 Ikustekoa da I. ZABALA-ren “Izen-sintagma konplexuak: adjektiboen eta izenlagunen segidak” (in J.C. ODRIOZOLA, 1999b). 

469

470 

kmz-ren “neská-aberás-bat etorri san” adibidea (dena sintagma bakarra), eta esangura berbera duen raz1en 

“neská bat etorri san dirudúna” ere (bi sintagmatan banatuta). Baina ez dakigu nola azaldu aurreko 

adibide bien esangura bera duen f.a.-ren erantzuna, “etórri san neskía dirudúna”; ez baita S.B.-ren 

adibideko esangurakoa: S.B. “etorri san neskia diruduna san, esaun eban”, kasu honetan izenondoa 

atributu garbia baita. 

Izan ere, mugatzaileari dagokionez eredu bat baino gehiago jaso da, gure iritziz esanguraz 

antzerakoak edo berdinak. Hemen dugu lekuko batek bapatean emandako azalpena: 

raz1 “aré-dakás e agíña-satárrak” ... “agín satárra-dakas” da-”agíña-satarra-dakas” bíxetara! .. bat día 

bíxak!, baai 

Izan ere, item baten erantzunak dira, gaztelaniazko “tienes ojos bonitos”-ena hain zuzen. 

Antzerako kurutzaketa jaso dugu “tiene(s) los ojos bonitos” galdetzerakoan ere: 

nme2 begíxa-polítta-daukasus 

naz begi politta-daukasus 

S.B. bei/beixak edarrak dakasus 

Adibide ereduak jaso ditugu: 

•Izena mugagabean + izenondo mugatua. Esaterako: 

raz4 ºda-Arraten euan orduan · abadé bat ·· pelota-sálie ... --nme2 amem-báos etxe bátzuebarríxak 

raz1 orrék e ipurdí aundixa daka -- rmz5 º... iri bátzuk, lussía-sianak, lusíak, Béñak ibiltzeitxuan 

olako idixak ... irí lussíak eta gerrí meyak sittuan ... 

•Izena mugatua + izenondo mugatua. Adibidez: 

kaz ºgaur egualdixa dotoria, e? 

raz1 ºbosá fiña daka beintzát. ·· Bosá fiña daka orrék, jólíín! 

nme3 ºe! gososália itzéla nas ni, e? 

•Izenondo mugatua + izen mugatua. Adibiderako: 

rmz ºmutil-sarrá!, kuriosua gisona!, artistía biarrin! 

raz º... bátzuk rebéldiak eukitxue gastíak!, está? 

•Batzuetan bi eredu bata bestearen jarraian jaso dira, esanguraz berdintsu direla erakusgarri; 

adibidez: 

kaz2 º... oin daon Otel Arrátem-bé, · or be baeuan labadero edárrrra! ·· edérrrra euan labaderua or ... 

rmz2 º... baña piñúa-paño áurreti-ba-áitxak eta, tantáixak eta-aundíxak! da, órren ááurreti-pe 

tantái aunndíxak euaséla! ... //rmz2 º... mutill-indártzuak! Da ... Eibárkúak lén! · -lem-be mutillak 

inddártzuak Eibárren, e? ... 

nme2 ori béstia baño satárrao da, satárraua da 

kaz3 º... gisonesko fuerte ba-san ... gastia, e?: gisonesko fuértia san da sosiálistia! ... 

Predikatuko izenondoak mugatzailea har dezake edo ez, zein aditz den eta subjektua nolakoa 

den 1374 . Zein aditz den, izenondoa aditzondo bihurtu egiten da 1375 . Atributu edo predikatu osagarriko 

izenondoa gehienetan mugatzailez jaso dugu Eibarren, S.B.-ren “on da, arrigarri da” adibide bakanak 

1374 Deklinabidearen atalean agertu dira hainbat aditz, eta horien atributu-predikatuen adibideak, mugagabez batez ere. 

1375 Adjektibotzat eta adberbiotzat hartzen direnen arteko kategoria-funtzio gai honetaz ikus I. ZABALA-ren lana (1999, 882-890).

kenduz gero. Beste salbuespen bat izenondoa gehiagotasun atzizkiz hornituta dagoenean jaso dugu; 

horrelakoetan atributua bai mugatzailez bai mugagabean jaso dugu; gehiegitasun marka duten izenondoak 

ostera, mugatuz egiten dira. Hemen beste adibide batzuk: 

kmz sé-esaten daben · e- entenditzeko es nó-kapás 

kgg dáno-génden e konfórme --rmz ºdopa-[jia] ·· orii líbre isengok oim-be bañáarrápatzem-baabe... 

· múlti eró... 

kmz au etxiau aundíxa-ó-baña orí aundíxaua --raz1 neré aitxá suría bañó sárrao da 

Gramatikariek izenondotzat hartzen dituzte “bero/billur/gose... izan” erako perifrasietako 

osagaiak, baina guk ez dugu horrelakoetan izenondo funtzioa garbi ikusten, Eibarren behintzat pareko 

egiturak besteak beste ergatibo kasu markaz era daitezkeelako, edo “edun, euki” aditzez osatutako egitura 

ergatiboez, izen izaera azpimarratuz. 

b) Arestian aurkeztu denez, bestelako hurrenkera ere jaso dugu, izenondoa izenaren aurretik hain 

zuzen. Ondorik jarriko diren adibideak esaldi adierazkorrak dira biak ere, lehena bigarrena baino gehiago; 

agian horren eraginez egiten da izond.+ iz. hurrenkeradun egitura. Izan ere, gure iritziz “mutil guapua!” 

eta “golpe edarra emoutzan”, biak dira behekoen pareko esangurakoak. Erreparatu egin behar da 

horrelakoetan bai izenak bai izenondoak, biek dutela mugatzailea. Gramatikariek horrelakoak 

salbuespentzat joten dituzte baina Eibarren behintzat oso erabilera aberatsa dute ahozko lagunarteko 

jardunean. Adibiderako: 

nae ºguááápue! mutille! Ba, Birjinia ta, se- séa sabaldu-benien... 

naz edárra emoutzan gólpia, egur bátekiñ 

2.1.1.2. Izenondoen arteko hurrenkera 

Izenondo bat baino gehiago elkartutakoan nola jokatzen dute? 1376 : 

•Badirudi izenondo batzuek amaieran joateko joera dutela, “edar/eder; politx; aundi, demas”-ek 

adibidez: 

kmz atzó · líburu frantzés edér bat ikusi najuan --kgg atzó líburu frantzés edérra ikúsi nébana -raz1 

atzó e, líburu edérrr bat ikúsi neban fransesá --S.B. atzo liburu frantzes eder bat ikusi neban 

raz1 mutíl jatór edérrra --naz mutílle bé, · mutill ederra da, áltua taa ederra mutillá! 

vbaina: 

naz atzo ikusi neban líburu edáárr ba-fransésa --f.a. atzó ikúsi neban líburu edér bat frantzésa 

kaz3 º... ákordau ákon a máixa · seoj- poolítxa isam-bi-ban alt- antigual póólítxa! isam-bi-ban! · 

atensíñu emotekua... ... 

kmz3 º... básarri ba- s- sabál aundí ba-suan ... --nme2 etxé sar aundí bat seuen --f.a. an palasio 

sárr demasa euan //f.a. etxé sarr demasa euan --nme2 etxé sar demasa seuen --kmz jertzí gorrí 

aundí bat · erosi juan 

•Beste batzuek aurretik joatekoa, “txiki”-k adibidez: 

raz1 ºsú txikí politxóri s- nóra juango gara bá? --kmz º... txikí saparrote bá-da. ... --kmz12 “... Guk 

ume-umetatik, bandera txiki gorri batzuk hartu eta ...” --kmz errí txikí polí-baten eo-áitxuk //kmz ºorí 

andrá txikí polí-bá-da --naz Mañaríxa bé, · politta da: txikíxa, polítta 

1376 Hemen hurbilketa bat baino ez dugu egin. Kontuan hartu beharko litzateke lan zehatzago batean, esate baterako, izenondoak 

sintagma batekoak diren, ala sintagma baten baino gehiago banatuta dauden aposizioak diren... 

471

472 

•Koloreekin, denetarik jaso dugu “gorri”-ren kasuan. Adibidez: 

raz º... sapátak apurtúta: u- suri górrixak!, sápatak! urakúak! --S.B. Josek ule fiña ta gorrixa daka 

--nme2 Joxék ulía fíñña · gorrixkía dauka --naz Josék ulia dauká · ee mé-meya gorriskia 

/rmz º...asturianuak... ... baltz pixkat... gorrí-baltz olakoo... //rmz º... gure aitxa-sána-be betí-idíxa ·· 

ónen típokua, gorri... · kastañau... · o baltzá ero... --f.a. José-dáka ulé gorríxa da fíña //f.a. Josék e 

daká ulía gorrixa ta fiña --S.B. ule gorrixa ta fiña/meia --kmz José-akak ulia- ulé gorrixka · fíña --raz1 

Josék e daka ulía · gorriskátxua ta fííña 

kmz erosi ok · sombrero · urdiñ sabál bat --f.a. erósi dau sombréro asúl sabál bat --f.a. líburu-urdín 

sabál bat 

/naz erosi dau ... kapéla-aundi bat, urdíña: kapél'aundí · edér bat urdíña -- f.a. líburu sabál urdín 

bat 

•Irainekin ere joerak badaude, “demonio” atzetik ipintzekoa adibidez, baina ez dugu nahikoa 

adibide erkagai jaso. Esaterako: 

kmz ºtxarrí demoníua! --naz majadero · demoníorrek, baña segáttik estosu abixau? 

rmz2 º... lapúr kabrói orrí be, · esá-naútzam-batén da ... --naz ºés!, “txaplata barritxua” ori ya... 

pf!, aparte obé... //naz orrí se ikusteutzesu olako tontoo majaderuorri?! --kmz -neská bá-dok, totóntiaua 

ta mosolá ba- ·· mosola tónta bat!... 

•Beste adibide batzuk: 

kaz3 º... gastía! sosialistia gasstia! ... gastia, e?: gisonesko fuértia san da sosiálistia! ... 

kaz3 º... jatórra!, eusskaldun-eusskaldún jatorrra, e?! ·· san! bueno! da txisstosue san! éne! ... 

kaz3 º... Kareaga Ibar gustian esautzen dabe: dá baña dee... de pu- ónnndo esauna! sa-láua! 

usskaldún-uskalduna san, ee? ... 

f.a. póbre-arrúa dok orí 

naz neská betíe ta gogorra! 

2.1.2. Izenondoak juntaduran 

•Izenondo bakarra izen abstraktu bat baino gehiagorentzat erabiltzen denean, joera nagusia 

izenondoa singularrez jartzea da. Adibidez: 

kmz nekán pre- preokupasiñua t'asarre- asarría · demása! 

/naz b'éuken ee ardurá bat eta-asarré bá!-demásak 

•Izenondo bakarra izen zenbakarri bat baino gehiagorentzat erabilitakoan, izen bakoitzetik bana 

denean, izenondoa pluralean jartzen da. Adibidez: 

kmz ekarri sitxuan sagár bat eta naranja bat u-ustélak 

•Izenondo bakarra izen zenbakarri bat baino gehiagorentzat erabilitakoan, izen bakoitzetik bat 

baino gehiago denean, izenondoa pluralez, noski: 

kgg sagár eta naránja ustélak ekárri sitxúan --naz ekarri sittuen-naranjak etaaa... sagárrak ustélak 

•Izen beste izenondo daudeneko adibide batzuk: 

kgg sagár ustél bat eta naranja ustél bat ekarri sitxuan 

S.B. sagar ustelak eta naranja ustelak ekarri sitxuan 

•Izenondoak elkartzen direneko adibideak ikusi dira goian: batzuetan juntagailuz elkartzen dira, 

eta beste batzuetan zuzenean bata bestearen jarraian jartzen dira.

2.1.3. Izenondoz eratutako egiturak: 

•“Izenlaguna + faborito/faboreko/idolo/kontrarixo/kontrako/igual/diferente...” 

Egitura bereziena, gaztelaniatik ekarritako mailegua dela eta gaztelaniaz nola erabiltzen den 

kontuan izanda batez ere, “X-en faborito/idolo” egitura da. Horrelakoetan, X da ustea edo jarrera jasaten 

duena. 

Esate baterako, adibide honetan: kmz “-irí sé pelotari gust- gustatze-ak? −eta− -ni Retegin 

faborítua nok”, “ni”-re begikoa da Retegi, eta ez “ni” Retegirena. Adibide batzuk: 

raz ºbuéno!: bakísu? [sic], nii desde luego betí · gastíen ·· faborítia ise-nais ... //raz º... ní betíí, 

esátetzú-gastíen... gastíen faborékua nais, oseake... --f.a. Retegin ídolua naix 

raz º... Ta guré amá ta tía sían · gastíen kontrárixúak!? · buéno! 

Edonola ere, bestelako hurrenkeraz ere jaso dugu, adibidez: 

kgg Retégi da nere faborítua 

•“Kuadraua, erreixaua, maioa” erabiltzen dira “kuadroduna, laukiduna”, “marraduna” eta 

“mahoizkoa” adierazteko, adibidez: 

raz ºgéixaotan etortze-siñan aitxákin mendítxik e kee- alkondára kuadráuekin! --kaz2 º... da txaketia 

eruate-nebam-ba ·· kuadrau bat! · de páño! ... 

rmz ºekarrisus praka maoiak 

Besterik da erreferentea lauki formakoa izatea, adibidez: 

kaz1 ºa bueno bai!, Torrekúa be baai!, ortxe-éuan: etxé kuadrau bat ... 

2.1.4. Partizipioa eta izenondoa 

Eibarren bide bi dira nagusi partizipioa izenondo bihurtzerakoan, eta bat batez ere: partizipioari - 

tako erantsirik alegia; beste bidea partizipioa mugatzailea eta behar diren kasu markak erantsita egitea 

da 1377 . 

• -tako atzizkia da bide erabiliena. Maileguetan ere erabiltzen da. Sarritan osagarriak dituenez, 

menpeko perpaus erlatiboak osatzen dira. Adibidez: 

kag6 ºta su nun jaixotakua sara?, se lekutan? 

f.a. ondó erakútzitxako umíak etórri sían //f.a. ondó ikesítxako umíak etórri sían 

nme2 ume bátzuk etorri sian ·· osó-ondó edukautakuak --f.a. ondó edukáutako umíak estabe olako 

gausárik esáten 

ñaz5 “... Jon Etxabe, hori zerori. Denpora askuan egon zana karzelan eta gorrixak ikusittakua ...” 

kaz3 º... Amerikan urte assko indakua san aitxá ... 

•Beste bidea, partizipioak izenondoei dagokien lekuan agertzea da, mugatzaile, kasu marka eta 

guzti behar denean. Bide hori maileguetan ere erabiltzen da. Nolanahi ere, partizipio den izenondoak 

bestelako osagarriak dituen adibideak lortzea zaila da Eibarren. Zenbait adibide, dena dela: 

S.B. ume ondo ikesixak estabe ori esaten 

1377 

Gai hori ikuspegi teorikoz ezagutzeko ikus adibidez: J. ABAITUA (1994, 854-857); I. ZABALA, J.C. ODRIOZOLA (1994, 

531-532). 

473

474 

S.B. aitxitxak erosixak dias //S.B. erosixak ori daka, berakin geratu biar --nme2 erosíxa etxían índako 

baño-obía 

kaz3 º... da-antxe Portalian jaixua nais ni ... //kaz3 º... aista eskondúa, da, · semiak eta ékasen da ... 

Baina izenondo soil legez erabilera nahikoa arrunta du partizipioak eta jator erabiltzen da bide 

hori. “Jakiña”-ren kasuan leku-denborazko genitibo marka hartzen du sarritan. Adibiderako: 

kgg gáusa jakíña da --nme2 Joxé, tóntu- esjakiñ osúa san 

f.a. gaur sagár erríak jan bietxúu --kmz º...espínakak, konjélauak //kmz ºpátata prejidúak --nme2 

... ºbigurríxa da eee... --S.B. gorpús jausíxa dakát 

kmz º... Rialtoko e, sínia botatze-sébana! ·· foballísta-amorratua! 

raz1 º... orratzí sarratua · beti eote-san · gurían, béti-beti-beti! ... --ñaz1 ºaa!, Bárrenengua! bai! ... 

serrrráua san gáñera e, paret aundixekin da san!, serraua ta, ortxé-ertzian sam-bá! ... 

nme2 ºbegíxa-be, begíí urtén-urtenekiñ... --kmz3 º... Patxíko suan daa... · e ser, urtena suan gureandik 

eta ... 

nme2 arto-bírriña- arto-bírriña erosi bi-da olluendako //ba, “artó ixúa” be bai 

naz neská betíe ta gogorra! --raz1 ºbai, tente taaa... · jaik- jaikíxa! jaikixa! 

nme2 ori jakiñékua da --rmz º... neu-jote-nitxuam-betí anngo garíxa-betí · ni mákiñiain joten!, · 

beti jakiñeko bierra! 

Aditzondo legez ere jaso dugu: 

nme2 º... persóniak ee, será, risáua ssarrátu-sarrátu daukenien, · −“orí do-sapía!” ... 

•Goiko forma horiek egitura pasibo eta antipasiboekin harreman estua dute: “ikusi dot”, 

“ikusitxa dakat”, “ikusitxakua naix”, “ikusixa naix”, “ikusitxa nao” egiturek funtsean esangura bera 

dute 1378 . 

2.1.5. Izenondoen osagarriak 

Izenlagunak zein adizlagunak izan daitezke, edo perpaus osoak; besterik da mailakatzaileak 

izatea 1379 . Adibide batzuk: 

kgg edoser gausatárako abíya da 

f.a. orí gisonóri abílla da edóser biarrétan, abílla da danían 

S.B. dirus aberatz, baña osasunes eskas dabill 

kmz estítxu-perretxiku gustía-játekuak, játeko-ónak //kmz estítxu-perretxikuu gustíak · óna-játeko -- 

S.B. ori gisonoi edosein biar eitxeko abilla da 

kmz orí líburuori e gatxá ok e entenítzia 

raz1 orí líburuori gatxá da entenitzen 

2.1.6. Izenondo bereziak 

Batzuetan izenondoaren ezaugarriak aipatuko dira bakarrik; bestetan, beste kategoria bat 

bihurtuta duen esangura eta erabilera ere aipatuko da (aditzondo, aditz edo izen legez, esaterako). 

2.1.6.1. ”Utz” 

Berak deuseza adierazten du, ontzi bateko ezereza (“kaja utza, botila utza”); edo soiltasuna, 

bakuntasuna, nahasterik gabea, “kafe utz”-en legez. Baina erabilera ugari ditu: 

1378 Gure ustez ez da hemen aztertzekoa. Ikus zenbait egitura eta adibide forma pasiboei eskainitako atalean, aditzen sailean. 

1379 Ikus atal horretan, aurrerago.

•Beste izenondoak kalifikatzeko, goi-goi maila adierazten du, ia erabatekotasuna. Eibarren 

gehiago erabiltzen da ezaugarri “txarrekin” “onekin” baino. Oso arruntak dira “lapur utza, satar utza, 

alper utza, gusurti/gisurtero utza, moskor utza, tontokeri(xa) utza...” erakoak. Ez horrenbeste “politx utza, 

eder utza” gisakoak. Areago, “on utza”-k onaren onez bertutea baino gizajotasuna adierazten du, eta 

horren froga “on utza, kakutza” esaera da. Honela azaltzen du S.B. lekukoak: 

S.B. “ºonakin be bai, “on utza”. Baña, “on utza kakutza” be badao beste esanai bat, eta “onutza” 

estaki-pa aiñ ona dan be, e? Piskat e, “gisajo” konotasiñua daka: “on utza, gison ooóna!”, larreikua 

… “on utza”, um!… … nik eneuke ori lora moruan botako. Badaka konotasiño peyoratibotxo bat e? 

Ume bati esateko bai, “au umiau, on utza baña; au?, buenoo!, au dok artoberua au, on utza au 

umiau…”. Umieri txa, bai; baña persona nausi bateaitxik, “on utza suan”: oneixa, oneixa. “On utza” 

da “oneixa”” 

•Izenen erabatekotasuna adierazteko ere erabil daiteke: “suerte utza, gusur/gisur utza, egi utza” 

erakoetan adibidez. 

•Aditz izeneko perpausetan: “-te/-tze/-txe utza” sintagma oso legez S.B.-k darabil gehienbat, 

beste lekuko batzuek ere ezagutzen duten arren, kmz-k eta nme2-k adibidez. kgg-rentzat ostera, 

alfabetizazio maila handiaren erakusgarri da, “literatura” alegia. 

•Esapideetako osagai. Adibidez: “esku utzik/utzian”, eta horren pareko egitura, ia guztiz 

lexikalizaturik: “ortotzik/ortosik”. Baliteke “utz”-etik eratorria izatea; jatorri hori argi dago aurrekoen 

“anka-utzik” eta “ankutzik” sinonimoetan. Beste esapide bat honela sortzen da, “arropa izena (manga, 

alkondara) + utzian/utzik + egon, ibili...”. Aditz perifrasietan: “utz eiñ”; izen eratorpenean: “uskerixia”; 

zenbatzaile zehaztugabe legez: “utza”, gutxi adierazteko. 

2.1.6.2. ”Beste” 

Osagai honek berez zein kategoria duen ez dago oso argi. Oso-osorik deklina daiteke, beti ere 

aurrekari edo erreferente jakin bat izanda, noski, izenordain moduan erabilita nahiz adjektibo moduan, 

izenlagunaren tokian kokatuta. Kasu markak har ditzake. Oso erabilera aberatsa du. 

a) Izenordain gisa erabiltzen denean aurretik funtzio bera duen beste osagai bat agertzen da 

gehienetan: 

•Mugagabez ez da ahozkoan hain sarri erabiltzen baina lekuko nagusi gehienek darabilte, nahiz 

eta I. LASPIUR-ek “bestek, besteri, besteren” ez direla erabiltzen dioen 1380 . Jaso diren adibide gehienak 

galdekizunez lortu ditugu; hemen zenbait: 

S.B. bestek aguantau bieko saitxu --f.a. bésterik biosu? --kmz ºbéste- béste selákua da-á… 

nme2 néuk eruangutzút, es béstek --raz1 es-suk eta es béstek águantauko dau orí --nme2 béra-gausagáixki 

eitte-ttuttu- éittettú ta gero béstei kulp’emón //nme2 ori, suría seuría da, es béstena --f.a. su 

etórriko sára nerékin bákarrik, béstekiñ es --f.a. gaur Retegik béstetan baño obéto jokátu dau --f.a. 

onetxétarako geratu gará, es bésteik ... es béstetaráko 

Hemen kokatuko genuke”beste(re)n bat” egitura ere, izenordain zehaztugabea denez. 

•Mugatu singularrez ahozko jardunean errazago eta sarriago erabiltzen da, baina guk ez dugu 

horren deklinabidea zehatz jaso, -ez amaitutako beste berben eredua betetzen baita. Adibide batzuk: 

1380 (1999b, 80). 

475

476 

kmz3 º... geure santu euna danian · emon itxe-juau e, ardau fiña taa… soríxuak [sic] eta béstia 

taaa… //kmz3 º… amen sartu itxuau · Larrárte-ermanos da béstia t’arutzaokua ta… ·· sero! · létra 

bat étxaixek! … --kmz3 º... óne-beste · beste gausa bat: · am-be géitxu al basam-bestiari · 

bestiaam-be terrenuak óstu! ... --raz5 º... juan i san da, átzera-asi ei san oim-buéltaka ta buéltaka 

da béstera ... 

-rae ºori Arikitxakua da 

-f.a. ºAitorrena? 

-rae ºes, bestekua 

•Mugatu pluralez, singularrerako egin den iruzkina baliagarria da. Adibidez: 

kmz ºdánok aka- akáu orí!: béstien lékuan · txarrá! 

•“Bestia /beste bat” bikotea ere hemen aipa daiteke. Izan ere, sarrien izenaren ondoan agertzen 

da, baina “bat” zenbatzailearen atalean aipatu dugu “bat ... beste” bikotearen erabilera aberatsa. Bikote 

hau izenordain gisa erabiltzen denean banaketa hau dute: forma mugatu soila erabiltzen da erreferentzia 

bakarra denean, bat besterik ez dagoenean, edo asko egon arren ere, bai hizlariak bai entzuleak ongi 

dakitenean zuzen zein den mintzagaia; “beste bat” perifrasia erabiltzerakoan ordea, aukera aniztasuna 

dago eta ez da zehazten zein den erreferentea, denetatik edozein izan daiteke. Singularrez zein pluralez 

deklinatu daitezke. Ondoan izena dutenean ere banaketa bera gordetzen da. 

b) Adjektibo-izenlagun gisa. Guk ez dugu argituko izenlaguna den ala determinatzaile hutsa den. 

Euskaltzaindiakoek izenlaguntzat hartzeko arrazoi asko daudelakoan −distribuzioa batez ere, eta genitibo 

kasu markak hartu ahal izatea, nahiz eta osagai bat baino gehiagoko sintagmetan hurrenkera zein den 

erabakitzeko zalantzak diren arren− kategoria horretakotzat proposatzen dute 1381 . Izenaren ondoan joate 

hori ez da nahitaez ondo-ondoan joatea; gainera, ez da beti izena “beste”-ren laguna, izenordainak eta 

erakusleak ere izan daitezke. Kasu marka orokorrean ondoko osagaiak hartzen du, partitiboan izan ezik, 

bietara joka baitezake. Gorago aipatu den banaketa ere oraingoan azal daiteke; izan ere, “beste”-ren 

ondoko sintagma mugatua zein mugagabea izan daiteke: “beste etxia”, eta “beste etxe bat”, eredurako. 

Bakoitzaren banaketa “bestia/beste bat” bikotearentzat egin duguna da. Adibide batzuk: 

raz ºbésteri-jantzi biosu eséér? 

/raz ºeestáka béste iséni!-”gerríxa” dáka! 

kmz béste gausá bat fálta-ok --raz1 béste gausá-asko fálta itxeskú --S.B. gaur beste bide batetik 

etorri gara 

S.B. beiratu dosu beste kajoi orretan –f.a. beíratu dosu or beste kajoian? 

S.B. gu beste bidetik etorri gara 

kmz1 º... an ibíltzen día gasté-gastíak!; ta béste nausíxak ára juaten días ... --ñmz ºerrekátxua! ·· 

Ostíam-ba or beste áurreko mendíxetan! 

Gaztelerazko esapideak ere “beste” bidez egiten dira, “el otro día” adibidez hitzez hitz kalkatuz 

(edonola ere, “lengo egunian, lengunian, juan san ...” erabiliagoak dira). Adibidez: 

kmz º... best’egunian júntau giñan or taberná batén da ·· afa- afaltzen geosen da ... 

kaz6 “Zu, beste egunian politxa kontau zezkun ... Orduan Eibarrera bildurra zeken etortzeko ...” 

1381 EUSKALTZAINDIA (1993; 176-178, 114).

c) Espero den baino kopuru edo kantitate txikiagoa aurkitutakoan “besterik /beste” erabiltzen da 

ezezko perpausetan txertatuta, izena-izen sintagma edo perpausa aurretik duela. Funtsean “bakarrik” 

esangura du. Aldaerak baditu egitura honek, ezezkotasuna aditzari txertatuta ala “besterik”-en ondoan 

agertzen den, “baño” agertu ala ez... Adibidez: 

f.a. estót billau amén etxían báso bat bésterik --nme2 iru bésteik es gá --kmz3 º... órretan ee, óixe 

bésteik estao!-fusilla t’ametralladora taa · tírua ta e- alkar íltzia besteikan daa... · oixe dok á! ... 

S.B. estot baso bat baño besterik billau etxe gustian //S.B. or ikusten dosun ori baño besterik 

estakat --naz esto-topau báso ba-baño besteik etxe gustien --nme2 estauka-beste gauséik ortxe 

ikusten dosuna bañó 

kmz etxúat bíllau · ba- báso bat béste · etxé gustían 

S.B. esta lau plater garbi baño besterik geratzen 

kaz2 º... noberak ekan kaprítxotxua, · bésterik ess... 

S.B. seose pasatzen bajatzu, estakasu esan baño besterik --f.a. ástia baño bésteik estot eiñ barrén - 

-f.a. estakasu bésterik diar ein bañó --kmz séose pasatzen ba-ak, ese- esan bésterik estákak –nme2 

-asko falta jatzu akabatzeko? ... -así bésteik estot eiñ 

kmz ºda émen?, saldía eitxeko (?)...!: ·· úmiekin pentza- péntzatzen bésterik estao! 

kmz3 º... geuk eruango sáitxuu · bertan loingosu · Eibarren ·· da jan da eran iñ bésteik estakasu 

serian! · geurekiñ! ... 

•“Besterik /beste”-ren lekuan “baño” hutsa ere erabil daiteke, bai aurrekoa izena-izen sintagma 

dela, bai perpausa dela. Adibiderako: 

kmz ésto-tópau e · sure antiájua-páño, neríak estáki-nun diran –nme2 éstot beste antiéjui-topáu · 

suría-bañó, · neríak estáki-nun dían 

S.B. esan baño estakasu --f.a. orí beitxu baño estáo, txarto einda dao --kmz ... ékin báño etxuat 

eiñ! 

kmz4 “Bai, bai, bai, bai! Kanpotik etortzen zanak ez eukan beste erremedixorik ikasi baiño! ...” 

d) ”Beste”-z eratutako beste zenbait esapide: “izena + es, beste gustiak/danak”, “besterik esian”, 

“bat ... beste” bikoteaz sortutako egiturak (batzuek esangura nolabait lexikalizatuta dute), “bata lesko/lako 

beste/bestia”, “bata baño bestia ...”, “bestela(n)” aditzondoa, “bestekalde”, “beste gausa batzuen/askoren 

artian ...”, “beste baten”, “beste ainbeste/onenbeste/orrenbeste”, “beste barik”, eta abar. Adibide batzuk: 

kmz séu es, béste dána-juan dia –raz1 seu es béste gustía-juan dia 

S.B. besterik esian, sopia ein biakou 

S.B. argi ibili saitxe, bestela miñ artuko-su ta 

f.a. orí óla ein biosu, nik bestekaldera, beste morú batén péntzatzen neban --f.a. itxasúan 

béstekaldian lurra dao 

kmz óri esate-juek ·· gausá- béste gausa bátzuen artían 

f.a. órrek bixok, bata lesko béste --raz1 abér selákua-diasen áre-bíxak!, árek! báta lako béste! 

raz1 º... báta baño béstia elegántiao iséten da berbía ta oríxe da orí! elegánte! 

raz1 éisu béste báten 

kaz1 º... oetaaamasei milla métro kendu éstese-nerí · Unibérsidadeako, ta béstee aimbeste inguru 

· sereráko! · autopístarakó! ... 

kmz3 º... jóó-ta! · sekulak’obasiñua jo ésten! oixe... oixe bo- bótata béste baik eta... ... 

e) Bestetasuna adierazteko beste zenbait bide: “gañerako, gaiñontzeko, gañeko, gañetiko; 

ostantzeko/ostiantzeko, ostiango”. Izenlagun horiek ez eze, “bestela(n)” aditzondoaren parekoak ere 

eratzen dira: “gañerakuan, ostian, ostantzian; ortik aparte”. Adibide batzuk: 

477

478 

kmz ºgixáuaa!... · gixáua ta béste ostiángo gáusak, e? --raz1 ºbai, itxo, bai-bai! Oiñ, óstantzeko 

medisina-be badare oiñ! ... --nme2 ogixa ekarri eraiskue, gáñontzekua base- ein- · baséuen 

naz ee, ogixe-ekar- · ekárri eraiskue, ostien dana indd’euen --ñaz2 º... estákisu? ee ·· árbola-parik 

ostian sérauai “txaria” esate-gentzán! ... --kaz2 ºbai, Errotátxo... da órtik etorrén, ala · ostian 

ipinitxaku isan san... · Errotátxo! 

2.1.6.3. ”Edar/eder” 

Izenondoak aldaera fonetikoak ditu bigarren silabako bokalaren tinbreari dagokionez 1382 , 

bietarikoak jaso baititugu, bai “eder 1383 “ bai “edar”. 

Izenondo gisa hainbat esangura ñabardura ditu: 

•Gauzei dagokienean, goi maila, bikaintasuna adieraz dezake; janariak orokorrean, “baskari, 

afari, usaiñ”... “edarra” direnean, hoberik zaila da. 

•Pertsonei dagokienean, edertasun fisiko bikaina nabarmentzen da: “neska, mutil, andra, gison” 

“edarra” denean fisikoki polita baino areagoko ezaugarri bikain multzoa adierazten da. Adibiderako: 

f.a. º”neska edarra” entzutia esta erresa iseten 

naz mutílle bé, · mutill ederra da, áltua taa ederra mutillá! 

raz1 º... alakótxe mutíl txikí edár bat etórriko baliskisú!, bereskó edárr bat! ... 

-kmz º”ederra” esa-étzu-ník bañá, · neská ederra da? · ala politxa? 

-t según, diferentia da? 

-kmz ºbaai, “politxa” · su sára, da “ederra” da, “ñó! ... 

•Bai gauzei, pertsonei, animaliei, edozeri “edarra” deitutakoan, erreferentearen handitasuna 

nabarmentzen da batzuetan, polita edo bikaina den ala ez kontuan hartzeke. Hainbat izenek har dezakete. 

Adibidez: 

kmz “ederra” da potolíaa, aundíxaa... --kmz ºéé! eskondu nitzanian edárrak nekásen istárrak!, 

istárrak... 

raz1 ºestosu nai sagar eder bat ero...? 

nme2 ºbaaai!, jóteittu surrutá edárrak orrék! 

nme2 ºbañaa, · [bilobari, ipurdian] baña-áittittak- áittittak edáárrrak emóngutzes ámen! ámen 

emongutzes edáárrrak áittittak!... 

kmz º éuski edérra! obé! --naz ºbai... Es!, an terrásia dao, edárraua ta, béste-etxiadauka 

ta, ann dao giró edárra! 

naz ºterr- terrásan daukasu léku edérra! --kaz1 ºKarábixia, bai! ... demása-andíxa san, e?, edérrra! 

kaz3 º... úmia-txabálitaak..., da, e ásmu [sic] eben e séra! · kantú edér ba-berán ·· iseníaan ... 

kmz3 º... nai txa-au lótzeko mouan es euki · alkondaa · edarra erúaetzak ... 

•Edertasun, ontasun abstraktua ere adieraz daiteke. Adibidez: 

naz etxera juen da jatekue prest eoti ederra da, e?, ºisém-be bai! 

raz1 neri gustatze-ata kantatzia, ºoixe-edarrena! jakiñ eskero! 

rmz3 ºekiñáldi edarra in dosúe! 

rmz ºa milla pesetako edárra! 

rmz1 ºFerreras, euskaldun edarra! 

Ezezkoan ere erabil daiteke, edertasun horren alderantzizkoa adierazteko. Esate baterako: 

1382 e/a tinbre alternantzia hori ez da harritzekoa Eibarren, ikusi denez.

az1 neri gustatze-jata garbítzia ·· ºéston edarra baña... 

raz1 ºkafítesnia otzá esta edérra!: neri etxata gústatzen, á meme- mémelúa! ... 

•Handitasun abstraktua adierazterakoan: “edarra” izenondoa “diferensia/alde; pena; 

burukomiñ/buruauste/araso, miñ, bronka”-ri atxikita adibidez. 

•Ezaugarri onak ez ezik, txarrak ere adierazten ditu “edar/eder”-ek, zentzu txar edo despektibo 

handia izaki gainera. Esaldi adierazkorretan erraz aurki daitezke horrelako adibideak. Bai gauza 

konkretuetarako, bai ekintza edo gauza-ezaugarri abstraktuetarako ere erabil daiteke. Pertsonei 

dagokienean ere ezaugarri zabarrak, arduragabeak azpimarratzen dira: zikinkeria, zitalkeria, mozkorra, 

lapurreta eta antzekoak. Adibidez: 

kmz edárra fundaméntua dakasúe! --nme2 á! panorama edarra dauke-etxíen 

nme2 demonío alakúa! .... edárra ísta! --f.a. ºbiar edarra in dosu! --rae ºbiarleku edarra! 

f.a. edárrak bi, báta txurrutérua ta béstia alpérra --nme2 árek edárra-dia b’éurek, eleméntu edárradi-árek! 

kmz adárra [sic] ulía dakasúna! 

nme2 desgrásia edárra pasau akuen · árei 

raz1 º baña pásau bietxu edárrak, éé-nééé...; ttx!... 

rmz3 º oiñ edarra tabárria eun gustía (?)... kendu bari-gáñera ... 

Esaeretan ere ageri da zentzu despektibo hori: “edarra paria (karakola ta baria)”. “Edarra 

eruan/emon” egiturak mozkorra, mozkorraldia adierazten du. 

2.1.6.4. ”On” 

Izenondo gisa orokorrean ezaugarri positiboak adierazten ditu: bai abstraktu subjektiboak, 

pertsonei, animaliei dagokienean; bai kalitate maila adierazterakoan ere. Ezaugarri fisikoagoak ere 

adieraz ditzake, pertzepziozkoak, “gozoa” adierazteko adibidez. Pertsonentzat batez ere, esaera batek 

“onegi” izatea ez dela hain “ona” erakusten du, lehenago ere aipatu den “on utza, kakutza”-k hain zuzen. 

•Bestelako adierak ere baditu, batzuk “edar/eder”-naren parekoak, handitasuna, askotasuna, goi 

maila adieraz baitezake, adibidez: 

raz1 enéé! á dok onáá! ... aundíxxa-aundixxa... 

raz1 ºlen esate-san −“enéé! ori argaldu da onáá!” ... //raz1 º”onek! onek irabaste-jon onááá! onek 

irabaste-jon...” ... --f.a. onek txikixok eitxen dabe ona negar! 

Esapideetan ere jaso dugu: “bai, onak!”, asko gehiago dela adierazteko; hemen adibidea: 

-raz1 º... gure aitxak be sémat?: bisi-isem-basan eun urté baño geixao ekasen: sé-eun da?!, ge- ask- 

-kaz ºeún urté baño geixao! 

-raz1 ºasko, eun d’amar be, eun da b- ogei be ígual 

-kaz ºbai, · ónak!! 

•Zentzu txarrez ere erabiltzen da “edar/eder”-en pare. Adibide batzuk: 

S.B. º... ori?, orrek jákak oná, orrek jákak urebágixa, bákarrik bérbetan joyak 

naz mutill óna euen, arek euken ee... ... arek éuken jénixua 

raz1 árek esan síttuan onááák! 

raz1 ºgosúa?: nerétzako daná da gosúa!, aaai!, oin daná nerétzako gosúa!: gatzí-pako pórrua-día 

ónak...! da gatz- gatzí-bako koniflóra!: áre-día ónak...! 

1383 Ikus errealizazio batzuk espektrogrametan: kmz 63A229, kmz 67B271. 

479

480 

Esapideetan ere erabiltzen da: “ganau onak”, “txarrak, zitalak” edo “kaltegarriak” adierazteko; 

edo “erakuslea/izenordaina/izena + izan/eon adizkia + ona!” egitura; “larre(g)i gausa onerako”, 

esapidea 1384 . Adibidez: 

f.a. ganáu-óna-día ba éurak, utzagaitxik asarrétzen día ta --raz1 asúna-dia “ortígas”; ºbueno! · 

ganáu-onák!... 

raz1 º oim-bai! Oiñ, oiñ ésebes! juan san daná! ... guría san oná!! 

kaz3 º... árma-dakaras or! · mútil batzuk etorri dirá · gaur · goixian −da Sérjio, éuren · semia be bai− 

amen etorri díra! · da, ja- or dakáras!” ... aistia bisítxatzea, arék esán −“au don oná! sélan gare 

amén?” ... 

kmz ºospitxálian eon gáitxuk!: · an jéuan oná! púúf! sarrétan! 

kmz º jóé! · lárrei · gausa onérako! 

•Zentzu positiboz ere badira lexikalizazio eta esapideak: “gaus(a)ona”, “etxe/basarri ona” −diru 

edo ondasun nahikoa duen etxea, famelia−; “atzaldeon”; “begi onekua” esaterako. Adibidez: 

raz1 º... saártutakuan e, ésebes! guk esébes! gu-gausónik esébes! · égixa da tá! ser ba?! --kmz ºestáke 

asúrrik, e?: óixe daka frítuak gauss-oná, éstakala-asurrik 

nme2 ºsuerteik ónena bé, etxé onian jaixotzia euki séban! --raz5 º... −“ara neská! ... eseimpéntzau!, 

básarri oná don!, da-an jangon nai donana!: esnia be nai donam-beste-erangon, da ogi 

sati bat · j- pentzau barik, artu kutxíllua ta rraa! ebaitxa!” 

kmz1 ºké aai? atzáldeón! 

kaz2 º... −“es gero esan amári, e?” ta nik −“éss!”... ·· aitxám-bei-onekua nitzan da ... 

2.1.6.5. Koloreak 

Hainbat eta hainbat kolore ez ezik, bestelako ezaugarriak adierazteko ere erabiltzen dira, eta 

aditz bihurtuta ere jaso ditugu. Hemen jaso ditugunetariko batzuk: 

a) ”Baltz” 

•Kolore beltza da esangura neutroena, eta ilunari ere egozten zaio. 

•Koloreari erreparatuz, mota adieraz dezake, “aseituna baltz, piñu baltz”...; adibidez: 

kmz ºéne! ... ní-beti dákaras aséitunak!, · aseituna surixak eta baltzak 

•Eguraldiari dagokionean, oso txarra, eskasa denean erabiltzen da, adibidez: 

raz1 egualdíxa báltza dao, e?, d’asarre dá! 

•Zorigaiztoko gertakariak adierazteko: 

raz1 árei pasau akúem-baltzáá! 

Ez da nahitaez hondamendiko gertakariak adierazteko erabili behar, leunagoak ere izan daitezke, 

eta esapideetan ere erabiltzen da, “erakuslea + izan adizkia + baltza!”. Adibidez: 

raz1 ºatzó · báltza i-netzam-Pátx- Pátxiri!: · etórri san!, etórri san, gisájua ta, ·· andríak esa-étzan e, · 

−“Patxí! f- amen estao (?)..., e?: Gregório estao ta, José oyan dao ta, · juatia obé” ta esa-netzan −“bai, 

óbe! lau andrákiñ e-eotia baño-obe dósu ta” ·· juan san!... 

kaz2 º... d’esate-neban “au da baltzá!: neuk umerik ess... · iñungo umia ásten..., ·· da ·· nai ess · 

bér’etxera juaterik umiak eta nn- ni ·· péniakiñ e, lágatzeko” ... 

1384 I. LASPIUR-ek beste egitura bat aurkezten du: “on be” hain zuzen (1999, 46).

•Zenbait izenekin ere erabiltzen da, atsegina ez dela adierazteko, adibidez: “arpei/musu baltza, 

narru baltza”, “negu baltza”. Erdeldunak izendatzeko ere erabiltzen da horrelako lexikalizazio bat, “asurbaltza” 

hain zuzen. 

•Aditz bihurtuta “baltzitxu” partizipioa erabiltzen da 1385 . 

b) ”Gorri” 

•Koloreari dagokionean, gorri-gorria adieraz dezake, adibidez: 

kmz ºtxolótaa!, txolót gorrixa! 

Baina kolore horren antzerakoa ere bai; “ganau/bei/idi gorri” horrela azalduko litzateke, ez gorrigorriak 

direlako, ilehori-gorriak baino; bereziki arraza pirenaikoko ganaduei esaten zaie horrela, baina 

mendiko ganadu gehienei ere bai. Beste animalia batzuei ere horrela esaten zaie, txakurrak ere gorriak baitira 

pirenaikoak ez izan arren; edo pertsonen ile kolorea adierazteko. Adibidez: 

rmz º... gure aitxa-sána-beti-idí gorríxak!, sékula bes e oo gallegóik etaa píntoik er’olakoik... ·· betíí... 

· emengúa!, pirenáikos! 

kmz1 º... estáik? · Melena or gorríxekin da ... 

•“Gorri”-ren beste esangura bat “soila” da, adibidez: 

raz1 “gorri” da ésebes!, ésebes...! 

naz mendíxa gorri dao, estao ésebe 

Lexikalizazioak ere baditugu esangura horren inguruan: “negu-gorri”, “narru-gorri(-rik/-xan)”. 

Adibidez: 

nme2 negú gorríxan, · d’eseukan e etxéik loi- loitteko 

raz1 umía narrú-gorríxan dao, gisáájuá! --naz umía · gorrii-dao, narrú-gorri dao 

•“Gorrixak ikusi” egoera edo gertakari latzak jasan behar izatean erabiltzen da, adibidez: 

raz1 º ... árek ikusi sitxuan gorrríxak!: orí a- askenian itten dabe-e? 

•Politikan, ezker aldekoak izendatzerko erabiltzen da, besteak beste elizarik eza-eta eskatzen 

dutenak. Adibidez: 

kmz º bai!, gorríxekiñ! · sarjentu eon san da ... --rae º −“a 

gorrixa [sozialista] da” −“gorrixa a?!” −“gorrixa?!: txingarra baño gorrixaua!” 

•Aditz bihurtuta “gorritxu” partizipioa erabiltzen da 1386 . 

c) ”Suri” 

•Kolore argiena adierazten du, bai kolorezkoa bai izadiko fenomenoek damaigutena, adibidez: 

kmz ºatzó súri-súri seuan-da... [izotza eginda] 

•Kolore argikoa orokorrean ere adierazten du, adibidez: 

nme2 ºkafesne surík-ésin-sértu!, ta ... 

1385 Ikus adibideak partizipioaren eta aditz izenaren ataletan ere. 

1386 Ikus adibideak partizipioaren eta aditz izenaren ataletan ere. 

481

482 

•Kolorearekin harremana du, baina mota ere adierazten du bide batez: “arrain suri, baba suri, 

aseituna suri, piñu suri, txopo suri” eta abar. Areago, animaliei izena ipintzerakoan “Suri/Txuri” izaten da 

aukeretariko bat. 

•Baditu baina, bestelako konnotazioak pertsonei dagokienean: batetik, alferra 1387 ; bestetik, 

leunkeriatan dabilena, gozoa-gozoegia. Adibidez: 

raz1 ené! orí da-alpérraá! -ero “suríxa”! ... ºbai! “suríxa” esate-ako alperrári, e?, bai-bai-bai-bai! ... 

enééé! Da érderas “blánko”! Bai! “blánko” da érderas . Ní-badákitt e, andrá batí esátetzela 

“Blánko”! enoya esatera sein...! 

S.B. º”Nere uste apalian”…, orrek, frallien gausa-dia orrek. Eibar e, eibartarrak e… Olan berba 

eitxen dabenak dia e, oso persona ero koipetzuak, ero alako aii, surixak, alako, Jesús!: -”nere 

uste apalian” da, Jesus mutillak!, botaik, esaik esan biar duana 

•Aditz bihurtuta “suritxu” partizipioak 1388 hainbat esangura izan ditzake: kolorez argitu, margo 

zuriz margotu, edo edurra egin eta behea “zuritu”, esaterako. 

2.1.6.6. Beste batzuk 

a) ”Sar” 

•Denboraren ardatzean, denbora askokoa adierazten du, batzuetan gehiegikoa ere adierazten du. 

Baina gauzak ez ezik, “sarrak” pertsonak ere badira, adin handia dutelako, edo gizaldi zaharrenekoa 

delako. Adibidez: 

kmz ºgú-gastétan, dibújuan ·· ontxe- oontxé bestakitx eingo neukían!, ·· súbi sar bat eta basárrixakin 

da bátakin da... 

kaz3 ºamen! iñopes! Esáte-ben Galisi-aldian · andra sarra-fumatze-bela, Galísian; amén?! baté-pes! 

kaz2 º... da, ·· esa-netzam-bere-eunien · berrói urté ta ·· −“aitxá! ondo sárra sáras, eee...? berróbei 

[sic] urtékiñ eee? · ondo sarra sáras, e?” −“bai neská!...” · kontestasiñua... “bai neská”!: 

irurógetabirekiñ il sán! ·· bañá, berroi urteki-nik · “sarra” esate-netzén ... 

Adin handiagoa duenari ere “sar” esaten zaio, izatez gaztea izan arren. Adibidez: 

rmz ºorí eee · sarrói ásko ibiltzen da próbetan! 

•Baldar, handi, askotasun esangura ere badu, eta sarri erabiltzen da ahozko jardunean; gainera 

batzuetan “sar” eta “aundi” batera aurki ditzakegu. Izenen ondoan izenondo da, eta beste izenondo 

batzuen ondoan, malakatzaile. Adibidez: 

f.a. ºTolosa ... oin diferéntetu ein da ... oiñ ein dabe-etxía sarrá, etxé-sarr- dána etxé sarra oin; áretxaléta-dána 

botaitxue //f.a. º”muga sarrá”?: e, ba, en terminos e dt! je! de kampo, pues “mugá aundí 

bat” --nme2 orre-dauka tripa sárra! 

•Ñabardura despektiboa ere badu batzuetan, eta lexikalizatuta ere badago “kaka sarra!”; 

“agure/agura//atzo sar”; “mutil-sar, neska-sar” esapideetan. Adibidez: 

S.B. nois mostu biok ule sarrori? 

rmz3 º(?)... juateko esperánsatan-neuan gaur da, ·· káka sárra! ... 

1387 Esangura hori azpimarratzen du I. LASPIUR-ek ere (1999, 55). 

1388 Ikus adibideak partizipioaren eta aditz izenaren ataletan ere.

az º... néska-pe ni erabiltze-nabe: sarrá- ortxe dao-ortxé aguré sarrá , kótxian átzera 

ta-áurrera ta, bátian bota ta béstian... 

•“Sardiña-sarra” lexikalizazioa ez dakigu sardinak handiak direlako osatua den, ala denbora 

luzaz kontserban daudelako, edo zentzu despektiboa duten. Adibidez: 

kmz º... pentzáisu sé gústatze-atan!, sardíña-sárra! 

•Aditz bihurtuta “sa(a)rtu” partizipioa gehienbat adin edo denboraren eraginezko degradazio 

zentzuz erabiltzen da. 

b) ”Gogor” 

•Esangura neutroena trinkotasuna adierazteko da, bigunaren aurkakoa. Trinkotasuna ukitu 

daitezkeen gauzetan izan daiteke, zein ukitu ezinetan 1389 ; gainera, trinkotasun abstraktua ere adierazten du 

sarri. Adibidez: 

kmz º... okelía játe-neuan, ·· daa · piskát gogórra san bá taa... ... 

kmz5 “... Errebal kalián lagun intimuak gelditxu giñán: Toribio Etxeberria; beran koñatua ... Guk 

kuadrilla bat gogorra genduan da beti, beti dibertitze giñán Errebaleko pasialekuan ...” 

Ekintza edo gauza ukiezinetan errazaren aurkakoa adierazten du, adibidez: 

rmz2 ºsegía be, depórte gogórra ok, segía: depórte gogórra ... 

•Zerbaitetan trebetasuna adierazteko ere erabiltzen da; edo nolakotasuna adierazterakoan, 

trebetasuna adierazten du; adibidez: 

kmz7 “... Gu Txontakuok etá, Matadero ta Barakaldokúak, péskan giñan gógorrak ...” 

rmz2 º... sokátíria!, lén-lém-be · éitxe-súan-neí ákordatze-átak emén e lém-be ítxe-sitxúan bátzuk 

emen (?)Artzéniegak euki juan ekipo gogórra! ... 

•Trebetasunaz landa, zorrotza, estua, latza... ere esan gura du, “manifestasiño gogorra”, “usain 

gogorra”, “joko gogorra”, “maixu/maistra gogorra”-ren tankerakoak; adibidez: 

raz º... eún bat sán, · lélengo Eibárren-manifestasiño · gogórra eon sana -baña gogórra, e?, ordúan 

dana i-txítxaa ta ... 

ñaz4 “... Ha zan maistria, gogorra!” 

•Aditzondo funtzioz ere aurkitu dugu, adibidez: 

rmz2 ºbai, aa, sartúta ta gógor ibilli súan ... --nme2 ºbaa, goixíen e, goixaldíen ee, · 

Robérto etorri daníen e... · edúrra jardun ei dau gogór! ... 

•Aditz moduan: “gogortu”. Adibidez: 

raz1 seméntua o- gogórtu da 

c) ”Garratz” 

•Zapore eremuan, gozoa ez dena, azukrea ez duena adierazten du, adibidez: 

raz1 º... garrátza da mingótxa 

1389 Adibidez, “haize gogorra”. Ikus horren errealizazio bat espektrograman: nme2 1A32. 

483

484 

•Pertsonei dagokienean, ezaugarri multzoa adierazten du; gorputz sendoa ez eze, lanerako 

berezko mugimendu eta gogoa duena da pertsona garratza; adibidez: 

nme2 ºetaa, garbosúa danían e, −“ñó! á garrátza dok, e?”: e baba- persóniagattik-ero-ola... ·· seose 

eo bixkórra erooo... garbosúa danian −“a garrrátza ok, e?” 

•Aditzondo legez erabilita ugaritasuna, goi maila adierazten du; adibidez: 

nme2 gárratz! eitten dau biárra 

S.B. orrék ardauari emoten jetzak garratz 

d) ”Motz/motx” (luzera esangurarako batez ere, “labur” ere erabil daiteke) 

•Luzerari dagokionean, laburra adierazten du; kopuruz gutxitasuna ere adieraz dezake. Adibidez: 

nme2 au sokiau motzá da 

kmz7 “... ezekan oingo moruan salidia zerak e, beterinarixuak. Orduan ámen e, e ganaderixia be 

motza zan da ...” 

Lexikalizatuta ere badago: “kate-motza, burdi-motza”; “manga-motza, praka-motzak”; “besomotza” 

−besorik gabea esan nahi du−, eta abar. Adibide bat: 

kaz2 ºrésultatzen da ··· kamisétiakiñ etorren!: manga motzá kamisetia ... 

•Ebateko tresnen ahoa zorrotza ez denean. Adibiderako: 

naz auu m- mu- e kutxilluau motzá dao, estau ebaten 

•Pertsonei ere handi eta trinkoak direnean “motz” esan dakieke; gorputz zatiei ere txerta dakieke 

izenondo hori; adibidez: 

raz1 º... baai, “neská motzá”, bai ba, esa-nai dau ba, mos- edárra! ... orí gisonéskua-saten dabe: −“orí 

don neská motzá!” ... 

naz orre-daukes anka mótzak! 

•“Zatarra, itsusia” adierazteko adibide bakar baten jaso dugu partizipio forman, ez baita erabilera 

hori guztiz arrunta Eibarren gaur egun: 

kaz11 “... Da gaiñera lehengo plaza de toros ... Oiñ dana moztuta ta ei dau, lehen elegantia zan ...” 

•Aditzondo legez erabilitakoan batez ere luzera esanguraz erabiltzen da, bai denborazkoa bai 

neurri linealezkoa; adibidez: 

nme2 motz berba in-tzeban //nme2 lábur berba in seban 

kmz neré semíak oiñ ulía · motz jákak 

e) ”Na(g)usi” 

•Izen legez, arduraduna esan gura du orokorrean. Baina perifrasietan ere jaso dira guztiz 

bestelako esangurak: “nausixak eiñ”, gertakari nabarmenak adierazteko erabiltzen da, orroak, borroka.... 

Adibide bana ipiniko dugu: 

nme2 orí da emengoo nausi -ero- enkargau itten dabena 

naz nausíxak in sittuen

•Izenondo legez adinari lotzen zaio gehienetan, baina hainbat ñabardura ditu: adinez nagusi, 

gazte izan arren ere (ez da nahitaez zaharra izan behar); adinez zahar; adinez zaharrago, gaztea izan arren 

ere, besteak beste. Adibide bana: 

kmz1 º... baña béste-Eskóla-Armeríxan, · an ya nausíxa-dábis an ... 

naz an gaste gitxi euesan, dána-nausixa-sian, sárrak 

naz gero dator nere semé nausixa, ··· sémei-sárrena 

•Mailakatzaile legez ere jaso dugu, goi maila adierazteko, adibidez: 

nme2 árek, alpérra-dia, alpér-alpérrak, · -ero- alpér nausíxak 

•“Gehien, onen” ere esan gura du; adibidez: 

rmz2 º... Urréstilla taa, napárra-ítxuk oin-naúsi sokátiran ... 

kmz5 “... da, San Juan egunian meza nausixa akabaú ... diru asko batze zan eh! ...” 

f) ”Sabal” 

•Erabilera nagusia zabalera handia adierazterakoan da, adibidez: 

naz sabála da ee?... 

•Baina izen abstraktuetarako ere erabiltzen da, erabatekotasuna adierazteko: 

kmz7 ºori egixa sabala dok 

•Non zehar adierazteko, lexikalizaturik: “mundu sabalian” hain zuzen, adibidez: 

raz1 séma-golfo dauan mundú sabálíann! 

•Izen elkarketan, lexikalizaturik: “esku-sabal”, gaztelerazko “palma” adierazteko: 

raz1 ºbai, órtxe bai!, sakátu ba- ... sakátu! eskuákiñ!, esku sábalakiñ!: · baltzái!, baltzári! Éon! ... 

g) ”Argi” 

•Izenondo moduan esangura asko ditu: kolore zurixka; eguraldi ona; adimen handiko pertsona... 

•Aditzondo legez, erabilera aberatsa du: “argi egon/ibili/berba eiñ”, “serua argi egon”, adibidez; 

aditz bakoitzarekin duen ñabardurak kontuan hartu beharrekoak dira. Esapideetan: “argi t(x)a garbi”, 

“argi ibilli (illunetan)”, esaterako. 

•Aditz moduan: “argitxu”, kolorez egin daiteke; edo subjektiboki ere bai: 

naz ésta-argitzen, e?, orí! 

Perifrasietan ere jaso dugu, “argi-argi eiñ”, “mozkortu, lafiatu” adierazteko: 

kmz3 “... zéoze, txikiteua ero eiñda egote giñán da ... Zeoze jate genduan da, argi-argi eiñ da gero ba, 

... Kuadrillan guk, orfeoia, bastante ona ekaun, eh! ...” 

h) ”Garbi” 

•Izenondo legez, zikinaren alderantzizkoa du esangura nagusia. Iruzurrik gabekoa, zuzena ere 

adierazten du. 

•Aditzondo legez, batzuetan “argi”-ren esangura bera du, baina iruzur ezaren ñabardura ere 

badu. Bestalde, “argi”-k ez bezala, zikinaren alderantzizkoa ere adierazten du, jakina. Esapideetan: “garbi 

485

486 

esan(da)” adibidez. Eguraldi kontuetan beste aditzondo baterako bide eman du, “oskarbi/osgarbi” hain 

zuzen. 

•Aditz bihurtuta “garbitxu”-k hainbat esangura ditu: zikina kendu; eguraldia argitu; hil... 

i) ”Susen” 

•Izenondo legez, esangura ñabardurak ditu: bata, lineala, bihurririk gabekoa adierazteko; bestea, 

“ongi” adierazteko; beste bat, iruzurrik gabea, garbia, zintzo adierazteko. 

•Aditzondo legez erabilita goiko esangurak gorde egiten ditu. Gainera, zehaztasuna lortu nahi 

denean ere erabil daiteke; adibidez: 

naz -señ etxetakua sara · susen? ... -emengótxia 

•Aditz bihurtuta, “susendu”-k goiko esangurak eta gehiago ere baditu, “itxuratu, molde ona 

eman” hain zuzen 1390 . 

j) ”Oker” 

•Izenondo legez, “zuzen”-en alderantzizko esangurak ditu; aditzongo legez erabilita ere esangura 

horiek gorde egiten ditu. 

k) ”Arin” 

•Izenondo legez bi esangura ditu nagusiki: pisuzkoa, gutxitasuna adierazteko; eta 

mugimenduzkoa, bizkortasuna adierazteko. 

•Aditzondo legez erabilitakoan batez ere aipatu dugun bigarren esanguraz erabiltzen da. 

l) ”Erres/fasill” 

Bai izenondo bai aditzondo legez, “erraz, zailtasun gabea” da esangura nagusia. Aipatzekoa da 

“fasil” oso erabilia dela Eibarren ahozko lagunarteko jardunean. 

ll) ”Sendo” 

•Izenondo legez trinkotasuna adierazten du, handitasuna eta batzuetan gizena ere bai. 

•Aditzondo legez erabilita ostera, ugaritasuna adierazten du, ugaritasun emankorra nolanahi ere, 

adibidez: 

rmz1 ºbiarra eitxen dau sendo! 

S.B. artu arnasia sendo 

m) Beste zenbait. Orain arte egin dena ia-ia hiztegi lana izan da eta asko zabal daiteke gainera; 

baina gure asmoa ez da lexikografia-lexikologia lana garatzea, eta aipatu baino ez dira egingo beste 

izenondo mordo bat, esangura arruntaz gain esangura bereziz ere jaso baitugu. Esaterako, “diru freskua”, 

“fresko” izenondoa edariendako denean batez ere; “grandia” ez handitasuna adierazteko, bikaintasuna, 

1390 Ikus adibide gehiago partizipioen atalean ere.

ezohikoa baino; “satarra” gaiztoa, txarra, zaila adierazteko (“persona satarra, egualdi satarra, arri satarra” 

adibidez). Adibidetegian begiratuz gero horrelako hainbat eta hainbat kasu aurki daitezke; jaso diren beste 

izenondo eta adibide guztiak ez dira hemen ipiniko. Bereziki emankorrak dira “txiki” eta “aundi” 

izenondoak, azken hau bereziki. Adibiderako: 

ñaz5 “... Gu gaztiak giñanian gure amari esan etsan... kaleko andra batek esan etsana dendan: 

“Ai, umiak txikittan kontu txikixak eta hazittakuan kontu haundixak”, eta horixe da egi 

berdaderua. Bai” 

Erakusleen atalean aipatu da “bardiñ” izenondoa, “bera”-ren ordez erabili ala ez. 

2.1.7. Izenondoen generoa 

Euskaraz orokorrean ez dago genero bereizketa formalik, baina bai Eibarren bai beste leku 

batzuetan ere batez ere izenondoak dira generoa islatzen duten kategoriak, nahiz eta izen eta atzizki 

batzuek ere onartzen duten. Edonola ere, ez edozein izenondok, ezta edozein izenek eta atzizki ere. 

Generoa adierazteko modua gaztelerazko kalkoa da gehienetan: -a amaiera andrazkoentzat eta -o amaiera 

gizonezkoentzat. 

a) Generoa maileguetan islatzen da batez ere; ez ditugu jaso diren adibide guztiak ipiniko, 

eredurakoak baino: 

raz1 º... “mikúa” mutílla ta n-neskía “mikía”, mikía! 

/kaz3 º... pelukera ba-san Eibarren famosía, Inásiaa Kaxkúrrionekua ... 

/kmz º... Justínaa, Ondaméndikúa, ··· arrebía, Txéná! ···· Txé famosúa! 

b) Gaztelerazko atzizkiak hartzerakoan, “gisurtero/gisurtera” bikotean, adibidez: 

raz1 gisurtero ba-da orí ... mutilla bada “gisurterua” ta neskia bada “gisurtéria” 

c) Euskarazko hitzetan, “mosolua/mosolia”, “potolua/potola” lako bikoteak jaso ditugu, 

esaterako. 

d) Baina bereizketa ez da beti betetzen, genero markak nahastean ere jaso baitira: 

raz1 ºbaai, ondo esautzen dosuna da! simmpátikia! amáblia! edukaua! di- ·· dána! 

dána! 

•Izenondo batzuek, maileguak izan arren, zein hitzen ondoan doan, beti jakineko generoa dute: 

“lora karu”, “gisarte anoresiko”, “alkondara/txaketa/etxe kuadrau”, “korrida famosu”... 

•Beste izen batzuek, sexuz emeak izan arren, izenondoa maskulinoz zein femeninoz hartzen 

dute: “bei suisa/pirenaika //bei suiso/pirenaiko” esaterako. Beste adibide batzuk: 

rmz º eunero es! géro apupillo · Maltzan éuan! ·· ferróbiarixuekiñ ... 

raz º... kaléra urtétzeko dispuésto néuan neu- neuá-morúan ... 

•Eta alderantziz, sexuz ar izan arren, izenondoa maskulinoz zein femeninoz har dezakete: “idi 

pirenaiko /idi pirenaika”. 

•Sexu fisikorik gabeko erreferentedun izenetan, -o amaieradun izenondoak dira nagusi. 

•Beste mailegu batzuetan ere egitura bitxiak jaso ditugu: “mal señal”, esaterako: 

487

488 

raz1 amen gábis átzeruska t'áurreruska: mal señál! 

•Eratorriek ere gordetzen dute genero ezaugarri hori, aditzek adibidez: “tontotu /tontatu”. 

Adibiderako: 

kmz orí tóntotuta daok 

kaz2 º... da, ni berari beíra... tóntatuta... ... 

•Eibarren bada −egun ez du sortze bizitasun handirik− -osa/-esa atzizkiz emakumeak 

izendatzeko joera, izatez izenondo izan arren sarrien izen funtzioa dutenak. Gaitzizenak izan daitezke 

(sarri beste gaitzizen batzuen gainean eraikiak, edo abizenetan), edo izen arruntak: “Tarrantanesia, 

Hermosesia, Pajarosia, Esnaolesia, Kayetanosia, Kojonesia, Katillusia...; erregiñesia, alkatesia”, batzuk 

aipatze aldera 1391 . 


Izenondoaren lekua izen sintagman izenaren ostekoa da arrunki. Egitura arruntetan izena 

mugagabez egiten dela dirudien arren errealizazioek beste zerbait erakusten dute, izenak zein izenondoak 

biek har dezaketela mugatzailea alegia, baita aposiziozko egiturak ez badira ere. Mugatzailedun osagaiak 

hurrenkeraz aldatuta ere agertzen dira sarri. Atributu funtzioko izenondoak Eibarren ia beti mugatzailez 

erabiltzen dira, “on da” erakoak salbuespentzat hartu behar dira; salbuespen sistematikoak badira, 

nolanahi ere, gehiagotasun atzizkia txertatutakoan bietara egiten baita, adibidez. 

Izenondo anitz sintagma berean elkartzen direnean hurrenkera batzuetan jakinekoa da, izenondo 

batzuek amaieran jartzeko joera baitute; beste batzuek ordea, lehenengo agertzeko joera dute; eta beste 

zenbaitek, hala ere, ez dute hurrenkera tinkorik gordetzen. 

Juntadura kasuetan izen abstraktu edo zenbagaitzekin doazen izenondoek singularrez egiteko 

joera dute eta izen zenbakarriekin doazenek pluralez. 

Izenondo batzuek nahikoa egitura bereziak sortzen dituzte: “X-en faboreko/faborito/idolo...”-ren 

esangura dirudienaren alderantzizkoa da, adibidez. Beste izenondo batzuek ere itxurazko esanguraz 

landako esanahia dute: “kuadraua, maoia”-k adibidez. 

Kategoria aldaketetan partizipioarena nabarmena da, -t(t/x)ako/-dako atzizkiz, edo mugatzailez 

eta kasu markaz eratuta. Perpaus erlatiboak sortzeko bidea ere bada. 

Izenondoek eurek ere hainbat berezitasun dituzte esanguraz batez ere eta funtzioz batzuetan. 

“Beste” izenondoaren inguruan −guk kategoria horretakotzat hartu dugu− eremu zabal eta aberatsa 

eratzen da, bai funtzio eta erabilera aldetik, bai esapideen alorrean ere. Bestalde, hainbat eta hainbat 

izenondok esangura arrunten ondoan oso ondo errotutako esanahi konnotatiboak dituzte, eta kategoria 

aldaketak direla medio, aldaerak eta funtzioak ere ugaritu egiten dira. Aipagarriak dira besteak beste “utz; 

edar/eder, on; sar, gogor, garratz, motz, na(g)usi, sabal, argi, garbi”, kolore batzuen formak, “baltz, gorri, 

suri” batez ere. Forma bakar batek esanahi anitz dituenez, batzuk elkarren kontrakoak ere badira sarritan 

(“eder”-en bikaintasun esangura adibide batzuetan eta bestetan duen zentzu despektibo garbia horren 

eredurako aipatu daitezke).

Bestalde, genero marka batez ere maileguzko formetan ageri da baina euskarazko forma 

batzuetara ere zabaldu da, baita atzizki batzuetara ere. Nolanahi ere, batez ere sexu fisikodun gabeko 

erreferentea duten berbetan, genero “nahasketak” nabarmenak dira, maskulinoa erabiltzeko joera 

hedatuena den arren. Genero bereizketa izenondoetatik eratorritako kategorietan ere gorde egiten da, 

partizipioetan adibidez. 

2.2. Aposizioa 

Eibarren aposizioak euskaraz orokorrean egiten diren antzerako egitura dute 1392 . Lan honetako 

banaketa nagusia ere aposizio ez-murrizgarri eta aposizio murrizgarrietan egin da: 

2.2.1. Aposizio ez-murrizgarriak 


raz4 º... niree aistia, tia Dorotea, ara juate-san ·· jósteen da bórdatzen da ikéstea 

raz º... béin batén Edúrnek ólaxen e e Edúrne Pépen andríak, lagúna ta- · “es” esaetzálako ikútu 

ero eiétzan da plaáá! · ma- e mutillórri · saplatékua emoétzan! ... 

2.2.2. Aposizio murrizgarriak 

Honelakoetan arruntena da deitura aurretik eta izen arrunta ondorik joatea baina besterako 

hurrenkeradun adibideak ere jaso ditugu, ikusiko denez. 

•Errespetuzkoak. Aposizioan, erabiltzekotan, “jauna” sarriago erabiltzen da Eibarren “andra” 

baino, bietarikoak jaso diren arren. Andrazkoentzat “señoria” ere jaso dugu (hitz horrek bestelako 

erabileran zentzu despektiboa ere badu); eta “neskia” ere bai. Gure lekukoen ahotan: 

f.a. ºdon” da “ja-” e “jáuna” euskeras; da “doña”?: estaki-pa “doña” ser dan!, “doña” ta “señora” ta 

órrek estáki-séla esáten dían, guk érderas esáteitxúu ta. … Eibarren érderas esáten día órrek 

Beste adibide batzuk: 

naz Arrieta jauná etorri da sugátti-preuntes --nme2 “dom-Páblo”: Páblo jaunakiñ · berba ittia nai 

dot 

kmz Lása-andríak · deitxu-ok · ireaitxik –nme2 Lása · andríak · diar ein dau · sugáttik 

naz diar in ddau ·· señoraa... · e, Lása señóriek 

f.a. orí guardasóloi ise-leike Galarrága neskiána 

Hala ere, “jauna”-ren erabilera ere erlatiboa da, “alkate jauna” eta antzerako formalismoak 

galtzen baitaude eguneroko hizkera arruntean, S.B.-ren eta nme2-ren iritziak kontuan hartuz gero. 

Horrelakoak erabiltzekotan, oso egoera mugatuetan erabiliko lirateke, kantu edo bertsoetan, adarra joten, 

edo hasiera bateko oso egoera formalean; hizkuntza maila ere aldatuko litzateke. Ez dugu “obispo jauna, 

lendakari jauna, erretore jauna, alkatesa andria” erako adibiderik jaso; lanbidezko aposizioek hartzen dute 

errespetuzkoen lekua. 

1391 I. LASPIUR-en “Gatxizen eta deittura femenino erromanikuak” artikulua (1999, 39-40), eta A. NARBAIZA-ren ezizenen 

gaineko liburua (1990) begiratzea besterik ez dago bide hori zein emankorra den konturatzeko. 

1392 Aposizioaren atal honen osagarri ikus korpuseko sintaxiaren eremuan ere, perpaus erlatiboen atalean hain zuzen. 

489

490 

Sarriago erabiltzen dira gaztelerazko “don” eta “doña”, edo deitura soila, edo “andra” izen arrunt 

soila; edo deiturari genitibo kasu marka erantsirik. Adibiderako: 

kmz doña Lúisak, príxia-áka 

kgg Lásanekúa-deitxu dau 

kmz Arriétak déitxu-ok ireáitxik 

Aipatutako “don” eta “doña” ere oso kasu zehatzetan erabiltzen dira, dena dela: abadeak, 

abokatuak, sendagileak, irakasleak izendatzerakoan, baina ez edozein, izena kasik “lexikalizatuta” 

dutenen kasuetan gehienbat, batzuetan erabiltzen baita eta bestetan ez. Adierazgarriak dira lekukoen 

iritziak: 

S.B. ºKuriosua da, e, Argaya len obispua eon sanian, “Don Jasinto” san a, a san “Don Jasinto”. 

Oiñ e, persona bakotxak eukitzen dau ba!, bateri “don”, da, Setién-i ostera, “Setien” esate-tzau. 

Setienek (?)indar geixao daka “don” baño, e? Eta bueno!, eta Jasinto Argaya “Don Jasinto 

Argaya” san da... Bueno!, estakitx… Gausa… Estakitx, se… Eta gero badia ba, abadien artian 

be, ba bueno!, Eibarren danak isen dia “don”: Don Pedro Selaya, Don Antonio Beitia, Don… 

Danak isen dia “don” … “Don” isen dia danak … Bueno!, “Jon Etxabe”: Jon Etxabe be bai …, 

Asitaingo lengo abadia 

S.B. ºMedikua ero balitz, “don fulano” esango genduke, e? “Don Fernando Suloaga, Don Julio 

Garate…” bai, e?, “Don Isaak Biteri” txa… 

kgg º”Don” bai, géixen bat abadíak, es?, médikuak … Bai, eske abadíak béti, beti; bueno!, beti, 

estákitx oiñ e?, oin- barríxa- Parrokixako barríxa, guré-edadékua dána, piská-nausítxuaua, 

ogétamagítxi eukíkoitxú… ... eske da dána, ba óri, Aitxa Donosti “Aitxa Donosti” da, baña Peyo 

Sabala “Peyo Sabala” da, estákitx... 

kmz “esáutu sendúan · Pédro Seláya?” ... ºEibárren, “Pedro Selaya” san, “don Pedro Selaya” be bai, 

bátzuek esaten dabe... ·· geuré sasoi-ingúrukúa san da, “don Pedro” e... 

kmz7 “Bueno ee iru batera [abade] ein zianak zian: Antonio San Pedro, Másimo Egaña ta don Pedro 

Zelaia ...” 

Batzuetan izena bakarrik esaten da, beste batzuetan izena eta abizena ere bai, adibidez: 

kaz3 ºbai! doña- doña Pétrakiñ! ... 

kaz6 “... Don Nizeto Muguruzan homenajian be bai” 

•Lanbidea adierazteko. Talde honetan sartuko genituzke bai lanbideen izenak bai lanbideko 

tituluak ere. Hurrenkera arruntena ia beti gordetzen da baina besterakoak ere jaso ditugu, agian 

itzulpenaren eraginez; beti egiten da horrela “señorita” berbaren kasuan. Adibide batzuk: 

S.B. Agirre lendakarixan gañian etara dabe liburu bat 

f.a. bérbetan eon da Jose María Setien obíspua 

naz Gisasóla máixuak esan dau au iitteko –kmz Karméle · maístriak irekin berba eitxia nai-ok – 

nme2 Kármen ·· ee profesóriak esan dau · surekim-berba ittia nai dabela –naz ee Karméle 

maistria-nai dau surekim-berba ittia 

kmz “Gisasólaa, retoríaa, estákisú?, esaeskun álantxe-itxeko ejersísiuak” ... ºsé- aitxák ero ser 

dáki ba, Gisasóla ser dan?... 

/f.a. líburu bat etára dabe lendakári Agirren oménes --kmz lendakári Agirree- Agírren líburu bat 

etara juek 

f.a. señorita Karmelek esán dau surékin berba ein bi-dabéla --raz5 º... Batén diskusíñuan génden, 

bíxok!, andra-gísonok!, da etori [sic] da maistria!, señoit’Antónia! 

Era horretakoak dira “Ales torerua, Peña panaderua, Mandiola konsejala, Iñasio botikarixua, 

Aiñazpi tabernerua, Felipe ireltzerua, Ustapide bersolarixa, Retegi pelotarixa; Sor Ines, Madre Loyola, 

Padre Patxi, Aitxa Donosti/Aitte Juan Txikixa, Hermano Luis; Iturbide panderistia, Inasio Onaindia 

alkatia, Santamaria guardia sibilla, Bolumburu gitarristia”... eta abar.

•Ahaidetasunezkoak. Hauetan “tio, tia; aitxitxa, amama, amandria; aitxa, ama”-z osatutakoetan 

hurrenkera alderantzizkoa da, izen arrunta aurretik eta deitura ondorik, adibidez “tio Jabier, tia Dorotea”. 

Baina “Mersedes alabia”, “Jose guria/gure Jose”. Adibidez: 

kaz3 ºda, gu be kantuan da ·· Mersedes alabiak · −“(?)iñóix! ixildu · satxie! ... 

•Sainduak, erlijio izenak. Bide arruntena “san, santo, Santa” aurretik ipintzea da, nahiz eta 

“Anton santua” ere egin daitekeen, baina horrek beste esangura bat ere izan dezake: parafraseatuz, 

“Anton delakoa, saindu bat da, oso ona”. Besterik, “Ama Birjiña Maria”. 

Sarritan aposizio osoa izen berezi moduan ere erabiltzen da, toponimo legez edo jai/egun izen 

legez esaterako. Adibidez, “Santa-Krus, Santu-Motz, Santa-Eufemi, Santa-Grasi, San-Pedro, San- 

Lorenso; Santa-Lusia; Sanblasak, Sanjuanak” eta abar. 

Bestalde, erlijioaz landa, “saindu” berriak ere agertzen zaizkigu: 

kag ºSann- San Ibón Sarasóla! 

•Bestelako kalifikatiboak. Aposizioa eratzen dute ez bakarrik izenondo soilak, batzuetan 

gaitzizen ere bihurtuta: “Patxi sorua, Anton moskorrillua, Aranguren sarra, Inasio txikixa, Mendoxa 

txikixa, Jabier Potolua, Maria Atxurisia, Pepe Kerido, Txantxa defuntua” eta abar. 

•Lekuzkoak 1393 . Aposizioan izanik ere toponimo batzuek −ez denek− leku-denborazko genitibo 

kasu marka hartzen dute, alternantziak sortuz, adibidez, “Ego errekia” eta “Egoko errekia”. Areago, izen 

batzuek -neko hartzen dute, genitibo bien markak: “Kantabrianeko tabernia”, esaterako (izatez, 

“Kantabria tabernia”-ren pare-parekoa da). Erreka, mendi, herri, jatetxe, taberna, denda, lantegi, kale, 

eskola, leku-entitate publiko, etxe, baserri, baso, auzo 1394 , eliza-ermiten izenak ditugu sail honetan besteak 

beste. 

Ia adibide guztietan jaso den hurrenkera “deitura + izen arrunta” da, baina alderantzizkoa ere bai, 

ziurrenik gaztelaniazko izena zuzenean hartzearren. Adibidez: 

rmz2 º... Donóstiako · Párte Sarréko Restauránte-Joxe-Mári-pe aarí asko ta ... 

ñmz ºMaixá ero bárao bá? Bar Maixá? --kmz3 º... soldau naola-an · e, Bar Estanko suam-ba! ... 

f.a. Sine Ikusik pelíkula edárra/ona botatzen dau gaur –nme2 gaur, síne Ikúsim-pelíkula óna 

botátzen dabe –naz gaur botatzen dabe pelíkula ba-sinee... i- sine Ikusi -bai!- sinema Ikusixan - 

ero- sine Ikusixan 

kmz3 º... … Arraguetan jeken árek e séa… ··· Juaristi!, jestoria Juaristi! … 

rmz ºórtik urten da geró Errebolésiem-beste urte bi eró! i-enduasen...: “Errebolés”! ·· Kálle 

Kármenen! órtxe! --kmz3 ºkálle-Estasion e jáixo ni!: Estasiño kalian jaixó! ... 

kmz1 ºEskóla-Armeríxara 

ñaz2 º... Kátillun grúak, grúas-Katílluko goixak Arkixkidi dia-árek... 

Herri izenetan Eibarrekin muga duen bat aipatuko dugu bereziki: 

raz4 ºMarkíña da, oixe!: Markíña-Etxébarri!, bai... 

•Denborazkoak gehienetan “egun”-en bidez eratzen dira: “Arrate eguna, Iñusente eguna, Erregen 

eguna, Sanjuan eguna //Arrateko eguna”, adibiderako. 

1393 Hauek deklinabideko atalean ere aipatu dira, leku-denborazko genitiboaren atalean hain zuzen. 


491

492 

•Pertsona izenei abizena, gaitzizena edo etxe izena gehitzerakoan sortutako aposizioek sail 

aberatsa osatzen dute. Adibide bana ipiniko dugu, hainbat jaso diren arren: 

kmz ºgeró es ipiñi án e · “Jabiér Etxeberríak esaésta”, e? ... -”sé-euskaldún dok au?” · esángo dabe! 

kmz ºléngusua bisitxatzen, Jose Kéridoo! 

rmz ºda óne-Felipe Samártin dda be nerekiñ esitxuan ibíli!, lau-urte sárrao ba órrek e ... 

rmz2 º... Eibárko sesén-plasía ... ikusítxa nao ní, · Mártiñ · Aspítarte Abóntzak · Amásabalegi anáyeí txingá-eruaten jokatu sutzéniambé, 

jó-ta betéta! 

•Osterantzekoak: 

kmz ºbái!: · jan!, ja-néban baintzát etá... Tomáte Orlándo es eiáko gústatzen! 

raz4 º... serían dao-ori (?)... parrókixan! daos, elixan ... 

Batzuetan aposizio mota biak aurki ditzakegu bata bestearen ondoan, pilatuta. Adibidez: 

raz5 º... Batén diskusíñuan génden, bíxok!, andra-gísonok!, da etori [sic] da maistria!, 

señoit’Antónia! 

rmz ºJos- Josén eee... andría!: ·· José Gandárias!... --kmz ºdébarra da · berá baña uurté askúan Ei- · 

Eibárren! Markos estosu esáutzen, Márkos Etxeberría? 

kmz ºbai, bákitx; Mendarókua san orí ... Gregorio Santa Krus, Álesen áitxa! ... 

rmz2 º... béste baté-pe, Eibárren, Pátxi!, · Pátxi Aspítarte Abóntza basárrikúa ... 

2.2.3. Aposizioak eta kasu markak 

Euskarazko joera orokorrak betetzen dira Eibarren: 

a) Aposizio murrizgarrietan, sintagma biak unitate bakartzat hartzen dira, kasu marka bakarra 

ageri dela. 

b) Aposizio ez-murrizgarrietan: 

•Hiztunak unitate bakar gisa sentitzen badu, kasu marka bakarra ipintzen da amaieran. Esate 

baterako: 

raz1 nere léngusu Míkelekim-berba im-biot –nme2 Míkel nere léngosuakim-berba im-biot --kmz 

Urrútia, gure- guré profesóriak · konferénsia bat emón biaok --nme2 Yoséba, nere profesóriai, · 

kótxia-arrapautze 

kgg Míkelekin eim-bio-bérba, neré léngusua 

nme2 nere léngosuak, · Juan da Felísa,-alkár estab’esautzen 

•Sintagma bien artean eten handia dagoenean eta atzeko sintagmak ematen duen informazioa 

gehigarri hutsa denean, normalean sintagma biei eransten zaie kasu-marka. Esaterako: 

S.B. Mikelekin ein biot berba, nire lengusuakin --nme2 neré léngosuakim-berba im-biót, 

Míkelekiñ 

kaz3 º... páatze-setzén-neree uesabari, Kayetano Kareagarí ... 

naz º... one-trába ingo dau, está?, tá? [sic] pañoluak?: éon! 

2.2.4. Bestelako egiturak 

•Sintagma zatiak subjektuan eta atributuan errepikatzerakoan. Adibidez: 

naz órre-néurrixok, · béyen ee, néurrixe-dia

•Atributuak errepikatzerakoan, perpausak bata bestearen ondoan baina informazioa aberastuz. 

Esaterako: 

raz º... es!, neré- neré aitxán tía-ero isén bie-san!, áitxitxan arrebía-ero isén bie-san ... 

•Sintagma bateko osagaia birritan errepikatzerakoan, bietariko baten informazio murrizgarria 

eskainiz; adibidez: 

naz eridatxua saniau jata, eskuko eridatxua... --rmz ºburkajiakiñ?!, akordauko esara ba?!, burkajaaundixakiñ?! 

--rmz º[kirtenak] tornúan! ·· sepílluakiñ!: eskusko sepílluakin ra-rra-rra-rra! --kmz3 º… 

“purdeixa”: purdeixa mekanismua · Eibarren ·· iñok etxuan iñ ·· da, neuk i-najuam-bat … --raz5 

ºbaai, gausá-askó ta, ebíllen txopo bílla!, txopúa da bigúna!, da fasílla biarrérako!, ·· da suríxa 

nayéban, txopó suríxa ta sera ta..., or! ... --raz5 º... da, −“améntxe laga najuam-ba nik e, · saraíxa! ·· 

amáika-arrúako saraíxa!”: es · txikíxa be! --raz5 º... −“atzó Gisasólakua eon suan amén, ·· Gisasólako 

mutílla ta ...” --raz º... -”déitxukotzat · ontxé amári, e Igártuan amári?”, txa ... --raz º... neré aitxítxan 

arrebía, porke ... áitxitxa Félis, gure áitxitxa, · e ei ekásen irú arréba ... --kmz º... ta · nobélia irakórri 

···· bakéruen · nobélak --kmz ºéne! ... ní-beti dákaras aséitunak!, · aseituna surixak eta baltzak --kmz 

ifarráixia dábik ... ºUrkotiik. ·· Béstia égua da, égo-aixía 

•Batzuetan aposizioan izen edo sintagama bi baino gehiago ager daitezke; esaterako: 

naz º... bakisu e, Máiten amaa-Áltzakua, María!, da... 


Eibarren egiten diren aposizioak orokorrean euskarazkoak dira, murrizgarriak eta ezmurrizgarriak. 

Aposizio murrizgarriei dagokienez, aipatzekoa da errespetuzkoen erabilera gutxitzen doala 

eta izen ia “lexikalizatuetan” eta oso jakineko egoeretan erabiltzen direla “jaun, don, doña” eta 

antzerakoak. Bestalde, gizonezkoekiko errespetua adierazten duten formak erabiltzeko joera handiagoa 

egon da andrazkoekikoak erabiltzeko baino, errespetu hori “andra, neska, señora” edo zein berbaren 

bitartez adierazi zalantza erabatekoa baita lekuko nagusi guztien ahotan. Lanbidezko aposizioetan 

erabateko hurrenkera “izen berezia + izen arrunta” da andereño-irakasleentzako “señorita” berba 

erabiltzerakoan izan ezik. Gauza bera gertatzen da, baina alderantziz, ahaidetasunezko aposizioetan: izen 

arrunta aurretik jartzeko joera ia erabatekoa da “Mersedes alabia” tankerakoetan izan ezik. Sainduen 

aposizioek ere azken bide hau egiten dute eta izen berezia arruntaren ostean jartzen da, baita “Ama 

Birjiña Maria” erakoetan ere. Horrelako batzuen azalpena gaztelaniaren eragina izan daiteke, baina ez du 

balio “aitxitxa Felis” azaltzeko, adibidez. Lekuzko aposizioetan izen bereziek leku-denborazko genitibo 

marka hartzeko joera dute, baita genitibo bien -neko marka ere, aposizio egitura piskat desitxuratuz. Beste 

eremu batzuk ere badaude: denborazkoak, pertsona izen-deiturak, kalifikatiboz osatutakoak, marka 

komertzialez osatutakoak eta abar. Aposizioko osagaiek kasu markak orokorrean euskaraz moduan 

hartzen dituzte. 

Aposizio mota bi horiek elkarren ondoan ere agertzen dira batzuetan. Baina badira aposizioak 

sortzeko beste bide batzuk ere, errepikapenez batez ere; sintagma osoak zein zatiak errepikatu daitezke 

bigarrenean informazio berria ekarriaz. Nolanahi ere, perpaus erlatiboz osatutako aposizioek 

konplexutasun handiagoa dute orain arte azaldutakoek baino. 

493

494 

3. ADBERBIO SINTAGMA 

Euskaltzaindiaren gramatiketan adberbioaren alorrean adizlagunak eta aditzondoak bereizten 

dira eta guk bereizketa nagusi hori jaso dugu 1395 . 

3.1. Adizlagunak 

Hainbat forma deklinabideko kasuetan garatu direnez, hemen ez dira berriro garatuko 1396 . Ikus 

bereziki instrumentala, soziatiboa, motibatiboa, destinatiboa, prolatiboa, inesiboa, ablatiboa, adlatiboa, 

adlatibo bukatuzkoa eta bide zuzenezko adlatiboa. Postposizioak, baina, jarraian datoz. 

3.1.1. Postposizioak edo atze-hitzak 1397 

Postposizioen erabateko definiziorik ez dugu jaso 1398 , baina guk horretakotzat hartuko dugu kasu 

marka baino beregainago direnak, baina hala ere aurretik duten osagaiari estu lotuta daudenak, 

semantikoki hitz andana bakarra osatuz. Postposizioen aurretik izenak edo izen sintagmak −deklinatuta 

zein gabe− agertzea da arruntena. Baina izenak ez ezik, izenordainak eta birritako erakusleak ere jaso 

ditugu aurrekarietan, esaterako; eta leku-denborazko sintagmetan aditzondoak ere bai. Adibidez: 

rmz º...da sárdaua be baii, béti! · Oingo aldian ásko sárdaua! 

kaz1 º... an euán ·· aldapária oñ aldian · andíxa! 

1395 EUSKALTZAINDIA, GRAMATIKA BATZORDEA (1991, 309-311. or. eta hur.); EUSKALTZAINDIA (1993, 447-450). Edonola 

ere, I. ZABALA-k erakusten du hori ez dela deitura egokia: “aditza laguntzen duten osagaien sailkapena egiten zaigu. Eginkizun hori 

duten osagai guztiak ‘adberbio’ izeneko gainkategorian bildu ditu Euskaltzaindiak eta bi kategoria bereizi ditu: batetik, aditza laguntzeko 

deklinabide marka bat behar duten osagaiei ‘adizlagun’ esaten die eta soil-soilik inolako deklinabide-markarik gabe aditzari lagun 

diezaioketen osagaiei, ‘aditzondo’. 

Kasu honetan izenaren modifikatzaileen kasuan aipatu dugun arazo beraren aurrean gaude: inolako markarik gabe aditza 

lagun dezaketen osagaiak, kategoria jakin bati dagozkio (...) beste hizkuntzetan ‘adberbio’ izenaz ezagutzen direnak. ‘Adizlagun’ 

etiketak aldiz, funtzio bat adierazten du eta ez gramatika-kategoria bat. Izan ere, adizlagunak (sintaxian eratzen diren) ‘postposizio 

sintagmak’ dira. Areago, Euskaltzaindiak bi adizlagun-mota bereizten ditu: batetik, “izen-sintagma deklinatuaren bidezkoak (...)” 

eta bestetik, “postposizioaren bidezkoak (...)”. Biak dira postposizio bidez eraturikoak, gertatzen dena da euskaraz badirela atzizkiak 

diren postposizioak (deklinabide-atzizkiak) 1395 eta hitz beregainak diren postposizioak, osagarri modura mota jakin bateko 

postposizio-sintagma hautatzen dutenak” (1999, 878-879). I. ZABALA-ren kritika eta proposamenak honetan datzate: hainbat 

osagairen kategoriak ezartzerakoan orokorrean gramatika-kategoriak, sintaxi-funtzioak, semantika-funtzioak eta egiturazko 

harremanak nahasten direla (1999, 878-882); ikus gainera I. ZABALA, J.C. ODRIOZOLA (1994). Honako definizio hau ematen 

dute aipaturiko egile bi horiek: “Adberbioen aldaezintasuna batez ere mugatzailea, komunztadura-markak eta aditzarekiko 

komunztadura duten argumentuek hartzen dituzten ergatibo, absolutibo eta datibo marka hartzeko ezintasunari dagokio. 

Horrenbestez, nolabaiteko erlazio-hizkia daramaten ‘adberbioak’ postposizio sintagmak direla esan behar dugu gramatikakategoriaz 

ari bagara eta erlazio-hizkirik ez daramatenek ‘aditzondoen’ gramatika-kategoria osotzen dutela esan genezake” (1994, 

533). 

1396 Nolabaiteko definizioa ematekotan I. ZABALA-ren eta J.C. ODRIOZOLA-rena jarriko genuke: “Laburbilduz, aditzlagunak, 

postposizio sintagmak dira gramatika-kategoriari dagokionez eta haien artean, predikatuak eta modifikatzaileak bereiz daitezke 

sintaxi-funtzioari begira” (1994, 535) 

1397 Euskarazko izen hori A. AREJITA-ri hartu zaio (MENDEBALDE, 1998, 168). 

1398 Izan ere, ikertzaileek “erdi-atzizki” erako izenak ere asmatu dituzte ez bereziki postposizioentzat, eratorpenaren, elkarketaren eta 

aposizioaren arteko mugan dauden osagai batzuk sailkatzerakoan, hala nola “alde, bide, zain” eta abar. Hala ere, E. PEREZ-ek 

Bilbon egin zuen berbaldian “erdi-” kategoria hori ukatu egin zuen eta atera zuen ondorio nagusia hau da: “ez dagoela “erdiatzizkiez” 

hitz egiterik: jatorria jatorri, edo lexiko kategoria nagusiak dira; beraz, hitz elkartuko osagaiak dira (mugakizunak, 

zehazkiago) edo atzizkiak dira; beraz, hitz eratorrien sortzaileak” (EUSKALTZAINDIA, 2001; fotokopiaturik eman zuen 

dokumentaziotik hartua). Nolanahi ere, ikertzaile horren ustez osagai horiek postposizio egituretan azaldu izatea, erdi-atzizkitzat 

hartzen diren horiek “izen arin” direlako litzateke. Bestalde, J.C. ODRIOZOLA ere hurbildu zaizkie postposizioei egituren eta 

kategorien ikuspegitik (1999), baina “gramatikalak” ez diren kasu marka atzizkiak ere postposiziotzat hartuz (“postposizio 

atzizkiak” hitzari zeharo lotuta doazen artean besteak “postposizio beregainak” dira, konplexuak izan daitezkeen arren); antzera 

jokatzen du A. EGUZKITZA-k ere (in I. TURREZ, A. AREJITA, C. ISASI, 1998, 83-88). Atal honetan postposizio “beregainak” 

jorratzen ditugu, noski. Helburu didaktikoagoz heldu die postposizioei –”Location Nouns” bere hitzez, nahiz eta azalpenean eremu 

semantikoa gehiago hedatzen duen– R.P.G. DE RIJK-ek (1990, 3-20). Ikus hurbilketa teorikoz adibidez: G. REBUSCHI (1984, 

174-179).

Adberbio formak osterantzean ere jaso ditugu, “ortik aparte” adibidetzat. Postposizio sintagma 

izan daiteke beste postposizio baten aurrekari; adibidez: 

raz º... irúak ingururarte ní-ló itxe-nebán! --nme2 kirikíxu bat ikusi dot an ortu bárren aldían --f.a. 

solúan barrena siar juan naix -- kgg mai gañéti-béra jausí san --kmz3 º... ollaorrakin dao-pá!” ... 

sentíru najuan! · ego-ótzori… ·· nee buru gáñeti-siar! orr… --kaz1 º... Unibérsidadekooo ·· serák, 

etxíak?, · aretxem-páre inguruan euan, e?, errekónduan --raz º... eske irúrak ingurua eskéro nik ésineban 

ein lorík ... raz1 alkondária sam-pixkat ee m- berde móru antzerákua-eró... 

Aditza ere izan daiteke aurrekaria, aditz izena gehienbat (behar izanez gero, kasu markaz), baina 

partizipioa bera ere bai 1399 ; adibidez: 

kaz2 º...ardaua bótatzekoo · básura plántan! -f.a. 

orrék e, gastátzias apárte, irabási be ásko eitxen dau 

kmz óian eon suan ill arte 

Areago, batzuetan perpaus osoak 1400 ere jaso dira postposizio hitzen aurretik, adibidez: 

S.B. onek lorok len egosenen aldian politxa-dia 

naz angue-dien aldetik, errixa ondo esautuko dabe 

Aurreko osagai horiek kasu markak har ditzakete edo nominatibo mugagabe soila 1401 ager 

daiteke. Gramatiketan agertzen dira baldintzetariko batzuk: lokatiboak izan ala ez, aurreko osagaiaren 

genitibo kasu marka noiz ezaba daitekeen eta noiz ez eta bizidunen eta bizigabeen joerak, besteak 

beste 1402 . 

Bestalde, postposizio hitzek eurek ere kasu markak har ditzakete eta hori ere kontuan hartu 

beharrekoa da, aurreko izenaren kasu marka baldintza baitezake. Jakina, guk postposizio legez aurkezten 

ditugun forma batzuk guztiz beregain ere aurki ditzakegu beste ingururen baten, izen legez 1403 , izenlagun 

legez, adizlagun legez, aditz legez 1404 ... 

Hurrenkera arruntena da kasu markadun aurrekari edo dena delako osagaia postposizioaren 

aurretik izatea, baina kasu batzuetan postposizioaren ondorik ere jaso dugu; adibiderako, “suri eskerrak 

/eskerrak suri; jentes gañeska /gañeska jentes”. 

Batez ere postposizioaren aurreko osagaiak zein kasu marka duen erreparatuko dugu, eta 

duenean, postposizioarenean ere bai (postposizioa kasu markaz bakarrik jaso badugu, horrela ipiniko 

dugu sarreran). Kasu markak erakusteko, postposizien kasuan, markak ipiniko ditugu zuzenean. 

Esangurazko edo bestelako ezaugarri aipagarriak aurkitutakoan ere dagokion iruzkina egingo da. 

Edonola dela ere, ez dugu jasotako postposizioek eskaintzen eta merezi duten azterketa eremu 

guztia agortuko, baina hainbat adibide eskaintzen dizkiogu lan horri lotu nahi zaionari gai honentzat egin 

1399 

Honelako egiturek menpeko perpausetarako bidea ematen dute, jakina. 

1400 

Horien gakoa adizki jokatua agertzea da, beste osagarririk izan ala ez; bestalde, osagarriak baditu eta aditza jokatu gabea bada 

ere, guk perpaustzat hartzen dugu. 

1401 

Horrelako egituren “zuzentasuna” eta erabilera aberatsa erakutsi nahi du M. KALTZAKORTA-k bere lanean, “leku esangurako 

postposiziotzako” batzuetara mugatuta bada ere (1997). 

1402 

Liburu hauetan kontsulta daiteke, besteak beste: O. IBARRA (1995; 238, 404-408); I. eta E. ZUBIRI (1995, 231-249); 

EUSKALTZAINDIA (1993; 159, 498-502); MENDEBALDE (1998, 167-224). 

1403 

“Atze” eta “aurre”, besteak beste; esapideak ere jaso ditugu, adibidez: kmz “áurriak erakúste-ok átzia selan erabilli”, aldaerak 

aldaera; “aurrera!” (zentzu bikoitzaz: gonbita-agintea, eta adore emateko esapide adierazkorra), “atzera!”. 

1404 

Adibidez, “alde egin” perifrasia hain emankorra den “alde”-rako. 

495

496 

den taulan. Hemen aurkezten dira guk jaso ditugun egiturak. Ez dira denak ere, baina Eibarko erabileraren 

nondik norakoak erakusteko nahikotzat joko genituzke; horiei kantitatezko “aña, laiñ” gehi dakieke, baita 

izenordain bihurkarien atalean aurkeztu ditugun batzuk, baita liburuetan jaso ditugun bestelakoak ere. 

Adibidez, I. LASPIUR-i jaso diogu “iñon pekora” egitura, eguneroko erabileratik galdua dela aitortu 

arren 1405 . Hona hemen bada: 

•“Akorduan 1406 “. Aurretik edutezko genitiboa du. Adibiderako: 

rmz ºgúre aitxa-sanak e Léstako Inasiok esate-juan ·· berak sékula beste idiik · esebala ikusi!, 

aitti- áitxitxa-beti-idi gorríxak... Geró a laautzaniam-ba-aitxák e, · gallegua eró... bee... bestee... t- 

t-... es- béste kláse bat!: áetxek es beste dának!, e, gúre akorduam-be ·· gorrík emen gítxi eon 

dok!: Aárraspí etá, o kapritxósom-baték!, axé gustatze-akonak! 

kaz1 ºArráuetaa · aldian? ·· subixak? ·· ba, ontxe daosenak nere akorduan... 

•“Albo, -ko, -n”, leku esanguraz aurretik edutezko genitiboa eta inesiboa hartzen ditu. 

Lexikalizatuta dago “albo-agiña” berban, adibidez. Adibidez: 

f.a. suré alboko mutilla sein san? 

•“Aldamenian/aldemenian /-eko /-etik /-era 1407 “. Aurretik nominatibo mugagabea, edutezko 

genitiboa eta leku-denborazko genitiboa har ditzake. Izenlaguna aurretik duela ere jaso dugu nominatibo 

mugagabea, adibidez: 

kgg karretéria guré-etxe aldaméneti-pasátzen da 

kgg suré-etxe aldaménian bisi naix --S.B. sure etxe/etxian aldamenian bisi nais 

•“Alde /aldia; -a, -ko, -tik- n, -ra, -rako, -rarte, -rutz”. Leku-denborazko zentzuz, aurretik 

nominatibo mugagabea, nominatibo mugatua 1408 , edutezko genitiboa, leku-denborazko genitiboa, inesiboa 

edota ablatiboa har ditzake. Adibiderako: 

kmz ºtrenían etórtze-giñan bá!, ero Oña- Oñatítxik-eró, Donostía-aldétik-eró, bátetik... be!, 

mendítxik! 

f.a. elixian eskerreko aldetik dao nere etxia //f.a. eskerreko aldiakua da orí //f.a. eskumako 

aldiakua da 

kmz1 ºééé!., geró e ·· geró urtén biok está? saspírak aldían eró? buelta bat ítxera? 

Lexikalizazio bidean edo bidea burututa daude formak batzuk: “bestekalde, aspikalde(txo), 

bekalde, gañekalde, eskerrekalde, eskumakalde, aurrekalde, atzekalde, ostekalde” leku-denborazko 

genitibo soilduna 1409 . Aurretik ablatibo kasu marka dutenak ere hemen kokatuko genituzke: 

“emetikalde/amendikalde, ortikalde, andikalde”, “ostetikoalde”; soilketa fonikoz: “errekalde, eskerralde, 

goixalde, askenalde, etxalde/etxealde 1410 , kokotalde, samalde” eta abar; toponimo batzuetan ere bai, 

“Olalde, Olaldia, Olaldekua; Txabolaldia; Errekalde; Kanteraldia”. Era berean, beste kasu marka batzuk 

har ditzakete forma erdi-konposatu erdi-eratorri horiek. Norabidezko zentzuz, “aixia gure alde” erako 

egituretan ere postposizioak edutezko genitiboa du aurretik. Bestalde, deklinabidearen atalean ere aipatu 

1405 (1999, 48). 

1406 “Akordua” izen legez “orimena, gomuta” adierazteko ere erabiltzen da. 

1407 Berori izenlagun gisa ere jaso dugu, aurretik osagairik gabe. 

1408 Horrelakoak batez ere orduak adierazterakoan erabiltzen dira. 

1409 Forma horiek osorik postposizio legez ere erabiltzen dira, forma metatuak sortuz; adibidez: ñaz2 “º.. seraa... · Ólarriako béntian · 

áurrekaldian daona” --kaz2 “ºda geó, aén ittúrrixan átzekaldian · euán · errekátxo bat ...”. 

1410 Esangura bi ditu nagusiki: bata, lekuzkoagoa, etxe ingurua; eta bestea subjektiboagoa, etxekoen egoera hain zuzen. Lekuzko 

esangurarako bereizirik ere erabiltzen da, “etxe alde” hain zuzen.

da postposizio honen erabilera adlatibo bide zuzenezkoaren zentzuz; horrelakoetan aurretik nominatibo 

mugagabea zein edutezko genitiboa har dezake; adibide batzuetan aurretik perpausa dela ere jaso dugu. 

Izenlaguna aurretik duela ere jaso dugu nominatibo mugagabea, adibidez: 

f.a. ºórrek, guree ortu aldekuook... 

Jarrerak adierazterakoan, aurretik edutezko genitiboa hartzen du. Adibidez: 

raz1 ºbái!, gaixúa!, bai-emótekua estabe ke- aukítzen: gaixúa, bañaa gaixúa éuren 

alderáko! ... 

Esangura materiazkoa denean, edo gaia adieraztekoa, aurretik nominatibo mugagabea eta edutezko 

genitiboa har dezake. Adibidez: 

kgg órrek dirú aldétik óndo dábis 

Saila, maila, arloa adierazteko ere nominatibo mugagabea eta edutezko genitiboa hartzen ditu 

aurretik. Esaterako: 

raz º... es- esekíun esébe!: · sésuan aldían · esébes! iñók esekíxan!, porke-éso éra- orí tabú bá-san, orí 

eséuan iñók e seértzerik! ... 

Konparaketak egiterakoan edutezko genitiboa hartzea da joera hedatuena, baina nominatibo 

mugagabe eta leku-denborazko genitibodunak ere jaso ditugu. Esate baterako: 

rmz ºtxakoliña be itxe-san! · lem-bé!, · da sárdaua be baii, béti! · Oingo aldian ásko sárdaua!, bueno!, 

len ee... saarretam-baeuan gurían e!, da Lésetan da sagárra!...: burdíkak eta burdíkaak... ·· da 

Iñárriam-be bai! 

Egitura esplikatiboetan perpaus osoa hartzen dute, adibidez: 

nme2 angúak dián aldétik... yáke angúa-dián, ·· erríxa ondo esautuko dabe --naz angue-dien aldetik, 

errixa ondo esautuko dabe 

•“Antzera, antzian; -rako, -rutz 1411 “, modu-konparaketa zentzuz, aurretik edutezko genitiboa 

hartzen du. Adibiderako: 

f.a. erosi nitxuan prákak áren morokúak, aren antzerakuak 

•“Aparte”. Gehigarriak adierazteko, aurretik ablatiboa hartzen du, baina deklinabidean ere aipatu 

denez, nahiz eta mintzagaia bizigabea izan, sarri bizidunen forma hartzen du (baita bizigabeentzakoa ere, 

noski); bestalde, instrumental eta soziatibodunak ere jaso ditugu. Esate baterako: 

kmz ºorreándik apárte, biarréra be juaten dok --raz1 órtik apárte biarrera juaten da --rmz 

ºLoixóla, ta-Áixakuak eta oná!, ee... ... ándik aparte-e... ··· Mielmári!: txa Mielmari bee, · gure, or 

ibilli san! --kmz3 º… an emoteskuesan muestrak e ·· gitxi gora-bera e · iualtzu eitxe-enduasen! 

Gero-orreandik aparte daok e noberak e ·· noberan ee… kóntura-artutakuen e, 

“ei- i- iñ im-bia-dot” eta ... --f.a. améndik aparte, beste séose be badáka-nik //ORRÉS aparte, 

biarra be eitxen dau //orrégas aparte (…) esí-tzut esér esán 

Leku-denborazko zentzuz ere ablatiboa hartzen du, bizigabeentzat marka bizigabez orokorrean. 

Adibidez: 

kmz ºmikrofusiñua bai, aparte ·· a! bueno!, blóketik · aparte 

1411 “Sure antzerutz” erako egiturak naz-ri jaso zaizkio bakarrik. 

497

498 

•“Arte, artian /artietan; -ko, -tik, -ra, -rutz”. Denbora zentzuz, muga adierazterakoan aurretik 

nominatibo mugagabea eta adlatiboa hartzen du (aditza ere hartzen du horrelakoetan, bai jokatua 1412 bai 

jokatu gabea); adlatiboa dena den, adizki jokatuekin agertzen da bakarrik, nominatibo mugagabea ere 

egiten den arren. Aditzondoak ere hartzen ditu aurretik, bai soilak bai kasu markaz, adlatiboa hain zuzen; 

izenekin gauza bera gertatzen da, nominatiboa zein adlatiboa har dezakete. Forma batzuk lexikalizaturik 

daude: “aste-arte” ez da asteko eguna, aste barrua, bitartea baino. Adibidetzat: 

raz º... kami-óia!: aberíxau daá! ta béste sar bat ekarri artían!... oláko sár bat... María-Arikítxakópe-esángotzú 

oríí! --raz5 ºEujénia...; · da esa-netzan -"ara Eujénia! · ní ·· nai bosu etorri, nik 

ifinikotzut amen kuartua, baña es illétarako ta, ·· ill artéKO!" --ñaz1 ºni ákordatze-(?)nitzan e, 

beixak eosen ártiam-bé, orrék i- béste-etxiok inda eosela, e? 

kmz ºetzirarte ordúan jái!: óóó!, · óóó...!, marabílla! · marabíllia da orí! --raz5 ºéstakisu baa ogei 

urte arte · eskolan erabilli ban aitxán etá!? 

nme2 ºmésa ostían, ·· eer- · sepultúretara jute-san abadía ta -"Páter Nóster" da, 

· txakúrraundixa-ándrak emotetzeN arté báá, ba "Páter Nóster" da "Páter Nóser" [sic]: "Páter Nóster!" abadíak eta, · "sérura lááster" guk!, sakristíxatimonagílluak 

eta, · geró etorri saniam-belárritti-tirekáatxu bat... 

Orduak adierazterakoan aurretik nominatibo mugatua hartzen du gehienetan ordu zehatzak 

adierazterakoan; gutxi gorabeherakoak adierazterakoan adlatiboa ere izan dezake aurretik; “noix arte” 

zehaztugabeenean, ez da kasu markarik ageri. Denbora zentzuz baterako ekintza edo gertakariak ere 

adieraz daitezke: horrelakoetan aurrekaria beti perpausa da, adizki jokatuduna. 

Lekuzko zentzuz aipatu dugu deklinabideko adlatibo bukatuzkoaren atalean ere (nominatibo 

mugagabea zein adlatiboa har dezake aurretik) baina lexikalizatuta dago kasik kasu marka legez. Lekuzko 

beste zentzuz nominatibo mugagabea eta edutezko genitiboa har ditzake aurretik. Lexikalizazio bidean 

ere jaso dugu berba batzuetan, “anka-arte, ankarte; sasikarte/sasakarte, larrarte, arbolarte, mugarte; euskiarte” 

adibidez. Zenbait adibide: 

ñaz1 ºbai!, Ermúko panareixarartekua ori danori! · san! Solosabal --ñaz2 ºe, Txáltxaneti-geró 

gue- Kiputxánera-árte · iséngo san, estaki-nik! ... --kmz7 º... Gero ba or gabisen, bátian ee- 

Eibarrerarte, Kálamuara ... --nme2 ºeee... ··· bernía da eee oo... · sétik, belaunetik · eta orkatillaártekua 

raz1 º... erlámiñua sérak ekarten dau, máátzak ... porke nik iñoix ikusi dot, kájak, está? ... da kajá 

mordúa, d'ántxe urtetze-eben e matz ártian! ... 

Kopuruzkoa adierazterakoan, nominatibo mugagabea eta adlatiboa har ditzake. Izenlaguna 

aurretik duela ere jaso dugu nominatibo mugagabea, adibidez: 

kmz kartá bá-tópau juat nere líburu ártian --f.a. neré liburu artian kartá bat billau dot 

Kidetasun esanguraz edutezko genitiboa hartzen du aurretik. Hizlaria kideen multzokoa bada 

gradu hurbileko mugatzailea har dezake aurrekariak: “bixon arte/artian”, adibidez. Aurrekaria “eta”-z 

lotutako sintagma anitza izan daiteke; horrelakoetan edutezko genitiboa kasu marka bietan ager daiteke 

edo bigarrenean bakarrik. Banatze zentzuz aurretik edutezko genitiboa hartzen du. 

Edonola ere, “tarte” (“tartian, tartera, tartetik...”) aldaera ere erabiltzen da; eta ez guztiz berdin 

baina oso antzera “bitxarte” ere bai 1413 . 

1412 

Jokatuetan adizkia gehienetan indikatiboz egiten da baina S.B.-k subjuntibozko egiturak ere ezagutzen ditu: “etorri naiñ arte”, 

esaterako. 

1413 

Ikus berari eskaini zaion zatian.

kmz juári gure ártetik, emén esaitxuau biar da --f.a. béstien tartian sartísu orí 

•“Asken/atzen, -n”, denborazko zentzuz aurretik nominatibo mugagabea eta edutezko genitiboa 

hartzen ditu; lekuzko zentzuz adibide banakaren bat jaso dugu bakarrik, aurretik edutezko genitiboa 

duela. “Akabera” postposizioa ere jaso dugu, pareko lekuzko zentzuz. Adibiderako: 

nme2 º... onákoo bu- ee, alámbresko erastúm-bat, · da berba itten e, lagúna ikustem-basan ták! 

suk arí tta...; · da-ast- ass- ee, · astían askenian eukénak erriéla!: erriela, 

txampóm-bat sán!, ·· txampóm-ba-sánn, d'astíen ee, · sápatu atzaldien a seukenak, erriela emom-bier maistriai! ... 

rmz5 º... au dok ultzian askena estók? 

•“Aspi; aspixan, -ko, -tik, -ra”, leku esangurakoa. “Aspikalde” aldaera ere erabiltzen da 1414 . 

Aurretik nominatibo mugagabea eta edutezko genitiboa hartzen du gehienetan baina instrumental, 

ablatibo eta inesibodun adibide bana ere jaso dugu. Aurrekaritzat perpausa duela ere jaso dugu adibideren 

bat, esaterako: 

kaz1 ºbaai! Abeletxealdia daó · ba · oim-panadérixia daon aspíxan ... 

Esangura figuratiboa ere har dezake, adibidez: 

nme2 beti sure aspixan eom-biou alá?! 

Lexikalizaturik, adibidez: “anka-aspixa /ankaspixa, sapata-aspixa; Agiñaspi, Agarraspi; 

Etxaspi/Itxaspi”. Pragmatikari dagozkion iruzkinak ipiniko dira jarraian, lekukoen ahotikoak: 

kgg º[“hanka gainera jausi” galdetutakoan] or, esate-baterako, anka-aspira esin jata jáusi, 

sélan jausiko játa…?; ombre bai!, basáre, piñúa eitxen ero basáre, bai!… … 

es, baña-ála ta gusti be, ankas góra eonda be, anka gañéra jausíko játzu, gañ- ankían gáñekaldia 

isango dalako: óña, óña, orduan be, gáña isángo da 

•“Atze, atzia; -ko, -n, -tik, -ra, -rañok, -rutz” eta “atzekalde” aldaera lexikalizatua, leku 

esanguraz aurretik nominatibo mugagabea zein edutezko genitiboa dutela erabiltzen dira. Adibidez: 

ñaz2 ºbai, Unibérsidadian átzerañok! --kmz orrén etxiórren a- átzera juan dok balóia --naz 

Migélen átzetik etorri di óndorik, aretxi segitzen 

Helburuzko zentzuz, zerbaiten bila, lortu gurarik esangura duela, aurretik edutezko genitiboa 

hartzen du. Adibidetzat: 

kmz orren átzetik ibilitxú-démpora-askúan 

Moduzko esanguraz aurrekariak instrumentala har dezake, mugagabea zein mugatua 

(“aurrekos/aurrekuas atzera” adibidez). Hemen adibide bat: 

ñaz5 “Dotriñia zererako be, komuniorako be euskeraz ikasi genduan guk. Atzekuaz aurrera. Eta 

atzekuaz aurrera, baiña dotriñia, haxe erakutsi ondo! ... eta lehen dotriñia, dana e! Hasi atzekuaz 

aurrera eta aurrekuaz atzera. Eta oiñ ezer be ez ...” 

Denborazko zentzuz gutxitan baina erabili egin egiten da, aurretik nominatibo mugagabea edota 

edutezko genitiboa dituela. Adibide baten izenlaguna aurretik duela ere jaso dugu nominatibo mugagabea: 

naz eee, amárretako mesa-átzeti-jungo naix, mesa ondorik 

1414 “Aspiko-alde” lexikalizaturik, azaldu da lehenago ere. 

499

500 

•“Aurre; -ko, -n, -tik, -ra, -rañok”, leku esanguraz aurretik nominatibo mugagabea, edutezko 

genitiboa eta ablatiboa hartzen du. “Aurrekalde” aldaera ere jaso dugu. Lexikalizaturik ere jaso dugu, 

“etxaurre, askaurre, elixaurre” berbetan adibidez. Adibiderako: 

raz º... ní bein bákarri-jua-nitzan e ·· Santú Motzéra!, estáki-nu-nun eró, Sam-Pédrotik áuurreraala 

juan da · an be iguála! ... --kaz2 ºbaña gure áitxa san... · íxkuan áurrera juateko amorrráátua! 

Denbora zentzuz aurretik nominatibo mugagabea, edutezko genitiboa, inesiboa eta ablatiboa har 

ditzake; lexikalizazio bidean da “gerraurre” adibidez. Orduak adierazterakoan nominatibo plurala har 

dezake aurretik. Esate baterako: 

nme1 ºorí be-edadían áurrera doya ta óndiom-bee órtxe 

raz1 º... Arrátietam-bákarrik ollaskua játe-genduan da sér!? ... gerrá ostían asko-obeto baña 

gerrá-aurrian...?!: gerráurrian · óllaskua jate-bana grándia san! ... 

Bai lekua bai denbora adierazterakoan konparazio egiturak har ditzake aurretik: lekuzko 

adibidea, “presía baño áurrerao ...”; denborazkoa, “Julio baño aurretik ...”; edo perpausak besterik gabe: 

“ara sartu aurretik, eskondu aurretik” denborazko zentzuz. 

Moduzko esanguraz aurrekariak instrumental mugagabea zein mugatua har dezake 

(“atzekos/atzekuas aurrera; muturres aurrera” adibidez), edo soziatiboa. Esaterako: 

kmz ántxitxiketan joyan da jáusi ein súan, mustúrres áurrera jausi súan! 

•“Bako”. Etimologikoki “*bagako” forma litzateke, edo agian *ba(ri)ko, baina Eibarren guztiz 

errotuta dago hasieran aipatu den forma murriztua. Osagai hau lexikalizazioetan sarri aurki dezakegu: 

“lotzabako 1415 , ganorabako, arrasto-bako, gatzi-bako” adibidez; baina oraindik badu bizitasuna 

postposizio legez bestelako osagaiak aurretik hartzeko ere: nominatibo mugagabea edo partitiboa dira 

aurreko izenen kasu markak (“bustan bako, epe bako”, “botoirik bako”). Izenlagunak direnez, ondoan 

izena edo dagokion kasu marka hartzen dute. Aditzak edo perpausak ere har ditzake aurretik “bako”-k, 

adibidez, “garbitxu bako sapatak”, “ogirik jan bakua”. Adibiderako: 

raz1 fundaméntu bako gisónak ein dau orí --nme2 orí, arrásto-bakó ba-da --S.B. ºpersona bat epé 

bakua dana, jo-ta seosen saiñ, jó-ta trípa-jaten dao, eon esinda, umore txarrakin --naz erosi dot ee 

txaketa bat · botoiri-bakua 

•“Ba(r)ik(an)”. Esanguraz, soziatiboaren alderantzizkoa esan gura du, zerbaiten ezeztapena, 

gabezia adierazten du, beraz. Aurreko osagaia nominatibo mugagabez eta partitiboz agertzen da 

gehienetan baina nominatibo mugatua ere ager daiteke; deklinabideko atalean ere aipatu da “-ra barik” 

egitura, adlatiboarenean hain zuzen. Aditz partizipioak ere sarri ageri dira postposizio horren aurretik eta 

horrelakoetan moduzko zentzua du batez ere. Ez dakigu ziur hemendik eratorria den “bari(xa)ko/u” egun 

izena. Esate baterako: 

kmz antiájoo bárik etxuat isebe- esébe ikústen --f..a. antijori-barik e estot esebe ikusten 

f.a. esébe-esan barí-juan dok 

Bestelako esanguraz, aurkaritza ñabarduraz ere erabiltzen da, “su barik beste bat” adibidez. “Zu 

ez baina beste bat” parafraseatu daiteke, edo “zure lekuan beste bat”, ordezkaketa ñabardura ere baduela. 

“Biarrian” ere berdin-berdin erabil daiteke, zentzu eta ñabardura berberaz. Aurretik hainbat osagai har

ditzake: izenak (teorian behintzat, kasu marka guztiak har ditzake, partitiboa barne, izenlagunak 

sortzekoak izan ezik), izenordainak, aditzondoak-adizlagunak, aditzak, perpausak... Adibidetzat: 

rmz ºor piñárixam-béra! · juate-giñuasen!: bidía bari-bides- atajútik! 

nme2 telebisiñuai begira eom-bárik, obé da oera jun saittesen, e? 

•“Barren; barrena, -n, -tik, -ra”. Leku esangura duenean aurretik nominatibo mugagabea, 

edutezko genitiboa edota leku-denborazko genitiboa hartzen ditu. Esangura nagusia beherengo ingurua 

da, baina batzuetan egitura erredundanteak jaso ditugu, “be(e)”-ren ondoan dela: 

ñaz2 ºtxaletam-beko barrenien, es? 

Osterantzeko erabilera ere badu “barren”-ek, solasaldian ñabardura aurkaria erantsiz; adibidez: 

kmz ardurátuta euán?, e ábixau néuan bárren! 

•“Barri; -rik”-k esangura nagusi bi ditu. Hemen aipatuko duguna “albiste” esangura da; bestea, 

denborazkoa da baina beti menpeko perpausa osatzen duenez, menpeko denborazko perpausen atalean 

garatu beharko litzateke 1416 . 

“Albiste” zentzuz bada, aurreko osagaiak nominatibo mugagabea, edutezko genitiboa eta lekudenborazko 

genitiboa har ditzake; adibide baten partitibo kasu markaz ere jaso dugu. Esate baterako: 

kmz ºe- elixáko barrí estákitx esébe --kmz3 º... léku bátzutan e, ·· ésitu eukitze-genduan ·· 

sekiulako arma bárri txáá! ... 

•“Barru; -ko, -n, -tik, -ra”; leku esanguraz nominatibo mugagabea, edutezko genitiboa edota 

inesiboa har ditzake aurretik; lekua figuratiboa, abstraktua ere izan daiteke, edo metafisikoa, subjektiboa, 

izenordain bihurkarien atalean ikusi den bezala. Leku esangura hori luzera edo neurri eremura ere heda 

daiteke, adibidez: 

kmz3 º… guri e, · aprosimasiño bat emonda eroo · enfiñ! · a itxeko plántillak · éraitxeskuesen · 

sentésimiam-barruan! ... 

Denbora esanguraz tartea adierazten du, geroaldikoa zein iraganaldikoa, eta aurretik nominatibo 

mugagabea eta edutezko genitiboa onartzen ditu. Adibidetzat: 

raz5º... -"Maltzáko kantiñéruak?!..., ·· seose bada...: suk im-biosuna da óñ ·· bakisu noix eskondu 

san anáya?" -"baai", da -"bueno!, ba, eskritxurak, sérak, kontratúa · éitxen da · sortzí eun ero 

amabost eum-barruan ·· da juan saitxe · notárixuagana, Élgoibarren, da esplíkaixosu!" · da 

papéltxo bat serían, da ... --kmz irú illébetee bárru · ekíngoitxuk án biarrían 

•“Bat; batera, batian”-ek kidetasun zentzua du, batetik. Horrelakoetan, aurretik nominatibo 

mugagabea, nominatibo singularra, nominatibo plurala, ergatiboa, datiboa zein soziatiboa agertzen dira. 

Hizlaria taldearen barruan badago, edo taldea hizlariarengandik gertu badago gradu hurbileko 

mugatzailez eratutako formak erabil daitezke (“bixok batera”, adibidez). Aditz izena inesibo kasuz ere 

jaso dugu. Denbora ñabardura ere badute forma horiek. Esaterako: 

rae º... da gero-óndorik... ·· árek, árek idiekin da batera-artuak eta bábak! ... rmz ºerremolatxa ee 

udabárrixan eraitxen da!, e, artuakim-batera! 

1415 Aldaerak jaso ditugu: “lotzagabeko” eta “lotzaik bako” f.a.-ren ahotan, eta “lotzagabia” kmz-ren eta kgg-ren ahotan. 

1416 Ikus sintaxiaren sailean denborazko menpeko perpausei eskainitako atalean. 

501

502 

Denborazko esanguraz aditzaren ondoan agertzen da, bai partizipioa bai aditz izena izan 

daitezke, eta kasu marka hartzen dute, instrumentala gehienetan eta soziatiboa batzuetan: “-t(z/x)ias 

bat/batera/batian” 1417 . Edonola ere, denbora adierazten duten osagaiak ere izan daitezke aurretik, soziatibo 

kasu markaz (“illunakin batera”, adibidez). 

•“Be(e); beian, -s, -ko, -tik, ra, -rutz”; “bekalde” aldaeratzat jo dezakegu; eta “pe” aldaera ere 

oso erabilia da, batez ere aurreko osagaia nominatibo mugagabez denean, enklitiko gisa lexikalizazio 

mailak baititu. Adibidez, lexikalizatzeke ditugu: “sillape, oepe, sulope, keixape, arbolape, kaixolape, 

aixpe, presape, lapikope, lurpe, lanparape, tellatupe, paope, txapape; Galda(ra)miñopian” 1418 ; 

lexikalizaturik edo bidean daude: “besape, galtzarpe, arkupe, aterpe, estalpe, elispe; keispe; minpeko 1419 “; 

beste esapide batzuetan txertatuta: “aopeka berba eiñ/jardun” esaterako. Leku esanguraz aurretik 

nominatibo mugagabea, instrumentala, edutezko genitiboa, leku-denborazko genitiboa, inesiboa eta 

ablatiboa 1420 onartzen ditu. Hala ere, pragmatika aldetiko iruzkinak jaso ditugu, kgg-rengandik esaterako: 

kgg º[“eskillaretan bera” sintagmaz] or “bera” esátia olako kasuetan sé da, indárra emóteko ero? …; 

eske jáusi derriorres bera jausi bie-sara es?: “máitxi-jausi” esin leike ésan?, bárdiñ, es?; eta sé alde 

dau “maitxi-jausi” ero “maitxi-bera jausi san”?… eske, “mendítxi-bera dátor” …, “eskiyáretan béra 

jausí san”: derriorres jausi bi-da berútz, es? , estáka sentzúrik. Ome!, “eskiyáretatik 

jausí san”, jausi leike eskiyáretatik béste alde batera, eta “eskiyaretatik bera jausi san” ya derriorres 

jausí san eskiyáretan bueltaka, es? … geixenetan esáten dou baña, estaka- estáka sentzúrik es?, 

indarra emóteko eró es? “Maitxi-jausí da”, “máitxi-bera jausí da”… … “mai gañétik béra jausí da”, 

óri ya… 

Antzerako iruzkina egin diezaiokegu tankera honetako adibideei: ñmz “º... gero errekia bajatzen da 

goitxi-berá”. 

Modua adierazterakoan, aurretik instrumentala, soziatiboa eta ablatiboa 1421 har ditzake; 

lexikalizatuta ere badugu “auspes/auspas” forman. Adibiderako: 

kmz baákik ibiltzen · búrus béra?, · pínua eitxen? 

Kopurua ere adieraz dezake (adinezkoa, pisuzkoa...); horrelakoetan aurretik ablatiboa hartzen du. 

Adibidez: 

nme2 ºbai, saspíxa ero saspítti-berakua dienien, · "énaix baltzekora lleatzen". ·· Bué! érderas 

"figúras" esátutze... · órrei, "fiúras"; · da, éuskeras "baltzékuak" 

Bestelako esaera adberbialak ere jaso ditugu: “(-n) gora ta bera (ibilli)”. 

•“Be(g)ira” “egon” aditzarekin batera agertzen da gehienetan baina ez da ezinbestekoa hori 

izatea. Aurretik datiboa, adlatiboa 1422 eta adlatibo bide zuzenezkoa hartzen ditu. Adibidetzat: 

raz1 estáki-juango garán, démporiai j- begira gáre juáteko 

kmz -sé-itxen dó-gorá beíra? ·· º-isárra-jan! --raz1 norús beíra sare? 

1417 

Gai hau partizipioa aderbio moduan erabilita garatuko da berriro beherago. 

1418 

Adibide horiek gehienek leku esangura dute; erantzukizuna ere adierazten dute horrela sortutakoek: “ardurapian”-ek adibidez. 

1419 

Esangura bikoitza du: esan ezina edo ongi ahostu gabeko jarduna; eta iruzurra, gezurra. 

1420 

Lexikalizazio bidean den egitura bikotea sortzen da horrela: “goitxik bera” eta pareko alderantzizko egitura, “betik gora”. Guztiz 

lexikalizatuta dago “goitxibera” berba, gurpildun lera erakoa adierazteko. Beste lexikalizazio batzuk: “buruti-berakua”, “meningitis” 

adierazteko. 

1421 

Ikus arestian aipatutako lekuzko “goitxik bera”: moduzko esanguraz “erabat” esan gura du, deklinabideko atalean ere adierazi 

denez. 

1422 

“Nora/gora begira + egon adizkia” egiturak hitzez hitzeko esanguraz landa, bestelako ñabardura ere badu, honakoa hain zuzen: 

S.B. ““baña norá beira ao bañá, mosolúori?!”, ºdéspistauta ero …”. “Gora begira”-k alferkeria ere adierazten du.

•“Bestekalde, -ko, -tik, -ra, -raño(k)” forma konposatua da baina berariaz aipatuko dugu 

esangura ere halakoa duelako (“beste alde” ere jaso da, nolanahi ere). Aurretik nominatibo mugagabea, 

edutezko genitiboa, instrumentala edota ablatiboa hartzen ditu. Adibidez: 

kgg mendíxan bestekaldían Markíña dau --kmz euskaldún-fransésak · fron- fronterátik 

béstekaldéra bisi-ítxuk --nme2 fronteríam-béstekaldétik, · e frantzes-euskálduna-bisi dia 

•“Bete” forma soilik baino, -ta atzizkiz 1423 jaso dugu, “beteta”; aurretik gehienetan instrumentala 

hartzen du, baina “lurra betian” erakoak ere jaso ditugu. 

raz º"orí birióri dóya · daná betéta jentéss" ... bai, "bidá [sic] betían doya jentía" be bai, bai! 

•“Biarrian” postposizio legez bi zentzuz jaso dugu. Batetik, aurkaritza ñabardura duen 

ordezkaketa adierazteko 1424 , eta aurretik izena, izenordaina, aditzondoa, adizlaguna eta aditza eta 

perpausa izan ditzake. Adibiderako: 

kaz2 º... itxe-genduan eun árgis · da · ordu báteterdietan juam-biarrian · ordu batian juan ·· da 

bóstak arte... 

Bestetik, oraindik gertakizun den baina laister gertatuko dena adierazteko erabiltzen da 1425 : 

aditza hartzen du aurretik beti. Adibidetzat: 

nme2 jausí biarrian dao 

•“Bide/bire, bidian/birian”-ek leku esangura duenean aurretik adlatiboa, adlatibo bide 

zuzenezkoa + leku-denborazko genitiboa (-rusko) har ditzake. Esate baterako: 

kgg etxerusko bidían kontaukotzut atzokúa --raz1 º... or da, 

seruRA BIDIAN juan da ta ·· ní-pe-esperansia bákat serura bidian juateko! 

Moduzko esanguraz aurretik aditz izena dela jaso dugu, leku-denborazko genitibo markaz; 

hemen adibidea: 

nme2 etxé txiki ontakoo · téllatua · jáusteko soríxan dao -ero- jáusteko bidían dao 

•“Billa”-ren bitartez galdu edo desagertutako zerbait aurkitze ekintzak adierazteko erabiltzen da, 

baina jakineko zerbait eskatzera edo hartzera joaterakoan ere erabiltzen da 1426 . Aurretik nominatibo 

mugagabea edota edutezko genitiboa hartzen ditu. Adibiderako: 

raz5 º... (?)Perikóetxeki dabill amén ·· txopuem-billa, da tx- usufrútua-saldu seinkes, da su 

anáyak esi-seinke-etára · egúndo be! etxétik" ... //raz5 ºbaai, gausá-askó ta, ebíllen txopo bílla!, 

txopúa da bigúna!, da fasílla biarrérako! ... 

raz1 María etorri san ogixam-bílla 

•“Bitxarte, bitxartia; bitxartian, -tik”; leku zentzuz sintagma soilak har ditzake aurretik, 

nominatibo mugagabez, edutezko genitiboz edo adlatiboz. Adibidez: 

kmz sartík ori piesíori dánen a- dánen bitxártian 

Baina egitura konplexuagoak ere bai: “ablatibo−adlatibo” egitura, “leku/pertsona izen + eta + 

leku/pertsona izen”, esate baterako. Azken egitura horretan nominatibo mugagabea eta edutezko genitiboa 

1423 Ez dakigu oinarrizko kategoria zein den: “bat” zenbakia, ala “bete” izenondoa ala “bete” aditza. 

1424 Ikus pareko esanguradun “barik” ere. 

1425 Ikus beherago ere, partizipioa adberbio legez erabilita azaltzen den lekuan. 

503

504 

onartzen ditu; kasu marka bigarren izenari txertatuz gero nahikoa da, baina bietan ere ager daiteke. 

Adibiderako: 

kmz ºMáltzan!: · Maltzáti-Plaentxiara bitxartian 

S.B. Miren eta Josén tártian, bitxartian 

Esapideetan ere badugu: “bi(t)xen bitxartian” adibidez: batzuetan esangura lexikalizatua du 

(denborazko zentzua hartzen du batez ere); bestetan ez, adibidez: 

rmz ºtxiríkilletán dá!, e... e, básarri bat emén da be- Kaitano béstia d’antxe bixem-bitxártian!, garoo 

e, egur ártian da ... 

naz suk erosisu ogixa tta bixem-bittarti-ni jungo naix peskáderixara 

Denborazko esanguraz, aurretik nominatibo mugagabea hartzen du. Baterako ekintza edo 

gertakariak ere adieraz daitezke: horrelakoetan aurrekaria gehienetan perpausa da, adizki jokatuduna; 

baina izenak ere har ditzake, adlatibo kasu markaz. Adibidetzat: 

kmz ik ogixaa erosten duan bitxártian, nik ee · okelían billa najóyak 

•“Buru; -s” 1427 denborazko esanguraz ez da kasik erabiltzen Eibarren, raz1-ek bakarrik onartu du 

forma hori (aurrekoa edutezko genitiboz dela). Izenordain bihurkari gisa ere erabil daiteke, edutezko 

genitiboa aurretik dela, “euren burus”, baina hori ere ez da oso erabilia (nme2-k eta f.a.-k darabilte). Leku 

esanguraz ordea gehiagotan erabiltzen da, goiko aldeko muturra-ingurua-lekua adierazirik; lexikalizaturik 

edo bidean dugu hainbat berbatan, aurrekoa nominatibo mugagabez dela: “oe-buru, artaburu 1428 , pa(g)oburu, 

belaun-buru, eskillara-buru; Etxaburu” eta abar. Adibidez: 

raz1 º"eskillára-burúa" básarrikua da! 

•“Erdi” aipatu da zenbatzaileen atalean ere, proportzioak adierazterakoan. Baina postposizio gisa 

ere erabiltzen da lekua eta denbora adierazterakoan, esaterako. Leku zentzuz aurretik nominatibo 

mugagabea, edutezko genitiboa zein leku-denborazko genitiboa har ditzake. Adibiderako: 

rmz2 º... berái akórdau akóla ta · or estála biár!, erríxan erdí-erdíxan e probálekúrik eta ... //rmz2 

ºes juam-bíd’erdíra ta botáta lága!, "énajoyan óiñ!" ... 

Denborazko zentzuz, nominatibo mugagabea hartzen du. Esaterako: 

kaz2 º... urte-eban aitxák, · báskalduta urte-ban... ·· da ní, árratzald’erdixa ero isango san... ·· neup’urte-neban, 

da ... 

•“Esa, esian, -k, -gaitxik” zerbaiten gabezia adierazteko erabiltzen da baina baldintza ñabardura 

ere badu, “beste(r)ik esian” erdi lexikalizatutako egituran adibidez; ikusten denez, aurretik partitiboa 

hartzen du. Gabezia hutsa adierazterakoan nominatibo mugagabea eta partitiboa hartzen du. Aditzondoa 

aurretik duela lexikalizatuta dago “ondo-es” izenean −ongi-ez hori zein mailatakoa den, “zorabioa” izan 

daiteke edo larriagoa−, edo “ondo-esik” adberbioan; esangura etimologikoagoa dute “gogo-es, nai-es” 

berbek, “inapetencia, indisponibilidad” esan gura baitute. Adibiderako: 

kgg bésterik esían e esnía barík úra erángot --naz esiñ isen dot amaittuu démporaik esagaittik -- 

S.B. dempora esagaitxik esin isen dot amaitxu --f.a. diruik esak euki gaitxu etxian 

1426 

Ikus ikuspegi orokorrez izen propioen ondoko erabileraz M. KALTZAKORTA-ren lana (1999). 

1427 

“Buru” berba oso emankorra da esapideak eta egitura konposatuak osatzeko. 

1428 

Artoaren fruitua izendatzeko ez ezik esanahi konnotatiboa ere badu, lagunartean erabiltzen den “intsulto” gisa; ñabardura 

despektiboa ere izan dezake.

•“Eskas, eskasian, -ko” postposizioak jakineko kopuru, neurri edo dena delako zehatz baterako 

piskat falta dela adierazten du; aurretik nominatibo mugagabea hartzen du. Orduak adierazterakoan 

nominatibo mugatu plurala hartzen du. Adibidez: 

kmz -séma-fálta dok? -eta- -kilómetro bi exkáx 

f.a. laurak eskas dia 

•“Eske, eskian”-k galdetze esangura du; batzuetan “bila” ere erabil daiteke baina “eske”-k 

esangura murritzagoa du horrek baino, norberarena ez dena eskatzera joatea esan gura baitu azken finean. 

Aurretik nominatibo mugagabea nahiz edutezko genitiboa hartzen du. Esaterako: 

kmz María etórri san oo-ogi éske //atzó Urkiolara- Urkiólara jua-giñan, nóbixo éske 

Lexikalizazio bidean ditugu egitura batzuk: “parka eske (etorri) /parka eskatu”, ganaduak “umeeske/iskuan-eske 

egon”, altan daudela adierazteko adibidez. Esate baterako: 

nme2 demandáldixa in da gero bixámonian ee, · parka éske jun san --raz1 parká eskíam-baai 

•“Esker, eskerrak 1429 /grasiak”; aurretik datiboa hartzen du. Perpausak ere hartzen ditu, 

gehienetan -(e)naz markatuta, baina perpaus horiei datibo marka ere txerta dakieke: -(e)nari, alegia. Dena 

den, kgg-k -(e)la ere itsasten dio adizkiari. Adibiderako: 

kmz -sélan konsegidu dosúe ko- kótxia-ain-merké? ... -eskérrak laún batí --raz1 -séla erosi osu 

kótxia-ain merké? ... -lagúm-batí eskérrak 

rmz2 º... da grásiaak Kórtak akábau bárik errétirau saná, séa ... 

kaz2 º... grásia-gámbariaa · desente daonari, eee? ... 

kgg eskérrak atzo etorri siñála bestéla... 

Edonola ere, formaz normalizatutako “ezker”-ekin neutralizatzen da Eibarren, homofonismoz. 

“Ezker” esanguraz, lekuzko postposizio legez ere jaso dugu, adibidez: 

naz nere-etxie dao · iturríxan · eskerrérutz 

•“Esku, eskuan, eskuetan” postposizioa deklinabideko atalean ere aipatu da, inesiboarenean hain 

zuzen, inesiboaren berezko kasu marka ordezkatzen duten postposizioetariko bat baita. Aurretik edutezko 

genitiboa hartzen du. Adibidez: 

kmz desisíñua e, euré-eskúan daok --f.a. au biarrau eroseñen eskuetan esi-leike laga --kmz12 "... 

baiña gaurko gaztiak elixara ez juatia ezkontzera euren esku... asko ikusten da” 

•“Estilora, estiluan; -ko”, modu-konparaketa zentzuz, aurretik edutezko genitiboa hartzen du. 

Adibidez: 

raz1 seuré-estilora in dó-nik --f.a. neré anaia suré estilora jásten da 

•“Fuera, -ko”-k gehigarri zentzua duenean aurretik ablatiboa hartzen du. Lekuzko ñabardura zein 

denborazkoa ere hartzen du. Moduzko esanguraz ere ablatiboa hartzen du aurretik. Adibide batzuk: 

kmz anaiári lagúntze- lagúntze-etzak tallarréti-fuera --kaz3 ºta gáñera-afana euan ee? e, tallarretifuera 

· biarra im-baña geró · jósten ikasi! ... --kmz3 º... piñi juem-baa ·· nai dabenak e pagau! · da 

· bedrátzi-illebete-ero suan · eitxe-genduana! · bertán ·· a- geure kóntura seá! ·· ee, s’ésangua-:-lo 

1429 Aldaera erabiliena “eskerrak” plural markaduna da; “esker” askoz gutxiago erabiltzen da eta batez ere lekuko kaletarrei (kgg-ri, 

S.B.-ri eta kmz11-ri) jaso diegu. Plural markaren erabilera nagusitasuna indartzen du “grasiak” maileguaren formak. 

505

506 

taa jan da órrek, geure kóntura!, kuarteleti-fuera! ... --kmz7 "... sozialistak oktubrian, ein genduan 

mobimiento bat, léetik fuerakua, léetik fuerakua zan, ilegala zan ...” 

•“Fabore, -ko”-k “alde”-k duen jarrerazko zentzu bera du. Aurretik edutezko genitiboa hartzen 

du 1430 . Adibiderako: 

raz º... ní betíí, esátetzú-gastíen... gastíen faborékua nais, oseake... --f.a. ºbátak esaten dau “es”da 

bestia-“bai”, da gero resultatzen da e neré fabóre urtén dabéla: - “Aor ba!, ikúsi dosu sélan urtén 

dabén?, or ba!” 

•“Falta, faltia; -gaittik, -n”-k aurretik nominatibo mugagabea edota edutezko genitiboa hartzen 

ditu. Edonola ere, postposizio egituraren eta “falta (izan)” aditz perifrasiaren artean oso muga txikia dago: 

objektua nominatibo mugatuz denean, aditz egituratzat hartu dugu, adizki laguntzailerik ez agertu arren 

ere, horrelakoetan isilduta dagoela uste baitugu. Adibidetzat: 

kmz ur fáltia ákau --kmz6 "... aixe bialdu etxerá! Jakin eixén diruan faltan daolá! ...” --nme2 esíisen 

[sic] do-biárra · amáittu, démporia paltán, dempóriam-páltiagattik 

•“Gaiñ 1431 , gañian, -ko, -tik, -ra”; “gañekalde” lekuzko esangurako aldaera ere jaso dugu. 

Gehigarriak adierazteko, aurretik nominatibo singularra, instrumentala eta soziatiboa hartzen ditu. 

Adibiderako: 

naz orrésas gáñera, daukat béste gausa bat esateko //ones gáñera esam-biot béste gausa bat -nme2 

nik orres gáñera esi-neikisu eséb'esán --raz1 orí ... esátestasu lengúas gáñetik? --f.a. onégas 

gáñera beste gausá bat esán bietzúet 

Mintzagaia, solasgaia adierazterakoan, edutezko genitiboa hartzen du aurretik; esangura horrekin 

esaldi itxuraz anbiguoak sor daitezke, hitz-jokoz, adibidez: 

nme2 beyá-nn gáñian diskutitze-jardun dabe //nme2 orré-le-elixíorren gáñiam-berba in dabe 

 

Lekuzko esangura duenean aurretik nominatibo mugagabea eta edutezko genitiboa hartzen ditu. 

Arestian aipatutako “beian gañian” egiturak lekuzko esangura duenean “lurrean” esan gura du, behean. 

Ñabardura figuratiboa ere hartzen du inoiz, mintzagai edo solasaldiko gaia abstraktua denean; “asto/bisikleta 

gañian” erakoek lekua ez ezik, modu ñabardura ere badute. Lexikalizazio bidean dela esan daiteke “mendigaiñ; 

Bergaretxe-gaiñ, Agiña-gaiñ/gañe; su-gaiñ, ipur-gaiñ” erako berbetan, eta lexikalizaturik “txingorgaiñ 

1432 , esne-gaiñ” erakoetan. 

Bestalde, hainbat bider aipatu da deklinabidearen atalean bizidunen inesibo kasu markaren ordez 

postposizio egiturak erabiltzen direla, bada hauxe da bat, nagusia, eta aurretik edutezko genitiboa hartzen du. 

Adibidez: 

kmz séuen gain dao · gáusak ondo eitxia 

Moduzko egitura lexikalizatuak ere jaso ditugu, adibidez, “jakiñian gañian egon”. 

•“Gañeska”-ren aurreko osagaiak instrumentala hartzen du. Adibidetzat: 

1430 

Horrela agertzen da R.M. AZKUE-k bete eragin zuen erizkizundiko Eibarko erantzunean ere, “gure fabore” hain zuzen (in A.M. 

ECHAIDE, 1984, 344). 

1431 

Ikus bizidunen inesibo balioz zenbait errealizazio espektrogrametan: kmz 20B251, naz 12B187. Horrez landa, osagaia 

errepikaturik ere jaso dugu eta beste aldaera fonetiko batzuk antzeman daitezke: raz1 24A374. 

1432 

Joko izena da.

mz2 º... Eibárko sesén-plasía, · ikusítxa-dáka-ní-gáñexka jentés, ·· Urtáiñek · da Jústo Gallástegi 

[sic] arrí-jasotzen jokatu ebeníam-bé!, baña gáñeska jentía betéta! ... --nme2 tabernía, jentes 

gáñeska seuan 

•“Gero” osagaia desitxuratuta erabiltzen da: “eskeriok/eskero” gehienetan 1433 . Menpeko 

perpausak sortzeko erabiltzen da batez ere, baina denborazko zentzuz osagai soilagoak ere hartzen ditu: 

orduak edo denboraren joanean mugarri bat adierazterakoan, esaterako. Horrelakoetan nominatibo 

singularra, nominatibo plurala, edutezko genitiboa edota adlatiboa hartzen ditu aurretik; adibidez: 

raz º... nii, beiñ irúrak eskéro esí-naix oián eón!” ... --raz º... eske irúrak ingurua eskéro nik ésineban 

ein lorík --rmz2 º... lapúr kabrói orrí be, · esá-naútzam-batén da geró arén · eskéro eon san 

serári be bai! ... --kmz14 “... Kontua etara: orduan umerik ez zan behiñ hamalau urtera ezkero 

birjiña zanik ...” 

Aurretik erakuslea duenean instrumentala hartzen du. Gogoan izan behar da deklinabidearen 

atalean egin den “oneskero/onuskero...” eta “arreskero/arreskeriok” formen iruzkina. Horiek ere denbora 

zentzua dute. 

•“Goi, goixa; -ko, -n, -ra, -rako, -rutz”-k lekua adierazterakoan nominatibo mugagabea, edutezko 

genitiboa, leku-denborazko genitiboa, -(e)neko aldaera, inesiboa zein ablatiboa hartzen ditu aurretik. 

Adibiderako: 

kmz órre-gure goixan bisi- bisi-ítxuk //gerrítxi-gora e lo- loríxa daok 

Deklinabideko ablatibo atalean ere aipatu da, toponimian lexikalizaturik (horietan, aurreko izena 

nominatibo mugagabez dago), “Mendigoitxi, Urgoitxi”... 

Neurriak edo kopuruak adierazterakoan ere ablatiboa hartzen du aurretik. Adibidez: 

rmz2 º... oiñ ddala berrógei bat úrte-eró ·· da berrógei estítxuk óndio, e?: ogétamarreti-góra bai!... 

Modua adierazterakoan aurretik instrumentala hartzen du. Forma batzuk ihartuta daude; “ankasgora”-k 

adibidez esangura bikoitza du: bata hitzez hitzekoa, burua behean eta hankak goian direla; eta 

bestea ere ñabarduraz betea, esangura orokorrena figuratiboa, anabasa, ordenarik eza adierazteko 

erabiltzen da eta bestea jausitakoan itzuliz gero erabiltzen dena. Modua adierazteko, osterantzean, 

soziatiboa ere hartzen du aurretik. Esate baterako: 

kmz dána-ankas góra laga juek //an jéuan ... trípas góra --nme2 ºbai! ee, ánkenn ordés eskúek 

[sic] diála, ánkekin góra! --naz or dao, burús berá-ankekin gora dauela 

•“Gorabera, goraberia, goraberak, -ekin, -n” postposizio legez solasaldiko gaia adierazteko 

erabiltzen da besteak beste erabilera aberatsa ez duen arren; aurretik edutezko genitiboa eta lekudenborazko 

genitiboa hartzen ditu. Adibiderako: 

f.a. bérbetan diardue reunixoko goraberekin --S.B. bátzarreko górabéran jardun juek 

Beste esangura beste hizkeretako “arabera”-ren parekoa da, zerbait egiteko ala ez gakoa 

adierazteko hain zuzen; horrelakoetan aurretik edutezko genitiboa hartzen du. “Arabera” zentzu horrekin 

beste aldaera bat ere jaso dugu rae-ren ahotan, “-(e)n goi-beian”, funtsean “gorabera”-ko osagaiez baina 

adlatibo kasu markarik gabe. Adibide bana: 

1433 I. LASPIUR-ek “ezkerik, ezkerikan” aldaerak ere aurkezten ditu (1999, 46), baina guk ez dugu horrelakorik jaso. Gure ustez I. 

LASPIUR-ek “oiñ ezkero” legez aurkezten duena “honez gero” da. 

507

508 

nme2 egueldíxan goráberan dao --rae ºegualdixan goi-beian dao 

•“Guen, guena; -n, -tik”. Leku esangura du; aurretik nominatibo mugagabea, edutezko genitiboa 

edota leku-denborazko genitiboa hartzen ditu. Egitura semantikoki erredundanteak ere jaso ditugu, “... 

goiko guen-” erakoak adibidez, ia lexikalizazio bidean jarria dela dirudi, oso sarri jaso baititugu 

horrelakoak. 

f.a. ekin saitxe biarrian an soló guenian --ñaz1 ºánn, ann... á etxia ·· se- séla jakon isená: antxé 

goikó guen-guenian san! ... 

•“Inguru, ingurua; -ko, -n, -tik, -ra, -rako, -raño(k)/-rarte” postposizio aberatsa da erabilera 

aldetik, baita esangura ñabardura aldetik ere. Deklinabidean adlatibo bide zuzenezko kasu markaren ordez 

erabiltzen da (beste postposizio batzuen ondoan, jakina), bai bizigabeetan bai bizidunetan; esangura 

horrekin, aurretik nominatibo mugagabea, edutezko genitiboa eta adlatiboa hartzen ditu. Esate baterako: 

nme2 txakúrra, oná um- umé onén ingúrura setórren... 

Zenbatzaileen atalean ere aipatu dugu kopuru zehaztugabeak adierazterakoan, zenbatzaile 

zehaztuz osatutako sintagmen ondoan; horrelakoetan, postposizioaren aurreko osagaiak nominatibo 

mugagabea hartzen du. Adibiderako: 

kmz º"júbilau"!?: · ordúan ésebes!, · larogei urté inguru badakes dá!... 

Lekua adierazterakoan aurretik nominatibo mugagabea, edutezko genitiboa edota inesiboa 

hartzen ditu. Esangura ñabardurak ditu, izan daiteke zerbaiten edo norbaiten bueltakoa adierazteko, zein 

jakineko toki baten inguruko leku zehaztugabea adierazteko. Aurretik perpausa ere har dezake, adibidez: 

ñaz2 ºoñ e ser ere-, polidéportibua daon inguruan eró? edo seróri ero... 

Denbora adierazterakoan, orduak izanez gero aurretik nominatibo plurala hartzen du, baina 

salbuespen bakarra jaso dugu, kmz-ren “bedratzi-inguruan” forman, lekuko horrek gehienetan nominatibo 

plurala darabilen arren. Osterantzeko denbora esanguraz, aurretik nominatibo mugagabea hartzen du. 

Adibidez: 

kmz ºarén anáia, · lusé-lusía (...) Nere- neré sasoi ingúrukua ... // -sé ordutárako etorriko ais? -da- 

-bá!, ordú bixak ingurúan 

•“Kanpo, kanpua; -n, -ra”, leku esanguraz aurretik nominatibo mugagabea eta ablatiboa hartzen 

ditu. Leku figuratiboa denean aurretik edutezko genitiboa, instrumentala 1434 eta ablatiboa hartzen ditu 

(“legian/leges/legetik kanpo-” adibidez). Zenbait adibide: 

kmz1 º"portála". · Gú-"portála" deitze-tzáau · péora kámpua --rmz5 ºpásau im-biok á!: · ambarruti-badoyá, 

bále dok óndiok!, pásau, kámpora · kaltzaráti-kámpora! · kámpora urtem-biaok ·· 

orduan do-fállia, orduan emom-bitzak álto! 

Gehigarri esanguraz, aurretik instrumentala 1435 zein ablatiboa hartzen ditu. Adibidez: 

S.B. órtik kanpo, esin detzut esér esán --kgg kámpo est- esi-etzut esér esán 

Denborazko zentzuz ere, aurretik instrumentala 1436 eta ablatiboa hartzen ditu. Esaterako: 

1434 Beste esanguretan ez bezala, kasu honetan instrumentala darabilten lekukoak kgg, nme2, naz eta S.B. dira. 

1435 kgg da hori darabilen lekuko bakarra.

kmz plásoti-kámpora llegau-itxuk, ka- kártak --S.B. fetxas kanpo 

Moduzko esanguraz aurretik nominatibo singularra eta instrumentala hartzen ditu. Adibidetzat: 

kmz barrukúa kámpora --naz barrukuas kámpora --S.B. barrukos kanpora 

Futbol giroko berba den “jokos kanpo” komunikabideetatik sartua dela dirudi, f.a.-k “jokotik 

kanpo” egiten baitu, eta gizonezkoek “orsaixa” inglesetiko mailegua baitarabilte orokorrean. Hemen 

azalpentxo bat: 

kgg "órsaixa isán da": ºkuadriyan be bai, “fuera de juegua” eta “yokos kampo” es 

•“Kargu/kargo, karguan”, ardura eta errespontsabilitatea adierazterakoan aurretik edutezko 

genitiboa hartzen du. Adibidetzat: 

nme2 geró nere kárgu ·· ogittá juetia 

•“Kasa; kasara/kasera, -etan, -etara” aipatu da deklinabidearen atalean balio bihurkariz; aurretik 

edutezko genitiboa hartzen du. Adibiderako: 

nme2 nii, neure káseta ondo bisi nais --f.a. átzaldia bere kásetan pasau dau 

•“Klasera, klasian”, modu-konparaketa zentzuz, aurretik edutezko genitiboa hartzen du. 

Adibidez: 

kmz bere klásera! --raz1 sure klásera in dot 

•“Kontra; -n, -ra, -rutz”-ek “alde, fabore”-ren zentzu figuratiboaren alderantzizkoa adierazten du 

batzuetan, horrelakoetan aurretik datiboa, edutezko genitiboa edota instrumentala erabiltzen da. Adibidez: 

kmz ºne- nerí e kóntra eitxiárren! --kmz1 º... oiñ ekítxuk, le- e lén ipintze-juen ba dánen kóntra, ta 

oin júrixuen kóntra dáuas-ero?... ... 

Jarrerak ez eze, ekintzak ere adieraz daiteke: “drogian kontra eiñ” erako egituretan esaterako; 

horietan edutezko genitiboa du aurretik. 

Lekuzko esangura duenean, aurretik nominatibo mugagabea, datiboa eta edutezko genitiboa 

onartzen ditu. Adibiderako: 

kmz ºbaai, · átzera be ipinikou or · paretá(n) · kóntran... --naz an éuam-paretan kóntrara 

Lekuzko ñabardura du, norabidezkoa hain zuzen, “aixia gure kontra” erako egiturak; hor ere 

postposizioak edutezko genitiboa du aurretik. 

•“Kontu, -n, -ko, -ra” aipatu da deklinabidearen atalean balio bihurkariz; aurretik edutezko 

genitiboa hartzen du. Ardura, errespontsabilitatea adierazteko, aurretik edutezko genitiboa hartzen du. 

Ardura abstraktua barik ardura materiala esan gura duenean ere antzera erabiltzen da (dirua, jatekoa...). 


kmz etxáka-jéferik, nere kóntura eitxe-juat --f.a. errekauak lagaisus nere kóntura 

1436 

kgg eta S.B. dira hori darabilteen lekuko bakarrak, alfabetizazioaren eraginez ziurrenik. Edonola ere, S.B.-k ablatiboa ere 

badarabil. 

509

510 

Solasaldian lehenago izandako gairen bat aipatzerakoan aditza har dezake, leku-denborazko 

genitibo markaz. Alorra, arloa adierazterakoan aurretik nominatibo mugagabea hartzen du. Adibide bana, 

argigarri: 

rmz ºlen, es juteko kontua, eta oiñ ... 

S.B. ºbertzo kontuan etxata aitzen... 

Beste esangura bat ere badu, gaztelaniazko kalkoa: nork jasaten duen ekintza bat, norengatik izan 

den; horrelakoetan aurretik edutezko genitiboa hartzen du. Esate baterako: 

f.a. nere kontu ein dosue naikua barré //Patxin kóntura ondo pasau eben 

•“Lako(txia)(k) 1437 “, modu-konparaketa zentzuz, aurretik nominatibo mugatua eta edutezko 

genitiboa har ditzake. Esaterako: 

kag ºbéstiena dá!, babérua · lakotxíak, e?, olako gausa surí batzuk!, ólan, káro!, sakúan lakotxisakúan 

modokúak isán bia-díra · tálla gustíak egón al isátekó 

•“Leintxe/letxe/letxeik/les/letz”, modu-konparaketa zentzuz, aurretik nominatibo mugagabea, 

nominatibo singularra, edutezko genitiboa edota leku-denborazko genitiboa har ditzake; badirudi 

aditzaren elipsia dagoela eta teorian behintzat aurreko osagaiak edozein kasu marka har dezake, partitiboa 

izan ezik. Adibiderako: 

rae ºau- oixe terrásioi léintxe!, lau póste aolantxee... · tí-tí-tí!, d’antxe gáñian... --naz béstiei 

létxeik --S.B. beré aitxán letxe //beré aitxán les 

•“Leku, -n” ordezkaketa adierazteko erabiltzen da. Aurretik edutezko genitiboa onartzen du; 

aurretik perpausa dela ere jaso dugu adibide bat. Adibide batzuetan “barik” eta “biarrian” ere erabil 

daitezke. kgg-k “lekuan”-en ordez “tokixan” ere badarabil. Baserrietan “besian” forma ere erabiltzen da, 

rmg-ri jaso diogunez. Adibidetzat: 

kaz3 º... ta, papéletan · be ikusi eban · salbokonductuan lékuan · ba · Asiéndara sóyan ee papela 

kóbratzeko ae- áxe-erakutzitzala! 

•“Mende/bende/menpe, -n”-k aurretik edutezko genitiboa hartzen du. Adibidez: 

nme2 Katáliñek, ·· gisóna méndien dauka --f.a. bere méndian daka 

•“Modu-/moru- //modo-/moro- //muru; moruan /moduan, -ko, -ra”. Konparaketa eta moduzko 

zentzuz, aurretik nominatibo mugagabea, nominatibo mugatua, ergatiboa, edutezko genitiboa 1438 , 

destinatiboa, leku-denborazko genitiboa zein inesiboa har ditzake; aurretik perpausa duela ere jaso ditugu 

adibide batzuk. Badirudi batzuetan aditzaren elipsia dagoela eta teorian behintzat aurreko osagaiak 

edozein kasu marka har dezake, partitiboa izan ezik. Adibiderako: 

kmz º...ordúan eitxe-seben e ·· kantu-papela morúan · bertzuen- bértzuak, bátari txa béstiari txa 

béstiari ... --raz5 ºseme móduen! ·· Da, ·· esan ei-tzan Madalénak: -"ará! Ambrosió! ... --nme2 

gúri be diar ingouskue bestien mouan --f.a. txarri baten moruan gisendu da 

Prolatibo ñabardura duenean arruntena aurretik nominatibo mugagabea izatea da, baina 

osterantzekoak ere izan daitezke. Zenbait adibide: 

1437 I. LASPIUR-ek “ez lakua” egitura aurkezten du, baina funtsean ezezkoan izan zein baiezkoan egitura bera da. Aurretik forma 

mugagabeak dituzte berak aurkeztutako adibideek (1999, 43). 

1438 Ikus adibide baten errealizazioa espektrograman: raz1 01A118.

kmz betí-isan dóu · gaurkó eúna jai- jai- jai morúan --raz1 umía txikíxa-artú ben ... etxeráko 

morúan //txikítxan artu ébem-ba etxe- etxéko umía morúan 

•“Ondo; onduan, -ko, -tik, -ra, -raño(k); -rik /-rian”, lekuzko esanguraz aurretik nominatibo 

mugagabea, edutezko genitiboa, inesiboa, leku-denborazko genitiboa eta ablatiboa hartzen ditu; aurretik 

perpausak dituela ere jaso ditugu adibide batzuk. Berba batzuk lexikalizazio bidean daude: “errekondo, 

mugondo, elixondo; belarrondoko /belarrixan-ondoko, begi-ondoko” esaterako. Adibiderako: 

kmz baña uésabaak, · orkúa-sían, · sélan matadéroo-ondúan tabernía? ... //guré-etxe ondotipásatzen 

dó-karretéria --nme2 kamiñúa, geure-etxian ondoti-pasatzen da 

Denborazko esanguraz aurretik nominatibo mugagabea hartzen du; lexikalizaturik edo bidean 

dago besteak beste “baskalondo”. 

Leku-denborazko esangurarako bestelako aldaerak ere jaso ditugu, “ondorik /ondorian 1439 “ hain 

zuzen, nahiz eta helburuzko ñabardura ere baduen adibide batzuetan. Aurretik edutezko genitiboa hartzen 

dute. Adibidez: 

raz2 ºaman ondorian dabil atzalde osuan --kmz gu Migélen ondóri-juango-aitxuk 

Alderaketa zentzuz aurretik edutezko genitiboa hartzen du. 

•“Ordes”-ek ordaina, ordezkaketa adierazten du. Aurretik edutezko genitiboa hartzen du; 

ordezkaketa denborazkoa denean aurretik leku-denborazko genitiboa hartzen du. Lexikalizatuta dago 

“ama/aitxa-ordeskua, ama/aitxa-ordia” erako berbetan. Adibiderako: 

kmz sé-emon déuek · kótxe sarrán ordés? 

•“Oste, ostian, -ko, -tik, -ra”; “ostekalde” aldaera ere jaso da. Leku zentzuz aurretik nominatibo 

mugagabea, edutezko genitiboa eta inesiboa onartzen ditu; lexikalizatuta dago berba batzuetan, “elixoste; 

Etxoste/Itxoste” adibidez. Adibide batzuk: 

kmz etxe óstera juan dok txakúrra //Úrko-ostían Markíñaa... --kaz1 º... len errekia joyan · basúan 

e, e, séra, ·· seran óstetik, sentralan óstetik .. 

Denborazko zentzuz aurretik nominatibo mugagabea hartzen du; aurretik perpausa dela ere jaso 

dugu adibide bakanen bat. Erabateko erabilera du “gerraoste, baskaloste, afaloste” berbetan −eta ez 

dakigu ziur zein den “odoloste”-ren jatorria−, esaterako. Aurretik aditz partizipioa duela ere jaso dugu 

adibideren bat. Adibide baten izenlaguna aurretik duela ere jaso dugu nominatibo mugagabea: 

f.a. amárretako mesá óstian juango naix 

kmz mesa óstian juango nok 

“Ostera” berba lexikalizatuta dago joan-etorria adierazteko, baina horrek ere aurretik beste izen 

batzuk har ditzake, kasu markaz: nominatibo mugagabea, leku-denborazko genitiboa eta adlatiboa dira 

guk jasotakoak. Bestelako esangura eta forma du adberbio gisa erabiltzen den “ostera”-k; ñabardura bi 

ditu, erabiliena aurkaritzakoa da, eta bestea errepikakorra. 

•“Pare; parian, -ko, ra, -raño(k)”, modu-konparaketa zentzuz, aurretik edutezko genitiboa hartzen 

du; egitura batzuetan esanahia finkatuta du, “pipian/kriston pare”-n adibidez. Adibiderako: 

S.B. txarri baten páre jarri dok 

1439 Kasu markaren bitxitasunaz egin da iruzkintxo bat deklinabidearen atalean. 

511

512 

Lekuzko zentzuz nominatibo mugagabea, edutezko genitiboa, leku-denborazko genitiboa zein 

inesiboa hartzen ditu; perpausa aurretik duela ere jaso da adibideren bat. Adibide baten izenlaguna 

aurretik duela ere jaso dugu nominatibo mugagabea: 

kgg améndi-beríala elduko gara sure-etxe párera 

kmz etxe páreraño ekarri najúe-kótxian --ñaz2 ºbai!, errékati-trembiréra bitxártian, asi... ási amén 

daa · Samákolanekoo párerañok: (?)oixé san orí, sirrindára!, extú-extua, e? 

•“Parte, partia; partes, -tik, -ra, -rutz”. Ordezkaketa adierazterakoan, pertsonena zein gauzena, 

aurretik edutezko genitiboa hartzen du; ordezkaketa denborazkoa denean aurretik leku-denborazko 

genitiboa hartzen du; lexikalizaturik dago “aspaldiko partes” egitura, ordezkaketa zentzurik gabe. 

kmz ºbaai, eisu- éisu séuk · neré partés --S.B. señén partétik satos? 

kmz atzoko partés gaur nátok 

Denborazko bestelako zentzuz aurretik nominatibo mugagabea eta leku-denborazko genitiboa 

hartzen ditu. Adibidetzat: 

kmz soríonak, e?, barixáko-to- barixáko-ko partétik- partés 

Lekuzko zentzuz, nominatibo mugagabea, edutezko genitiboa, leku-denborazko genitiboa edota 

inesiboa hartzen ditu aurretik (batzuetan edute, jabego zentzua ere badu). Zenbait adibide: 

ñaz1 ºbai!: Ermuko partiam-bátzuek eta beste batzuek ee-Eibarko partiam-be bai, e?, mujóya dao 

bertán dá! Ta Saldíbar!: iruu... antxe dao mujóya, e?: Eibar, m ee Érmua i Zaldíbar //ñaz1 ºBískai 

partiam-bai!, O- Ólarriako béntiaa... --ñmz ºonútzao!, kámpo-santú partéra! 

Lexikalizatuta dago “... beste parte batetik; parte batera; parte baterako” erako egituretan, 

esangura abstraktuz. 

•“Pasau, -ko, -n” postposizioak jakineko kopuru, neurri edo dena delako zehatz bat baino 

gehixeago dagoela adierazten du. Aurretik nominatibo mugagabea hartzen du; izenondoen ondoan 

lexikalizazioak jaso ditugu: “listo-pasau, listotik pasau” adibidez. Esaterako: 

kmz lau órdu pásau · eo- eon sitxúan --naz lau ordu pásauan eon sien 

•“Peligro //arrisku/arrixku //billur; -ik”, aurretik aditz izena hartzen du sarritan, leku-denborazko 

genitibo markaz, baina nominatibo mugagabe osagaiak ere izan daitezke, edo perpaus osoak. 

kmz estáka-pelígrori-jáusteko-órrek //éé! tránkill, e?, es-txáka-pelígrori-jáustekorik éta! --nme2 

tránkill! estauka jáusteko arriskuik etá //estauka jáusteko billúrrik 

•“Plantan”, modu-konparaketa zentzuz, aurretik edutezko genitiboa har dezake. Adibidetzat: 

kaz2 º... -”séuekiñ! erdixa-neu pitxár bat artu...” ardaua bótatzekoo · básura plántan! ... 

•“Puntuan” postposizioak moduzko esangura duenean aurretik aditz izena hartzen du lekudenborazko 

genitibo markaz; bestelako osagaiek aurretik edutezko genitiboa hartzen dute. Modua ez ezik, 

berehalakoan gertatuko den zerbaiten ñabardura ere badu. Adibiderako: 

nme2 ori etxioi jáusteko · púntuan dao --kmz etxera juatekoo · púntuan eó-nok, e? 

•“Puruan, purus”-ek modu zentzua du; aurretik edutezko genitiboa hartzen du; partizipioa 

edutezko genitiboa markaz ere jaso dugu, baita perpaus osoak ere. Esate baterako:

az1 beixari loixá barrúan geatu ako. ºOrí g- grábia da, e?. · Bai, · séla botatzen dabe bá?! -ba 

ikusiko sendúan- bot- botíkem-purúan, botíkem-purúan... ... --nme2 biarra-amaitzekoo, · eiñámpurúan 

eim-bie-san 

Denborazko ñabardura duenean ere edutezko genitiboa hartzen du, baina gutxiago erabiltzen da 

beste esanahiarekin baino. Adibiderako: 

f.a. diar eingo-tzut e asté gustian puruan 

•“Saiñ” “egon” aditzarekin batera agertzen da gehienetan baina ez da ezinbestekoa hori izatea. 

Aurretik datiboa, edutezko genitiboa hartzen du; aditz izena ere hartzen du, leku-denborazko genitibo 

markaz. Zenbait adibide: 

kmz señén saiñ áo? --raz º... níík irúra-pásauta ta juate-ee, ni oéti-jai [sic] txa ni járri órtxe!: niamaika 

jertzí ein dó-nik or!, a e éureri saiñ! ... 

Bestelako esangura du “sain(du)” aditzaren oinarria erabiltzen denean, “bei saiñ” erakoetan 

aurrekoa nominatibo mugagabez doa −lehenago ere aipatu da gai hau, deklinabidean−. 

•“Siar”. “Buelta, -n” ere sarri erabiltzen da lehenengoaren ordez. Lekuzko esanguraz aurretik 

nominatibo singularra, inesiboa eta ablatiboa erabiltzen dira; adibide bakar baten aurretik instrumentala 

duela jaso dugu (“mendis siar”, f.a.-ren ahotan). 

rmz ºan etxeuam-béste · sérik! ·· ibíltxeko lékuik!, bi- bidían síar árus da ónutz! · ero sáltoka eo 

éskutatzen eo... --nme2 ... kalietan siar ibili gara, gorá ta béra --f.a. solúan barrena siar juan naix 

kgg gaur e egualdi txarra dao e órti-siar juateko 

kaz2 º... asi nitzam-ba · kopeti eitxen, kopeti-itxen · txikixaa... a- áundixaua áundixaua 

áundixaua... · askenian amem-buééltan... ·· buru gustian, ee? ... 

Denborazko esanguraz ez da ia erabiltzen, eta erabiltzekotan aurretik inesiboa duela, “astian siar, 

urte gustian siar” erakoetan egiten da; “buelta” denborarako sarriago erabiltzen da aurretik nominatibo 

mugagabea duela. Zenbait adibide: 

S.B. astian siar deitxuko detzut 

rmz ºAndra-Mári béspera-nábu eraitxe-genduan gu-betí! · sati bátzuk eta beste sati bátzuk e Sam- 

Bartólome bueltan!: Sam-Bartólome bésperi ero-olan... 

•“Tipora; -ko” modu-konparaketa zentzuz, aurretik edutezko genitiboa har dezake. Adibiderako: 

nme2 aren típora jasten da --rmz º... gure aitxa-sána-be betí-idíxa ·· ónen típokua, gorri... · 

kastañau... · o baltzá ero... ·· béti! 

•“Trasara; -ko”, modu-konparaketa zentzuz, aurretik edutezko genitiboa har dezake. 

•“Truke, trukian, trukes”; “ordes” eta “partes, -tik” ere erabiltzen dira. Aurretik edutezko 

genitiboa hartzen du. Adibidez: 

raz1 sé-emotzúe kótxe sarrán truké? -- f.a. kollar bat emongo-tzut orrén trukés 

•Beste postposizio batzuk: “pe(g)ante; mutur; punta; isenian; denporan, sasoian; asuntuan; 

bastarrian, ertzian, eskiñan; alturan; kasuan; orduko; bistan; segiruan; salia; sulua; frentian; asieran, 

askenian/akaberan; ixilian; bajuan; erara; sorixan; sarreran; aldi; kanbixus; alderdira; jositxa; omenes” eta 

abar. Adibide batzuk: 

raz1 º bai baña démpora- démpora · bakua es beintzát! bai, sas- sor- 

saspikixa- saspíkixak be bisten (?)... dia bañá, · básarri muturrian... --rmz5 º[probetan] da 

513

514 

noberak · ústem-badau · ñ justu daola · arrixan muturretik ipintzen do-makillia béra, an e, · serían 

ee susén!: arríxan muturrian ipiñi tta · ño! all- lleauta dao-estao!, aretxek esate-uk... 

f.a. dirú asuntuan, gausak obera doyas 

nme3 ºbueno, gú · BERTÁ UÉSKA [sic] ORDÚKO, · n- Jáka-aldéra, ni- 

(?)iru-ordutan Jákan eote-naix, e? ... 

nme2 ºdaa, ·· a garajia da itten ibili giñaniam-ba guk amárrak inguruam-bokadillua jate-genduan, 

está? ·· da, · andrían ixilik ekartzeskun · euníam-botílla bat ardao e serák ... baña-andrían ixíllik, 

e?!: da esate-seban -"au erun- erandakuam-botaa eskombroraa ero, andriak esteixela ikusi -esateseban- 

á · botillia"... 

Postposizio batzuek ondorik eskatzen duten osagai mota hainbat eratakoa izan daiteke: perpaus 

arrunten egitura betetzeko beharrezko diren osagaiak (adibide gehienak, ezein kasu markaz); baina 

perpaus nominalizatuak ere jaso ditugu (bai partizipioaz bai aditz izenaz) adizki jokatudun perpausen 

ondoan. Adibidez, bizidunen inesiboa adierazterakoan (baina ez horietan bakarrik) hiru adibide mota jaso 

ditugu, eredurako: 

kmz orí EIÑ ERO ES EIÑ, IRÉ SEMÍAN GAIN daok 

kmz orí EITXIÁ · IRÉ ALÁBEN GAIN daok 

kmz ÓNEN GAIN DAO · JUAN GAITXIAN ero es -- f.a. ÓRREN GAIN DAO GÓYASEN ero 

eskóyasen 

3.2. Aditzondoak 

Izenondoak legez, aditzondoak ere ez ditugu deklinabide kasuka zehatz aztertu, deklinabideko 

atalean batzuk aipatu diren arren. Orokorrean, ez dute izenen eredua beti betetzen, berezitasunak 

baitituzte 1440 ; inesiboko “piskaten” forma ikusi baino ez dugu, adibidez 1441 . Atal honetan gehiago 

erreparatu zaie aditzondo batzuen formari, esangurari eta erabilerari 1442 . Deklinabideko atalean balio 

erakuslea duten adberbio kategoriako formei eskaini zaien saio nahikoa zabala ere kontuan hartu 

beharrekoa da 1443 . Gramatiketan aurki daitezkeenez gero, hemen ez dira zeharo jorratuko adberbializatze 

bide guztiak. 

3.2.1. Sailkapen formala 

3.2.1.1. Bakunak 

Hainbat dira, baina hemen denborazkoak aipatuko ditugu: “atzo, gaur 1444 , bixar 1445 , etzi 1446 , len, 

oiñ 1447 , gero 1448 , beti, sarri, i(g)es/ias, beiñ, sekula 1449 , bart, laste(r), segiruan, bela, biskor/bixkor, aguro, 

1440 

Ikus adibidez espektrograman: kmz 67A166. 

1441 

Aditzondo batzuen deklinabidera hurbildu nahi zaiona I. LASPIUR-ek tajututako taulak eta adibideak kontsulta ditzake (1999b, 

132-133) 

1442 

Ikuspegi teorikoagoetatik abiatuz gero bestelako emaitzak izango lirateke atal honetan; adibidez, I. ZABALA-rena eta J.C. 

ODRIOZOLA-rena hartuz gero (1994, 532-541). Egile horiek ongi bereizten dituzte kategoria-gramatikal maila, funtzio-sintaktiko 

maila eta semantika mailak. Hau da, “aditzaren modifikatzaile modura joka dezaketen osagaien artean, postposizio-sintagmak eta 

aditzondoak ditugu. Dena den, zenbait posposizio-sintagmak eta lekuzko zein moduzko aditzondo batzuek predikatuak ere eratzen 

dituzte. Bukatzeko, zenbait aditzondok, aditza ezezik, izenondoak, beste aditzondo batzuk edo perpaus osoak modifika ditzakete” 

(aip. lib., 536). 

1443 

Hemen ez ditugu berriro aurkeztuko, deklinabideko erakusleen baitako atalera jo behar da haien berri izateko: 1.10.3. zatia 

bereziki horiei eskainitakoa da; eta deklinabidearen azterketan barrena hainbat aipamen barreiatuta ere badaude. 

1444 

Ikus errealizazio batzuk espektrogrametan: kmz 63B187; nme2 24B166. 

1445 

Ikus errealizazio bat espektrograman: raz1 22B385. 

1446 

Esapidea sortzen da “bixar” eta “etzi” bata bestearen jarraian erabilita: “bixar-etzi”, “bixar-ero-etzi” hain zuzen. Esangura 

zehaztugabea du, geroko “edozein egunetan”.

askar, ariñ, aspaldi, antxiña, ensegida 1450 , berandu, ya 1451 “, besteak beste. Horietatik batzuek modu 

ñabardura ere badute. 

poliki”. 

3.2.1.2. Eratorriak 

Eratorbide nagusia atzizki bidez da; besteak beste hauek jaso ditugu: 

• -ki 1452 atzizkia hauetan jaso dugu: “edarki/ederki; txarki 1453 , gaixki/geixki//gaiski/geiski; 

• -ka/-ga atzizkia emankorrena da gure iritziz. -ga aldaera kontsonante sudurkariaren ostean 

aurkitu dugu adibide bakan batzuetan. Aurretiko, oinarriko osagaitzat sarritan izena du, baina adizlagunak 

eta beste kategoria batzuk ere izan ditzake. Izenetan oinarritutako aditzondoek ekintza adierazten dute, 

sarritan errepikakorra gehienetan; bide batez modua ere adierazten dute, eta esangura hori dute bereziki 

aditzondo batzuek: “arrast(r)aka, tatarraska; arrapataka, prixaka; saltaka; dardaraka, ikaraka; arrika 1454 ; 

txandaka; satika; bakarka; aopeka; txintxiliska (eta aldaerak), fueraka 1455 , beitxuka 1456 , aienaka, 

albaba(s)ka, antxitxi(n)ka, korrika, eskerka”-k adibidez. 

Animalien zaraten izenek ere hartzen dute atzizki hori: “arrantzaka; pioka/txioka; uluaka, 

saunkaka; kurrixka(s), kurrinka, kurrixkaka; miauka/miaoka; marrusaka, murrusaka, orroka, orruaka” dira 

guk jasotakoak. 

Honela sortutako hainbat aditzondoren ordez instrumental kasu marka ere jaso dugu: “diarka” 

eta “diarres” bikotea esaterako; areago, -ka atzizkia instrumental kasu markari itsatsita ere jaso dugu: 

“barreska, kurrixka, erdiska, gañeska, txintxiliska /txingiliska /dindiliska 1457 “-n adibidez; instrumental 

kasu marka aurretik eta ondorik ere jaso dugu: “urriskas /(k)urrixkas”. 

Oinarrian adlatiboa duten formak ere jaso ditugu: “aurreraka, atzeraka, goraka”; esangura bera 

dute funtsean adlatibo bide zuzenezkoa oinarrian dutenek: “aurreruska, atzeruska”. f.a.-ri jaso dizkiogu 

“aurreraska, atzeraska 1458 “ aldaerak. Lekuko batzuek bereizi egiten dute: oinarrian adlatibo soila dutenek 

mugimendua adierazten dute (“juan, jo, etorri, eruan...”), eta bide zuzenezko adlatiboa dutenak “jausi”rekin 

erabiltzen dira; baina bestera ere jaso ditugu adibideak. Beste erator atzizki bat gehituta ere jaso 

dugu “gorakalarixa” forma. 

Oinarrian zenbatzaileak dituela ere erabiltzen da. Batetik, zenbatzaile zehaztuak, eta 

zenbatzaileek “-na-” dutela, esangura orokorrena banakaria da: “banaka-(banaka) 1459 , biñaka, irunaka, 

launaka, bosnaka, seiñaka, saspiñaka”. Bestelako formak ere jaso dira: “bakarka” adibidez; edo 

1447 Ikus zenbait errealizazio espektrogrametan: naz 13A222, naz 13A224. 


1449 Ezezko perpausetan erabiltzen denez gehienetan, “sekula be (es)” aldaerak ere erabiltzen dira, nolabait esateko, forma bakuna 

baino konplexuagoak. 

1450 Hau mailegu garbia da baina aditzondo bakun legez erabiltzen da, sarri asko gainera. 

1451 Aditzondo hau ere mailegua da baina erabilera handia du lekuko guztien ahotan. Denborazko esanguraz landa bestelakoak ere 

baditu: baiezkoa adierazteko, lekuzko ñabardura...; izan ere, komodin gisa ere erabiltzen da, gaztelaniazko erabileraren kalkoz. 

1452 R.P.G. DE RIJK-ek moduzko adberbioak sortzeko atzizkitzat hartzen du (1995, 53-65). 

1453 Aditzondo hau lekuko batzuek ez dute onartzen Eibarrerako, kmz-k eta f.a.-k esaterako. 

1454 Pelota jokoan esangura bera du, baina pelotarekin egiten da “arrika”, eta hori falta da, “atxiki”. 

1455 Joko izena, edo mota da. 

1456 Joko izena, edo mota da. 

1457 -ka-ren aurreko kontsonante frikari txistukaria errealizazio sabaikariz ere jaso dugu. Aldaera hedatuena “txintxiliska/-xka” da. 

1458 Baina *goruska ez da Eibarren erabiltzen. 

515

516 

“txikitaka”. Bestetik, zenbatzaile zehaztugabeak ere jaso ditugu atzizki hori txertatuta (-na- banakaria 

“piskat”-i txertatuta jaso dugu bakarrik): “piskaka/pixkaka //piskanaka/pixkanaka, apurka, gitxika, satika, 

pitxinga /pitxinka; erdiska”. Horiek sarritan errepikatuta erabiltzen dira, “pitxinga-pitxinga” esaterako. 

Aditz perifrasietako izenak eta partizipio erroak ere jaso ditugu atzizki honen oinarrian, objektu 

edo osagarri eta guztiko adibideren bat ere jaso dugu: “sakaka, bultzaka, tiraka, eskinga, igesika; ate-joka, 

gaiski-esaka, beso-sabalka”, esaterako. 

Atzizki honen ordez aditz perifrasiak ere jaso ditugu: “tiroka, bueltaka” eta “tiruak botatzen, 

bueltak emoten” adibidez. 

-ka-dun osagaiak aditz perifrasietan ere jaso ditugu: “atzamarka /atximurka /atximurtxika 

/atzamurtxika /(txatximurka)... eiñ”, “ainka eiñ”, “gañeska eiñ”, “gomitxuka eiñ, botaka eiñ”, “adarka 

eiñ” adibidez. 

• -ro/-do atzizkia 1460 . Aldaera hedatuena kontsonante dardarkariduna da baina “berri(r)o/barriro” 

eta “berrido/barrido” ere jaso ditugu, esate baterako. Atzizki horretaz eratutako beste aditzondo batzuk: 

“astiro, siero/siaro 1461 ; lusero/lusaro 1462 “ 1463 . Gehienek modu zentzua dute; zenbaitek denbora zentzua ere 

badute. 

• -(e)ro atzizkiak alditasuna, errepikatzen diren epeak adierazten ditu, baina ez ditu onartzen 

denbora tartea adierazten duten izen guztiak, ez eta zenbatzaile-determinatzaileak ere (*bi egunero, *egun 

biro). Arruntak dira “e(g)une(r)o, astero, illero, urtero, jaiero, goixero” formak eta asteko egunei 

txertatutakoak, besteak beste. Errepikatu egin daitezte, birritan da arruntena baina hirutan edo gehiagotan 

ere izan daiteke adierazkortasunaren arabera. 

• -txo/-to/-do atzizkia. Moduzko aditzondoak sortzen ditu 1464 , eta aldaerak ez dira aurreko 

atzizkiarekin nahasi behar, kasu honetan kontsonanteak oinarriaren amaieraren araberakoak baitira. 

Aditzondo hauek jaso ditugu: “ondo, obeto, txarto, e(d)arto/e(d)erto, politxo 1465 , gaisto 1466 , erresto, 

satarto”; “egundo (be)”. 

• -(r)ik 1467 atzizkia. Honela moduzko aditzondoak sortzen dira gehienbat, adibidez: “alperrik, 

ixilik, baraurik/barurik, geldi(ri)k, narrutzik, narru-gorri(ri)k, bildotxik/billotzik, gorrik, 

1459 Zenbatzaile zehaztugabeen atalean ere aipatu dugu forma hau, kopuru txikia adierazteko besteak beste. 

1460 R.P.G. DE RIJK-ek moduzko adberbioak sortzeko atzizkitzat hartzen du (1995, 66-72). 

1461 “Siaro” aldaera kgg-ri eta S.B.-ri jaso diegu bakarrik. 

1462 -a-dun aldaera S.B.-k darabil bakarrik guk jasotako adibideetan. 

1463 Beste aditzondo batentzat, “aguro/agudo” alegia, S. SEGURA-k eta J.M. ETXEBARRIA-k latineko jatorria aipatzen dute, 

“acutus, -a, -um” hain zuzen (1996, 106), homofonismoak erator atzizkiarekin ere pentsaraz dezakeen arren. 

1464 R.P.G. DE RIJK-ek ere moduzko adberbioak sortzeko atzizkitzat hartzen du (1995, 72-76). 

1465 Hainbat esangura ditu: “ondo; asko; astiro”... besteak beste. 

1466 Hala ere, jaso diren adibideetan aditzondo baino, izenondo funtzioa du. 

1467 Izatez partitibo kasu marka izan ala ez –gai hori aurkezten dute M. AZKARATE-k eta P. ALTUNA-k besteak beste (2001, 92)–, 

amaieran -an gehigarria har dezake; horrela jaso diogu “gorrikan” nme2-ri. Bestalde, I. ZABALA-ren hitzetan, “-ik bukaera 

dutenean ‘egoera mailako predikatuak’ baizik ez dituzte ematen baina badituzte mugatzailea hartzen dutenean ‘izaki mailako’ 

predikatuak eratzen dituzten edota izena modifika dezaketen ordainak” (1999, 884), “Predikatuarena ez da adberbioen ohiko 

funtzioa eta adberbiotzat hartu gabe agian ‘adjektibo (edo izen) predikatutzat’ har litezke hauek lehenago esan dugun bezala” (aip. 

lib., 886). Antzerako adierazpenak lehenago ere isuriak zituen J.C. ODRIOZOLA-rekin batera eginiko lan baten (1994; 538, 540- 

541). Dena dela, Eibarren erabat arrotzak dira “isil da, isil dago” erako egiturak, “isilla da” onar daitekeen artean eta zalantzaz “isilla 

dago”. Atributu funtzioan -(r)ikdunik inoiz ez agertzea ere garrantzitsua da R.P.G. DE RIJK-en ustez: “I would readly agree that the 

categorial status of these items is problematic, and that, whatever they are, they have to be carefully distinguished from manner 

adverbs. Yet, simply calling them adjetives seems in no way to solve the problem (...) In short, while I would very much like to 

learn of an adequate analysis of stative adverbs, I can see litle or no advantage to treating them as mere adjectives” (1995, 54).

ortotzik/ortosik 1468 , ank(a)utzik, oñutzik, mangutzik, utzik, posik, posaorik, bisi(ri)k, sutik/sutiñik/sutunik, 

gaixo(r)ik, onik, makalik, sabalik 1469 , txintxilik, esna(o)rik; gaste(r)ik; aterrik; ondo-esik; letxeik; igesik”. 

Zenbatzaileen arloko batzuk ere jaso ditugu: “oso(r)ik, bakarrik”. Leku-denborazko zentzudunak: 

“ondorik, ondorian”. 

• -la(n) atzizkia balio erakuslea duten adberbio kategoriako formen atalean ere aipatu da, eta 

horietan du erabilera nagusia. Hemen beste adibide batzuk ipiniko ditugu, “sela(n)” galdetzailez eta 

“bestela(n)” forma. 

• -tu atzizkiak zenbait partizipiorekin homofonismoa du, baina esanguraz ez dira nahasten; 

honela sortuak ditugu besteak beste: “isarratu, edadetu”, azken honek izenondo funtzioa ere baduen arren. 

•Deklinabide kasu markadunak ere hemen aipa daitezke: “berris, estreñako(s), barres, negarres; 

segurutik, ondiok 1470 /ondiño, sarritxan, sekularixuan, aspaldi(x)an, urrian” eta abar. Adizlagunen 

galdetzaileak ere hemen leudeke (“nun, nundik...”). 

•Hemen kokatuko lirateke atzizki mailakatzailez eratutako formak ere, “o(i)ntzu/ointxu” 

adibidez 1471 . 

Aditzondoak esapideetan ere jaso ditugu; ez ditugu denak aipatuko, batzuk baino: 

raz4 º... bueno!, dána-posik, da tio Floren · etorri sam-bisítatzea, bisittatzea...: aaii!, sé-ederki...! ... 

nme3 ºmúi bién! · edérki-edérki! Ordún lesiñúai ekim-biako... 

kmz ºbueno!, agúr biótza, ondó juán!, óndo, e? 

raz º... báekíxen árek! ni etxían · púntua eitxen billauko niñuena or serían, báekíxen!, ondó 

ekíxen árek!, · e? ... 

kaz2 º... béstetan · ordua · óndo jóta juate-nitzen, e?, bai goixian da · bai ee báskalostian!, · da, 

orduan eunien... 

3.2.1.3. Konposatuak 

Deklinabidearen atalean aurkeztu dira honelako zenbait 1472 . Hemen beste batzuk aipatuko ditugu: 

“arañeun/erañeun, etzidamu; bela 1473 , belakuan, beriala, belaxe; oingeran, oingo-eran, askenaldi(x)an”; 

deklinabide kasu markadunak ere hainbat ditugu konposatuak: “lengunian, aurten” adibidez. Hemen koka 

daitezke guk aurrerago aipatuko ditugun esapide adberbialak ere, batzuk konposatuak baino areago 

perifrastikoak baitira (“gaurtik aurrera, amendik aurrera” adibidez). 

3.2.2. Sailkapen semantikoa 

Aditzondoak bakarrik edo aposizioan ager daitezke: 

S.B. laga or giltzak 

/S.B. lagaisus giltzak or goixan 

3.2.2.1. Zirkunstantziaren bat adierazten dutenak 

1468 

Aditzondo hau eta hurrengoa esapide baten ere jaso dugu: “an be txakurrak ortozik/ankutzik!”, leku guztietan dagoela akatsen 

bat adieraziz. 

1469 

Hitz-jokoetan ere jaso dugu: S.B. “º”Atia sabalik itxik” (…) esakeria...”. 

1470 

Ikus errealizazio batzuk espektrogrametan: naz 36A278; raz1 2B9, raz1 54A85b. 

1471 

Dena dela, ikus beherago atal honi eskaini zaion saioa: 4.2.1. atala hain zuzen. 

1472 

Ikus adizlagunak sortzeko galdetzaileetatik eratorritako adberbio zehaztugabeen atalean. 

517

518 

Denbora aditzondoak aditzondoen sailkapen formala egiterakoan aurkeztu dira eta ez du merezi 

berriz errepikatzerik. Aipatzeke utzi ditugun “aurre” eta “atze”-tik eratorritakoak aipatuko genituzke 

bereziki. 

Leku aditzondoak, berezkoak, “ur, urrian; urriñ 1474 “ dira; bestalde “aurre”, “atze”, “goi”, “be(e)”tik 

eratorritakoak ere badaude. Kasu markak har ditzakete. 

3.2.2.2. Nozioren bat adierazten dutenak 

•Moduzko aditzondoak 1475 . Honelako asko aipatu ditugu jada aditzondoen sailkapen formalaren 

atalean eta ez ditugu berriz aipatuko; aipatu gabeko beste batzuk ekarriko ditugu hona. Orokorrean, 

“sela(n) 1476 “ galdetzailearen erantzunak ditugu sail honetan: “erres, kili-kolo, nasai, makal, sietz, 

kontentu, asarre, tente, prest, duan, aprapos/apropos, bapo” bakunen artean; atzizki bidez, “ondotik, 

sallian”; perifrasiz: “se klase, sis da bitz”. Gaztelerazko atzizkiak ere sarri erabiltzen dira: “-mente” da 

erabiliena (adibidez, “notarialmente, unikamente, jeneralmente, espresamente, esatamente, 

naturalmente”), baina gaztelaniazko gerundioz ere jaso dugu “pe(g)ante” forma. Gaztelerazko egitura 

bidez jaso ditugu esaterako “en-jeneral, mano-a-mano”. 

•Maila-aditzondoak 1477 : “naiko/naikua, samar/xamar/txamar” ditugu era horretakoak, adibidez. 

3.2.2.3. Iritzi-adberbioak 

Hiztunaren jarreraren bat adierazten dutenak dira: 

•Ustea adierazten dutenak. Ez dugu jaso aditzondo bakunik honelakoak adierazteko, baina bai 

egitura anitz: “izena/izenordaina edutezko genitibo markaz + ustes/ustetan/ustietan 

//iritzis/eritzis/iritzixan/eretzixan 1478 //pentzamentuan/pentzamentutan/pentzamentus //apaltasunian 

//konsiensian beian”. Beste bide bat destinatibo kasu marka erabiltzea da: “neretzat/neretako/neretzako 

...” adibidez 1479 . 

Perpausen bitartez hainbat bide daude 1480 ; ardatzetariko bi “uste (izan)” eta “pentzau” aditzak 

dira. Horien bitartez hainbat egitura jaso ditugu, besteak beste: “baietz/esetz uste(n)/pentzau + izan 

adizkia, “nor-nori” eran edo “nor-nork” eran”; “uste(n)/pentzau 1481 + edun adizkia 1482 “; “es + edun 

1473 Modua adierazirik ere, bi ñabardura nagusi ditu: bata erraztasuna-zailtasunaren eremukoa, eta bestea denboraren ardatzekoa. 


1475 Gai jorratua da hizkuntzalarien artean: EUSKALTZAINDIA-k iragarrita du A. ELORDIETA-ren eskutik gai honen inguruko 

hitzaldia egitea: “Moduzko aditzondoak eta aditzondoen arteko hurrenkeraz” (erreferentzia hemendik hartu da: 

EUSKALTZAINDIA, 2001); I. ZABALA-k eta J.C. ODRIOZOLA-k ere eskaini diote saio bat ikuspegi morfologiko-teorikoz 

(1994, 536-541); baita R.P.G. DE RIJK-ek ere, azken honek ikuspegi didaktikoagoz eta irizpide diakronikoa ere tartean dela (1995, 

53-82). 

1476 Galdetzaile horrek hainbat esanahi ñabardura ditu moduaz gain: zergatia, galdera erretorikoak egiterakoan (ikus errealizazio bat 

espektrograman: raz1 3A138), konpletibetako menderagailu legez..., esate baterako. 

1477 Ikus konparazioaren atalean eta izen/izenondo/aditzondoen eta besteen mailakatzearen atalean, aurrerago. 

1478 “Iritzi/eritzi” aditz honen aldaerak ere jaso ditugu, kontsonante afrikari sabaikaridunak: raz1-ek gehienetan aldaera sabaikariak 

darabiltza, esaterako. 

1479 “Ni” izenordaina eredutzat jarri dugu, adibide gehien horrelakoak jaso ditugulako, baina edozein izenordain edo izen izan 

daiteke. 

1480 Perifrasiak ez direnean, adizkien lekuan partizipioak ipini ditugu baina aditz izenak ere izan daitezke batzuetan. Hurrenkera ere 

ez da beti egitura ereduetan jarritakoa. 

1481 Hemen beste antzerako partizipio batzuk ere erabil daitezke, “imajinau” adibidez. 

1482 Ikus errealizazio bat espektrograman: raz1 01B52.

adizkia indikatiboz + uste/pentzau 1483 “; “pentzau + izan adizkia “nor-nori” eran”: osagaiak har ditzake: 

moduzko aditzondoak, adibidez; edo galderazko perpausetan “se(r)” galdetzailea, edo menpeko perpaus 

osoa. “Baietzian/esetzian //baieskuan/eseskuan 1484 + egon adizkia”; “baietz/esetz eingo/esango + edun 

adizkia ondorio forman”; “izenordaina ergatibo kasu markaz + pentzau! partizipioa”. “Iritzi/eritzi/eretzi” 

aditzaren bitartez ere hainbat egitura jaso ditugu: “se(r)/aditzondoa/izenondoa + iritzi adizki 

trinkoa/perifrastikoa 1485 “; “baiezko perpausa, + es + iritzi adizki trinkoa /uste (izan) 

/pentzau/beitxendu 1486 , galdera legez”; “perpausa, + es?/esta?”. “Iritzi” ezezkoan erabilita gutxitzat 

hartzea esan gura du, ez dela nahikotzat joten. Hemen jaso dugun adibidea: 

kmz7 “... an Amorebietan, ba, pixkat kategorixako puestua nekan, da ‘ALFA’ra etorri bia nitzán, 

orduan Tornos-burberr ekarri zitxuen, da ni Tornos-burberra enetzan iristen, eh! Eskola 

Armerixan ibili txa, zerá ee ...” 

Aurrekook osagarri legez menpeko perpausak har ditzakete, baina ez dira beti ageri 

menderagailu markak, adibidez: 

kaz3 º... ta esáeria san!, nik estot · péntzatzen ola sanik! ... --kmz ºsé iriste-atzu · mágras · ítxia? --f.a. 

burrukan eitxia etxuat ondo pentzatzen 

ñaz1 ºan, edifísio bá-san daná, péntzatzen dot! --raz1 ºba ígual iséngo da óri, úste dó-nik, e? 

“Uste (izan), pentzau, iritzi” horien ondoan, beste aditz batzuk ere erabiltzen dira jarrera 

erakusterakoan: “beitxendu, topau, jausi, ikusi, etorri” esaterako. Adibide bana: 

nme2 ºbáai! ······· bátzuek saárrauei be ittutzé · “íí” bañáá, s- satárra geatzen da eró... nerí neurí 

satárra beittentze-atá! 

raz1 estot ondó topatzen 

raz1 Juaní ondo- óndo- · óndo jauste-ako 

raz1 orí etxúat ondó ikústen 

S.B. orrí es datorkixo ondó pláyara juátia//etxako ondo etortzen, jausten, pláyara juatia 

Beste egitura batzuk: “esaten + edun adizkia- + -nes/-n les”; goiko egiturak baina aditza isilduta; 

edo “esan leiken...” erakoak; adibidez: 

f.a. esáten daben lés e klímia kánbixatzen dao --kgg dakixénak e esáten dabénes e klímia-aldátzen 

dao 

rag2 ºser?, baloia dala?!... 

kaz2 ºamak kontestasiñua: −“ba, lélengo · sesenak · árrapauko sa- al saitxu ba!” nóbixuari..., esaleiken... 

·· estzan asko gúra! esta?! 

•Ziurtasuna adierazten dutenak. Hasi harridurazko egituretatik: “bai!, bai/es ba!, orixe (ba/bai)!, 

bai oixe!, jakiña (ba) 1487 !, normala!, beinke!, biako/bieko!, ombre!, klaro!, es?/esta?” adibidez, eta 

perifrasiak ere baditugu sail honetan: “jakiña baietz/esetz, (iñungo/bape) duda(rik) (be) barik, duda(rik) 

(be/bape) barik, duda(r)ik bes”, baita forma arruntak ere: “fijo, benetan, seguru, sigur”, esaterako. 

1483 

“Estot pentzatzen ...” erako adibideetan ez da ulertu behar norberaren buruak ez duela pentsatzen, uste esangura garbia baitu. 

Besterik da hitzez hitz horixe esan gura izatea, baina inguruea guztiz bestelakoa litzateke. 

1484 

Azken bi aldaera hauek ez dira oso erabiliak: “baieskuan” kgg-ri jaso diogu bakarrik eta “eseskuan” geuk jarri dugu, analogiaz 

egin daitekeelako. 

1485 

Adizki perifrastikoa erabiltzerakoan “nor-nori” eta “nor-nori-nork” erakoak jaso ditugu. 

1486 

Horren aurreko adizkia “nor-nori” erakoa zein “nor-nork” erakoa izan daiteke. Gehienetan partizipioaren ordez aditz izena 

erabiltzen da, guk horrelako adibideak jaso baititugu (“estosu uste?, etxatzu pentzatzen/beitxentzen?”, esaterako), baina iraganerako 

partizipioa ere erabil daiteke (“estosu uste isen?, etxatzu pentzau/beitxendu?”, eredurako). 

1487 

I. LASPIUR-ek ere aurkezten ditu aldaera biak, “esamolde jator”-tzat (1999, 44). 

519

520 

Bestalde, perpaus osoak ere erabil daitezke ziurtasun hori adierazteko. Batzuetan, perpauseko 

osagairen batek adierazten du zalantza eza: “eta/t(x)a/da, barren”; beste batzuetan, perpaus osoaren 

egiturak du adiera hori. Jakineko perpausak izan daitezke: “estao duda(r)ik, ori da!”; edo egiturak izan 

daitezke jakinekoak, adibidez, ezezkoan eratuta, galdera-harridura nahasirik: “es + adizkia + partizipioa - 

ko/-go + ba!?”, hurrenkera partizipioa aurretik dela ere jaso dugu. Baiezkoan ere jaso dugu adibide bat: 

kmz7 “... Karo ba! Blas zeuría, zeiñena izango da bá! ...” 

Edonola ere, aipatutako aukeretariko bat baino gehiago elkarren ondoan ager daitezke; 

adibidetzat: 

kmz -ori létriori esáutzen dok? -ómbre!, etxúa-pa · esáutukó, neuk e neuk e ein júat-etá! --nme2 - 

áitze-osu ori létrioi? ... -á, bai ba! néuk e- i- · eskribídu ot etá! --raz1 ºbai bá! bai! bíxetara ipintzen 

dau, jakíña bá! 

•Ziurtasunik eza, zalantza adierazten dutenak. “Bada(e)spada(n)/bar(a)espara 1488 (be)” da 

euskarazko forma erabiliena baina badira beste batzuk ere: “segurutik, beste barik, edosein modutan”; 

gaztelaniatik hartutakoak ere jaso ditugu: “porsiakaso, se(g)uramente, i(g)ual” adibidez. Perpaus bitartez 

ere adieraz daiteke ziurtasun eza, lehenago aipatutako “pentzatzen/uste(n)/imajinatzen dot” barne, 

adibidez: 

f.a. estao esér segúru //f.a. daná da esjákiña //f.a. amén mundúan egún bat estao segurúrik //f.a. 

amén estao ordú segurúrik//f.a. ºguré aitxák esáte-ban: guk eskapurik es, da suek ordú segurúrik 

es 

kmz º”aspikúa”, “trébería”... ·· Báietzía-nao, e?, oríxe dalá · trébería; es nao segúru, e? 

kmz6 ºneu be siur es! eskese · neu b’enaix eon e · diretiban ... 

•Agiantasuna adierazten dutenak. Batez ere balizko gertakarietarako aipatuko dugu hemen, 

“ziurtasun eza”-rekin kurutzatu baitaiteke. Hainbat osagaik adierazten dute, bai jatorriz euskarazkoak bai 

jatorriz gaztelaniazkoak baina jator erabilita denak ere; esaterako: “biarbada; igual, akaso, seguramente” 

Adizki jokatu bidez, “partizipioa -ko/go + adizkia iraganaldian” ere agiantasun, mentura zentzua 

du. Adibiderako: 

f.a. Mikel esta etorri, ástu eingo-akon arí 

Perpaus bidez ere egin daiteke: “isen leike”; “estakitx/estaki-pa ...”, “biar/bier” aditzak ere 

menturazko balioa du batzuetan. “Ero, ei” osagaiek agiantasuna indartu egin dezake, adibidez: 

S.B. estaki-pa nik, penia emon destan ero 

raz1 ºGaste- Gas- Gastelúkua-garbítxu bier ei dau 

•Egiantzekotasuna adierazten dutenak. Aditzondo soilik ez baina perifrasiak eta perpaus egiturak 

jaso ditugu batez ere: “itxuria 1489 ; bai/es itxuria, itxuria es; itxuria/itxura danes, itxuria daones/dauanes, 

dirudienes; daones; ikusten danes”. Guk geuk ez dugu gure lekukoengandik jaso baina I. LASPIUR-ek 1490 

aurkezten duen “kontizu” ere sail honetakoa litzateke. 

1488 Eibarren ere sarri erabiltzen da hortik eratorritako “bada(e)spadako/baresparako” izenlaguna, ez ziurtasun eza adierazteko, 

fidagarritasun eza baino. I. LASPIUR-ek “bada ezbada (be)” eran jasotzen du egitura hori (1999, 42). 

1489 Perpausean hasierako, barruko eta amaierako posizioa har dezake. 

1490 (1999, 44).

•Desira, nahia edo itxaropena adierazten dutenak: “a(a)l” da jaso dugun berariazko euskarazko 

aditzondo bakarra, baina gaztelaniazko “ojala” ere euskarara egokituta jaso dugu, adizkia baldintza edo 

subjuntibo eran hartzen baitu; baldintza soilak, perpaus adierazkorretan, zentzu bera du. Badira beste bide 

batzuk ere: perpausetan, aditzaren aurretik “ia/aber (ba)” osagaia tartekatuz, adizkiari ere -(e)n marka 

gehituta; edo aginte erako adizkiak erabiliz. Beste bide bat, adizkiari “-(e)lakuan” gehitzea da. “Nai, 

espero...” erako aditzez osatutakoek ere, jakina, desira edo nahia adierazten dute. Modu bat baino gehiago 

batera ager daitezke, adibidez: 

naz aber Eibarrek idabasten dabén!, ójala... 

3.2.3. Kategoria-aldaketak 

3.2.3.1. Adberbio lexikalizatuak 

Aditzondo bihurtutako edo bihurtzen dauden adizlagunak ditugu hauek. Aditzondo legez 

jakineko egitura izaten dute; lexikalizazio bidean daudenak, beste kategoria bateko funtzioa betetzerakoan 

beste esangurak ere izan ditzake. Adibidez, “gañera”-k adberbio legez esangura kopulatiboaaurkaritzakoa 

du besteak beste, baina adizlagun gisa, lekuzkoa. Horrelako batzuk aipatu dira lehenago ere 

baina hemen beste batzuk: “gañera, gañetik; orduan; oñes; (afal-/baskal-/gerra-)ostian; onduan; atzera 1491 

(be), ostera (be)” eta abar. 

3.2.3.2. Izenondoa adberbio gisa 

Kategoria horren funtzioak “izan” ez den beste aditzekin betetzen dituzte izenondoek, eta 

aditzondo bihurtzen direnez, arruntena da mugatzailerik ez hartzea, forma mugagabea agertzea 1492 . 

Izenondo askok onartzen dute erabilera hori eta batzuk esapideetan ere aurki ditzakegu (“argi ibili 1493 

(illunetan)”, “argi txa garbi”, “estu ta larri (ibili)” esate baterako). Aditzetan, “e(g)on” da gehienetan jaso 

duguna 1494 , baina badira gehiago ere: “ikusi, jausi, geratu, eiñ, jardun, ibilli, urten, berba eiñ, ipiñi, etorri, 

kantau, jarri, buelta eiñ, artu, euki, jokatu, bisi 1495 “ esaterako. 

Baina izenondo batzuek aditzondoen lekuan edo ordez agertu arren ere, mugatzailea hartzen 

dute; horiek izenondo izaten jarraitzen dute gure ikuspegiz, predikatu osagarri funtzioan. Esate baterako, 

lekuko gehienek “gaste ikusten saitxuk” egiten duten artean (agian aditzondotzat har daiteke), kmz-k 

“gastia ikuste-aut” egiten du (izenondo legez). Horrelako adibide gehiago ere jaso ditugu, “sar” 

1491 Aditzondo-adberbioaren esangura “berriro” da; adizlagunarena, lekuzkoa batez ere. 

1492 Hori onargarria da ohiko ikuspegiz behintzat; I. ZABALA-ren ikuspegitik hori ez da guztiz zuzena, izan ere: “Hasteko, moduzko 

adberbioek nola galdekariari erantzuten diote baina galdera horri erantzuten dioten guztiak ez dira moduzko adberbioak, ‘egoeramailako 

predikatuek’ ere erantzuten diote galdera horri. (...) Bestetik, mugatzailerik gabe erabiltzeak ez du esan nahi adj. 

kategoriako hiztegi-sarrera bati kategoria aldatu diogunik. Izan ere, ‘egoera mailako predikatuen’ ezaugarrietako bat da 

mugatzailerik gabe azaltzea (...) hortaz, ez dago arrazoirik ‘ aditzondo’ edota ‘adberbio’ bihurtzen direla esateko” (1999, 887-888). 

Ikus gainera I. ZABALA-ren eta J.C. ODRIOZOLA-ren lana; besteak beste, adjektiboen eta moduzko adberbioen arteko harremana 

lantzen dute, sarri adberbiotzat hartu izan direnak predikatu funtzioari erreparatuz adjektiboak baitira euren ikuspegiz (1994). Baina 

beste egile batzuek bestela dakusate gai hori; R.P.G. DE RIJK-ek adibidez, zenbait adjektibok “ø” atzizkia hartzen dutela uste du: 

“Many adjectives allow a zero adverbializer, i.e., they are able to act as manner adverbs themselves” (1995, 76). 

1493 Ikus adibide baten errealizazioa espektrograman: raz1 01A41. 

1494 Datuen erkaketarako I. GAMINDE-ren lana ikus daiteke (1991c). 

1495 Ikus adibide baten errealizazioa espektrograman, “trankil bizi zian”-ena hain zuzen: raz1 51A29. 

521

522 

aditzondoarekin ia erabat; “egon” aditza da horrelakoak gehien jaso ditugunak, baina “geratu”-z osatutako 

perpausetan ere bai; hemen zenbait: 

S.B. kotxia sarra dao ya –f.a. au kótxiau sarra dáo –kgg kótxe au sárra dau –kmz au kótxiau sárra dao 

--naz au kotxiauu sarrá dao 

S.B. one-galtzok sikiñak dare --naz ñó!, ori pótioi lo- · eee... s- gaitxa dao, e? --f.a. ºbaai-bai-bai! 

fronteria ess-kasa eon san! --raz º... ni oin be iguala eongo nitzáke, len bano [sic] txárrao-oiñ!, 

geruao ta nérbixo géixao! --raz ºóndo dáaoo: óso- óso guapia dao gañera! ... --kmz3 º... eskopetabe 

karua-dauas … da gero munisiñua b’estao-merkia ta geo … --kmz1 º... -”selakúa daok etá ? 

[sic]” -”biún-biún-biúna daok!” --kmz likíña daok 

nme2 º... bátzuek saárrauei be ittutzé · “íí” bañáá, s- satárra geatzen da eró... nerí neurí satárra 

beittentze-atá! //nme2 ºbá! oin gastíak e askoi-ittutzé igual e, · amásei-amasórtzi urteko mutílla-pa 

iruroei urteko gisonai be “íí” bañá, e, satárra geatzen da 

Alderantzizkoa, izenondo funtzioz eta mugagabean agertzea, “libre” sarri jaso dugu horrela; 

adibidez: 

kmz ºá! bai!, gusurra esatia libre da 

Euskalki denetan artikulurik gabe erabiltzen diren izenondoak badira Eibarren ere (aditzaren 

ezaugarriak gogoan izan behar dira, jakina, aditzondo funtzioan agertu ahal izateko). Atal honetan jar 

genitzakeen hainbat izenondo izenondo berezien atalen jorratu ditugu (hala-nola “argi, garbi, susen, 

oker...”); beste zenbait: “jator jokatu, egoki/soragarri jokatu, “libre egon”, “sintzo/formal ibili”, eta abar. 

3.2.3.3. Partizipioa adberbio gisa 

Partizipioa bera huts-hutsean ez dugu jaso adberbio gisa, baina bai hainbat atzizki edo 

deklinabide kasu marka erantsirik (aditzondo ez ezik, adizlagun bihurtuta). Edonola ere, atzizkiak zein 

kasu markak aditzari txertatuz gero menpeko perpausen eremuan sartzen gara. Hemen dira guk jasotako 

moduak: 

• -t(t/x)a/da atzizkia 1496 txertatuta. Aldaera fonetikoak partizipioaren azken soinua zein den 

araberakoak dira. Ia-ia aditz guztiek har dezakete atzizki hau eta Eibarren hedatu, erabili eta emankorrena 

da oso alde handiz. Moduzko adberbioak sortzen dira gehienbat, edo nolabait modu esangura edo 

ñabardura dutenak 1497 . Horrela sortutako adberbioek osagarriak hartuz gero edo atzizkidun partizipioak 

forma lexikalizatuak ez badira, moduzko menpeko perpausen atalean sartzen gaituzte, “ondo gordeta 

dakat” esaldian adibidez. Lexikalizazio bidean dago besteak beste “beteta”. Adibide batzuetan aditzondo 

soila ere erabil daitekeenean, aditz bihurtuta eta -ta atzizkiz ere jaso dugu, “asarretuta” adibidez, “asarre” 

soilaren ondoan. Beste kasu batzuetan, partizipioaren jatorria izena edo izenondoa izanda ere, partizipio 

bihurtuta esangura ezberdina duenez, honelako adberbioen erabilera justifikatuta dago: “tontotuta, 

moskortuta, amorratuta”. 

Horrela sortutako formei leku-denborazko genitibo marka ezarriz gero menpeko perpaus 

erlatiboak sortzen dira. 

1496 Ikus adibide gehiago sintaxiaren sailean moduzko esaldien atalean ere, baita aditzen sailean forma pasiboen atalean ere. Ikus, 

bestalde, errealizazio bat espektrograman: kmz 67A166. 

1497 Sortzen den kategoria ez litzateke aditzondoa I. ZABALA-ren eta J.C. ODRIOZOLA-ren ustez: “partizipio hauek gramatikakategoriaz 

posposizio-sintagmak dira: posposizio-sintagma horiek aditz-sintagma dute barrruan. Areago, partizipio horiek perpaus 

absolutuak eratzen dituzte (...) zuhurrago dirudi -rik edo -ta morfemak menderagailu edo posposizioen sailean sartzea” (1994, 540).

Egitura berezi batzuk ere osatzen dira: “adberbioa/zenbatzailea + partizipioa- + -t(x)a/da”. Dena 

dela, lexikalizazio bidean daudenak esangura nahiko tinkoa dute; prozesu horretan sartzeke daudenak 

arrunki sor daitezkeelarik ere. Bikoteak ere baditugu: “asko jota, gitxi jota”, “gehienez, gutxienez” 

esanguraz. Horien parekoak dira “geixen(a)/goittik jota, gitxien(etik)/betik jota”. Asko erabiltzen den 

beste kasu bat: “ondo 1498 /obeto//txarto esanda (+ eon adizkia)”. Osterantzean sortutakoak, lexikalizatzeke, 

ere jaso ditugu, esaterako: 

naz ori kóntus eindda dao, e? 

• -(r)ik atzizkia ez da aditzei txertatuta sarri erabiltzen Eibarren 1499 . Erabiltzen denean, jakineko 

egitura eta aditzekin egiten da batez ere: “se(r) esanik/eiñik estao ...”, “estao esan biarrik 1500 ...”. Horietan 

atzizkia partitibo kasu marka garbitzat ere har daiteke. Adibide batzuetan zalantza dugu oinarria 

izenondoa ote den ala aditzoina ote den (forma batzuk aditzondo eratorrien atalean ere aipatu ditugu): 

“sabalik”-ek esaterako zer du oinarrian, “sabal” izenondoa ala “sabal(du)” aditzoina?; zalantza bera dugu 

“utzik, isillik, bisirik” eta abarren kasuan. Partizipio osoari txertatuta jaso dugu “pentsaurik” forma, 

moduzko esangurazkoa baina horren erabilera oso murritza da Eibarren, kaleko gizonezko zaharrenek 

baitarabilte: kmz10-i eta kmz14-ri jaso diegu bakarrik; jarraian adibideetariko bat: 

kmz10 “... gu juan giñazen, ba, pentsaurik, gure urteriagaz, ba, geldittu geinkiala hori zerori ...” 

Bestalde, “i(g)esik” formaren oinarria ez da ez izena ez izenondoa, aditz perifrasiaren lehen zatia 

baino (“i(g)es eiñ”). 

•Deklinabide kasu markak txertatuta. Hemen ez dira kasu gramatikalak eta izenlagunak 

aipatuko, adizlagunak sortzen dituztenak baino. Kasu batzuk aztertuko ditugu bereziki: 

Instrumental kasu marka txertatuta (-s). Forma mugatuak (singularrekoak) jaso ditugu (“leiduas, 

irekurrixas, naixas, juenas, ibilixas” esaterako), mugagabeak ez baitira erabiltzen Eibarren (guk ez dugu 

horrelakorik sistematikoki jaso behintzat). Postposizioekin ere ager daitezke horrelakoak, “ikesixas 

batera/gañera” eredutzat (aditz izenak ere izan daitezke partizipioen ordez); edo denborazko esangura 

duen egituran “bat” zenbakiaren aurretik, “altzauas bat” eredutzat. “Partizipioa instrumental kasu markaz 

+ juan adizkia” egituran ere erabatera forma mugatuak erabiltzen dira, salbuespenak ere jaso ditugun 

arren, S.B.-ren “illundus joyak” esaterako (modu arruntena “badoya gastauas” erakoa da); hauetan ere 

aditz izena erabil daiteke partizipioaren lekuan esangura aldatzeke. 

Inesibo kasu marka txertatuta (-n). Kasu honetan ere forma mugatu singularrak erabatekoak dira. 

Kasu batzuetarako instrumental kasu markaren esangura bera du, baina errepikatuta erabiltzen da (kasu 

marka bera errepikatuta: “ibilixan-ibilixan 1501 “; kasu marka biak erabilita: “ibilixan ibilixas”, adibidez). 

Beste kasu batzuetan bestelako esangura du, moduzko garbiagoa: “jakiñian/egonian (egon)”. Batzuetan 

perpauseko beste osagai batzuek laguntzen dute inesibo kasu marka azaltzeko: “erdi, ixa” esaterako (“erdi 

jantzixan”, “ixa illian” adibidez); ezintasuna adierazterakoan ere agertzen da, hurrenkera zein den kasu 

marka “esin”-i txertatuta edo partizipioari txertatuta (“eiñ esiñian” eta “esiñ eiñian”, eredurako) 

1498 “Ondo esanda!” egitura bera lexikalizaturik edo bidean da, esapide legez erabiltzen da: “merezi zuen hori esatea” edo antzerako 

esanguraz (agian gaztelaniako “¡bien dicho!”-ren kalkoa da baina Eibarren ongi “itzuli” da). 

1499 Ikus “-ta” atzizkiari arestian egin zaion iruzkina. 

1500 “Biar” hori izenaren eta aditzaren tarteko bidean dago kasu honetan. 

523

524 

−lehenengo aukera (partizipioa + esiñian) da hedatuena bietan−. Dena dela, inesiboak orokorrean dituen 

esangura ñabardurak har ditzakete partizipioek ere (modua, lekua, ekintza...), baita gehiago ere, 

baldintzazkoa esaterako. 

Hemen aipa daiteke beste egitura bat: “partizipioa + eiñian/biarrian”, moduzko perpausen 

sortzaile. Edonola ere, A. AREJITA-k “eiñian”-en parekotzat aurkezten du “aginean” forma 1502 , berba 

atzekari legez. Orduan Eibarko “eiñian” hori zer da?, “eiñ” partizipioa inesibo kasu markaz, ala 

“aginean”-en aldaera? “Biarrian”-ek eman dezake argitasun piskat, baina ez osoa; izan ere, nola 

parafraseatuko genuke “jausi biarrian (dago)”?: “jausi ein BIAR dau, jausi ein biar dabela emoten dau; 

ixa jausixan dago...”, eta horietan agertzen diren osagaiak adizkiak dira, ez da “biar” izena, aditzaren 

erabileretariko bat baino. 

Esaerak ere baditugu honelako adizlagunez osatuta, adibidez: 

S.B. “jan da eranian da pixu ariñian, estao gure morokorik” 

Beste kasu marka batzuk ere jaso ditugu: soziatiboa, leku-denborazko genitiboa, ablatiboa, 

adlatiboa; adibide batzuk: 

naz ba-askenian aimbestee ibillikiñ, apurtu ingo da 

f.a. jan-eranétik óndo gáuas 

raz6 “Gaztañian horrixekin, ganau zaiñara ta juate giñanian ...” --kmz ºmendira juateko ero, · 

ganau-sáñerako be bai 

nme2 ºbaai, bañá, lúak artu barik estao loitteik: oríí, jakiñékua da 

3.2.3.4. Zenbatzaileak adberbio gisa 

Zenbatzaile batzuk aditzondo dira aditzarekin komunztadurarik ez dutenean, automatikoki 

singularrez egiten dutenean. Hau da, “asko daki” egituran “asko”-k aditzondo funtzioa du; baina “asko 

dakis”-en izenordain funtzioa, adizkiko morfema pluralak erakusten duenez (izen zenbakarri edo gauza 

bat baino gehiagoren ordez erabiltzen dela ziurra da). Guk, edonola ere, zenbatzaileen inbentarioa eta 

formak-aldaerak-erabilerak (perpaus bakoitzeko funtzio edo kategorian larregi erreparatzeke) 

deklinabideko atal horretan aztertu ditugu. 

3.2.3.5. Aditzondoak izenondo gisa 

Ez da honako hau erabilera arruntena baina “leku urriña” eta “leku urra” gisakoak jaso ditugu 

S.B.-ren ahotan. 

3.2.3.6. Esaera adberbialak 

Atal honetan hainbat kategoriatako osagaiak sartuko dira; gehienen ezaugarri amankomuna 

esangura nolabait lexikalizatuta izatea da. Aurkeztuko diren egiturak ez dira denak Eibarko bereziak, 

jakina; baina Eibarren erabiltzen diren batzuk ezagutzeko balio izango digu hemen aipatzeak; hauek dira 

jaso ditugun esaeretariko batzuk: “batera(-batera), baterakuan; lelengotik, lelengo ta bat(/beiñ); len-bailen, 

albaitx askarren/biskorren; noixian beiñ, noixi-peiñ /noixi-beiñ, noixi-peiñian /noixi-beiñian; lantzian, 

1501 Esaera ere bada, “ibilixan ibilixan bagabixas/bagabillas”. 

1502 “Aginik” ere badakar baina horrelakorik Eibarren ez denez ez dugu horretan erreparatuko (in MENDEBALDE, 1998, 170).

lantzian beiñ, lantzian-lantzian; bein da berris/barris//barriro/berriro; takian-potian, takian da potian, 

takian-takian; beiñ-ero-beiñ /beiñ-o-beiñ 1503 , beingotik, beinguan; bein be(s); bein baten; beste baten; 

lelengo aldis; zenbakia + bidar/bider//aldis; oiñ urrengo/urrenguan; aste-egunian; momentu batetik 

bestera; goixian goixao, goixian goixetik; gaur egun/egunian” batez ere denbora esangurakoak. Bestelako 

esangurako esaera batzuk: “bates be, geixenbat; lantzian + zenbatzailea; gitxi/piskat gorabera”; “bide 

bates”; “gorantzi(x)ak + edutezko genitibo markadun izenlaguna 1504 /leku-denborazko genitibo markadun 

izenlaguna 1505 + partes/partetik”; “alperrik + izan adizkia”; “soritxarres”; “nai txa nai es, derri(g)or(res)”; 

“izena + dala ta estala”; “bertan bera 1506 “; “jai + egon adizkia!”; “gero gerokuak”; “jo-ta-ke/keia/sua”; 

“eta abar/abarra”; “taka-taka”; “kasu/kaso baterako, esate baterako, kasurako, esaterako, esateko baten”; 

“eurixa goixan-beian”; “era-batera”; “aurrera ta atzera, atzera ta aurrera; atzeruska ta aurreruska; jo atzera 

ta jo aurrera”. 

Gaztelerazkoak ere erraz erabiltzen dira Eibarren: “sobre todo, derrepente, momentuan; de 

paso”. Batzuk euskaraz oso errotuta ditugu, “derrigor(res)” esaterako. 

3.3. Nahaste semantiko-pragmatikoak 

Deiktikotzat har daitezkeen adberbio batzuk aipatuko ditugu hemen, denbora ardatzean eta leku 

ardatzean erabiltzerakoan era batera ez, baina alderantzizkora ere uler baitaiteke: “aurre/atze/gero/(len)” 

aipatuko ditugu bakarrik. Kasu markak har ditzakete, baina “arazoa” ez da horregatik ezabatzen (agian 

hortxe du sorrera). Esaterako, denbora ardatzean iraganaldiari begira “aurre”-k gehienetan hizlariaren 

ikuspegitik zaharrena, lehenagokoa adierazten du eta “atze”-k berriena, geroagokoa; baina gerokoari 

begira “aurre”-k berria adierazten du, etortzeko dagoena. “Len” eta “gero”-rekin gauza bera dugu, “len” 

erabiltzen da zaharrena adierazteko eta “gero” berriagorako; geroaldiko ikuspegiz “gero” erabiltzen da, 

“len” semantikoki ezinezkoa baita gerokoan. 

Leku ardatzean, hizlariaren ikuspegitik “aurre”-k aitzina adierazten du eta “atze”-k ostea 

(erreparatu egin behar da “iraganaldi”ko denbora ardatzeko erreferenteen alderantzizkoak direla). Leku 

ardatz berezi bat aipatuko dugu: testu-liburu-dokumentu-diskoetan esaterako, “aurria” portada eta 

hasierako orriak lirateke; “atzia” ostera, amaierakoa; baina testuan edo edukinean barrena “aurrerago” eta 

“atzerago”-k esangura bikoitza izan dezakete, alderantzizkoa gainera: “ikusi aurrerago” hutsa adieraziz 

gero, gure lekukoek hasieretako orrietaruntz joko lukete; “ikusi atzerago” aginduz gero, amaieraruntz 

joko lukete. “Aurrerago”-ren pare ulertzen du nme2-k behintzat, “gorago”, eta “atzerago”-ren pare 

“berago”. Gure iritziz, edonola ere, testu edo antzerako edukinetan alderantziz ere uler daiteke: 

“aurrerago” amaierako orrietaruntz eta “atzerago” hasierakoetaruntz. 

Nahasmenaren adibide batzuk ekarriko ditugu hona: 

rae ºgeroo, artuak amaitze-sienian, gero bábak!, e-eee jo!, babá · ásko-ote-san dá!: árek ee apártau! · 

mákiñiakiñ · −gámbaran mákiñi eote-san!− da geró ÁNDIK ATZERÁ bábak apartátzen! gabian!: 

oseak’ésan · biarrik amaitzen! 

1503 Esangura ñabardurak ditu: “behingoz, halakoren baten” batetik, eta “noizbait” bestetik, nagusiak aipatzekotan. 

1504 Horrela gorantziak nork bidaltzen dituen adierazten da. 

1505 Horrela denbora esangura gehitzen da: gorantziak noiz ematekoak ziren zehatz. 

1506 Esangura zeharo lexikalizaturik dagoela lekuko baten iruzkin ironikoak erakusten digu; “bertan bera jausi” perpausa dela eta hau 

zioen: nme2 “ºa! bertan góra esta jausten iñóbee...” Edonola ere, beste aditz batzuekin ere erabiltzen da: “autz eiñ, desaparesiru, 

amaitxu, laga” beste batzuen artean. 

525

526 

kmz1 ºes!, éibartarra dók orí!: éibartarr-éibartarr-éibar-… Gure tíok, · Marsélok etá, · siásen iru 

mutíll · da neská bat, da-an da ba, -”íí!”, béti! ... nik étxaíxat. Arek ÁURRETIKÚA- (?)… gu 

baño GERÚAOKÚA-súan [sic] árek 

Nahaste semantiko hauek ez dugu uste Eibarko bereziak direnik, nolanahi ere, eta ez dakigu 

euskal sena jatorrak modu bateratuan ulertzen dituen adberbio horiek. 

3.4. Ondorioak 

Adizlagunen sailean postposizioak edo atze-hitzak izan ditugu aztergai bereziki. Postposizioak 

beti joan behar dute aurreko osagai bati oso estu lotuta, baina ez kasu marka beste. Nolanahi ere, erdibide 

horren froga atzeko hitz hori beste funtzio batzuetan beste kategoriaren bat izan dezakeela litzateke; baita 

postposizio funtzioan kasu markak har ditzakeela ere. Aurretik hainbat kategoriako osagaiak har ditzake: 

izena, izen sintagma, izenordaina, birritako erakuslea, aditzondoa, beste postposizio sintagma bat, aditzaadizki 

jokatua, eta perpausa ere bai. Aurrekari horiek kasu markak har ditzakete ala ez. Kasu marka 

arruntena genitibokoa da. Hurrenkerari dagokionez, arruntena da postposizioa ondorik agertzea, eskuma 

aldean. Funtzio atzekari hori hainbat eta hainbat osagaik betetzen dute, batzuk emankorragoak badira ere, 

bai erabileraz, bai esanguraz bai aldaeraz. Postposizioen esangura arruntenak leku-denborazkoak dira, 

baina modu, kopuru, jarrera, ordezkaketa eta beste mila ñabardura har ditzekete. Batzuetan postposizio 

egiturak eurak lexikalizaturik daude toponimian, eguneroko hitzetan eta esapideetan ere bai. 

Aditzondoen alderdi formalari dagokionez, bakunetan denborazkoek osatzen dute sail 

aberatsena. Forma eratorriak sortzea da bide arruntena, nolanahi ere. Atzizki batzuk ez dira oso 

emankorrak sortze aldetik baina erabilera aldetik frekuentzia handia dute, -ki, -do/-to atzizkiez osatutako 

formetan gertatzen den moduan adibidez; beste atzizki batzuk oso emankorrak dira, -ka legez, esanahi 

aldetik ere ñabardurak ugari ditu ondorioz. Izatez adizlagunak diren forma batzuk guztiz aditzondo 

bihurtuta daude, esangura jatorrizkotik oso bestelakoa dutelarik. Aditzondo konposatuak sortzea ez da 

eratorbidea besteko bide ugaltsua. Baina egitura konplexuagoak ere aipatu behar dira, oso bide joria baita. 

Alderdi semantikoari dagokionez, leku-denborazkoak arruntak badira ere, moduzko aditzondoak 

eta mailakatzaileak gogoan hartu beharrekoak dira. Oso sail ugaria da iritzi-adberbioena; ustea, 

ziurtasuna, zalantza, agiantasuna, egiantzekotasuna eta desira adierazteko formak eta egiturak daude bere 

baitan. Forma bakunak erabiltzea baino arruntagoa da egitura konplexuak erabiltzea, sarritan adizkiak 

tartean direla. 

Kategoria aldaketek adberbioen eremua asko aberasten dute. Perpausaren egiturak erakusten du 

izenondoa adberbio gisa noiz erabil daitekeen; partizipioek ere sail honetako bihurtzeko kasu markak eta 

atzizkiak hartzen dituzte, besteak beste. Bestalde, zenbatzaileak ere batzuetan aditzondo dira, aditzeko 

komunztaduran eraginik ez dutenean hain zuzen. Alderantzizkoa, adberbioak beste kategorien funtzioetan 

nekez aurkitzen dira. Bestalde, esaera adberbialek leku handia hartzen dute adberbioen alor honetan, eta 

bakoitzaren aldaerek areago egiten dute; nolanahi ere, maileguz hartutako esaerak ere erabiltzen dira. 

Osagai eta aditzondo deiktikoek, izaerak baldintzaturik, esanahi kontrajarriak ere izan ditzakete 

zein ikuspegi hartzen den edo erreferentea zein motatakoa den. Ez da baina, Eibarko arazo berezia gure 

iritziz.

4. ADJEKTIBOEN, ADBERBIOEN ETA BESTE OSAGAI BATZUEN MAILAKATZEA 

Adjektiboak eta adberbioak dira berez mailak onartzen dituzten kategoriak, baina jakineko bide 

batzuk izenak, izenordainak, erakusleak, zenbatzaileak, interjekzioak eta abar indartzeko edo 

mailakatzeko erabiltzen dira esate baterako. Beraz, atal honetan mailakatzaileak orokorrean jorratuko 

dira, berdin diola zer indartzen duten. 

Mailakatzeko hainbat bide daude, eta sarri aurki ditzakegu mailakatzaile bat baino gehiago esaldi 

edo perpaus baten bertan: 

4.1. Marka fonetikoak erabilita: 

4.1.1. Bokalak luzatuta 1507 

Ahozko lagunarteko jardunean oso erabilia da bide hau eta gainera oso adierazkorra da 

semantikoki, hizlariaren jarrera ere azaltzen duela. Esaldi baten bertan berba bateko baino gehiagoko 

bokalak luza daitezke, eta edozein bokal, jakina. Goi maila adierazten du. Zenbait adibide: 

nae ºááá da ume guápuee! 

kmz ºJésúúús!, jésúússs!, ··· sékula esiñ ama- amaitxútakua da-áu! 

kmz º oooi!, seláko edéérraa! 

4.1.1. Kontsonanteak luzatuta 1508 

Kontsonante leherkariak ezin luza daitezke (egitekotan ere, etentxoa edo egingo litzateke 

kontsonante horiek nabarmentzekotan), ezta euren baitan osagai leherkariak dituztenak ere (afrikariak 

alegia), dardarkariak salbuespen (edonola ere, dardarkarien sailean luzapena baino areago errepikapena 

litzateke). Osterantzean, bokalentzat esan dugunak atal honetan ere balio du, bai zentzuz bai marka bat 

baino gehiago ager daitezkeelako bata bestearen ondoan. Adibiderako: 

raz1 ºtotál billurtúta bisí naixs ja- játiakin da, baña billurrrrtúta komplétamente!, iñusséntetuta 

bisi naix, xe- iñuséntetuta! 

raz5 ºbai ba!-alabía eskontzia nai-ban!: mutill ónnna ei san! 

4.1.3. Kontsonante bustiduraz 

Goi maila baino, hizlariaren jarrera adierazteko erabiltzen da; batzuetan eztigarri gisa erabiltzen 

da eta beste batzuetan guztiz peioratiboki. Lehenengoaren adibidetzat jar dezakegu “baltxa, 

p(r)exioxa/p(r)exioxo; xe(r); adiox” eta bigarrenaren adibidetzat “exkaxa, maxkala”. 

1507 Ez dugu fonetikako atalean bokal bakoitzaren iraupen mediarik egin, eta adibideak pertzepzioz transkribatu ditugu: zalantza izan 

dugunean luzatua ote den ala ez, ez dugu aintzat hartu; baina luzapena nabarmena denean, bokalak luzeraren arabera gehitu ditugu 

transkribapenean. 

1508 Ez dugu fonetikako atalean kontsonante bakoitzaren iraupen mediarik egin, eta adibideak pertzepzioz transkribatu ditugu: 

zalantza izan dugunean luzatua ote den ala ez, ez dugu aintzat hartu; baina luzapena nabarmena denean, kontsonanteak luzeraren 

arabera gehitu ditugu transkribapenean. Hobietako kontsonante albokari luzatua transkribatzerakoan “l-l” eredua bete dugu, “ll” 

idatziz gero grafikoki behintzat sabaikariarekin (“ll”) nahas daitekeelako. 

527

528 

Hala ere, bustidura ez-automatikoak beti ez du esangura hori, ezer azpimarratzeke ere 

sabaikarizazioa ager baitaiteke. 

4.2. Marka morfologikoak erabilita 

4.2.1. Atzizki bidez: 

•“-txo” atzizkia hainbat kategoriari eransten zaio: bai izenondoei, bai adizlagunei, bai 

aditzondoei; eta gainera izenei ere bai. Kasu markak eta bestelako atzizkiak ere hartzen ditu. Esangura 

aldetik ere aberatsa da, hainbat ñabardura baititu: “piskat gehiago-handiago... /gutxiago-txikiago...” da 

esangura orokorrena. 

Formari dagokionez, sarri hartzen du gehiagotasun marka ondorik; balio erakuslea duten 

adberbio kategoriako forma batzuek, adlatibo bide zuzenezko markadunak hain zuzen, bitxitasun 

fonetikoa dute loturazko bokaltzat beti -a- hartzen baitute: “onutzatxuao, orrutzatxuao, arutzatxuao” hain 

zuzen; ez dugu uste “onutza-” osoan adlatibo bide zuzenezko markaren arrastoa denik; edonola ere, raz1-i 

bakarrik jaso diogu “onutxuao” forma. 

Gehiegitasun esangura ere badu, baina ez erabatekoa, edo hizlariari ez dio larregi ardura 

gehiegitasun horrek, “geixe(g)i” eta “larregi” hitzek eurek ere hartzen dute atzizki hori, bakoitzak aldaera 

bikotea sortuz gainera: “geitxo, geixeitxo; lartxo, larre(g)itxo”. 

“Oin” aditzondoari (kom. “orain”) gehituta ere aldaerak ditugu, “ointzu-” eta “ointxu-”. 

Esangura antzerakoa izaki ere ez dakigu “-tsu” eta “-txo” atzizki ezberdinak diren, ala biak “-txo”-ren 

aldaerak diren. 

Izenen ondoan “txikia” da esangura neutroena; baina esangura afektiboa ere badu, oso markatua: 

“amatxo, aitxatxo; Andonitxo” berbetan adibidez, edo umeen “erropatxuak” berban esaterako. 

Egitura batzuetan, gutxitan, goi maila adierazten du: “ondotxo” aditzondoak ez du esan nahi 

“piskat ondo”, “oso ondo” baino; gauza bera gertatzen da “sarritxotan”-ekin. 

•“-(t)xe” atzizki-artizkia deklinabidearen eremuko erakusleen eta balio erakuslea duten 

adberbioen atalean azaldu dugun bera da 1509 . Han argi utzi dugu batzuetan atzizki legez agertzen dela, eta 

beste batzuetan artizki legez; atzizkiaren baitako kontsonante alternantzia ere aipatua dugu. “-txo” 

atzizkiak baino bizitasun eta erabilera aberastasun txikiagoa du (batez ere ez delako hura besteko 

kategoriatan txertatzen) baina hala ere oso emankorra da, erakusleek eta balio erakusledun adberbioek 

eurek sail mugatua baina erabilera frekuentzia oso-oso handia baitute. Atzizki legez dugu adibidez: 

“ointxe, oingotxe; orduantxe”; artizki legez esaterako: “oinditxik”. 

Gainera, indartze lagunak har ditzake, “bertan” osagaia esaterako: “orduantxe bertan, ointxe 

bertan”. 

•“-ska(ra/da)/-xka(ra/da)” atzizkia batez ere koloreen alorrean erabiltzen da, kolorearen tonoa 

gutxi gorabehera adieraziz; eredurako: “gorriska/gorrixka //gorriskara/gorrixkara /gorriskada/gorrixkada”. 

1509 Izan ere, deklinabidearen atalean azaldu diren forma indartuak hemen ere jar genitzakeen.

Hala ere, beste osagai batzuek ere hartzen dute atzizki hori, zenbatzaile zehaztugabeek adibidez, 

“mordoxka bat” eredurako. 

Atzizki horrek beste osagai batzuk ere har ditzake, “luseskiña” izenondoan duen -iñ adibidez. 

•“-tzu” atzizkia aurkeztu dugu aniztasuna esanguraz deklinabidearen atalean; hemen, gutxi 

gorabeherako traza edo antza adierazteko aipatuko dugu, “i(g)ualtzu” forma eredurako. 

•Beste atzizki batzuk: “-ka 1510 “, “-kotxo”, “-kote”, -”txa 1511 “, eta adibide bana: “satarkia, 

satarkotxo, orixkote, lapurtxia”. 

•Atzizkia ez den arren hemen aipatuko dugu “sar” izenondoa. Aipatu da lehen ere izenondoen 

atalean dituen esangurez: denbora askokoa; handia; eta despektiboa. Ez dugu berriro dena errepikatuko, 

beste izenondo batzuen mailakatzaile izan daitekeela baino ez dugu aipatuko: “tonto sarra, majadero 

sarra” erakoetan. 

4.2.2. Errepikaketaz 

Errepikaketa soila izan daiteke (dena delako osagaia errepikatuta) edo tartean beste osagai 

batzuk direla. 

•Izenondoa 1512 , aditzondoa edo bestelako osagaia 1513 errepikatuz, goren maila adierazteko, onean 

on eta txarrean txar, ugaritasunean ugari eta urritasunean urri, baiezkoan bai eta ezezkoan ez... adierazten 

da. Orokorrean lehenengo forma izaten da errepikatutakoa mugagabez, baina batzuetan fonetika 

sintaktikoz osagai hori piskat desitxuratu egiten da: “poli-politxa, bal-baltza” adibidez, amaierako 

kontsonante afrikaria kontsonante aurretik galduta; edo “pu-puntan”, amaierako silaba osoa galduta. 

Bigarren osagaia deklinatu edo atzizkiz aldatu egiten da forma soila balitz legez. Adierazkortasunaren 

arabera errepikapen aldiak gehitu egin daitezke. Zenbait adibide: 

raz1 ºetxéko morúan éukitze-gendúan: etxéko morú-morú-morúan --raz1 º... or e, estakasu 

modifikau biar eséb’eséb’eséb’eséb’esébe... --raz º... Eulok eta-bé kótxia gasté-gastérik artu eben 

... --kmz ºess!: on-on-on-óna-pés! 

Batzuetan, hala ere, osagaia mugatzaile edo kasu marka edo atzizki eta guzti errepikatzen da, 

adibidez: 

raz1 º... onétxe-morúan!: polí-polí-polítxa, barres-bárres-bárres-bárres.... --rae º... baña txárrentxárrena 

mendíxan isete-san egarríxe!, búúú!, ide-báten txárren-txárrena!... ... --kmz1 ºbái!, amándria 

Eibarkúa, éibartárra-éibartarra ... 

Inoiz izena ere errepikatzen da, tasunen bat indartzeko: “egi-egixa, ume-umiak, bide-bidia, samasamatik, 

Eibar-Eibarko” adibidez. 

Aditz perifrasietako aurreko osagaia ere errepikatuta izan daiteke: “ple-ple eiñ 1514 “ adibidez, 

errepikapenez erabiltzen da beti, eta ez “*ple eiñ”. 

Areago, perpaus osoak errepika daitezke, esana indartzeko; adibidez: 

naz ikusikosu, arrapatzem-basaittut, arrapatzem-basaittúúút...! ikusikosu 

1510 Adibidea bakarrik forma mugatuz jaso denez, amaierako bokala -a dela suposatu egin behar da; -e ere izan zitekeen. 

1511 Adibidea bakarrik forma mugatuz jaso denez, amaierako bokala -a dela suposatu egin behar da; -e ere izan zitekeen. 

1512 Ikus espektrogrametan errealizazio batzuk: nme2 1A169; raz1 01B319. 

1513 Ikus adibide baten errealizazioa espektrograman: raz1 24A374. 

1514 I. LASPIUR-ek ere aurkezten du egitura hori (1999, 48). 

529

530 

•Errepikatutako osagaien artean “bai” tartekaturik. Adibidez “ondo bai ondo”, baina ez da ia 

erabili ere egiten honelakorik. Errepikatutakoa izenordaina denean erabiliagoa da: “su bai su!” edo “a bai 

a!” erakoetan esate baterako. 

•Errepikatutako osagaien artean “be” tartekaturik aurrekoa baino askoz ere sarriago erabiltzen da 

baina ez dute lekuko guztiek erabiltzen. Adibidez, “ondo be ondo, ona be ona” ditugu. 

•Errepikatutako osagaien artean “eta” tartekaturik da gure ustez honelako errepikaketa 

“konplexuetan” erabiliena eta aberatsena. Gainera, errepikatutako osagaiak era askotakoak izan da)tezke: 

adberbioak, zenbatzaileak, izenak, aditz partizipioak, perpausak... Errepikapen aldiak adierazkortasunaren 

araberakoa da, edo ekintzaren indarrarena, adibidez: 

rmz ºseaa... [idiak] badakisu séla este-sian!, oingótxe moruan!: lótu ta erabilli tta lotu ta erabilli tta 

lotu ta erabilli tta ba, ési! 

•Errepikatutako osagaiek gehiagotasunezko konparaketa egitura sortuz. Sarri erabiltzen dira 

honelakoak eta “ondo baño obeto, satarra baño satarraua” ipiniko ditugu eredurako; lehenengoa da gure 

iritziz jaso ditugun honelako denetan erabiliena. 

•Perpauseko osagairen bat amaieran berriro errepikatzerakoan, horixe da nabarmendu nahi dena. 

Teorian behintzat edozein osagai izan daiteke errepikatutakoa, subjektua, objektua, osagarriak, aditza 

bera, adizkidun perpaus zatiak.... Sarri ere sarri erabiltzen da. Adibidez: 

S.B. a bai gison ona san, a! 

raz1 º ... políttaua-síam-políttauák! ... --raz1 á gisóna óóna sán! óóna! 

naz ikusitta bákarri-pe póstu itte-naix, e? póstu... --raz1 ºda étxakue ba-asarretu geró ee e ...-ri txa ...ri!? 

·· eta, · asarrétu gáñera-asarrátu, e? ... --kmz ºfío?: uíí! ké frío! · berótu sáitxe! berótu! berótu! 

raz5 º−“geró-orrekin Kayetánonekuokiñ es berbári-pe iñ, ee?, berbári-pes!: órre-txarra-dia-ta!”... -nme2 

ºá! Sabino etorrittakuen ikusikosú! Sabíno etorrittakuen 

•Perpauseko aditza partizipioan eta jokatuta ager daiteke, birritan, “be” tartean duela; adibidez: 

nme2 sarrán sarrés, · kótxia, · ibíli bestabill 

•Goikoaren aldaeratzat har daiteke aditz sintagma nolabait errepikatzen denean, “eta” tartean 

dela; adibidez: 

S.B. kotxe barrixa erosi dau, ta bai merkia erosi be 

•Errepikatutako lehenengo osagaia edutezko genitibo marka duenean eta bigarrenak 

instrumentala edo soziatiboa goi maila adierazten da. Egitura hau aipatu dugu jada deklinabidearen 

atalean: “sarran sarres” eta “sarran sarrakin” erako adibideak ditugu. 

•Errepikatutako osagaien artean “baña” tartekaturik ere sarri erabiltzen da; errepikatutakoa 

izenondo edo adberbioa izan daiteke, zein egitura handiagoak. Hurrenkera adierazkortasunaren arabera 

aldatu egin daiteke. Adibide batzuk: 

naz Lúrdes dao méya baña mé-meya --raz º... eún bat sán, · lélengo Eibárren-manifestasiño · 

gogórra eon sana -baña gogórra, e? 

rmz2 º... ikusítxa-dáka-ní-gáñexka jentés, ·· Urtáiñek · da Jústo Gallástegi [sic] arrí-jasotzen 

jokatu ebeníam-bé!, baña gáñeska jentía betéta!, San Jóse-eun báten, bañaa jentía!... 

naz -sélan atzo gabeko afarittan? ... -búú! onndo baño-obeto baña onndo bañ’obeto

•Bestelako mailakatze errepikapenak: 

raz5 º... −“enííí! o-ri, ori-orí don trástia! ...” ... --raz5 º... d’ártze-ban tasoikára ba-kafíataesní, 

sópa-sópak eiin dda ... 

f.a. ºe!, gisóna-jákiñ es baña órre-gausok..., jákiñ es! gisonak... 

kmz ºbai!, bai-bai-bai, i estútu eitxe-áix, estútu eitxe-ais!… --kaz2 ºda, ara juatia nai txa 

(?)juatias... · sálto itxia nai plasára! sálto itxia nai plasára ta... ·· álakom-baten ... 

4.3. Maila adberbioak 

Gramatikariengandik jaso ditugun iruzkinak Eibarren errealitatean frogatu egin ahal izan ditugu; 

hauxe irakur dezakegu adibidez: “Ez da erraza maila-adberbioak sailkatzea: izan ere, maila-adberbio 

berak balio desberdinak har ditzake testuinguruaren arabera edota hiztunak ematen dion intonazioa eta 

enfasiaren ondorioz” (I. eta E. ZUBIRI, 1995, 268). Hala ere, bide batzuk argi eta garbi aurkez ditzakegu 

eta beste batzuk ez hainbeste. 

Edonola ere, hemen aurkeztuko ditugun osagai guztiak ez dira adberbioak, batzuk bakarrik 

erabiltzean izenondo arruntak dira (“itzel, galant” adibidez), edo bestelako kategoriak (“oso” adibidez), 

esaterako, baina guk denak batera aurkeztuko ditugu. 

4.3.1. Goi maila, osotasuna adierazteko 

Osagai batzuk osoan ageri dira mailakatzaile legez: “oso, galanta, itzela/itzala, demasa, aundixa, 

nausixa, sarra, amorratua, garaua; ondo, asko, siero”; maileguak ere sarri erabiltzen dira: “profesionala, 

enormia, terriblia, estraordinarixua, mundiala, numero-uno”, eta leku-denborazko genitibo marka ere har 

dezakete (“estraordinarixoko txakurra”, esaterako). Beste batzuk eratorriak dira: “-garri” atzizkiz: 

“ikusgarri, ikaragarri, isugarri, billurgarri, negargarri”, eta hauei era berean “-zko” gehi dakieke, “-garri /garrisko” 

alternantzia sortuz, baina alternantzia beste osagai baten ondoan daudenerako da batez ere. 

Izenlagunak sortzeko atzizkidun formak oso erabiliak dira: “selako, sekulako, egundoko, demaseko, 

itzeleko, makaleko, tamañoko, munduan bateko, aukerako, kategorixako, primerako, puta-madreko, 

kanpeonatoko 1515 ; kriston”. Gazteek gaztelaniatik hartzen dute “super” mailakatzailea ere, zahar batzuek 

ere badarabilten arren. Mailakatutakoa izenondoa edo aditzondoa ez eze, horiek txertatuta dauden 

sintagma osoa izan daiteke, adibidez: 

kmz3 “... grabadoriak eta oso fiñák etá ...” 

kaz9 “Bai lélengotikan bai, bai, oso kuadrilla politxa egon zan ...” 

Mailakatzaileak ondoan beste osagai bat duenean kasu marka, mugatzaileak eta abar batek har 

ditzake, edo biek: “i, txarri galanta” zein “i, txarrixa galanta”. 

“Asko” mailakatzaile legez erabilita beste osagaiaren ondorik doa, eta mugatzailea eta kasu 

markak berak hartzen ditu (“politx askuak”, adibidez); aditzondoaren ondoan doanean berorrek legez 

funtzionatzen du: “dotore asko”. “Ondo” mailakatzaile legez ostera, osagaiaren aurretik agertzen da 

(“ondo majia, ondo mendi edarra”, “ondo erres” esaterako). 

Goian aipatutako mailakatzaile batzuk eurak bakarrik izenaren ondoan edo bakar-bakarrik 

agertuta ere, superlatiboak dira; goian aipatutakoak eta beste batzuk aipa daitezke: “aidian/airian”-ek 

1515 Erabilienak “demaseko, sekulako, egundoko, itzeleko, makaleko” dira, baina besteak ere ahozko jardunean bizitasun polita dute. 

531

532 

esaterako “oso erraz” esan gura du; beste batzuk ere badira: “primeran, soragarri, fenomeno/fenomenal, 

majo; grandia, bedeinkatua/berinkatua //Jangoikuak bedinkatutakua/berinkatutakua”. Adibidez: 

S.B. sarata itzela etara eban --kgg sekuláko e saratía etára séban 

S.B. airian irabasi dou –nme2 áidietan irebasitzaue 

Badira, baina, bestelako bideak ere, izenlagunen sailekoak; adibidez, mailakatu beharreko 

osagaiari (izenondoa gehienetan) -ta(r)(i)kua txertatuz gero esangura bera du, goi maila. Adibidez: 

f.a. orí bidioi lusíetakua da --raz1 orí árboliori aunndíxa da, orí aunndíxetakua da orí árboliori 

Izenlagunen sail horretan sar ditzakegu “selako, a selako(txe), alako, ako”-z osatutakoak. Adizki 

jokatudun perpausean daudenean, gehienetan -(e)n(a) txertatzen zaio adizki horri. 

Perifrasi luzeagoak ere jaso ditugu, esaterako: “izenondoa- -inesibo plurala/ablatibo singularra + 

be + pasau(takua)”, “izenondoa- -inesibo plurala + be + izenondoa”, “sekula + ezezko perpaus erlatiboa 

+ moroko/moduko + izena”, “benetan (+ be) + osagaia”; “es edosein/erosein modutako/morutako + 

izena”; “jo-ta + osagaia”; “osagaia + egixa esateko”; “es + izenondo/a$itzondo + be”; perpaus 

adierazkorrak; egitura paraleloak bata bestearen jarraian ipinita. Mota bakoitzetik zenbait adibide: 

f.a. orí gólfuetan be pasautakua --raz1 º... bái! ... lístati-pe pa- áurrera pasauta dáka onék! 

nme2 gólfuetam-be gólfua 

f.a. sékula artu estaben moroko moskorra ekan 

kgg bénetan be sosiúsa da //kgg bénetan be gastérik il san --kaz3 º... berbatzua da bénetan, ee? 

raz1 º... neu-rekonositzen dot · lísto estraordinaixua bia-dala, es erosein moutako máixua ta, es 

erosein modutako-ofisinistia, e?... · ójo! 

naz tabernia euan dana sies ·· betéta, jó-ta josítxa! //naz º[min] bai...! danien dauket, jo-ta... txartx-... 

txárra!, áá!... ... //naz ºda, es ba!, neu-p’enebam-pentzau aberixaut’euni!-bestela já-t’arrapauko 

nebam-bertán! 

naz -gustau jatzu errealua? ... -polí-polítta isen da égix’esateko 

raz5 º... da, −“améntxe laga najuam-ba nik e, · saraíxa! ·· amáika-arrúako saraíxa!”: es · txikíxa be! 

naz ºm- sús! nik artu do-sustua! 

kmz7 ºorko guantia, orko guardasola, orko... --raz1 ºsainddu e, sain- sáindu saitxíe beintzát, e?, 

Jangoikúa-(?)...: oingó pastílliá!, oingó estakiser!, oingó badákisér, enééé!, orí askéna! 

andrakúmiantzakó! --raz4 º... beim-bakarrik ·· n- nere-estuasuna ta nere nearrak! ... --raz ºgeró gaupása!: 

irúrak! · lúak artu gendunaa-nérako!: orrén mobiméntua ta orrén estúla ta orrén serak eseban 

eukí akabúrik! 

Badira gainera goi maila adierazten duten esapideak: “pos-arren, posa(k)-soratzen; amama; bapo; 

jo-ta-ke; barre itxuan” esaterako. 

Egitura batzuk formaz konparaziozkoak (berdintasunezkoak zein gehiagotasunezkoak) izan 

arren, goi maila adierazteko erabiltzen dira; adibidez: 

nae ºbárre itteen dau baña gero, · bégi asul-asul... rúúúbixo-ru-: guaapueé!?..., isem-be itxestan 

modukue! 

raz1 ºbai bá!, nik esáten dó-pá! dao, índa dao e, obéto esíndako morúan --raz1 º bat, bat 

ja-nebán! ... játeko baño estimaua dákat! --nme2 báltzaue dao, báltzaua! · ikétza bañó be! 

4.3.2. Erabatekotasuna adierazteko 

Osagai hauek ezartzen zaizkie mailakatu beharreko osagaiei, besteak beste: “siero/siaro, totaleko, 

total, gustis, dana, konpletua, purua, utza, osua, goitxik-berakua 1516 ; konpletamente, sietz/sies”; aurretik 

1516 “Tonto galdua” ere jaso diogu f.a.-ri, baina ziurrenik gaztelaniako hitzez hitzeko itzulpena izango da.

aipatutakoetan maileguak ere badiren arren, oso ongi errotuta daude eguneroko hizketan; beste batzuk 

“maileguago” dira, “del-todo” adibidez. Gehienak bai izenondoen bai adberbioen ondoan jaso ditugu. 

Esangura aldetik batzuetan ez dago muga garbirik goi mailaren eta erabatekotasunaren artean, edo 

gehiegitasuna adierazten den. “Egi” berbaren ondoan “berdaderua” erabiltzen da, “egi berdaderua” 

adibidez. 

Egitura batzuk formaz konparaziozkoak (berdintasunezkoak zein gehiagotasunezkoak) izan 

arren, erabatekotasuna adierazteko erabiltzen dira; adibidez: 

f.a. Jesús e prémixua etaratzeko moruko satarra san 

nme2 orí neskioi, daná borondate utzzá da, ónaue da, ónau [sic] dá! --naz ºda, b- bápe txárraua és!, 

je-je-je-je, bápe txárraua és! , áái-ai-ai!... 

4.3.3. Erabateko ezeztapena, ukapena adierazteko 

Zenbatzaileak erabiltzen dira gehienbat, ezezko egituretan gehienetan, esate baterako: “bape 

(be), dana, apur bat be(s)”. 

4.3.4. Nahikotasuna adierazteko 

“Behar den beste inguru” adierazteko honakoak erabiltzen dira besteak beste: “naikua/naiko; 

desente, bastante, piskat; samar /xamar /txamar, politxa”; batzuetan askotasun ñabardura dute. Batzuetan 

“seose(r)” ere mailakatzaile legez erabiltzen da, nahiz eta nahikotasun esangura garbia ez izan. 

Aipatutako mailakatzaile gehienek zentzu txarreko edo ez oso oneko osagaien ondoan ez dute 

esangura hori, eta askotasun ñabardura hartzen dute, nahi baino gehiagokoa: “naiko/naikua //bastante 

kantzauta, kantzau samar”; horrelakoetan “piskat” ere erabil daiteke nahi baino gehiagoko hori 

adierazteko. 

Esangura ñabardura horiek lekukoengandik jaso ditugu, ez baita bat “naikua ondo lo eiñ” eta 

“ondo samar lo eiñ”, esaterako: lehenengoak zentzu positiboagoa du bigarrenak baino. 

4.3.5. Gutxitasuna, ez-nahikotasuna, adierazteko 

Nahikotasunaren eta ez-nahikotasunaren artean oso muga txikia denez, goian aipatutako batzuk 

hemen errepikatuko ditugu; besteak beste hauek erabiltzen dira: “antzian; samar /xamar /txamar; piskat; 

seose(r), satixa, apenas”. 

4.3.6. Beste zenbait 

“Erdi” sarri erabiltzen da “piskat” zentzuz, ez asko eta ez gutxi, tartekoa baino. Mailakatzailea 

denean “erdi” mailakatu beharreko osagaiaren aurretik ezartzen da, “erdi lo, erdi mosolua, erdi 

moskortuta, erdi euskeras erdi erderas” (zenbatzaile zatikia denean ostera, ondorik erabiltzen da). 

Esapideetan ere erabiltzen da, “erdis-por-erdis” adibidez. 

“Ixa /kasi(k)”-ek osotasunerako edo ekintzak betetzeko zerbait falta dela adierazten du. 

Izenondoen ondoan erabiltzen denean izenondoek beste mailaren bat izaten dute, eta gehientasunekoa 

izaten da gehienetan. Partizipioen ondoan erabiltzerakoan, partizipioak ere edo -ta atzizkia hartzen du, 

533

534 

edo inesibo kasu marka (“ixa beteta”, “ixa betian” esaterako). Zenbatzaile orokorren eta zehatzen ondoan 

zehaztugabe bihurtzen du sintagma, esanguraz bederen. 

4.4. Konparazioa 1517 

4.4.1. Desberdintasunezko konparazioa 

Gehiagotasuna, gehientasuna eta gehiegitasuna adieraz daiteke. 

4.4.1.1. Gehiagotasuna adierazteko 

a) Gehiagotasun morfema nagusia -(x)a(g)o 1518 da. Erreferente bi izan behar dute gutxienez, eta 

jakinekoak izan behar dira esandakoa ulertu ahal izateko; hala ere, solasaldian barrena bat bakarrik ager 

daiteke. Biak agertzerakoan konparazioa bi eratara egin daiteke, bi perpauz elkartuz, “baña” edo beste 

osagairen batez; edo perpausak zein erreferenteak “baño ... -a(g)o 1519 “-ren bitartez alderatu. Horrela 

menpeko perpausak sor daitezke; baina aditzak guztiz isilduta ere izan daitezke. Adibidez: 

S.B. péntzatze-neban Juan posao eongo sala//posixao --kmz5 “... pélotan be eitxe genduan bai, ..., 

batian obetuau da bestian gaizkixau ...” 

S.B. ori aundixa da, baña a bestia aundixaua 

S.B. onek are-paño txikixauak dia --raz1 º... da pósik! ... oin Madridera juateko baño · enkántauao · 

pósak! ... 

kmz ºjóéé ·· nekosúa! ·· lusía bañó · nekosúa! 

Ikusten denez, bai izenondoek bai adberbioek har dezakete mailakatzaile hau, eta batzuk 

polimorfismoz jokatzen dute gainera, “posao” eta “posixao” biak ditugu, adibidez. Beste forma batzuetan 

erredundantzia jaso dugu, “goixauao”-n adibidez. Balio erakuslea duten adberbio formak ere bitxiak dira 

maila hau hartzerakoan, oinarrian adlatibo bide zuzenezkoa baitute (“onutzao, orrutzao, arutzao” eta ez 

“*onao, *orrao, *arao”, esaterako). 

Beste bikote “bitxi” bat “goix”-ek eta “goi”-k osatzen dute gehiagotasun marka hartzerakoan. 

“Goi”-ren kasuan kontsonante dardarkaria tartekatzen da eta bi azalpen izan ditzake. Bata, fonetikoagoa, 

berdin ahoskatuko litzatekeen “goiz”-en gehiagotasun markarekin ez nahastatzeko; eta bestea, 

morfologikoagoa, tarteko dardarkari hori adlatibo kasu markaren arrastoa litzatekeela, hau da: *goi-raago 

> *gora-ago > gora(g)o, baina orduan ablatiboa eskatzen duen esaldian, adibidez, erabilitakoan nola 

azaldu? Gehiegitasun eta gehientasunaren ataletan ere gauza bera gertatzen da. “Goiz”-en kasuan berriz, 

amaierako kontsonante frikaria sabaikaritu egiten da automatikoki. 

Gainera, forma “irregularrak” ere badira: “on”-en gehiagotasun forma nagusia “obe” da; “oba” 

aldaera nme2-ri jaso diogu. “Ondo”-rena “obeto” da eta “asko”-rena “geixa(g)o” 1520 . Batzuetan “obe”-k 

izenondoa den arren izenondo zein aditzondo funtzioa izaten du. Mailakatzeari dagokionez forma 

erredundanteak ere jaso ditugu: “obiaua, obetuao” erabili egiten dira, baina forma sintetiko “zuzenak” 

1517 

Ikus adibide gehiago menderakuntzaren atalean ere, konparaziozko esaldiak. 

1518 

Ikus errealizazio batzuk espektrogrametan: kmz 67B232, kmz 67B239; naz 35A069; raz1 53B316, raz1 54A44, raz1 54A105, 

raz1 54A106. 

1519 

Atzizki horren beste aldaera batzuk ere jaso ditugu. Bata, kaletarra itxuraz, -au hain zuzen; bestea, Aginaga aldekoa, -a hutsa, 

murrizketaz. Ikus errealizazio batzuk espektrogrametan: kmz 67A069, kmz 67B291, kmz 67B304. 

1520 

Ikus errealizazio bat espektrograman: nme2 1A43.

aino askoz gutxiago. Edonola ere, forma erredundante horien erabiltzaileak lekuko zaharrak dira, raz1, 

kmz3 eta kmz5 esaterako (aldaera biak darabiltzate, jakina), eta horrek esan nahi du ez dela gaur egungo 

berrikuntza. Ez da irregularra baina erredundantzia hori jaso diogu naz-ri “goixauao” forman ere. 

b) Gehiagotasuna egitura konplexuagoetan txertatuta ere jaso dugu, esaterako: 

“gero/geruao//lantzian (eta) + ...-a(g)o”; “semat (eta) ...-a(g)o, (eta) (orduan) (eta) ...-a(g)o”; 

“sein/bestelako osagaia + baño sein/bestelako osagaia + ...-a(g)o”; “sekula + ...-a(g)o”; “galdetzailea + - 

a(g)o”; “...-ao/aua ondio(k)/gañera”; “...-a(g)ua + osagai bera errepikatuta gehiagotasun markarik gabe + 

baño”. Esapideetan ere bai: “goixao; goixian goixao”, “(esta) gitxiaorik be(s)” esaterako; aditz 

perifrasietan: “naixa(g)o izen 1521 “. Adibiderako: 

S.B. gu bixon arteko aldia gero ta aundixaua da –f.a. guré artian geruao ta diferensia aundíxaua-daos 

--naz ori, geruao geixao asten dao, e? --nme2 píllua, lans- · lantzían txikíxaua dóya 

rmz5 º... gero juatem-berotu itxen dok itxuria ta sémat eta geruao ta geruao txárrao, geruao txárrao... 

... --raz1 ºséma-lénao etorritta obé! · udía! 

raz1 º... ojó! seiñ- seim-báño seiñ oobét/ ipinitxa dao-orí! --nme2 señé-paño señék obéto itten dabe -nme2 

euníam-baño eunían obéto dao --raz1 º... báta baño béstia elegántiao iséten da berbía ta oríxe 

da orí! 

enae º... ba, · [taberna] sékula dotoríaua im-bie-dabe antxé-estakitx ikusi dosún ... 

raz4 ºrenteeruak!, rentérua-kapóyak: bi kapoi. Samartinguaak eta Muitzakuak, bi kapoi. Daa-are-pe 

ba... es- e, ·· señek óbiauak eta ·· pixú aundixaua ta... --kmz ºdirúa! ·· bastár batéra · señek úrrao! 

S.B. ori txarra bada, au txarraua ondiok --raz1 º... orí bastante sálla iseten da; gañera nere-edadian 

geixao-onddiokan --S.B. banoya ni eskursiñora, eta duan dan eskero, erresao gañera 

naz alpérraue da-alperra bañó! 

kmz ºda, goixían góixaoo · bénga! --naz ºestao beroik, ee?: kéba!, esta gitxiari-p’estao! --S.B. loitxia 

naixao nik telebista ikustia baño 

c) Esapide bihurtutako konparaketak ere jaso ditugu: “basia baño tontuaua, txingarra/kiderra 

baño baltzaua; txitxi baño posao; baria baño astiruao; oñestua/tximistia baño biskorrao; ideltzeruen 

prakak baño surixao 1522 ; bakillaua baño flakuao”, batzuk aipatze aldera. 

d) Beste egitura batzuk formaz ez, baina zentzuz gehiagotasunezkoak dira; izan ere, ez dira beti 

guk aurkeztutako osagai guztiak beti ageri, adibidez: 

rmz º... perráu e, iru bat egun áurretik eó --kmz3 º... Patxíko suan daa... · e ser, urtena suan 

gureandik eta ... --kmz burúa kéntze-tzan ... gisonári –raz1 burúa kéntzetzan alturán --S.B. ni sure 

aldian sarra nais 

kae1 º... da suek, e Arrasolara se juate-siñan? · Salbador · eim-baño len amá? ... 

e) Eta alderantziz, formaz gehiagotasunezkoak izan arren goi maila adierazten dute beste 

batzuek. Esate baterako: 

raz1 ºbá! usáim-bat edárrauá!: bótatze-akon erremúa, · da ... --raz1 ºpitxílorak ... árek urtetzen 

dabenian yá ·· uda- udabárrixa óna... Baña- baña-árek e, · no- noixko urtén!?: · lístiauak e lístiauak!... 

... beste- sanjosé-lórak eta-asko eote-iya: pitxílorak lístiaua-dia!...! ... --nme2 ºsein... sein gaistuao 

dien estao igertzeik 

naz ºe- a- itxíttako lékuti-jun dia!: ará!, ganau txarríxaorik mundúen!, da ... 

1521 

Aditz perifrasi honek aurreko zatia ere har dezake: “X baño” hain zuzen. Ikus adibide baten errealizazioa espektrograman: raz1 

23B341. 

1522 

“Zuri” “alfer” esanguraz ulertu behar da. 

535

536 

f) Gehiagotasunezko konparazioak berak ere, mailak har ditzake: 

•Maila aditzondoak erabilita (zenbatzaileak izatez): “asko(s) (be), piskat, bastante, ainbat; 

amaika bidar, milla bidar/aldis” adibidez. “Asko(s) be” gehienetan atzizkidun osagaiaren aurretik 

agertzen da baina batzuetan ostean ere agertzen da; adibidez: 

rmz5 º... gu-pañoo asko inddar geixao éken árek! ... 

raz º... gu báño sárraua-días e?, askó bé! ... --f.a. ºbaña orí gátxaua da askó be esáten da 

entenitzen 

•Atzizki mailakatzaileak erabilita: “-txo-”. Forma irregularrek hartzen dutenean joera orokorra - 

a(g)o atzizkia agertzekoa da (“obetxuaua, obetotxuao, geitxuao” alegia), egitura erredundanteak sortuz. 

•Denbora eta kantitatea adierazten duten aditzondoekin: “ordu bi/bi ordu beranduao” eta “kilo 

bi/bi kilo urun geixao” esaterako. 

•Bestelako bidez: “esin + ...-a(g)o; ...-a(g)o esindako moduan; ...-a(g)o esinda”, esaterako. 

4.4.1.2. Gehiegitasuna adierazteko 

•Gehiegitasun morfema nagusia -(x)e(g)i 1523 da. Forma irregularrak “asko”-renak dira, “geixegi” 

eta “larregi”. Izenondoek marka hau hartzerakoan ez dute aldaera askorik izaten, baina -i bokalez 

amaitutakoetan loturazko kontsonante frikari sabaikaria batzuetan aukerakoa da, “aundie(g)i 

/aundixe(g)i” alegia; antzerakoak jaso ditugu “lodi”-ren kasuan. -e bokalez amaitutakoetan ere batzuetan 

disimilazioaren lekuan luzapena (“gasteei” adibidez) edo murrizketa gertatzen da (“asarrei” esaterako). 

Gehiagotasunaren atalean aipatu denez, bikote “bitxia” sortzen “goi” eta “goiz” gehiegitasun mailan jarriz 

gero, izan ere “goi” gehiegitasun mailan jarritakoan kontsonante dardarkaria tartekatzen baita 1524 . 

Izenondoek gehiegitasun marka hartu beharrean “larre(g)iko” har dezakete aurretik, zentzu bera 

izaki; adibidez: 

raz1 á be lárreiko lusía //raz1 lárreiko lusía, lárreikúa! 

Esapideetan erabiltzen da “naikua eta larregi”, esaterako. 

•Gehiegitasuna adierazteko beste bide batzuk: aipatua dugu -txo atzizkia. Horrez gain, egitura 

batzuk daude: “osagaia- + -inesibo marka + pasau”; “erreixatik pasau(takua)”. Adibidez: 

nme3 ºádios-bá!, es gaistuak es, gaistúam-pásau! 

kmz3 “... Amen ee tiroteua ta bonbardeuari iesi, da, an be nik e, kázara, eztá, naiz ni itxúa, kázara ee, 

pasau. Pasau baiñá, fanático izan naiz baiña, txakurrak eta danak, eh! Ni izan naiz ee, erreixatik 

pasautakua ...” 

4.4.1.3. Gehientasuna adierazteko 

a) Marka nagusia hauxe da: -(x)(e)n. Izan ere, -i bokalaz amaitutako osagai batzuetan 

alternantzia dago -ixena /-iña aldaeren artean. Hori gertatzen da “aundi, txiki, nausi” izenondoetan, eta 

aldaera biak antzera erabiltzen dira, “aundi”-ren kasuan agian “aundiña” sarriago. Beste batzuetan ostera, 

-ixena aldaera onartzen dute bakarrik, “ori, bisi”-ren kasuan esate baterako (“orixena” alegia). 

1523 Ikus errealizazio batzuk espektrogrametan: kmz 67B237; raz1 54A50. 

1524 Izan ditzakeen azalpenak aipatutako atal horretan daude.

“Asko” da forma irregularra duen forma bakarra, “geixen” hain zuzen. Osterantzeran, 

gaztelaniako maileguak erabiltzen dira, “masimua” esaterako. Beste konparaketa mailetan aipatu denez, 

“goi”-k eta “goix”-ek bikote bitxia eskaintzen digute: “goi” gehientasun mailan jarritakoan kontsonante 

dardarkaria tartekatzen baita. 

Esapideetan ere erabiltzen da: “geixen-bat”; “geixenes (be), gitxienes (be); guena, barrena; 

altuen”; “geixen jo(ta)” adibidez. Azken egitura hauen hitzez hitzeko esangura kopuruzkoa da, gutxi 

gorabeherako muga adierazteko; baina zentzu figuratiboa ere badute, sormenaren mugak adieraziz; 

adibidez: 

nme2 se pasau atzu?, ba géixena jota béé, uretá jausí! 

b) Markadun osagaiaren aurreko izen-sintagmak zenbait kasu marka har ditzake, arruntenak 

partitiboa, leku-denborazko genitiboa, inesiboa eta ablatiboa dira, partitiboa bereziki. Izen sintagmei ez 

ezik, kasu markak adizkiei ere txerta dakieke. Batzuetan bata bestearen jarraian ager daitezke. 

Partitiboaren eta mailakatutako osagaiaren artean “eta” tartekatu daiteke. Adibide batzuk: 

S.B. ori da munduan mutillik majuena –raz1 oríxe da ... mundúko · mutílli-pólitxena --kmz10 

“...neska polit batek esan zestan: “Candido, heu haiz mutikorik hamen polittena eta garbixena” 

eta bata eta bestia ...” 

f.a. mutil gustietan berá san májuena --naz ee mutil dánen artín, axé san mutílli-guapuena 

raz1 emoirasu txulétarik eta edérrena --raz1 auxé dao txúletarik eta gítxien eindakua 

nme2 orren mémpian eotia ·· mundúan e, · e, leíkenik txárrena da --naz nere txakurra bísixena da 

emen dauesenetatik 

c) Gehientasuna adierazteko marka soilena aipatu dugu baina badira oinarri hori duten egitura 

konplexuagoak ere: 

• -(x)eneta(ri)ko(ua)-k goi maila adierazten du. Adibidez: 

rmz6 “... hau Donostiako frontoia, Gros-a, ona zan. Frontoi ona zan ha jokatzeko, onenetaikua” --f.a. 

au mutillau ónenetakua da 

• -(r)engo-k gehientasun esangura du, eta batzuetan hitzez hitzeko esangura gordetzen duen 

artean (“barrurengo, gorengo, barrenengo, berengo, arutzengo”, adibidez), beste batzuk lexikalizatuta 

daude: “puntengo”-k goi maila adierazten du, primerako kalitatea hain zuzen. 

•alik eta ...-(x)en(a); albait ...-(x)en(a); ainbat ...-(x)en(a); ...iñoiskorik ...-(x)en(a); 

egundoko/sekulako (-rik) ...-en(a) egiturak oso adierazkorrak dira. 

•Goikoaren aldaera da ondoko egitura hau: “(al)/(osagarriak) + adizki jokatua- + -n (+ -ik 1525 ) + 

(eta) + ...-en”. Adibidez: 

S.B. al danik eta bixkorren juango nais –f.a. al dotenik biskorren juango naix --nme2 jungo naix 

al doténik eta-askarren –naz juengo naix al dotem-bíxkorren 

S.B. sekula gertau danik gausarik edarrena gertau san an 

S.B. daukasunik aundiña emoirasu//daukasunik eta aundiña 

d) Euskaraz orokorrean den legez, Eibarren ere superlatiboa beti positiboa eta baiezkorra da: 

nme2 ºbai! txulétiai esa-leixo “gitxien eindakua” baña, neskíai “gitxíem-polítta” esi-leikixo esán! 

1525 

Aldaera hau arestian aipatu den partitiboaren lekuan ere aipa daiteke, horixe baita azken finean, partitibo kasu marka adizkiari 

txertatuta. 

537

538 

f) Superlatibotik sortutakoak dira zenbatzaile ordinal batzuk: “asken, atzen; lelen/lenen; urren- 

(go)” 1526 . Edozein modutan ere, gehientasun marka birritan duela ere jaso dugu “askenen”-en kasuan. 

4.4.2. Berdintasunezkoa 

Aditza agertu ala ez, menpeko perpausen atalean sartuko ginateke baina ez da hori oraingo 

aztergaia. Atal honetan bitan banatuko ditugu berdintasuna adierazteko modua esangurari erreparatuz, 

formari dagokionez bide arruntena postposizio bidezkoa baita. 

4.4.2.1. Nolakotasuna, modua adierazterakoan 

•Batetik, postposizio egiturak erabiltzen dira. Batzuk gai horri eskainitako atalean jorratu ditugu, 

“beste” adjektiboaren atalean jorratu da eta “besin” orain aurkezten dugu lehenengoz. Adibiderako, 

“nominatibo mugagabea /nominatibo mugatua /edutezko genitiboa /leku-denborazko genitiboa /aditz 

izena leku-denborazko genitibo markaz + beste /besteko, besin, moroko/modoko //moruko/moduko 

//moruan” egitura. Ezezkoan ere jaso ditugu adibide gutxi batzuk, aurretik aditzondoa dutela, adibidez: 

rmz2 º... Ermúan Lomiñókuak, Lomiñóko anáyak eta óllarrik · oiñ es moúkuak, jó! ... 

rmz6 “... [trinketean] Arrienek eta bixok jokatu gentsagun Arranbilleteri eta egin genduan ridikulo 

bat, bueno, gehixago ez arrimatzeko modokua” 

•Bestetik, balio erakuslea duten adberbio formak erabil daitezke: “aiñ” eta “olako(txe), 

alako(txe)”. 

•Izenlagun egituren bitartez: “antzerako, tankerako”, adibidez. 

•Zenbatasuna adierazteko ere erabiltzen dira, adibidez: 

f.a. esta ain gitxí, gitxiao isen seikian --kaz3 ºjente aiñ asko es baña-ákordatze-jata beñ ... 


•Esapide edo bestelako egituretan txertatuta, esate baterako: “ain justu/susen” zehaztasuna 

adierazterakoan; bestetik, perpaus kontsekutibo batzuetan ere “ain” osagaia aurki dezakegu egituraren 

barne: “ain + adizkia eta osagarriak + (ese) + ...”. Azkenengo egitura hau zenbatasuna adierazten duten 

“onenbeste, orrenbeste, hainbeste” formetara ere hedatzen da. 

4.4.2.2. Zenbatasuna, kopuruak adierazterakoan 

•Postposizio egiturak: “aditzondoa + beste” adibidez. 

•Balio erakuslea duten adberbio formen bitartez: “onenbeste, orrenbeste, ainbeste 1527 “; izen 

neurgaitzekin, amaieran -ko atzizkia har dezakete. 

4.5. Harridura perpausak eta izenondo, aditzondo eta bestelakoen maila 

•Galdetzailez eratutako perpaus adierazkorrak, goi maila adierazten dute orokorrean. “Selako” 

lehenago ere aipatu da goi maila adierazteko bideen artean. Teorian behintzat edozein galdetzaile erabil 

1526 Ikus deklinabidearen alorreko zenbatzaile ordinalen atalean ere. 

1527 Ikus zenbatzaile zehaztugabeen atalean ere, deklinabidearen alorrean.

daiteke: “se(r)” eta “selako” sarri txandaka erabiltzen dira, esangura bera dutela. “Se(r)” galdetzailea 

bakarrik edo “a se ...” egituran txertatuta jaso dugu; galdera erretorikoetan ere bai, adibidez: 

raz1 º bai, ondókiña ne- da · prátikua ser da bá?, buenóóó! 

Gainera, “se(r)” galdetzailea nolakotasuneko osagaien ondoan ez ezik, kopurua adierazten 

dutenen ondoan ere agertzen da, “semat”-en lekuan sarri. 

Tankera honetako egituretan jaso ditugun beste galdetzaile batzuk: “semat, noiskua, noistik, 

norañok, sela(n)”, nahiz eta teorian behintzat edozein ager daitekeen. 

Gaztelerako “ke” ere jaso dugu, nahiz eta hori arruntena ez izan, adibide bakarra jaso baitugu: 

raz1 º... ené! ba estimatzen do-lorak, áiiiii... ... K’élegante diasééén... 

Orokorrean, izenondoa, adberbioa eta izen sintagmak mailakatzen dituzte. Mailakatutakoa adizki 

jokatudun perpausean txertatuta badago adizkiak amaieran -(e)n marka hartzen du gehien-gehienetan, 

mailakatutakoa galdetzailearen ondoan doanean izan ezik. Hori salbuespen sistematikoa da, baina 

osterantzeko salbuespenik oso-oso gutxi jaso ditugu, adibide banakaren bat. Adibidez: 

raz1 selako guapia saosen --nme2 a se politta saosen, e? --naz ólaa!, se ... se guapa sauesen! 

kmz ºbañá!, umílla sé sára bá! --rae º... gastáñak egósi ta · gosúa-sé-eote-siem-ba gabien! 

 

S.B. se aundixa da a --naz ñó!, se guapa saos! --kag º, “ko-kó-drilo”, sé gátxa dÁ! 

•Osterantzeko perpaus adierazkorrak era askotara era daitezke, hasi bokatibo bitartez, eta 

izenordain-erakusleez osatutako egituretaraino. Bitartean, “bai” osagai indartzailea duten esaldiak jaso 

ditugu (perpausak adizkia duenean -(e)la marka hartzen du gehienetan); inesiboaren bitartez eratutako 

perpaus adierazkorrak, ugaritasun zentzudunak; galdera erretorikoak eta abar. 

4.6. Zehaztasuna eta zehaztasun eza adierazteko 

•Zehaztasun eza adierazteko aipatu dugu lehenago ere “ixa /kasi(k)” osagaia, baita “(gitxi) gorabera” 

ere. Hemen “letz/les” aurkeztuko dugu adibide batzuen bitartez: 

kmz Úrko mendíxak saspireun da... saspiréun letz · altúra- · alturía dáka --naz -botélla-asko falta 

itten dabe-e? ... -séma-letz? --rmz ºsemat kortxo les? 

•Zehaztasuna adierazteko besteak beste hauek erabiltzen dira: “susen, seguru, justu”. 

4.7. Gaztelerazko atzizkiak eta egiturak 

Euskarazko erabileran errotutakoak aintzat hartu ditugu batez ere. Gehienbat atzizkidun formak 

erabiltzen dira; adibidez: “guapisimo, majisima; guapito, majito, bolita, txabalita/-o”. Batzuetan 

euskarazko erroei txertatzen zaizkie: “patxito, lolitos” ume hizkeran, adibidez 1528 . Bestelako maileguen 


f.a. ºromeríxia bañaa, · de kategoría!: · de-katégoría! erromeixia, e? 

kaz2 º... da-árek euasen filarmónikiakiñ... ·· da geroo, ármau genduam-báile bat!... · pú!... · de áupa 

Lerándio! ... 

1528 

J. SAN MARTIN-ek dakarren “mingelin” forma ere horrela sortutakoa da (“quejosito (a)” itzultzen du berak), forma arrunta 

“mingel” baita (2000b, 1013). 

539

540 

4.8. Ondorioak 

Mailakatu daitezkeen osagaiak izenondoak eta aditzondoak dira bereziki baina sarritan beste 

kategoria batzuek ere onartzen dituzte mailakatzaileak, izenek adibidez. 

Mailakatzaile fonetiko nagusiak luzapenak eta bustidurak dira. Sarriago erabiltzen dira 

lehenengoak, nahiz eta bigarrenek ere indar adierazkor handia duten (dutenean, noski; sarritan 

sabaikarizazioak ez dira adierazkorrak, automatikoak baino). 

Mailakatzaile morfologiko nagusiak atzizkiak dira. Denetatik erabiliena -txo atzizkia da, 

kategoria askori gehitzen zaio gainera; horrek esan gura du esanahi ñabarduraz ere aberatsena dela, 

kontrako esanahiak ere badituela, “txikitasuna, gutxi”, eta “handitasuna, asko” hain zuzen. -(t)xe atzizkiaartizkia 

ez da kategoria askotan txertatzen baina erakusle formetan erabiltzen denez erabilera aldetik oso 

emankorra da. Gutxiago erabiltzen diren atzizkiak ere badira, -kote adibidez. Gaztelerazko atzizkiak ezik 

dira aipatzeke utzi, berba batzuetan oso erabilera handia dutelako. Errepikapenezko baliabideak ere ugari 

dira eta gehienen esangura goi mailakoa da. Errepikapen soila da erabiliena alde handiz, eta errepikapen 

“konplexuetatik” tartean “eta” osagaia duena da erabiliena, adierazkortasuna azaltzeko hainbat modu 

diren arren. 

Maila adberbioen bitartez hainbat ezaugarri adierazten dira: goi maila, erabatekotasuna 

(“baiezkoa” eta “ezezkoa”), nahikotasuna eta abar. Bere baitan adberbio gehien dituen saila goi mailarena 

da, bai euskarazko formak bai maileguak erabiltzen baitira, baita jakineko egiturak ere. 

Konparazioaren bitartez desberdintasuna adierazten da batetik. Funtsean hiru kontzeptu 

adierazten badira ere (gehiagotasuna, gehiegitasuna eta gehientasuna), horiek mamitzeko bideak benetan 

ugari dira, areago bide bakoitzaren aldaerak kontuan izanda. Gainera forma irregularrak ere kontuan hartu 

beharrekoak dira, baita horietatik sortutako erredundanteak ere. Egitura soilenen ondoan konplexuak ere 

badaude. Mailakatzen duten egiturak eta formak, era berean, mailakatzailez graduatu egin daitezke, 

benetako forma altxorra sortuz. 

Beste alde batetik, berdintasunezko konparazioak batez ere postposizio bidez egiten dira, edo 

“beste, besin” erako osagaien bitartez. Formak aldatu egiten dira modua adierazten den ala kopuruak 

alderatzen diren. 

Orokorrean, harridura perpausak oso erabiliak dira mailakatzaile legez. Gehienetan goi maila 

adierazten dute eta galdetzailez osatutakoak izaten dira sarri. 

Zehaztasuna edo horren eza adieraztea ere mailakatzea denez, “ixa, les” erakoak ere hemen 

aipatu behar dira. “Ixa” da forma erabiliena oso alde handiz; “les/letz” ordea zaharrenen ahotan bizi da 

gehienbat.

541

542 

E) ONDORIOAK

543

544 

A) OROKORRAK 

♦Galdekizunarekin zein solasaldi askez, bietan lortu dugu lekukoen jardunean naturalitate maila 

handia. Horrekin lanaren oinarri tinkoa ezarri dugu. Jakina, galdekizunaz lortu ditugu oso gutxi erabiltzen 

diren egiturak, aldaera mordoa, batzuetan zuzenean galdetu beharra izanik, solasaldi askez ziurraski lortu 

ezinikoak. Alderantzizkoa ere gertatu zaigu: solasaldi askez galdekizunaren bitartez lortu ezin izan 

ditugunak jaso dira. 

Hala ere, hainbat ezaugarri jasotzeke geldituko zirela ere uste dugu. Baina sistemaren zati 

garrantzitsua jaso dugulakoan gure helburu nagusiak betetakotzat jotzen ditugu, bai jasoketa mailakoak 

eta bai azterketakoak ere. 

Orokorrean, dela galdekizunez zein solasaldi askeen bitartez, zaindu gabeko hizkera, bapatekoa, 

jaso dugu nagusiki, beraz. Hala ere, gure korpus guztia ez da maila berean kokatu behar, ume hizkeraren 

ezaugarri batzuk ere jaso baititugu, esate baterako (objektu funtzioa betetzen duen izen sintagma 

mugagabean jartzea, adibidez). Hizkera “informala”, “arduragabea”, edozein modutan. 

Galdekizunari dagokionez, bere efektibitate metodologikoa frogatuta geratu da. Bestalde, jaso 

den solasaldi aske kopuru handiak galdekizunaren bitartez lortutako emaitzak erabat bermatu ditu, bide 

biak elkar-osagarri direla; aurrerantzean ere tankera honetako lanak egiterakoan hemen erabilitako 

metodologia orokorra baliagarria da: ez bide batak ez besteak, bakarka, ez dituzte eskaintzen nahikoa datu 

ikerketa zorrotza eta fidagarria burutu nahi baldin bada. 

Bestalde, giza alderdiari dagokionez, hasieran jarritako lekuko profilak bete dira, bai lekuko 

nagusien eremuan bai bestelako lekukoenean ere. Tesiko aztergai izan den korpuseko adibide guztiguztietan 

lekukoen berri eman izateak soziolinguistikara hurbiltzeko bidea eman digu, euskal 

dialektologiako monografiagintzan ia jorratu bako alorrera. 

Aztertu den zatia ere oparoa izan da, bai hainbat alomorfo eta orotariko aldaera, bai erabilera 

aldetik esangurak eta ñabardurak ere kontuan hartu izan direlako, besteak beste. Horiei gehitu behar 

zaizkie une oro gogoan izan diren kontsiderazio soziolinguistikoak eta pertzepziozkoak. 

Horrenbestez, emaitza orokorrak ere ugari eta emankorrak izan dira. Tesiaren gune izan den 

azterketaz gain, bestelako ikuspegiz azter daitekeen korpus handia lortu da, bai material akustikoz eta bai 

tesi honetan batez ere aurkezten den transkribatutako materialez osatutakoa. Eta lekukoen iritzi eta jarrera 

metalinguistikoak jaso diren neurrian, alderdi pertzeptualak duen balioa ere jaso da. Bestalde, korpusak 

balio etnografiko-kulturala ere izan dezake; bai gizarte sistema eta baloreak ezagutzeko, bai herriko 

ondare den memoria historiko jatorra berreskuratu eta gordetzeko.

Bigarren mailan daude, egin den azterketaren ikuspegitik, batutako material lexiko eta 

fraseologikoa, iritzi pertzeptualen bilduma, egin diren azterketa akustikoak eta abar. Horrek ez du esan 

nahi, baina, interesik ez dutenik, alderantziz baino. 

Azken finean, datuak eta emaitzak ez ezik, uste dugu gure ikerbidea ekarria izan daitekeela 

hizkuntzalaritza, dialektologia eta soziolinguistika batuz, edozein euskalki, azpieuskalki edo hizkera 

lantzeko. 

♦Polimorfismoa. Sarri gertatu zaigu lekukoek euren idiolektoen gaineko iritziak eta ezaugarriak 

eman izatea: “nik beti ekin esaten dot”, “nik berbak naikua osorik esaten ditxuraz” eta antzerakoak; baina 

praktikan, ekoizpenetan alternantzia fonetikoak egiten dituzte (e/a alternantzia adibidez); edo ustez 

“osorik” esaten duten berba bi-hiru-lau modutara esatea. Berdin gertatzen da aldaera morfologikoekin ere, 

genitibo kasu marka beste kasuetan txertatu ala ez, esaterako. Polimorfismoa oharkabean gertatzen da; 

izan ere, sarritan entzun diegu lekukoei “es dakitx zelan esaten doten ori”, dena delakoa esan esaten duten 

arren, jakina. Hori polimorfismo idiolektalari dagokionez. Gizarteko polimorfismoa, bestalde, beste 

edozein lekutan bezalaxe oso-oso aberatsa da Eibarren ere, bertako hizkeraren aberastasunaren eta 

erabilera biziaren ezaugarri. 

♦Lekukoengandik eibartar forma jatorrak ez eze, forma “arraro” batzuk eta beste hizkera 

batzuen eraginez eratutakoak ere lortu ditugu. Esate baterako, lekuko batzuengan alfabetizazioaren 

eragina nabari da, eredu normalizatuaren eragin handia aurkitu baitugu euren esanetan. Beste lekuko 

batzuek inguruko herrietako aldakien nolabaiteko eragina erakusten dute, Eibartik kanpoko hizkeren 

prestigioarengatik agian. Azken hau galdekizuna lantzerakoan gertatu zaigu noiz edo noiz; solasaldi 

askean forma jatorrak naturalki erabiltzen dira, eta beste aldakien eragina txikiagoa da. 

Beste forma “bitxi” ugari lekukoek ahoskatzerakoan dituzten zalantzen, ezbaien edota ziurtasun 

ezaren eraginez sortutakoak dira. Lekuko zaharrenek forma bitxi asko era nahiko “jatorrean” eratzen 

dituzte, gehienak asistematikotzat jo ditugun arren. Gai horrek askoz ere lan espezializatuagoa merezi du: 

nolako “erratak”, zalantzak eta abar sortzen diren eta horien emaitzak; non duten iturria eta nola azal 

daitezkeen. 

Lekuko nagusi gazteenarengandik jaso dugu “bitxikeria” eta berrikuntza asko ia gramatikako 

alor guztietan. Alfabetizazioaren ondorio ez ezik, Eibarko sistema jatorreko altxorra zaharrenek bezain 

ongi ez ezagutzeak ere eragina izan dezake horretarako. 

Edonola ere, bidean dauden hainbat aldaketa sumatu ditugu, bai bilakaera fonetikoz, bai 

alomorfoen bilakaeraz edota aldaketaz, baita egituren erabileraren aldetik ere. 

545

546 

♦Soziolinguistika mailan, ez dugu jaso bereizteka erabatekorik ondorio garrantzitsuak atera ahal 

izateko. Adibidez, andrazko/gizonezko dikotomiari eustekorik ez dugu aurkitu, eta antzera berba egiten 

dutela dirudi. Baina hori, jakina, deklinabide eta adjektibo-adberbio mailan gertatzen da; agian maila 

morfosintaktiko eta fonetiko-fonologiko osoak kontuan hartuz gero bestelako ondorioak izango 

genituzke. 

Zenbat eta ikasiagoa lekukoa, forma normalizatuaren eta beste euskalki-hizkeren eragin 

handiagoa. Bestalde, zenbat eta zaharragoa lekukoa, euskal egitura jatorragoak erabiltzen ditu. Sistema 

osoenaren ezagutza zaharrenengandik dator, gazteenek hainbat forma, modu, esangura eta abar ez 

baitituzte ezagutzen. Horrek erakusten du hainbat forma, ezaugarri, egitura, erabilera eta abar galtze 

bidean daudela, bizitasun murritza dutela. Gazteleraren eragina ere nabarmenagoa da, orokorrean, lekuko 

gazteengan, gehienbat egituren mailan. 

Kaletar/baserritar dikotomia bereiztaile legez ageri da batzuetan, forma eta egitura batzuk 

bereziki kaletarrek darabiltzatelako, eta beste zenbait baserritarren ahotan bizirik daudelako. Edonola ere, 

baserritarren artean ere (eta oro har eibartarren artean), Aginagakoen ezaugarriak dira berezienak euren 

hizkeraren bereizgarri diren aldaera fonetiko zein morfologikoak gogoan hartuz gero. 

♦Erlatibitatearen teoria ez dugu matematikoki frogatu, baina hainbat adibide lortu ditugu 

emaitzak erlatiboak direla erakusteko beste: ingurua, lekukoaren hizketarako ahalmena, etenak, eta 

abarrek forma ezberdin asko sor ditzakete. 

♦Ahozko hizkera bizia aztertzen jardun dugunez, sarri aurkitu ditugu Eibarko hizkeraren 

ezaugarriak gramatiketako azalpenetatik at, hainbat arau zorrotz baliorik gabe utzirik Eibarrerako 

behintzat; ahozko zaindu gabeko hizkeraren malgutasunaren erakusle da ezaugarri hori. Horrek ez du 

esan nahi gramatika bide orokorrak betetzen ez direnik, jakina, sarri jaso baitugu lekukoengandik 

agramatikaltasun edo desegokitasun pragmatikoen zantzu eta azalpen zehatzak ere. 

Hala ere, horrek ez du esan nahi Eibarko euskararen altxorra kontuan hartzekoa ez denik, 

liburuetan “klasikotzat” hartzen diren hainbat egitura ere jaso baititugu. Postposizioetan adibidez, “-kin 

batian” forma erabiltzen da gaur egun hedatuago den “batera”-ren ondoan; edo “ondoan”-ekin batera 

“ondorik, ondorian”. 

♦Gai zehatzagoetara jauzi eginez, hasieratik aipatuko dugu osagai batzuen “berezko” kategoria 

zein den erabakitzea oso zaila edo noizbait ezinezkoa ere gertatu zaigula, polisemia hutsa baino areagoko

arazoa delakoan. Adibidez, izenen eta izenondoen arteko muga batzuetan garbia da baina bestetan zinez 

zaila da berezko izaera zein den erabakitzea, perpausean duen funtzioaren araberakoa izaten baita 

kategoria batekoa ala bestekoa. Gauza bera gertatzen da izenondo eta aditzondo batzuen artean. 

Izenordainen eta zenbatzaile batzuen artean ere ez dago muga garbirik, zenbatzaile batzuek bi kategoria 

horien funtzioak betezen baitituzte eta izen kategoriarena ere bai gainera (zenbaki kardinalek, esaterako); 

beste zenbatzaile batzuk adberbio legez ere erabiltzen dira, aditzarekin komunztadurarik gordetzeke. 

Bestalde, oso erraz gertatzen dira kategorien arteko txandaketak, dena delako osagaiak 

perpausean duen funtzioarengatik, edo kasu markek edo atzizkiek horretarako bide ematen dutelako (aditz 

partizipioak, esaterako, aditz nagusi ez ezik izenondo eta izen ere badira, baita adberbio ere; izenak eurak 

ere, zein kasu marka duten, izenak dira, edo izenlagunak, edo adizlagunak...). 

Kurutzaketa formal, funtzionalak ez eze, esangurazkoak ere jaso ditugu. Deklinabideko lekudenborazko 

erakusleen parean balio erakuslea duten adberbio kategoriako formak sarri erabili izateak 

horixe erakusten du, adibide bat ipintze aldera. 

Gai hau gehiago zailtzen da lexikalizazioak kontuan hartuz gero; g!inera, kontuan izan behar da 

lexikalizazio mailak daudela eta ez direla berdin landu behar lexikalizazio osoak, forma ihartuak, eta dena 

delako osagaiaren erabileraren bateko lexikalizazioa. 

Hau ez da Eibarko gertaera berezia, euskarazkoa baino (hizkuntza askotakoa ere bada, neurri 

batez); izan ere, hiztegietan ere item beraren pean hainbat kategoriaren erreferentziak aurki ditzakegu 

perpaus moten arabera. 

♦Ikuspuntu diatopikotik, eremu geolektalen inguruan, honako ondorio nagusiak atera ditzakegu: 

a) Eibarko formak (aldaera fonetikoak zein morfologikoak kontuan hartuta) batzuetan bat datoz 

bizkaierarekin, mendebaldeko ezaugarri orokorrekin 1529 . Batzuk aipatuko ditugu: 

•Nominatibo mugagabean amaierako -e bokalez amaitutako berba batzuk -a egitea. 

•Nominatibo singularrean -a itsatsidun berbetan -ia/-ie/-i aldaerak sortzea. 

•Forma ihartu batzuk mendebaldeko aldakiak gogora ekartzen dituzte: “aurrerantzian” forma 

lexikalizatuak adibidez. 

1529 Ikus K. ZUAZO-k dakartzan zerrenda eta argibideak (1999, 22-27). 

547

548 

•Izenordain indartuen zerrenda, orokorrean. 

•Erakusleek erro bera izatea bai singularrean bai pluralean (“onétan, ónetan” adibidez, Eibarren 

batzuetan azentua bereizgarri dela). 

•Birritako erakusleen forma eta erabilera. 

• -txo- mailakatzailea izatea aukera bakarra forma batzuetan. 

•Modu eta konparaziorako “lako” eta “les/letxe” erako postposizioen erabilera 1530 . 

•Ergatibo pluralaren bereizketa formalik ez egitean, kasu markaz alegia. 

•“Edo-“-z 

zehaztugabeak 

osatutako forma saila, bai galdetzaileetatik eratorritakoa, bai adberbio 

1531 . 

b) Bestetan ez dira bizkaierako ezaugarriak zeharo betetzen: 

•Soziatibo kasu marka adibidez, -gas da bata, baina gutxien erabilitakoa, -kin orokorragoaren 

ondoan. 

•“Bi” zenbatzaile zehaztuaren hurrenkeran eta erabileran, batzuetan, bietara erabiltzen baita, 

izenaren aurretik nahiz ostean. 

• -ik amaitutako atzizkiei batzuetan -an eranstea: -rikan, -tikan, -gaitxikan... 

•“Nahi-“-dun izenordain galdetzaile saila ez da egiten Eibarren 1532 . 

c) Gipuzkerarekin bat egiten duten Eibarko ezaugarriak 1533 

Beste ezaugarri batzuen artean hauek aipatuko ditugu: “ontan, ortan, artan” erako aldaerak badira 

Eibarren, tarteko loturazko -e-dunen ondoan. Bestalde, “Euskera kiputxian legez, zein galdetzailliak ixa 

1530 Goikoak dira K. ZUAZO-k aipatzen dituenetarikoak; hurrengoak, gure iritziz aipa daitekeen beste zenbait. 

1531 K. ZUAZO-k “Deba Ibarrian ez diran mendebaleko ezaugarrixak” atalian aipatzen ditu horiek, Eibarren badiren arren (aip. lib., 

29). 

1532 Aip. lib., 30. 

1533 Aip. lib., 32.

guztiz baztertu dau nor” 1534 . Modu adberbio batzuetan (galdetzailean eta balio erakuslea dutenetan) 

amaierako -n gabeko formak, kontsonante sudurkaridunak ere badiren arren. 

d) Deba bailarako bereizgarriekin bat datozen Eibarko ezaugarriak 1535 : 

•Destinatiboko -(e)ndako kasu marka, besteen ondoan. 

•Bizidunen inesiboaren lekuan beste bide batzuk hartzea, soziatiboz eratutako egiturak adibidez. 

•Ablatiboko kasu markaren -ti aldaera. 

•Adlatibo bide zuzenezko kasu marka nagusia: -rutz. 

Beraz, aztertu dugun esparruaren arabera, mendebaldeko hizkeren barruan kokatzen dela ez dago 

zalantzarik, baina gipuzkeratik ere badu zerbait. Edonola ere, Eibarko hizkerak gehiago du 

mendebaldekotik erdialdekotik baino, tarteko hizkera den arren. 

♦Denboraren ardatza kontuan izanik, gure lana sinkronikoa da, lehenengo grabaketetatik 

azkenengo grabatu gabeko oharretara gehienetan bost urte inguru doazen arren, eta Eibarko Udaletik lortu 

ditugunetan, hamar urte inguruko aldea ere bada batzuetan, eta bestetan handiagoa, gure grabaketen 

garaikideak ere jorratu ditugun arren. 

Bost urte (edo gehiago) horietan ez dugu uste funtsezko aldaketarik gertatuko zenik gure 

lekukoen ahotan; “aldaketa” dei badiezaioke, lekuko batzuk hil egin izatea gogoan hartzekoa da, 

aurrerantzean horien ereduak ez baitu indarrik izango ondorengoei utzitako neurrian baino. 

Baina ardatz diakronikora jauzi egiteko aukera ematen digu R.M. AZKUE-ren lanak, esate 

baterako; hain zuzen ere, Erizkizundi irukoitza... 1536 da guk gehien erabili dugun lana. Deklinabideari eta 

adjektibo-adberbioei dagokienean, edonola ere, guk geuk jasotako tankerako aldaerak aurki ditzakegu 

Erizkizundi-an. 

1534 Aip. lib., 33. 

1535 Aip. lib., 52. 

1536 A.M. ECAHIDE (1984). Transkripzioei dagokienez, ez dakigu zenbaterainoko zehaztasunez jaso ziren erantzunak Erizkizundian: 

adibidez, Eibarko erantzunetan hainbat bider “z” grafia dugu, baita “ž” ere (grafia hau duten erantzun batzuk Eibarko bereziak 

dira), bestetan ere espero zitezkeenean “s” eta “x” ageri direla; eta osterantzeko transkribaketetan “Miravallestik” berban edo “verba 

ein barik” perpausean “v” grafia... Alderaketerako beste muga bat Erizkizundi-ak gehienetan herri bakoitzeko erantzun bakarra 

jasotzen duela da, eta ez dela polimorfismorako biderik herrika (orokorrean baden arren); horretan, gure lana beste muturrean 

legoke. Gainera, eibartarraren erantzun asko falta dira tartean. 

549

550 

Aurkitu dugun alde handiena fonetikoa da gehienetan, baina edozein modutan ere, lan horretako 

erantzunetan gaur egun bizirik dirauten hainbat gertakari aurki ditzakegu; adibidez, -a itsatsidun berbak 

mugatzaile singularra hartzerakoan -ia egitea (“arrebia” dakar 1537 , baita “txarriamia” aldaera ere 1538 ; 

mugatzailea -e egitea ere jaso zuten aldi hartan, “garrafoie” berban hain zuzen ere 1539 . Leku izenetan ere 

amaierako -a gorde egiten zen aldi hartan: “Donostiako” 1540 , ”Donostiara” 1541 ; “Errenteriža” 1542 ; 

“Nafarruatik” 1543 . Gaur egun ez da arrunta -o amaieradunak -oa egitea –Erizkizundi-an 20., 21. eta 22. 

galderen erantzunetan “amengoa, Eibarkoa, Lurdeskoa” 1544 ditugu esaterako–, baina “fueruak” dakar 60. 

orrialdean. Galdetzaileen atalean “ze” dardarkari gabeko aldakia aurki dezakegu 1545 , baina baita 

dardarkariduna ere 1546 ; eta “zein” “nor”-en lekuan erabilita pertsonetaz galdetzerakoan 1547 . 

Beste deklinabide kasu marka batzuk ere aipatuko ditugu, denboraren joanean ez direlako 

oraindik ezkutatu: genitiboa “aman” egiten du Azkue-ren aspaldiko lekukoak, gaur egun gehienek egiten 

duten legez; instrumentalean “oñaz” aldaera ageri da 1548 , baina “ures” 1549 ; motibatibo kasu markaren 

aurretik ere edutezko genitibo marka darabil izenordain eta erakusleetan; adlatibo bide zuzeneko -rutz 

kasu marka darabil. Birritako erakusleak ere ongi finkatuta zeuden ordurako itxuraz, “onek gonok” 

baitugu adibidez 1550 . Zenbatzaileen alorrean, gaur egun ere erabiltzen den egitura aurki dezakegu: “naikua 

gizon” 1551 . 

♦Aztergaiaren izaera berriz, ahozkotasunetik jasoa izan da erabat, baina idatzizko ereduak 

batzuetan alderaketetarako erabili dira, edo zenbait egituraren izaera eta erabilera indartzeko 1552 . 

Orokorrean, fonetismo eta alomorfo aldetik idatzizko ereduek tinkotasun handiagoa dute, baina egitura 

formalei dagokienez, ez dugu alde nabarmenik sumatu, polimorfismoak eta sinkretismoak sortutakoaz 

landa. Zerbait aipatzekotan, idatzizko ardatzean ahozkoan erabilera eta bizitasun txikia dituzten egitura 

konplexuagoak sortzen direla ikusi dugu, berdeklinabidea adibidez. 

B) ZEHATZAK 

1537 Aip. lib., 55. 

1538 Aip. lib., 57. 

1539 Aip. lib., 61. 

1540 Aip. lib., 298. 

1541 Aip. lib., 299. 

1542 Aip. lib., 307. 

1543 Aip. lib., 329. 

1544 Aip. lib.; 190, 193, 196. 

1545 Aip. lib., 217. 

1546 Aip. lib., 218. 

1547 Aip. lib., 216-217. 

1548 Aip. lib., 129. 

1549 Aip. lib., 96. 

1550 Aip. lib., 279. 

1551 Aip. lib., 353.

1. Deklinabideko atalarenak 

Beste monografia, lan deskriptibo eta antzerako lan batzuetan ageri ez den kasuistika zabala 

aurkitu dugu gure ikerketan, bai FORMA eta ALDAEREN aldetik, bai ERABILEREN aldetik. 

a) Alderdi formalean hainbat eta hainbat aldaera jaso ditugu, deklinabide kasu bakoitzerako, 

izenordain bakoitzerako, erakusle bakoitzerako eta abar; gogoan izan besterik ez dago erakusleak 

determinatzaile gisa zenbat eratara molda daitezkeen, adibidez (era bakoitzaren aldaerak aldaera). Dena 

dela, lekukoen esanak nolabait koherenteak dira, bai idiolektoa kontuan izanda, bai sistema osoa kontuan 

izanda ere. Ez daude sistema hausten duten osagai gehiegi, bitxikeria batzuk jaso ditugun arren, eta jaso 

ditugun aldaera fonetiko ugariak hizkera biziaren, ahozkoaren berezko ezaugarritzat hartu behar dira. 

Aldaerak batzuetan morfologikoak dira eta beste batzuetan fonetikoak, nahiz eta batzuetan ez 

dagoen igartzerik zein motatakoak diren. Aldaeretariko batzuek, areago, “neutralizazioak”-berdinketak 

ere sortzen dituzte, sinkretismoa sortuz; batzuk erabatekoak dira, adibidez nominatibo pluralaren eta 

ergatiboaren artekoa; edo balio erakuslea duten adberbio kategoria duten forma indartu batzuen artekoa, 

“berta-” oinarrikoak bereziki, hiru graduen formak esateko moduz era bakarrean eratzen baitira. Beste 

batzuk noizbehinkakoak eta mugatuak dira: inesiboaren eta edutezko genitiboaren artean, adibidez; nahiz 

adlatiboaren eta genitiboaren artean. Nolanahi ere, azaldu dugu honelako berdinketak itxurazkoak direla 

gehien-gehienetan, sisteman ez dutela eragin handirik. 

Kasuistika zabala formei eta aldaerei dagokienean esan dugu, baina forma eta aldaera horien 

erabiltzaileen artean ere gauza bera gertatzen da: ez ditugu idiolekto berdinak aurkitu; ezaugarri batzuetan 

lekuko batzuek elkarren traza handiagoa dute, baina beste batzuetan euren joerak ez datoz bat. Ikusi 

besterik ez dago ezaugarri bakoitzaren ondoan ipini ditugun lekuko “multzoak”, aldakorrak gehienetan. 

Dena den, garbien ikusten dugun banaketa diatopikoa Aginaga alde batetik eta beste auzoak bestetik da; 

aipatu denez, Aginagako lekukoak ezaugarri asko eta askotan besteekin nahaste ageri dira, baina jakineko 

ezaugarri batzuk auzo horretakoak dira: fonetismo gertakari asko auzo horretako lekukoen ahotan jaso 

ditugu, murrizketen alorrean batez ere (beste auzoetakoek eta kalekoek ere badituzte horrelakoak, jakina, 

batez ere zaharrenen ahotan); baina ezaugarri morfologiko batzuk auzo horretakoak dira bakar-bakarrik: 

motibatibo kasu marka erakusle eta izenordainetan oinarriari, forma nominatiboari zuzenean txertatzea, 

adibidez. 

Deklinabidea lantzerakoan lan zabalena gradu gabeko mugatzailea kontuan hartuta egin dugu, 

baina gradu hurbilekoen bai formak eta bai erabilerak beste atal baten aztertu ditugu, alderdi bietan 

aberastasun handia jaso baitugu. Ondoren dakartzagun gogoeta eta azalpen orokorrak gradu gabeko 

deklinabideaz dira. 

1552 Gehienbat T. ETXEBARRIA-ren lanaz dihardugu (1986), eta I. LASPIUR-enak ere gogoan ditugu (1999a)-(1999b). 

551

552 

Lana hasterakoan uste genuen aldaera eta erabilera aldetik altxor handia jasoko genuela. Edonola 

ere, aldaera batzuek ezusteak eman dizkigute, Eibarren ez zirela erabiltzen uste genuelako. Adibidez, 

deklinabide kasu markak mugatzailez eransterakoan zein emaitza lortu diren ikusirik: -ia/-ie/-i, -ua/-ue/-u, 

-ixa/-ixe nominatibo singularrean esate baterako, eta abar (areago, horrela eratutako hiatoak-diptongoak 

kontuan hartzen baditugu). 

Deklinabide kasu marka batzuk aldaera aldetik joriak dira (ahoskatze uneko errealizazioak 

kontuan hartzeke); adibidez destinatiboko -ndako /-ntzat /-ntzako /-tako ikus daiteke. Eibarren erabiltzen 

ez direla uste genuen kasu marka batzuk ere aurkitu dira, hala nola ablatiboko -danik/-danetik, 

denborazko aditzondoei txertatzekoa. Bestalde, ablatiboa ere joria da kasu marka aldaerei dagokionez: 

kasu marka hedatuenaren ondoan (-tik(an)/-gandik), aipatu berri ditugun denborazkoak jaso ditugu, baina 

baita -rik aldaera ere, -rian forma zaharrenaren ondoan (“ondorik, ondorian” hitzean txertatuta, kasu). 

Horrelako lexikalizatutako forma gehiago ere jaso ditugu, adlatibo bide zuzenezko 

“aurrerantzian/aurreruntzian” adibidez. Adlatibo bukat5zkoak forma bi har ditzake, lekua ala denbora, zer 

adierazten duen: -rañok eta -rarte, bien arteko kurutzaketak kurutzaketa. 

Aldaerak bestelakoak ere izan daitezke: kasu marka batzuek edutezko genitiboarena onar 

dezakete euren baitan, baina Eibarko joera nagusia (ez erabatekoa, erakutsi dugunez) ez tartekatzekoa da; 

eta tartekatzekotan, mugagabe formetan egiten da gehien. Hori joera nagusia baino ez da, destinatiboak, 

kasu baterako, beti hartzen duelako (genitiboaren zein forma hartu, horretan datza zein aldaera izan: -nala 

-re(n)-, alegia). 

Leku-denborazko kasu marken bizigabeen deklinabideari dagokionez, mugagabeko -taartizkiaren 

aldaera fonetikoak eta noizbehinkako erabilera aipatuko genuke. Aukerakoa izatea kasu 

gehienetan eta lekuko gehienen ahotan ere deigarria da. 

Bizidunen ezaugarriak bereziki aipatzea merezi du. Inesiboko -gan ez da ia erabiltzen Eibarren 

eta horren ordez postposizioetara joten da, forma jatorrak sortuz edonola ere. Ablatiboan eta adlatiboan ez 

dugu gertaera berezirik aurkitu, eta bide zuzenezko eta bukatuzko adlatiboen kasuan forma horiek kasik 

izan ere ez direla aipatu behar da, adlatibo soilaz edo bestelako perifrasiez ordezkatzen baitira. Nolanahi 

ere, bizidunen deklinabidean Eibarren edutezko genitiboz osatutako marka erabiltzen da: “-(re)nian, - 

(re)netik, -(re)nera, -(re)nerañok, -(re)nerutz”. 

Aldaera fonetikoak ugariak dira, errealizazioak beste, baina gertakari batzuk sistemaz egiten 

dira: mugatzailea eransterakoan sortzen diren aldaketak; plural ezaugarria txertatzerakoan gertatzen diren 

aldaketak; kasu marketako bokal arteko kontsonante hurbilkari eta ahostunen galera; ondorioz bokal 

asimilazio-disimilazioak edo luzapenak gertatzea (azken kasu hau batez ere tinbre bereko bokalak 

elkartzerakoan), kasu batzuetan disimilaziorik gertatzen ez den arren (adlatiboko dardarkaria

galtzerakoan, adibidez); murrizketak. Bustidurak, loturazko bokalen tinbre alternantziak eta 

armonizazioak ere kontuan hartzekoak dira, besteak beste. Loturazko bokalari dagokionez, kontsonante 

amaieradun berbetan oso arrunta da -e- loturazko bokala eranstea kasu markaren aurretik, batez ere 

mugagabean; baina nahikoa sistematikoki jaso dugu bokal amaieradun berbetan 1553 ere, “gastaiena, 

jaixetan” forma mugagabeak sortuz, esate baterako. Bai zaharren bai gazteen ahotan gertatzen da gainera. 

Horiei fonetika sintaktikoz berba amaierako soinuetan gertatzen diren aldaketak gehitu behar zaizkie. 

Izenordain zehaztugabeek ere, galdetzaileek (“nor, sein, ser”), badituzte berezitasunak. 

Deklinabidean galdetzaile bakoitzari dagokien berezko ezaugarriak gordetzen dira: “nor” pertsonentzakoa 

izatea; “seiñ”-en balio bikoitza, gauzentzakoa zein pertsonentzakoa izatea; eta “ser”-en erabilera anitza: 

izenordain legez, determinatzaile legez, zein izen legez erabilitakoan. “Nor” galdetzailea edutezko 

genitiboan eta hori hartzen duten beste kasuetan izenordain arrunten antzerakoa da itxuraz, “noren” egiten 

baitu (marka biak bere baitan dituela dirudi), baina destinatiboan ostera, ez (*noretako, baina 

“norendako/-tzat/-tzako”). 

Zenbatzaileek ere era bereziz jokatzen dute. Deklinabide arruntaren azterketan aipatu dira 

ezaugarri batzuk, eta beste batzuk zenbatzaileen atalean bertan. Zenbatzaile zehaztuek –zenbakiek– 

berezitasuna dute, izan ere, izen kategoria dutenak modu batera deklinatzen dira, izenordain kategoria 

dutenak bestera, eta abar; mugagabe-mugatu deklinabide eredu bikotea ugaritu egiten da beraz, lau modu 

ere onartuz (izatez, bost modu dira baina mugagabean homofonismo osoa dago zenbaki guztietan). 

Adibidez: “bat/iru/lau, bata/irua/laua, batzuk/irurak/laurak, batak/iruak/lauak”. 

Aditzondo batzuk deklinatu egin daitezke baina ez dugu alor hori zeharo jorratu. Areago, 

perpaus erlatiboetan ere menpeko aditza isilduz gero perpaus nagusiko aditzari txertatzen zaizkio kasu 

markak: “datorrenari” eta abar; horietan ere ez dugu sakondu. Aditzek eurek ere, beraz, kasu markak har 

ditzakete, bai partizipioek bai aditz izenek (eta menpeko hainbat perpausetan adizki jokatuek ere bai), 

zein funtzio betetzen diharduten eta zein kategoria duten perpausean. Eremu hori ere ez dugu agortu. 

b) Kasu marka guztiek dute erabilera aberats eta jatorra, bai mugagabean bai mugatuan. Forma 

aldetik gertatu zaigun bezala, uste bako erabilerak ere aurkitu ditugu sarri: 

Kasu gramatikalen artean, nominatiboa da erabilera joriena duena, bai berezko esaldiko 

funtzioetan, zein bokatibo funtzioan (funtzio horretarako ia edozein kasu erabiltzen dela ere aipatzekoa 

da). Forma eta zentzu ñabardura altxor handia du bere baitan. Hala ere, beste kasuek ere badituzte 

ezaugarri eta erabilera bereziak. 

1553 Gehienak glide sabaikaridun beheranzko diptongoz amaitutakoak. 

553

554 

Izenlagunak sortzeko kasuak erabilera maiztasun handia izateaz gain, hartzen dituzten balioak 

eta sortzen dituzten egiturak ugari ere ugari dira. 

Leku-denborazko kasuen artean ere joriak dira marka batzuek dituzten esangura eta balioak. 

Inesiboak, esaterako, kontzeptu eta ezaugarri asko eta asko adierazteko balio du, eta forma mugatumugagabeen 

jokoak ere horretarako lagundu egiten du (beste horrenbeste gertatzen da multzo honetan ere 

sartzen den leku-denborazko genitiboaren kasuan ere). Ablatiboak eta adlatibo soilak ere hainbat erabilera 

dituzte, baina ez da gauza bera gertatzen adlatibotik eratorritakoekin. 

Adizlagunak sortzeko beste kasuetan erabilera aldetik balio eta ñabardura gutxixeago dutela 

antzeman dugu; soziatiboa litzateke, nolanahi ere, horietan aberatsena. 

Orokorrean, kasu guztiek uste ez genuen aberastasuna eta balio aniztasun handia dute, 

gramatiketan aurki ditzakegunak, gutxi-asko, gaindituz. 

Kasu marken erabilera eremuari (edo bizitasunari) dagokionez, batzuena handituz doan eran 

besteena gutxituz doaz; adlatibo kasu marka soilak, adibidez, bide zuzenezkoaren eta bukatuzkoaren 

funtzioa betetzen du sarritan, eta ia erabat forma bizidunen kasuan. Horren ondorio garbia da azken bi 

horien erabilera oso-oso mugatua izatea. Adlatiboaz gain, postposizioek ere betetzen dute horien zeregina. 

Nolanahi ere, leku-denborazko beste kasuetako bizidunen forma batzuk ere ia galduta daude 

(inesibokoak, adibidez), adlatibokoak sarri erabiltzen diren artean. Erdibidean daude ablatiboko bizidunen 

formak. 

Gutxien erabiltzen den kasu marka, nolanahi ere, prolatiboa da. Lekuko batzuek oso jator 

darabilte, baina postposizioz ordezkatzeko arriskuan dago, edo motibatibo kasuaren erabileraz (azken 

kasu hau ziurrenik gaztelaniaren interferentziaz gertatzen da), edo bestelako perifrasiz. Instrumentalaren 

erabilera jatorra ere gehienbat lekuko zaharrenen ahotan bizi da, eta batez ere jakineko egituretan 

txertaturik, esangura nahikoa tinkoz. Sortzeko indarra kasik galdua duela dirudi, eta bizien moduzko 

formak eratzerakoan dagoela esan daiteke. Osterantzeko kasuek erabilera arrunta dutela esan daiteke. 

Kasu marken arteko kurutzaketak ere badira, guztiarekin ere. Edozein modutan, kurutzaketa eta 

txandaketa horiek ez dira bakarrik Eibarko ezaugarri, edozein gramatikatan aurki ditzakegu antzerako 

fenomenoak: 

Adibidez, edutezko genitiboaren eta leku-denborazko genitiboaren arteko txandaketa dugu bai 

Eibarren, bai euskaran orokorrean ere. Destinatiboaren eta leku-denborazko genitiboz osatutako -rako

atzizkiaren artean ere antzerako zerbait gertatzen da. Guk lekukoengandik jaso ditugu nahaste horien 

adibide asko, erabilera “nahasi” hori eguneroko jardunean finkaturik dagoen erakusgarri. 

Instrumentalaren kasua ere aipatzekoa da: formei dagokienean, bertako forma jatorrak erabiltzen 

dira orokorrean, baina alfabetizazioaren ondorioz berriak ere sartzen daude, batez ere gazteenen ahotik, 

“zertaz” galderari dagokionez batez ere: “onetas, nitas” eta antzerakoak jaso ditugu lekuko batengandik, 

gehien alfabetatutakoarengandik hain zuzen, gazteen belaunaldikoa. 

Bestalde, instrumentalaren eta beste kasuen arteko txandaketa ere nabaria da. Erabiltzen denean 

instrumentala jator erabiltzen den arren, beste bidez ordezkatzerakoan baliabideak oso ugari dira: beste 

kasu marka batzuk, postposizioak, eta abar. Hau ere ez da Eibarko ezaugarri isolatua, beste leku batzuetan 

ere antzerakoa gertatzen baita. Dena dela, inesiboak, soziatiboak eta motibatiboak instrumentala kasu 

marka bizi legez ia desagertze bidean jarri dute. 

Adlatibo bukatuzkoan -raño(k) eta -rarte markek nahikoa ongi gordetzen dute bakoitzaren 

lekurako eta denborarako erabilera, baina bestelakoak ere jaso ditugu, -rarte lekua adierazteko eta -rañok 

denbora adierazteko, alegia. 

Goikoez gain badira beste kurutzaketa batzuk: motibatiboak, adibidez, edo soziatiboak, beste 

kasu batzuei hartzen die lekua batzuetan, eta horrelakoetan “ordezkaketa” gertatzen dela esan daiteke 

kasu batzuetan, eta “txandaketa” beste batzuetan. 

Kurutzaketak kasu marken artean ez ezik, forma eta kategorien artean ere gertatzen dira. 

Erakusleek, izenordain legez erabilitakoek, orokorrean ez dute leku-denborazko bizigabe formen erabilera 

aberatsik inondik inora ere, forma horiek lekuko gehienek ezagutu egin arren. Horien ordez balio 

erakuslea duten adberbio kategoriako formak erabiltzen dira, dagokien kasu markaz. Ikusi dugunez, ia 

erabiltzen ez diren “on(e)tako, on(e)tan” formen pareko forma erabiliak “amengo, amen” dira, eta antzera 

beste kasu eta gradu guztietan. 

Edonola ere, kurutzaketak osterantzekoak ere badira, morfologikoagoak, orokorragoak: 

•Mugagabea-mugatua “nahasterakoan”: 

555 

vNominatibo mugagabe-mugatuaren erabileran, adibidez. Hainbat adibide jaso ditugu 

subjektu-objektu-predikatu funtzioetan modu biak txandaka erabilita. 

vMugagabeari -tzu plural atzizkia eransterakoan. 

vLeku-denborazko kasuetan mugagabeko forma batzuetan -taartizkia ez erabiltzean.

556 

vKomunztadura egiterakoan. 

•Bizidun-bizigabeen artean: 

vArrunki bizidun legez deklinatzen diren hitzak bizigabe legez deklinatuta. Era 

honetakoak jaso ditugu adibide gehien kasu guztietan. Lekukoek ez dute erreparorik 

“alabatan, semetatik” eta antzerakoak sortzerakoan. Adlatiboa da gure ustez hori 

gutxien gertatzen den kasua, gertatu egiten den arren. 

vBizigabetzat legez deklinatzen diren hitzak bizidun legez deklinatuta. 

vForma hibridoak, bietariko ezaugarriak dituztenak, gutxienekoak. 

Galdetzaileen erabilerari dagokionez, aipatzekotan, “nor” galdetzailearen erabilera murritza 

aipatuko genuke lehenik eta behin. Bigarrenik, “sein” galdetzailearen zentzu bikoitza izenordain denean 

aipatu behar dugu (gauzentzat eta pertsonentzat berdin balio izatea, alegia) 1554 . 

Baina Eibarren “sein”-ek determinatzaile funtzioa ere sarritan betetzen duela azpimarratzekoa 

da, “se(r)”-i lekua kenduz; alderantziz ere gertatzen da, bai galdetzaile gisa, bai determinatzaile gisa. 

Azkenik, “ser” galdetzaileari dagokionez, dituen hiru funtzio-erabilerak kontuan izanda hauxe aipa 

dezakegu: izenordain legez gauzak “adierazteko” (entzuleak hori entzundakoan ziur daki gauzaren batez 

galdetzen dela) erabiltzen dela bakarrik, baina determinatzaile nahiz izen denean, ondokoa bai gauza bai 

pertsona edo biziduna izan daiteke. 

Guk geuk deklinabideko atalean hainbat kategoria bereizi ditugun arren, ongi konturatu gara 

kategoriatan sailkatzea nahikoa erlatiboa dela, osagai bakoitzak perpausean bete ahal ditzakeen funtzioek 

(bai sintaktikoek bai semantikoek) kategoria dantza ikusgarria eragiten baitute. Dantza hori ez da Eibarko 

berezitasuna, jakina; ezta euskararena ere, baina gure lanean hainbatetan egin dugu topo “oztopo” 

horrekin. 

2. Adjektibo sintagma atalarenak 

a) Adjektibo sintagma. 

1554 I. LASPIUR-en hitzak dakartzagu hona lehenago ere adierazi duguna azpimarratuz, eta duen hedadura: ““Zein”ek “nor”i lekua 

kendu detsan moduan kendu detsa “edozeiñ”ek “edonor”i. Esan deigun, edonor eta edozein, nor eta zein deklinatzen diran modu 

berian deklinatzen dirala” (1999b, 76).

Eremu honetan izenondoak jorratu dira −ez dugu hainbeste deklinabidean erreparatu 

osterantzeko alderdietan baino: hurrenkera, mugatzaileak, izenondoz eratutako egiturak, kategoria 

trukaketak, semantika eta abar−. 

Mugatzaileei dagokienean deigarria da Eibarren zein bizitasun handia duen mugatzailea bai 

izenari bai izenondoari txertatzeko joerak, “on da” erako mugagabeen faltaren ondoan. Kategoria 

trukaketan bi alderdi ditugu: alde batetik, beste kategoria batzuk izenondo-adjektibo legez erabiltzea, 

partizipioa esaterako. Gaur egun partizipioa adjektibo bihurtzeko bizien dagoen modua -tako-ren bitartez 

da, nahiz eta agian lexikalizazio bidean dauden “betia, erria...” erakoak ere erabiltzen diren. Kasu 

batzuetan, hemen ere, zaila egin zaigu jatorrizko kategoria zein den erabakitzea, partizipioa ala izenondoa 

(ala izena). Beste aldetik, izenondoak eurak beste kategoria batzuetako funtzioak betetzen jaso ditugu, 

izenarena edo aditzondoena esaterako, baita beste osagai batzuen mailakatzaile gisa ere. Izenondoa 

aditzondo legez sarri ere sarri erabiltzen da, eta batzuetan zaila egin zaigu jatorrizko kategoria zein den 

erabakitzea. Izenondo, izenlagun eta izenordainen mugan dagoen “beste” guk izenondoen atalean ezarri 

dugu; deigarria da esapideetan eta egituretan txertatzeko duen erraztasun eta aberastasuna. 

Alor semantikoan ere aztertu ditugun izenondo batzuk oso aberatsak dira balioen aldetik. 

Polisemikoenetarikoak dira “on” eta “edar/eder”, zentzu positiboak eta peioratiboak euren barne dituztela; 

esapide eta fraseologia mailan ere oso aberats eta adierazkorrak dira. Koloretzat ditugun hainbat 

izenondok ere euskaraz jator dituzten esangura konnotatiboak dituzte Eibarren ere, zaharren ahotan 

biziago dauden arren gazteenetan baino: “suri, baltz, gorri” dira guk aztertu ditugunak. Sarritan izenondo 

funtzioan izan ala aditzondo funtzioan izan, izenondoek esangura ñabardura desberdinak hartzen dituzte; 

gauza bera gertatzen da sarri aditz bihurtutakoan: “garbi”-tik sortutako “garbitxu” adibidez “zikina 

kentzea” da, baina “hiltzea” ere bai. 

Besterik aipatzekotan, izenondo batzuek har dezaketen beste ezaugarri bat aipatuko genuke: 

generoa hain zuzen. Maileguetan ez ezik, euskarazko hitzak genero markaz jaso ditugu (“mosolo/mosola” 

adibidez). Horrelakoetatik eratorritakoetan ere gorde egiten da ezaugarri hori (“mosolotu/mosolatu”, 

esaterako). Hala ere, maileguetan ez dago beti garbi zein genero den: “lora karua” da horren erakusgarri. 

b) Aposizioa 

Eibarren euskarazko egiturak betetzen dira orokorrean, bai aposizio murrizgarrietan bai ezmurrizgarrietan, 

nahiz eta salbuespenak jaso ditugun. Ezer aipatzekotan, errespetuzko aposizioen 

erabilera urria (gero eta urriagoa gainera) azpimarratuko genuke −beti ere gogoan izan behar da ahozko 

lagunarteko solasaldi mailan gaudela−, eta gehienbat andrazkoekiko; “don” eta “doña” maileguen 

erabilera ere ahozko jardunean gainbehera dator, sasoi baten oso bizirik egon bazen ere, batez ere lanbide 

557

558 

berezi batzuetako lagunekin (apaizak, abokatuak, sendagileak..., gure lekukoen ahotan, “tituludunak”). 

Sainduen izen batzuk jai egunak adierazterakoan guztiz lexikalizatuta daude, baita toponimian ere. 

Deituretan berriz, errespetuzkoen alderantzizkoa gertatzen da: izen-abizen ez ezik, izengaitzizen, 

izen-jaiotetxearen izen, eta areago, izen-abizen-jaiotetxearen izen egiturak jaso ditugu. Lekuzko 

aposizioetan -ko izenlagun atzizkia aukerakoa da, eta -neko ere sarri jaso dugu. 

Aposizio mota nolabait berezia da perpauseko osagai batzuen errepikaketaz egiten dena, baina 

oso emankorra ahozko jardunean. 

3. Adberbio sintagma atalarenak 

Adberbioen atalean ere atal nagusi bi egin ditugu: adizlagunak eta aditzondoak. Adizlagun asko 

eta asko deklinabidearen atalean azaldu direnez, atal honetan postposizioak jorratu dira. Deklinabidearen 

atalean ere aipatu dugu kasu marka batzuen ahultasuna postposizio egitura batzuen aurrean (inesibo 

biziduna eta adlatibo bide zuzenezkoa gehienbat); izan ere, postposizioak eurak ugari dira, eta erabilera 

ere eskerga dute. Guk egin dugun hurbilketan hiru ezaugarri sumatu ditugu: batetik, postposizio asko 

sinonimotzat har daitezkeela, maileguak izan arren ere; bestetik, postposizioek perpausean erabilera 

ugaria dutela, gehienek kasu marka asko har baitezakete, baten bat aipatzekotan “ondorik, ondorian” 

aipatuko genuke kasu marken berezitasunarengatik; kasu marka hartzea orokorrena da “bila, eske, barik” 

eta antzekoen salbuespenez bada ere. Hain erabiliak dira eze, sintagma baten bertan postposizio bat baino 

gehiago azal daitezke bata bestearen jarraian, berdeklinazioa balitz legez (gogoan izan “ortuan barrena 

siar” erakoak). Erabileraren beste aztarna garbi bat horrelako forma batzuk lexikalizatuta daudela da, hain 

erabilia den “-kalde” adibidez; edo areago, toponimiako eta lexiko arrunteko lexikalizazioak. 

Hirugarrenik, postposizioen aurrekarien kasu marka erabilienak nominatibo mugagabea eta genitiboak 

direla ez dago dudarik, baina bestelakoak ere mordoa jaso ditugu. Nominatibo mugagabearen eta 

edutezko genitiboaren erabilera dela eta, aurrekari den sintagman izenlaguna denean ere mugagabedun 

hainbat adibide jaso ditugu, gramatikarien azalpenetatik at. Bestalde, postposizioaren esanguraren arabera 

aurretik hartzen dituen kasu markak aldatu egiten dira. Aurrekari diren osagaiak ere kategoria askotakoak 

dira: izen sintagma, adberbioa, aditza, perpausa... 

Aditzondoetan, formari dagokionez, soilak, konposatuak eta eratorriak aztertu ditugu. Aditzondo 

soiletan, sail handiena denborazkoek osatzen dute. Eratorrien alorrean aipatzekoa da bizi handiena duena 

-ka dela ziurki; -(r)ik-ek ostera ez du sortze bizitasunik, eginiko, ikasitako formak dira erabiltzen direnak 

(“bisirik, sutik” erakoak). Partizipioa aditzondo-adberbio bihurtzerakoan ere, -ta da bide hedatuena, eta 

forma bakanen baten baino ez da erabiltzen euskara normalizatuan eta beste hizkera batzuetan halako 

bizitasuna duen -(r)ik atzizkiak; kasu markak ere onartzen ditu baina hori ere ez da hain bide erabilia eta 

gazteen ahotan are eta gutxiago.

Sailkapen semantikoari dagokionez, begi-bistakoa da denborazkoak dutela paradigma 

aberatsena; eta iritzi-adberbioak ere aberatsak dira baina egiturei dagokienean, ez berezko aditzondoak 

daudelako. Esaera adberbial ugari erabiltzen dira, semantika maila guztietakoak. 

4. Mailakatzearenak 

Ikusi denez, mailatzat hartzen dugu bai adierazkortasun bereziz indartutako osagaia, edo 

adierazkortasunaz landa, esangura zehatza izan arren ere are zehatzago egiten dena, ñabardurek esangura 

eremu osoena murriztuta. Izenondoak eta aditzondoak ez ezik, bestelako kategoriek ere (izenek, 

izenordainek, interjekzioek, eta abar) onartzen dituzte nolabaiteko “mailak” edota adierazkortasun 

graduak. Mailakatze moduei dagokienean, bide fonetikoak, atzizki-artizki bideak, errepikapenak, mailaadberbioak, 

konparaketak edota perpaus egiturak jaso ditugu, besteak beste, mailegu garbien ondoan. 

Mailak, berriz, hauek jaso ditugu nagusiki: goi maila, erabatekotasuna, nahikotasuna, nahikotasun eza, 

gehiagotasun maila, gehientasun maila, gehiegitasun maila, berdintasun maila; maila afektiboa. Bereziki 

solasaldi askean dute mailakatze bideek, edozeinek, berezko bizitasun eta erabilera eremua, ñabardura 

amaigabeak lortzen baitira mailakatze moduak konbinatuz. Egitura gehienak galdekizunez ere erraz lortu 

ditugu, baina adierazkortasun naturala jardun askean sortzen da. 

Laburbilduz, metodologiari dagokionez uste dugu egin dugun galdekizuna tresna egokia izan 

dela ikerketa honetarako, nahiz eta solasaldi askeetatik lortutako materiala ere ezinbestekoa den 

azterketaren iturriak ongi finkatzeko. Lekukoengandik oro har lortu dugun korpus handiak Eibarko 

euskara nolakoa den ondo islatzen du, hainbat lagin geo-soziolinguistiko gogoan izan baitira: jatorri 

geografikoa, adina, sexua, eta neurri baten, alfabetizazioa. Bestelako emaitzek korpus hori hobeto 

kokatzeko laguntzen dute, baita ikerketaren ikuspegi osoago bat lortzeko ere. Egin dugun azterketak 

morfologiako alor zabal bat nolakoa den zehatz erakusten du: deklinabidea, adjektibo sintagma eta 

adberbio sintagma. Aldaera fonetikoak eta morfologikoak aintzat hartu direnez, deskripzioak gai honetaz 

orain arte diren beste lanak osatu egiten dituela uste dugu, orain arte aipatu gabeko ezaugarri, forma eta 

egitura asko azaldu baititugu. Erabilera eremua landu izateak lagundu du amaierako ikuspegi osoa lortu 

ahal izateko: kontuan hartu da batez ere zer erabiltzen den, nolako egituretan eta zein formaz, zein 

esangura edo balio duen, zenbat erabiltzen den eta nork darabilen. Erabateko ondorio diatopiko eta 

soziolinguistikorik ez dugu atera, baina funtsean Aginagakoak hizkeraz nolabait bereziak direla aurkitu 

dugu, baita zahar/gazte bikoteak indar bereizle handia duela ere, alfabetizazioa tartean delarik, besteak 

beste. 

559

560 

F) BIBLIOGRAFIA, ERREFERENTZIAK

561

562 

♦BIBLIOGRAFIA 

ABAITUA ODRIOZOLA, J.K.: 1994: “Dependencias locales y anáforas vacías en euskara”, A.S.J.U., 

XXVIII-3 (837-869 or.) 

ACHÓN INSAUSTI, J.A.: 1998: Gipuzkoako Komunikabideen Historia. 2/ Aro Modernoa (1500-1833), 

Donostia, Gipuzkoako Foru Aldundia 

AGUIRRE GUISASOLA, V.: 1882: “Sobre el apellido Guisasola y análogos”, Euskal-Erria, V (142-144 or.) 

AGUIRRE GUISASOLA, V.: 1882b: “Sobre el apellido Guisasola y análogos”, Euskal-Erria, VI (102-108 

or.) 

AGUIRRE SORONDO, A.: 1996: Las ermitas de Eibar, Zarautz, Eibarko Udala = Ayuntamiento de 

Eibar 

ALBERDI LARIZGOITIA, J.: 1989: “Ohar batzuk euskal deklinabidearen historiografiarako”, A.S.J.U., 

XXIII-2 (411-434 or.) 

ALBERDI LARIZGOITIA, J.: 1989b: “Euskararen Morfologiazko Ikerketak (1900-1936)”, A.S.J.U., XXIII- 

3 (769-796 or.) 

ALBERDI LARIZGOITIA, J.: 1996: Euskararen tratamenduak: erabilera. IKER 9; Euskaltzaindia, Euskal 

Herriko Unibertsitatea / U.P.V. [“IKER, 9”] 

ALBERDI, I.; SARASUA, A.: 2000-I-21: “Luziana Larreategui. Eibartarren Ahotan. Egoibarra”, ...eta 

kitto!, 300 zkia (20-22 or.) 

ALLIÈRES, J.: 1961: “Petit atlas linguistique basque français “SACAZE””, Via Domitia, VII, année IX, 

1960, fascicule 4/VIII, année X, fascicule 4 

ALTUBE, S.: 1960: “Eibartarrak eta euskera”, Euskera Euskalzaleen Biltzarra Eibarren, V (61-65 or.) 

ALTUBE, S.: 1975: Erderismos, Bilbao, Indauchu Editorial (2. arg.; 1. arg., 1929) 

ALTUNA, J.: 1915: Afijos del euzkera, Bilbao, Revista Euzkadi 

ALTZIBAR, X.: 1992: Bizkaierako idazle klasikoak: Mogeldarrak, Astarloatarrak, Frai Bartolome: 

Nortasuna, Idazlanak, Grafiak, Bilbao, Bizkaiko Foru Aldundia 

ALVAR LOPEZ, M. (argitaratzailea): 1975: Teoría lingüística de las regiones, Barcelona, Planeta [“Planeta 

Universidad 2/ Colecciones Universitarias Planeta”] 

ALVAR LOPEZ, M. (argitaratzailea): 1977: Atlas plurilingües: metodología, Madrid, Comisión Española 

del Atlas Lingüístico de Europa (ALE)-C.S.I.C.-Departamento de Geografía Lingüística (D. L., 1978) 

ALVAR LOPEZ, M.: 1991: Estudios de geografía lingüística, Madrid, Paraninfo 

ALVAR, M.: 1983: Estructuralismo, geografía lingüística y dialectología actual, Madrid, Gredos, (1. 

reinpresioa; 2. arg. gehitua, 1973) [“Biblioteca Románica Hispánica. II, Estudios y Ensayos, 137”] 

ALZELAI, M.; et alii: 1994: Eibar ezagutzen: lehen hezkuntzarako ikas unitatea, Egoibarra Batzordea, 

Eibarko Udala 

AMATIÑO: 1972 martxoa: “Gorosta ingurua dala eta... Aterru jaunari toponimiaz”, Eibar, 141, II Epoca (12- 

13 or.)

AMURIZA, X.; et alii: 1992: Gregorio Atxa-Orbea, “Orbe” bertsolaria, Oñati, Ego Ibarra [“Ego Ibarra, 

1992, 8”] 

AÑIBARRO, P.A.; VILLASANTE, L. (argitaratzailea): 1963: Voces bascongadas: diferenciales de Bizcaya 

[sic], Guipúzcoa y Navarra con la distinción que las usa cada nación, anotadas con sus letras iniciales, B. 

G. N. y quando [sic] es común a todas, precede una C, Bilbo, Caja de Ahorros Vizcaína 

AÑIBARRO, P.A. de, Fray; VILLASANTE, L. (argitaratzailea): 1970: Gramática bascongada: escrita 

hacia 1820 y publicada ahora por primera vez, San Sebastián, Seminario Julio de Urquijo [Separata: 

Anuario del seminario de Filología Vasca “Julio de Urquijo”, t.3 (1969)] 

ARANA GOIRI, S. de: 1896: Lecciones de Ortografía del Euzkera bizkaino, Bilbao, Tipografía de 

Sebastián Amorrortu (Berrargitaratua: Obras Completas, Buenos Aires, Sabindiar Batza, 1965) 

ARANA GOIRI, S. de: 1897: Umiaren lenengo aizkidia: Bizkaiko euzkeraz irakurtzen ikasteko, Bilbao, 

Bizkaya’ren Edestija ta Izkerea Pizkundia (Bizkaitar batek iratzija) 

ARANBERRI ODRIOZOLA, F.: 1996: Ermua eta Eitzako euskara, Oñati, Ermuko Udaleko Euskara 

Batzordea 

ARANBERRI ODRIOZOLA, F.: 2001: Ermua - Eitzaga leku-izenak. Geure izanaren barrena, Bilbao, 

Euskaltzaindia [“Onomasticon Vasconiae, 22”] 

ARBIZU VARONA, V.: 1990-1992: Laudioko haraneko toponimia azterketa, Deustuko Unibertsitatea (tesi 

amaitu gabea, 1990-1992. urteetan erregistroan sartua) 

AREJITA OÑARTE-ETXEBARRIA, A.: 1994: La obra de Juan Antonio Moguel, Deustuko Unibertsitatea 

(tesi argitaratu gabea) 

AREJITA, A.; et alii: 1983: Bizkaieraren idatzizko arauak. Deklinabidea eta aditza, Gasteiz, Argitalpen 

Zerbitzu Nagusia, Lehendakaritza Saila, Eusko Jaurlaritza [“Hizkuntz Prestakuntza, 1”] 

AREJITA, A.; et alii: 1985: Bizkaieraren idaztarauak: deklinabidea eta aditza, Vitoria-Gasteiz, Eusko 

Jaurlaritza = Gobierno Vasco (2. arg.) 

AREJITA, A. (zuzend.); et alii: 1989: Bizkaierazko joskera, Vitoria-Gasteiz, Eusko Jaurlaritzaren 

Argitalpen Zerbitzu Nagusia [“Hizkuntz Prestakuntza, 4”] 

AREJITA, A.; et alii: 2001: Bizkai euskeraren jarraibide liburua. Lehenengo pausuak, Bilbao; Labayru 

Ikastegia, Bilbao Bizkaia Kutxa Fundazioa 

AREJITA, A.; et alii (arg.): 2002: Bilbao. El espacio lingüístico. Simposio 700 Aniversario = Bilboren 

700. Urteurrena. Hizkuntza gunea. Sinposioa, Bilbao, Deustuko Unibertsitatea 

ARETA, N.: 1997-X-31 – 2000-II-25: “Efemerideak” atala, ...eta kitto! Eibarko astekaria, 211 zenbakia – 

305 zenbakia (atal horrek ez du periodizitate eta orrialde tinkorik izan) 

ARETA, N.: Eibarko efemerideak, Eibarko Udala (amaitu eta argitaratu gabea) 

ARGOITIA, J.A.; AZKARATE, N.; GEZURAGA, X.: 1995: Eibarko euskeraren esakerak eta bestelako 

berezitasun batzuk, Eibar, Eibarko Udala-Euskara Batzordea 

AROCENA, F. et alii: 1960: Alfa. 1920-1960, San Sebastián, Industria Gráfica Valverde 

ARRECHE PÉREZ, I.: 1993-1994. ikasturtea: Basauriko euskararen azterketa linguistikoa, Deustuko Unibertsitatea 

(doktorego tesia) 

ARRETXE, J.: 1994: Basauriko euskara, Basauri, Udala 

563

564 

ARRIETA, J.A.: 1974: Un estudio sobre el habla vasca de Motrico, Deustuko Unibertsitateko 

Lizentziatura tesina (argitaratu bakoa) 

ARTIAGOITIA, X.: 1995: Verbal projections in basque and minimal structure, Donostia = San Sebastián, 

Gipuzkoako Foru Aldundia = Diputación Foral de Gipuzkoa [“Supplements of Anuario del Seminario de 

Filología Vasca «Julio de Urquijo», XXXVI”] 

ARTIAGOITIA, X.: 1998: “Determinatzaile sintagmaren hipotesia euskal gramatikan”, Uztaro 27 (33-61 or.) 

ASTIGARRAGA Y UGARTE, L. (moldatzailea: ARRESE BEITIA, F.): 1884: Diccionario manual 

bascongado y castellano y elementos de gramática para uso de la juventud de Vizcaya: con ejemplos en 

ambos idiomas, Tolosa, Establecimiento Tipográfico de Eusebio López (“arreglado por F. A. y B.”) 

AURREKOETXEA, G.: 1986: “Euskal Herriko Hizkuntz Atlasa (EHHA): inkesta metodologia eta ezezko 

datuak”, Euskera XXXI (2. aldia) (413-424 or.) 

AURREKOETXEA, G.: 1995: Bizkaieraren egituraketa geolinguistikoa, Bilbo, Universidad del País Vasco 

= Euskal Herriko Unibertsitatea, Servicio Editorial = Argitarapen Zerbitzua 

AURREKOETXEA OLABARRI, Gotzon: 1997: “Ahozko testuak transkribatzeko irizpideak”, Uztaro 23, 

87-94 or. 

AURREKOETXEA, G.; VIDEGAIN, X. (paratzaileak): 1992: Nazioarteko Dialektologia Biltzarra. 

Agiriak = Actas del Congreso Internacional de Dialectología = Actes du Congres International de 

Dialectologie = Proceedings of International Congres on Dialectology [Euskaltzaindia, Bilbo, 

1991.X.21/25], Bilbo; Euskaltzaindia [“Iker, 7”] 

AURREKOETXEA, G.; VIDEGAIN, X.: 1993: Euskal Herriko Hizkuntz Atlasa: Galdesorta Cuestionario 

Questionnaire, Bilbo (Euskera-ko separata: 3, XXXVIII. liburukia, 2. aldia (529-647. or.)) [“Dialektologia: 

atlasgintza”] 

AZKARATE VILLAR, M.; ALTUNA, P.: 2001: Euskal morfologiaren historia, Donostia, Elkarlanean 

AZKARRAGA, J.; MUNIOZGUREN, F.: 1996: Eibarko bilakaera soziolinguistikoa (1981-1991) eta 1995- 

2000 jardunbiderako oinarriak = Evolución de la situación sociolingüística en Eibar (1981-1991) y bases de 

intervención 1995-2000, Eibar, Eibarko Udala-Euskara Batzordea 

AZKUE, R.Mª de: 1896: Método práctico para aprender el euskera bizkaino y gipuzkoano, Bilbao, 

Tipografía de José de Astuy (azalean: 1898) 

AZKUE, R.Mª de: 1896b: Clave de temas: complemento del método práctico para aprender el euskera 

bizkaino y gipuzkoano, Bilbao, Tipografía de José de Astuy, 1896 

AZKUE, R.Mª: 1925: Morfología vasca, Bilbao, Academia de Lengua Vasca (“Advertencias para ...” ataleko 

amaieran “Bilbao, Abril de 1923” dakar (VIII. or.)) 

AZKUE, R.Mª: 1969: Diccionario Vasco-Español-Francés, Bilbao, La Gran Enciclopedia Vasca (1. arg., 

1905) 

AZKUE, R.Mª: 1969b: Morfología vasca, Bilbao, La Gran Enciclopedia Vasca (1. arg., 1925) 

AZKUE, R. Mª de: 1984: Diccionario vasco – español – francés, Bilbo, Euskaltzaindia (K. Mitxelena-ren 

sarrerarekin) 

AZPIAZU, J.A.: 1999: Un mercader en el reino de Felipe II: El eibarrés Martín López de Isasi, Azpeitia, 

Eibarko Udala = Ayuntamiento de Eibar, Ego Ibarra [“Ego Ibarra 1999, 22”]

AZPIAZU, Mª B.: 1976: Toponimia de Vergara (argitaratu gabea) 

BADIA I MARGARIT, A.M.: 1952: Sobre metodología de la encuesta dialectal, Zaragoza, Ed. Instituto de 

Estudios Pirenaicos [“Filología/ Insituto de Estudios Pirenaicos 15”] 

BARAIAZARRA, L.: 1986: “Markina-Xemeingo euskara aztertzen”, Euskera, XXXI, 1 (143-159 or.) 

BARANDIARÁN, J.M. de: 1976: Guía para una encuesta etnográfica, Vitoria, Consejo de Cultura de la 

Excma. Diputación Foral de Alava (“Tirada independiente de la separata de la revista “Cuadernos de 

Etnología y Etnografía de Navarra” número 20 Institución Príncipe de Viana − Diputación Foral de Navarra 

con la autorización Institución Príncipe de Viana”) 

BARRENA, E.; et alii: 1999: Eibar. 1346-1996. Ekarpen historikoak. Aportaciones históricas, Donostia, 

Eusko Ikaskuntza [“Colección Lankidetzan Bilduma, 14” / “Ego Ibarra, 23”] 

BARRUTIA, E.: 1987 uztaila-abendua: Hitanoaren proposamena bizkaieraz, Fontes Lingvae Vasconum. 

Stvdia eta docvmenta, 50, XIX. urtea (separata) 

BARRUTIA ETXEBARRIA, E.: 1996: Bermeo eta Mundakako arrantzaleen hiztegia, Bilbo, Udako Euskal 

Unibertsitatea 

BARRUTIA, E.: 1993: Mundakako arrantzaleen jakintzaren lexiko eta enziklopedia, Deustuko 

Unibertsitatea (tesi argitaratu gabea) (ale 2) 

BASAURI, S.; et alii: 1997: Eibarko aditz-taulak (argitaratu gabeko lanaren zirriborroa) 

BASAURI, S.; SAN MARTIN, J.: 1972: “Eibarko euskerari buruz”, Egan (32-37 or.) 

BASAURI, S.; et alii.: 2003: Eibarko hiztegi etnografikoa, Oñati; Eibarko Euskara Mintegia, Eibarko Udala 

BASTERRECHEA, J. (“OSKILLASO”): 1984: El libro negro del euskara, Bilbao, [s.n.] 

BELAUSTEGUIGOITIA, F.: 1912: Euzkerazko ikasbide erraza: (bizkayeraz) = Método fácil para 

aprender el euzkera: (dialecto bizkaino), Bilbao, Imp., Lit. Vda. e Hijos de Grijelmo 

BEREICUA BASAURI, R.M.S.: 1972-VI: “A survey of linguistic variables in the Central zone of the Deva 

River Valley. The zone of Placencia in contrast with its neighbours towns of Eibar and Vergara”, A.S.J.U. 

(20-28 or.) 

BIDEGAIN, X.; ETXEBARRIA, J.Mª; AURREKOETXEA, G.: 1985: Euskal Herriko Atlas Linguistikoa. 

Galdekizuna, Euskaltzaindia (Euskaltzaindiak 1985.II.22.ko batzarrean onartua) (argitaratu gabea) 

BILBAO AZKORRA, M.N.: 1993-1994: Getxoko euskararen azterketa, Deustuko Unibertsitatea (tesi 

amaitu gabea, 1993-1994. ikasturtean erregistroan sartua) 

BONAPARTE, L.L.: 1978?: Carte des sept Provinces Basques, montrant la délimitation actuelle de 

léuscara et sa division en dialectes, sous-dialectes et variétés (CASTILLO eta ZABALO-ren arg.; 1. arg., 

1863) [mapa: “Echelle des milles géographiques 1/200.000”] 

BONAPARTE, L.L. (prestakuntza eta maketa: J.A. ARANA MARTIJA): 1991: Opera omnia vasconice, 

Bilbo, Euskaltzaindia, (4 ale) [“LITERATURA KLASIKOA”] 

“BOSTAK BAT” LANTALDEA: 1996: Diccionario 3000 hiztegia, Bilbo, “Bostak bat” lantaldea 

[“Adorez, 7”] 

BURGETE, X.; GAMINDE, I.: 1991: Otxandioko euskaraz, [s.l.], Inprimategia: Gráficas Loroño 

(Otxandioko Udalaren eta Bizkaiko Foru Aldundiaren Laguntzaz) 

565

566 

BUTRON, J.; PEDRO, J. de: 1988: Euskal gramatika praktikoa, Donostia, Erein 

CALVÓ, J.L.: 1997: I.- La Industria Armera Nacional 1830-1930. Fábricas, privilegios, patentes y 

marcas, [s.l.], [s.n.] Eibarko Udala? [“Comisión Damasquinado. Ego Ibarra, 19”] 

CAMINO, I. (argitaratzailea): 1998: Nafarroako hizkerak: Nafarroako Euskal Dialektologiako 

Jardunaldietako Agiriak, Iruñea, 1997ko azaroa (24-28), Bilbo, Udako Euskal Unibertsitatea 

CAMPION, A.: 1977: Gramática de los cuatro dialectos literarios de la lengua euskara, Bilbao, La Gran 

Enciclopedia Vasca (1. arg., 1884) (bi ale) 

CELAYA OLABARRI, P.: 1970: Eibar. Síntesis de monografía histórica, San Sebastián, Gráficas Izarra 

CHAMBERS, J.K.; TRUDGILL, P.: 1994: La Dialectología, Madrid, Visor (1. arg. 1980) [“Visor 

Lingüística 3”] (C. MORAN GONZALEZ-en itzulpena; egokitzapena eta oharrak, E. BUSTOS GISBERTenak) 

CRYSTAL, D. (J.C. MORENO CABRERA-k zuzendutako arg.): 1994: Enciclopedia del lenguaje de la 

Universidad de Cambridge; Madrid, Buenos Aires, México; Taurus Ediciones 

DORNAKU OLAECHEA, J.M.R.: 1910: Euzkel-iztija ó sea Gramática de la lengua vasca: según el 

método de Ollendorf, Bilbao, Imprenta y Enc. Bilbao Marítimo y Comercial (azaleko izenburua: Euzkeliztija 

bizkayeraz ó sea Gramática de la lengua vasca en dialecto bizkaino: según el método Ollendorf) 

DUCROT, O.; SCHAEFFER, J.M. (gaztelaniazko argitalpenaren zuzend.: M. TORDESILLAS): 1998: 

Nuevo diccionario enciclopédico de las ciencias del lenguaje, Madrid, Arrecife Producciones S.L. 

ECHAIDE ITARTE, A.Mª (paratzailea): 1984: Erizkizundi irukoitza = Triple cuestionario = Triple 

questionnaire (euskara 1925), Bilbo; Euskaltzaindia = Real Academia de la Lengua Vasca = Academie de 

la Langue Basque (ale 2) [“Iker-3”] 

ECHAIDE ITARTE, A.Mª.: 1989: El euskera en Navarra: Encuestas Lingüísticas (1965-1967), San 

Sebastián, Eusko Ikaskuntza [“Cuadernos de Sección. Hizkuntza eta Literatura, 8”] 

ECHEBARRIA LEJARRAGA, J.Mª: 1990-1992: Bizkai aldeko hizkera mintzatuen azterketa, Deustuko 

Unibertsitatea (tesi amaitu gabea, 1990-1992. urteetan erregistroan sartua) 

ECHEBARRIA, E.: 1882: “Sobre el apellido Guisasola y análogos”, Euskal-Erria, V (226-229 or.) 

ECHEVARRIA LEGUINA, Mª N.: 1990-1992: Gorozikako hizkeraren azterketa morfosintaktikoa, 

Deustuko Unibertsitatea (tesi amaitu gabea, 1990-1992. urteetan erregistroan sartua) 

EGAÑA, M.; et alii: 1983-1990: Euskalerriko atlas etnolinguistikoa [EAEL], Donostia, Aranzadi Zientzia 

Elkartea, Etnologia Mintegia = Sociedad de Ciencias Naturales Aranzadi, Seminario de Etnología (2 ale) 

EGILE EZEZAGUNA: 1951 maiatza: “Ipuñak”, Goi-Argi, 12 (4. or.) 

EGUSKITZA GOROSTITZA, J. (“EGUZKI”): 1984: Aditza: bizkaierazko erabileran, Bilbao, Labayru 

Ikastegia [“Eskola Apunteak/Labayru Ikastegia, 2”] 

EIBARKO ADITZ-BATZORDIA: 1998: Eibarko aditza, [s.l.], Eibarko Udala - Euskara Batzordea 

EIBARKO KLUB DEPORTIBOA: 1958 abendua: “Actividades de nuestras secciones”: “LINGÜISTICA”, 

Club Deportivo de Eibar (18-25 or.) 

EIBARKO KLUB DEPORTIBOA: 1960 abendua: “Actividades de nuestras secciones”: “LINGÜISTICA”, 

Club Deportivo de Eibar (26-31 or.)

EIBARKO KLUB DEPORTIBOA: 1999: Eibarko Klub Deportiboa. 75. urteurrena. 1924-1999, Eibar, 

Eibarko Klub Deportiboa 

EIBARKO UDALA: 1998: “Eibarreraren oiñarrizko ikastarua” ikastaroa, Eibarko Udala (argitaratu gabea) 

EIBARKO UDALA: 1998b: Eibar, Eibarko Udala, Nekar [kaleetako planoa eta izendegia da] 

EIBARKO UDALA: 2001: Eibarko euskeriaren unidade didaktikua, Eibarko Udala, Euskara Batzordea, Ego 

Ibarra [bideoa] 

ELEIZALDE, L.: 1908-V: “Breves notas acerca del lenguaje de Vergara”, Euzkadi (239-245 or.) 

ELEJABEITIA ORTUONDO, A.; IRIBAR IBABE, A.; PAGOLA PETRIRENA, R.M.: 1998: 

Euskararen hotsak = Los sonidos del euskara = Les sons de la langue basque = The sounds of Basque, 

Bilbao, Universidad de Deusto [CD-ROM formatoa, ordenadoreko artxiboa] 

ELEXPURU, J.M.: 1991: Deba arroko bizkaierazko herri-euskeraren idatz arauak. Eztabaidarako 

proposamenak, Bergara (argitaratu bakoa) 

ELEXPURU ARREGI, J.M.: 1996: Bergara aldeko lexikoa, Gasteiz, Euskal Herriko Unibertsitatea (tesi 

argitaratu bakoa) 

ELGOIBAR, E.; GAMINDE, I.; ZUBIZARRETA, B.: 1987: Euskararen galera Nafarroan (1587-1984), 

Iruñea, Pamiela 

ELHUYAR: 1996: Euskara-gaztelania / castellano-vasco hiztegia, Usurbil, Elhuyar Kultur Elkartea (2. 

berrinprimatzea: 1996ko ekaina; 1. arg.: 1996ko apirila) 

ELHUYAR (zuzendaritza: M. AZKARATE, X. KINTANA, X. MENDIGUREN): 1996b: Hiztegi 

elektronikoa euskara – gaztelania. Diccionario electrónico castellano – vasco, Usurbil, Elhuyar (CD- 

ROM disko konpaktua. Diskuan: Elhuyar hiztegia) 

ELHUYAR (zuzendaritza: M. AZKARATE, X. KINTANA, X. MENDIGUREN): 2000: Euskara – 

gaztelania. Castellano – vasco hiztegia, Usurbil, Elhuyar (Azalean: Elhuyar hiztegia) 

ELORDUI, A.: 1996: “Hegomendebaldeko bizkaieraren aditz egituraren aldaketa-bilakabidea eta hizkuntz 

desagerpena”, A.S.J.U., XXX-2 (713-751 or.) 

ELORTZA, J.; et alii: 1999: Arrasateko euskara, [s.l.], Arrasateko Udala 

ELORZA MAIZTEGI, J.: 2000: Eibar: orígenes y evolución. Siglos XIV-XVI, Eibar, Eibarko Udala 

ELZO, J.; et alii: 1995: Bizkaieraren erabilerak Administrazioan = Usos del euskera vizcaíno en la 

Administración, Bilbao, Bizkaiko Foru Aldundia, Lehendakaritza Saila (ale bi) 

ENET (EIBARKO NATURA ETA ETNOGRAFIA TALDEA): 1998: Laixetan, garixetan: basarrixa 

Eibarren, Egoibarra Batzordia, Eibarko Udala 

ENRÍQUEZ FERNÁNDEZ, J.; et alii (transkribatzaileak): 1997: Foguera-vecindario de las villas de 

Vizcaya de 1511, San Sebastián, Eusko Ikaskuntza = Sociedad de Estudios Vascos [“Fuentes 

Documentales Medievales del País Vasco, 78”] 

EREÑO EALO, Mª I.: 1990-1992: Galdakaoko euskera biziaren azterketa, Deustuko Unibertsitatea (tesi 

amaitu gabea, 1990-1992. urteetan erregistroan sartua) 

ERRAZTI IGARTUA, A.: 1994: Iurreta Elizateko Euskara eta Toponimia, Amorebieta, Iurretako Udala 

567

568 

ESNAOLA, I.: 1997ko urria: “Gazte euskaldunen lagun arteko hizkera hemen eta orain zertan den ulertzeko 

zenbait argibide”, bat. Soziolinguistika aldizkaria, 24 (63-75 or.) 

ETXABURU, J.Mª: [s.a.]: Ondarrutar berbetea, [s.n.], [s.l.] 

ETXANIZ, J.M.: 1960: “El euskera en Eibar”, Aranzazu VII, 386 (212-214 or.) 

ETXEBARRIA AROSTEGUI, M.: 1985: Sociolingüística urbana: el habla de Bilbao, Bilbao, Universidad 

de Deusto 

ETXEBARRIA AROSTEGUI, M.; et alii: 1998: Las secuencias vocálicas en euskera, Bilbao, Ediciones 

FBV, S.L. [“Fonética Vasca, 5”] 

ETXEBARRIA AYESTA, J.M.: 1986: Euskal fonetika eta fonologia, Bilbao, Labayru Ikastegia [“Eskola 

Apunteak, 11”] 

ETXEBARRIA AYESTA, J.M.: 1988: Zeberio-Araneko euskararen azterketa etnolinguistikoa, Deustuko 

Unibertsitatea, doktoradutza tesia (ale 2) 

ETXEBARRIA AYESTA, J.M.: 1991: Euskal fonetika eta fonologia: euskera biziaren azterbidean, 

Bilbao, Labayru Ikastegia [“Ikasgaiak eta Ariketak, 3”] 

ETXEBARRIA AYESTA, J.M.: 1991b: Zeberio haraneko euskeraren azterketa etno-linguistikoa, 

Ibaizabal, Euba 

ETXEBARRIA IBARBIA, T. (“ARRATETIKO BAT”): 1963-1964: “Flexiones Verbales de Eibar”, Euskera 

VIII-IX (2. aldia) (53-130 or.) 

ETXEBARRIA IBARBIA, T.: 1965-1966: “Lexicón del euskera dialectal de Eibar (Arrate'tikuen izketia)”, 

Euskera X-XI 

ETXEBARRIA IBARBIA, T.: 1986: Flexiones verbales y Lexicón del euskera dialectal de Eibar, Bilbao, 

Real Academia de la Lengua Vasca - Euskaltzaindia (Euskera aldizkarian argitaratutakoaren 2. arg.) 

ETXEBARRIA IBARBIA, T.: 1990: Viaje por el país de los recuerdos, Donostia-San Sebastián, Sociedad 

Guipuzcoana de Ediciones y Publicaciones (2. arg., faksimil; 1.a, 1968) 

ETXEBARRIA IBARBIA, T.: 1992: Recordando la guerra. Diario de viaje de un refugiado español, San 

Sebastián, J.A. Ascunce Ed. 

ETXEBARRIA IBARBIA, T.: 1998: Flexiones verbales y Lexicón del euskera dialectal de Eibar. Juan San 

Martinen gehigarrixagaz, Oñati; Eibarko Udala, Euskara Batzordea (3. arg., 2.aren faksimila) 

ETXEBARRIA, J.Mª: 1975: Léxico rural vasco de Amorebieta (Vizcaya), Deustuko Unibertsitatea 

(argitaratu gabea) 

ETXEBARRIA, J.Mª: 1986 2: “Euskal Herriko Atlas Linguistikoaren historiarako”, Euskera XXXI (2. aldia) 

(375-411 or.) 

ETXEBARRIA, J.Mª: 1990: “Las grabaciones en euskera de la Fonoteca de Viena. Cuentos y anécdotas en 

dialecto vizcaíno”, Etniker-Bizkaia (187-204 or.) 

ETXEBARRIA, J.Mª.: 2002: El verbo auxiliar vasco. Formas unificadas y dialectales, Muenchen, Lincom 

Europa [“LINCOM Studies in Basque Linguistics”] 

ETXEBERRIA MURUA, P.; et alii: 1994ko Azarotik 1995eko Azarora: Euskararako intonazio kurben 

modelatze eta sintesia, ahots sintesirako erabileraduna egitasmoa; AHOLAB, Euskal herriko

Unibertsitatea [“Egitasmoak: Erakundeekin batera”] (erreferentzia Internet bidez hartua: 

http://bips.bi.ehu.es) 

ETXEBERRIA MURUA, P.; et alii: 1995eko Urritik 1996ko Urrira: Euskararen intonazioaren azterketa: 

estandarizaziorako aurrerapausua eta ahots sintesirako erabilpena egitasmoa; AHOLAB, Euskal Herriko 

Unibertsitatea (erreferentzia Internet bidez hartua: http://bips.bi.ehu.es) 

ETXEBERRIA MURUA, P.; et alii: 1996ko Azarotik 1997ko Azarora: Euskara batuarako intonazio kurben 

sorrera automatikorako arau eta ereduen garapena egitasmoa; AHOLAB, Euskal Herriko Unibertsitatea 

[“Egitasmoak: Erakunderekin batera”] (erreferentzia Internet bidez hartua: http://bips.bi.ehu.es) 

ETXEBESTE, I.; SEGUROLA, K.: 1994: “BAT-BATZUK eta NOR(TZUK) - ZEIN(TZUK) AHOZKO 

HIZKUNTZAN (Euskal Herriko Hizkuntz Atlaseko datuen arabera)”, Euskera XXXIX 2 (723-734 or.) 

EUSKAL HERRIKO UNIBERTSITATEA: 1997: “Euskararen historia: arazo zahar, bide berri” (C5 

mintegia), XVI. Uda Ikastaroak = Cursos de Verano, IX. Europar Ikastaroak = Cursos Europeos, Donostia- 

San Sebastián, Universidad del País Vasco = Euskal Herriko Unibertsitatea [“Ciclo C Zikloa: 

Hizkuntzalaritza eta literatura / Lingüística y literatura. C5”] (ikastaroaren zuzendaria: J.A. LAKARRA) 

(egitaraua liburukiaren 63-64. orrialdeetan. Ikastaroko hitzaldiak argitaratu gabeak) 

EUSKAL HERRIKO UNIBERTSITATEA: 1997b: “Procesamiento del lenguaje natural desde una 

perspectiva de principios y parámetros (C)” (Curso C.1) ikastaroa, XVI. Uda Ikastaroak = Cursos de Verano, 

IX. Europar Ikastaroak = Cursos Europeos, Donostia-San Sebastián, Universidad del País Vasco = Euskal 

Herriko Unibertsitatea [“Ciclo C Zikloa: Hizkuntzalaritza eta literatura / Lingüística y literatura. C1”] 

(zuzendariak: J. URIAGEREKA; J. ORMAZÁBAL) (egitaraua liburukiaren 49-51 orrialdeetan. Hitzaldiak, 

argitaratu gabeak) 

EUSKAL HERRIKO UNIBERTSITATEA: 1999: “Euskal dialektologia (I)” (C.1 Ikastaroa), XVIII. 

Cursos de Verano = Uda Ikastaroak, XI. Cursos Europeos = Europar Ikastaroak, San Sebastián = 

Donostia, Universidad del País Vasco = Euskal Herriko Unibertsitatea [“Ciclo C Zikloa: Hizkuntzalaritza 

/ Lingüística. C1”] (ikastaroaren zuzendaria: K. ZUAZO ZELAIETA) (egitaraua: liburukiaren 51-52 

orrialdeetan. Ikastaroko hitzaldiak argitaratu gabeak) 

EUSKAL HERRIKO UNIBERTSITATEA: 2000: “Euskal testuen historiaz eta edizioaz (I)” (H.1 ikastaroa), 

XIX. Cursos de Verano = Uda Ikastaroak, XI. Cursos Europeos = Europar Ikastaroak, San Sebastián = 

Donostia, Universidad del País Vasco = Euskal Herriko Unibertsitatea, 2000 [“Ciclo H Zikloa: 

Hizkuntzalaritza / Lingüística. H.1.”] (ikastaroaren zuzendariak: J.A. LAKARRA ANDRINUA; I. RUIZ 

ARZALLUZ) (egitaraua liburukiaren 105-106. orrialdeetan. Ikastaroko hitzaldiak argitaratu gabeak) 

EUSKAL TELEBISTA: 1999: “EIBARKO EUSKARA” jorratu edo komentatzen duten saioen tituluen 

zerrenda, zerrenda argitaratu gabea, eskabidez lortutakoa (4 orri) 

EUSKALTZAINDIA (Elkarlanean. SIADECOK koordinatua): 1977: Euskararen liburu zuria, 

Euskaltzaindia [“Soziolinguistika”] 

EUSKALTZAINDIA (Elkarlanean. SIADECOK koordinatua): 1977b: El libro blanco del euskara, Bilbao, 

Euskaltzaindia [“Soziolinguistika”] 

EUSKALTZAINDIA: 1979: Bergarako Biltzar ondoko erabakiak, Euskaltzaindia [“Gramatikak”] 

EUSKALTZAINDIA: 1983: Euskaltzaindiaren historia laburra, Euskaltzaindia 

EUSKALTZAINDIA (moldatzailea: P. SALABURU): 1993: Euskal gramatika laburra: perpaus bakuna, 

Bilbo; Euskaltzaindia, Gramatika Batzordea, Euskal Herriko Unibertsitatea 

EUSKALTZAINDIA, GRAMATIKA BATZORDEA: 1987: Euskal gramatika: lehen urratsak I. II, 

Euskaltzaindia 

569

570 

EUSKALTZAINDIA, GRAMATIKA BATZORDEA: 1987b: Eglu-I (eraskina), Euskaltzaindia 

EUSKALTZAINDIA, GRAMATIKA BATZORDEA: 1990: Euskal gramatika. Lehen urratsak-III 

(Lokailuak), Bilbo, Euskaltzaindia [“EGLU-III”] 

EUSKALTZAINDIA, GRAMATIKA BATZORDEA: 1991: Euskal gramatika. Lehen urratsak-I, Bilbo, 

Euskaltzaindia (2. arg.) [“EGLU-I”] 

EUSKALTZAINDIA: 1998: Arauak. 1. Karpeta, Bilbo, Euskaltzaindia (CD-ROM disko konpaktua) 

EUSKALTZAINDIA: 1999: Euskal Herriko Hizkuntza Atlasa. Ohiko euskal mintzamoldeen antologia. 

Euskal Herriko 145 herritako grabaketa atalez osatutako 4 audio CD+testu lagungarria, Bilbo; 

Euskaltzaindia, Euskadiko Kutxa (4 CD + CD ROM + Liburuki bat) [“Euskararen Hizkuntza Atlasa”] 

EUSKALTZAINDIA: 2000: Hiztegi batua, Bilbo, Euskaltzaindia [“Euskera XLV 2”] 

EUSKALTZAINDIA: 2001: Euskalgintza XXI. mendeari buruz. Euskaltzaindiaren Nazioarteko XV. 

Biltzarra (Bilbo - Baiona). 2001eko irailaren 17tik 22ra, Biltzarraren aurkezpen-aurkibide liburuska 

(berbaldiak argitaratu bakoak) 

EUSKO IKASKUNTZA: 2000ko abendua: “Euskarazko lehen soinuak”, Asmoz ta Jakitez. 

Argitalpenak/Publicaciones/Publications, 17 (1. or.) 

EUSKO JAURLARITZA: II. Soziolinguistikako Mapa. Soziolinguistika datubasea, Eibarko datuak, on-line 

(Internet helbideak: www.eibar.org //www.euskadi.net) 

EUSKO JAURLARITZA: Soziolinguistika datubasea on-line (Internet helbidea: www.euskadi.net) 

EUSKO JAURLARITZA: 1982: Euskararen erabilera Bizkaiko irakaskuntzan. Hezkuntza Sailaren 

adierazpena, Gasteiz, Eusko Jaurlaritza (separata) 

EUSTAT: “POB. DE EIBAR (>=2 ANOS [sic]) by BARRIOS, EDAD DE EUSKARA and NIVEL 

GLOBAL DEL EUSKARA” (ordenadore bidez lortutako informazioa: Deustuko Unibertsitatea - EUTG-ko 

Kalkulo Zentruan) 

FASOLD, R.: 1993: The Sociolinguistics of Language, Oxford UK & Cambridge USA, Blackwel (1. arg., 

1990; berrinprimatua, 1991, 1992, 1993) [“Introduction to Sociolinguistics, Volume II/ “Language in 

society, 6”] 

FASOLD, R.: 1995: The Sociolinguistics of Society, Oxford UK & Cambridge USA, Blackwel (1. arg. 

1984; berrinprimatua indize berriz, 1987; berrinprimatua 1990, 1991, 1992, 1993, 1995) [“Introduction to 

Sociolinguistics, Volume I”/ “Language in society, 5”] 

FERNÁNDEZ FERNÁNDEZ, B.: 1997: Egiturazko kasuaren erkaketa euskaraz, UPV /EHU, Doktoradutza 

tesia 

FIGUEROA, E.: 1994: Sociolinguistic metatheory, Oxford, New York, Tokyo; Pergamon [“Language & 

communication library, 14”] 

FISIAK, J. (argitaratzailea): 1988: Historical Dialectology. Regional and Social, Berlin-New York- 

Amsterdam, Mouton de Gruyter [“Trends in linguistics. Studies and monographs, 37”] 

FRANCIS, W.N.: 1989: Dialectology. An introduction, London-New York, Longman (1. arg. 1983) 

[“Longman Linguistics Library 29”] 

GAMINDE I.; et alii: 1995: “Zeanuriko intonazioaz”, ELE, 16 (97-121 or.)

GAMINDE, I.: [s.a.]: Bilboko euskara, Bilbao, Bilbo berreuskalduntzeko Koordinakundea [azaleko 

izenburua: Bilbo, berbaz berba] 

GAMINDE, I.: 1982: “Butroiko Euskara”, FLV-40, Iruña (403-460 or.) 

GAMINDE, I.: 1984-1985: Aditza bizkaieraz, Iruñea, Udako Euskal Unibertsitatea (3 ale) 

GAMINDE, I.: 1988: Ahozko bizkaieraz, Bilbo, Bizkaiko AEK 

GAMINDE, I.: 1988b: “Bizkaiko Aditz Trinkoen Alokutiboak”, F.L.V. XX 52 (181-240 or.) 

GAMINDE, I.: 1989: Foruko euskeraren morfosintaxiaz, Foruko Udala 

GAMINDE, I.: 1989b: Leioako euskararen gramatikaz, Bilbao, Leioako Udala 

GAMINDE, I.: 1990: “Ezezko nominalizazioak bizkaieraz”, Uztaro 0 (85-97 or.) 

GAMINDE, I.: 1991: Abadiñoko euskaraz, Abadiño, [Abadiñoko] Udala 

GAMINDE, I.: 1991b: “Ablatiboaren balioak bizkaieraz”, Litterae Vasconicae. Euskeraren Iker Atalak, 5 

(177-190 or.) 

GAMINDE, I.: 1991c: “Adjetiboa «egon» aditzarekin bizkaieraz”, Litterae Vasconicae. Euskeraren Iker 

Atalak, 5 (191-200 or.) 

GAMINDE, I.: 1992: Urduliz eta Gatikako herri hizkeraren azterketa linguistikoa, Deustuko Unibertsitatea 

(tesi argitaratu gabea) (ale 2) 

GAMINDE, I.: 1992b: Urduliz ingeru, berbak eta bizimodu, Urduliz, Urdulizko Euskera Taldea 

GAMINDE, I.: 1992c: “Bizkaieraren esaldi denborazkoez”, FLV 24 (405-430 or.) 

GAMINDE, Iñaki: 1992d: “Esaldi kausalak Bizkaian”, in VILLASANTE, L.: Luis Villasanteri omenaldia, 

Bilbo, Euskaltzaindia [“Iker, 6”] (183-194 or.) 

GAMINDE, I.: 1993: “Hotsen erabilpen frekuentziaz Bizkaian”, Litterae Vasconicae. Euskeraren iker 

atalak, 6 (107-139 or.) 

GAMINDE, I.: 1994: Bilboko Larraskituko euskaraz: lexikoa eta testuak, Bilbao, Bilboko Udala = 

Ayuntamiento de Bilbao 

GAMINDE, I.: 1995: Bizkaieraren azentu-moldeez, Bilbao, Labayru Ikastegia 

GAMINDE, I.: 1997: Galdekizuna (argitaratu bakoa) 

GAMINDE, I.: 1998: Euskaldunen azentuak, Bilbao, Labayru Ikastegia 

GAMINDE, I.: 1999: Bakio berbarik berba, Bilbao, Labayru Ikastegia 

GAMINDE TERRAZA, I.: 2000: “Eibarko euskararen intonazioaz”, Fontes Linguae Vasconum, 83 (37- 

52. or.) 

GAMINDE, I.: MEÑAKA BERBARIK BERBA, on-line (Internet helbidea: http://bips.bi.ehu.es) 

GAMINDE, I.; HUALDE, J.I.: “Euskal azentu-ereduen atlaserako: zenbait isoglosa”, Anuario del Seminario 

de Filología Vasca “Julio de Urquijo”-n agertzeko (ASJU XXXVIII-3, 1994ko erreferentzia) 

571

572 

GAMINDE, I.; SALTERAIN, M.: 1991?: Abadiñoko lexikoaz, Abadiño, Udala (Abadiñoko Udalaren eta 

Bizkaiko Foru Aldundiaren Kultura Saila) 

GANDARIAS OLAETA, R.: 1996: Ispasterko intonazioaren deskribapena: azterketa fonetikoa, 

Universidad del País Vasco = Euskal Herriko Unibertsitatea, doktoradutza tesia 

GARCIA MARCOS, F.: 1993: Nociones de sociolingüística, Barcelona, Octaedro [“Lenguaje y 

Comunicación”] 

GARCIA MOUTON, P. (argitaratzailea): 1994: Geolingüística. Trabajos europeos, Madrid, Consejo 

Superior de Investigaciones Científicas [Biblioteca de Filología Hispánica: 12”] 

GARZIA, R.; ARREGI, K.: 1981: “Hikako aditz-joko alokutiboa Markina aldeko subeuskalkian”, F.L.V. 

XIII-38 

GARZIA GARMENDIA, J.: 1996: “Hura, bera eta abarren adar gehiago”, Senez Itzulpen Aldizkaria, 18 

(81-112 or.) 

GERRIKAGOITIA URIONAGUENA “BEESI”, T.; ARETA AZPIRI, N. (moldatzailea): 2000: Arantza 

eta larrosa (Nire bizitzaren gomutak), Oiartzun, Sendoa [“Auspoa Liburutegia, 269”] 

GIMENO MENENDEZ, F.: 1993: Dialectología y Sociolingüística españolas, Universidad de Alicante (2. 

arg.; 1.a, 1990) 

GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIA: Adierazle sozio-ekonomikoak >> azken egoera. EIBAR – Balio 

absolutu eta erlatiboak eta balio erlatiboen konparazio taula. >> Bilakaera, on-line (Internet helbidea: 

www.udalgida.net) 

GOENAGA MENDIZABAL, F.: s.a.: Sintaxis vasca: complementación y nominalización, Vitoria-Gasteiz; 

Argitarapen Zerbitzua, Euskal Herriko Unibertsitatea [“Tesis doctorales = Doktorego tesiak”] 

GOENAGA, P.: 1980: Gramatika bideetan, Donostia, Erein (2. arg., zuzendua eta osatua) 

GÓMEZ, Ricardo; LAKARRA, Joseba Andoni (argitaratzaileak): 1992: Euskalaritzaren historiaz; Leioa, 

San Sebastián; Euskal Herriko Unibertsitatea, Gipuzkoako Foru Aldundia (I: XVI-XIX.mendeak; II: XIX- 

XX. mendeak) [“«Julio de Urkixo» Euskal Filologiako Mintegiaren Aldizkariaren Gehigarriak, 15”] 

GOMEZ, R.; LAKARRA, J.A. (argitaratzaileak): 1994: Euskal dialektologiako kongresua (Donostia, 1991ko 

iraila), Donostia = San Sebastián, Gipuzkoako Foru Aldundia = Diputación Foral de Gipuzkoa [“«Julio 

Urkixo» Euskal Filologi Mintegiaren Aldizkariaren Gehigarriak, XXVIII”; “ASJU, XXVII”] (azalean: Euskal 

dialektologiako kongresua (Donostia, 1991ko irailak 2-6), 1995) 

GOROSTIAGA BILBAO, J.: 1953: Vocabulario del Refranero vizcaíno de 1596, Salamanca 

GORROCHATEGUI, S.; LARRAÑAGA, R.: 1990: 500 años de armería vasca. Eibar, Ayuntamiento de 

Eibar con la colaboración del Departamento de Economía y Planificación del Gobierno Vasco y del 

Departamento de Cultura de la Diputación Foral de Guipúzcoa 

GUTIÉRREZ AROSA, J.: 2001: La insurrección de octubre del 34 y la II República en Eibar, Lasarte-Oria, 

Eibarko Udala – Ego Ibarra [“Ego Ibarra 2001, 27”] 

HERNÁEZ RIOJA, I.: 1995: Euskararako ahotsetik testura eginiko bihurketa eratzaileetan oinarritutako 

sintetizadorerekin, Euskal Herriko Unibertsitateko doktoradutza tesia 

HERNÁEZ, I.: 1995: “F0 kurbak euskaraz: testutik ahotsera bihurketarako ereduenganako aurreneko 

hurbilketa” hitzaldia, XI Congreso de la Sociedad Española para el Procesamiento del Lenguaje Natural, 

Bilbao (Sociedad Española para el Procesamiento del Lenguaje Natural-ek antolatuta) [“Hitzaldiak”] 

(erreferentzia Internet bidez hartua: http://bips.bi.ehu.es)

HERNÁEZ, I.; et alii.: 1994: “Euskarazko testu-ahots bihurketa sistemen naturaltasunaren hobekuntza” 

hitzaldia, 7th Mediterranean Electrotechnical Conference (MELECOM'94), Antalya (Turkia) (antolatzaileak: 

IEEE Region 8; IEEE Turkey Sec; Middle East Technical University; Bilkent University; The Chamber 

Electrical Engineers of Turkey) [“Hitzaldiak”] (erreferentzia Internet bidez hartua: http://bips.bi.ehu.es) 

HERNÁEZ, I.; et alii: 1994b: “Ahozka: eukararako testu-ahots bihurketa sistema (gaztelaniaz)”, Boletín 

Sdad. Esp. Procesamiento Lenguaje Natural, 14 (241-256 or.) 

HERNÁEZ, I.; et alii: 1994c: “Ahozka: euskarazko testu-ahots bihurkerarako sistema” hitzaldia, X Congreso 

de la Sociedad Española para el Procesamiento del Lenguaje Natural, Santiago de Compostela (Sociedad 

Española para el Procesamiento del Lenguaje Natural-ek antolatuta) [“Hitzaldiak”] (erreferentzia Internet 

bidez hartua: http://bips.bi.ehu.es) 

HERNÁEZ, I.; et alii: 1995: “F0 kurbak euskaran: testutik ahotsera bihurketarako ereduenganako 

aurreneko hurbilketa”, Boletín Sdad. Esp. Procesamiento Lenguaje Natural, 15 (272-288 or.) 

HERNÁEZ, I.; et alii: 1996ko Martxotik 1998ko Abendura: Euskarazko testu-ahots bihurgailu baten 

aurreneko saiorako argibideren bilketa egitasmoa; AHOLAB, Telefonica I + D [“Egitasmoak: 

Enpresekin batera”] (erreferentzia Internet bidez hartua: http://bips.bi.ehu.es) 

HERNÁEZ, I.; et alii: 1997: “Hego euskalkietarako intonazioaren eraketa” hitzaldi argitaratu gabea, 

EUROSPEECH'97 5th European Conference on Speech Communication and Technology, Rodhas 

(Grezia) (European Speech Communication Association-ek antolatuta) [“Hitzaldiak”] (erreferentzia 

Internet bidez hartua: http://bips.bi.ehu.es) 

HERNÁEZ, I.; ETXEBARRIA, P.: “Euskaraz sintetizatutako ahotsaren adigarritasun froga” hitzaldia, XI 

Congreso Nacional de Lingüistica Aplicada, Valladolid, 1993 (Asociación Española de Lingüistica Aplicadak 

antolatuta) [“Hitzaldiak”] (erreferentzia Internet bidez hartua: http://bips.bi.ehu.es) 

HERNANDEZ, S.: 1999-XI-5: “Eibarko historixia eta ohitturak eibartarron ahotan. Itziar Alberdi eta Asiera 

Sarasua gaztiak testimonixuak jasotzen dihardue”, ...eta kitto!, 292 zkia (12. or) 

HOLMER, N.M.: 1964: El idioma vasco hablado: un estudio de dialectología euskérica, Donostia-San 

Sebastián, Seminario Julio Urquijo [“Publicaciones del Seminario «Julio de Urquijo» de la Excma. 

Diputación Provincial de Guipúzcoa”] 

HOLMER, N.M.: 1991: El idioma vasco hablado: un estudio de dialectología euskérica, Donostia-San 

Sebastián, Gipuzkoako Foru Aldundia-Diputación Foral de Gipuzkoa (1. argitalpenaren berrinprimaketa) 

[“Anejos del Anuario del Seminario de Filología Vasca «Julio de Urquijo», V”] 

HUALDE, J.I.: 1989: “Acentos vizcaínos”, ASJU, XXIII-1 (275-325 or.) 

HUALDE, J.I.: 1997: Euskararen azentuerak, Bilbo, Euskal Herriko Unibertsitatea; Donostia, Gipuzkoako 

Foru Aldundia [“Anuario del Seminario de Filología Vasca «Julio de Urquijo», Gehigarriak, XLII [42]”] 

HUALDE, J.I.; BILBAO, X.: 1992: A phonological study of the basque dialect of Getxo, Donostia-San 

Sebastián, Gipuzkoako Foru Aldundia = Diputación Foral de Gipuzkoa 

HUALDE, J.I.; ELORDIETA, G.; ELORDIETA, A.: 1994: The basque dialect of Lekeitio; Bilbo, Donostia; 

Universidad del País Vasco = Euskal Herriko Unibertsitatea, Diputación Foral de Gipuzkoa = Gipuzkoako 

Foru Aldundia [“Supplements of Annuario del Seminario de Filología Vasca «Julio de Urquijo», XXXIV”] 

HUALDE, J.I.; ORTIZ DE URBINA, J. (argitaratzaileak): 1993: Generative studies in basque linguistics; 

Amsterdam, Philadelphia; John Benjamins Publishing Company [“Series IV - Current Issues in Linguistic 

Theory, 105”] 

573

574 

IBARRA MURILLO, O.: 1994: Ultzamako euskararen azterketa, Euskal Herriko Unibertsitatea (argitara 

bako doktoradutza tesisa) 

IBARRA MURILLO, O.: 1995: Ultzamako hizkera. Inguruko euskalkiekiko harremanak, Morentin, 

Nafarroako Gobernua: Hezkuntza, Kultura, Kirola eta Gazteri Departamentua [Hezkuntza, Kultura, Kirola 

eta Gazteri Departamentuaren laguntzaz egina. Ikerketak argitaratzeko deialdia 1994] 

IBARRA MURILLO, O.: 1996 urtarrila-apirila: “Bonapartearen [sic] sailkapena eztabaidatuz”, Fontes 

Linguae Vasconum. Studia et documenta, nº 71, año XXVIII (71-86 or.) 

IBARRA, I.; VIDEGAIN, X.: 1986: “Atlas linguistikoa eta informatika”, Euskera XXXI (2. aldia) (425-433 

or.) 

IBIÑAGABEITIA, A.: “Eibar'ko euskeraren alde”, Irrintzi aldizkaria, Caracas [in Eibar, 22, II Epoca, Marzo 

1959 (11. or.) ere argitaratua dago] 

ICAZURIAGA ARANGUENA, Mª C.: 1990-1992: Kortezubi eta Inguruko euskararen azterketa, Deustuko 

Unibertsitatea (tesi amaitu gabea, 1990-1992. urteetan erregistroan sartua) 

IGUEREGUI ITURRARAN, Mª R.: 1990-1992: Izenaren morfologia Gernika eta Bakioren arteko 

lurraldean: agozko euskal dialektologiaren ikerketa, Deustuko Unibertsitatea (tesi amaitu gabea, 1990- 

1992. urteetan erregistroan sartua) 

IKASLE-BAT: 1956 abendua: “Las clases de euskera en nuestro Club”, Club Deportivo de Eibar 

IMBS, P.; STRAKA, G. (argitaratzaileak): 1957: Colloque de dialectologie romane tenu à la Faculté des 

Lettres de Strasbourg (Centre de Philologie romane) en avril 1956, Le Puy, Imp. «La Haute-Loire» (Extrait 

du Bulletin de la Faculté des Lettres de Strasbourg, 35e année, fasc. 5-6, Strasbourg) 

INTXAUSTI, J.: 1960: Euskal-aditza: gipuzko-bizkaierak: paradigmas verbales y método racional para 

su estudio, Zarauz, Icharopena 

INTXAUSTI, J.: 1965: Las 7 lecciones del Euskal-aditza, Zarauz, Icharopena 

IRAOLAGOITIA, F.: [s.a.] Aditza bizkaieraz. Euskeraz egin: aditza bizkaieraz, [s.l.], [s.n.] (azalean 

Euskeraz egin: aditza bizkaieraz) 

IRAZOLA, J.M.: 1985: Euskal aditza bizkaiera eta batua, Bilbo, Hizkuntza Eskola (azalean: Euskera: 

laugarren maila) 

IRAZOLA, J.M.: 1987: Euskal aditza bizkaiera eta batua, Gasteiz, Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen-Zerbitzu 

Nagusia (izenburuaren aurretik: “Euskera Zerbitzua, Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Saila”) 

[“Hizkuntz Prestakuntza, 2”] 

IRAZOLA, J.M.: 1989: Euskal aditza bizkaiera eta batua, Gasteiz, Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen-Zerbitzu 

Nagusia (2. arg.; 1. arg., 1987ko iraila) [“Hizkuntz Prestakuntza, 2”] 

IRIGOIEN, A.: [s.a.]: “Ahal izaitea eta ezin izaitea nola adierazi izan diren euskaraz mendebaldean” 

(artikulu argitaratu gabea) 

IRIGOYEN, A.: 1983: “Bizkaiko aditzaren erabileraz oharrak”, Euskera XXVIII 

IRIGOYEN, A.: 1985: De re philologica linguae vasconicae, Bilbao, Euskal Filologia-Deustuko 

Unibertsitatea 

IRIGOYEN, A.: 1986: En torno a la toponimia vasca y circumpirenaica, Bilbao, Universidad de Deusto 

– Departamento de Lengua Vasca

IRIGOYEN, A.: 1990: Sobre toponimia del País Vasco Norpirenaico (Observaciones en torno a la obra 

Toponymie basque de Jean-Baptiste Orpustan), Bilbao, Universidad de Deusto – Departamento de 

Lengua Vasca 

IRIGOYEN, A.: 1994: “Euskera y vasquismo en el Bilbao de Arriaga” (artikulu argitaratu gabea, “Jornada 

coloquio: Emiliano de Arriaga, Bilbao 1994-XII-20”-an aurkezturikoa) 

IRIGOYEN, A.: 1995: “Eibarko hiri-toponimia. Eibarko Udala. Ego Ibarra batzordea, Bilbao, 1995, 526 pp.”, 

De re philologica linguae vasconicae, Ollobarren, Wilsen Editorial (101-103 or.) 

IRIGOYEN, A.; OLASOLO, E.: 1998: Nombres de familia y oicónimos en las fogueraciones de Bizkaia 

de los siglos XVII y XVIII, Bilbao, Bizkaiko Batzar Nagusiak = Juntas Generales de Bizkaia (5 ale + CD- 

ROM) 

ITURRIOZ TELLERÍA, F. (“ITURRIOTZ’TAR Pirmin”): 1931: Txomiñ-ikasle: euzko-umiei irakurtzen 

erakusteko lenengo idaztia. Bizkaieraz, Donostia, Iñaki Deunaren Irarkola 

IZAGIRRE, E.; LIZARRALDE, M.; NARBAIZA, A.: 2000: Eibarko idazlien eta idazlanen antologixia, 

[s.l.], Eibarko Udala, Euskara Batzordea 

IZAGUIRRE, C.: 1994: El vocabulario vasco de Aranzazu-Oñate y zonas colindantes, Donostia, Oñati, = 

San Sebastián, Oñati; Gipuzkoako Foru Aldundia, Oñatiko Udala = Diputación Foral de Guipúzcoa, 

Ayuntamiento de Oñati (2. arg. faksimil eta gehigarriak; 1. arg., 1970) [“Anejos del Anuario del Seminario 

de Filología Vasca «Julio de Urquijo», VII”] 

IZQUIERDO VIRTO, J.: 1986: Soraluzeko aditza: hika eta zuka. Plazentziako aditzaren paradigma 


JABERG, K. (itzultzailea: J. MONDEJAR): 1995: Estudios de geolingüística. Sobre problemas y métodos 

de la cartografía lingüística, Granada, Universidad de Granada [“Colección Filológica de la Universidad de 

Granada (dirigida por José Mondéjar) XXXVII”] 

JANSEN, W. H.: 1992: “Acento y entonación en Elorrio”, ASJU 

JUNGEMANN, F.: 1955: La teoría del sustrato, Madrid, Editorial Gredos 

KALTZAKORTA MENTXAKA, M: 1997: “Leku esangurako posposiziotzako batzuk”, Euskera XLII 2. 

aldia (333-348 or.) 

KALTZAKORTA MENTXAKA, M.: 1999: “Bila-ren erabil-eremua”, Uztaro 29 (51-59 or.) 

KEREXETA GALLASTEGUI, J.: 1992: Fogueraciones de Bizkaia del siglo XVIII, Bilbao; Instituto 

Labayru, Bilbao Bizkaia Kutxa [“Estudios de Etnología y Etnografía, 2”] 

LABAYRU IKASTEGIA: 1980: Amar urte euskerarentzat: 1970-1979, Bilbao, Labayru Ikastegia 

(Labayru Ikastegia. Udako Euskal Ikastaroa) 

LABAYRU IKASTEGIA: 1996: Derioko Udako Euskal Ikastaroa: 25 urtean (1970-1994), Bilbao, 

Labayru Ikastegia, Fundación Bilbao Bizkaia Kutxa 

LAFUENTE, F.R.; SANCHEZ-CAMARA, I.: 1996: La apoteosis de lo neutro, Madrid, Fundación para el 

análisis y los estudios sociales [“Papeles de la Fundación”] 

LAKA, I.: 1987: “Bizkaiko Aldundiaren euskarazko katedra (hiperbizkairaren historia I)”, ASJU, XXI, 2 

LAKARRA ANDRINUA, J. (edizio kritikoa): 1996: Refranes y Sentencias (1596). Ikerketak eta edizioa, 

Bilbao; Real Academia de la Lengua Vasca/Euskaltzaindia, Bizkaia Foru Aldundia [“Colección 

EUSKARAREN LEKUKOAK, 19”] 

575

576 

LAKARRA, J.A.: 1986: “Bizkaiera Zaharra Euskalkien Artean”, ASJU, XX-3 (639-682 or.) 

LAKARRA, J.A.; ORTIZ DE URBINA, J. (argitaratzaileak): 1992: Syntactic theory and basque syntax, 

Donostia = San Sebastián, Gipuzkoako Foru Aldundia = Diputación Foral de Gipuzkoa [“Supplements of the 

Anuario del Seminario de Filología Vasca «Julio de Urquijo». International Journal of Basque Linguistics 

and Philology, XXVII”] 

LARRAMENDI, M. de: 1745: Diccionario trilingüe del castellano, bascuence, y latín, Donostia 

LARRAMENDI, M. de: 1950: Corografía de Guipúzcoa, Editorial Vasca Ekin (1882) 

LARRAÑAGA IGARZA, J.: 1998: Antzuolako hizkera, [s.l.], Antzuolako Udala 

LARRAÑAGA, R.: 1978: “Vocabulario de la industria armera vasca”, B.R.S.B.A.P. XXXIV (316-320 or.) 

LARRAÑAGA, R.: 1979: “Vocabulario de la Armería”, B.S.B.A.P. XXXV (355-389 or.) 

LARRAÑAGA, R.: 1991: “Nere erriko euskera: «Flexiones verbales y lexicón del euskera dialectal de 

Eibar». Toribio Etxebarria”, RIEV XXXVI, Nº1, Año 39 (189-192 or.) 

LARRAÑAGA, R.: 1995: “Relación de algunas palabras euskericas habituales en Soraluze-Placencia de las 

Armas”, Cuadernos de Sección. Hizkuntza eta Literatura, 13 (35-42 or.) (Donostia, Eusko Ikaskuntza) 

LARRAÑAGA, R.: 2001: Armeros vascos. Repaso histórico – Raíces y desarrollo, Astigarraga, Eibarko 

Udala, Ego Ibarra 

LARRAÑAGA, R.; ALUSTIZA, N.: 1996: El grabado en Eibar. Nuestros grabadores, Eibar; Eibarko 

Udala / Ayuntamiento de Eibar, Ego Ibarra Batzordea [“Ego Ibarra, 18”] 

LASPIUR ZABALA, I. (“EIBARTARRA”): 1971-XI-28: “Eibar euskalduna”, Zeruko Argia 456 (14. or.) 

LASPIUR ZABALA, I.: 1979: “Azentu diakritikoa Eibarko euskaran”, Euskera XXIV, 2. aldia (175-268 or.) 

LASPIUR ZABALA, I.: 1995: Eibarko ikastolaren historia txikia. 1960-1994, Oñati, Eibarko Udala-Euskara 

Batzordea 

LASPIUR ZABALA, I.: 1999a: Eibarrera jatorraren bidetik, Oñati, ...eta kitto! Euskara Elkartea 

LASPIUR, I.: 1999b: Eibarko euskeriaren deklinabidia eta entonaziñua, [s.l.]; Eibarko Udala, Euskera 

Zerbitzua 

LASPIUR, I.: [s.a.]: Leniz-tik Deba arteko ibarreko euskara (argitaratua?) 

LASPIUR, I.: [s.a.]b: Euskara Eibarren (argitaratua?) 

LÁZARO CARRETER, F.: 1987: Diccionario de términos filológicos, Madrid, Editorial Gredos (7. 

reinpr., 1968ko zuzendutako 3. arg.-arena; 1. arg., 1953) [“Biblioteca Románica Hispánica. III Manuales, 

6”] 

“LEKEITIOKO BERBAK” LANTALDEA: 2001a: Lekeitioko berbak. Itsasoa (1), Lekeitio, Lekeitioko 

Udala (egileek diotenez “kuadernotxoa” da) 

“LEKEITIOKO BERBAK” LANTALDEA: 2001b: Lekeitioko berbak. Eguraldia/denporea (2), Lekeitio, 

Lekeitioko Udala (egileek diotenez “kuadernotxoa” da) [Azalean Lekeitioko berbak. Eguraldia/denporea 

(2) eguraldia ipintzen du, baina barruko aldean Lekeitioko berbak. Denporea bakarrik]

LEKUONA, J.M.; LOPEZ DE LUZURIAGA, J.I.; NARBAIZA, A.: 1992: 1685eko kopla zaharrak, Zarautz, 

Ego Ibarra 

LIZARRALDE, M.: 1984: Euskera Eibarren tesina, Deustuko Unibertsitatea (argitaratu gabea) 

LOPEZ MORALES, H.: 1993: Sociolingüística, Madrid, Editorial Gredos (2. arg.; 1.a, 1989) [“Biblioteca 

románica hispánica. III. Manuales, 70”] 

M.L.: 2000-XII-28: “Joan Mari Irigoien: “Lur bat haratago””, Herria, 2586 zenbakia 

MADARIAGA, I.: 1998: “Testu ahots bihurketa, eta Ahots-taldearen beste lan batzuk” hitzaldia, Euskara eta 

Internet. Informatikari Euskaldunen II. Topaketak, Donostia, 1998 (Udako Euskal Unibertsitatea) 

[“Hitzaldiak”] (erreferentzia Internet bidez hartua: http://bips.bi.ehu.es) 

MARKAIDA, B.; GAMINDE, I.; MARKAIDA, E.: 1993: Sopelako euskaraz, Urduliz, Urdulizko Euskera 

Taldea 

MARTÍNEZ DE MORENTIN DE GOÑI, L.: 1996: Aguinaga de Eibar. Historia de la parroquia, San 

Sebastián, Editorial Centro Unesco de San Sebastián 

MEJÍAS BIKANDI, E.: 1991: “Case marking in Basque”, A.S.J.U., XXV-2 (469-486 or.) 

MENDEBALDE: 1997: Mendebaldeko euskara XX. mende goienean, Bilbao, Mendebalde Euskal Kultur 

Elkartea [1] 

MENDEBALDE: 1998: Mendebaldeko euskararen ekarria, Bilbao, Mendebalde Euskal Kultur Elkartea [2] 

MENDEBALDE: 1999: Euskalkien lekua literaturan, Bilbao, Mendebalde Kultur Alkartea [3] 

MENDEBALDE: 2000: Mendebaldeko berbetearen formalizazinoa, Bilbao, Mendebalde Euskal Kultur 

Elkartea [4] 

MENDEBALDE: 2001: Euskalkia eta hezkuntza, Bilbao, Mendebalde Kultur Alkartea 

MENICA LARRINAGA, M.I.: 1993-1994: Ahozko erregistroen (morfojoskera arloan) bilketa, analisia eta 

sailkapena bizkaierako euskaldun hiztunengan, Deustuko Unibertsitatea (tesi amaitu gabea, 1993-1994. 

ikasturtean erregistroan sartua) 

MENIKA, I.: 1996: “Markina-Xemeingo hizketaren azterketa”, in LABAYRU IKASTEGIA: Derioko 

Udako Euskal Ikastaroa. 25 urtean (1970-1994), Bilbao, Labayru Ikastegia 

MICOLETA, R. de: 1653: Modo breve de aprender la lengua vizcayna, [s.l.], [s.n.] [Deustuko 

Unibertsitatean dagoen fotokopia erabili dugu] 

MITXELENA ELISSALT, K.: 1985: Lengua e Historia, Madrid, Paraninfo [“Colección Filológica”] 

MITXELENA, K.: 1964: “El atlas lingüístico vasco”, in Presente y Futuro de la lengua española. Actas de la 

Asamblea de Filología del I Congreso de Instituciones Hispánicas, Madrid, Ediciones Cultura Hispánica, 

MCMLXIV, volumen I [“Publicación de la Oficina Internacional de Información y Observación del Español. 

OFINES”] (427-442 or.) 

MITXELENA, K.: 1968: “Ortografia”, Euskera, XIII (203-217 or.) 

MITXELENA, K.: 1978-2: “Arantzazutik Bergarara”, Euskera, XXIV (2. aldia), Bilbo (467-477. or.) 

MITXELENA, K.: 1987-1999: Diccionario general vasco = Orotariko euskal hiztegia, Bilbao; 

Euskaltzaindia, Editorial Desclée de Brouwer, Ediciones Mensajero 

577

578 

MITXELENA, K.: 1990: Fonética histórica vasca, Donostia = San Sebastián, Gipuzkoako Foru Aldundia = 

Diputación Foral de Gipuzkoa [“Anejos del Anuario del Seminario de Filología Vasca «Julio de Urquijo», 

IV. Serie: «Obras completas de Luis Michelena», I”] (1. arg,, 1961; 2. arg. zuzendua eta handitua, 1977; 

berrinprimatua: 1985, 1990) 

MOCOROA MUGICA, J.Mª: [s.a.]: Relación de locuciones del padre Mokoroa de los siguientes testigos: 

Aixerixa, Agirre D., Irugarrendar bat, Kalamua, Txonta, Garaoitxi, Izparkari, San Martin J., Etxebarria, 

Gastezar, Ibar-gurutze, Urki, Lendakaria, Langille, Ermu-zale, Arrate, Pagope, Txirio-kale, Mekola (zati 

argitaratu gabea) 

MOCOROA MUGICA, J.Mª: 1990: Repertorio de locuciones del habla popular vasca, oral y escrita, en sus 

diversas variedades. Analógicamente clasificado por categorías y conceptos a base de los cuadros e índices 

de A. Pinoche y F. Brunot. - Ortik eta emendik, Sondika; Labayru Ikastegia, Eusko Jaurlaritza-Kultura eta 

Turismo Saila, Etor Argitaletxea [tomo bi] 

MOGUEL URQUIZA, J.A.: 1800: Confesio ta Comunioco eracasteac 

MOGUEL URQUIZA, J.A.: Peru Abarca, on-line (Internet helbidea: www.eibar.org/materixala) 

MOLINER, M.: 1992: Diccionario del uso del español, Madrid, Editorial Gredos S.A. (berrinprimatua; 1. 

arg. 1966) (bi ale. I: A-G; II: H-Z) [“Biblioteca Románica Hispánica; V. Diccionarios, 5”] 

MOLINER, M.: 1998: Diccionario de uso del español, Madrid, Gredos (2. arg.; 1.a: 1966) (2 ale. I: A-H; 

II: I-Z) 

MONTES GIRALDO, J.J.: 1970: Dialectología y geografía lingüística. Notas de orientación, Bogotá, 

Instituto Caro y Cuervo [“Publicaciones del Instituto Caro y Cuervo. Series Minor XIII”] 

MONTES GIRALDO, J.J.: 1995: Dialectología general e hispanoamericana. Orientación teórica, metodológica 

y bibliográfica, Santafé de Bogotá, Instituto Caro y Cuervo (3. arg.: “reelaborada, corregida y 

aumentada”; 1. arg. 1982; 2. arg. 1987) [“Publicaciones del Instituto Caro y Cuervo XCI”] 

MORALES, J.: 1995: “Hura eta bera. Haren, beraren eta bere”, Senez Itzulpen Aldizkaria, 16 (81-92 or.) 

MORENO FERNANDEZ, F. (biltzailea): 1990: Estudios sobre variación lingüística, Alcalá de Henares, 

Universidad de Alcalá de Henares-Servicio de Publicaciones (egileak: M. ALVAR et alii) 

MORENO FERNANDEZ, F.: 1990b: Metodología sociolingüística, Madrid, Ed. Gredos S.A. [“Biblioteca 

Románica Hispánica. II. Estudios y Ensayos, 372”] 

MOUTARD, N.: 1976: “Étude Phonologique sur les Dialectes Basques”, Fontes Linguae Vasconum VIII 

MUGICA [MUJIKA] BERRONDO, P.: 1981: Diccionario vasco-castellano, Bilbo, Editorial Mensajero 

(ale bi: I.an A-I; II.ean J-Z) 

MUGICA [MUJIKA] BERRONDO, P.: 1987: Diccionario castellano-vasco, Bilbo, Editorial Mensajero (4. 

arg., zuzendua eta laburtua) 

MUGICA Y ORTIZ DE ZÁRATE, P. de: 1892: Dialectos castellanos: montañés, vizcaíno, aragonés. 

Primera parte, fonética, Berlín, Heinrich & Kemke 

MUJICA, G. de: 1990: Monografía histórica de la villa de Eibar, Zarautz; Ayuntamiento de Eibar, 

Itxaropena, (4. arg.; 1.a, 1910) 

MUJIKA URDANGARIN, L.M.: 1989: Euskal toponimiazko materialeak. Mutriku, Elgoibar, Eibar. XV. 

alea, Donostia, Gipuzkoako Foru Aldundia = Diputación Foral de Gipuzkoa (azalean: XV. alea. Gipuzkoako 

goi-mendebaldea) [“Euskal toponimiazko materialeak, XV”]

MUJIKA, L.M.: Euskal toponimiazko materialeak, Gipuzkoako Foru Aldundia = Diputación Foral de 

Gipuzkoa 

MUNIOZGUREN URKIOLA, F.: 1995: “Eibarko hiri-toponimia”, Sanjuanak Eibarren 1995 (8-9 or.) 

NARBAIZA AZKUE, A.: 1990: Eibarko gatxizenak, Eibar, “Ego Ibarra” Batzordea [“Ego Ibarra, 2”] 

NARBAIZA AZKUE, A.: 1995?: Bizkaieraren gutxiespena. Eibarkeraren topikoa (argitaratu gabea) 

NARBAIZA AZKUE, A.: 1998: Eibarko euskara: gutxiespenaren historia, [s.l.], Eibarko Udala, Euskara 

Batzordea [lomoan: Eibarkeraren gutxiespenaren historia] 

NARBAIZA, A.: 2002: Policarpo Larrañaga (1883-1956); Donostia-San Sebastián, Vitoria-Gasteiz; 

Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia [“Bidegileak”] 

NARBAIZA AZKUE, A.: Eibarko euskara: gutxiespenaren historia, on-line (Internet helbidea: 

www.eibar.org) 

NAVARRO TOMÁS, T.: 1923: “Observaciones fonéticas sobre el vascuence de Guernica”, Tercer 

Congreso de Estudios Vascos, San Sebastián (49-56 or.) 

NAVARRO TOMAS, T.: 1975: Capítulos de geografía lingüística de la Península Ibérica, Bogotá, 

Instituto Caro y Cuervo [“Publicaciones del Instituto Caro y Cuervo, XXXV”] 

ODRIOZOLA J.C.; ZABALA, I.; 1992: Idazkera teknikoa. Izen-sintagma, Bilbao; Euskal Herriko 

Unibertsitatea, Argitarapen Zerbitzua [“Idazkera teknikoa, 2”] 

ODRIOZOLA, J.C.: 1999: “Postposizioak EGLUn: egitura motak eta gramatika-kategoriak”, Euskera XLIV 

2 (841-863 or.) 

ODRIOZOLA, J.C.: 1999b: Zenbait gai euskara teknikoaren inguruan, EHUko Argitalpen Zerbitzua 

OHYARÇABAL, B.: 1992: “Euskararen mugez egin lehen mapak (1806-1807)”, in VILLASANTE, L.: Luis 

Villasanteri omenaldia, Bilbo, Euskaltzaindia [“Iker, 6”] (349-366 or.) 

OIHENART, A. (J. GOROSTERRATZU-ren itzulpena): 1926: “Notitia utriusque Vasconiae tum Ibericae 

tum Aquitanicae”, RIEV, 17 (353 or.) 

OLAZAR URIBE, M.: 1970: Mungialde, Bermio ta Ondarruko euskal-abostegia, Deustuko Unibertsitatea 

(argitaratu gabea?) 

OLAZAR, M.: urrilla 1998: “Euskal abostegia eta onen oguzkatzea Mungialde, Bermeo ta Ondarroan”, Zer. 

Bizkaitarrai-bizkaieraz, 33 (4-10 or.) 

OÑATIBIA AUDELA, J.: 1965: Método de euskera radiofónico = Euskera irrati bidez: bizkaiera, San 

Sebastián, Edili (azalean: 1er Curso) 

OÑATIBIA AUDELA, J.: 1967: Método de euskera radiofónico = Euskera irrati bidez: bizkaiera, San 

Sebastián, Edili (2. arg.; 1.a, 1965) (azalean: 1er Curso) 

OÑEDERRA, M.L.: 1990: Euskal fonologia, palatalizazioa: asimilazioa eta hots sinbolismoa, Leioa, Euskal 

Herriko Unibertsitatea 

OTAEGI, J.: 1997: “Adjektiboa euskal poesian”, A.S.J.U. XXXI-1 (337-360 or.) 

OREGI, E.; et alii: 1986: Euskara euskalkiak. Eibar 85, Zarautz, Eibarko Udala, 1986 

ORMAETXEA, J.L.: 1998: Aramaioko euskara (Euskal Herriko Unibertsitateko lan argitara bakoa) 

579

580 

ORMAETXEA, N. (“ORIXE”): 1960 iraila-urria: Karmel-eko artikuluak 

ORMAZABAL, J.; ROMERO, J.: 1998: “On the Syntactic Nature of the me-lui and the Person-Case 

Constraint”, A.S.J.U., XXXII-2 (415-433 or.) 

ORTEGO PASCUAL, E.: 1992-1993: Barrikako euskarari buruzko ikerketa linguistikoa, Deustuko 

Unibertsitatea (tesi amaitu gabea, 1992-1993. ikasturtean erregistroan sartua) 

ORTIZ BORDALLO, Mª.C.: 1994: Análisis comparativo de los atlas lingüísticos españoles, Madrid, 

Universidad Nacional de Educación a Distancia [“Cuadernos de la UNED, 122”] 

ORTIZ DE URBINA, J.: 1989: Parameters in the Grammar of Basque. A GB Approach to Basque Syntax; 

Dordrecht, Providende; Foris Publications [“Studies in Generative Grammar, 33”] 

PAGOLA, R.M.: 1991: Dialektologiaren atarian: (Euskal dialektologiaren historiara hurbilketa), Ed. 

Mensajero (Gero Euskal Liburuak), Bilbo [“Unibertsitaterako Liburuak, 3”] 

PAGOLA, R.M.: 1992: Euskal fonetika Nafarroan (Euskal Herriko hizkuntz atlaserako ekarria), Pamplona, 

Nafarroako Gobernua; Kultur eta Hezkuntza Departamentua (2 ale) 

PAGOLA, R.M.; et alii: 1992: Bonaparte ondareko eskuizkribuak. Bizkaiera, Bilbo, Deustuko 

Unibertsitatea, Euskal Ikaskuntzen Institutua [tomo bat hiru aletan] 

PAGOLA, R.M.; et alii: 1993: Bonaparte ondareko eskuizkribuak. Gipuzkera, Bilbo, Deustuko 

Unibertsitatea, Euskal Ikaskuntzen Institutua [tomo bat sei aletan] 

PAGOLA, R.M.; et alii: 1994: Bonaparte ondareko eskuizkribuak. Lapurtera, Bilbo, Deustuko 

Unibertsitatea, Euskal Ikaskuntzen Institutua [tomo bat bi aletan] 

PAGOLA, R.M.; et alii: 1995: Bonaparte ondareko eskuizkribuak. Iparraldeko goi-nafarrera, Bilbo, 

Deustuko Unibertsitatea, Euskal Ikaskuntzen Institutua [tomo bat hiru aletan] 

PAGOLA, R.M.; et alii: 1996: Bonaparte ondareko eskuizkribuak. Hegoaldeko Goi-Nafarrera, Bilbo, 

Deustuko Unibertsitatea, Euskal Ikaskuntzen Institutua [tomo bat lau aletan] 

PAGOLA, R.M.; IRIBAR, I.; IRIBAR, J.J.: 1997: Bonaparte ondareko eskuizkribuak. Zaraitzera, Bilbo, 

Deustuko Unibertsitatea, Euskal Ikaskuntzen Institutua 

PAGOLA, R.M.; IRIBAR, I.; IRIBAR, J.J.: 1997b: Bonaparte ondareko eskuizkribuak. Aezkera, Bilbo, 

Deustuko Unibertsitatea, Euskal Ikaskuntzen Institutua 

PAGOLA, R.M.; IRIBAR, I.; IRIBAR, J.J.: 1997c: Bonaparte ondareko eskuizkribuak. Erronkariera, 

Bilbo, Deustuko Unibertsitatea, Euskal Ikaskuntzen Institutua 

PAGOLA, R.M.; IRIBAR, I.; IRIBAR, J.J.: 1999: Bonaparte ondareko eskuizkribuak. Mendebaldeko 

behe-nafarrera, Bilbo, Deustuko Unibertsitatea, Euskal Ikaskuntzen Institutua 

PAGOLA, R.M.; IRIBAR, I.; IRIBAR, J.J.: 1999b: Bonaparte ondareko eskuizkribuak. Ekialdeko behenafarrera, 

Bilbo, Deustuko Unibertsitatea, Euskal Ikaskuntzen Institutua [tomo bat bi aletan] 

PAGOLA, R.M.; IRIBAR, I.; IRIBAR, J.J.: 1999c: Bonaparte ondareko eskuizkribuak. Zuberera, Bilbo, 

Deustuko Unibertsitatea, Euskal Ikaskuntzen Institutua [tomo bat bi aletan] 

PAGOLA, R.M.; PEILLEN, Tx.; DÍEZ DE ULTZURRUN, P.: 1992: Euskalki literarioak, Bilbao, Labayru 

Ikastegia [“Gauontza sorta, 8”] 

PEÑA SANTIAGO, L.P.: 1964-VII-2: “Sobre Eibar”, Kezka (26. or.)

PÉREZ BILBAO, A.: 1991: Bermeoko herri hizkera, Bilbao, Antonio Pérez Bilbao (2. arg.) 

PETYT, K.M.: 1980: The sutdy of dialect. An introduction to dialectology, London, André Deutsch [“The 

Language Library”] 

PITARKE, J.Mª: 1984: Aditz IV: aditz komparatua, Derio, Labayru Ikastegia Udako Euskal Ikastaroa 

[“Eskola Apunteak, 4”] 

PUJANA AGIRREGABIRIA, P.: 1979: Oletako euskal aditza = El verbo vasco de Oleta (Alava): flexiones 

IKA del Valle de Leintz (Gaztaga, Eskoriatza, Aretzabaleta y Arrasate), del Valle de Angiozar (Bergara), de 

Zeanuri y de la zona de Mungia, Diputación Foral de Alava 

PUJANA AGUIRREGABIRIA, P.: 1978: Euskal-aditza (bizkaiera) = Flexiones del verbo vasco 

vizcaino, Bilbao, Geu, (“Zer eta zertarako” atalean hauxe dio: “Morgan, 1970-go bagillak 29. 2º 

Argitalpena Arteagan, 1978-go Urtarrillak 1” (8. or.)) (Azalean: Ikasi ta zabaldu!) 

REAL ACADEMIA ESPAÑOLA: 2001: Diccionario de la lengua española, Madrid, Real Academia 

Española (22. arg.) 

REBUSCHI, G.: 1984: Structure de l’énoncé en basque, Paris, SELAF [“L’Europe de tradition orale, 3”] 

REBUSCHI, G.: 1997: Essais de linguistique basque; Bilbo-Bilbao, Donostia-San Sebastián; Euskal 

Herriko Unibertsitatea, Gipuzkoako Foru Aldundia [“Supplements of Anuario del Seminario de Filología 

Vasca «Julio de Urquijo», XXXV”] 

REBUSCHI, G.; et alii: 1986: Euskal sintaxiaren zenbait arazo, Bilbao; Euskal Herriko Unibertsitatea, 

Argitarapen Zerbitzua [“Donostiako Udako IV Ikastaroak = IV Cursos de Verano en San Sebastián”] 

RIJK, R.P.G. de: 1990: “Location Nouns in Standard Basque”, A.S.J.U., XXIV-1 (3-20 or.) 

RIJK, R.P.G. de: 1995: “Basque manner adverbs and their genesis”, A.S.J.U., XXIX-1 (53-82 or.) 

RIJK, R.P.G. de: 1996: “On the origin of the partitive determiner”, A.S.J.U., XXX-1 (145-158 or.) 

RODRIGUEZ LLOPIS, J.: 1992-1993: Valores temporales y modales en el castellano y euskera de Orozko, 

Deustuko Unibertsitatea (tesi amaitu gabea, 1992-1993. ikasturtean erregistroan sartua) 

ROLLO, W.: 1925: The basque dialect of Marquina, Leiden 

ROMAINE, S. (itzulpena: J. BORREGO NIETO): 1996: El lenguaje en la sociedad. Una introducción a la 

sociolingüística, Barcelona, Editorial Ariel, S.A. (originalaren izenburua: Language in society, 1994) [“Ariel 

Lingüística”] 

ROS CUBAS, A.; CABELLO, J.M.: 1997: Basauriko toponimia, Bilbao; Labayru Ikastegia, Basauri: 

Udala 

ROTAETXE AMUSATEGI, K.: 1978: Estudio estructural del euskara de Ondarroa, Durango, Leopoldo 

Zugaza [“Tesis, 1”] 

RUIZ OLABUENAGA, J.I.: 1984: Atlas lingüístico vasco, Vitoria-Gasteiz, Servicio Central de 

Publicaciones-Gobierno Vasco [“Gabinete de prospección sociológica. Presidencia-Gobierno Vasco”] 

SALABURU, P.: 1992: “Euskara, hizkuntza ergatiboa ote da?”, in VILLASANTE, L.: Luis Villasanteri 

omenaldia, Bilbo, Euskaltzaindia [“Iker, 6”] (417-433 or.) 

SALINAS SOLANO, M.: 1976: Descripción fonética del euskera de Lekeitio, Deustuko Unibertsitatea 


581

582 

SALVADOR, G.: 1987: Estudios dialectológicos, Madrid, Paraninfo [“Colección Filológica”] 

SAN MARTIN, J.: “Eibar eta Plaentziako euskeraren alde”, Eibar. Revista Popular III Epoca, 32. zenbakia 

(42-43 or.) 

SAN MARTIN, J.: 1958: “Eibarèn erabiltzen diran burdin langintzako itz teknikoak”, Euskera III (141-158 

or.) 

SAN MARTIN, J.: 1958b: “Burdin laneko zenbait tekniku itz”, Euzko-gogoa 9-1 (39-5 1 or.) 

SAN MARTIN, J.: 1959: “Eibarèn teknika gaietan egin dan eboluziñoari buruz”, Euskera IV (127-138 or.) 

SAN MARTIN, J.: 1961: “El solar de Unzueta y su participación en el bando oñacino (Contribución a la 

historia de Eibar)”, B.R.S.B.A.P., XVII (377-389 or.) 

SAN MARTIN, J.: 1962 apirila: “Términos técnicos del euskera eibarrés”, Eibar, 50, II Epoca (2, 10 or.) 

SAN MARTIN, J.: 1962b abendua: “¿Aitzgorri, Aizgorri ó Aizkorri?”, Club Deportivo de Eibar (17. or.) 

SAN MARTIN, J.: 1963: “Las primeras noticias de la Villa de Eibar (Contribución a la historia de 

Eibar)”, Boletín de la Real Sociedad Bascongada de Amigos del País, XIX (227-230 or.) 

SAN MARTIN, J.: 1963b: “Relación nominal de caseríos del término municipal de Eibar”, Munibe (138-139 

or.) 

SAN MARTIN, J.: 1964-VII-2: “Gentiles”, Kezka (26-27 or.) 

SAN MARTIN, J.: II-1969: “Nombres de Setas en Eibar”, Kezka (3-5 or.) 

SAN MARTIN, J.: 1975: “Akondia lexar baga”, Eibar 1975. Fiestas de San Juan, Eibarko Udala (15) 

SAN MARTIN, J.: 1975b: “Perretxiku izenak Eibarren. Batzar txostenak”, Euskera XX [separata] (317-324 

or.) 

SAN MARTIN, J.: 1976: “Léxico técnico empleado en la industria técnica eibarresa”, III Semana de 

Antropología Vasca 1973 Bilbao, II bol. (375-381 or.) 

SAN MARTIN, J.: 1977: “Relación de caseríos del término municipal de Eibar, con citas cronológicas”, 

Cuadernos de Etnología y Etnografía de Navarra, 27 (61-90 or.) 

SAN MARTÍN, J.: 1978: “Txori izenak Eibarren”, Euskera, XXIV (271-277 or.) 

SAN MARTIN, J.: 1979-1: “Txori izenak Eibarren”, Euskera, XXIV 2, 24 (271-277 or.) (separata) 

SAN MARTIN, J.: 1979a: “Eibar”, Enciclopedia General Ilustrada del País Vasco, Vol. X. Cuerpo A. 

Diccionario Enciclopédico Vasco, Donostia, Ed. Auñamendi (180-272 or.) 

SAN MARTIN, J.: 1981: “Arrateko Kantategia”, Homenaje a Odon de Apraiz = Odon Apraizi Omenaldia, 

Gasteiz, Arabako Foru Aldundia [separata] (335-352 or.) 

SAN MARTIN, J.: 1981b: “Eibarko aditz-laguntzailearen paradigmak”, IKER-1 (Euskalarien Nazioarteko 

Jardunaldiak), Bilbo, Euskaltzaindia (331-342 or.) 

SAN MARTIN, J.: 1981c: “Eibarko aditz-laguntzailearen paradigmak”, Euskalarien Nazioarteko 

Jardunaldiak, Iruñea - Pamplona, Editorial Aranzadi (331-342 or.) (separata)

SAN MARTIN, J.: 1984, 1: “Don Juan Ibargutxi abade idazlearen oroitzapenak”, Euskera, XXIX 2, (339-347 

or.) 

SAN MARTIN, J.: 1985: “Toponomástica eibarresa medieval”, Symbolae Ludovico Mitxelena Septuagenario 

Oblatae, Gasteiz (995-1006 or.) (separata) 

SAN MARTIN, J.: 1986-2: “Toribio Etxebarriaren Flexiones verbales y Lexicón del euskera dialectal de 

Eibar liburuaren aurkezpena”, Euskera XXXI (591-593 or.) 

SAN MARTIN, J.: 1987, 2: “Toribio Etxebarria euskalari eta euskal idazle”, Euskera XXXII 2 (277-285 

or.) 

SAN MARTIN, J.: 1987, 2: Toribio Etxebarria euskalari eta euskal idazle” (separata: Euskera XXXII 2 

(277-285 or.)) 

SAN MARTIN, J.: 1990, 2: “Botanika lexikoa Eibarren eta Toribio Etxebarriaren Lexicón lanari 

gehigarriak”, Euskera, XXXV 2 (337-365 or.) (separata) 

SAN MARTIN, J.: 1990b: “Don Gabriel Manterola, mendeurreneko oroitza”, in URIBEETXEBARRIA, T. 

et alii: Novia de Salcedo, Migel Arruza eta Gabriel Manterolaren mendeurrenak, Euskera XXXV 2 (281-288 

or.) (separata) 

SAN MARTIN, J.: 1991: “Introducción a la toponomástica guipuzcoana. Gizpuzkoar toponomastikarako 

sarrera”, Actas de las I Jornadas de onomástica, toponimia. Vitoria-Gasteiz. Abril de 1986 = I onomastika 

jardunaldien agiriak. Toponimia. Gasteiz, 1986ko apirila, Euskaltzaindia (251-277 or.) (separata) 

SAN MARTIN, J.: 1992: “Franzisko Arrateren sermoietarik bat, Eibarko euskaraz”, in VILLASANTE, L.: 

Luis Villasanteri omenaldia, Bilbo, Euskaltzaindia [“Iker, 6”] (435-449 or.) 

SAN MARTIN, J.: 1993: Antzinako Eibar. Etnografia gaiak. Temas de etnografía del antiguo Eibar, Eibar, 

Ego Ibarra [“Ego Ibarra 1993, 11”] 

SAN MARTIN, J.: 1998-1/2: “Eibarko esaerak”, Egan, II Garaia, L* alea (zenbaki zuzendua) (198-200 or.) 

[Euskalerriako Adiskideen Elkarteko “Boletina”-ren Euskarazko Gehigarria] 

SAN MARTIN, J.: 2000: Eibar eta Elgetako toponomastika. Toponomástica de Eibar y Elgeta, Pamplona / 

Iruñea, Euskaltzaindia [“Onomasticon Vasconiae, 21”] 

SAN MARTIN, J.: 2000b: “TORIBIO ETXEBARRIAREN LEXICON-i gehigarriak”, Euskera, XLV 3 

(1001-1020 or.) 

SAN MARTIN, J.: 2001 urtarrila-apirila: “F. Arrate zenaren sermoietariko hiru, Eibarko euskaraz (1861- 

1869)”, Fontes Lingvae Vasconvm, stvdia eta docvmenta, Año XXXIII 86 (separata) 

SAN MARTIN, J.; LARRAÑAGA, R.; ZELAIA, P.: 1981: Eibarko damaskinatua, Eibar, Eibarko 

Museoaren Patronatoa [liburuaren azalean eta gaineko paperezko azalean: Eibarko damaskinadua] 

SAN MARTIN, J.; PEÑA SANTIAGO, L.: 1966: Estudio etnografico del Valle de Urraul Alto, Donostia 

SANCHIS I GUARNER, M.: 1953: La cartografía lingüística en la actualidad y el atlas de la Península 

Ibérica, Madrid, Instituto Miguel de Cervantes [“Monografías de Ciencia Moderna, 43”] 

SANGRONIZ, M.: 2001: Eibarko euskeriaren unidade didaktikua, Eibarko Udala, Euskera Zerbitzua 

SANGRONIZ, M.; OTZERINJAUREGI, M.: 2001: Eibar kantuz kantu, Lasarte-Oria, Eibarko Udala, 

Ego Ibarra Batzordea [“Ego Ibarra, 2001, 28”] 

SARASKETA GOJENOLA, A.; et alii: 1996: Eibarko baserriak (argitaratu gabeko zirriborroa) 

583

584 

SARASKETA GOJENOLA, A.; et alii: 1997: Eibarko Basarrixak. Dabid Arriolan omenez, Lasarte-Oria; 

Eibarko Udala: Zerbitzu Batzordea, Ego Ibarra Batzordea; ...eta kitto! Euskara Elkartea 

SARASKETA, P.: 1909: Eibar. Monografía descriptiva de esta noble y leal villa Guipuzcoana, Eibar, 

Imp. de P. Orúe 

SARASOLA, I: 1992: “Bizkaiera eta euskara batua: eritzi-iritzi eta nire-nere literatur tradizioan”, in 

VILLASANTE, L.: Luis Villasanteri omenaldia, Bilbo, Euskaltzaindia [“Iker, 6”] 

SARASOLA, I.: 1996: Euskal Hiztegia, Donostia, Kutxa Gizarte eta Kultur Fundazioa [“Hauta Lanerako 

Euskal Hiztegia”] 

SARASUA GISASOLA, R.; ESKUDERO, F.; SAGARNA, J.Mª (moldatzaileak): 1993: Juan Bautista 

Gisasola. 1885-1948, Zarautz, Itxaropena [“Ego Ibarra, 1993, 9”] (azaleko izenburua: “Juan Bautista 

Gisasola. Musika lanen bilduma”) 

SARASUA ARANBERRI, A.: 1996: Eibarko hegaztiak, Eibarko Udala [“Ego Ibarra 1996, 17”] 

SARASUA, A.: 1997: “Eibarko Hegazti Izenak”, Eibar, 16 (22-23 or.) 

SARASUA, A.: 1999?: Eibar (1876-1936): Sozialismoa eta Euskara Toribio Etxebarriaren eskutik 

(argitaratu bako lana) 

SARASUA, A.: 2000?: Deba Ibarreko, Lea-Artibaiko eta inguruetako Txori-izenen bilduma (argitaratu 

bakoa) 

SARASUA, A.: Eibarko Hegazti Izenak (latinez, gazteleraz eta Eibarko euskeraz), on-line (Internet 

helbidea: www.eibar.org) 

SARASUA, A.: Eibarren erabiltzen diran hegazti-izenen zerrendia / Eibarko Txori-izenak, on-line (Internet 

helbidea: www.geocities.com/Paris/Cafe/5812) 

SARASUA, J.: 1955?: “Eibar y el euskera”, (Diana?) 

SARASUA, R.M.: 1991: “La Música en Eibar. Eibarko Musikoak”, Eibar; Eibarko Udala, Ego Ibarra 

[“Ego Ibarra, 1991, 4”] 

SEGURA MUNGUIA, S.; ETXEBARRIA AYESTA, J.M.: 1996: Del latín al euskara = Latinetik 

euskarara, Bilbao, Universidad de Deusto [“Serie Letras, vol. 29”] 

SOLOETA-DIMA, F.M.: 1922: Ensayo de la unificación de dialectos baskos [sic], Buenos Aires, Tip. “La 

Baskonia” 

TELLERIA, Alberto: 2003: Berbeta berua, Oñati; Badihardugu Euskera Alkartia 

THOMAS, A. R. (argitaratzailea): 1988: Methods in Dialectology. Proceedings of the Sixth International 

Conference held at the University College of North Wales, 3 rd - 7th August 1987; Clevedon, Philadelphia 

e.a.; Multilingual Matters Ltd. [“Multilingual Matters, 48”] 

TOLEDO, A.: 1989: Euskal elaberriaren sorrera, Bizkaiko Foru Aldundia 

TORREALDAI, J.M.: 1998: El Libro Negro del Euskera, Donostia, TTarttalo 

TREBIÑO, I.: 1754. urteko udal ordenantzak euskaraz eta administrazioa euskaraz historian zehar, online 

(Internet helbidea: www.eibar.org) 

TRUDGILL, P.: 1983: On dialect. Social and Geographical Perspectives, Oxford, Basil Blackwell

TURREZ, I.; AREJITA, A.; ISASI, C. (argitaratzaileak): 1998: Studia Philologica. In honorem Alfonso 

Irigoien, Bilbao, Deustuko Unibertsitatea [“Serie Euskal Herria, 17”] 

TXILLARDEGI: 1977: Oinarri bila morfosintasian eta fonologian, Donostia, ALVAREZ-LOREA 

TXILLARDEGI: 1979: Euskal aditz batua, Euskaltzaindia 

TXILLARDEGI; AURREKOETXEA, G. (koordinatzaile eta zuzentzaileak): 1987: Euskal 

dialektologiaren hastapenak, Bilbo, Udako Euskal Unibertsitatea, (2. arg.; 1.a, 1983 ) [LXII] 

UNANUE, J.M.: 1990: Eibar. Gaiak, idazlanak = Eibar. Temática y trabajos literarios, Ego-Ibarra 

Batzordea-Eibarko Udala 

URDANGARIN ARRIZABALAGA, J.A.: 1990-1992: Ondarruko euskeraren azterketa soziolinguistikoa, 

Deustuko Unibertsitatea (tesi amaitu gabea, 1990-1992. urteetan erregistroan sartua) 

URIARTE GARAI, J.A.: 1995: Fruizko hizkera: azterketa linguistikoa, Deustuko Unibertsitatea (ale bi) 

[Doktorego Tesia, argitaratu gabea] 

URKIJO, N.: 1994: Zenbait apunte Laudioko euskaraz, Bilbo, Udako Euskal Unibertsitatearen 

hizkuntzalaritza saila 

URRESTARAZU, A. UMANDI: 1955: Formas verbales vizcaínas = Bizkaierazko aditz-erak, Zarauz, 

Seminario de Filología Vasca «Julio de Urquijo» (azalean: Gramática vasca - «Umandi») 

URRUTIA, G.: 1920: El verbo euzkérico en los distintos dialectos, Tolosa, Imp. de E. López (bere azal 

bereziakin hau ere barnean du, ZABALA ARANA GOIRIENA, J.: 1919: La conjugación en el euzkera 

bizkaino: dos estudios sobre la conjugación bizkaina en su forma actual según una posible reforma, Tolosa, 

Imp. de E. Lopez) 

URRUTIA, H.; et alii: 1988: Fonética Vasca I. Las Sibilantes en el Vizcaíno, Bilbao, Universidad de Deusto 

[“Publicaciones de la Universidad de Deusto. Lingüística, volumen 2”] 

URRUTIA, H.; et alii: 1995: Las vocales en euskera, Bilbao, Publicaciones de la Universidad de Deusto 

[“Fonética Vasca, 4; “ serie “Lingüística”, nº 7] 

URRUTIA, H.; et alii: 1998: “Las secuencias vocálicas en el dialecto vizcaíno” (in I. TURREZ, A. 

AREJITA, C. ISASI, 1998, 224-252) 

VILLASANTE, L.: 1972: La declinación del vasco literario común, Oñate, Editorial Franciscana 

Aranzazu [“Serie “Luis de Eleizalde” sobre unificación del euskera escrito, fascículo 2”] 

VILLASANTE, L.: 1992: Luis Villasanteri omenaldia, Bilbo, Euskaltzaindia [“Iker, 6”] 

VILLASANTE, L.; ITURRIA, C.; ZABALGOGEASCOA, A.: 1955: Paradigmas de la conjugación 

vasca (Dialectos Guipuzcoano y Vizcaíno), [s.l.], Editorial Franciscana Aranzazu 

VILLEGAS KANBRA, J. (egilea); KEREXETA GALLASTEGUI, J. (begiralea): 1978: Nire biotza: 

método fácil para el aprendizaje del euskera bizkaino, Bilbao, Gran Enciclopedia Vasca 

WARDHAUGH, R.: 1992: Introducción á sociolingüística, Santiago de Compostela, Servicio de 

Publicacións e Intercambio Científico, ed. (2. argitalpenaren itzulpena; itzultzailea: M. CAL VARELA) 

[“Lingua Franca, 1/ Publicacións en Lingüística e Filoloxía, 24”] 

WEINRICH, U.: 1954: “Is an structural dialectology possible?”, Word XX (388-400) 

WILLIAMS, G.: 1992: Sociolinguistics. A sociological critique, London and New York, Routledge 

585

586 

WURM, S.A.; MÜLHÄUSLER, P.; TRYON, D.T. (argitaratzaileak): 1996: Atlas of languages of 

intercultural communication in the Pacific, Asia, and the Americas; Berlin-New York; Mouton de Gruyter 

(2 tomo 3 bolumenetan) [“Trends in Linguistics. Documentation, 13”] 

YRIZAR, P. de: 1956b: “Atlas lingüístico del País Vasco. Cuestionario de formas verbales”, Boletín de la 

Real Sociedad Vascongada de Amigos del País, año XII, cuaderno 2º (143-168 or.) 

YRIZAR, P. de: 1981: Contribución a la dialectología de la lengua vasca, Donostia-San Sebastián, Caja de 

Ahorros Provincial de Guipúzcoa = Gipuzkoako Aurrezki Kutxa Probintziala (ale bi) [“Lingüística y 

Filología. Caja de Ahorros Provincial de Guipúzcoa, 1”] (Vol. I: Trabajos preliminares, recopilación. 

Observaciones sobre ellos de C.C. Uhlenbeck, R. Lafon, H. Gavel y A. Irigaray; Vol. II: Trabajos 

preliminares, ampliación) 

YRIZAR, P. de: 1991: Morfología del verbo auxiliar guipuzcoano: estudio dialectológico, Bilbao, 

Euskaltzaindia [1. alea] (Edukia: “Subdialecto Septentrional”) 

YRIZAR, P. de: 1991b: Morfología del verbo auxiliar guipuzcoano: estudio dialectológico, Bilbao, 

Euskaltzaindia [2. alea] (Edukia: “Subdialectos meridional y de Navarra”) 

YRIZAR, P. de: 1992: Morfología del verbo auxiliar vizcaino: (estudio dialectológico). Subdialecto 

oriental (variedad de Marquina), subdialecto occidental (variedades de Guernica, Bermeo y Plencia), 

Bilbao, Euskaltzaindia [1. alea] 

YRIZAR, P. de: 1992b: Morfología del verbo auxiliar vizcaino: (estudio dialectológico). Subdialecto 

occidental (variedades de Arratia, Orozco, Arrigorriaga y Ochandiano), subdialecto de Guipúzcoa 

(variedades de Vergara y Salinas), Bilbao, Euskaltzaindia [2. alea] 

YRIZAR, P. de: 1992c: Morfología del verbo auxiliar roncalés: (estudio dialectológico), Bilbo, 

Euskaltzaindia = Real Academia de la Lengua Vasca = Académie de la Langue Basque 

YRIZAR, P. de: 1992d: Morfología del verbo auxiliar alto navarro meridional: (estudio dialectológico); 

Pamplona, Bilbao; Nafarroako Gobernuaren Hizkuntza Politikarako Zuzendaritza Nagusia, 

Euskaltzaindia 

YRIZAR, P. de: 1992e: Morfología del verbo auxiliar alto navarro septentrional: (estudio 

dialectológico). Subdialectos de Ulzama y de las Cinco Villas; Pamplona, Bilbao; Nafarroako Gobernua: 

Nafarroako Hizkuntza Politika Zuzendaritza Nagusia, Euskaltzaindia [1. alea] 

YRIZAR, P. de: 1992f: Morfología del verbo auxiliar alto navarro septentrional: (estudio 

dialectológico). Subdialectos de Araquil, de Araiz y de Guipúzcoa; Pamplona, Bilbao; Nafarroako 

Gobernua: Nafarroako Hizkuntza Politika Zuzendaritza Nagusia, Euskaltzaindia [2. alea] 

YRIZAR, P. de: 1997: Morfología del verbo auxiliar labortano: (estudio dialectológico), Bilbao [etc.]; 

Euskaltzaindia, Euskal Herriko Unibertsitatea 

YRIZAR, P. de: 1999: Morfología del verbo auxiliar bajo navarro occidental: (estudio dialectológico), 

Bilbao [etc.]; Euskaltzaindia, Euskal Herriko Unibertsitatea 

YRIZAR, P. de: 1999b: Morfología del verbo auxiliar bajo navarro oriental: (estudio dialectológico). 

Subdialecto Cizo-mixano, Bilbao [etc.]; Euskaltzaindia, Euskal Herriko Unibertsitatea [1. alea] 

ZABALA, I.: 1999: “Gramatika-kategoriak eta EGLU”, Euskera XLIV 2 (865-896 or.) 

ZABALA, I.; ODRIOZOLA J.C.: 1994: “‘Adjektiboen’ eta ‘adberbioen’ arteko muga zehatzik eza”, 

A.S.J.U., XXVIII-2 (524-541 or.)

ZABALETA, J.M.; et alii: 1995: Diccionario mini hiztegia. Euskara - Gaztelania Castellano - Euskara, 

[s.l.] Bilbo, Lur [“LUR hiztegi txikiak”] 

ZALLO, E.: 2001: Bizkaierazko Aditza. Oinarrizko Ikasbidea, Bilbo, Labayru Ikastegia 

ZAMARRIPA Y URAGA, P. de: 1913: Manual del vascófilo: libro de modismos, onomatopeyas, elipsis, 

uso distinto de la S y la Z y otras cosas que conviene saber para hablar y escribir bien en vascuence 

vizcaíno, Bilbao, Imp. y Enc. de José A. de Lerchundi (azalean “1914” dakar. 1987. urtean faksimil berriz 

argitaratua) 

ZAMARRIPA Y URAGA, P. de: 1915: Gramática vascongada: con vocabulario vizcaíno - castellano y 

castellano – vizcaíno, Bilbao, Imp. de José A. de Lerchundi 

ZAMARRIPA Y URAGA, P. de: 1930: Vocabulario vasco-castellano: suplemento a su Gramática vasca, 

en cuyo tomo se da el castellano-vasco, Bermeo, Gaubeka 

ZAMARRIPA Y URAGA, P. de: 1950: Gramática vasca, Bilbao, Verdes (7. arg.) (azalean dialecto 

vizcaíno dakar) 

ZAMARRIPA Y URAGA, P. de: 1957: Vocabulario vasco-castellano y castellano-vasco: suplemento a 

su Gramática vasca, Bilbao, T.G. Verdes (4. arg.) 

ZAMARRIPA Y URAGA, P. de: 1987: Manual del vascófilo, Bilbao, Wilsen (berrinprimaketa; 1. arg., 

1913) 

ZARATE, M.: 1975: Euskal deklinabidea: (bizkaieratik baturantz), Durango, Leopoldo Zugaza, (1. arg.) 

[“Tratados, 2. Serie Lengua”] 

ZARATE, M.: 1978-2: “Euskara batua ta euskalkiak”, Euskera, XXIV 2, Bilbo (557-568-577 or.) 

ZARATE, M.: 1979: Euskal deklinabidea: (bizkaieratik baturantz), Durango, Leopoldo Zugaza, (2. arg.; 1. 

arg., 1975) [“Tratados, 2. Serie Lengua”] 

ZAVALA, J.M. de: 1848: El verbo regular vascongado del dialecto vizcaino, San Sebastián, Imprenta de 

Ignacio Ramón Baroja 

ZELAIA, P.: 1994: Eibarko historiaren laburpena, Eibar, ...eta kitto! Euskara elkartea 

ZELAIETA GEREDIAGA, L.M.: 1990: Zornotzako aditz-eren karinkara, Amorebieta-Etxano 

[Amorebieta-Etxano] Udala [“«Zornotzari buruzko ikerketa-beka» 1”] 

ZELAIETA, A.; AEK (Bilbao) (argitaratzaileak): 1995: Rafael Mikoleta: era llaburra, Bilbo, AEK 

ZENBAITEK: “Tailerrerako hiztegi teknikoa (euskara batuaz) eta Armagintza-Hiztegia Eibarko euskeran, 

tailerrarako hiztegiaren parte”, on-line (Internet helbideak: 

http://www.geocities.com/Paris/Cafe/5812/tailerhiztegi //www.eibar.org) 

ZENBAITEK: 1976: Sobre la Real Academia de la Lengua Vasca/Euskaltzaindia, Hezkuntza eta Zientzia 

ministerioaren argitalpenen zerbitzua, 1976 

ZENBAITEK: 1978: Cultura Vasca II, San Sebastián, Erein S.A. 

ZENBAITEK: 1978b: Segundas Jornadas Nacionales de Dialectología [21 a 23 de Septiembre de 1978], 

Neuquén, Departamento de Letras, Universidad Nacional del Comahue 

ZENBAITEK: 1983-1987: Philologica hispaniensia. In honorem Manuel Alvar [Homenaje], Madrid, 

Gredos (I tomoa: Dialectología, 1983) 

587

588 

ZENBAITEK: 1988: Bergarako euskera, Bergara; UNED-BERGARA, Bergarako Udalaren diru laguntzaz 

ZENBAITEK: 1992: Bizkaieraren lekua gaur, Bilbo, Deustuko Unibertsitatea, Euskal Ikaskuntzen 

Institutua [“Euskal Herria, 9”] 

ZENBAITEK: 1994: Bizkaiko euskera, bizkaiera?: II. Jardunaldiak [ospatu ziren] Barrainkuako Udal 

Kultur Etxea[n] 1993ko udaberria, Bilbao; Bilboko Udala, Kultura eta Turismo Saila, Barrainkuako Udal 

Kultur Etxea [“Jardunaldiak, 2”] [JARDUNALDIAK SOZIOLINGUISTIKAZ: 2.a, 1993, Bilbao; A. 

ASTIGARRAGA: Jardunaldietako koordinatzaile-moderatzailea] 

ZENBAITEK: 1995: Eibarko hiri-toponimia, Pamplona/Iruñea, Euskaltzaindia/Real Academia de la 

Lengua Vasca [“Onomasticon Vasconiae, 13”] 

ZENBAITEK: 1996ko apirila: “Eztabaida: euskalkien tokia euskararen normalkuntzan” (1); 

garatzerakoan: “Eztabaida” atalean “Zein da euskalkien zeregina euskararen normalkuntzan?” (20-21), 

Administrazioa euskaraz 12 (1, 20-21 or.) 

ZENBAITEK: 1997: Eibarreraz idazteko oiñarrizko erizpidiak, Eibar, Eibarko Udala 

ZENBAITEK: 1998: Tailerrerako hiztegi teknikoa. Erdara-euskara, Eibar, ...eta kitto! Euskara Elkartea 

ZENBAITEK: 1998b: “Euskalkiak eta eibarrera” hitzaldi multzoa, Eibarko Udala (argitaratu gabeak) 

ZENBAITEK: 2000-: Bizkaierarako Fonoteka egitasmoa; AHOLAB, Bizkaiko Foru Aldundia 

(erreferentzia Internet bidez hartua: http://bips.bi.ehu.es) 

ZENBAITEK: 2001: Eibarko euskararen hiztegi orokorra egitasmoa, Eibarko Udala, Euskara Batzordea 

(egitasmoa garatzen dihardute, argitaratzeke) 

ZENBAITEK: Eibarko kantutegia, 17. mendekoak / Karlistadetakoak / Arratekoak / Gabon kantak / 

Jaietakoak / Umeen jolas-kantuak / Eibarko herria goratzekoak, on-line (Internet helbidea: www.eibar.org) 

ZENBAITEK: Eibarko XVI. mendeko merkatari handiak: Isasi, Orbea, Iraurgi, Arrizabalaga (Debako 

Urazandiko Arriolatarren untziekin izan zituzten tratuak direla eta), on-line (Internet helbidea: 

www.eibar.org) (erreferenzia bibliografiko originala hau da: HUXLEY BARKHAM, S.; BARKHAM, 

M.M.: The Arriolas of Urazandi: Maritime Enterprise in Vizcaya and Guipúzcoa. Gaztelerazko itzulpena, 

Donostiako Untzi Museoarendako egin zuten copyright markarik barik; izenburua hau da: Los Arriola de 

Urazandi: iniciativa empresarial marítima en Vizcaya y Guipúzcoa (hacia 1540 - hacia 1630)) 

ZENBAITEK: Eibarreraz idazteko oiñarrizko erizpidiak, (ofizialki aprobautako liburua) on-line (Internet 

helbideak: www.geocities.com/Paris/Cafe/5812/idazta.html //www.eibar.org) 

ZUAZO ZELAIETA, K.: 1988: “Bizkaieraren ezaugarriez gehiago”, A.S.J.U., XXII-2 (367-377 or.) 

ZUAZO, K.: 1988b: ““El verbo regular vascongado del dialecto vizcaíno” gramatikaren ekarriez”, A.S.J.U., 

XXII-2 (547-567 or.) 

ZUAZO, K.: 1988c: Euskararen batasuna. IKER 5; Euskaltzaindia, Euskal Herriko Unibertsitatea 

[“IKER, 5”] 

ZUAZO, K.: 1989: “Euskera ote da Bizkaiera?”, RIEV, XXXIV (75-90 or.) 

ZUAZO, K.: 1998 maiatza-abuztua: “Euskalkiak, gaur”, Fontes Lingvae Vasconvm, año XXX, 78 (191-233 

or.) 

ZUAZO, K.: 1999: Deba ibarreko euskeria, Oñati; argitaratzaileak: Antzuolako, Aramaioko, Aretxabaletako, 

Arrasateko, Bergarako, Eibarko, Eskoriatzako, Leintz-Gatzagako, Oñatiko eta Soraluzeko Udalak

ZUAZO, K.; BADIHARDUGU EUSKERA ALKARTIA: 2002: Deba Ibarretik euskararen herrira, 

Badihardugu Deba Ibarreko Euskera Alkartia, Oñati 

ZUBIKARAI, A. (“ONDARZUBIO”): 1996 urrilla: “Eibartarrak eta ondarrutarrak esaeretan”, Arranondo, 78 

(22. or.) 

ZUBIRI, I.; ZUBIRI, E.: 1995: Euskal Gramatika Osoa, Bilbo, Didaktiker, SA 

♦KONTSULTATUTAKO INTERNET GUNE NAGUSIAK 1555 : 

-bips.bi.ehu.es 

-www.deusto.es 

-www.egoibarra.com 

-www.ehu.es 

-www.eibar.org 

-www.euskadi.net 

-www.euskaltzaindia.net 

-www.fonatari.org 

-www.geocities.com 

-www.gipuzkoa.net 

-www.rae.es 

-www.sustatu.com 

-www.udalgida.net 

-www.uzei.com 

-www.uzei.org 

♦ERABILITAKO DOKUMENTAZIOA 

EIBARKO UDALA: 1981: EIBAR. PISTAS A LOS CASERIOS. NORMAS SUBSIDIARIAS DE 

PLANEAMIENTO (Art. 94 b.R.P.) [mapa: TOPONIMIA /2-4 /1:5.000]. 

EIBARKO UDALA: 1996-VI-19: “Eibar”, Eibarko Udaleko Estatistika saileko agiria. 

EIBARKO UDALEKO EGO IBARRA BATZORDEKO “AHOZKO BILDUMA” ONDAREA: 1982. 

urtetik hona egindako grabazioak daude, gainera, egunean-egunean Eibartarren Ahotan proiektuan 

diharduten langileek ondare hori aberasten eta lantzen dihardute. Grabaketak ez eze, transkribaketak ere 

erabili dira. 

1555 Denen aurretik “http://” jarri behar da. 

589

590 

EUSKAL HERRIKO UNIBERTSITATEA-k antolatutako Uda Ikastaroetan tesigileak hartutako 

dokumentazioa (fotokopiak e.a.) eta apunteak: 1997. urtean, 1998. urtean, 1999. urtean, 2000. urtean. 

EUSKALTZAINDIA: 2001: Euskalgintza XXI. mendeari buruz. Euskaltzaindiaren Nazioarteko XV. 

Biltzarra (Bilbo - Baiona). 2001eko irailaren 17tik 22ra. Bilbon banatutako materiala (fotokopiak eta 

apunteak), argitaratu bakoa. 

ETXEBARRIA, T.: IV TOMOS “LEXICÓN DIALECTAL DEL EUSKERA EIBARRÉS, Eibarko Udal 

Artxiboa, Toribio Etxebarria Fondoa, 19/87 

ETXEBARRIA, T.: APUNTES SOBRE FORMAS VERBALES EN EUSKERA EIBARRÉS, Eibarko 

Udal Artxiboa, Toribio Etxebarria Fondoa, 19/87 

ETXEBARRIA, T.: FICHAS PREPARATORIAS DEL “LEXICÓN”, Eibarko Udal Artxiboa, Toribio 

Etxebarria Fondoa, 19/87 

PUERTA RUEDA, I. de (zuzendaria); et alii: 2002: Toponimia mapa (1:10.000), Eibarko Herriaren Hiri- 

Antolamendurako Plan Nagusia. Aurrerapena (Informazioa: TOPOGRAFIA I-T-TP-01), argitaratu bakoa

591

Eibarko euskara. Morfologiako alor baten azterketa - Euskadi.net

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?