Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
-16-<br />
LAWMTHU<br />
<strong>Ainawn</strong> chanchinbuin duhsakna a dawng zel a. Kan beiseina lah a sang<br />
tual tual. A tira kan ngaihtuah phak bakin lehkha mai ni lo, Computer-a<br />
dahthat (File)-na hial kan nei ve ta. Ram danga kan mizopuite chhiar<br />
theih tura thehdarh a ni ta bawk. Lawmna sawi sen loh kan dawng, kan<br />
lawm tak meuh meuh a ni.<br />
Pu Vanlalthlengliana'n Lalruanga dawi bur ang, chanchin zawng zawng<br />
khung khawmna memory stick 2 GB min pe a. Tv. Zalianthanga'n ram<br />
hrana kan mizopuite chhiar ve turin Internetah min khungsak bawk a.<br />
An chungah kan lawm em em a ni.<br />
A sumpai zawng pawhin tanpuina kan dawng zel a. Pu Vanlalnghaka Ks.<br />
2000/-, Pu Lianhrima Ks. 2000/-, Pu Chawngchhunga Ks. 500/-. In<br />
chungah kan lawm em em a ni.<br />
Tin, vengtina chanchinbu min semsaktute tlawmngaiin min tanpui ta sa<br />
sa, kan nunna hnar in ni a nia. A man lamah khan min han pui leh hram<br />
teh u. Kan innghahna ber in ni si a.<br />
Aw le, min kaihruaitu Pathian leh min tanpuitu zawng zawng te, min<br />
hlutsaktu mipuite chungah kan lawm tak zet zet a ni e. ( Edt)<br />
SAWMNA<br />
<strong>Ainawn</strong>a thu ziah duh nei chuan Editor<br />
hnenah pek theih reng a ni. I hmuh leh hriatte<br />
kha mipuite han share ve teh le.<br />
Editor : Lalrochhara<br />
Joint Editor : Laldingngheti<br />
Board member-te : 1. Rothangpuia<br />
2. Lalthankhuma<br />
3. C. Johana<br />
Estd. <strong>March</strong> 2010<br />
Copies 350<br />
4. Suithanga<br />
Vol. 2 No. 13 Vau thla ( <strong>March</strong> ) <strong>2011</strong><br />
Editorial<br />
<br />
SAMAH SAM LUAT A AWM LO VE<br />
Tahan, Tahan, Aw! Tahan, mizote khawpui zingah i sitawm ber<br />
tawp lo ve, i chhung atang hian khawtlang thatna, ram leh hnam<br />
hmakhawngaia theitawp chhuah duhtute an lo la chhuak zel dawn si a.<br />
Tahan hi mizote khawsah a nih ang ngeiin khawpui bera kan<br />
neih a ni a. Chhiat ni that nia intanpui tawn thei turin Ni 17 August 1955<br />
khan khawtlang Thalai Pawl ( KTP) din a ni a. Nimahsela kum rei lo te<br />
atang khan Mizo Kristian Thalai Pawl ( MKTP) tiin Kristian-naa inzar<br />
phenin hming dang a pu ta a ni. Tin, Tahanah hian Kristian hming pu<br />
tho thalai pawl pakhat, Tahan Christian Youth Fellowship ( TCYF) a<br />
ding bawk. Heng pawl pahniha member-te hi thuhmun vek an ni a.<br />
Pawl pakhatin sakhuana lam hawiin rawng a bawl a, pakhatin mizo<br />
khawtlang nun tlawmngaihna hawiin rawng a bawl thung. Chu vangin<br />
sakhaw lam hawi zawng ni lo, mizo khawtlang nun leh tlawmngaihna<br />
humhalhtu pawl hi chuan hma an lakna ang ngeia mizo hming chawiin<br />
Mizo Khawtlang Thalai Pawl( MKTP) inti ta mai sela. Tin, mizo khaw<br />
hrang hranga thalaite pawhin chu hming chu pu vein mahni khaw hming<br />
theuh kha pawl hming hmaah dah theuh ni bawk sela; Entirnan;<br />
Tahanah chuan Tahan Mizo Khawtlang Thalai Pawl ( TMKTP) tiin. Chuti<br />
anga kan tih theih chuan mizo khua zawng zawng hi kan inpumkhat<br />
lehzual in tun ai hian hma kan sawn zawk lo'ng maw le?.<br />
" SAMAH SAM LUAT A AWM LO VE", an tih kha maw.
-2- -15-<br />
MIZOTE KUTPUI LO THLENG TUR HI<br />
Samuel C.Zaithankhuma<br />
Thu hmatheh:<br />
Vaube vul lai, Vau thla kan lo thleng leh ta reng mai. Rilruah Mizote<br />
kutpui lo thleng tur "Chapchar kut" in rilru a luah tan a. He kutpui hi<br />
keini KalayKabaw phaia mizote pawhin kan lo hmang tawh thin. Hun<br />
eng emaw tichhung harsatna avanga kan hman tawh loh hnuah hruaitute<br />
hmalakna avangin kum 2005 atang khan Tahanah hman tan ni lehin kumin<br />
<strong>2011</strong> ah pawh hian ropui takin Centenary Hall, Methodist kohhran,<br />
Mission vengah kan hmang leh dawn ta a ni. Kan vannei hle mai, he<br />
kutpui hlutna te, tuna Myanmar rama mizote tana hman a tul ziate tlem<br />
tlem chhui kan tum a ni ang chu:<br />
Kut:<br />
Juda hnam ang chiahin Mizote hian<br />
Kut kan nei ve a, kan neih zat erawh<br />
a thuhmun lo. Mizote hian kut chi<br />
thum (3) kan nei : 1.Pawl Kut.<br />
2.Chapchar Kut, 3.Mim kut-te an<br />
ni a. Hmanlai chuan kut hi<br />
khawtlang intihhlimna hun a ni thin<br />
a. A hun pawh lal leh upaten an<br />
puang thin. “Kut ni vang thla” an ti<br />
a, intihhlimna satliah mai pawh ni<br />
lovin tel loh thiang lo va ngaih a ni.<br />
Chuvangin khawtlang lungrualna<br />
tihlanna a lo ni chiang kher mai. Tel<br />
tha duh lova kawhmawh bawl an<br />
awm pawh kan hre ngai lo, tiin<br />
Rev. Dr. Zairema chuan a sawi.<br />
( Rev.Zairema, Pi Pute biak hi<br />
P-177) He context hi hre rengin<br />
mizote kutpui lo thleng turah hian<br />
mizote chu kan tel ngei tur a ni ang.<br />
Kan tel loh chuan kawhmawh bawl<br />
kan ni thei dawn si a..<br />
Chapchar kut:<br />
Mizote kut pathum zinga ropui bera<br />
an lo sawi thin Chapchar kut lo pian<br />
chhuah dan leh an hman dante tlem<br />
chhui ta ila:<br />
Upa titiah chuan Chin Satate-a<br />
mizote an awm lai chuan, (Rev.<br />
Zairema chuan Ralte khua, “Suai”<br />
a ti a) tum khat chu chapchar awllen<br />
laiin an ramchhuak a. An<br />
hlawhchham der a, ina hawn tur<br />
pawh an zakin thlen tuka hah zu zuk<br />
pawh a chakawm loh hle a niawm<br />
e. Mahse an zinga hotu chuan<br />
turin ka han ngensa che u a ni. Tin, pawn lamah mizo hnam hmanrua<br />
( bungrua) chi hrang hrang pho chuah a ni bawk ang.<br />
Lam tur khua leh an lam turte heti ang hi a ni ang;<br />
1. Tahan A Group : Kan zotlangram nuam<br />
2. " B " : Zo tlang sang<br />
3. " C " : Zawl khaw sir<br />
4. " D " : Cheraw kan<br />
5. " E " : Aw khawvel puan ang<br />
6. " F " : Khual lam<br />
7. " G " : Cheraw kan<br />
8. Jehova Jire Children Home : Cheraw kan leh Chheih lam<br />
9. Varpui : Kan zo tlangram nuam<br />
10. Letpanchaung : Khuangchawi leh Kawlngo lam<br />
11. Tamu : Chheih lam<br />
12. Zohmun ; Khual lam<br />
13. Kanaan : Cheraw kan<br />
14. Khampat : Sar lam kai<br />
15. Hmuntha : Zawl khaw sir<br />
16. Pinkhung : Kan zotlang ram nuam<br />
17. Satawm : Cheraw leh chheih lam<br />
18. Myohla : Chibaibuk lam<br />
Kutpui kan ur, chawnban vawrin kan hlim hiau e.<br />
Zofa lanu val rual zaleng zawngte.<br />
Sel sel lovin lo tel ve la, kan lawm tikimtuah.<br />
Min lawmpui ve un, kan sakhming khawvel thang chhuak tur hi.
-14-<br />
a tingui leh tih kan a hriat a tha.<br />
Mut a tichhuak a, mu ila kan mut<br />
a ti tui tak tak chuang lo. Zu ruih<br />
hnathawh awm dan chu sawi sei<br />
lo mai ila.<br />
Zu kan taksaa a luh hian<br />
Alcohol chakna 2% hi kan taksain<br />
a lo do let a, zunah emaw, ekah<br />
emaw a paih chhuak leh thei a, a<br />
dang zawng hi kan taksa<br />
chhungah a chakna a cham bang<br />
ta a ni. Thin a luh tlang hnu hian<br />
a hnathawh tur ang a thawk thei<br />
tawh lova, a zawi ta a ni. Chu chu<br />
a tuar zing a, a thawh tur ang a<br />
.............................................<br />
A HUN A THLENG DAWN TA E<br />
thawk thei lo reng a nih chuan<br />
taksa peng dangin a tuar thin a ni.<br />
Zu hi thatna nei lo hulhual<br />
chu a ni bik lo. Tlem te kan in a nih<br />
chuan thisen kawng a ti hawng a,<br />
thluak thisen zam block te pawh a<br />
siam tha thei. Zir miten an sawi<br />
danin mipa chuan kar khatah zu<br />
Unit 14, (Pava no khat vel) leh<br />
hmeichhia chuan Unit 12 vel in<br />
thin se hriselna tha tak niin an<br />
ngai. ( Unit khat hi 8 gram a ni. ).<br />
Tlem te tea in thiam tum chu thil<br />
har tak a ni. Zir chi a ni lo. I zir a<br />
nih chuan a tawpah luak tho.<br />
Khumbeua<br />
A thleng dawn ta e, kan nghahfak mizote kutpui Chapchar Kut chu.<br />
Rorel pawlin ro an rel a, chanvo insemin mahni hna tur theuh chu<br />
phur takin an thawk sang sang hlawm a. Mizo khua zawng zawng chu<br />
kim taka tel ngei tur a ni. Tin, Mizo hnamzia lam leh thil dangte thawh<br />
chhuahpui theuh tura beisei an nih laiin khaw thenkhatin an neih theih<br />
ve dawn loh avang erawh chuan a pawi hle mai. Mahse tumah<br />
inthlahrung lovin hei bak hi chu mizo hnam huapa inkhawmpui ropui<br />
kan nei lo a ni tih hriain tel i tum theuh ang u.<br />
Kut hmang mipui kal<br />
khawmte chu zai thiam mi<br />
sawmhnih rualin zaiin chhun<br />
zanin min awi ang a, a kar lakah<br />
mizo nula hmeltha leh pian nalh<br />
thlan chhuah mi sawm leh paliin<br />
mit chaw min hlui bawk dawn a<br />
ni.<br />
Mizo nih manah mizo<br />
hnam lam chi hrang hrang en tur<br />
a awm bawk anga, a ropui ber tura<br />
ngaih, mizote lo changkan chhoh<br />
zel dan Cultural show 'D' Group,<br />
Tahan-in an nei dawn a ni.<br />
Thlalakpui duh te kan awm a nih<br />
chuan tun atangin lo inbuatsaih<br />
-3tlangvalho<br />
chu hnemin hlim takin<br />
kan hawng ang a, hah zu pawh kan<br />
zu ngei tur a ni. Kan dam ang a, a<br />
lian tha tha, a ki sei sei kan la kap<br />
dawn alawm a ti ta a. Tichuan an<br />
hawng a, hah zu pawh an zu a. Ni<br />
dang aiin an hlim zawmah a. An<br />
lalpain a hmuh chuan a lawm zawng<br />
tak a nih avangin zu bel a pu chhuak<br />
a, a tel ve ta a, Heti ang hian a hun<br />
ngai velah kum tin an lo hmang ta<br />
a, “Chapchar Kut” chu a lo piang ta<br />
a ni. ( B.Lalthangliana, Pi pu<br />
chhuah tlang, pp, 85,86)<br />
A hman dan thuah chuan kut thlen<br />
hmain in tinin zu an sa lawk a, a then<br />
an ram chhuak a, a thenin thang an<br />
kam a. Kut niah chuan vawk an talh<br />
a, An sa neih dangte nen an ei thin.<br />
Kut ni khatnaah chuan pahovin<br />
nilengin zu an in thin. Nula leh<br />
tlangvalte pawhin an in ve bawk,<br />
tlaiah nuhoin thlengin buh leh sa,<br />
artui chhumte an chawi chhuak a,<br />
an fate nen hlim takin an ei a, tlaiah<br />
chuan pa te, nu te, nula tlangvalte<br />
chu lal mualah an inkaihkuah tlar<br />
put a, an chai ta a ni. Kut hmasa ber<br />
zan hian an lam tlaivar tur a ni a. An<br />
tlaivar loh chuan chai a thiang tawh<br />
lo. Kut hian ni thum atanga ni sarih<br />
a awh tlangpui.<br />
Kan tana Chapchar kut hlutna:<br />
Keini Kawlram (Myanmar)<br />
a cheng mizote min phuar khawm<br />
theitu awm chhun a ni ti ila kan uar<br />
lem lo ang chu. Tlang mi hrim hrim<br />
zingah tun hma chuan Kohhran hian<br />
awmzia a nei thui hle. Tunah erawh<br />
chuan mizote zingah pawh kohhran<br />
chu min phuar khawmtu a ni ta lo.<br />
Kohhran hrang hrang lo piang zel<br />
hian mizote inpumkhatna sadai kha<br />
a rawn thiat a ni. Chu vangin Kaley-<br />
Kabaw phaia mizote min phuar<br />
khawmtu hmanrua tha ber chu tuna<br />
“Chapchar kut” hi a ni ngei ang.<br />
Mizote inpumkhatna hmuna min<br />
hruaitu pawimawh tak a ni.<br />
Han sawi ta zel ila, keini mizote hi<br />
sorkarin min hriat dan ( recognized)-ah<br />
chuan Lushai (vl&Idif;<br />
wdkif;&if;om;) tih a ni a. Mahse, Lushai<br />
tih chuan min huap kim tawk loh<br />
avangin Mizo tia thlak a tul a. Chuti<br />
chuan tlang mi unau dangte pawh<br />
ram dangah chuan Mizo tia huamtir<br />
vek ni mah sela, keini ramah chuan<br />
a la harsa deuh a ni ang e. Mahsela,<br />
“ Eng a” hmang zawng zawngte hi<br />
chuan Mizo nih kan hreh tur a ni<br />
lo. He thuah hian tun hma atangin<br />
harsatna kan tawk tawh thin a.<br />
Lusei Vr Hualngo thu hi kan
-4-<br />
inpumkhatna daltu lian tak a ni.<br />
Lusei, Hualngo awm tawh lovin<br />
Mizo inti thei vek ila chuan Kalay-<br />
Kabaw phaiah hi chuan awmzia thui<br />
tak kan nei dawn a ni.<br />
Kan han sawi tak atang khan<br />
mizoten inpumkhatna hrui vuan a,<br />
hlim taka hma lama ke kan penna<br />
kawngah “ Chapchar kut” hian thui<br />
takin hmun a luah a ni.<br />
A pawimawh zawk chu a ropuina<br />
lam aiin kan tana a hlutna chhut<br />
thiam hi a ni.<br />
Tahan khawtlang bik han zir ta ila,<br />
chhiat ni / that nia thawktu pawl<br />
MKTP chu Group tinah a ding na a,<br />
a hun a lo thlen meuh hi chuan<br />
Kohhran zawnga tlawmngaih<br />
chhuahna hian min luah tan ta mah<br />
zawk. Chu vangin hnam anga min<br />
phuar khawm zel theitu zingah “<br />
Chapchar kut” hman hi a tul hle zel<br />
ang.<br />
He kutpui lo thleng turah hian mizo<br />
zawng zawngte hlim taka tel tum ila,<br />
mizo thuam kan neih apiang<br />
inthuamin rilru hmun khat pua<br />
hman i tum ang u.<br />
Thu kharna:<br />
Pi pute kha Chapchar kut an hman<br />
laiin an puithu hle. Nupa inhauh te,<br />
intihtlan te, intihthinur te, an phal<br />
lo. Hlim tlang taka hman theuh<br />
turah an ngai. Keiniho pawh hian<br />
hnam peng tenau te inkara inhauh<br />
leh intih thinur bansanin kan<br />
inpumkhat zelna tura hmanraw<br />
tangkai tak Chapchar kut hi hlim<br />
takin i hmang ang u. He mizote<br />
kutpui lo thleng tur hian inthliar duh<br />
lohna mizia, inpumkhatna thlarau,<br />
inhriatthiamna rilru leh Mizo hnam<br />
din chhuah duhna thinlung chu min<br />
pe mawlh rawh se.<br />
MEI MAWLH KHA !!!<br />
Suam hmang leh ruk hmangte chuan dah ban an nei a, mei erawh hi<br />
chuan kang vap mai lo chu hnutchhiah a nei ngai lo. Chu vangin<br />
chhungkua leh khawtlang kan himna turin mitinte maiah i fimkhur<br />
theuh ang u.<br />
hmangin, Mizo Bible chu sakhaw<br />
bu pawimawh ber niin Mizo tawnga<br />
ziah kan hmang a ni. A huhoa<br />
khawsa a, tanpui ngaite tanpui chu<br />
kan nunphunga bet tlat a ni.<br />
Chu vangin, keini zawng.<br />
"Mizo kan ni e" pha thei rual kan ni<br />
lo. Sakhmel kimtlanga mizo hmel,<br />
nun leh ziaa mizo nuna nung leh<br />
mizo ziarang keng tlat, mizo tawng<br />
leh literature hmang bawk, tanpui<br />
ngaite tanpui a, chhawmdawl thinte<br />
-13-<br />
Zu atanga hausakna kan<br />
zawng a, zu sakna hmunpui<br />
puitham tak tak a awm nual ta. Zu<br />
chi hrang hrang 100 chuang lai a<br />
awm a, a man pawh a sangtel<br />
atanga za tling lo thlengin a awm.<br />
Zu hi buh leh thei rah chi<br />
khat khat atangin Casein/Caseine<br />
leh chini tha hmangin an chiah<br />
tawih a, an chhuang leh a. Heng<br />
kan hriat larte Beer, Wishky,<br />
Rum,Brandy, Wine, bakah zupui,<br />
rak zu, buhban zu chi hrang hrang<br />
hi mizo hnam tia inchhal thinte chu<br />
kan ni.<br />
Khawvelin remna leh<br />
muanna a zawng a, inpumkhatna<br />
lam a hawi angin keini mizote pawh<br />
hian hnam inpumkhatna lam hawiin<br />
tan i la sauh sauh ang u. Kan<br />
inpumkhat theih nan Mizo-ah hian<br />
lungawi tlang bawk ila. Nang, i mizo<br />
tawh em? "I MIZO ANG U" Min<br />
rawn zawm ve turin kan ngen a che.<br />
..................................<br />
ZU<br />
Suithanga<br />
Kan chhehvelah Tui aiin zu man a lo tlawm tak chinah hian natna<br />
hlauhawm tak tak, tun hmaa kan la hriat ngai loh thil thleng a tam<br />
sawt ta hle. Zu avanga natna chi hrang hrang lo chhuak bakah in<br />
pawisak lohna a hluar a, thubuai mak tak tak a thleng a. Kan thalai zu<br />
in mi an lo pung a, zu seh hlum chhiar tham an ni ta.<br />
te an ni. Heng zu chi hrim hrimah<br />
hian a ruih theihna pawlh tam leh<br />
tam loh a zirin a tak leh tak lo a<br />
awm leh bawk. Chung chu<br />
mithiam ten Ethyl Alcohol (or)<br />
Ethnol ( CH3, CHZ OH) an ti a.<br />
Heng zu-ah hian Alcohol 12% a tel<br />
chuan zu taka ngaih a ni.<br />
Zu kan in chuan kan taksa<br />
peng hrang hrang a kal tlang a,<br />
thluak leh thin a ti danglam a,<br />
ngaihtuahna a danglam a, a<br />
hmasain mi a tiphur a, a hnuah mi
-12-<br />
Tunlai khawvelah pawh<br />
hmeichhiate dinhmun a danglam<br />
chho ve zel a. Hmeichhe rahbehna<br />
leh hnuaichhiahna tawngkam,<br />
“hmeichhe finin tuikhur ral a kai<br />
lo” Hmeichhia leh pal chhia chu<br />
thak tur” Hmeichhe thu chu thu<br />
ni suh, chakai sa, sa ni suh”<br />
Hmeichhia leh chakaiin sakhua an<br />
nei lo” thite chu chanchin tha<br />
engin a um bo zo ta. Zirna sang tak<br />
tak kaiin kohhran khawtlang, ram<br />
leh hnamah pawh dinhmun<br />
pawimawh tak tak chelhtute zingah<br />
an tel ta bawk. Infiamna chi hrang<br />
hrangah pawh mipa nen kan<br />
danglam ta chuang lo. Pathian hian<br />
mipa leh hmeichhiate hi sang zawk,<br />
hniam zawk awm lo, angkhatin min<br />
lo siam reng a ni e.<br />
I MIZO ANG U<br />
Roliana, Satawm.<br />
Hnam nei lo mihring a awm theih loh angin, hnam leh mihring<br />
chu thliar hran theih a ni lo. Hnam chuan (a) Vun rawng leh kimtlang,<br />
pianhmang ( Physical) inangte a huam tel nghal. (b) Nungchang leh zia<br />
( Culture) chikhat hmang ( c) Tawng chikhat hmangte (d) Lehkha hmanga<br />
thu leh hla (Literature) pakhata luangza leh (e) Vantlang nun leh<br />
khawsakho dan (Social Life) thuhmun hmang apiangte chu hnam khat<br />
tia teh a ni.<br />
Chuti chuan Mizo kan han atang te leh vantlang nun leh<br />
tih pawh hi thlahtu bul hming khawsakho dan atang reng hian<br />
sawina lam ai mahin hnam a nihna hnam khat chhul khat kual kan<br />
lam sawina a ni mah mah zawk. nihzia hi a phat theih awm lo ve.<br />
Keini Kalay-Kabaw phaia cheng Nitina kan khawsak danah<br />
Mizo/Luseite hi a chunga kan sawi hian mizo zia a lang chiang hle<br />
tak angin kan Physical a inan thuah bawk. Kan sakhmel leh kimtlangah<br />
te, Culture pakhat hmang kan nih pawh danglamna kan nei loin mizo<br />
thuah te, tawng chikhat (Mizo nun leh ziarang kan nunpui bawk.<br />
tawng) kan hman dan atang te, mizo Vantlang tawng leh sakhaw biaknaah<br />
literature-in min luah hneh zia ngei pawh Mizo tawng kan<br />
-5-<br />
PIPUTE CIVILIZATION<br />
C.L.Dinga<br />
Chhungkaw bil nunah:<br />
Hmeichhe sualin laina an um darh. Nu leh pa mawl biak hi thiang<br />
lo tluk a ni a, an hming pawh sawi sawi suh; Nu leh pa pawisa lo ding<br />
chhuak an vang hle. Nu leh pa thuawih lo chu eng kawngah mah an<br />
hmuingil ngai lo. Nu leh pa rem tih<br />
loha intlanpui/inru chu eng<br />
kawngah mah an hmuingil ngai lo.<br />
Nu leh pa hnen atang chauhin a<br />
thlawnin thil kan dawng. Kawl pawh<br />
vel la nu leh pa tluk i hmu lovang.<br />
Mahni dehchhuh chhungte tel lovin<br />
an ei riral ngai lo. Mahni bul hnai<br />
ngaih hi thil zahthlak tawp a ni e.<br />
Liandovate unau pawhin mim fang<br />
khat an inphel.<br />
Thenawm nena nunhonaah:<br />
Thenawmte mangang thawm hriaa<br />
chhan ngam lo chuan pawnfen feng<br />
rawh se. Mi aia pawng bikin in sa<br />
suh, mi anchhia zawng zawng dawn<br />
ka huam e, i ti a nih loh chuan. Pal<br />
sawn chin hi mi duham hna a ni a,<br />
an thawveng ngai lo. Thenawm do<br />
chu khaw sarih do aiin a tha lo zawk.<br />
Mei alh en pawha thenawmte buh<br />
rut ngam lo chu pa an tling lo.<br />
Ei bar zawnna lam: Lo ri kham<br />
khawih chu hrisel lohna, sawn phei<br />
chu thihna. Mai leng an um ngai lo.<br />
Taimak zirtirna Tha chu tha ngang<br />
ngang. Tha ba leh saihlum a nget<br />
thei lo. Hnathawk peih lo chu<br />
chawkhawnna thleng nen a inmawi.<br />
Mihringpuite en dan tur:<br />
Piangsual nuihsan suh, piansual leh<br />
pharcharin tlailuat a nei lo. Mi<br />
anchhelawh chu mahni chungah a<br />
tla leh duh. Lampui changkhatah mi<br />
an bechhe ngai lo.<br />
Khawtlang nunhona: Ei nei lo an<br />
awmin lalin a hriat chuan a nei<br />
tamte buh inah lutin an buh a<br />
hawlhbunsaka a sem thin. Mi awm<br />
thei leh pasalthaten sial an chhunte,<br />
khuang an chawite hian a khaw<br />
nawtin ruai an theh thin a, michhe<br />
daikilkara awm, hmawng hnuaia<br />
mi, an tihte pawh an hmaih ngai lo.<br />
“ Ei bil thi thi sem sem dam dam”<br />
an ti.
-6-<br />
Hawihawmna: Vantlang kawng tih<br />
danglam emaw, hnawh emaw chu a<br />
thiang lo; ruang a chhuak duh.<br />
Kalkawng tihhnawk an thianfai zel<br />
ngai e. Kawnga kal mi chak zawkin<br />
an umphakin “ nangni ngalchakah<br />
kal hmasa teh u,” an ti a. Ngalchak<br />
zawkin an pelh dawn ve thung chuan<br />
“ Kan hmanhmawh deuha kan lo va<br />
kal hmasa tang nge,” an ti thin.<br />
Tanpuina : Kawng laka mi chau an<br />
hmuhin an pui zel ngai e.<br />
Thenawmte mangang au thawm<br />
hriaa chhan ngam lo chuan pawnfen<br />
feng rawh saw.<br />
Nun dan mawi zirtirna:<br />
Kawng laia ek loh tur,kawng<br />
thlangah zung la kawng chhakah e<br />
rawh. Tuikhur leh kawngkama tui an<br />
ti duhdah ngai lo. ( Chemtatrawta<br />
thawnthua tuikhur hnara ek tum,<br />
pitar pawh kha a thinurzia entir nana<br />
ek tum zawk a nih hmel.)<br />
Rukruk loh zirtirna:<br />
Rukrua khuangchawi an awm ngai<br />
lo. Buh ruk ching an hmuingil ngai<br />
lova hniam lam an pan tawlh tawlh<br />
zawk. Hreipui, tuthlawh leh puan<br />
ruk chin chu mahni thlanlaih nan leh<br />
ruangtuam nan an hmang duh. Mi<br />
ran talh ruk leh phil a thiang lo.<br />
Tualthah:<br />
Tualthah chu mahni chunga a tlak<br />
loh pawhin thlahte chungah a tla<br />
thin.<br />
Ramsa chunga ngilneih:<br />
Rannung nghaisak loh tur, an<br />
chungah ngilneihna lantir zawk tur.<br />
Vapual, kawlhawk leh vahui pa no<br />
nei chawm thah chu tang thenna..<br />
Khawtlang tana inpekna lam:<br />
Dam leh tlang khatah thih leh ruam<br />
khatah, Huai No emaw Nopui leh<br />
thing serh siam thu. Sa leh ralah<br />
khawtlang a him tur a ni. Buh leh<br />
balah kan intodelh tur a ni.<br />
Rinawma thu dik sawi ngam:<br />
Mi awkhrawl an hlawhtling thei,<br />
mahse an tlawm phut thin. Vawih<br />
loh puh mah a nia. Mi tawngkam<br />
tha an um lutuk ngai lo.<br />
Khawtlang tihnawmna: Lungpui<br />
pawh lungtein a kamki loh chuan a<br />
awm thei lo. Tawngkam thain sial<br />
a man. Thil hmingthang tichhia<br />
chuan thla hlei an vei ngai lo.<br />
Nun sang zawk inzirtirna: A tha<br />
lam kawng a chho va, a chhe lam<br />
kawng a phei. Tumna a san chuan<br />
tlakna pawh a sang.<br />
1. Jokebedi:<br />
Mosia nu kha a ni. A thil tih<br />
ropui tak chu Lal Pharoa thu pek<br />
khauh tak, Hebrai nausen mipa<br />
tawh phawt chu tihhlum vek tur tih<br />
a nih laiin, Pathian rinchhanin a<br />
finna, a rem hriatna hmangin a fapa<br />
Mosia chu a thukru ta a. Pharoa<br />
fanu hnen a thlen hnu pawhin amah<br />
ngeiina enkawl thei turin theih<br />
tawp a chhuah a, Pathian thu leh<br />
Hebrai mite chanchin, hnam<br />
nunphung a zirtir a, chumi hnuin<br />
Pharoa fanu hnenah a hlan leh ta a.<br />
Mosia chuan a nu zirtirna chu<br />
theihnghilh lovin a hnampuite chu<br />
Aigupta bawi ata a hruai chhuak ta<br />
a ni. Chuti ang mi ropui zirtirtu chu<br />
Mosia nu Jokebedi kha a ni chiang<br />
mai.<br />
2. Vasti:<br />
Persia ram lal Ahasuera<br />
nupui hmel tha tak a ni. Lal<br />
Ahasuera chuan a ram chhunga mi<br />
lianhote chu a ropuizia leh a ram<br />
ropuizia ni 180 chhung zet mai<br />
entirin ni 7 chhung ruai ropui tak<br />
an theh a. Chutah lal rui lung-puam<br />
chuan a nupui Vasti hmeltha leh<br />
pian nalh, itawm zia chu a mi liante<br />
hmaah chuan pho lan a duh ta a. Chu<br />
chu lalnu Vasti’n a hriat chuan lal<br />
-11-<br />
thu pek mah nise a zahawmna<br />
humhim chu a duh thlan niin a hnial<br />
ta a ni. Lal ber thu pek hlauhawm<br />
tak chu Vasti hian hmeichhe nihna<br />
humhim duha a hnial avangin lalnu<br />
atana ban a ni ta reng a ni, a fakawm<br />
hle mai.<br />
3. Ruthi:<br />
Naomi mo a ni a, hmeichhe<br />
rinawm hmangaihna ngah tak a niin<br />
chhungkaw ropui tak dintu a ni.<br />
Ruthi hi a pasal a thih hnuin a pi<br />
Naomi hian hawng leh turin a tir a.<br />
Mahse Ruthi hian, “Nangmah then<br />
tur leh nangmah zui lova hawng leh<br />
tur chuan min thlem lo hram rawh,<br />
i kalna apiangah ka kal ang a, i<br />
riahna apiangah ka riak ang a, i chite<br />
chu ka chite an ni ang. i thihna<br />
apiangah ka thi ang a, chu tah chuan<br />
minphum ve mai tur a ni, nang leh<br />
kei chu thihna lo chuan thil dangin<br />
min then a nih chuan Lalpan atih<br />
tihin min ti sela, chu aia nasa<br />
pawhin” a ti a. A pi Naomi thurawn<br />
angin lal Boaza pasalah a nei a, lal<br />
Davida thlahtu lo niin Isua Krista<br />
thlahtu zingah a lo tel ve ta a ni.<br />
Ruthi chanchin atang reng hian<br />
mipa leh hmeichhia thliar hrang<br />
lovin chhungkaw ropui tak a din<br />
theih a ni.
-10-<br />
a ni a, duh duh ei theih pawh hi duh<br />
loh zawng ei vatna a ni. Hriselna<br />
pawh hi hrisel laia enkawl that a<br />
nih loh chuan pawi hun a awm thin.<br />
Hun changkannain kan duh<br />
emaw duh lo emaw a hnuhin min<br />
hnuk a ni ber a, chumi kara mahni<br />
Vawk chaw chhum leh pek thlengin<br />
an hna thin. Tukthuan ei pahin nau<br />
chaw an hrai a. Chaw ei khamah<br />
chawfun siamin, tuthlawh leh<br />
hnathawh thawmhnaw zawng<br />
zawngte chu ema phurin lo lam an<br />
pan thin. Tlai lam a lo thlenin ei<br />
rawngbawltu nei lote chu chawlh<br />
hun pawh nei lovin chaw chhum an<br />
siam nghal a. Zanriah ei kham<br />
chuan vawk chaw chhum pahin mei<br />
de set set hnuaiah la an kai a, zing<br />
var ruala tho leh turin an mu<br />
hahchawl ve thin. Chu chu an<br />
hachawlhna hun neih ve chhun chu<br />
HMEICHHE DINHMUN<br />
ngaihdan fahrah te lo then<br />
lungawipui mai mai hi a hun tawh<br />
lo. Hun inher mila khawsak thiam<br />
a pawimawh hle a ni. Mihringte<br />
khawsak leh awm dan kaihruaitu<br />
chu, “ HUN” a ni e.<br />
Lalrammuani<br />
Hmeichhiate hi hmanlai pi pute hun atang reng khan sal emaw,<br />
chhiahhlawh emaw ni lo mahse, an en dan leh hnathawh dante enin mipate<br />
aiin dinhmun chhe zawk an ni thin. Hmanlai chuan hmeichhiate hnapuiber<br />
chu zing takah thoin tui an chawi a, eirawng bawl pahin buh an deng a.<br />
a ni. Mipate erawh chuan an hun<br />
awl titi nan an hmang a, hmeichhie<br />
hna thawhpui chu “ thaibawih” an<br />
ti thin. Chuti ang chu hmanlai<br />
hmeichhiate dinhmun chu a ni.<br />
Bible-a hmeichhe thenkhat<br />
kan hmuh, sakhua, ram leh hnam<br />
tana mi ropui,chu mai ni lo,<br />
hmeichhiate dinhmun zahawmna<br />
humhimtu huaisen tak te, leh rem<br />
hre tak takte i han tar chhuak ve<br />
dawn teh ang hmiang. Chungte<br />
atang ringawt pawh chuan Kristaah<br />
mipa leh hmeichhia intluktlanga<br />
thliar hran kan nih lohzia kan hmu<br />
thei awm e.<br />
-7-<br />
HRE LO VE EM EM DEUH TEH<br />
Zalianthanga<br />
Sawi hawnna: Eng chanchin pawh hi a hre hmasa nih kan inchuh theuh<br />
a. Mi dangte aia hre bik, hre chiang bik, mite rawn leh mamawh nih hi<br />
kan duh theuh a. Mawl nih leh dawha taka mite sawisak nih erawh kan<br />
duh lo theuh mai. Thenkhat chu biak awn awn pawha kum thum hnua<br />
chhang ve tuah tuah an awm laiin, hmui pan satliah kam hlei ve hrim<br />
hrim pawh sawi tur an awm ve bawk. Eng pawh ni se, sawi apiang lo tui<br />
hnih ve thei reng ang hi chu benga thereng khai angin a bengchheng a,<br />
mi nin an hlawh chawk. Chung chu tute nge ni ang le........kan sawi zel<br />
ang chu.<br />
Fuihpawrh nuam:<br />
Bawl nuam tawk hi an lo<br />
awm zel a. Puan zar phen a kheuh<br />
(remote control ) thiam an awm<br />
phei hi chuan a dik a dawk thlu lova<br />
kamsir phuan barh barha phul buah<br />
buah tawk kan awmte hi lehlamah<br />
chuan a kalh an tikim ve viau asin.<br />
Zahmawh rawng kai han hmawr<br />
hmuh chan pawha mitmei veng lek<br />
lova a thling langa sawi zawm thei<br />
loh an awm zel bawk. A chang chu<br />
an min tihlim viau thin nain an<br />
ngeiawm zawmah thin. Chin tawk<br />
hriat hi har viau ni fanmiang.<br />
Tlak duah lo la, mi fel i ni mai:<br />
Ti ti honaa hre thei zul, sawi<br />
dek dek ila chhunzawm ve thei zel<br />
zul, bawhzui leh a saseh huna pha<br />
thiam riau hi an awm thin. Thlansa<br />
phul kaia thawh laia tel ve lem si<br />
lo, a puithu hunah leh ei in awm<br />
huna kawk kuala chu-e, kha e tia<br />
vaivung thinte kan awm a nih chuan<br />
a lehpekah nilenga kawpur hmuam<br />
tirin dak law law tura mawhphurhna<br />
pek chakawm tak a ni. Pumrua ena<br />
fel hmel ve viau si, eng emaw tihtir<br />
dawna phunchiar, zelthel leh phakar<br />
mi hi khawtlang hian a mamawhin<br />
kan ring em le?<br />
Hre lo mai teh:<br />
Miin thu min rawna kan hriat<br />
chian loh chuan hriat loh mai hi a<br />
him zawk. Intih eng lo duh vanga<br />
hria anga lan tum fo hi mualphona<br />
a ni duh chawk. Tute chanchin<br />
emaw an sawi a, pakhatin a thian
-8rinawm<br />
deuh hnenah, “ Nang i ni a,<br />
sawi miah suh aw” tiin a hrilh a. Chu<br />
mi chuan a thian rinawm ve bawk (<br />
Kan rinawm dan hi rinawm tak tak<br />
a nih phiangsen loh hi maw..... sala.)<br />
hnenah a hrilh chhawng leh a, a<br />
tawpah chuan tlang hriat a ni<br />
thawthang ta mai le. Chhui chiang<br />
ta ila a sai sa nuaih mai,<br />
Chemtatrawta thawnthu kan ang zo<br />
thin reng a ni.<br />
Thu uar:<br />
Pa pakhat sangha man pawh<br />
hian a sangha man chu a sawi lian<br />
lutuk a, an awihsak lo va. A tet zel<br />
a, vawi li lai a sawn hnu chuan te<br />
lutuk dawna a hriat avangin, “ Hei<br />
bak chu ka sawhsawh dawn tawh lo”<br />
a ti emaw ni. Thil pakhat kan hre<br />
dek dek a, fanghmir tiat kha sai<br />
bung tiatin kan sawi punlun hluai<br />
thin hi chu, thu intih hriat bik duh<br />
Chapchar<br />
kutah hnam<br />
inthuama<br />
mawi taka<br />
inchei tur a<br />
ni.<br />
vang tho tho a ni. Malaysia-a dam<br />
lo hritlang mai mai pawh Tahanah<br />
chuan kan tit hi ( Boral) lek lek<br />
dawn alawm le. Kan hmui bawr te<br />
reuh hi alawm kan ven sen hlawm<br />
loh le, bei-bui-in. Kan hriat loh<br />
thleng thlengin kan sawi a,<br />
thenkhatte phei hi chu a hmutu aiin<br />
kan hre zawk fo.<br />
Suih bawk ang:<br />
Kei te reuh pawh hi ka<br />
intihre mah mah em aw! Ni e,<br />
khawvel hi khawvel a nih chhung<br />
chuan a khawvel reng dawn. Neuh<br />
neuh, huau huau, luai luai, nuai nuai<br />
kara leng kan nih vang pheng hian<br />
famkim a har a nih hi. A enga pawh<br />
chu lo nise, kam tam hi a hlawk lo<br />
a nia. Mi thu sawi lo tui hnih ve zel<br />
hi a thatna a tam lo hle, tlang huat<br />
hlawhna mai chauh a ni. Mite<br />
mumang thleng thleng hian kan lo<br />
sawipui ang e aw,... Hreberthiau.....<br />
Chapchar kutah<br />
Mizo nun mawi,<br />
tlawmngaihna<br />
pho chhuak<br />
zawngin aw..<br />
Chapchar kut Mandat ropui leh mawi takin an chei mek.<br />
-9-<br />
HUN<br />
B.A Thanga, Satawm<br />
Thing tin par a chuai a, hnah no hring dep rawn chawrte chuan hun leh<br />
kum a hril a. Hmana mi kha tunah chuan a hlui a, tuna mi pawh hi nakinah<br />
chuan a hlui leh dawn a ni. Hun kal tawh koh kir theih a ni lo angin hun<br />
lo la awm tur pawh sawi lawk theih a ni hek lo.<br />
Hun kal tawh chuan min tilungchhia a, hun kan hman mekin min<br />
barakhaih a, hun lo la awm tur chuan min tilungngai a ni. Hun hi mi lian,<br />
mi te, mi hausa leh mi rethei, mi<br />
fing leh mi â, a tar a zur, a pui a<br />
pang pawhin ang khata kan hman<br />
tlan theuh a ni a, hman dan erawh a<br />
inang lo nuk thei bawk. Mahse, hun<br />
chu mitin tana ruat a ni lawi si. Kan<br />
duhthlan ni hauh lo dan rual loh<br />
hunin a her chhuahpui te,<br />
thinlungin a hriat reng tawn leh<br />
chakawm lo tak hunte chu a liam<br />
zo a. Hun lo la awm tur chu sawi sa<br />
theihin awm mah se, kan hmang<br />
ngei ang tih erawh sawi lawk mai<br />
chi a ni lo, kan thunun zawh rual ni<br />
hek lo le.<br />
Eng pawh nise, hun kal tawh<br />
leh lo la awm tur chu tihngaihna<br />
awm lo mah se, kan hman mek<br />
erawh zawng kan kuta awm a ni.<br />
Chu vangin kan hun hman mek hi<br />
duh dana kan thlan a ni em? Mite<br />
hman ve atan kan duhpui em? Hun<br />
kan hman mek hian min tinuam nge,<br />
mi tizak, min tichangkang nge, min<br />
tihreawm i ngaihtuah ve ngai em le?<br />
Ni hnuaia thil awmte lang lo tura<br />
thuhruk theih a ni lo angin tuna kan<br />
thil tihte nakin lawka lang leh mai<br />
tur a ni a, hmuh theihin TV-a lang<br />
mai thei ni sela kan en ngam angem<br />
le?<br />
Hun leh tui luangin tumah a<br />
nghak ngai lo angin tuna kan hun<br />
hman hi nakin lawka thawnthua<br />
chang leh tur a ni. I hun hman danah<br />
i lungawi em? “ Miten min chhiar,<br />
min thlir reng e” tih angin tuna kan<br />
hun hman dan azir hian mi ropui,<br />
mite ngaihsan kan ni thei a, kan hun<br />
hman dan azir vekin mi hlauhawm<br />
leh mi huat zawng, mite hmuhsit<br />
kan ni thei asin.<br />
Hring nun hi nuam kan<br />
tihzawng theuhin hman kan duh a,<br />
mahse a tha ber lo. Duh duha tih<br />
theih hi duh loh zawnga awm vatna