01.03.2013 Views

IXklasis

IXklasis

IXklasis

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>IXklasis</strong><br />

saxelmZRvanelo


manana vardiaSvili<br />

qimia<br />

IX klasis saxelmZRvanelo<br />

grifi mieniWa 2012 wels ssip ganaTlebis xarisxis ganviTarebis<br />

erovnuli centris (brZaneba # 375, 18. 05. 2012) mier<br />

gamomcemloba inteleqti<br />

Tbilisi 2012


manana vardiaSvili<br />

qimia IX<br />

inteleqti<br />

Tbilisi 2012<br />

Manana Vardiashvili<br />

cheMistry iX<br />

INTELEKTI PUBLISHERS<br />

tbilisi 2012<br />

redaqtori qristine giorgaZe<br />

iv. javaxiSvilis Tbilisis saxelmwifo universitetis profesori<br />

Editor: Kristine Giorgadze, Professor of TSU<br />

gamomcemloba inteleqti<br />

Tbilisi, ilia WavWavaZis gamziri #5<br />

225-05-22, 5(99) 55-66-54<br />

faqsi: 225-05-22<br />

elfosta: inteleqti@caucasus.net vebgverdi: www.intelekti.ge<br />

ISBN 978-9941-439-27-8<br />

© manana vardiaSvili, 2012<br />

© gamomcemloba `inteleqti~, 2012


I Tavi<br />

sarCevi<br />

1.1 nivTierebis raodenoba, moli ................................................................... 7<br />

1.2 moluri masa ................................................................................................ 10<br />

1.3 airad nivTierebebs Soris mimdinare reaqciebi ...................................... 12<br />

1.4 airis moluri moculoba ........................................................................... 14<br />

1.5 romeli airia ufro mZime .......................................................................... 16<br />

1.6 ra raodenobrivi TanafardobiT urTierTqmedebs nivTierebebi .......... 19<br />

1.7 rogor amovxsnaT gasaangariSebeli amocana qimiaSi ............................... 23<br />

SeamowmeT Tqveni codna ....................................................................................... 29<br />

II Tavi<br />

2.1 sad mdebareobs metalebi periodul sistemaSi ....................................... 33<br />

2.2 metalebis fizikuri Tvisebebi ................................................................ 36<br />

2.3 sufTa metali Tu Senadnobi ..................................................................... 40<br />

2.4 romeli metalia ufro aqtiuri ................................................................ 45<br />

2.5 Cven vadgenT metalis mJavasTan urTierTqmedebis Sedegad<br />

gamoyofili wyalbadis moculobas ......................................................... 49<br />

2.6 rogor urTierTqmedebs metalebi wyalTan ............................................. 51<br />

2.7 metalebis korozia ..................................................................................... 55<br />

2.8 ganicdis Tu ara korozias yvela metali ................................................ 58<br />

2.9 arametalebis Sesaxeb .................................................................................. 62<br />

SeamowmeT Tqveni codna ..................................................................................... 65<br />

III Tavi<br />

3.1 oqsidis formula da perioduli sistema _ rogor miiReba oqsidi ..... 69<br />

3.2 oqsidebis Tvisebebi ................................................................................... 72<br />

3.3 ra Tvisebebi aqvs mJavebs ........................................................................... 75<br />

3.4 ra Tvisebebi aqvs fuZeebs .......................................................................... 77<br />

3.5 rogor miiReba mJava da fuZe .................................................................... 80<br />

3.6 rogor miiReba marili ............................................................................... 85<br />

3.7 ra Tvisebebi aqvs marilebs ....................................................................... 88<br />

3.8 marilebi praqtikaSi ................................................................................... 93<br />

3.9 ra kavSiria martivsa da rTul nivTierebebs Soris ............................... 97<br />

3.10 gaangariSebebi qimiuri formulis mixedviT ........................................... 100<br />

3.11 qimiuri formulis dadgena elementTa masuri wilis mixedviT ........... 103<br />

SeamowmeT Tqveni codna ..................................................................................... 105<br />

IV Tavi<br />

4.1 siTbo da qimiuri reaqcia .......................................................................... 108<br />

4.2 rodis aris reaqciis toloba Termoqimiuri .......................................... 111<br />

4.3 naxSirwyalbadi da siTbo ........................................................................... 114<br />

3


4<br />

4.4 ra aris navTobi ... ...................................................................................... 117<br />

4.5 ra aris Tbounarianoba .............................................................................. 123<br />

4.6 rogor SevafasoT sawvavi .......................................................................... 127<br />

4.7 navTobi da bunebrivi airi rogorc nedleuli ........................................ 131<br />

4.8 wyalbadi da energetika ............................................................................... 134<br />

4.9 energia da qimiuri reaqcia ......................................................................... 137<br />

4.10 galvanuri elementis gamoyeneba praqtikaSi ............................................ 140<br />

4.11 ra aris polimeri ........................................................................................ 143<br />

4.12 qimiuri teqnologia .................................................................................... 146<br />

SeamowmeT Tqveni codna ..................................................................................... 148<br />

V Tavi<br />

5.1 ra abinZurebs haers ..................................................................................... 152<br />

5.2 saTburis efeqti .......................................................................................... 155<br />

5.3 ras niSnavs haeris xarisxis kontroli ...................................................... 160<br />

5.4 mJava wvimebi ................................................................................................. 164<br />

5.5 rogor SevamciroT niadagis mJavianoba .................................................... 167<br />

5.6 ras niSnavs wylis sisufTavis kontroli .................................................. 171<br />

5.7 wylis xarisxis gansazRvra qimiuri analizis meTodebiT ....................... 175<br />

5.8 rogor aviciloT wylis dabinZureba ........................................................ 179<br />

SeamowmeT Tqveni codna ..................................................................................... 182


Tavis saxelwodeba<br />

paragrafis nomeri<br />

paragrafis saxelwodeba<br />

Sidateqsturi davalebebi<br />

teqstis momdevno davalebebi<br />

saSinao davaleba<br />

praqtikuli mecadineoba<br />

Semajamebeli samuSao<br />

rogor vixelmZRvaneloT wigniT<br />

paragrafis Sejameba mocemulia teqstis bolos muqi sriftiT<br />

jgufuri samuSao<br />

wyvilebad samuSao<br />

proeqti<br />

saSinao cda<br />

eqsperimentuli samuSao<br />

I Tavi<br />

raodenobrivi gaangariSebebi<br />

qimiaSi<br />

1.1 nivTierebis raodenoba, moli<br />

sxvadasxva feris plastilinisagan daamza deT<br />

Na-isa da Cl-is ionebis Tanabari raode noba<br />

(magaliTad, TxuTmet-TxuTmeti).<br />

agregatuli mdgomareoba niv-<br />

Tierebis arsebobis formaa.<br />

hidroqsilis jgufis valentoba erTis tolia,<br />

radgan is wyalbadis erT atoms uerTdeba.<br />

daasaxeleT erTi qimiuri Tviseba, romliTac<br />

mJava da tute erTmaneTisgan gansxvavdeba.<br />

1<br />

qvemoT CamoTvlili Tvisebebidan amoiwereT<br />

iseTi, romelic SeiZleba mivakuTnoT<br />

spi lenZs.<br />

saSinao cda.<br />

saSinao davaleba<br />

1 suraTze asa xulia airebis Semcveloba<br />

sxvadasxva planetis atmosferoSi.<br />

praqtikuli<br />

mecadineoba<br />

SeamowmeT Tqveni codna<br />

proeqti:<br />

rkinis Jangvis pirobebis gamokvleva<br />

eqsperimentuli samuSao<br />

5


6<br />

I Tavi<br />

raodenobrivi gaangariSebebi qimiaSi<br />

gaigebT:<br />

• ra aris nivTierebis raodenoba<br />

• ra kavSiria masasa da nivTierebis raodenobas Soris<br />

• rogor viangariSoT airis moculoba avogadros kanonis gamoyenebiT<br />

• rogor davaxasiaToT qimiuri reaqcia raodenobrivad<br />

SeZlebT:<br />

• cdis Catarebas da monacemebis safuZvelze reaqciis tolobis Sedgenas<br />

• nivTierebis raodenobis gaangariSebas<br />

• qimiuri reaqciis raodenobriv daxasiaTebas<br />

• ucnobi nivTierebis formulis dadgenas.


1.1 nivTierebis raodenoba, moli<br />

mzesumziras marcval-marcval miirTmevT, magram Tu giyidiaT odesme<br />

mzesumzira saTiTaod _ marcvlebad?<br />

an asanTi Tu SegiZeniaT Rerebad, ko lofis gareSe? ratom?<br />

rac Seexeba atoms, magaliTad, wyalbadis<br />

atoms, imdenad mcirea, rom mzesumziris<br />

marcvlis zomisa daaxloebiT 200 milioni<br />

atomis grova iqneboda. asanTis Rerze ki<br />

SeiZleba erTmaneTis miyolebiT daaxloebiT<br />

400 milioni atomi moTavsdes.<br />

qimiuri reaqcia ki swored nivTi erebis<br />

Semad geneli nawilakebis _ atomebisa da<br />

molekulebis urTierTqmedebaa.<br />

magaliTad, reaqciaSi C + O2 = CO2 yoveli erTi atomi naxSirbadi urTierTqme<br />

debs erT molekula JangbadTan.<br />

am reaq ciaSi ki, 2H2 + O2 = 2H2O ori mo le kula wyalbadi urTier Tqme<br />

debs erT molekula JangbadTan.<br />

SesaZlebelia qimiuri reaqciisaTvis saWiro raodenobis atomebisa da<br />

molekulebis daTvla? awona?<br />

dagveTanxmebiT, rom Zalian mcire zomis nawilakebs Zalian mcire<br />

masa aqvs. amitom, calkeuli nawilakebis daT vla an awona praqtikulad<br />

SeuZlebe lia. magram, SesaZlebelia nawilakTa awonadi raodenobis SerCeva.<br />

aseT raodenobad qimi kosebma 12 g nax SirbadSi arsebuli atomTa ricxvi<br />

SearCies da mas moli uwodes.<br />

ramdeni atomia erT mol, anu 12 g naxSirbadSi?<br />

gaangariSebiT dadgenilia, rom 1 mol na x Sir badSi 600 000 000 000 000 000 000 000<br />

atomia. mas avogadros mudmiva ewodeba da aRi niSneba N -Ti. A<br />

N A = 6 . 10 23 moli -1<br />

Tu nulebis rao denobas dav T v liT da xarisxis<br />

maCveneblad davwerT, miviRebT 6 . 10 23 1/moli<br />

rodesac nivTierebis raodenoba 6 . 10 23 na wilakiT ganisazRvreba, amboben,<br />

rom gvaqvs erTi moli nivTiereba.<br />

sidides, romelic nivTierebis Se ma dgeneli nawilakebis (atomebis, molekulebis/ionebis)<br />

raodenobas aRricxavs (zomavs) molis saSualebiT, nivTierebis<br />

raodenoba ewodeba.<br />

moli nivTierebis iseTi raodenobaa, romelic Seicavs avogadros ricxvis<br />

tol struqturul nawilakTa erTobliobas.<br />

moli nivTierebis raodenobis erTeulia, is aRiniSneba berZnuli asoTi ν<br />

(niu).<br />

iangariSeT, ramdeni molia 18.1023 atomi naxSirbadi?<br />

7


8<br />

marTlac, am amocanis gadasaWrelad naxSirbadis atomTa moce muli<br />

ricxvi unda gavyoT avogadros mudmivaze, anu nawilakTa ricxvze erT<br />

mol nivTierebaSi.<br />

Tu nawilakTa ricxvs nivTierebis garkveul rao denobaSi N-iT aRvniSnavT,<br />

SegviZlia davweroT<br />

iangariSeT, ramdeni molekulaa 2 mol<br />

niv TierebaSi?<br />

amrigad, 12 g naxSirbadi erTi molia.<br />

gaiazreT: • nivTierebis ra raode nobaa 1 moli?<br />

SeavseT cxrili sauSao rveulSi<br />

nivTierebis<br />

formula<br />

H 2<br />

P 2 O 5<br />

O 3<br />

• ras gviC venebs avogadros mudmiva?<br />

1 dawereT: wyalbadis molekulis ori moli;<br />

wyalbadis atomis ori moli; aluminis atomis<br />

erTi moli; aluminis atomis xuTi moli;<br />

wylis molekulis aTi moli.<br />

2 ramdeni molekulaa 1,5 mol naxSirorJangSi?<br />

3 ramden mols Seadgens 24 . 10 23 wylis molekula?<br />

4 gamoiyeneT cnebebi `moli~,<br />

`avogadros ricxvi~ da miuwereT<br />

komentari naxats.<br />

gaacaniT maswavlebelsa da<br />

Tanaklaselebs.<br />

saSinao davaleba<br />

nivTierebis<br />

raodenoba molekulebis<br />

ricxvi<br />

2 moli 12 . 10 23<br />

18 . 10 23<br />

avogadros mudmivas ricxviTi mniS ­<br />

vneloba Zalian didia. amis warmosadgenad<br />

xSirad mimarTaven sxvadasxva Seda rebas. magaliTad,<br />

amboben, rom 6 . 10 23 raodenobis CogburTis<br />

burTebis grova dedamiwis sferos<br />

zomisa gax deboda.<br />

qimiaSi koeficienti mo lebis<br />

raodenobasac gviC venebs.<br />

magaliTad, 2O2 _ Jangbadis<br />

mole kulebis 2 moli.


saSinao cda<br />

cdisaTvis<br />

saWiroa:<br />

Cais Wiqa,<br />

sufris<br />

kovzi, wyali.<br />

gaangariSeba molis cnebis ga mo yenebiT<br />

gazomeT, ramdeni sufris kovzi<br />

wyali asxia Cais WiqaSi.<br />

_ ramdeni moli wyalia Cais<br />

WiqaSi?<br />

_ wylis ramdeni mole kulaa daaxloebiT Cais WiqaSi?<br />

molis dRe<br />

amerikis SeerTebul StatebSi yoveli wlis 23<br />

oqtombers dilis 6,02 wuTidan saRamos 6,02 wuTamde<br />

aRiniSneba molis dRe.<br />

ris mixedviTaa SerCeuli es dro da TariRi?<br />

daakvirdiT: saaTis, dRis da Tvis aRmniSvneli<br />

ricxvebis erToblioba Seadgens avogadros ricxvs.<br />

saaTi Tve ricxvi<br />

↓<br />

6,02<br />

↓<br />

10<br />

↓<br />

23 ≡ 6,02 . 23 10<br />

imsjeleT klasSi mniSvnelovani<br />

qimiuri cnebebis<br />

Sesaxeb. SeTanxmdiT da daaweseT<br />

romelime (an ramdenime)<br />

maTganis dRe. aRniSneT es dRe<br />

mTeli skolis masStabiT. am<br />

mizniT CaatareT sxvadasxva<br />

saxis Tematuri RonisZiebebi:<br />

viqtorina, gamofena, konferencia<br />

da sxva.<br />

gaangariSebiT dad ge nilia,<br />

rom erT su fris kovz<br />

wya lSi da axloebiT 6 . 10 23<br />

wylis mo le kulaa<br />

23<br />

oqtomberi<br />

molis dRe<br />

6,02 . 10 23<br />

bunebismetyvelebis<br />

kabineti<br />

9


10<br />

1.2 moluri masa<br />

1 moli naxSirbadis masa 12 g-ia. Tu 12 g naxSirbads avwoniT, darwmunebuli<br />

viqnebiT, rom masSi 6 . 10 23 atomi naxSirbadia. ramdeni Jangbadi urTierTqmedebs<br />

erT mol naxSirbadTan?<br />

erTi moli, anu 6 . 10 23 molekula Jangbadis daTvla marTlac SeuZlebelia.<br />

samagierod, SesaZlebelia 1 moli Jangbadis masis gaangariSeba.<br />

moifiqreT, rogor iangariSebT erTi moli Jangbadis masas?<br />

_ ra monacemi dagWirdebaT saamisod?<br />

_ ramdenad mosaxrexebelia aseTi gaangariSebis Catareba?<br />

avogadros ricxvi Sem TxveviT ar aris SerCeuli. gaangariSebiT da dasturebulia,<br />

rom yvela nivTie rebisaTvis avo ga dros ricxvis toli nawilakTa<br />

rao denobis, anu erTi molis masa ricxobrivad udris am nivTierebis fardobiT<br />

atomur an molekulur masas.<br />

amrigad,<br />

m(1 moli O 2 )=32 g, m(1 moli H 2 )=2 g<br />

radgan erT mol ni vTierebaSi nawilakTa ricxvi mudmivia, mu d mivia erTi moli<br />

niv Tierebis masac.<br />

iangariSeT<br />

a) ori moli martivi nivTiereba wyalbadis masa<br />

a) ori moli martivi nivTiereba Jangbadis masa<br />

nivTierebis raodenoba mis masas Tan dakavSirebulia gansakuTrebuli sididiT,<br />

romelsac moluri masa ewodeba.<br />

sidides, romelic ganisaz Rvreba nivTierebis m masis SefardebiT Sesabamis ν<br />

raode no basTan, moluri masa ewodeba. is aRiniSneba M-iT.<br />

wyali<br />

H2O<br />

18 g<br />

nebismieri nivTierebisaTvis<br />

gogirdmJava<br />

H2SO4<br />

98 g<br />

1 moli<br />

sufris<br />

marili<br />

NaCl<br />

58 g<br />

iangariSeT, ramdeni molia 4,8 g wyali<br />

amrigad, Tu nivTierebis masa cnobilia,<br />

yovelTvis SeiZleba misi raodenobis<br />

gaangariSeba. es ki Zalian<br />

mniSvnelovania _ nivTierebebi xom<br />

Semadgeneli nawilakebiT urTierTq<br />

me debs.


gaiazreT: • ras ewodeba moluri masa?<br />

• rogor gamoisaxeba?<br />

• ra aqvT saerTo da ganmasxvavebeli fardo biT<br />

molekulur (atomur) da molur masebs?<br />

1 daadgine, sad meti atomia. Cawere saTanado niSani samuSao rveulSi<br />

a) 1 mol rkinaSi , Tu 1 mol natriumSi, radgan ....<br />

b) 5,6 g rkinaSi Tu 5,6 g natriumSi, radgan...<br />

g) 2 mol gogirdSi Tu 1 mol O 2 -Si, radgan ...<br />

d) 64 g spilenZSi Tu 0,2 mol azotSi, radgan ...<br />

gaecaniT erTmaneTis namuSevars da SeafaseT.<br />

2 ra raodenobis MgO unda movaTavsoT meore pinaze, rom saswori ga wo-<br />

naswordes.<br />

saSinao davaleba<br />

aq ki...<br />

moli MgO<br />

1<br />

daakvirdiT suraTs a) ra nivTierebiTaa burTi<br />

savse?<br />

b) ra masis sawonebi dagvWir deba Tu burTi avsebulia<br />

JangbadiT? naxSi ror JangiT?<br />

2<br />

suraTze mocemul TiToeul SeTxvevaSi ra masas<br />

uCvenebs saswo ri?<br />

1 moli<br />

axseniT, rogor moifiqreT pasuxi.<br />

ν(S)=1,5 mol<br />

ν(CaCO )=0,5 mol<br />

3<br />

ν(Fe)=2 mol<br />

aq 0,3 moli<br />

CuO-a<br />

meti ><br />

naklebi <<br />

tolia =<br />

11


12<br />

1.3 airad nivTierebebs Soris<br />

mimdinare reaqciebi<br />

nivTierebis airadi mdgomareoba principulad gansxvavdeba Txevadi da<br />

myari mdgomareobisagan. kerZod, airad nivTierebaSi molekulaTa Soris<br />

man Zili gacilebiT didia, vidre myari da Txevadi nivTierebis Semadgenel<br />

na wilakebs Soris. (sur. 1.1) amasTan, airad mdgo mareobaSi molekulaTa<br />

So ris manZili bevrad aRemateba molekulaTa zomebs. amitom airis mier<br />

dakavebuli mocu loba umTavre sad damoki debu lia ara mole ku la Ta zomebze,<br />

aramed maT Soris manZilze. magram raze SeiZ leba iyos damokide buli<br />

Tavad es manZili?<br />

(g)<br />

(a)<br />

(b)<br />

sur.1.1 molekulaTa Soris manZilebi<br />

a) airad, b) Txevad, g) myar nivTierebebSi<br />

a b<br />

sur. 1.2<br />

gabereT rezinis buSti ise,<br />

rom misi kedlebi Zalian<br />

daWimuli ar iyos. ras moimoqmedebT<br />

am buStis moculobis<br />

Sesamcireblad?<br />

airis Sekum Svisas mis molekulebs<br />

Soris man Zili mcirdeba,<br />

e.i. mcirdeba airis moculobac.<br />

airis SekumSvas iwvevs wnevis<br />

gazrda. ramdenjerac iz rdeba<br />

wneva, imdenjerve mcirdeba<br />

mo culoba.<br />

1.2 suraTze erTi da igive<br />

sahaero burTia gamosaxuli. magram<br />

misi moculoba (b) SemTxvevaSi<br />

ufro metia, vidre (a) SemTxvevaSi. ra<br />

SeiZleba iyos amis mizezi?<br />

meore faqtori, romelic gavlenas<br />

axdens airis moculobis cvli lebaze,<br />

aris temperatura. tempe ratu ris<br />

gazr diT izrdeba airis mo leku laTa<br />

Soris manZili, Sesaba misad izr deba<br />

airis mier dakave buli mo culoba.<br />

temperaturasa da wnevaze airis<br />

mocu lobis damokidebulebas XIX<br />

saukunis dasaw yisSi yuradReba miaqcia<br />

italielma mecni erma amedeo<br />

avogad rom. man gamoTqva Tamami<br />

hi poTeza, ro melic mogvianebiT da dasturda mrava li cdiT da Camoyalibda<br />

kanonis saxiT.


erTna ir fizikur pirobebSi, sxva dasxva<br />

airis toli mocu lobebi molekulaTa tol<br />

ricxvs Seicavs.<br />

cxadia, marTebulia sapi ris piro mtkicebac:<br />

erTna ir fizi kur pirobebSi, sxvada sxva<br />

airis molekulaTa toli ricxvi tol<br />

moculobas ikavebs.<br />

avogadros kanonis saSualebiT SesaZ-<br />

N 1 = N 2<br />

avogadros<br />

kanoni<br />

V 1 = V 2<br />

lebelia reaqciaSi monawile airad nivTierebaTa moculobiTi Tanafardobis<br />

dadgena.<br />

magaliTad, qloris wyalba dTan urTi er Tqmedebisas, qlo ris yoveli<br />

erTi mole kula urTierTqmedebs wyal ba dis erT mole kulasTan:<br />

H 2 + Cl 2 → 2HCl.<br />

Sesabamisad, ramdeni qloris molekulac Seva reaq ciaSi, imdenive<br />

iqneba reaqciaSi Sesuli wyalbadis moleku laTa ricxvic. molekulaTa<br />

toli ricxvi ki, tol mo cu lobas daikavebs erTnair fizi kur pirobebSi.<br />

marTebulia Tu ara gamonaTqvami:<br />

erTi litri qlori urTierTqmedebs erT litr wyalbadTan da<br />

miiReba ori litri qlorwyalbadi.<br />

daasabuTeT Tqveni varaudi.<br />

amrigad, airadi nivTierebis molekulebs Soris manZili imdenad didia, rom<br />

masTan SedarebiT molekulaTa zomebi SesaZloa ugulebelvyoT da miviCnioT,<br />

rom avogadros kanonis Tanaxmad, erTnair fizikur pirobebSi sxvadasxva airis<br />

toli moculobebi molekulaTa tol ricxvs Seicavs.<br />

gaiazreT: • ra gansxvavebaa airadi, Txevadi da myari nivTierebebis<br />

nawilakebs Soris maT Soris manZilisa da urTierTqmedebis<br />

TvalsazrisiT?<br />

• ratom aris marTebuli avogados kanoni mxolod<br />

airebisaTvis?<br />

1<br />

SeafaseT raodenobrivi TvalsazrisiT qimiuri reaqciis Semdegi toloba:<br />

N 2 +3H 2 → 2NH 3 .<br />

ramdeni molekula wyalbadi Seva reaqciaSi:<br />

a) 10 molekula azotTan; b) 10000 molekula azotTan;<br />

g) 6.10 23 molekula azotTan; d) aT mol azotTan?<br />

saSinao cda<br />

cdisaTvis<br />

saWiroa:<br />

samedicino<br />

Sprici, wyali<br />

da qviSa.<br />

myari, airadi da Txevadi nivTierebebis moculobis cvlilebis<br />

gamokvleva wnevis gavleniT<br />

aiReT Cveulebrivi samedicino Sprici. gaavseT haeriT<br />

(amoswieT dguSi bolomde). Spricis meore, wvetian bolos<br />

magrad miaWireT saCvenebeli TiTi, ceriT ki dguSs miaweqiT.<br />

ramdeni mililitriT Semcirda haeris moculoba? axla Sprici<br />

wyliT gaavseT da cda gaimeoreT. ramdeni mililitriT Semcirda<br />

wylis moculoba? Sprici qviSiTac gaavseT da cda kidev erTxel<br />

gaimeoreT. ras amCnevT? gamoitaneT daskvna.<br />

13


14<br />

1.4 airis moluri moculoba<br />

daikavebs Tu ara tol moculobas erTnair fizikur pirobebSi<br />

sxvadasxva airis:<br />

a) aTi molekula; b) milioni molekula; g) 6 . 10 23 molekula?<br />

SesaZlebelia Tu ara davaskvnaT, rom erTi moli sxvadasxva<br />

airis moculoba tolia? daasabuTeT Tqveni varaudi.<br />

axla varaudi gaangariSebiT SeamowmeT.<br />

iangariSeT erTi moli Semdegi airebis moculoba:<br />

a) N b) He g) O d) H .<br />

2<br />

2 2<br />

Tu cnobilia, rom:<br />

ρ(N )=1,25 g/l ρ(He)=0,1784 g/l<br />

2<br />

ρ(O )=1,429 g/l ρ(H )=0,08988 g/l.<br />

2 2<br />

emTxveva Tqven mier miRebuli pasuxebi erT maneTs?<br />

gveTanxmebiT Tu ara, rom TiTo moli wyalbadis, Jangbadis, azotis<br />

da heliumis mier dakavebuli moculobebi erTmaneTis tolia?<br />

yvela airis erTi moli, erTsa da imave pirobebSi, ikavebs erTsa<br />

da imave moculobas.<br />

eqsperimentulad dadginda, rom nebismieri airis erTi moli, norma lur<br />

fizikur pirobebSi ikavebs daax loebiT 22,4 l mocu lobas. maSasadame,<br />

V(erTi moli airis)=22,4 l.<br />

vinaidan, airadi niv Ti ere bis moculoba damo k idebulia wnevasa<br />

da te mperaturaze, moluri mo culoba mniSvnelovnad da moki debulia<br />

im fizikur pirobebze, ro melSic is izomeba. airis sim kvrive<br />

gazomilia no rmalur fizikur pi robebSi _ 101,3 kpa wne vasa da<br />

0 0 C-ze. amitom moluri moculobac 22,4 l-is to lia normalur<br />

fizikur pirobebSi.<br />

normaluri fizikuri pirobebi ase aRiniSneba _ n.p.<br />

radgan erTi moli airis mo cu lobaze vsaubrobT, SesaZle belia davweroT:<br />

V M =22,4 l/moli.<br />

V M -iT airadi nivTierebis moluri moculoba aRiniSneba.<br />

dagveTanxmebiT, gaangariSebi saTvis xSi rad ufro mosaxerxe belia ara<br />

niv Tierebis moculo biT an masiT, aramed misi raodenobiT sargebloba.<br />

rogor viangariSoT magaliTad, ramdeni molia 112 l Jangbadi? Zalian<br />

advilad _ Jangbadis es moculoba unda gavyoT molur moculobaze.


nebismieri airis SemTxvevaSi<br />

amave formulidan gamomdinareobs, rom<br />

airadi nivTierebis V moculobis fardobas ν raodenobasTan, moluri<br />

moculoba ewodeba. moluri moculobis erTeulia<br />

amrigad, nebismieri airis erTi moli normalur pirobebSi ikavebs 22,4l<br />

moculobas, romelsac moluri moculoba ewodeba.<br />

gaiazreT: • ratom aris moluri moculobis mniSvneloba<br />

damokidebuli pirobebze?<br />

1 normalur pirobebSi H2 da O2 airadi nivTierebebia. gaixseneT, kidev<br />

romel airebs icnobT da SeavseT cxrili.<br />

martivi airadi<br />

nivTierebebi<br />

VM<br />

rTuli airadi<br />

nivTierebebi<br />

2<br />

normalur pirobebSi ra moculobas daikavebs: a) er Ti moli naxSiror-<br />

Jangi?<br />

b) 2 moli azoti? g) 5 moli argoni? d)10 moli meTani?<br />

3 davuSvaT, rom pirobebi normaluria. iangariSeT Jangbadis ramdeni<br />

molekulaa: a) 1 l JangbadSi? b) 1 l haerSi? g) Tqvens qimiis kabinetSi (yvelam<br />

iangariSeT damo ukideblad da Sedegebi SeadareT).<br />

4<br />

a) daaxasiaTeT raodenobrivad martivi nivTiereba Jangbadi Semdegi sqemis<br />

mixedviT, Tu ν(O ) = 1,5 mols.<br />

2<br />

Mr<br />

ν<br />

M<br />

V<br />

m<br />

b) moifiqreT msgavsi amocana Tqveni megobrisaTvis. SeamowmeT erTmaneTis<br />

namuSevari, SeadareT miRebuli monace mebi da gamoitaneT<br />

daskvna.<br />

saSinao davaleba<br />

gansazRvreT (np) 5,6 l CO 2 -is, 11,2 l H 2 -is, 0,224 l H 2 S-is da 1,12 l<br />

CH 4 -is masa cal-calke.<br />

15


16<br />

1.5 romeli airia ufro mZime<br />

ra daskvnas gamoitanT suraTze<br />

asaxuli cdis Sedegis mixedviT _<br />

nax SirorJangi ufro mZime airia, Tu<br />

Jangbadi? SegiZliaT gamoTvaloT, am<br />

ori airidan, erTi meoreze ramdenjeraa<br />

mZime? gamoTvaleT da gagviziareT,<br />

rogor SeZeliT es.<br />

(a) (b)<br />

rogorc TqvenTvis cnobilia, nivTierebis simkvrive ρ gamo iTvleba<br />

formuliT:<br />

m.<br />

ρ =<br />

V<br />

gamosaxeT airadi nivTierebis simkvrive moluri masisa da moluri<br />

moculobis saSualebiT. gamosaxeT, risi tolia am formulis mixedviT<br />

moluri masa M. miRebul formulaSi moluri moculobis nacvlad<br />

SeitaneT misi ricxviTi mniSvneloba 22,4 l/moli.<br />

Tqven aseT formulas miiRebT:<br />

M=22,4 . ρ.<br />

es formula gamoiyeneba normalur pirobebSi airis mo luri masis<br />

gansazRvrisaTvis, ro desac cnobilia simkvrive.<br />

Jangbadis simkvrivea 1,43g/l (n.p). iangariSeT misi mo luri masa.<br />

gaangariSebisaTvis ufro mosaxer xebelia airis fardobiTi simkvrivis<br />

gamoyeneba.<br />

airis fardobiTi simkvrive aRiniSneba D asoTi, ganisazRv reba airTa<br />

simkvriveebis fardo biT da gviCvenebs, ramdenjer mZimea erTi airi<br />

meoreze.<br />

magaliTad, Jangbadis<br />

fardo biTi simkvrive<br />

wyal badis mimarT aris:<br />

D = 32g/moli<br />

2g/moli<br />

= 32<br />

2 =16


sxvadasxva airis simkvrive haeris mimarT SesaZlebelia viangariSoT<br />

formuliT:<br />

M<br />

Dhaeri = 29g/moli<br />

sadac 29 g/moli haeris saSualo moluri masaa.<br />

iangariSeT:<br />

a) Jangbadis<br />

b) naxSirorJangis<br />

g) azotis<br />

d) amiakis fardobiTi simkvrive haeris mimarT.<br />

1 iodwyalbadi saxifaTo nivTierebaa, romelic azianebs kans da sasunTqi<br />

gzebis lorwovan garss. gansazRvreT iodwyalbadis fardobiTi simkvrive<br />

wyalbadisa da haeris mimarT.<br />

2 gogird(IV)-is oqsidi qimiuri sawarmoebis mavne gamonabolqvi airia,<br />

romelic haerSi wylis orTqls uerTdeba da mJava wvimis saxiT brundeba<br />

dedamiwaze. iangariSeT gogird (IV)-is oqsidis moluri masa, Tu misi fardobiTi<br />

simkvrive wyalbadis mimarT aris 32. gogird (IV)-is oqsidi `dabrundeba~<br />

Tu ara haeridan dedamiwaze mSral amindSi?<br />

3 organuli airadi nivTiereba eTileni gamoiyeneba mkvaxe xilis dasamwifeblad,<br />

risTvisac mkvaxe xiliT savse rezervuars avseben am airiT. eTilenis<br />

fardobiTi simkvrive haeris mimarT aris 0,965. iangariSeT eTilenis molekuluri<br />

masa da ivaraudeT, rezervuaris sxvadasxva nawilSi eTilenis koncentracia<br />

daaxloebiT erTnairi iqneba Tu sxvadasxva? daasabuTeT Tqveni<br />

mosazreba.<br />

4 iangariSeT airTa narevis fardobiTi simkvrive haeris mimarT, Tu narevi<br />

Sedgeba: SO 2 – 60%; CO 2 – 40%. am airebis narevs avtomobilis gamonabolqvic<br />

Seicavs. transportiT gadatvirTul qalaqSi zeda sarTulis mcxovrebni<br />

ufro zaraldebian, Tu qveda sarTulis?<br />

17


18<br />

•<br />

5<br />

muyaosagan daamzadeT moluri moculobis<br />

kubi. amisaTvis:<br />

iangariSeT, ras udris aseTi kubis wibos<br />

sigrZe. gaiTvaliswineT, rom 1 l=1 dm3 • muyaosagan gamoWeriT kubis waxnagebi,<br />

dautoveT<br />

webeblad<br />

`mindori~ waxnagebis Sesa-<br />

• TiToeul waxnags daawereT molur<br />

moculobasTan<br />

cnebebi<br />

dakavSirebuli ZiriTadi<br />

• kubi moaTavseT skolis laboratoriaSi<br />

• es kubi naTlad warmoadgens, Tu ra<br />

moculobas ikavebs normalur pirobebSi<br />

1 moli airi, an airebis narevi.<br />

saSinao davaleba<br />

V M =22,4l/moli<br />

normalur<br />

pirobebSi<br />

t=0 0 C,<br />

p=1 atm.<br />

ν= N N A<br />

V M= V ν<br />

1 moli<br />

airi<br />

22,4l<br />

D= M 1<br />

M 2<br />

M=22,4ρ<br />

daavadebisgan dacvis mizniT vazis foTols gogirds ayrian. garkveul temperaturaze<br />

go girdis orTqlis fardobiTi simkvri ve haeris mimarT aris 8,83.<br />

gogirdis ramden atoms Seicavs gogirdis mole kula am temperaturaze? ramdenad<br />

swrafad aorTqldeba gogirdi vazis foTlidan cxel amindSi?


1.6 ra raodenobrivi TanafardobiT<br />

urTierTqmedebs nivTierebebi<br />

risi Tqma SeiZleba wyalbadisa da Jangbadis raodenobrivi Tanafa<br />

r dobis Sesaxeb reaqciis tolobis mixedviT?<br />

2H 2 +O 2 → 2H 2 O<br />

gveTanxmebiT Tu ara, rom Jangbadis<br />

ramdeni molekulac ar unda aviRoT<br />

sareaqciod, reaqciaSi Sesuli wyalbadis<br />

molekulaTa ricxvi yovelTvis orjer<br />

meti iqneba da wylis molekulebic<br />

orjer meti warmoiqmneba.<br />

reaqciis tolobis mixedviT SegviZlia<br />

davweroT:<br />

2H 2 O 2 → 2H 2 O<br />

2 moli 1 moli 2 moli<br />

2 moli wyalbadis masaa:<br />

m(H 2 )=M . ν=2g/moli . 2=4g<br />

1 moli Jangbadis masaa:<br />

m(O 2 )=M.ν=32g/moli. 1moli=32g<br />

iangariSeT, ramdeni grami wyalbadi Seva reaqciaSi:<br />

a) 16 g JangbadTan<br />

b) 0,5 moli JangbadTan<br />

reaqciis tolobidan gamomdinare raodenobebTan<br />

SedarebiT ramdenjer Semcirda<br />

reaqciaSi Sesuli wyalbadis masa,<br />

reaqciis Sedegad warmoqmnili wylis masa?<br />

2H 2 O 2 2H 2 O<br />

g) 64 g JangbadTan<br />

d) 2 mol JangbadTan.<br />

reaqciis tolobidan gamomdinare<br />

reodenobebTan SedarebiT ramdenjer<br />

gaizarda reaq ciaSi Sesuli<br />

wyalbadis masa, reaqciis Sedegad<br />

warmoqmnili wylis masa?<br />

ra daskvna gamoitaneT reaq ciaSi monawile nivTierebaTa rao denobrivi<br />

Tanafardobis Sesaxeb?<br />

2H 2<br />

2H 2<br />

2H 2<br />

O 2<br />

O 2<br />

O 2<br />

2H 2 O<br />

2H O 2<br />

wyalbadis yoveli ori molekula<br />

urTierTqmedebs Jangbadis erT molekulasTan<br />

da miReba wylis ori molekula<br />

2 moli wylis masaa: m(H 2 O)=M. ν=18g/moli. 2moli=36g<br />

amitom, qimiuri reaqciis tolobidan aseve gamomdinreobs, rom yoveli<br />

4 g wyalbadi urTierTqmedebs 32 g JangbadTan da warmoiqmneba 36 g wyali.<br />

2H 2 + O 2 → 2H 2 O<br />

2moli 1 moli 2 moli<br />

M=2g/moli M=32g/moli<br />

4g 32g 36g<br />

M=36g/moli<br />

19


20<br />

cxadia gveTanxmebiT, rom reaq ciaSi<br />

mona wile nivTiere baTa Soris arsebobs<br />

pirda pirproporciuli raodenobrivi<br />

damo kide buleba.<br />

es damokidebuleba saSualebas gvaZlevs<br />

viangariSoT nivTierebis raodenoba,<br />

masa da moculoba qimi uri<br />

gaangariSebebi qimiuri reaqciis<br />

tolobis mixedviT saWiroa qimiur<br />

war moebaSi, metalur giul, minis,<br />

farma cevtul qarxanaSi da a. S. aseTi<br />

gaangariSebebi saWiroa qi miur laboratoriaSic<br />

da yofa-cxovrebaSic.<br />

reaqciis tolobis mixedviT, Tu cnobilia reaqciaSi monawile erT-erTi<br />

nivTie re bis raodenoba, masa an moculoba.<br />

aiReT 5,6g rkina, SeurieT 3,2g gogirdi. moaTavseT<br />

cda<br />

winaswar awonil sinjaraSi da gaaxureT. rogorc ki<br />

reaqcia daiwyeba gaxureba SewyviteT. reaqciis dam-<br />

Tavrebisa da sinjaris gacivebis Semdeg, kvlav awoneT<br />

is SigTavsianad. masaTa sxvaobiT daadgineT warmoqmnili nivTierebis masa.<br />

SeadgineT reaqciis toloba. gaangariSebiT daadgineT, ra moluri TanafardobiT<br />

Sevida reaqciaSi erTmaneTTan rkina da gogirdi. ra masis rkinis<br />

sulfidi unda miiRoT masis mudmivobis kanonis Sesabamisi gaangariSebiT? ras<br />

udris sinamdvileSi reaqciis Sedegad miRebuli rkinis sulfidis masa, romelic<br />

sasworiT gansazRvreT? axseniT, ratom ar emTxveva zustad Teoriuli<br />

gaangariSeba praqtikul Sedegs?<br />

axla erTad gadavWraT amocana: davuSvaT, cdisTvis saWiroa 4,4 g<br />

rkinis sulfidi. viangariSoT, ra masis rkina da gogirdi dagvWirdeba<br />

am masis rkinis sulfidis misaRebad.<br />

davadginoT, rkinisa da gogir dis Tanafardoba reaqciis tolo bis<br />

mixedviT:<br />

Fe + S → Fes<br />

1moli 1mol 1moli<br />

cxadia, rom rkinisa da gogirdis imdeni molia saWiro, ramdeni<br />

moli rkinis sulfidicaa misaRebi.<br />

anu ν(Fe)=ν(S)=ν(FeS),<br />

amitom, viangariSoT 4,4 g rkinis sulfidis raodenoba:<br />

ν(FeS)=4,4/88=0,05 moli.<br />

e.i. saWiroa 0,05 moli Fe da 0,05 moli S.<br />

viangariSoT maTi masebi: m(Fe)=M(Fe).ν,<br />

m(Fe)=56g/moli.0,05moli=2,80g.<br />

M(S)=M(S).ν; Μ(S)=32g/moli.0,05moli=1,6g<br />

amrigad, 4,4 g FeS-is misaRebad saWiroa 1,6 grami S da 2,8 grami Fe.<br />

ras fiqrobT, iqneba Tu ara ufro martivi<br />

gaangariSebebi im SemTxvevaSi, Tu reaqciaSi<br />

monawileoben mxolod airadi nivTie rebebi?<br />

ratom fiqrobT ase?<br />

amoxseniT amocana da varaudi daasa buTeT<br />

gaangariSebiT.<br />

amocana:<br />

gaiTvaliswineT, rom reaqciaSi<br />

Sesuli aira di nivTierebebis<br />

mocu lo baTa fardoba<br />

Seesabameba maTi koeficientebis<br />

far do bas qi miuri<br />

reaq ciis tolobaSi.<br />

ras udris 2 l qlorTan reaqciaSi Sesuli wyalbadis da warmoqmnili<br />

qlorwyalbadis raodenoba da moculoba?


amrigad, qimiur reaqciaSi nivTierebebi urTierTqmedebs garkveuli<br />

moluri da masuri TanafardobiT.<br />

1 iangariSeT wylis raodenoba da masa, romelic saWiroa 3,2g<br />

gogird(IV)-is oqsidisagan gogirdovani mJavas misaRebad.<br />

2 iangariSeT 3,4 g gogirdwyalbadis misaRebad saWiro gogirdisa da wyal-<br />

badis raodenoba da masa.<br />

3<br />

gamoTvaleT 4 l azotTan reaqciaSi Sesuli wyalbadisa da warmoqmnili<br />

amiakis raodenoba da moculoba.<br />

situaciuri<br />

Team da giom gadawyvites gaarkvion _ ras gviCvenebs qimiuri<br />

amocana reaqciis Semdegi toloba.<br />

2H + O = 2H O<br />

2 2 2<br />

Tea miiCnevs, rom Canaweri 2H +O =2H O gviCvenebs _ wyalbadis ori molekula<br />

2 2 2<br />

reaqciaSi Sedis Jangbadis erT molekulasTan da warmoqmnis wylis or molekulas.<br />

gio ki amtkicebs, rom amave reaqciis tolobis mixedviT SeiZleba iTqvas: ori moli<br />

wyalbadi reaqciaSi Sedis erT mol JangbadTan da warmoqmnis or mol wyals.<br />

Tqven ras fiqrobT? daasabuTeT Tqveni mosazreba.<br />

saSinao cda<br />

kvercxi, fqvili, Saqari da cximi<br />

TiTqmis yvela namcxvarSia. magram, yvela<br />

namcxvari xom erTnairi ar aris _ mTavaria<br />

am produqtebis rao de nobrivi<br />

Tanafardoba da momzadebis wesi. CaatareT<br />

mcire eqsperimenti. SecvaleT standartul<br />

kulinarul receptSi produqtebis raodeno<br />

b rivi Tanafardoba da momzadebis wesi.<br />

naxeT, ra moxdeba. aRwereT, ra cvlilebe bi<br />

gamoiwvia produqtebis raodenobrivi Tana -<br />

fa r do bis Secvlam.<br />

ar aris gamori cxuli eqsperimentis<br />

proce sSi<br />

miagnoT.<br />

axal, originalur receptsac<br />

es recepti gaacaniT maswavlebelsa da<br />

Tanak laselebs.<br />

21


22<br />

proeqti `puri da orcxobila~<br />

Temis aqtualoba:<br />

wylis Semcveloba produqtSi bevrad ganapirobebs<br />

mis xarisxs. magaliTad, rodesac purSi wylis raodenoba<br />

normaze metia, is ugemuric aris da vadaze adrec<br />

kargavs sakvebis Tvisebas.<br />

Teoriuli nawili<br />

Cveulebrivi puri 30-40% wyals Seicavs.<br />

Tu wylis raodenoba normaze metia, purs gamocxoba aklia da misi kvebiTi<br />

Rirebulebac naklebia.<br />

orcxobila 8-11%-mde wyals Seicavs. haerze orcxobila TandaTanobiT STanTqavs<br />

wyals, kargavs simyifes da elastikuri xdeba, rac orcxobilas daZvelebis niSania. Tu<br />

pursa da orcxobilaSi wylis Semcveloba normaze meti an naklebia, unda vifiqroT,<br />

rom produqti uxarisxoa.<br />

purisa da orcxobilas xarisxis kontroli Tqvenc SegiZliaT.<br />

eqsperimentuli nawili<br />

aiReT puris naWeri an erTi orcxobila da awoneT. CainiSneT sawyisi masa.<br />

moaTavseT RumelSi 150 0 C-ze 40-45 wT-is ganmavlobaSi. gamoitaneT eleq t ro-<br />

Rumelidan da gaaciveT.<br />

kvlav awoneT.<br />

masaTa sxvaobiT gamoiangariSeT wylis Semcveloba.<br />

gamoiangariSeT, agreTve, wylis masuri wili _ aorTqlebuli wylis masa SeafardeT<br />

puris an orcxobilas sawyis masasTan.<br />

axla Tqven SegiZliaT, sxvadasxva warmoebis purisa da orcxobilas xarisxi<br />

gaakontroloT.<br />

Semdeg ki urCieT Tqvens mSoblebs, megobrebs da axloblebs, romeli warmoebis<br />

produqciaa ukeTesi da ratom.


1.7 rogor amovxsnaT gasaangariSebeli<br />

amocana qimiaSi praqtikuli<br />

mecadineoba<br />

amocana<br />

ganvsazRvroT 5 mol wyal badTan reaqciaSi Sesuli Jan gbadisa da reaq ciis<br />

Sedegad miRe buli wylis ra odenoba.<br />

amoxsna:<br />

gasaangariSebeli amocanis amox snisas umjobesia monacemebi CavweroT garkveuli<br />

formiT da davicvaT Semdegi algoriTmi:<br />

1. vwerT reaqciis tolobas da vaTa nabrebT.<br />

2. nivTierebaTa formulebis qveS vwerT nivTi-<br />

erebis raode nobas ν, romelic See sabameba koefi-<br />

cientis mniSvnelobas.<br />

3. nivTi erebaTa formu lebis<br />

zemoT vwerT amocanis pirobis ricxviT<br />

mona cemebs, ucnobi raodenobis<br />

nivTi erebaTa formule bis zemoT<br />

ki vwerT x-s. Tu amocanis pirobis<br />

mixedviT, sareaqciod aRebuli niv-<br />

Tiereba minarevs Seicavs, jer vadgenT<br />

sufTa nivTi erebis Semcvelobas<br />

narevSi.<br />

4. vadgenT Tanafardobas.<br />

5 moli<br />

2H2<br />

2 moli<br />

+<br />

x<br />

1<br />

O<br />

2<br />

1moli<br />

x<br />

2<br />

= 2H<br />

O,<br />

2<br />

2 moli<br />

5. vangariSobT ucnobi nivTi erebebis ra o denobas.<br />

aseTi Cana weriT kargad<br />

Cans amo canis<br />

piroba da advili<br />

misax ved ria, rogor<br />

unda vimoqmedoT<br />

amo canis amoxsnisas.<br />

5 moli x1<br />

= ,<br />

2 moli 1moli<br />

5 moli x2<br />

= ,<br />

2 moli 2 moli<br />

5 ⋅1<br />

x1 = = 2,<br />

5 moli O2<br />

2<br />

.<br />

5 ⋅ 2<br />

x2 = = 5 moli H2O<br />

2<br />

.<br />

qimiuri reaqciis tolobis mixed viT SesaZlebelia ara mxolod nivTi erebaTa<br />

raodenobis, aramed masis gamoTvlac.<br />

23


24<br />

amocana<br />

gansazRvreT Jangbadisa da wylis masebi, Tu cnobilia, rom JangbadSi daiwva<br />

10 g wyalbadi.<br />

amoxsna:<br />

gamovTvaloT 10 g wyalbadis raodenoba<br />

ν(H 2 ) = m<br />

M =<br />

5 moli x 1 x 2<br />

2H 2 + O 2 = 2H 2 O<br />

2 moli 1 moli 2 moli<br />

x 1 = 5 moli . 1 moli<br />

2 moli<br />

5 moli<br />

2 moli =<br />

10g<br />

2g/moli<br />

= 5moli<br />

= 2,5moli O 2<br />

m(O 2 ) = ν .M<br />

m(O 2 ) = 2,5moli . 32g/moli=80g<br />

x2 2 moli , x2 = 5 moli . 2 moli<br />

2 moli<br />

m(H 2 O) = M. ν =18g/moli . 5 moli=90g<br />

= 5 moli H 2 O<br />

ganvixiloT amocanis amoxsnis magaliTi, rodesac reaqciaSi Sesuli erT-erTi<br />

nivTiereba narevis saxiTaa.<br />

amocana<br />

ras udris wyalbadis moculoba (n. p), romelic saWiroa 640 g rkina (III)-is<br />

oqsidis aRsadgenad, romelic 25% minarevs Seicavs?<br />

amoxsna:<br />

1) davadginoT rkina (III)-is oqsidis Semcveloba narevSi.<br />

amocanis pirobis mixedviT, narevSi sufTa rkina (III)-is oqsidis Semcvelobaa<br />

75%, anu ω = 0,75.<br />

m(nivT)= m (narevi).ω.<br />

m( Fe2O3)<br />

= 640<br />

g ⋅ 0,<br />

75 = 480 g.<br />

2) gamovTvaloT 480 g Fe2O3-is raodenoba:<br />

m 480 g<br />

ν = ; ν =<br />

= 3 moli.<br />

M 160 g/moli<br />

3) davweroT qimiuri reaqciis toloba:<br />

3 moli x<br />

O + 3H<br />

= 2Fe<br />

+ 3H<br />

O.<br />

Fe2 3 2<br />

2<br />

1 moli 3moli<br />

4) SevadginoT Tanafardoba:<br />

3moli x<br />

= ;<br />

1 moli 3moli x=9 moli H2.<br />

5) gamovTvaloT wyalbadis mocu loba:<br />

V =<br />

VM<br />

⋅ ν;<br />

V = 22,<br />

4 l/moli ⋅ 9 moli = 201,<br />

6 lH<br />

.<br />

2


ganvixiloT kidev erTi magaliTi.<br />

amocana<br />

ra moculobis wyalbadi (n.p) gamoiyofa 730 g 30%-ian marilmJavas xsnarze<br />

reaqciisaTvis saWiro raode nobis TuTiis damatebisas?<br />

amoxsna:<br />

1) ganvsazRvroT marilmJavas masa xsnarSi:<br />

m(HCl)= mxsnari.ω m(HCl)= 730 g.0,3=219 g.<br />

2) davadginoT marilmJavas ra odenoba:<br />

m<br />

219 g<br />

ν = ; ν(<br />

HCl)<br />

=<br />

= 6 moli.<br />

M<br />

36,<br />

5 g/moli<br />

3) SevadginoT reaqciis toloba:<br />

6 moli<br />

Zn + 2 HCl = ZnCl2<br />

+ H2<br />

2 moli<br />

x<br />

1 moli<br />

.<br />

4) SevadginoT Tanafardoba:<br />

6 moli x<br />

= ;<br />

2 moli 1 moli<br />

x=3 moli H2.<br />

5) gamovTvaloT wyalbadis mo culoba:<br />

V = VM<br />

⋅ ν;<br />

V = 22,<br />

4 l/moli ⋅ 3 moli = 67,<br />

2 lH2.<br />

rodesac sareaqciod aRebuli nivTi erebebis raodenobrivi Tanafardoba<br />

ar Seesabameba reaqciis tolo biT dad genil ra odenobriv Tana fardobas,<br />

maSin erT-erTi moreagire nivTierebis garkveuli raodenoba rCeba<br />

reaqciaSi Seusvleli. aseT SemTxvevaSi amboben, rom nivTiereba Warbia.<br />

reaqciis tolobis mixedviT yo vel Tvisaa SesaZlebeli gani sazRvros<br />

ara mxolod reaqciaSi Sesuli, aramed Warbi nivTierebis ra odenobac.<br />

ganvixiloT magaliTi:<br />

amocana<br />

davuSvaT, wylis misaRebad aiRes 6 g wyal badi da 32 g Jangbadi. davadginoT,<br />

romeli maTgania Warbi da amis gamo darCeba reaqciaSi Seusvleli.<br />

amoxsna:<br />

1) davweroT reaqciis toloba<br />

2H2 + O2<br />

= 2H2O<br />

2 moli 1 moli .<br />

2) davadginoT wyalbadisa da Jangbadis raodenoba:<br />

m<br />

6 g<br />

ν = ; ν(<br />

H2)<br />

= = 3 moli;<br />

M 2 g/moli<br />

32 g<br />

ν(<br />

O2<br />

) =<br />

= 1moli.<br />

32 g/moli<br />

3) reaqciis tolobis mixedviT erTi moli Jangbadi uerTdeba or mol<br />

25


26<br />

wyalbads, amitom 1 moli wyalbadi (2 g) darCeba Warbad.<br />

ganvixiloT kidev erTi magaliTi:<br />

amocana<br />

xsnars, romelic 37,6 g spilenZis nitrats Seicavda, daamates 5,6 g rkinis<br />

naqlibi. daadgineT, darCeba Tu ara xsnarSi spilenZis nitrati, reaqciis<br />

damTavrebis Semdeg.<br />

amoxsna:<br />

1) davweroT reaqciis toloba:<br />

Cu( NO3<br />

) 2 + Fe = Fe(<br />

NO3)<br />

2 + Cu.<br />

2) gamovTvaloT spilenZis nitra tisa da rkinis raodenoba:<br />

m<br />

ν = ;<br />

M<br />

5,<br />

6 g<br />

ν(<br />

Fe)<br />

=<br />

= 0,<br />

1moli;<br />

56 g/moli<br />

37,<br />

7 g<br />

ν(<br />

Cu(<br />

NO3<br />

) 2)<br />

=<br />

=<br />

188 g/moli<br />

0,<br />

2<br />

moli.<br />

3) reaqciis tolobis mixedviT 1 moli spilenZis nitrati urTierTqme debs<br />

1 mol rkinasTan, amitom spi lenZis nitratis 0,2 molidan 0,1 moli reaq ciaSi<br />

Seva 0,1 mol rkinasTan, 0,1 moli Cu(NO3)2 ki darCeba Warbad.<br />

4) amrigad, reaqciis damTavrebis Semdeg xsnarSi iqneba 0,1 moli anu 18,8 g<br />

Cu(NO3)2.<br />

1 reaqciis tolobis mi xedviT<br />

2Al+3S → Al 2 S 3<br />

daadgineT aluminis sulfidis raodenoba da masa, Tu sare aqciod<br />

aRebuli iyo 4,5 g alumini.<br />

2<br />

reaqciis Sedegad warmoiqmna 9 g wyali. gansazRvreT reaqciaSi Sesuli<br />

wyalbadisa da Jangbadis raodenoba da masa.<br />

3<br />

iangariSeT sawyisi nivTi erebebis raodenoba da masa, Tu maTi urTierTqmedebiT<br />

miiRes 10 g marili. reaqciis to lobas aqvs Semdegi saxe:<br />

Zn + 2HCl → ZnCl2 + H . 2<br />

4 moifiqreT erT-erTi zemoT mocemuli amocanis Sebrunebuli amo cana da<br />

amoxseniT.<br />

5<br />

iangariSeT magniumis oqsi dis masa, romelic miiReba 480 g magniumis sruli<br />

wvisas Jangbadis areSi.<br />

Tqvenma megobarma moifiqros Seb runebuli amocana da amoxsnas.<br />

SeamowmeT erTmaneTis namuSevari.<br />

6 ra masis Jangbadi da magniumia saWiro 8 g magniumis oqsidis misaRebad?<br />

7 ra moculobis qloria saWiro (n.p) 53,4 g aluminis qloridis misaRebad?


8 ras udris naxSirorJangis moculoba (n.p), romelic warmoiqmneba 0,25 kg<br />

marmarilos daSliT, Tu igi 96% kalciumis karbonats Seicavs.<br />

9<br />

malaqiti bunebrivi mineralia, romelsac<br />

saiuveliro nakeTobebis dasamzadadeblad Cu (OH) CO – malaqiti<br />

2 2 3<br />

iyeneben. nakeToba miT ufro Zvirfasia, rac<br />

ufro sufTaa malaqiti. 22,3 g malaqitis<br />

daSliT gamoiyo 2,24 l naxSirbad (IV)-is oqsidi (n.p.). sufTa iyo Tu ara<br />

malaqiti?<br />

10 laboratoriaSi Jangbads Rebuloben kaliumis permanganatis daSliT.<br />

ra moculobis Jangbads miiReben 31,6 g kaliumis permanganatis (KMnO 4 )<br />

daSlisas (n.p)? 2KMnO4 → K2MnO4+MnO2+O2.<br />

11 ra moculobis wyalbadi daiwveba srulad 1 l haerSi (n.p)?<br />

12 xsnars, romelic 18,8 g spilenZis nitrats Seicavda, daamates 30 g rkinis<br />

naqlibi. ras udris spilenZis masa, romelic reaqciis Sedegad miiReba?<br />

13<br />

gTavazobT reaqciis tolobas<br />

H O+SO → H SO 2 2 2 3<br />

plastilinis burTulebis gamoyenebiT daamzadeT wylisa da gogird(IV)-is<br />

oqsidis molekulebis modelebi. SeecadeT, rom orive molekulis modeli<br />

gardaqmnaT maTi urTierTqmedebis Sedegad miRebuli nivTierebis, gogirdovani<br />

mJavas molekulis modelad. daasabuTeT, rom qimiuri reaqciis<br />

dros masa ar icvleba.<br />

27


28<br />

eqsperimentuli samuSao<br />

reaqciis produqtis gamosavlianobis gansazRvra<br />

gansazRvreT kalciumis wyalTan urTierTqmedebis Sedegad gamoyofili<br />

wyalbadis gamosavlianoba (sur. 1.3).<br />

1) aawyveT xelsawyo, romliTac SesaZlebelia airadi nivTierebis miReba da<br />

Segroveba.<br />

2) awoneT kalciumis nimuSi. CainiSneT masa.<br />

3) reaqciis tolobis mixedviT iangariSeT, ra moculobis wyalbadi gamoiyofa<br />

Teoriulad. es iqneba V H2 (Teoriuli).<br />

2) moaTavseT kalciumis awonili nimuSi sinjaraSi da daasxiT wyali im<br />

raodenobiT, rom Ca mTlianad Sevides reaqciaSi (wylis saWiro raodenoba<br />

gamoiangariSeT reaqciis tolobis mixedviT da sareaqciod aiReT Warbad).<br />

3) airgamyvani milis bolo moaTav seT wyliT savse sazom cilindrSi, romelic,<br />

Tavis mxriv, wylian kristali zatorSia Capi r qvavebuli.<br />

4) daelodeT reaqciis damTav rebas.<br />

airis buStebis gamoyofis Sewyvetis<br />

Semdeg ise, rom wylidan ar amoiRoT,<br />

sazomi cilindri moaTa vseT vertikalurad<br />

da wylis donis niSnulis mixedviT<br />

daadgineT gamoyofili wyalbadis<br />

moculoba.<br />

sinjara<br />

es iqneba praqtikulad gamoyofili<br />

kristalizatori<br />

wyalbadis moculoba V (praqtikuli).<br />

H2<br />

sur. 1.3 wyalbadis miReba da Segroveba<br />

5) iangariSeT wyalbadis gamosa vli anoba formuliT:<br />

axseniT, ratom ar emTxveva praqtikuli Sedegi Teoriuls.<br />

Ca<br />

H 2 O<br />

airgamyvani<br />

mili sazomi<br />

cilindri<br />

H 2 O<br />

H 2 O<br />

H 2


SeamowmeT Tqveni codna<br />

1 SeavseT sqema samuSao rveulSi. imsjeleT sqemaze mocemuli TiToeuli<br />

cnebis da maT Soris arsebuli urTierTkavSiris Sesaxeb.<br />

avogadros<br />

mudmiva<br />

. . . .<br />

nivTierebis<br />

raodenoba<br />

ν<br />

moli<br />

moluri<br />

moculoba<br />

es strategia dagexmarebaT nivTierebis raodenobrivi maxasiaTeblebis ukeT<br />

gaazrebasa da TvalsaCino xerxiT mocemuli informaciis sityvierad gadmocemis<br />

unaris ganviTarebaSi.<br />

2 mocemulia reaqciis toloba:<br />

H 2 S+O 2 → S + H 2 O<br />

gaaTanabreT reaqciis toloba, plastilinis burTulebis gamoyenebiT<br />

daamzadeT reagentebisa da reaqciis produqtebis modelebi da maTi saSualebiT<br />

axseniT masis mudmivoba qimiuri reaqciis dros.<br />

3 ra raodenobis wyali da Jangbadi miiReba 0,4 moli wyalbadis<br />

peroqsidis (H 2 O 2 ) daSlisas? reaq cia mimdinareobs Semdegi tolo bis<br />

mixedviT:<br />

2H 2 O 2 → 2H 2 O + O 2 .<br />

4 TuTiisa da rkinis narevze, romelic 2,6 gram TuTias Seicavs,<br />

imoqmedes Warbi marilmJaviT, gamoiyo 1,008 l wyalbadi (n.p). gansazRvreT<br />

aRebuli narevis Sedgeniloba.<br />

5 gTavazobT specifikur kriteriumebs, romlis gamoyenebiT SeZlebT Tqveni<br />

swavlis procesis ukeT gaazrebasa da Sefasebas.<br />

1. am davalebiT/davalebebiT viswavle ucnobi nivTierebis gamokvleva da<br />

misi formulis dadgena<br />

2. am davalebiT/davalebebiT viswavle nivTierebis raodenobis<br />

gaangariSeba<br />

3. am davalebiT/davalebebiT viswavle avagadros kanonis safuZvelze<br />

airis moculobis gaangariSeba<br />

4. am davalebiT/davalebebiT viswavle raodenobrivi gaangariSebebi<br />

qimiuri reaqciis tolobis mixedviT.<br />

29


30<br />

#<br />

romel gverdzea<br />

Tqvens samuSao<br />

rveulSi es davaleba<br />

es aris davaleba<br />

romliTac me . . .<br />

ratom migaCniaT ase?<br />

daasabuTeT<br />

1 2 3 4


Cabmuli var<br />

gakveTilis<br />

msvlelobaSi<br />

teqstSi<br />

vpoulob saWiro<br />

informacias<br />

SemiZlia Cavataro<br />

cda da es<br />

cda aRvwero<br />

qimiuri reaqciis<br />

tolobiT.<br />

SemiZlia vimsjeloavogadros<br />

kanonisa<br />

da airadi niv-<br />

Tierebis moluri<br />

moculobis<br />

Sesaxeb.<br />

rogoria Tqveni warmateba?<br />

Tamamad gamov -<br />

T qvam Cem azrs,<br />

Secdomis daSvebis<br />

ar meSinia<br />

vcdilob Cem mier<br />

mopovebuli informacia<br />

gamovsaxo mokled da<br />

TvalsaCinod _ sqemiT an<br />

cxriliT.<br />

saSinao<br />

davalebas vamzadeb<br />

damoukideblad<br />

SemiZlia vimsjelo<br />

molisa da<br />

moluri cnebis<br />

Sesaxeb da am<br />

cnebebis gamoyenebiT<br />

Cavataro<br />

gaangariSebebi.<br />

SemiZlia gaangariSebebiavogadros<br />

kanonis<br />

gamoyenebiT.<br />

roca raime ar<br />

mesmis, vekiTxebi<br />

an maswavlebels,<br />

an Tanaklaselebs<br />

vcdilob, rom<br />

aqtiuri viyo jgufu<br />

ri muSa obis<br />

procesSi<br />

vcdilob movipovo informacia<br />

sxva wyaroebidanac<br />

(enciklopedia, samecniero<br />

saymawvilo literatura,<br />

interneti)<br />

Cem mier mopovebul<br />

informacias xalisiT<br />

vacnob Tanaklaselebs.<br />

Seni azriT, sadac kargad gaqvs saqme gaaferade mwvaned, sadac arc ise kargad _ yviTlad.<br />

Tu gaqvs: 3 an meti mwvane yoCaR, Seni qceviT xels uwyob sakuTar warmatebebs.<br />

3 an meti mwvane _ marTlac Zalian mogindomebia.<br />

ori mwvane _ ar gaklia pasuxismgebloba.<br />

vatareb saSinao<br />

cdebs da gamomaqvs<br />

daskvnebi<br />

Tu gaqvs 3 an meti mwvane _ SesaniSnavia, namdvilad kargad swavlob.<br />

qimia Seni sayvareli sagania.<br />

samuSao rveulSi Cawere, ra unda gaaumjobeso, rom ukeTesi Sedegi miiRo.<br />

SemiZlia Sevqmna<br />

reagentebisa<br />

da reaqciis<br />

produqtebis<br />

modelebi da maTi<br />

saSualebiT avxsna<br />

masis mudmivoba<br />

qimiuri reaqciis<br />

dros.<br />

SemiZlia raodenobrivigaangariSebebi<br />

reaqciis<br />

toloba mixedviT.<br />

31

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!