You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>IXklasis</strong><br />
saxelmZRvanelo
manana vardiaSvili<br />
qimia<br />
IX klasis saxelmZRvanelo<br />
grifi mieniWa 2012 wels ssip ganaTlebis xarisxis ganviTarebis<br />
erovnuli centris (brZaneba # 375, 18. 05. 2012) mier<br />
gamomcemloba inteleqti<br />
Tbilisi 2012
manana vardiaSvili<br />
qimia IX<br />
inteleqti<br />
Tbilisi 2012<br />
Manana Vardiashvili<br />
cheMistry iX<br />
INTELEKTI PUBLISHERS<br />
tbilisi 2012<br />
redaqtori qristine giorgaZe<br />
iv. javaxiSvilis Tbilisis saxelmwifo universitetis profesori<br />
Editor: Kristine Giorgadze, Professor of TSU<br />
gamomcemloba inteleqti<br />
Tbilisi, ilia WavWavaZis gamziri #5<br />
225-05-22, 5(99) 55-66-54<br />
faqsi: 225-05-22<br />
elfosta: inteleqti@caucasus.net vebgverdi: www.intelekti.ge<br />
ISBN 978-9941-439-27-8<br />
© manana vardiaSvili, 2012<br />
© gamomcemloba `inteleqti~, 2012
I Tavi<br />
sarCevi<br />
1.1 nivTierebis raodenoba, moli ................................................................... 7<br />
1.2 moluri masa ................................................................................................ 10<br />
1.3 airad nivTierebebs Soris mimdinare reaqciebi ...................................... 12<br />
1.4 airis moluri moculoba ........................................................................... 14<br />
1.5 romeli airia ufro mZime .......................................................................... 16<br />
1.6 ra raodenobrivi TanafardobiT urTierTqmedebs nivTierebebi .......... 19<br />
1.7 rogor amovxsnaT gasaangariSebeli amocana qimiaSi ............................... 23<br />
SeamowmeT Tqveni codna ....................................................................................... 29<br />
II Tavi<br />
2.1 sad mdebareobs metalebi periodul sistemaSi ....................................... 33<br />
2.2 metalebis fizikuri Tvisebebi ................................................................ 36<br />
2.3 sufTa metali Tu Senadnobi ..................................................................... 40<br />
2.4 romeli metalia ufro aqtiuri ................................................................ 45<br />
2.5 Cven vadgenT metalis mJavasTan urTierTqmedebis Sedegad<br />
gamoyofili wyalbadis moculobas ......................................................... 49<br />
2.6 rogor urTierTqmedebs metalebi wyalTan ............................................. 51<br />
2.7 metalebis korozia ..................................................................................... 55<br />
2.8 ganicdis Tu ara korozias yvela metali ................................................ 58<br />
2.9 arametalebis Sesaxeb .................................................................................. 62<br />
SeamowmeT Tqveni codna ..................................................................................... 65<br />
III Tavi<br />
3.1 oqsidis formula da perioduli sistema _ rogor miiReba oqsidi ..... 69<br />
3.2 oqsidebis Tvisebebi ................................................................................... 72<br />
3.3 ra Tvisebebi aqvs mJavebs ........................................................................... 75<br />
3.4 ra Tvisebebi aqvs fuZeebs .......................................................................... 77<br />
3.5 rogor miiReba mJava da fuZe .................................................................... 80<br />
3.6 rogor miiReba marili ............................................................................... 85<br />
3.7 ra Tvisebebi aqvs marilebs ....................................................................... 88<br />
3.8 marilebi praqtikaSi ................................................................................... 93<br />
3.9 ra kavSiria martivsa da rTul nivTierebebs Soris ............................... 97<br />
3.10 gaangariSebebi qimiuri formulis mixedviT ........................................... 100<br />
3.11 qimiuri formulis dadgena elementTa masuri wilis mixedviT ........... 103<br />
SeamowmeT Tqveni codna ..................................................................................... 105<br />
IV Tavi<br />
4.1 siTbo da qimiuri reaqcia .......................................................................... 108<br />
4.2 rodis aris reaqciis toloba Termoqimiuri .......................................... 111<br />
4.3 naxSirwyalbadi da siTbo ........................................................................... 114<br />
3
4<br />
4.4 ra aris navTobi ... ...................................................................................... 117<br />
4.5 ra aris Tbounarianoba .............................................................................. 123<br />
4.6 rogor SevafasoT sawvavi .......................................................................... 127<br />
4.7 navTobi da bunebrivi airi rogorc nedleuli ........................................ 131<br />
4.8 wyalbadi da energetika ............................................................................... 134<br />
4.9 energia da qimiuri reaqcia ......................................................................... 137<br />
4.10 galvanuri elementis gamoyeneba praqtikaSi ............................................ 140<br />
4.11 ra aris polimeri ........................................................................................ 143<br />
4.12 qimiuri teqnologia .................................................................................... 146<br />
SeamowmeT Tqveni codna ..................................................................................... 148<br />
V Tavi<br />
5.1 ra abinZurebs haers ..................................................................................... 152<br />
5.2 saTburis efeqti .......................................................................................... 155<br />
5.3 ras niSnavs haeris xarisxis kontroli ...................................................... 160<br />
5.4 mJava wvimebi ................................................................................................. 164<br />
5.5 rogor SevamciroT niadagis mJavianoba .................................................... 167<br />
5.6 ras niSnavs wylis sisufTavis kontroli .................................................. 171<br />
5.7 wylis xarisxis gansazRvra qimiuri analizis meTodebiT ....................... 175<br />
5.8 rogor aviciloT wylis dabinZureba ........................................................ 179<br />
SeamowmeT Tqveni codna ..................................................................................... 182
Tavis saxelwodeba<br />
paragrafis nomeri<br />
paragrafis saxelwodeba<br />
Sidateqsturi davalebebi<br />
teqstis momdevno davalebebi<br />
saSinao davaleba<br />
praqtikuli mecadineoba<br />
Semajamebeli samuSao<br />
rogor vixelmZRvaneloT wigniT<br />
paragrafis Sejameba mocemulia teqstis bolos muqi sriftiT<br />
jgufuri samuSao<br />
wyvilebad samuSao<br />
proeqti<br />
saSinao cda<br />
eqsperimentuli samuSao<br />
I Tavi<br />
raodenobrivi gaangariSebebi<br />
qimiaSi<br />
1.1 nivTierebis raodenoba, moli<br />
sxvadasxva feris plastilinisagan daamza deT<br />
Na-isa da Cl-is ionebis Tanabari raode noba<br />
(magaliTad, TxuTmet-TxuTmeti).<br />
agregatuli mdgomareoba niv-<br />
Tierebis arsebobis formaa.<br />
hidroqsilis jgufis valentoba erTis tolia,<br />
radgan is wyalbadis erT atoms uerTdeba.<br />
daasaxeleT erTi qimiuri Tviseba, romliTac<br />
mJava da tute erTmaneTisgan gansxvavdeba.<br />
1<br />
qvemoT CamoTvlili Tvisebebidan amoiwereT<br />
iseTi, romelic SeiZleba mivakuTnoT<br />
spi lenZs.<br />
saSinao cda.<br />
saSinao davaleba<br />
1 suraTze asa xulia airebis Semcveloba<br />
sxvadasxva planetis atmosferoSi.<br />
praqtikuli<br />
mecadineoba<br />
SeamowmeT Tqveni codna<br />
proeqti:<br />
rkinis Jangvis pirobebis gamokvleva<br />
eqsperimentuli samuSao<br />
5
6<br />
I Tavi<br />
raodenobrivi gaangariSebebi qimiaSi<br />
gaigebT:<br />
• ra aris nivTierebis raodenoba<br />
• ra kavSiria masasa da nivTierebis raodenobas Soris<br />
• rogor viangariSoT airis moculoba avogadros kanonis gamoyenebiT<br />
• rogor davaxasiaToT qimiuri reaqcia raodenobrivad<br />
SeZlebT:<br />
• cdis Catarebas da monacemebis safuZvelze reaqciis tolobis Sedgenas<br />
• nivTierebis raodenobis gaangariSebas<br />
• qimiuri reaqciis raodenobriv daxasiaTebas<br />
• ucnobi nivTierebis formulis dadgenas.
1.1 nivTierebis raodenoba, moli<br />
mzesumziras marcval-marcval miirTmevT, magram Tu giyidiaT odesme<br />
mzesumzira saTiTaod _ marcvlebad?<br />
an asanTi Tu SegiZeniaT Rerebad, ko lofis gareSe? ratom?<br />
rac Seexeba atoms, magaliTad, wyalbadis<br />
atoms, imdenad mcirea, rom mzesumziris<br />
marcvlis zomisa daaxloebiT 200 milioni<br />
atomis grova iqneboda. asanTis Rerze ki<br />
SeiZleba erTmaneTis miyolebiT daaxloebiT<br />
400 milioni atomi moTavsdes.<br />
qimiuri reaqcia ki swored nivTi erebis<br />
Semad geneli nawilakebis _ atomebisa da<br />
molekulebis urTierTqmedebaa.<br />
magaliTad, reaqciaSi C + O2 = CO2 yoveli erTi atomi naxSirbadi urTierTqme<br />
debs erT molekula JangbadTan.<br />
am reaq ciaSi ki, 2H2 + O2 = 2H2O ori mo le kula wyalbadi urTier Tqme<br />
debs erT molekula JangbadTan.<br />
SesaZlebelia qimiuri reaqciisaTvis saWiro raodenobis atomebisa da<br />
molekulebis daTvla? awona?<br />
dagveTanxmebiT, rom Zalian mcire zomis nawilakebs Zalian mcire<br />
masa aqvs. amitom, calkeuli nawilakebis daT vla an awona praqtikulad<br />
SeuZlebe lia. magram, SesaZlebelia nawilakTa awonadi raodenobis SerCeva.<br />
aseT raodenobad qimi kosebma 12 g nax SirbadSi arsebuli atomTa ricxvi<br />
SearCies da mas moli uwodes.<br />
ramdeni atomia erT mol, anu 12 g naxSirbadSi?<br />
gaangariSebiT dadgenilia, rom 1 mol na x Sir badSi 600 000 000 000 000 000 000 000<br />
atomia. mas avogadros mudmiva ewodeba da aRi niSneba N -Ti. A<br />
N A = 6 . 10 23 moli -1<br />
Tu nulebis rao denobas dav T v liT da xarisxis<br />
maCveneblad davwerT, miviRebT 6 . 10 23 1/moli<br />
rodesac nivTierebis raodenoba 6 . 10 23 na wilakiT ganisazRvreba, amboben,<br />
rom gvaqvs erTi moli nivTiereba.<br />
sidides, romelic nivTierebis Se ma dgeneli nawilakebis (atomebis, molekulebis/ionebis)<br />
raodenobas aRricxavs (zomavs) molis saSualebiT, nivTierebis<br />
raodenoba ewodeba.<br />
moli nivTierebis iseTi raodenobaa, romelic Seicavs avogadros ricxvis<br />
tol struqturul nawilakTa erTobliobas.<br />
moli nivTierebis raodenobis erTeulia, is aRiniSneba berZnuli asoTi ν<br />
(niu).<br />
iangariSeT, ramdeni molia 18.1023 atomi naxSirbadi?<br />
7
8<br />
marTlac, am amocanis gadasaWrelad naxSirbadis atomTa moce muli<br />
ricxvi unda gavyoT avogadros mudmivaze, anu nawilakTa ricxvze erT<br />
mol nivTierebaSi.<br />
Tu nawilakTa ricxvs nivTierebis garkveul rao denobaSi N-iT aRvniSnavT,<br />
SegviZlia davweroT<br />
iangariSeT, ramdeni molekulaa 2 mol<br />
niv TierebaSi?<br />
amrigad, 12 g naxSirbadi erTi molia.<br />
gaiazreT: • nivTierebis ra raode nobaa 1 moli?<br />
SeavseT cxrili sauSao rveulSi<br />
nivTierebis<br />
formula<br />
H 2<br />
P 2 O 5<br />
O 3<br />
• ras gviC venebs avogadros mudmiva?<br />
1 dawereT: wyalbadis molekulis ori moli;<br />
wyalbadis atomis ori moli; aluminis atomis<br />
erTi moli; aluminis atomis xuTi moli;<br />
wylis molekulis aTi moli.<br />
2 ramdeni molekulaa 1,5 mol naxSirorJangSi?<br />
3 ramden mols Seadgens 24 . 10 23 wylis molekula?<br />
4 gamoiyeneT cnebebi `moli~,<br />
`avogadros ricxvi~ da miuwereT<br />
komentari naxats.<br />
gaacaniT maswavlebelsa da<br />
Tanaklaselebs.<br />
saSinao davaleba<br />
nivTierebis<br />
raodenoba molekulebis<br />
ricxvi<br />
2 moli 12 . 10 23<br />
18 . 10 23<br />
avogadros mudmivas ricxviTi mniS <br />
vneloba Zalian didia. amis warmosadgenad<br />
xSirad mimarTaven sxvadasxva Seda rebas. magaliTad,<br />
amboben, rom 6 . 10 23 raodenobis CogburTis<br />
burTebis grova dedamiwis sferos<br />
zomisa gax deboda.<br />
qimiaSi koeficienti mo lebis<br />
raodenobasac gviC venebs.<br />
magaliTad, 2O2 _ Jangbadis<br />
mole kulebis 2 moli.
saSinao cda<br />
cdisaTvis<br />
saWiroa:<br />
Cais Wiqa,<br />
sufris<br />
kovzi, wyali.<br />
gaangariSeba molis cnebis ga mo yenebiT<br />
gazomeT, ramdeni sufris kovzi<br />
wyali asxia Cais WiqaSi.<br />
_ ramdeni moli wyalia Cais<br />
WiqaSi?<br />
_ wylis ramdeni mole kulaa daaxloebiT Cais WiqaSi?<br />
molis dRe<br />
amerikis SeerTebul StatebSi yoveli wlis 23<br />
oqtombers dilis 6,02 wuTidan saRamos 6,02 wuTamde<br />
aRiniSneba molis dRe.<br />
ris mixedviTaa SerCeuli es dro da TariRi?<br />
daakvirdiT: saaTis, dRis da Tvis aRmniSvneli<br />
ricxvebis erToblioba Seadgens avogadros ricxvs.<br />
saaTi Tve ricxvi<br />
↓<br />
6,02<br />
↓<br />
10<br />
↓<br />
23 ≡ 6,02 . 23 10<br />
imsjeleT klasSi mniSvnelovani<br />
qimiuri cnebebis<br />
Sesaxeb. SeTanxmdiT da daaweseT<br />
romelime (an ramdenime)<br />
maTganis dRe. aRniSneT es dRe<br />
mTeli skolis masStabiT. am<br />
mizniT CaatareT sxvadasxva<br />
saxis Tematuri RonisZiebebi:<br />
viqtorina, gamofena, konferencia<br />
da sxva.<br />
gaangariSebiT dad ge nilia,<br />
rom erT su fris kovz<br />
wya lSi da axloebiT 6 . 10 23<br />
wylis mo le kulaa<br />
23<br />
oqtomberi<br />
molis dRe<br />
6,02 . 10 23<br />
bunebismetyvelebis<br />
kabineti<br />
9
10<br />
1.2 moluri masa<br />
1 moli naxSirbadis masa 12 g-ia. Tu 12 g naxSirbads avwoniT, darwmunebuli<br />
viqnebiT, rom masSi 6 . 10 23 atomi naxSirbadia. ramdeni Jangbadi urTierTqmedebs<br />
erT mol naxSirbadTan?<br />
erTi moli, anu 6 . 10 23 molekula Jangbadis daTvla marTlac SeuZlebelia.<br />
samagierod, SesaZlebelia 1 moli Jangbadis masis gaangariSeba.<br />
moifiqreT, rogor iangariSebT erTi moli Jangbadis masas?<br />
_ ra monacemi dagWirdebaT saamisod?<br />
_ ramdenad mosaxrexebelia aseTi gaangariSebis Catareba?<br />
avogadros ricxvi Sem TxveviT ar aris SerCeuli. gaangariSebiT da dasturebulia,<br />
rom yvela nivTie rebisaTvis avo ga dros ricxvis toli nawilakTa<br />
rao denobis, anu erTi molis masa ricxobrivad udris am nivTierebis fardobiT<br />
atomur an molekulur masas.<br />
amrigad,<br />
m(1 moli O 2 )=32 g, m(1 moli H 2 )=2 g<br />
radgan erT mol ni vTierebaSi nawilakTa ricxvi mudmivia, mu d mivia erTi moli<br />
niv Tierebis masac.<br />
iangariSeT<br />
a) ori moli martivi nivTiereba wyalbadis masa<br />
a) ori moli martivi nivTiereba Jangbadis masa<br />
nivTierebis raodenoba mis masas Tan dakavSirebulia gansakuTrebuli sididiT,<br />
romelsac moluri masa ewodeba.<br />
sidides, romelic ganisaz Rvreba nivTierebis m masis SefardebiT Sesabamis ν<br />
raode no basTan, moluri masa ewodeba. is aRiniSneba M-iT.<br />
wyali<br />
H2O<br />
18 g<br />
nebismieri nivTierebisaTvis<br />
gogirdmJava<br />
H2SO4<br />
98 g<br />
1 moli<br />
sufris<br />
marili<br />
NaCl<br />
58 g<br />
iangariSeT, ramdeni molia 4,8 g wyali<br />
amrigad, Tu nivTierebis masa cnobilia,<br />
yovelTvis SeiZleba misi raodenobis<br />
gaangariSeba. es ki Zalian<br />
mniSvnelovania _ nivTierebebi xom<br />
Semadgeneli nawilakebiT urTierTq<br />
me debs.
gaiazreT: • ras ewodeba moluri masa?<br />
• rogor gamoisaxeba?<br />
• ra aqvT saerTo da ganmasxvavebeli fardo biT<br />
molekulur (atomur) da molur masebs?<br />
1 daadgine, sad meti atomia. Cawere saTanado niSani samuSao rveulSi<br />
a) 1 mol rkinaSi , Tu 1 mol natriumSi, radgan ....<br />
b) 5,6 g rkinaSi Tu 5,6 g natriumSi, radgan...<br />
g) 2 mol gogirdSi Tu 1 mol O 2 -Si, radgan ...<br />
d) 64 g spilenZSi Tu 0,2 mol azotSi, radgan ...<br />
gaecaniT erTmaneTis namuSevars da SeafaseT.<br />
2 ra raodenobis MgO unda movaTavsoT meore pinaze, rom saswori ga wo-<br />
naswordes.<br />
saSinao davaleba<br />
aq ki...<br />
moli MgO<br />
1<br />
daakvirdiT suraTs a) ra nivTierebiTaa burTi<br />
savse?<br />
b) ra masis sawonebi dagvWir deba Tu burTi avsebulia<br />
JangbadiT? naxSi ror JangiT?<br />
2<br />
suraTze mocemul TiToeul SeTxvevaSi ra masas<br />
uCvenebs saswo ri?<br />
1 moli<br />
axseniT, rogor moifiqreT pasuxi.<br />
ν(S)=1,5 mol<br />
ν(CaCO )=0,5 mol<br />
3<br />
ν(Fe)=2 mol<br />
aq 0,3 moli<br />
CuO-a<br />
meti ><br />
naklebi <<br />
tolia =<br />
11
12<br />
1.3 airad nivTierebebs Soris<br />
mimdinare reaqciebi<br />
nivTierebis airadi mdgomareoba principulad gansxvavdeba Txevadi da<br />
myari mdgomareobisagan. kerZod, airad nivTierebaSi molekulaTa Soris<br />
man Zili gacilebiT didia, vidre myari da Txevadi nivTierebis Semadgenel<br />
na wilakebs Soris. (sur. 1.1) amasTan, airad mdgo mareobaSi molekulaTa<br />
So ris manZili bevrad aRemateba molekulaTa zomebs. amitom airis mier<br />
dakavebuli mocu loba umTavre sad damoki debu lia ara mole ku la Ta zomebze,<br />
aramed maT Soris manZilze. magram raze SeiZ leba iyos damokide buli<br />
Tavad es manZili?<br />
(g)<br />
(a)<br />
(b)<br />
sur.1.1 molekulaTa Soris manZilebi<br />
a) airad, b) Txevad, g) myar nivTierebebSi<br />
a b<br />
sur. 1.2<br />
gabereT rezinis buSti ise,<br />
rom misi kedlebi Zalian<br />
daWimuli ar iyos. ras moimoqmedebT<br />
am buStis moculobis<br />
Sesamcireblad?<br />
airis Sekum Svisas mis molekulebs<br />
Soris man Zili mcirdeba,<br />
e.i. mcirdeba airis moculobac.<br />
airis SekumSvas iwvevs wnevis<br />
gazrda. ramdenjerac iz rdeba<br />
wneva, imdenjerve mcirdeba<br />
mo culoba.<br />
1.2 suraTze erTi da igive<br />
sahaero burTia gamosaxuli. magram<br />
misi moculoba (b) SemTxvevaSi<br />
ufro metia, vidre (a) SemTxvevaSi. ra<br />
SeiZleba iyos amis mizezi?<br />
meore faqtori, romelic gavlenas<br />
axdens airis moculobis cvli lebaze,<br />
aris temperatura. tempe ratu ris<br />
gazr diT izrdeba airis mo leku laTa<br />
Soris manZili, Sesaba misad izr deba<br />
airis mier dakave buli mo culoba.<br />
temperaturasa da wnevaze airis<br />
mocu lobis damokidebulebas XIX<br />
saukunis dasaw yisSi yuradReba miaqcia<br />
italielma mecni erma amedeo<br />
avogad rom. man gamoTqva Tamami<br />
hi poTeza, ro melic mogvianebiT da dasturda mrava li cdiT da Camoyalibda<br />
kanonis saxiT.
erTna ir fizikur pirobebSi, sxva dasxva<br />
airis toli mocu lobebi molekulaTa tol<br />
ricxvs Seicavs.<br />
cxadia, marTebulia sapi ris piro mtkicebac:<br />
erTna ir fizi kur pirobebSi, sxvada sxva<br />
airis molekulaTa toli ricxvi tol<br />
moculobas ikavebs.<br />
avogadros kanonis saSualebiT SesaZ-<br />
N 1 = N 2<br />
avogadros<br />
kanoni<br />
V 1 = V 2<br />
lebelia reaqciaSi monawile airad nivTierebaTa moculobiTi Tanafardobis<br />
dadgena.<br />
magaliTad, qloris wyalba dTan urTi er Tqmedebisas, qlo ris yoveli<br />
erTi mole kula urTierTqmedebs wyal ba dis erT mole kulasTan:<br />
H 2 + Cl 2 → 2HCl.<br />
Sesabamisad, ramdeni qloris molekulac Seva reaq ciaSi, imdenive<br />
iqneba reaqciaSi Sesuli wyalbadis moleku laTa ricxvic. molekulaTa<br />
toli ricxvi ki, tol mo cu lobas daikavebs erTnair fizi kur pirobebSi.<br />
marTebulia Tu ara gamonaTqvami:<br />
erTi litri qlori urTierTqmedebs erT litr wyalbadTan da<br />
miiReba ori litri qlorwyalbadi.<br />
daasabuTeT Tqveni varaudi.<br />
amrigad, airadi nivTierebis molekulebs Soris manZili imdenad didia, rom<br />
masTan SedarebiT molekulaTa zomebi SesaZloa ugulebelvyoT da miviCnioT,<br />
rom avogadros kanonis Tanaxmad, erTnair fizikur pirobebSi sxvadasxva airis<br />
toli moculobebi molekulaTa tol ricxvs Seicavs.<br />
gaiazreT: • ra gansxvavebaa airadi, Txevadi da myari nivTierebebis<br />
nawilakebs Soris maT Soris manZilisa da urTierTqmedebis<br />
TvalsazrisiT?<br />
• ratom aris marTebuli avogados kanoni mxolod<br />
airebisaTvis?<br />
1<br />
SeafaseT raodenobrivi TvalsazrisiT qimiuri reaqciis Semdegi toloba:<br />
N 2 +3H 2 → 2NH 3 .<br />
ramdeni molekula wyalbadi Seva reaqciaSi:<br />
a) 10 molekula azotTan; b) 10000 molekula azotTan;<br />
g) 6.10 23 molekula azotTan; d) aT mol azotTan?<br />
saSinao cda<br />
cdisaTvis<br />
saWiroa:<br />
samedicino<br />
Sprici, wyali<br />
da qviSa.<br />
myari, airadi da Txevadi nivTierebebis moculobis cvlilebis<br />
gamokvleva wnevis gavleniT<br />
aiReT Cveulebrivi samedicino Sprici. gaavseT haeriT<br />
(amoswieT dguSi bolomde). Spricis meore, wvetian bolos<br />
magrad miaWireT saCvenebeli TiTi, ceriT ki dguSs miaweqiT.<br />
ramdeni mililitriT Semcirda haeris moculoba? axla Sprici<br />
wyliT gaavseT da cda gaimeoreT. ramdeni mililitriT Semcirda<br />
wylis moculoba? Sprici qviSiTac gaavseT da cda kidev erTxel<br />
gaimeoreT. ras amCnevT? gamoitaneT daskvna.<br />
13
14<br />
1.4 airis moluri moculoba<br />
daikavebs Tu ara tol moculobas erTnair fizikur pirobebSi<br />
sxvadasxva airis:<br />
a) aTi molekula; b) milioni molekula; g) 6 . 10 23 molekula?<br />
SesaZlebelia Tu ara davaskvnaT, rom erTi moli sxvadasxva<br />
airis moculoba tolia? daasabuTeT Tqveni varaudi.<br />
axla varaudi gaangariSebiT SeamowmeT.<br />
iangariSeT erTi moli Semdegi airebis moculoba:<br />
a) N b) He g) O d) H .<br />
2<br />
2 2<br />
Tu cnobilia, rom:<br />
ρ(N )=1,25 g/l ρ(He)=0,1784 g/l<br />
2<br />
ρ(O )=1,429 g/l ρ(H )=0,08988 g/l.<br />
2 2<br />
emTxveva Tqven mier miRebuli pasuxebi erT maneTs?<br />
gveTanxmebiT Tu ara, rom TiTo moli wyalbadis, Jangbadis, azotis<br />
da heliumis mier dakavebuli moculobebi erTmaneTis tolia?<br />
yvela airis erTi moli, erTsa da imave pirobebSi, ikavebs erTsa<br />
da imave moculobas.<br />
eqsperimentulad dadginda, rom nebismieri airis erTi moli, norma lur<br />
fizikur pirobebSi ikavebs daax loebiT 22,4 l mocu lobas. maSasadame,<br />
V(erTi moli airis)=22,4 l.<br />
vinaidan, airadi niv Ti ere bis moculoba damo k idebulia wnevasa<br />
da te mperaturaze, moluri mo culoba mniSvnelovnad da moki debulia<br />
im fizikur pirobebze, ro melSic is izomeba. airis sim kvrive<br />
gazomilia no rmalur fizikur pi robebSi _ 101,3 kpa wne vasa da<br />
0 0 C-ze. amitom moluri moculobac 22,4 l-is to lia normalur<br />
fizikur pirobebSi.<br />
normaluri fizikuri pirobebi ase aRiniSneba _ n.p.<br />
radgan erTi moli airis mo cu lobaze vsaubrobT, SesaZle belia davweroT:<br />
V M =22,4 l/moli.<br />
V M -iT airadi nivTierebis moluri moculoba aRiniSneba.<br />
dagveTanxmebiT, gaangariSebi saTvis xSi rad ufro mosaxerxe belia ara<br />
niv Tierebis moculo biT an masiT, aramed misi raodenobiT sargebloba.<br />
rogor viangariSoT magaliTad, ramdeni molia 112 l Jangbadi? Zalian<br />
advilad _ Jangbadis es moculoba unda gavyoT molur moculobaze.
nebismieri airis SemTxvevaSi<br />
amave formulidan gamomdinareobs, rom<br />
airadi nivTierebis V moculobis fardobas ν raodenobasTan, moluri<br />
moculoba ewodeba. moluri moculobis erTeulia<br />
amrigad, nebismieri airis erTi moli normalur pirobebSi ikavebs 22,4l<br />
moculobas, romelsac moluri moculoba ewodeba.<br />
gaiazreT: • ratom aris moluri moculobis mniSvneloba<br />
damokidebuli pirobebze?<br />
1 normalur pirobebSi H2 da O2 airadi nivTierebebia. gaixseneT, kidev<br />
romel airebs icnobT da SeavseT cxrili.<br />
martivi airadi<br />
nivTierebebi<br />
VM<br />
rTuli airadi<br />
nivTierebebi<br />
2<br />
normalur pirobebSi ra moculobas daikavebs: a) er Ti moli naxSiror-<br />
Jangi?<br />
b) 2 moli azoti? g) 5 moli argoni? d)10 moli meTani?<br />
3 davuSvaT, rom pirobebi normaluria. iangariSeT Jangbadis ramdeni<br />
molekulaa: a) 1 l JangbadSi? b) 1 l haerSi? g) Tqvens qimiis kabinetSi (yvelam<br />
iangariSeT damo ukideblad da Sedegebi SeadareT).<br />
4<br />
a) daaxasiaTeT raodenobrivad martivi nivTiereba Jangbadi Semdegi sqemis<br />
mixedviT, Tu ν(O ) = 1,5 mols.<br />
2<br />
Mr<br />
ν<br />
M<br />
V<br />
m<br />
b) moifiqreT msgavsi amocana Tqveni megobrisaTvis. SeamowmeT erTmaneTis<br />
namuSevari, SeadareT miRebuli monace mebi da gamoitaneT<br />
daskvna.<br />
saSinao davaleba<br />
gansazRvreT (np) 5,6 l CO 2 -is, 11,2 l H 2 -is, 0,224 l H 2 S-is da 1,12 l<br />
CH 4 -is masa cal-calke.<br />
15
16<br />
1.5 romeli airia ufro mZime<br />
ra daskvnas gamoitanT suraTze<br />
asaxuli cdis Sedegis mixedviT _<br />
nax SirorJangi ufro mZime airia, Tu<br />
Jangbadi? SegiZliaT gamoTvaloT, am<br />
ori airidan, erTi meoreze ramdenjeraa<br />
mZime? gamoTvaleT da gagviziareT,<br />
rogor SeZeliT es.<br />
(a) (b)<br />
rogorc TqvenTvis cnobilia, nivTierebis simkvrive ρ gamo iTvleba<br />
formuliT:<br />
m.<br />
ρ =<br />
V<br />
gamosaxeT airadi nivTierebis simkvrive moluri masisa da moluri<br />
moculobis saSualebiT. gamosaxeT, risi tolia am formulis mixedviT<br />
moluri masa M. miRebul formulaSi moluri moculobis nacvlad<br />
SeitaneT misi ricxviTi mniSvneloba 22,4 l/moli.<br />
Tqven aseT formulas miiRebT:<br />
M=22,4 . ρ.<br />
es formula gamoiyeneba normalur pirobebSi airis mo luri masis<br />
gansazRvrisaTvis, ro desac cnobilia simkvrive.<br />
Jangbadis simkvrivea 1,43g/l (n.p). iangariSeT misi mo luri masa.<br />
gaangariSebisaTvis ufro mosaxer xebelia airis fardobiTi simkvrivis<br />
gamoyeneba.<br />
airis fardobiTi simkvrive aRiniSneba D asoTi, ganisazRv reba airTa<br />
simkvriveebis fardo biT da gviCvenebs, ramdenjer mZimea erTi airi<br />
meoreze.<br />
magaliTad, Jangbadis<br />
fardo biTi simkvrive<br />
wyal badis mimarT aris:<br />
D = 32g/moli<br />
2g/moli<br />
= 32<br />
2 =16
sxvadasxva airis simkvrive haeris mimarT SesaZlebelia viangariSoT<br />
formuliT:<br />
M<br />
Dhaeri = 29g/moli<br />
sadac 29 g/moli haeris saSualo moluri masaa.<br />
iangariSeT:<br />
a) Jangbadis<br />
b) naxSirorJangis<br />
g) azotis<br />
d) amiakis fardobiTi simkvrive haeris mimarT.<br />
1 iodwyalbadi saxifaTo nivTierebaa, romelic azianebs kans da sasunTqi<br />
gzebis lorwovan garss. gansazRvreT iodwyalbadis fardobiTi simkvrive<br />
wyalbadisa da haeris mimarT.<br />
2 gogird(IV)-is oqsidi qimiuri sawarmoebis mavne gamonabolqvi airia,<br />
romelic haerSi wylis orTqls uerTdeba da mJava wvimis saxiT brundeba<br />
dedamiwaze. iangariSeT gogird (IV)-is oqsidis moluri masa, Tu misi fardobiTi<br />
simkvrive wyalbadis mimarT aris 32. gogird (IV)-is oqsidi `dabrundeba~<br />
Tu ara haeridan dedamiwaze mSral amindSi?<br />
3 organuli airadi nivTiereba eTileni gamoiyeneba mkvaxe xilis dasamwifeblad,<br />
risTvisac mkvaxe xiliT savse rezervuars avseben am airiT. eTilenis<br />
fardobiTi simkvrive haeris mimarT aris 0,965. iangariSeT eTilenis molekuluri<br />
masa da ivaraudeT, rezervuaris sxvadasxva nawilSi eTilenis koncentracia<br />
daaxloebiT erTnairi iqneba Tu sxvadasxva? daasabuTeT Tqveni<br />
mosazreba.<br />
4 iangariSeT airTa narevis fardobiTi simkvrive haeris mimarT, Tu narevi<br />
Sedgeba: SO 2 – 60%; CO 2 – 40%. am airebis narevs avtomobilis gamonabolqvic<br />
Seicavs. transportiT gadatvirTul qalaqSi zeda sarTulis mcxovrebni<br />
ufro zaraldebian, Tu qveda sarTulis?<br />
17
18<br />
•<br />
5<br />
muyaosagan daamzadeT moluri moculobis<br />
kubi. amisaTvis:<br />
iangariSeT, ras udris aseTi kubis wibos<br />
sigrZe. gaiTvaliswineT, rom 1 l=1 dm3 • muyaosagan gamoWeriT kubis waxnagebi,<br />
dautoveT<br />
webeblad<br />
`mindori~ waxnagebis Sesa-<br />
• TiToeul waxnags daawereT molur<br />
moculobasTan<br />
cnebebi<br />
dakavSirebuli ZiriTadi<br />
• kubi moaTavseT skolis laboratoriaSi<br />
• es kubi naTlad warmoadgens, Tu ra<br />
moculobas ikavebs normalur pirobebSi<br />
1 moli airi, an airebis narevi.<br />
saSinao davaleba<br />
V M =22,4l/moli<br />
normalur<br />
pirobebSi<br />
t=0 0 C,<br />
p=1 atm.<br />
ν= N N A<br />
V M= V ν<br />
1 moli<br />
airi<br />
22,4l<br />
D= M 1<br />
M 2<br />
M=22,4ρ<br />
daavadebisgan dacvis mizniT vazis foTols gogirds ayrian. garkveul temperaturaze<br />
go girdis orTqlis fardobiTi simkvri ve haeris mimarT aris 8,83.<br />
gogirdis ramden atoms Seicavs gogirdis mole kula am temperaturaze? ramdenad<br />
swrafad aorTqldeba gogirdi vazis foTlidan cxel amindSi?
1.6 ra raodenobrivi TanafardobiT<br />
urTierTqmedebs nivTierebebi<br />
risi Tqma SeiZleba wyalbadisa da Jangbadis raodenobrivi Tanafa<br />
r dobis Sesaxeb reaqciis tolobis mixedviT?<br />
2H 2 +O 2 → 2H 2 O<br />
gveTanxmebiT Tu ara, rom Jangbadis<br />
ramdeni molekulac ar unda aviRoT<br />
sareaqciod, reaqciaSi Sesuli wyalbadis<br />
molekulaTa ricxvi yovelTvis orjer<br />
meti iqneba da wylis molekulebic<br />
orjer meti warmoiqmneba.<br />
reaqciis tolobis mixedviT SegviZlia<br />
davweroT:<br />
2H 2 O 2 → 2H 2 O<br />
2 moli 1 moli 2 moli<br />
2 moli wyalbadis masaa:<br />
m(H 2 )=M . ν=2g/moli . 2=4g<br />
1 moli Jangbadis masaa:<br />
m(O 2 )=M.ν=32g/moli. 1moli=32g<br />
iangariSeT, ramdeni grami wyalbadi Seva reaqciaSi:<br />
a) 16 g JangbadTan<br />
b) 0,5 moli JangbadTan<br />
reaqciis tolobidan gamomdinare raodenobebTan<br />
SedarebiT ramdenjer Semcirda<br />
reaqciaSi Sesuli wyalbadis masa,<br />
reaqciis Sedegad warmoqmnili wylis masa?<br />
2H 2 O 2 2H 2 O<br />
g) 64 g JangbadTan<br />
d) 2 mol JangbadTan.<br />
reaqciis tolobidan gamomdinare<br />
reodenobebTan SedarebiT ramdenjer<br />
gaizarda reaq ciaSi Sesuli<br />
wyalbadis masa, reaqciis Sedegad<br />
warmoqmnili wylis masa?<br />
ra daskvna gamoitaneT reaq ciaSi monawile nivTierebaTa rao denobrivi<br />
Tanafardobis Sesaxeb?<br />
2H 2<br />
2H 2<br />
2H 2<br />
O 2<br />
O 2<br />
O 2<br />
2H 2 O<br />
2H O 2<br />
wyalbadis yoveli ori molekula<br />
urTierTqmedebs Jangbadis erT molekulasTan<br />
da miReba wylis ori molekula<br />
2 moli wylis masaa: m(H 2 O)=M. ν=18g/moli. 2moli=36g<br />
amitom, qimiuri reaqciis tolobidan aseve gamomdinreobs, rom yoveli<br />
4 g wyalbadi urTierTqmedebs 32 g JangbadTan da warmoiqmneba 36 g wyali.<br />
2H 2 + O 2 → 2H 2 O<br />
2moli 1 moli 2 moli<br />
M=2g/moli M=32g/moli<br />
4g 32g 36g<br />
M=36g/moli<br />
19
20<br />
cxadia gveTanxmebiT, rom reaq ciaSi<br />
mona wile nivTiere baTa Soris arsebobs<br />
pirda pirproporciuli raodenobrivi<br />
damo kide buleba.<br />
es damokidebuleba saSualebas gvaZlevs<br />
viangariSoT nivTierebis raodenoba,<br />
masa da moculoba qimi uri<br />
gaangariSebebi qimiuri reaqciis<br />
tolobis mixedviT saWiroa qimiur<br />
war moebaSi, metalur giul, minis,<br />
farma cevtul qarxanaSi da a. S. aseTi<br />
gaangariSebebi saWiroa qi miur laboratoriaSic<br />
da yofa-cxovrebaSic.<br />
reaqciis tolobis mixedviT, Tu cnobilia reaqciaSi monawile erT-erTi<br />
nivTie re bis raodenoba, masa an moculoba.<br />
aiReT 5,6g rkina, SeurieT 3,2g gogirdi. moaTavseT<br />
cda<br />
winaswar awonil sinjaraSi da gaaxureT. rogorc ki<br />
reaqcia daiwyeba gaxureba SewyviteT. reaqciis dam-<br />
Tavrebisa da sinjaris gacivebis Semdeg, kvlav awoneT<br />
is SigTavsianad. masaTa sxvaobiT daadgineT warmoqmnili nivTierebis masa.<br />
SeadgineT reaqciis toloba. gaangariSebiT daadgineT, ra moluri TanafardobiT<br />
Sevida reaqciaSi erTmaneTTan rkina da gogirdi. ra masis rkinis<br />
sulfidi unda miiRoT masis mudmivobis kanonis Sesabamisi gaangariSebiT? ras<br />
udris sinamdvileSi reaqciis Sedegad miRebuli rkinis sulfidis masa, romelic<br />
sasworiT gansazRvreT? axseniT, ratom ar emTxveva zustad Teoriuli<br />
gaangariSeba praqtikul Sedegs?<br />
axla erTad gadavWraT amocana: davuSvaT, cdisTvis saWiroa 4,4 g<br />
rkinis sulfidi. viangariSoT, ra masis rkina da gogirdi dagvWirdeba<br />
am masis rkinis sulfidis misaRebad.<br />
davadginoT, rkinisa da gogir dis Tanafardoba reaqciis tolo bis<br />
mixedviT:<br />
Fe + S → Fes<br />
1moli 1mol 1moli<br />
cxadia, rom rkinisa da gogirdis imdeni molia saWiro, ramdeni<br />
moli rkinis sulfidicaa misaRebi.<br />
anu ν(Fe)=ν(S)=ν(FeS),<br />
amitom, viangariSoT 4,4 g rkinis sulfidis raodenoba:<br />
ν(FeS)=4,4/88=0,05 moli.<br />
e.i. saWiroa 0,05 moli Fe da 0,05 moli S.<br />
viangariSoT maTi masebi: m(Fe)=M(Fe).ν,<br />
m(Fe)=56g/moli.0,05moli=2,80g.<br />
M(S)=M(S).ν; Μ(S)=32g/moli.0,05moli=1,6g<br />
amrigad, 4,4 g FeS-is misaRebad saWiroa 1,6 grami S da 2,8 grami Fe.<br />
ras fiqrobT, iqneba Tu ara ufro martivi<br />
gaangariSebebi im SemTxvevaSi, Tu reaqciaSi<br />
monawileoben mxolod airadi nivTie rebebi?<br />
ratom fiqrobT ase?<br />
amoxseniT amocana da varaudi daasa buTeT<br />
gaangariSebiT.<br />
amocana:<br />
gaiTvaliswineT, rom reaqciaSi<br />
Sesuli aira di nivTierebebis<br />
mocu lo baTa fardoba<br />
Seesabameba maTi koeficientebis<br />
far do bas qi miuri<br />
reaq ciis tolobaSi.<br />
ras udris 2 l qlorTan reaqciaSi Sesuli wyalbadis da warmoqmnili<br />
qlorwyalbadis raodenoba da moculoba?
amrigad, qimiur reaqciaSi nivTierebebi urTierTqmedebs garkveuli<br />
moluri da masuri TanafardobiT.<br />
1 iangariSeT wylis raodenoba da masa, romelic saWiroa 3,2g<br />
gogird(IV)-is oqsidisagan gogirdovani mJavas misaRebad.<br />
2 iangariSeT 3,4 g gogirdwyalbadis misaRebad saWiro gogirdisa da wyal-<br />
badis raodenoba da masa.<br />
3<br />
gamoTvaleT 4 l azotTan reaqciaSi Sesuli wyalbadisa da warmoqmnili<br />
amiakis raodenoba da moculoba.<br />
situaciuri<br />
Team da giom gadawyvites gaarkvion _ ras gviCvenebs qimiuri<br />
amocana reaqciis Semdegi toloba.<br />
2H + O = 2H O<br />
2 2 2<br />
Tea miiCnevs, rom Canaweri 2H +O =2H O gviCvenebs _ wyalbadis ori molekula<br />
2 2 2<br />
reaqciaSi Sedis Jangbadis erT molekulasTan da warmoqmnis wylis or molekulas.<br />
gio ki amtkicebs, rom amave reaqciis tolobis mixedviT SeiZleba iTqvas: ori moli<br />
wyalbadi reaqciaSi Sedis erT mol JangbadTan da warmoqmnis or mol wyals.<br />
Tqven ras fiqrobT? daasabuTeT Tqveni mosazreba.<br />
saSinao cda<br />
kvercxi, fqvili, Saqari da cximi<br />
TiTqmis yvela namcxvarSia. magram, yvela<br />
namcxvari xom erTnairi ar aris _ mTavaria<br />
am produqtebis rao de nobrivi<br />
Tanafardoba da momzadebis wesi. CaatareT<br />
mcire eqsperimenti. SecvaleT standartul<br />
kulinarul receptSi produqtebis raodeno<br />
b rivi Tanafardoba da momzadebis wesi.<br />
naxeT, ra moxdeba. aRwereT, ra cvlilebe bi<br />
gamoiwvia produqtebis raodenobrivi Tana -<br />
fa r do bis Secvlam.<br />
ar aris gamori cxuli eqsperimentis<br />
proce sSi<br />
miagnoT.<br />
axal, originalur receptsac<br />
es recepti gaacaniT maswavlebelsa da<br />
Tanak laselebs.<br />
21
22<br />
proeqti `puri da orcxobila~<br />
Temis aqtualoba:<br />
wylis Semcveloba produqtSi bevrad ganapirobebs<br />
mis xarisxs. magaliTad, rodesac purSi wylis raodenoba<br />
normaze metia, is ugemuric aris da vadaze adrec<br />
kargavs sakvebis Tvisebas.<br />
Teoriuli nawili<br />
Cveulebrivi puri 30-40% wyals Seicavs.<br />
Tu wylis raodenoba normaze metia, purs gamocxoba aklia da misi kvebiTi<br />
Rirebulebac naklebia.<br />
orcxobila 8-11%-mde wyals Seicavs. haerze orcxobila TandaTanobiT STanTqavs<br />
wyals, kargavs simyifes da elastikuri xdeba, rac orcxobilas daZvelebis niSania. Tu<br />
pursa da orcxobilaSi wylis Semcveloba normaze meti an naklebia, unda vifiqroT,<br />
rom produqti uxarisxoa.<br />
purisa da orcxobilas xarisxis kontroli Tqvenc SegiZliaT.<br />
eqsperimentuli nawili<br />
aiReT puris naWeri an erTi orcxobila da awoneT. CainiSneT sawyisi masa.<br />
moaTavseT RumelSi 150 0 C-ze 40-45 wT-is ganmavlobaSi. gamoitaneT eleq t ro-<br />
Rumelidan da gaaciveT.<br />
kvlav awoneT.<br />
masaTa sxvaobiT gamoiangariSeT wylis Semcveloba.<br />
gamoiangariSeT, agreTve, wylis masuri wili _ aorTqlebuli wylis masa SeafardeT<br />
puris an orcxobilas sawyis masasTan.<br />
axla Tqven SegiZliaT, sxvadasxva warmoebis purisa da orcxobilas xarisxi<br />
gaakontroloT.<br />
Semdeg ki urCieT Tqvens mSoblebs, megobrebs da axloblebs, romeli warmoebis<br />
produqciaa ukeTesi da ratom.
1.7 rogor amovxsnaT gasaangariSebeli<br />
amocana qimiaSi praqtikuli<br />
mecadineoba<br />
amocana<br />
ganvsazRvroT 5 mol wyal badTan reaqciaSi Sesuli Jan gbadisa da reaq ciis<br />
Sedegad miRe buli wylis ra odenoba.<br />
amoxsna:<br />
gasaangariSebeli amocanis amox snisas umjobesia monacemebi CavweroT garkveuli<br />
formiT da davicvaT Semdegi algoriTmi:<br />
1. vwerT reaqciis tolobas da vaTa nabrebT.<br />
2. nivTierebaTa formulebis qveS vwerT nivTi-<br />
erebis raode nobas ν, romelic See sabameba koefi-<br />
cientis mniSvnelobas.<br />
3. nivTi erebaTa formu lebis<br />
zemoT vwerT amocanis pirobis ricxviT<br />
mona cemebs, ucnobi raodenobis<br />
nivTi erebaTa formule bis zemoT<br />
ki vwerT x-s. Tu amocanis pirobis<br />
mixedviT, sareaqciod aRebuli niv-<br />
Tiereba minarevs Seicavs, jer vadgenT<br />
sufTa nivTi erebis Semcvelobas<br />
narevSi.<br />
4. vadgenT Tanafardobas.<br />
5 moli<br />
2H2<br />
2 moli<br />
+<br />
x<br />
1<br />
O<br />
2<br />
1moli<br />
x<br />
2<br />
= 2H<br />
O,<br />
2<br />
2 moli<br />
5. vangariSobT ucnobi nivTi erebebis ra o denobas.<br />
aseTi Cana weriT kargad<br />
Cans amo canis<br />
piroba da advili<br />
misax ved ria, rogor<br />
unda vimoqmedoT<br />
amo canis amoxsnisas.<br />
5 moli x1<br />
= ,<br />
2 moli 1moli<br />
5 moli x2<br />
= ,<br />
2 moli 2 moli<br />
5 ⋅1<br />
x1 = = 2,<br />
5 moli O2<br />
2<br />
.<br />
5 ⋅ 2<br />
x2 = = 5 moli H2O<br />
2<br />
.<br />
qimiuri reaqciis tolobis mixed viT SesaZlebelia ara mxolod nivTi erebaTa<br />
raodenobis, aramed masis gamoTvlac.<br />
23
24<br />
amocana<br />
gansazRvreT Jangbadisa da wylis masebi, Tu cnobilia, rom JangbadSi daiwva<br />
10 g wyalbadi.<br />
amoxsna:<br />
gamovTvaloT 10 g wyalbadis raodenoba<br />
ν(H 2 ) = m<br />
M =<br />
5 moli x 1 x 2<br />
2H 2 + O 2 = 2H 2 O<br />
2 moli 1 moli 2 moli<br />
x 1 = 5 moli . 1 moli<br />
2 moli<br />
5 moli<br />
2 moli =<br />
10g<br />
2g/moli<br />
= 5moli<br />
= 2,5moli O 2<br />
m(O 2 ) = ν .M<br />
m(O 2 ) = 2,5moli . 32g/moli=80g<br />
x2 2 moli , x2 = 5 moli . 2 moli<br />
2 moli<br />
m(H 2 O) = M. ν =18g/moli . 5 moli=90g<br />
= 5 moli H 2 O<br />
ganvixiloT amocanis amoxsnis magaliTi, rodesac reaqciaSi Sesuli erT-erTi<br />
nivTiereba narevis saxiTaa.<br />
amocana<br />
ras udris wyalbadis moculoba (n. p), romelic saWiroa 640 g rkina (III)-is<br />
oqsidis aRsadgenad, romelic 25% minarevs Seicavs?<br />
amoxsna:<br />
1) davadginoT rkina (III)-is oqsidis Semcveloba narevSi.<br />
amocanis pirobis mixedviT, narevSi sufTa rkina (III)-is oqsidis Semcvelobaa<br />
75%, anu ω = 0,75.<br />
m(nivT)= m (narevi).ω.<br />
m( Fe2O3)<br />
= 640<br />
g ⋅ 0,<br />
75 = 480 g.<br />
2) gamovTvaloT 480 g Fe2O3-is raodenoba:<br />
m 480 g<br />
ν = ; ν =<br />
= 3 moli.<br />
M 160 g/moli<br />
3) davweroT qimiuri reaqciis toloba:<br />
3 moli x<br />
O + 3H<br />
= 2Fe<br />
+ 3H<br />
O.<br />
Fe2 3 2<br />
2<br />
1 moli 3moli<br />
4) SevadginoT Tanafardoba:<br />
3moli x<br />
= ;<br />
1 moli 3moli x=9 moli H2.<br />
5) gamovTvaloT wyalbadis mocu loba:<br />
V =<br />
VM<br />
⋅ ν;<br />
V = 22,<br />
4 l/moli ⋅ 9 moli = 201,<br />
6 lH<br />
.<br />
2
ganvixiloT kidev erTi magaliTi.<br />
amocana<br />
ra moculobis wyalbadi (n.p) gamoiyofa 730 g 30%-ian marilmJavas xsnarze<br />
reaqciisaTvis saWiro raode nobis TuTiis damatebisas?<br />
amoxsna:<br />
1) ganvsazRvroT marilmJavas masa xsnarSi:<br />
m(HCl)= mxsnari.ω m(HCl)= 730 g.0,3=219 g.<br />
2) davadginoT marilmJavas ra odenoba:<br />
m<br />
219 g<br />
ν = ; ν(<br />
HCl)<br />
=<br />
= 6 moli.<br />
M<br />
36,<br />
5 g/moli<br />
3) SevadginoT reaqciis toloba:<br />
6 moli<br />
Zn + 2 HCl = ZnCl2<br />
+ H2<br />
2 moli<br />
x<br />
1 moli<br />
.<br />
4) SevadginoT Tanafardoba:<br />
6 moli x<br />
= ;<br />
2 moli 1 moli<br />
x=3 moli H2.<br />
5) gamovTvaloT wyalbadis mo culoba:<br />
V = VM<br />
⋅ ν;<br />
V = 22,<br />
4 l/moli ⋅ 3 moli = 67,<br />
2 lH2.<br />
rodesac sareaqciod aRebuli nivTi erebebis raodenobrivi Tanafardoba<br />
ar Seesabameba reaqciis tolo biT dad genil ra odenobriv Tana fardobas,<br />
maSin erT-erTi moreagire nivTierebis garkveuli raodenoba rCeba<br />
reaqciaSi Seusvleli. aseT SemTxvevaSi amboben, rom nivTiereba Warbia.<br />
reaqciis tolobis mixedviT yo vel Tvisaa SesaZlebeli gani sazRvros<br />
ara mxolod reaqciaSi Sesuli, aramed Warbi nivTierebis ra odenobac.<br />
ganvixiloT magaliTi:<br />
amocana<br />
davuSvaT, wylis misaRebad aiRes 6 g wyal badi da 32 g Jangbadi. davadginoT,<br />
romeli maTgania Warbi da amis gamo darCeba reaqciaSi Seusvleli.<br />
amoxsna:<br />
1) davweroT reaqciis toloba<br />
2H2 + O2<br />
= 2H2O<br />
2 moli 1 moli .<br />
2) davadginoT wyalbadisa da Jangbadis raodenoba:<br />
m<br />
6 g<br />
ν = ; ν(<br />
H2)<br />
= = 3 moli;<br />
M 2 g/moli<br />
32 g<br />
ν(<br />
O2<br />
) =<br />
= 1moli.<br />
32 g/moli<br />
3) reaqciis tolobis mixedviT erTi moli Jangbadi uerTdeba or mol<br />
25
26<br />
wyalbads, amitom 1 moli wyalbadi (2 g) darCeba Warbad.<br />
ganvixiloT kidev erTi magaliTi:<br />
amocana<br />
xsnars, romelic 37,6 g spilenZis nitrats Seicavda, daamates 5,6 g rkinis<br />
naqlibi. daadgineT, darCeba Tu ara xsnarSi spilenZis nitrati, reaqciis<br />
damTavrebis Semdeg.<br />
amoxsna:<br />
1) davweroT reaqciis toloba:<br />
Cu( NO3<br />
) 2 + Fe = Fe(<br />
NO3)<br />
2 + Cu.<br />
2) gamovTvaloT spilenZis nitra tisa da rkinis raodenoba:<br />
m<br />
ν = ;<br />
M<br />
5,<br />
6 g<br />
ν(<br />
Fe)<br />
=<br />
= 0,<br />
1moli;<br />
56 g/moli<br />
37,<br />
7 g<br />
ν(<br />
Cu(<br />
NO3<br />
) 2)<br />
=<br />
=<br />
188 g/moli<br />
0,<br />
2<br />
moli.<br />
3) reaqciis tolobis mixedviT 1 moli spilenZis nitrati urTierTqme debs<br />
1 mol rkinasTan, amitom spi lenZis nitratis 0,2 molidan 0,1 moli reaq ciaSi<br />
Seva 0,1 mol rkinasTan, 0,1 moli Cu(NO3)2 ki darCeba Warbad.<br />
4) amrigad, reaqciis damTavrebis Semdeg xsnarSi iqneba 0,1 moli anu 18,8 g<br />
Cu(NO3)2.<br />
1 reaqciis tolobis mi xedviT<br />
2Al+3S → Al 2 S 3<br />
daadgineT aluminis sulfidis raodenoba da masa, Tu sare aqciod<br />
aRebuli iyo 4,5 g alumini.<br />
2<br />
reaqciis Sedegad warmoiqmna 9 g wyali. gansazRvreT reaqciaSi Sesuli<br />
wyalbadisa da Jangbadis raodenoba da masa.<br />
3<br />
iangariSeT sawyisi nivTi erebebis raodenoba da masa, Tu maTi urTierTqmedebiT<br />
miiRes 10 g marili. reaqciis to lobas aqvs Semdegi saxe:<br />
Zn + 2HCl → ZnCl2 + H . 2<br />
4 moifiqreT erT-erTi zemoT mocemuli amocanis Sebrunebuli amo cana da<br />
amoxseniT.<br />
5<br />
iangariSeT magniumis oqsi dis masa, romelic miiReba 480 g magniumis sruli<br />
wvisas Jangbadis areSi.<br />
Tqvenma megobarma moifiqros Seb runebuli amocana da amoxsnas.<br />
SeamowmeT erTmaneTis namuSevari.<br />
6 ra masis Jangbadi da magniumia saWiro 8 g magniumis oqsidis misaRebad?<br />
7 ra moculobis qloria saWiro (n.p) 53,4 g aluminis qloridis misaRebad?
8 ras udris naxSirorJangis moculoba (n.p), romelic warmoiqmneba 0,25 kg<br />
marmarilos daSliT, Tu igi 96% kalciumis karbonats Seicavs.<br />
9<br />
malaqiti bunebrivi mineralia, romelsac<br />
saiuveliro nakeTobebis dasamzadadeblad Cu (OH) CO – malaqiti<br />
2 2 3<br />
iyeneben. nakeToba miT ufro Zvirfasia, rac<br />
ufro sufTaa malaqiti. 22,3 g malaqitis<br />
daSliT gamoiyo 2,24 l naxSirbad (IV)-is oqsidi (n.p.). sufTa iyo Tu ara<br />
malaqiti?<br />
10 laboratoriaSi Jangbads Rebuloben kaliumis permanganatis daSliT.<br />
ra moculobis Jangbads miiReben 31,6 g kaliumis permanganatis (KMnO 4 )<br />
daSlisas (n.p)? 2KMnO4 → K2MnO4+MnO2+O2.<br />
11 ra moculobis wyalbadi daiwveba srulad 1 l haerSi (n.p)?<br />
12 xsnars, romelic 18,8 g spilenZis nitrats Seicavda, daamates 30 g rkinis<br />
naqlibi. ras udris spilenZis masa, romelic reaqciis Sedegad miiReba?<br />
13<br />
gTavazobT reaqciis tolobas<br />
H O+SO → H SO 2 2 2 3<br />
plastilinis burTulebis gamoyenebiT daamzadeT wylisa da gogird(IV)-is<br />
oqsidis molekulebis modelebi. SeecadeT, rom orive molekulis modeli<br />
gardaqmnaT maTi urTierTqmedebis Sedegad miRebuli nivTierebis, gogirdovani<br />
mJavas molekulis modelad. daasabuTeT, rom qimiuri reaqciis<br />
dros masa ar icvleba.<br />
27
28<br />
eqsperimentuli samuSao<br />
reaqciis produqtis gamosavlianobis gansazRvra<br />
gansazRvreT kalciumis wyalTan urTierTqmedebis Sedegad gamoyofili<br />
wyalbadis gamosavlianoba (sur. 1.3).<br />
1) aawyveT xelsawyo, romliTac SesaZlebelia airadi nivTierebis miReba da<br />
Segroveba.<br />
2) awoneT kalciumis nimuSi. CainiSneT masa.<br />
3) reaqciis tolobis mixedviT iangariSeT, ra moculobis wyalbadi gamoiyofa<br />
Teoriulad. es iqneba V H2 (Teoriuli).<br />
2) moaTavseT kalciumis awonili nimuSi sinjaraSi da daasxiT wyali im<br />
raodenobiT, rom Ca mTlianad Sevides reaqciaSi (wylis saWiro raodenoba<br />
gamoiangariSeT reaqciis tolobis mixedviT da sareaqciod aiReT Warbad).<br />
3) airgamyvani milis bolo moaTav seT wyliT savse sazom cilindrSi, romelic,<br />
Tavis mxriv, wylian kristali zatorSia Capi r qvavebuli.<br />
4) daelodeT reaqciis damTav rebas.<br />
airis buStebis gamoyofis Sewyvetis<br />
Semdeg ise, rom wylidan ar amoiRoT,<br />
sazomi cilindri moaTa vseT vertikalurad<br />
da wylis donis niSnulis mixedviT<br />
daadgineT gamoyofili wyalbadis<br />
moculoba.<br />
sinjara<br />
es iqneba praqtikulad gamoyofili<br />
kristalizatori<br />
wyalbadis moculoba V (praqtikuli).<br />
H2<br />
sur. 1.3 wyalbadis miReba da Segroveba<br />
5) iangariSeT wyalbadis gamosa vli anoba formuliT:<br />
axseniT, ratom ar emTxveva praqtikuli Sedegi Teoriuls.<br />
Ca<br />
H 2 O<br />
airgamyvani<br />
mili sazomi<br />
cilindri<br />
H 2 O<br />
H 2 O<br />
H 2
SeamowmeT Tqveni codna<br />
1 SeavseT sqema samuSao rveulSi. imsjeleT sqemaze mocemuli TiToeuli<br />
cnebis da maT Soris arsebuli urTierTkavSiris Sesaxeb.<br />
avogadros<br />
mudmiva<br />
. . . .<br />
nivTierebis<br />
raodenoba<br />
ν<br />
moli<br />
moluri<br />
moculoba<br />
es strategia dagexmarebaT nivTierebis raodenobrivi maxasiaTeblebis ukeT<br />
gaazrebasa da TvalsaCino xerxiT mocemuli informaciis sityvierad gadmocemis<br />
unaris ganviTarebaSi.<br />
2 mocemulia reaqciis toloba:<br />
H 2 S+O 2 → S + H 2 O<br />
gaaTanabreT reaqciis toloba, plastilinis burTulebis gamoyenebiT<br />
daamzadeT reagentebisa da reaqciis produqtebis modelebi da maTi saSualebiT<br />
axseniT masis mudmivoba qimiuri reaqciis dros.<br />
3 ra raodenobis wyali da Jangbadi miiReba 0,4 moli wyalbadis<br />
peroqsidis (H 2 O 2 ) daSlisas? reaq cia mimdinareobs Semdegi tolo bis<br />
mixedviT:<br />
2H 2 O 2 → 2H 2 O + O 2 .<br />
4 TuTiisa da rkinis narevze, romelic 2,6 gram TuTias Seicavs,<br />
imoqmedes Warbi marilmJaviT, gamoiyo 1,008 l wyalbadi (n.p). gansazRvreT<br />
aRebuli narevis Sedgeniloba.<br />
5 gTavazobT specifikur kriteriumebs, romlis gamoyenebiT SeZlebT Tqveni<br />
swavlis procesis ukeT gaazrebasa da Sefasebas.<br />
1. am davalebiT/davalebebiT viswavle ucnobi nivTierebis gamokvleva da<br />
misi formulis dadgena<br />
2. am davalebiT/davalebebiT viswavle nivTierebis raodenobis<br />
gaangariSeba<br />
3. am davalebiT/davalebebiT viswavle avagadros kanonis safuZvelze<br />
airis moculobis gaangariSeba<br />
4. am davalebiT/davalebebiT viswavle raodenobrivi gaangariSebebi<br />
qimiuri reaqciis tolobis mixedviT.<br />
29
30<br />
#<br />
romel gverdzea<br />
Tqvens samuSao<br />
rveulSi es davaleba<br />
es aris davaleba<br />
romliTac me . . .<br />
ratom migaCniaT ase?<br />
daasabuTeT<br />
1 2 3 4
Cabmuli var<br />
gakveTilis<br />
msvlelobaSi<br />
teqstSi<br />
vpoulob saWiro<br />
informacias<br />
SemiZlia Cavataro<br />
cda da es<br />
cda aRvwero<br />
qimiuri reaqciis<br />
tolobiT.<br />
SemiZlia vimsjeloavogadros<br />
kanonisa<br />
da airadi niv-<br />
Tierebis moluri<br />
moculobis<br />
Sesaxeb.<br />
rogoria Tqveni warmateba?<br />
Tamamad gamov -<br />
T qvam Cem azrs,<br />
Secdomis daSvebis<br />
ar meSinia<br />
vcdilob Cem mier<br />
mopovebuli informacia<br />
gamovsaxo mokled da<br />
TvalsaCinod _ sqemiT an<br />
cxriliT.<br />
saSinao<br />
davalebas vamzadeb<br />
damoukideblad<br />
SemiZlia vimsjelo<br />
molisa da<br />
moluri cnebis<br />
Sesaxeb da am<br />
cnebebis gamoyenebiT<br />
Cavataro<br />
gaangariSebebi.<br />
SemiZlia gaangariSebebiavogadros<br />
kanonis<br />
gamoyenebiT.<br />
roca raime ar<br />
mesmis, vekiTxebi<br />
an maswavlebels,<br />
an Tanaklaselebs<br />
vcdilob, rom<br />
aqtiuri viyo jgufu<br />
ri muSa obis<br />
procesSi<br />
vcdilob movipovo informacia<br />
sxva wyaroebidanac<br />
(enciklopedia, samecniero<br />
saymawvilo literatura,<br />
interneti)<br />
Cem mier mopovebul<br />
informacias xalisiT<br />
vacnob Tanaklaselebs.<br />
Seni azriT, sadac kargad gaqvs saqme gaaferade mwvaned, sadac arc ise kargad _ yviTlad.<br />
Tu gaqvs: 3 an meti mwvane yoCaR, Seni qceviT xels uwyob sakuTar warmatebebs.<br />
3 an meti mwvane _ marTlac Zalian mogindomebia.<br />
ori mwvane _ ar gaklia pasuxismgebloba.<br />
vatareb saSinao<br />
cdebs da gamomaqvs<br />
daskvnebi<br />
Tu gaqvs 3 an meti mwvane _ SesaniSnavia, namdvilad kargad swavlob.<br />
qimia Seni sayvareli sagania.<br />
samuSao rveulSi Cawere, ra unda gaaumjobeso, rom ukeTesi Sedegi miiRo.<br />
SemiZlia Sevqmna<br />
reagentebisa<br />
da reaqciis<br />
produqtebis<br />
modelebi da maTi<br />
saSualebiT avxsna<br />
masis mudmivoba<br />
qimiuri reaqciis<br />
dros.<br />
SemiZlia raodenobrivigaangariSebebi<br />
reaqciis<br />
toloba mixedviT.<br />
31