maswavleblis wigni
maswavleblis wigni maswavleblis wigni
malxaz mayaSvili � revaz quTelia � ia gigiberia � manana boWoriSvili maswavleblis wigni malxaz mayaSvili � revaz quTelia � ia gigiberia � manana boWoriSvili 7 sabunebismetyvelo mecnierebebis safuZvlebi 7
- Page 3 and 4: sarCevi 1. Sesavali ...............
- Page 5 and 6: ac Seexeba savarjiSoebs is ori saxi
- Page 7 and 8: 3. sabunebismetyvelo mecnierebebis
- Page 9 and 10: warmoadgens sxvadasxva gamomsaxvelo
- Page 11 and 12: programis Sinaarsi cocxali samyaro
- Page 13 and 14: 5. miznebis ruka - gakveTilebis sas
- Page 15 and 16: moswavlis rveuli (fizikis nawili) g
- Page 17 and 18: moswavlis rveuli (qimiis nawili) ga
- Page 19 and 20: sqesobrivi da usqeso gamravleba sru
- Page 21 and 22: Sefasebis tipebi skolaSi, moswavleT
- Page 23 and 24: • zogad • konkretul Sefasebis s
- Page 25 and 26: ubrikis nimuSi: TariRi: kvleviTi pr
- Page 27 and 28: vici, minda vicode, viswavle vici,
- Page 29 and 30: ekomendaciebi - rogor movamzadoT pr
- Page 31 and 32: informaciuli teqnologiebis gamoyene
- Page 33 and 34: 7. gakveTilis scenarebi Sesavali 1.
- Page 35 and 36: 2. skalarebi da veqtorebi gakveTili
- Page 37 and 38: maswavlebeli rCeva-2 refleqsiis miz
- Page 39 and 40: 5. rogor xdeba bunebrivi movlenebis
- Page 41 and 42: 6. monacemebis gamosaxva cxrilis da
- Page 43 and 44: scenarebi fizikaSi 8. nivTiereba Se
- Page 45 and 46: Txevadi myari airadi forma icvleba
- Page 47 and 48: 10. nivTierebis simkvrive simkvrivi
- Page 49 and 50: scenarebi qimiaSi 21. qimia - buneb
- Page 51 and 52: natriums damatebuli wyali gardaiqmn
malxaz mayaSvili � revaz quTelia � ia gigiberia � manana boWoriSvili<br />
<strong>maswavleblis</strong> <strong>wigni</strong><br />
malxaz mayaSvili � revaz quTelia � ia gigiberia � manana boWoriSvili<br />
7<br />
sabunebismetyvelo<br />
mecnierebebis<br />
safuZvlebi<br />
7
sarCevi<br />
1. Sesavali ....................................................................................................................................5<br />
2. sabunebismetyvelo mecnierebebis swavlebis mizani da amocanebi .........................7<br />
3. sabunebismetyvelo mecnierebebis safuZvlebi standarti VII klasi ....................8<br />
4. saaTebis ganawilebis savaraudo sqema ..........................................................................13<br />
5. miznebis ruka – gakveTilebis saswavlo miznebis<br />
6. rekomendaciebi ...................................................................................................................21<br />
• rekomendaciebi Temaze – Sefaseba ........................................................................21<br />
• Sefasebis tipebi ........................................................................................................22<br />
• kognituri sqemebis gamoyeneba saswavlo procesSi .........................................27<br />
• rekomendaciebi - rogor movamzadoT proeqti .................................................30<br />
• proeqtis Sefaseba ......................................................................................................31<br />
• informaciuli teqnologiebis gamoyeneba swavlebaSi da misi<br />
saswavlo- meToduri uzrunvelyofa ...................................................................32<br />
• blogis gamoyeneba swavlaSi ....................................................................................33<br />
• blogis gamoyeneba ......................................................................................................33<br />
• ra aris blogi? ............................................................................................................33<br />
7. gakveTilis scenarebi .........................................................................................................34<br />
• Sesavali .........................................................................................................................34<br />
• scenarebi fizikaSi.....................................................................................................44<br />
• scenarebi qimiaSi ........................................................................................................50<br />
• scenarebi biologiaSi ...............................................................................................54<br />
8. Semajamebeli testebi ........................................................................................................60<br />
• fizika ............................................................................................................................60<br />
• qimia ................................................................................................................................62<br />
• biologia .......................................................................................................................64<br />
• testis pasuxebi ...........................................................................................................66<br />
9. moswavlis wignSi mocemuli savarjiSoebis pasuxebi ................................................67<br />
• Sesavali .........................................................................................................................67<br />
• fizika ............................................................................................................................69<br />
• qimia ................................................................................................................................71<br />
• biologia .......................................................................................................................74<br />
gamoyenebuli literatura ..................................................................................................82
1. Sesavali<br />
sabunebismetyvelo sagnebis swavlebisas, erovnuli saswavlo gegmis Tanaxmad, arsebiTi mniSvneloba<br />
eniWeba Semecnebis procesSi moswavlis aqtiurad CarTvas. Ees moswavles saSualebas miscems, miRebuli<br />
codna da SeZenili unar-Cvevebi konkretul situacias miusadagos, praqtikulad gamoiyenos da gadaWras<br />
mis winaSe mdgomi problema. am miznis misaRwevad saWiro codnis miReba da unar-Cvevebis ganviTareba swavlebis<br />
procesis gardaqmnas moiTxovs.<br />
siaxle, sxva mraval aspeqtTa Soris, gulisxmobs yuradRebis gamaxvilebas kvleviTi unar-Cvevebis ganviTarebaze.<br />
Tu aqamde praqtikuli muSaobis dros moswavle, ZiriTadad, damkvirveblis rolSi gamodioda,<br />
xolo Semsrulebeli maswavlebeli iyo, axla TiToeulma moswavlem unda SeZlos praqtikulad muSaoba,<br />
kvlevis Catareba, misi Sedegis aRricxva da gaanalizeba, saTanado daskvnis gamotana.<br />
praqtikuli samuSaoebis Catareba, keTebiT swavleba saTanado materialuri baza skolebis umravlesobas<br />
aqvs rac skolebSi sabunebismetyvelo sagnebis swavlebis donis amaRlebis da am sagnebiT moswavleTa<br />
dainteresebis garantiaa.<br />
VII klasis moswavlis saxelmZRvanelo Sedgenilia axali erovnuli saswavlo gegmis sagnobrivi programis<br />
mixedviT da misi struqtura aseTia:<br />
moswavlis saxelmZRvanelos struqtura<br />
I nawili<br />
Sesavali<br />
II nawili<br />
fizika<br />
III nawili<br />
qimia<br />
gakveTili struqturulad Semdegi nawilebisagan Sedgeba:<br />
ZiriTadi<br />
teqsti<br />
ilustraciebi<br />
teqstis ukeT<br />
aRsaqmelad<br />
sur. 2. magniums xSirad iyeneben<br />
sasignalo maSxalebis<br />
dasamzadeblad, radgan misi<br />
wvis dros warmoqmnili naTeba<br />
Soridanve Cans.<br />
sur. 3. puris cxobisas haer-<br />
RumelSi cecxli rom Caqres,<br />
qimiuri reaqcia Sewydeba.<br />
70<br />
Q23. qimiuri reaqciis<br />
niSnebi da pirobebi<br />
moaxerxebdi Tu vera Saqris naxSirad gardaqmnas<br />
misi daqucmacebis gareSe? gaxurebis gareSe?<br />
daakvirdi suraTs (sur. 1) da gaixsene pirvel<br />
gakveTilSi Catarebuli cda.<br />
sur. 1.<br />
natriumi – movercxlisfro<br />
TeTri liToni, advilad<br />
iWreba daniT<br />
natriumis hidroqsidi –<br />
TeTri feris, sapnisebri<br />
da metad mwvave*<br />
marcxena mxares rbili liToni – natriumia,<br />
marjvniv ki natriumis wyalTan urTierTqmedebis<br />
Sedegad warmoqmnili nivTiereba – natriumis<br />
hidroqsidi. am qimiur reaqcias airisa da siTbos<br />
gamoyofa axlda Tan.<br />
nivTierebebi, arc garegnulad hgvanan erTmaneTs<br />
da, arc TvisebebiT.<br />
qimiuri reaqciebis mimdinareobas davakvirdeT<br />
sxva magaliTebiTac.<br />
Tu sinjaraSi, Caasxam kirian wyals, CauSveb minis<br />
mils da Caberav amonasunTq haers (naxSirorJangs),<br />
xsnari aimRvreva. warmoiqmneba naleqi.<br />
magniumis lenti TvalismomWreli naTebiT iwvis<br />
(sur. 2). gogirdis wvis Sedegad ki mZafri sunis airi<br />
gamoiyofa.<br />
nivTierebis feris da sunis cvlileba, naleqis an<br />
airis warmoqmna, siTbos an sinaTlis gamoyofa,<br />
qimiuri reaqciis garegnuli niSnebia.<br />
Tu movlenas es niSnebi Tan axlavs, masSasadame,<br />
qimiuri gardaqmna – qimiuri reaqcia mimdinareobs.<br />
qimiuri reaqciis dasawyebad, saWiroa garkveuli<br />
pirobebis Seqmna: nivTierebebis erTmaneTTan<br />
Sereva, gaxureba da sxva. magaliTad, zogierTi<br />
reaqciisaTvis saWiroa uwyveti gaxureba.<br />
gaxurebis SewyvetisTanave, qimiuri reaqcia<br />
Sewydeba (sur. 3).<br />
* moqmedebs kanze (awylulebs), qsovilebze, qaRaldsa da<br />
sxva masalebze.<br />
5<br />
IV nawili<br />
biologia<br />
gakveTilis saTauri Temis saTauri<br />
qimiuri reaqcia<br />
zogierT SemTxvevaSi ki qimiur reaqcias aRZravs<br />
naperwkali. is TiTqos biZgs aZlevs reaqcias,<br />
romelic Semdeg TavisTavad mimdinareobs.<br />
magaliTad, bunebrivi airi ar iwvis, vidre masTan<br />
anTebul asanTs ar mivitanT. cecxlis miwodeba am<br />
reaqciis dawyebis aucilebeli pirobaa.<br />
saukuneTa manZilze, adamianebma iswavles qimiuri<br />
reaqciebis marTva, reaqciis mimdinareobis<br />
pirobebis SecvliT, sasurveli procesebis<br />
daCqareba an Seneleba. magaliTad, wvis procesis<br />
dasaCqareblad SeSas nafotebad aqucmaceben,<br />
Jangvis procesis Sesaneleblad ki liTonis<br />
nakeTobebs damcavi safariT – laqiT, saRebaviT<br />
Rebaven.<br />
u amgvarad:<br />
qimiuri reaqciis garegnuli niSnebia<br />
feris, sunis cvlileba naleqis, airis warmoqmna siTbos, sinaTlis gamoyofa<br />
qimiuri reaqciis mimdinareobis pirobebia:<br />
nivTierebebis Sereva; gaxureba da sxva.<br />
u savarjiSo<br />
1. amoarCie swori pasuxi. qimiuri movlenis niSnebia:<br />
a) formis Secvla;<br />
b) siTbos gamoyofa;<br />
g) agregatuli mdgomareobis Secvla;<br />
d) naleqis warmoqmna.<br />
2. romeli gamonaTqvami migvaniSnebs qimiur reaqciebze:<br />
a) sarecxi gaSra;<br />
b) foToli Camovarda;<br />
g) rZisgan mawoni Sededda.<br />
3. daasabuTe, rom namcxvris gamocxobis procesi<br />
fizikuri da qimiuri procesis erTobliobaa.<br />
4. Camowere, romeli fizikuri da qimiuri movlena<br />
ginaxavs cxovrebaSi. aRniSne, ra pirobebSi<br />
mimdinareobs movlena da romeli garegnuli niSniT<br />
asabuTeb, rom is fizikuria an qimiuri. dakvirvebis<br />
monacemebi warmoadgine cxrilis saxiT.<br />
movlena mimdinareobis<br />
piroba<br />
Ggaregnuli<br />
niSani<br />
... ... ... ...<br />
savarjiSoebi (ilustraciebiT,<br />
cxrilebiT, diagramebiT da a. S.)<br />
samizne unar-Cvevebis ganviTarebaze<br />
orientirebuli<br />
daasabuTe, rom movlena<br />
fizikuria an qimiuri<br />
2<br />
teqstis<br />
Semajamebeli<br />
konceptualuri<br />
ruka an daskvna<br />
71
ac Seexeba savarjiSoebs is ori saxisaa:<br />
pirveli meore<br />
savarjiSoebi, romlebic im codnis ganmtkicebas da gaaqtiurebas<br />
emsaxureba rac moswavlis wignSi iswavla moswavlem. Ees<br />
savarjiSoebi maswavlebels saWiroebisamebr SeuZlia gamoiyenos<br />
saklaso da/an saSinao davalebebad.<br />
6<br />
mocemuli laboratoriuli samuSaoebi Tematurad<br />
Seesabameba fizikas, qimias, biologias. isini<br />
kvleviTi unarebis ganviTarebazea orientirebuli.<br />
SeniSvna – biologiis nawilSi savarjiSoebis mravalferovneba imiTaa ganpirobebuli, rom fizikis da<br />
qimiis nawilSi SeZenili codnis da unarebis transferi intensiurad xdeba.<br />
moswavlis wigns Tan axlavs rveuli, romelSi mocemuli mravalferovani laboratoriuli samuSaoebi<br />
daexmareba moswavles Caataros kvleviTi aqtivobebi da gaaanalizos kvlevis Sedegi. rveulSi mocemuli<br />
mravalferovani ilustraciebi, detalurad aRwerili cdebi, diagramebi, cxrilebi da a. S. fizikis, qimiisa<br />
da biologiis swavlebis process ufro sainteresos da saxalisos gaxdis.<br />
moswavlis rveuli struqturulad Semdegi nawilebisagan Sedgeba:<br />
ilustraciebi samuSaos<br />
ukeT aRsaqmelad<br />
cdis mimdinareobis<br />
detaluri axsna<br />
samizne unar-Cvevebis<br />
ganviTarebaze<br />
orientirebuli<br />
savarjiSoebi<br />
moswavlis<br />
CanawerebisTvis<br />
gamoyofili adgili<br />
22<br />
1<br />
Temis saTauri<br />
fizikuri da qimiuri movlenebi<br />
12. nivTierebis<br />
Tvisebebis cvlileba<br />
Saqris kristalebi<br />
kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas:<br />
icvleba Tu ara nivTiereba – Saqari (Saqris<br />
Tvisebebi), Tu mas gavaxurebT.<br />
kvlevis masala da xelsawyoebi:<br />
Saqris kristalebi, spirtqura, Stativi,<br />
sinjara,kovzi, asanTi.<br />
procedura:<br />
1. daakvirdi Saqris kristalebs da monacemebi<br />
Seitane cxrilSi;<br />
2. Saqris danarCeni kristalebi moaTavse sinjaraSi.<br />
sinjara daamagre Stativze da spirtquris<br />
gamoyenebiT gaaxure, vidre ar gadneba da fers ar<br />
Seicvlis. miRebul masas daakvirdi da dakvirvebis<br />
Sedegebi Seitane cxrilSi.<br />
N Ddakvirvebis obieqti feri suni gemo wyalSi xsnadoba<br />
1 Saqris kristalebi<br />
2 Saqris Ddawvis Sedegad miRebuli masa<br />
gaanalize cxrilis mixedviT cdis monacemebi da<br />
upasuxe:<br />
• Seicvleba nivTiereba Saqari gaxurebis Semdeg?<br />
• SegiZlia Tu ara cxrilSi mocemuli monacemebi<br />
Seni pasuxis argumentebad gamoiyeno?<br />
• Saqris gaxureba fizikuri movlenaa Tu<br />
qimiuri?<br />
gaaanalize orive (wina da mimdinare) kvlevis<br />
Sedegi da gaakeTe daskvna: ra SemTxvevaSi gqonda<br />
saqme fizikur movlenasTan, da ra SemTxvevaSi -<br />
qimiur movlenasTan.<br />
saTauri saWiro masalis CamonaTvali<br />
13. qimiuri reaqciis<br />
niSnebi<br />
kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas:<br />
ra niSnebi SesaZlebelia axldes qimiur reaqcias.<br />
kvlevis masala da xelsawyoebi:<br />
Wiqebi, wyali, rZe, limoni, soda, Zmari, asanTi,<br />
kartofilis fqvili, iodi, minis wkiri, kovzi.<br />
procedura:<br />
1. erTi kovzi kartofilis fqvili gaxseni erT Wiqa<br />
wyalSi. Ddaamate ramdenime wveTi iodi. daakvirdi ra<br />
cvlilebiT mimdinareobs reaqcia da dakvirvebis<br />
Sedegebi Seitane cxrilSi;<br />
2. dawvi asanTis Reri. daakvirdi ra cvlilebiT<br />
mimdinareobs reaqcia da dakvirvebis Sedegebi<br />
Seitane cxrilSi;<br />
3. wylian WiqaSi cotaodeni saWmeli soda Cayare<br />
da ramdenime wveTi Zmari daamate; daakvirdi ra<br />
cvlilebiT mimdinareobs reaqcia da dakvirvebis<br />
Sedegebi Seitane cxrilSi;<br />
4. erT Wiqa rZeSi Caasxi cotaodeni limonis wveni.<br />
daakvirdi ra cvlilebiT mimdinareobs reaqcia da<br />
dakvirvebis Sedegebi Seitane cxrilSi.<br />
N procesi feris<br />
cvlileba<br />
1 kartofilis<br />
fqvilis<br />
wyalxsnarze<br />
iodis<br />
moqmedeba<br />
2 asanTis<br />
Reris dawva<br />
3 sodiani<br />
wylis<br />
ZmarTan<br />
Sereva<br />
4 rZis Sereva<br />
limonis<br />
wvenTan<br />
qimiuri reaqcia 2<br />
sinaTlis<br />
cvlileba<br />
sunis<br />
gamoyofa<br />
naleqis<br />
warmoqmna<br />
cxrili cdis Sedegebis<br />
aRricxvisTvis<br />
<strong>maswavleblis</strong> <strong>wigni</strong> – erTgvari gzamkvlevia, romelic Semdegi struqturuli nawilebisagan Sedgeba:<br />
1. Sesavali<br />
2. swavlebis miznebi da amocanebi<br />
3. VII klasi sabunebismetyvelo mecnierebebis safuZvlebi standarti<br />
4. saaTobrivi ganawileba<br />
5. miznebis ruka- gakveTilebis saswavlo miznebis Sesabamisoba standartTan<br />
6. zogadi rekomendacia –rogor vawarmooT Sefaseba<br />
7. zogadi rekomendacia- ra mniSvneloba aqvs kognituri sqemebis gamoyenebas saswavlo procesSi<br />
8. gakveTilis scenarebi: Sesavali, Ffizika, qimia, biologia<br />
9. Semajamebeli testebi pasuxebiT<br />
10. savarjiSoebis pasuxebi<br />
11. Ggamoyenebuli literatura<br />
wyali<br />
Aairis<br />
gamoyofa<br />
iodi<br />
Zmari<br />
Aar<br />
axlavs<br />
niSani<br />
23
2. sabunebismetyvelo mecnierebebis swavlebis mizani da amocanebi<br />
mizani:<br />
sabunebismetyvelo disciplinebis swavlebis mizania aziaros moswavle sabunebismetyvelo mecnierebis<br />
safuZvlebs da ganuviTaros kvlevis unar-Cvevebi, rac mas saSualebas miscems Seicnos da gaiTavisos<br />
samyaro, CaerTos sazogadoebrivi saqmianobis sxvadasxva sferoSi, igrZnos pasuxismgebloba sakuTari<br />
Tavis, sazogadoebisa da garemos mimarT.<br />
amocanebi:<br />
codna:<br />
• cocxali samyaro da sasicocxlo procesebi;<br />
• samyaroSi mimdinare fizikuri da qimiuri movlenebi;<br />
• dedamiwa da garesamyaro;<br />
• garemos mdgradi ganviTarebis principebi.<br />
mecnieruli kvlevis unar-Cvevebi:<br />
• dakvirveba, aRwera;<br />
• kvlevis sagnis gansazRvra;<br />
• kvlevis etapebis gansazRvra;<br />
• aRricxva;<br />
• klasifikacia;<br />
• gazomva;<br />
• komunikacia;<br />
• monacemebis interpretacia;<br />
• ganWvreta/hipoTezis gamoTqma;<br />
• cdis dagegmva;<br />
• cdis Catareba;<br />
• monacemTa analizi da Sefaseba;<br />
• modelis Seqmna da gamoyeneba.<br />
damokidebuleba:<br />
• interesi sabunebismetyvelo disciplinebis mimarT;<br />
• sabunebismetyvelo mecnierebebis mniSvnelobis gaazreba;<br />
• interesi mecnieruli kvlevisa da siaxleebis mimarT;<br />
• TanamSromlobis survili;<br />
• garemoze zrunva da pasuxismgebloba;<br />
• usafrTxo cxovrebis wesis dacvis mniSvnelobis gaazreba.<br />
sabunebismetyvelo sagnebis swavleba sxvadasxva safexurze<br />
sabazo safexuri (VII- IXklasebi)<br />
swavlebis am safexurze moswavles kidev ufro metad uviTardeba SemecnebisaTvis saWiro unar-Cvevebi. is<br />
movlenebis garegnuli aRweridan gadadis movlenaTa arsis wvdomaze, Seimecnebs ZiriTad fizikur, qimiur<br />
kanonebs da biologiur kanon-zomierebebs. moswavle iwyebs empiriuli gziT samyaros aRqmas, Semoqmedebi-<br />
Tad azrovnebas, cdilobs samyaroSi adamianis adgilisa da mniSvnelobis gansazRvras.<br />
sabazo safexurze moswavle iviTarebs specifikur unar-Cvevebs, romelTagan prioritetulia:<br />
• kvlevis zogierTi Tanamedrove meTodis gamoyeneba;<br />
• samecniero literaturis moZieba da gamoyeneba;<br />
• eqsperimentis dagegmva da warmarTva, monacemTa Segroveba-damuSaveba;<br />
• kritikuli analizi, daskvnebis gamotana;<br />
• prezentacia (grafikebis, diagramebis, modelis Seqmna).<br />
7
3. sabunebismetyvelo mecnierebebis safuZvlebi<br />
standarti<br />
VII klasi<br />
wlis bolos misaRwevi Sedegebi mimarTulebebis mixedviT:<br />
mecnieruli<br />
kvleva - Zieba<br />
bun.VII.1. moswavles SeuZlia<br />
gansazRvros kvlevis sagani<br />
da kvlevis etapebi.<br />
bun.VII.2. moswavles SeuZlia<br />
kvleviTi proceduris ganxorcieleba/<br />
monacemebis<br />
aRricxva.<br />
bun.VII.3. moswavles Seu-<br />
Zlia monacemTa warmodgena<br />
sxvadasxva sakomunikacio<br />
saSualebis gamoyenebiT.<br />
bun.VII.4. moswavles Seu-<br />
Zlia monacemTa analizi da<br />
Sefaseba.<br />
cocxali samyaro fizikuri<br />
movlenebi<br />
bun.VII.5.moswavles SeuZlia<br />
imsjelos ujredze, rogorc organizmis<br />
agebulebisa da ganviTarebis<br />
erTeulze.<br />
bun.VII.6. moswavles SeuZlia daaxasiaTos<br />
cxovelTa da mcenareTa<br />
sasicocxlo cikli da daasabuTos<br />
gamravlebis biologiuri mniSvneloba.<br />
bun.VII.7. moswavles SeuZlia<br />
daaxasiaTos cocxali samyaros<br />
mravalferovneba, gamoiyenos klasifikaciis.<br />
principi da imsjelos<br />
sxvadasxva jgufebs Soris msgavseba<br />
gansxvavebaze.<br />
wlis bolos misaRwevi Sedegebi da maTi indikatorebi:<br />
mimarTuleba: mecnieruli kvleva-Zieba<br />
8<br />
bun.VII.8.moswavles<br />
SeuZlia nivTierebis<br />
atomur-molekuluri<br />
struqturis aRwera.<br />
bun.VII.9. moswavles<br />
SeuZlia advilad<br />
dakvirvebadi Zalebis<br />
da maTi moqmedebis<br />
Sedegebis Sesaxeb<br />
msjeloba.<br />
bun.VII.10. moswavles<br />
SeuZlia wnevis daxasiaTeba.<br />
qimiuri movlenebi<br />
bun.VII.11. moswavles<br />
SeuZlia martivi<br />
qimiuri reaqciebis<br />
aRwera.<br />
bun.VII.12. moswavles<br />
SeuZlia fuZeebisa da<br />
mJavebis gansxvaveba<br />
maTi Tvisebebis mixedviT.<br />
bun.VII.13. moswavles<br />
SeuZlia xsnarebis<br />
Taviseburebebis Sesaxeb<br />
msjeloba.<br />
bun.VII.1.moswavles SeuZlia gansazRvros kvlevis sagani da kvlevis etapebi.<br />
Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:<br />
• ayalibebs kvlevis mizans;<br />
• gamoTqvams mosazrebas/varauds;<br />
• arCevs monacemebis mopovebis gzebs (mag., cdiT, savele samuSaos CatarebiT, gamokiTxviT, sakiTxis<br />
irgvliv literaturis moZiebiT);<br />
• ganarCevs mudmiv da cvlad (damokidebul, damoukidebel) parametrebs;<br />
• gansazRvravs kvleviTi aqtivobebis Tanmimdevrobas;<br />
• arCevs saTanado xelsawyoebs/ aRWurvilobas/instrumentebs;<br />
• arCevs monacemebis aRricxvis formebs (cxrilebi, grafikebi, siebi, fotoebi, Canawerebi).<br />
bun.VII.2.moswavles SeuZlia kvleviTi proceduris ganxorcieleba/ monacemebis aRricxva.<br />
Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:<br />
• iyenebs Sesabamis masalas an/da aRWurvilobas da atarebs dagegmil cdas usafrTxoebis wesebis dacviT;<br />
• awarmoebs dakvirvebas an /da gazomvebs, aRricxavs monacemebs;<br />
• akvirdeba, zomavs, iyenebs informaciul-sakomunikacio saSualebebs monacemebis saTanado sizustiT<br />
registrirebisTvis (mag., cvladebis mniSvnelobebis aRricxva qronologiurad);<br />
• iyenebs saTanado wesebs sakuTari da sxvaTa usafrTxoebis uzrunvelsayofad.<br />
bun.VII.3.moswavles SeuZlia monacemTa warmodgena sxvadasxva sakomunikacio saSualebis gamoyenebiT.<br />
Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:<br />
• iyenebs sxvadasxva xerxs (diagramebs, cxrilebs, grafikebs, siebs) monacemTa warmosadgenad;<br />
• iyenebs sainformacio-sakomunikacio teqnologiebs Tvisebrivi da raodenobrivi monacemebis warmosadgenad.<br />
bun.VII.4.moswavles SeuZlia monacemTa analizi da Sefaseba.<br />
Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:<br />
• iyenebs diagramebs, cxrilebs da grafikebs monacemebs an cvladebs Soris damokidebulebis aRsawerad;
• aanalizebs monacemebs da gamoitans daskvnebs;<br />
• adarebs daskvnebs gamoTqmul varauds;<br />
• ganixilavs dakvirvebisa da gazomvebis dros gamovlenil moulodnelobebs, cdilobs maT axsnas.<br />
mimarTuleba: cocxali samyaro<br />
bun.VII.5.moswavles SeuZlia imsjelos ujredze, rogorc organizmis agebulebisa da ganviTarebis<br />
erTeulze.<br />
Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:<br />
• msjelobs ujredze, rogorc organizmis struqturul, funqciur da ganviTarebis elementarul<br />
erTeulze;<br />
• moipovebs informacias ilustraciebidan ujredis formis mravalferovnebis Sesaxeb (erT- da mravalujredian<br />
organizmebSi) da akavSirebs ujredis formas mis funqciasTan;<br />
• amzadebs droebiT preparats, iyenebs sinaTlis mikroskops sxvadasxva dakvirvebisaTvis, Sedegebs<br />
warmoadgens naxatis da/an modelis saxiT, afasebs sakuTari namuSevris Zlier da sust mxareebs;<br />
• mikroskopul preparatSi an mis eleqtronul formatze amoicnobs da iTvlis ujredis sxvadasxva<br />
struqturas (mag., birTvebis, birTvakebis, qloroplastebis raodenobas), Sedegebs warmoadgens cxrilis<br />
saxiT;<br />
• ilustraciebze an eleqtronul formatze ganarCevs prokariotul da eukariotul (mcenareuli,<br />
cxoveluri, sokos) ujredebs, asaxelebs maT msgavs da ganmasxvavebel struqturebs, Sedegebs gamosaxavs<br />
venis diagramis saSualebiT;<br />
• ilustraciaze amoicnobs ujredis ZiriTad struqturul komponentebs da asaxelebs maT funqcias;<br />
• sxvadasxva saSualebiT (mag., sqema) gamosaxavs sicocxlis organizaciis doneebs (ujredi, qsovili,<br />
organo, organizmi) da msjelobs maT Sesaxeb.<br />
bun.VII.6.moswavles SeuZlia daaxasiaTos cxovelTa da mcenareTa sasicocxlo cikli da daasabuTos<br />
gamravlebis biologiuri mniSvneloba.<br />
Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:<br />
• amoicnobs (mikroskopul preparatSi, posterze an eleqtronul formatze) da aRwers cxovelebisa da<br />
mcenareebis sasqeso ujredebs;<br />
• agrovebs informacias mcenaris, cxovelis usqeso da sqesobrivi gamravlebis mravalferovnebis<br />
Sesaxeb; adarebs erTmaneTs gamravlebis formebs (mag., vegetatiuri, TesliT, dakvirtviT, zoosporebiT);<br />
• adarebs erTmaneTs sqesobrivi gamravlebis formebs (mag., gamravleba kvercxiT - qvewarmavali, frinveli;<br />
cocxalmSobiarobiT - ZuZumwovrebi), msjelobs maT Soris msgavseba - gansxvavebaze da mohyavs Sesabamisi<br />
magaliTebi;<br />
• msjelobs gamravlebis gziT organizmebis mier Tavisive msgavsis warmoqmnis biologiur mniSvnelobaze;<br />
• moipovebs informacias da adarebs sxvadasxva organizmis sasicocxlo ciklis xangrZlivobas da etapebs<br />
(mag., erTwlovani da mravalwlovani mcenareebi, mwerebi, amfibiebi);<br />
• mohyavs zogierTi individis sasicocxlo ciklis garemosTan Seguebis magaliTebi (mag., kvercxismdebeli<br />
da ”cocxalmSobiare” qvewarmavali).<br />
bun.VII.7.moswavles SeuZlia daaxasiaTos cocxali samyaros mravalferovneba, gamoiyenos klasifikaciis<br />
principi da imsjelos sxvadasxva jgufebs Soris msgavseba-gansxvavebaze.<br />
Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:<br />
• warmoadgens organizmTa erTi da imave simravlis dajgufebis ramdenime gzas, mis mier SerCeuli kriteriumebis<br />
mixedviT. xsnis ama Tu im jgufis gamoyofis mizezs, akeTebs prezentacias;<br />
• moipovebs informacias erTi da imave saxeobis individebSi ama Tu im organos variaciaze (mag., mcenaris<br />
foTlis sigrZe an sigane, nayofis masa), adarebs maT erTmaneTs da msjelobs variaciebis mravalferovnebaze;<br />
• asaxelebs organizmebis jgufebad (sokoebi, wyalmcenareebi, xavsebi, gvimrebi, yvavilovani mcenareebi)<br />
dayofis mTavar kriteriumebs;<br />
• moipovebs masalas adgilobriv garemoSi mcenareTa da cxovelTa mravalferovnebis Sesaxeb da anawilebs<br />
Sesabamis taqsonomiur erTeulebSi damaxasiaTebeli niSnebis mixedviT (mag., naZvi, fiWvi, cacxvi -<br />
mcenareTa samefo, Sesabamisad SiSvel an farulTeslovani);<br />
• bunebaSi gasvlisas amoicnobs organizmebs savele sarkvevebis/saTanado literaturis daxmarebiT;<br />
• moipovebs informacias da aRwers cocxali samyaros samefoebs, adgens martiv genealogiur xes da<br />
9
warmoadgens sxvadasxva gamomsaxvelobiTi saSualebiT (mag., sqema, naxati);<br />
• msjelobs adamianebisaTvis mikroorganizmebis dadebiT da uaryofiT mniSvnelobaze (mag., sakvebi<br />
produqtebis warmoeba da maTi gafuWeba/lpoba, wylis dabinZureba da gasufTaveba, kompostis warmoqmna,<br />
daavadebis gamowveva);<br />
mimarTuleba: fizikuri movlenebi<br />
bun.VII.8.moswavles SeuZlia nivTierebis atomur-molekuluri struqturis aRwera.<br />
Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:<br />
• aRwers movlenebs, romlebic mianiSnebs nivTierebis atomur-molekulur agebulebas;<br />
• ganasxvavebs myar, Txevad da airad mdgomareobebs maTi Tvisebebisa (moculobisa da formis SenarCuneba)<br />
da atomur-molekuluri struqturis mixedviT, warmoadgens modelis saxiT;<br />
• akavSirebs nivTierebis simkvrives mis praqtikul gamoyenebasTan;<br />
• atarebs cdebs da ikvlevs difuziis movlenas siTxeebSi, gamoitans Sesabamis daskvnebs;<br />
• ikvlevs temperaturis gavlenas difuziis siCqareze, gamoitans Sesabamis daskvnebs;<br />
• akvirdeba difuziis movlenas da msjelobs misi rolis Sesaxeb bunebaSi da yofa - cxovrebaSi, asaxelebs<br />
magaliTebs;<br />
• adekvaturad iyenebs Sesabamis cnebebs da formulebs amocanebis amosaxsnelad.<br />
bun.VII.9. moswavles SeuZlia advilad dakvirvebadi Zalebis da maTi moqmedebis Sedegebis Sesaxeb msjeloba.<br />
Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:<br />
• CamoTvlis moZraobis magaliTebs, romlebic gamowveulia sxeulze uSualo (mag., moqaCva an biZgi) da<br />
arauSualo (mag., dedamiwis miziduloba, magnitebis urTierTqmedeba) moqmedebiT;<br />
• CamoTvlis sxeulebs Soris urTierTqmedebis damadasturebel magaliTebs;<br />
• ganmartavs veqtors da veqtorul fizikur sidides. Zalebis magaliTze ganixilavs erTi wrfis gaswvriv<br />
mimarTuli veqtorebis Sekrebas;<br />
• CamoTvlis bunebaSi arsebuli Zalebis gamovlinebis magaliTebs yoveldRiuri cxovrebidan da saubrobs<br />
maT mniSvnelobaze;<br />
• atarebs cdebs sxvadasxva sxeulis moZraobaze dasakvirveblad, aRwers da sqematurad gamosaxavs masze<br />
moqmed Zalebs (simZimis, xaxunis, drekadobis, amomgdebi Zalebi);<br />
• atarebs cdebs, gamoaqvs Sesabamisi daskvnebi da raodenobrivad ayalibebs hukis kanons;<br />
• cdebis saSualebiT akvirdeba sxeulTa tivtivs, curvas, CaZirvas. Sedegebs aanalizebs da raodenobrivad<br />
ayalibebs arqimedes kanons;<br />
• zomavs sxeulebis moculobasa da simkvrives arqimedes kanonis gamoyenebiT;<br />
• akavSirebs amomgdebi da winaaRmdegobis Zalebis moqmedebas organizmebis curvasTan;<br />
• konkretuli amocanis gadasawyvetad (mag., xaxunis Zalis gazrda an Semcireba, amomgdebi Zalis Secvla)<br />
qmnis da warmoadgens SesaZlo sqemas an models;<br />
• adekvaturad iyenebs Sesabamis cnebebs, kanonebs da formulebs amocanebis amosaxsnelad.<br />
bun.VII.10. moswavles SeuZlia wnevis daxasiaTeba.<br />
Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:<br />
• atarebs cdebs sxeulTa mier warmoebul wnevaze dasakvirveblad, monacemebs aanalizebs da gamoitans<br />
Sesabamis daskvnebs;<br />
• qmnis models da praqtikuli amocanebis gadasaWrelad msjelobs sxeulis mier warmoebuli wnevis<br />
Semcirebis an gazrdis aucileblobaze, CamoTvlis magaliTebs;<br />
• atarebs cdebs (qmnis modelebs) da akvirdeba siTxeebsa da airebSi wnevis ganawilebas. dakvirvebis<br />
Sedegebs aanalizebs da gamoitans Sesabamis daskvnebs;<br />
• CamoTvlis paskalis kanonis gamoyenebis magaliTebs teqnikidan da yofa-cxovrebidan;<br />
• amzadebs martiv models da xsnis ziarWurWlis moqmedebis princips;<br />
• atarebs cdebs atmosferuli wnevis moqmedebis gamosavlenad, aanalizebs da gamoitans Sesabamis<br />
daskvnebs;<br />
• msjelobs wnevis mniSvnelobis Sesaxeb organizmis garemosTan SeguebulobaSi;<br />
• adekvaturad iyenebs Sesabamis cnebebs, kanonebs da formulebs amocanebis amosaxsnelad.<br />
10
mimarTuleba: qimiuri movlenebi<br />
bun.VII.11. moswavles SeuZlia martivi qimiuri reaqciebis aRwera.<br />
Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:<br />
• cdis procesSi akvirdeba fizikuri da qimiuri movlenebis garegnul niSnebs, monacemebs warmoadgens<br />
cxrilis saxiT da msjelobs maT (fizikur da qimiur movlenebs) Soris gansxvavebis Sesaxeb;<br />
• cdebis safuZvelze msjelobs fizikuri movlenebis (mag., nivTierebaTa wyalSi gaxsna, formis Secvla,<br />
agregatuli mdgomareobis Secvla) dros masis ucvlelobis Sesaxeb. gamoitans saTanado daskvnas;<br />
• atarebs cdebs nivTierebebis fizikuri da qimiuri cvlilebebis (mag., agregatuli mdgomareobis<br />
Secvla, formis Secvla, nivTierebis gaxsna, airis gamoyofa, feris Secvla) gamosakvlevad da msjelobs am<br />
cvlilebebis gamomwvev mizezebze (mag., gacxeleba, Sereva, dawva, meqanikuri zemoqmedeba);<br />
• atarebs cdebs da akvirdeba qimiuri reaqciebis Sedegad axali nivTierebebis warmoqmnas;<br />
• ikvlevs mJavaTa monawileobiT mimdinare martiv reaqciebs, romelTa erT-erTi produqti gazia;<br />
• CamoTvlis wvisa da Jangvis magaliTebs yoveldRiuri cxovrebidan da msjelobs maT xelSemwyob faqtorebze;<br />
ikvlevs haeris rols sanTlis wvis procesSi;<br />
• aRwers wvas, rogorc qimiur reaqcias, romelSic monawileobs gazi, haeri an Jangbadi da miiReba wyali<br />
da naxSirorJangi;<br />
• atarebs da aRwers “cisartyelas reaqcias” (sarecxi sodis, natriumis karbonatis xsnarze marilmJavasa<br />
da universaluri indikatoris moqmedeba);<br />
• iyenebs Sesabamis terminologias, CamoTvlis da aRwers fizikuri da qimiuri movlenebis magaliTebs,<br />
qimiur movlenebs gamosaxavs sqematurad/sityvierad (mag., naxSirbadi + Jangbadi = naxSirorJangi);<br />
• icavs qimiuri nivTierebebis ganTavsebis, maTTan muSaobis usafrTxoebis wesebs, amoicnobs gamafrTxilebel<br />
niSnebs (mag., advilad aalebadi, feTqebadi, radioaqtiuri) qimiuri reaqtivis WurWlis etiketze.<br />
bun.VII.12.moswavles SeuZlia fuZeebisa da mJavebis gansxvaveba maTi Tvisebebis mixedviT.<br />
Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:<br />
• asaxelebs laboratoriaSi arsebul mJavebsa da tuteebs (mag., marilmJava, natriumis tute);<br />
• asaxelebs yofa-cxovrebaSi mJavebis gamoyenebis magaliTebs (mag., Zmari, limonmJava, xilis wveni,<br />
wamlebi, sarecxi saSualebebi);<br />
• atarebs martiv cdebs mJavebisa da fuZeebis gamoyenebiT, ganasxvavebs maT Tvisebebs;<br />
• iyenebs indikatorebsa da pH-is skalas fuZe, mJava da neitraluri xsnarebis amosacnobad; aRwers<br />
xsnaris pHH-is cvlilebas neitralizaciis procesSi.<br />
bun.VII.13.moswavles SeuZlia xsnarebis Taviseburebebis Sesaxeb msjeloba.<br />
Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle:<br />
• atarebs cdebs da ganasxvavebs nivTierebebs wyalSi xsnadobis mixedviT;<br />
• gansazRvravs zogierTi narevis komponentebs, (mag., zRvis wyali Sedgeba wylisagan, romelSic gaxsnilia<br />
marili da sxva myari nivTiereba);<br />
• aRwers narevisgan komponentebis gamoyofis romelime xerxs (mag., distilireba, aorTqleba/kondensireba,<br />
qromatografia). CamoTvlis wylis bunebrivi gafiltvris magaliTebs;<br />
• agrovebs informacias bunebrivi wylis dabinZurebis Sedegebis Sesaxeb, gamoTqvams varauds wylis<br />
dabinZurebis Tavidan acilebis gzebze;<br />
• CamoTvlis xsnarebis magaliTebs da msjelobs maTi mniSvnelobis Sesaxeb bunebasa da adamianis cxovrebaSi;<br />
• cdebis safuZvelze adgens, rom xsnaris masa gamxsnelisa da gasaxsneli nivTierebebis masebis jamis<br />
tolia (mag., Tu 5 g marils gaxsnian 200g wyalSi, miRebuli xsnaris masa iqneba 205 g);<br />
• ganasxvavebs da amzadebs ujer da najer xsnarebs;<br />
• gegmavs, atarebs cdas da adgens nivTierebaTa gaxsnis procesze moqmed faqtorebs (mag., temperatura,<br />
gamxsnelisa da gaxsnili nivTierebis raoba da masa, nawilakTa zoma, moreva). Sedegebs warmoadgens cxrilis<br />
saxiT.<br />
11
programis Sinaarsi<br />
cocxali samyaro<br />
ujredi<br />
ujredi – elementaruli cocxali sistema. ujredis ZiriTadi komponentebi: citoplazma da birTvi.<br />
organoidebi (mag., plastidebi, qloroplastebi). plazmuri membrana da ujredis kedeli. prokariotuli<br />
da eukariotuli (mcenareuli, cxoveluri da sokos) ujredebi. mikroskopi – optikuri xelsawyo; mikroskopze<br />
muSaobis principi. martivi mikroskopuli preparatebis (mag., mcenareuli masala, sisxli) damzadebis<br />
xerxebi. ujredis gayofa.<br />
organizmTa gamravleba<br />
gamravleba – organizmTa ZiriTadi Tviseba, sicocxlis uwyvetobis uzrunvelyofis procesi. mcenarisa<br />
da cxovelis gamravlebis formebi (usqeso da sqesobrivi) da sasicocxlo cikli (romelime konkretuli<br />
individis magaliTze). ganayofiereba cxovelebSi (sasqeso ujredebis agebuleba).<br />
ganayofiereba yvavilovan mcenareebSi (gamartivebuli sqemiT). cxovelTa ganviTareba (gamartivebuli<br />
sqemiT ganviTarebis embrionuli da postembrionuli periodi).<br />
klasifikacia<br />
cocxal organizmTa dajgufeba (klasifikacia) da taqsonomiur erTeulebSi gaerTianebis safuZvlebi.<br />
virusebi (araujreduli formebi).<br />
monerebi (baqteriebi da cianobaqteriebi). protistebi (umartivesebi; erTujrediani da mravalujrediani<br />
wyalmcenareebi). sokoebi. mcenareebi (xavsnairebi; gvimranairebi; SiSvelTeslovnebi; farulTeslovnebi).<br />
cxovelebi (nawlavRruianebi; Wiebi; moluskebi; fexsaxsrianebi; Tevzebi; amfibiebi; qvewarmavlebi;<br />
frinvelebi; ZuZumwovrebi). saqarTvelos wiTel nusxasa da wiTel wignSi Setanili zogierTi saxeobebi.<br />
fizikuri movlenebi<br />
nivTierebis atomur-molekuluri struqtura.<br />
airebis, siTxeebisa da myari sxeulebis Tvisebebi da atomur-molekuluri struqtura.<br />
difuzia. difuzia airebSi, siTxeebsa da myar sxeulebSi. temperaturis gavlena difuziaze.<br />
brounis moZraoba.<br />
masa, masis erTeuli.<br />
nivTierebis simkvrive, simkvrivis erTeuli.<br />
moculobis gazomva menzuris gamoyenebiT. masis gazomva sasworiT.<br />
sxeulTa urTierTqmedeba: uSualo (moqaCva, biZgi) da manZilze urTierTqmedeba (magnituri da gravitaciuli).<br />
Zala, rogorc veqtori. erTi wrfis gaswvriv moqmedi Zalebis Sekreba.<br />
dinamometri, Zalis gazomva, Zalis erTeuli-niutoni<br />
simZimis, xaxunis, drekadobis Zalebi, hukis kanoni. sixiste.<br />
xaxunis koeficienti.<br />
wneva. wnevis erTeuli. airis wneva. wneva siTxeebSi, paskalis kanoni. hidrostatikuri wneva. ziarWurWeli.<br />
hidravlikuri manqana. atmosferuli wneva, toriCelis cda. barometri, manometri.<br />
amomgdebi Zala, arqimedes kanoni. sxeulTa tivtivi, curva, CaZirva.<br />
qimiuri movlenebi<br />
fuZeebi, mJavebi da maTi gamoyeneba yofa-cxovrebaSi. mJavebisa da fuZeebis amocnoba da maTi Sedareba.<br />
warmodgena neitralizaciis reaqciaze. neitralizaciis reaqciis mniSvneloba yofa-cxovrebaSi (saWmlis<br />
monelebis moSlis mkurnaloba, mJava wvima, niadagis movla da sxv.).<br />
warmodgena qimiur reaqciaze. reaqcia mJavebsa da metalebs Soris. reaqcia mJavebsa da karbonatebs<br />
Soris. wva, haerze an JangbadSi nivTierebaTa wvis Sedegebi, nivTierebebis wvis pirobebi. wiaRiseuli sawvavis<br />
wvis produqtebi. sanTlis wvis procesze dakvirveba.<br />
myari nivTierebebis gaxsna siTxeSi. xsnaris komponentebi. bunebrivi narevebi. ujeri da najeri xsnarebi.<br />
bunebaSi arsebuli marilebi. narevebis dayofa komponentebad: distilireba, aorTqleba/kondensireba,<br />
gafiltvra, warmodgena qromatografiaze.<br />
12
4. saaTebis ganawilebis savaraudo sqema<br />
sabunebismetyvelo mecnierebebis safuZvlebi VII klasi 108 sT<br />
fizika qimia Bbiologia<br />
33+3 33+3 33+3<br />
moswavlis wignSi da rveulSi mocemuli gakveTilebis<br />
saaTobrivi ganawileba<br />
moswavlis wignSi moswavlis rveulSi<br />
fizika 14 gakveTils daeTmos 24sT 9sT<br />
qimia 10 gakveTils daeTmos 20 sT 15sT<br />
biologia 23 gakveTils daeTmos 27 sT 6sT<br />
13
5. miznebis ruka – gakveTilebis saswavlo miznebis<br />
Sesabamisoba standartTan<br />
Sesavali<br />
gakveTili gakveTilis saswavlo mizani standardTan<br />
Sesabamisoba<br />
bunebismetyvelebis<br />
sagani, fizikuri<br />
sidideebi<br />
moswavlem SeZlos bunebaSi mimdinare movlenebze dakvirvebisaas<br />
awarmoos sxvadasxva gazomviTi saqmianobebi,<br />
aRricxos monacemebi da drois, sigrZis da masis<br />
sazomi erTeulebi warmoadginos `SI~ sistemiT.<br />
skalari da veqtori moswavlem SeZlos bunebaSi mimdinare movlenebze dakvirvebisaas<br />
awarmoos sxvadasxva gazomviTi saqmianobebi,<br />
aRricxos monacemebi da drois, sigrZis da masis<br />
sazomi erTeulebi warmoadginos `SI~ sistemiT.<br />
bunebismetyvelebis<br />
laboratoriaSi arsebuli<br />
zogierTi xelsawyo<br />
da muSaobis wesi<br />
moswavlem SeZlos imsjelos dakvirvebisaas rogor<br />
awarmoos sxvadasxva gazomviTi saqmianobebi, aRricxos<br />
monacemebi daicvas xlsawyoebis gamoyenebis da<br />
usafrTxoebis wesebi.<br />
usafrTxoebis dacva moswavlem SeZlos imsjelos Sesabamisi masalis, aRWurvilobis<br />
da masalebis gamoyenebiT Caataros dagegmili<br />
cdebi usafrTxoebis wesebis dacviT<br />
rogor xdeba bunebrivi<br />
movlenebis Seswavla<br />
monacemebis gamosaxva<br />
cxrilis da diagramebis<br />
saxiT<br />
.moswavlem SeZlos kvleviTi proceduris ganxorcieleba/<br />
monacemebis aRricxva. daakvirdes, gazomos, gamoiyenos<br />
informaciul-sakomunikacio saSualebebi monacemebis<br />
saTanado sizustiT registrirebisTvis (mag.,<br />
cvladebis mniSvnelobebis aRricxva qronologiurad);<br />
moswavlem SeZlos kvlevis miznis Camoyalibeba da kvlevis<br />
miznis Sesabamisad mosazrebebis gamoTqma, aqtivobis<br />
dagegmva, saTanado xelsawyoebis SerCeva, monacemTa<br />
Segrovebis gzis arCeva, mudmivi da cvladi parametrebis<br />
garCeva, saTanado aRricxvis formebis SerCeva /<br />
wakiTxva/analizi; SeZlos daskvnis gamotana<br />
venis diagrama moswavlem SeZlos monacemTa analizi da Sefaseba.<br />
gamoiyeneos diagramebi, cxrilebi da grafikebi monacemebs<br />
an cvladebs Soris damokidebulebis aRsawerad<br />
fizika<br />
14<br />
bun.VII.1<br />
bun.VII.2<br />
bun.VII.1<br />
bun.VII.2<br />
bun.VII.2<br />
bun.VII.3<br />
bun.VII.1<br />
bun.VII.2<br />
bun.VII.1<br />
bun.VII.4<br />
bun.VII.4<br />
gakveTili gakveTilis saswavlo mizani erovnuli saswavlo gegmis<br />
sagnobrivi programis mixedviT<br />
nivTiereba Sedgeba<br />
atomebis da<br />
molekulebisagan<br />
nivTierebis myari,<br />
Txevadi da airadi<br />
mdgomareobebi<br />
modelireba.. proeqti<br />
nivTierebis simkvrive;<br />
simkvrivis<br />
praqtikuli mniSvneloba<br />
moswavlem SeZlos imsjelos nivTierebis atomur-molekulur agebulebaze;<br />
ganixilos magaliTebi, romelic molekulebis da atomebis mcire<br />
zomebze miuTiTebs, aRweros sxvadasxva nivTierebis modelebi.ganuvi-<br />
Tardes saazrovno, komunikaciis unar-Cvevebi.<br />
moswavlem SeZlos ganasxvavos myari, Txevadi da airadi mdgomareobebi<br />
maTi Tvisebebisa (moculobisa da formis SenarCuneba) da atomurmolekuluri<br />
struqturis mixedviT ganuviTardes saazrovno, komunikaciis<br />
unar-Cvevebi.<br />
moswavlem SeZlos Seqmnas da warmoadginos molekulis modelebi. ganuviTardes<br />
saazrovno, komunikaciis unar-Cvevebi<br />
moswavlem SeZlos daakavSiros nivTierebis simkvrive mis praqtikul<br />
gamoyenebasTan; adekvaturad gamoiyenos Sesabamisi cnebebi da formulebi<br />
amocanebis amosaxsnelad. ganuviTardes saazrovno, komunikaciis<br />
unar-Cvevebi.<br />
standartTTan<br />
Sesabamisoba<br />
bun.VII.8<br />
bun.VII.8<br />
bun.VII.8<br />
bun.VII.8
difuzia moswavlem SeZlos praqtikul magaliTebze dayrdnobiT ganixilos<br />
difuziis movlena siTxeebSi, gamoitanos Sesabamisi daskvnebi;<br />
gaanalizos temperaturis gavlena difuziis siCqareze, gamoitanos Sesabamisi<br />
daskvnebi;<br />
daakvirdes difuziis movlenas da imsjelos misi rolis Sesaxeb bunebaSi<br />
da yofa - cxovrebaSi, daasaxelos magaliTebi. ganuviTardes saazrovno,<br />
komunikaciis unar-Cvevebi.<br />
Zala da misi<br />
gazomva<br />
simZimis da xaxunis<br />
Zala<br />
drekadobis Zala;<br />
hukis kanoni<br />
wneva; wnevis<br />
gadacema<br />
moswavlem SeZlos CamoTvalos moZraobis magaliTebi, romlebic<br />
gamowveulia sxeulze uSualo (mag., moqaCva an biZgi) da arauSualo<br />
(mag., dedamiwis miziduloba, magnitebis urTierTqmedeba) moqmedebiT;<br />
ganmartos veqtors da veqtorul fizikuri sidide. Zalebis magaliTze<br />
ganixilos erTi wrfis gaswvriv mimarTuli veqtorebis Sekreba. ganuvi-<br />
Tardes saazrovno, komunikaciis unar-Cvevebi.<br />
moswavlem SeZlos CamoTvlis bunebaSi arsebuli Zalebis gamovlinebis<br />
magaliTebi/ yoveldRiuri cxovrebidan/ da saubrobs maT mniSvnelobaze;<br />
Caaataros cdebi sxvadasxva sxeulis moZraobaze dasakvirveblad, aRweros<br />
da sqematurad gamosaxos masze moqmedi Zalebi (simZimis, xaxunis,<br />
drekadobis, amomgdebi Zalebi); ganuviTardes saazrovno, komunikaciis<br />
unar-Cvevebi.<br />
moswavlem SeZlos Caataros cdebi, gamoitanos Sesabamisi daskvnebi da<br />
raodenobrivad Camoayalibos hukis kanoni. ganuviTardes saazrovno,<br />
komunikaciis unar-Cvevebi.<br />
moswavlem SeZlos awarmoos sxeulTa mier warmoebul wnevaze dakvirveba,<br />
monacemebi gaanalizos da gamoitanos Sesabamisi daskvna. adekvaturad<br />
gamoiyenos Sesabamisi cnebebi kanonebi da formulebi amocanebis<br />
amosaxsnelad. ganuviTardes saazrovno, komunikaciis unar-Cvevebi.<br />
paskalis kanoni moswavlem SeZlos CamoTvlis paskalis kanonis gamoyenebis magaliTebi<br />
teqnikidan da yofa-cxovrebidan; ganuviTardes saazrovno, komunikaciis<br />
unar-Cvevebi.<br />
wneva siTxeebSi.<br />
ziarWurWeli<br />
paskalis kanoni<br />
praqtikaSi<br />
siTxisa da airis<br />
moqmedeba maTSi<br />
CaZirul sxeulebze.<br />
Atmosferuli<br />
wneva<br />
arqimedes kanoni.<br />
sxeulebis curva<br />
moswavlem SeZlos daamzados martivi modeli da axsnas ziarWurWlis<br />
moqmedebis principi; adekvaturad gamoiyenos Sesabamisi cnebebi,<br />
kanonebi da formulebi amocanebis amosaxsnelad. ganuviTardes saazrovno,<br />
komunikaciis unar-Cvevebi.<br />
moswavlem SeZlos CamoTvalos paskalis kanonis gamoyenebis magaliTebi<br />
teqnikidan da yofa-cxovrebidan; adekvaturad gamoiyenos Sesabamisi<br />
cnebebi, kanonebi da formulebi amocanebis amosaxsnelad. ganuvi-<br />
Tardes saazrovno, komunikaciis unar-Cvevebi.<br />
moswavlem SeZlos ganixilos atmosferuli wnevis moqmedebis magaliTebi;<br />
gaanalizos da gamoitanos Sesabamisi daskvnebi; imsjelos wnevis<br />
mniSvnelobis Sesaxeb organizmis garemosTan SeguebulobaSi; ganuvi-<br />
Tardes saazrovno, komunikaciis unar-Cvevebi.<br />
moswavlem SeZlos ganixilos magaliTebi: sxeulTa tivtivis, curvis,<br />
CaZirvis da Sedegebi gaanalizos da raodenobrivad Camoayalibos arqimedes<br />
kanoni gazomavs sxeulebis moculobasa da simkvrives arqimedes<br />
kanonis gamoyenebiT; akavSirebs amomgdebi da winaaRmdegobis Zalebis<br />
moqmedebas organizmebis curvasTan; ganuviTardes saazrovno, komunikaciis<br />
unar-Cvevebi.<br />
15<br />
bun.VII.8<br />
bun.VII.9<br />
bun.VII.9<br />
bun.VII.9<br />
bun.VII.10<br />
bun.VII.10<br />
bun.VII.10<br />
bun.VII.10<br />
bun.VII.9<br />
bun.VII.9
moswavlis rveuli (fizikis nawili)<br />
gakveTili cdis saswavlo mizani erovnuli saswavlo gegmis<br />
sagnobrivi programis mixedviT<br />
dakvirveba molekulebs Soris<br />
moqmed mizidvis da ganzidvis<br />
Zalebze<br />
dakvirveba airebSi difuziis<br />
procesze<br />
dakvirveba magnitur Zalaze<br />
dakvirveba xaxunis Zalaze<br />
dakvirveba drekadobis Zalaze<br />
dakvirveba wnevaze<br />
dakvirveba atmosferul wnevaze<br />
`Zunwi boTli”<br />
dakvirveba atmosferul wnevaze<br />
`saSineli xeli~<br />
dakvirveba siTxeSi CaZirul<br />
sxeulze<br />
kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas: ra bunebisaa<br />
sxvadasxva nivTierebebis molekulebs Soris moqmedi<br />
Zalebi<br />
kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas – ra taviseburebebiT<br />
xasiaTdeba difuzia airebSi da siTxeebSi?<br />
kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas: rogor moqmedebs<br />
magnituri Zala sxvadasxva sxeulebze?<br />
kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas:<br />
ra da ra faqtorebzea damokidebuli xaxunis Zala?<br />
kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas:<br />
rogoria gareSe Zalisa da deformaciis sididis<br />
damokidebuleba.<br />
kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas:<br />
rogoraa damokidebuli wneva sayrden farTobze.<br />
kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas:<br />
rogor moqmedebs atmosferuli wneva siTxis zedapirze.<br />
kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas:<br />
rogor moqmedebs daxurul WurWelSi narCeni atmosferuli<br />
wneva.<br />
kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas:<br />
ras udris siTxeSi CaZirul sxeulze moqmedi amomgdebi<br />
Zala?<br />
16<br />
standartTTan<br />
Sesabamisoba<br />
bun.VII.8<br />
bun.VII.8<br />
bun.VII.9<br />
bun.VII.9<br />
bun.VII.9<br />
bun.VII.9<br />
bun.VII.9<br />
bun.VII.9<br />
bun.VII.9
qimia moswavlis <strong>wigni</strong><br />
gakveTili gakveTilis saswavlo mizani erovnuli saswavlo<br />
gegmis sagnobrivi programis mixedviT<br />
qimia – bunebismetyvelebis<br />
nawili<br />
movlenebi<br />
qimiuri reaqciis niSnebi<br />
da pirobebi<br />
wva da Jangva<br />
nivTierebis masis mudmivobis<br />
kanoni<br />
wylis mniSvneloba sicocxlisaTvis<br />
xsnarebi<br />
xsnadoba<br />
mJava,fuZe da indikatori.<br />
neitralizaciis reaqcia<br />
moswavlem SeZlos isaubros ratom aris qimia sabunebismetyvelo<br />
mecniereba; imsjelos nivTierebebze, maT gardaqmnebze da<br />
am gardaqmnebis Tanmxleb movlenebze<br />
moswavlem imsjelos fizikuri movlenebis (mag., nivTierebaTa<br />
wyalSi gaxsna, formis Secvla, agregatuli mdgomareobis<br />
Secvla) Sesaxeb. gamoitanos saTanado daskvna;<br />
praqtikuli magaliTebis safuZvelze imsjelos nivTierebebis<br />
fizikuri da qimiuri cvlilebebi (mag., agregatuli mdgomareobis<br />
Secvla, formis Secvla, nivTierebis gaxsna, airis gamoyofa,<br />
feris Secvla) msjelobs am cvlilebebis gamomwvev mizezebze<br />
(mag., gacxeleba, Sereva, dawva, meqanikuri zemoqmedeba);<br />
moswavlem SeZlos ganixilos fizikuri da qimiuri movlenebis<br />
garegnuli niSnebi, (mag., agregatuli mdgomareobis Secvla,<br />
formis Secvla, nivTierebis gaxsna, airis gamoyofa, feris<br />
Secvla) gaanalizos am cvlilebebis gamomwvevi mizezebi (mag.,<br />
gacxeleba, Sereva, dawva, meqanikuri zemoqmedeba);<br />
moswavlem SeZlos CamoTvlos wvisa da Jangvis magaliTebi<br />
yoveldRiuri cxovrebidan da imsjelos maT xelSemwyob faqtorebze;<br />
gamoikvlios haeris roli sanTlis wvis procesSi;<br />
aRweros wva, rogorc qimiur reaqcia, romelSic monawileobs<br />
gazi, haeri an Jangbadi da miiReba wyali da naxSirorJangi;<br />
moswavlem SeZlos gamoiyenos Sesabamisi terminologia,<br />
CamoTvlios da aRweros fizikuri da qimiuri movlenebis magaliTebi,<br />
qimiuri movlenebi gamosaxos sqematurad/sityvierad<br />
(mag.,wyali �= Jangbadi + wyalbadi; naxSirbadi + Jangbadi<br />
= naxSirorJangi); gaanalizos, rom masis mudmivobis kanoni<br />
samarTliania nebismieri qimiuri reaqciisaTvis<br />
moswavles SeuZlia aRweros narevisgan komponentebis gamoyofis<br />
romelime xerxi (mag., distilireba, aorTqleba/kondensireba,<br />
qromatografia). CamoTvlos wylis bunebrivi gafiltvris<br />
magaliTebi;<br />
moswavlem SeZlos imsjelos xsnarebze -ra aris xsnari, rogor<br />
miiReba xsnari, rogori saxisaa xsnarebi; CamoTvlos xsnarebis<br />
magaliTebi da imsjelos xsnarebis mniSvnelobis Sesaxeb bunebasa<br />
da adamianis cxovrebaSi; aanalizebs, rom xsnaris masa<br />
gamxsnelisa da gasaxsneli nivTierebebis masebis jamis tolia<br />
(mag., Tu 5 g marils gaxsnian 200g wyalSi, miRebuli xsnaris masa<br />
iqneba 205 g);<br />
moswavlem SeZlos imsjelos xsnarebze; ganmartos ra aris<br />
najeri da ujeri xsnarebi, axsnas aris xsnadoba da moiyvanos<br />
magaliTebi xsnadobaze rogor moqmedebs wneva da temperatura<br />
moswavles SeuZlia ganixilos yofa-cxovrebaSi mJavebis gamoyenebis<br />
magaliTebi (mag., Zmari, limonmJava, xilis wveni, wamlebi,<br />
sarecxi saSualebebi);<br />
flobs infirmacias indikatorebisa da pH-is skalis Sesaxeb -<br />
fuZe, mJava da neitraluri xsnarebis amosacnobad;<br />
moswavles SeuZlia ganixilos mJavebsa da fuZeebs Soris mimdinare<br />
neitralizaciis reaqcias. ganixilos sxvadasxva pirobebSi<br />
pHHHH-is<br />
cvlilebaze orientirebuli reaqciebi<br />
17<br />
standartTTan<br />
Sesabamisoba<br />
bun.VII.11.<br />
bun.VII.11.<br />
bun.VII.11.<br />
bun.VII.11.<br />
bun.VII.11.<br />
bun.VII.13<br />
bun.VII.13<br />
bun.VII.13<br />
bun.VII.12.<br />
bun.VII.12
moswavlis rveuli (qimiis nawili)<br />
gakveTili cdis saswavlo mizani erovnuli saswavlo gegmis<br />
sagnobrivi programis mixedviT<br />
nivTierebis cvlileba moswavlem cdisas awarmoos dakvirveba da dakvirvebis Sedegebze<br />
dayrdnobiT gaakeTos daskvna rom nivTierebis Serevas xan<br />
axlavs da xan ar axlavs xiluli niSnebi. iyenebs Sesabamis masalas<br />
an/da aRWurvilobas da atarebs dagegmil cdas usafrTxoebis<br />
wesebis dacviT;<br />
nivTierebis Tvisebebi moswavlem cdisas awarmoos dakvirveba da dakvirvebis Sedegebze<br />
dayrdnobiT gaakeTos daskvna, rom nivTiereba Saqarma<br />
Tvisebebi SeinarCuna. iyenebs Sesabamis masalas an/da aRWurvilobas<br />
da atarebs dagegmil cdas usafrTxoebis wesebis dacviT;<br />
nivTierebis Tvisebebis<br />
cvlileba<br />
moswavlem cdisas awarmoos dakvirveba da dakvirvebis Sedegebze<br />
dayrdnobiT gaakeTos daskvna, rom Saqris dawva aris qimiuri<br />
movlena. iyenebs Sesabamis masalas an/da aRWurvilobas da<br />
atarebs dagegmil cdas usafrTxoebis wesebis dacviT;<br />
Qqimiuri reaqciis niSnebi moswavlem cdisas awarmoos dakvirveba da dakvirvebis Sedegebze<br />
dayrdnobiT gaakeTos daskvna, rom naTeba, feris cvlileba,<br />
sunis gamoyofa, airis gamoyofa, naleqis warmoqmna aris qimiuri<br />
movlenis Tanmxlebi xiluli niSnebi da SeuZlia imsjelos<br />
am cvlilebebis gamomwvev mizezebze (mag., gacxeleba, Sereva,<br />
dawva, meqanikuri zemoqmedeba);<br />
Jangbadi moswavlem cdisas awarmoos dakvirveba da dakvirvebis Sedegebze<br />
dayrdnobiT gaakeTos daskvna, haerSi aris Jangbadi,<br />
romelic xels uwyobs wvasa da Jangvas http://www.youtube.com/<br />
watch?v=WuG5WTId-IY<br />
naxSirorJangi moswavlem cdisas awarmoos dakvirveba da dakvirvebis Sedegebze<br />
dayrdnobiT gaakeTos daskvna, rom naxSirorJangi xels<br />
uSlis wvasiyenebs Sesabamis masalas an/da aRWurvilobas da<br />
atarebs dagegmil cdas usafrTxoebis wesebis dacviT;<br />
sanTlis wva moswavlem cdisas awarmoos dakvirveba da dakvirvebis Sedegebze<br />
dayrdnobiT aRweros wva, rogorc qimiuri reaqcia,<br />
romelSic monawileobs gazi, haeri an Jangbadi da miiReba wyali<br />
da naxSirorJangi<br />
axali nivTierebis miReba moswavlem Caataros cda da daakvirdes qimiuri reaqciebis<br />
Sedegad axali nivTierebebis warmoqmnas;<br />
masis mudmivobis kanoni iyenebs Sesabamis masalas an/da aRWurvilobas da atarebs<br />
dagegmil cdas usafrTxoebis wesebis dacviT;<br />
xsnari moswavlem Catarebuli cdis safuZvelze daaskvnas ra gziT<br />
SeiZleba marilis wyalxsnaridad gamoyos marili da cdis monacemebze<br />
dayrdnobiT daasabuTos xsn masebiiii<br />
gaxsnis procesze moqmedi<br />
faqtorebis gamokvleva<br />
bunebrivi nayenis indikatoruli<br />
Tvisebebis<br />
gamokvleva<br />
moswavlem Catarebuli cdebis da sakuTari gamocdilebis Sedegebze<br />
dayrdnobiT aRweros nivTierebaTa gaxsnis procesze<br />
moqmedi faqtorebi (mag., temperatura, gamxsnelisa da gaxsnili<br />
nivTierebis raoba da masa, nawilakTa zoma, moreva). Sedegebi<br />
warmoadgenos cxrilis saxiT.<br />
moswavlem cdisas awarmoos dakvirveba da dakvirvebis Sedegebze<br />
dayrdnobiT aRweros indikatorebi da pH-is skala fuZe,<br />
mJava da neitraluri xsnarebis amosacnobad; aRweros xsnaris<br />
pH-is cvlileba neitralizaciis procesSi.<br />
PH skalis moswavlem SeZlos indikatorebisa da pH-is skalis fuZe, mJava<br />
da neitraluri xsnarebis amosacnobad; aRwers xsnaris pHH-is<br />
cvlilebas neitralizaciis procesSi.<br />
mJava wvimebi atarebs martiv cdebs mJavebisa da fuZeebis gamoyenebiT,<br />
ganasxvavebs maT Tvisebebs;<br />
mJavis urTierTqmedeba<br />
kalciumis karbonatze<br />
atarebs martiv cdebs mJavebisa da marilebis gamoyenebiT,<br />
ganasxvavebs maT Tvisebebs;<br />
18<br />
standartTTan<br />
Sesabamisoba<br />
bun.VII.11.<br />
bun.VII.11.<br />
bun.VII.11.<br />
bun.VII.11.<br />
bun.VII.11.<br />
bun.VII.11.<br />
bun.VII.11.<br />
bun.VII.11.<br />
bun.VII.11.<br />
bun.VII.11.<br />
bun.VII.11.<br />
bun.VII.11.<br />
bun.VII.11.<br />
bun.VII.11.<br />
bun.VII.11.
iologia B<br />
gakveTili gakveTilis saswavlo mizani erovnuli saswavlo<br />
gegmis sagnobrivi programis mixedviT<br />
erT da mravalujrediani<br />
organizmebi<br />
ujredi – qsovili – organo<br />
– organizmi<br />
ujredi ganapirobebs organizmis<br />
funqcias da ganviTarebas.<br />
moswavlem SeZlos imsjelos ujredze, rogorc organizmis<br />
erTeulze; moipovos informacias ilustraciebidan ujredis<br />
formis mravalferovnebis Sesaxeb (erT- da mravalujredian<br />
organizmebSi)<br />
moswavles SeuZlia imsjelos da sxvadasxva saSualebebiT<br />
gamosaxos sicocxlis organizaciis doneebi: ujredi, qsovili,<br />
organo, organizmi<br />
moswavles SeuZlia imsjelos ujredze, rogorc organizmis<br />
struqturul, funqciur da ganviTarebis elementarul<br />
erTeulze<br />
mcenareuli ujredi mowavlem SeZlos mikrofotografiaze amoicnos da daTvalos<br />
ujredis struqturuli komponentebi; imsjelos ujredis<br />
struqturuli komponentebis funqciebze<br />
sokos da cxoveluri<br />
ujredi<br />
umartivesebi da sxva<br />
protistebi<br />
baqteriebi, arqebaqteriebi,<br />
cianobaqteriebi<br />
samefoebi. araujreduli<br />
agebulebis organizmebi<br />
mowavlem SeZlos ilustraciebze an eleqtronul formatze<br />
ganarCios prokariotul da eukariotul (mcenareuli, cxoveluri,<br />
sokos) ujredebi, daasaxelos maT msgavs da ganmasxvavebeli<br />
struqturebi, Sedegebi gamosaxos venis diagramis saSualebiT;<br />
mowavlem SeZlos ilustraciebze an eleqtronul formatze<br />
ganarCios protistebi asaxelebs maT msgavs da ganmasxvavebel<br />
struqturebs, Sedegebs gamosaxavs sqemis diagramis saSualebiT;<br />
mowavlem SeZlos ilustraciebze an eleqtronul formatze<br />
ganarCios prokariotebi baqteriebi, arqebaqteriebi, cianobaqteriebi<br />
aRweros da imsjelos maTze<br />
mowavlem SeZlos aRweros cocxali samyaros samefoebi; Seadginos<br />
martivi klasifikaciis sqema da es sqema gamoiyenos, rogorc<br />
sarkvevi.<br />
ZuZumwovrebis klasi mowavlem SeZlos aRweros cocxali samyaros samefoebi; cxovelTa<br />
samefo, ZuZumwovrebis klasi .. imsjelos maTze damaxasiaTebeli<br />
niSnebis mixedviT<br />
qvewarmavlebis klasi mowavlem SeZlos aRweros cocxali samyaros samefoebi; cxovelTa<br />
samefo, qvewarmavlebis klasi.. imsjelos maTze damaxasiaTebeli<br />
niSnebis mixedviT<br />
frinvelebis klasi mowavlem SeZlos aRweros cocxali samyaros samefoebi; cxovelTa<br />
samefo, frinvelebis klasi.. imsjelos maTze damaxasiaTebeli<br />
niSnebis mixedviT<br />
amfibiebis da Tevzebis<br />
klasi<br />
uxerxemlo cxovelebi.<br />
fexsaxsrianebi<br />
mowavlem SeZlos aRweros cocxali samyaros samefoebi; cxovelTa<br />
samefo, amfibiebis da Tevzebis klasi.. imsjelos maTze<br />
damaxasiaTebeli niSnebis mixedviT<br />
mowavlem SeZlos aRweros cocxali samyaros samefoebi;<br />
imsjelos fexsaxsrianebze /obobasnairebi, mwerebi, kibosnairebi,<br />
sxva fexsaxsrianebi/ maTTvis damaxasiaTebeli niSnebis<br />
mixedviT<br />
sxva uxerxemlo cxovelebi mowavlem SeZlos aRweros cocxali samyaros samefoebi;<br />
imsjelos rbiltanianebze maTTvis damaxasiaTebeli niSnebis<br />
mixedviT<br />
saxeoba moswavlem SeZlos daaxasiaTos cocxali samyaros mravalferovneba,<br />
gamoiyenos klasifikaciis principi da imsjelos<br />
sxvadasxva jgufebs Soris msgavseba-gansxvavebaze.<br />
19<br />
standartTTan<br />
Sesabamisoba<br />
bun.VII.5<br />
bun.VII.5<br />
bun.VII.5<br />
bun.VII.5<br />
bun.VII.5<br />
bun.VII.5<br />
bun.VII.5<br />
bun.VII.7<br />
bun.VII.6<br />
bun.VII.7<br />
bun.VII.6<br />
bun.VII.7<br />
bun.VII.6<br />
bun.VII.7<br />
bun.VII.6<br />
bun.VII.7<br />
bun.VII.7<br />
bun.VII.7<br />
bun.VII.7
sqesobrivi da usqeso gamravleba<br />
sruli da arasruli<br />
metamorfozi<br />
protistebis, monerebis<br />
gamravleba. ujredis<br />
gayofa<br />
moswavlem SeZlos Seagrovos informacia mcenaris, cxovelis<br />
usqeso da sqesobrivi gamravlebis mravalferovnebis Sesaxeb;<br />
Seadaros erTmaneTs gamravlebis formebi (mag., vegetatiuri,<br />
TesliT, dakvirtviT, zoosporebiT); adarebs erTmaneTs sqesobrivi<br />
gamravlebis formebs (mag., gamravleba kvercxiT - qvewarmavali,<br />
frinveli; cocxalmSobiarobiT - ZuZumwovrebi), msjelobs<br />
maT Soris msgavseba - gansxvavebaze da mohyavs Sesabamisi<br />
magaliTebi;<br />
moswavlem SeZlos moipovebs informacias da adarebs sxvadasxva<br />
organizmis sasicocxlo cikli mohyavs zogierTi individis<br />
sasicocxlo ciklis garemosTan Seguebis magaliTebi<br />
moswavlem SeZlos imsjelos gamravlebis gziT organizmebis<br />
mier Tavisive msgavsis warmoqmnis biologiur mniSvnelobaze<br />
mcenareTa klasifikacia moswavlem SeZlos imsjelos mcenareTa mravalferovnebis Sesaxeb<br />
da anawilebs maT Sesabamis taqsonomiur erTeulebSi damaxasiaTebeli<br />
niSnebis mixedviT (mag., naZvi, fiWvi, cacxvi - mcenareTa<br />
samefo, Sesabamisad SiSvel an farulTeslovani)<br />
mcenareebis gamravleba moswavlem SeZlos imsjelos mcenaris sqesobrivi gamravlebis<br />
mravalferovnebis Sesaxeb; adarebs erTmaneTs sqesobrivi gamravlebis<br />
formebs; msjelobs gamravlebis gziT organizmebis<br />
mier Tavisive msgavsis warmoqmnis biologiur mniSvnelobaze<br />
vegetaturi gamravleba moswavlem SeZlos imsjelos mcenaris vegetatiuri gamravlebis<br />
Sesaxeb; adarebs erTmaneTs vegetatiuri gamravlebis formebs;<br />
msjelobs gamravlebis gziT organizmebis mier Tavisive msgavsis<br />
warmoqmnis biologiur mniSvnelobaze<br />
wiTel wignSi Setanili<br />
cocxali organizmebi<br />
erT da mravalujrediani<br />
organizmebi<br />
moswavlem SeZlos daaxasiaTos cocxali samyaros mravalferovneba<br />
da imsjelos maTi dacvis aucileblobaze<br />
moipovebs informacias ilustraciebidan ujredis formis mravalferovnebis<br />
Sesaxeb (erT- da mravalujredian organizmebSi)<br />
da akavSirebs ujredis formas mis funqciasTan;<br />
moswavlis rveuli (biologiis nawili)<br />
gakveTili gakveTilis saswavlo mizani erovnuli saswavlo<br />
gegmis sagnobrivi programis mixedviT<br />
dakvirveba mcenaris foTlis<br />
agebulebaze.<br />
dakvirveba mcenaris sxvadasxva<br />
organos agebulebaze<br />
pigmentebis aRmoCena mcenaris<br />
foTolSi<br />
dakvirveba baqteriebis<br />
cxovelqmedebis pirobebze<br />
dakvirveba ZuZumwovrebis<br />
kbilebze kvleva 1.<br />
aqlemis Segueba saarsebo<br />
garemosTan<br />
Tevzis Seguebuloba wyalSi<br />
gadaadgilebasTan<br />
dakvirveba mcenareTa Teslis<br />
da foTlis mravalferovnebaze<br />
kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas: ras niSnavs ujreduli<br />
agebuleba?<br />
kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas: foTlis garda mcenaris<br />
sxva organoebsac aqvT ujreduli agebuleba?<br />
kvlevam pasuxi unda gasces SekiTxvas: aris Tu ara mwvane<br />
feris foTolSi mwvanes garda sxva feris pigmentebic?<br />
kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas: aqvs Tu ara mniSvneloba<br />
garemos temperaturas baqteriebis aqtivobisaTvis?<br />
kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas: rogori formis kbilebi<br />
aqvT ZuZumwovrebs ra mniSvneloba aqvs kbilebis gansxvavebul<br />
formas?<br />
kvlevam pasuxi unda gasces SekiTxvas: raSi gamoixateba aqlemis<br />
Seguebuloba qviSnarSi gadaadgilebasTan?<br />
kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas: ratom icvleba wyalSi<br />
Tevzis sxeulis mdebareoba sacurao buStis airiT gavsebis<br />
da airisgan daclis SemTxvevaSi.<br />
kvlevam pasuxi unda gasces kiTxvas: gansxvavdeba Tu ara<br />
mcenareebi Teslis da foTlis garegnuli maxasiaTeblebiT<br />
20<br />
bun.VII.7<br />
bun.VII.6<br />
bun.VII.6<br />
bun.VII.6<br />
bun.VII.6<br />
bun.VII.6<br />
bun.VII.7.<br />
bun.VII.5<br />
standartTTan<br />
Sesabamisoba<br />
bun.VII.5<br />
bun.VII.5<br />
bun.VII.7<br />
bun.VII.5<br />
bun.VII.13<br />
bun.VII.5<br />
bun.VII.5<br />
bun.VII.6<br />
bun.VII.5<br />
bun.VII.7<br />
bun.VII.6<br />
bun.VII.5<br />
bun.VII.7
6. rekomendaciebi<br />
rekomendaciebi Temaze – Sefaseba<br />
1. ra aris Sefasebis mizani?<br />
axali erovnuli saswavlo gegmis Seqmnam miSvnelovani cvlilebebi gamoiwvia. maT Soris upirvelesi<br />
aris is, rom `saganmanaTleblo procesis centrSi dgas moswavle, misi ganviTarebis procesi da mis mier<br />
miRweuli Sedegi. Sedegze orientireba gulisxmobs moswavlisaTvis miwodebuli informaciis ara mxolod<br />
damaxsovrebas, aramed am informaciis myar, dinamiur da funqciur codnad gardaqmnas~.<br />
orientacia TiToeul moswavlesa da Sedegze Tvisobrivad cvlis Sefasebis sistemasac. Sefasebis saSualebiT<br />
ganisazRvreba im saswavlo Sedegebis miRwevis xarisxi, romlebic sagnobrivi programis standartiT<br />
aris gaTvaliswinebuli.<br />
Sefaseba aris raime sagnis, movlenis, procesis an vinmes Sesabamisobis / mimarTebis dadgena winaswar<br />
gansazRvrul niSan-TvisebebTan (kriteriumebTan). Sefasebis mizania imis garkveva, Tu ramdenad kargad<br />
aswavlis maswavlebeli da ramdenad kargad swavloben moswavleebi. kerZod, Sefasebas aqvs Semdegi ZiriTadi<br />
miznebi:<br />
(1) moswavlis swavlis xelSewyoba;<br />
(2) moswavlis Zlieri da susti mxareebis gamovlena;<br />
(3) swavlebis konkretuli meTodikis efeqtianobis Semowmeba;<br />
(4) saswavlo programebis efeqtianobis gansazRvra da srulyofa;<br />
(5) saswavlo procesSi swavlebis efeqtianobis Sefaseba da srulyofa;<br />
(6) mSoblebis CarTva moswavlis swavlebis procesSi da maTTan komunikaciis gamyareba.<br />
Sefasebas aqvs ori gansxvavebuli funqcia:<br />
• swavlis procesis Sefaseba (mimdinare Sefaseba);<br />
• produqtis / Sedegebis / miRwevebis Sefaseba (Semajamebeli Sefaseba);<br />
pirveli gulisxmobs informaciis dagrovebas saswavlo procesis mimdinareobis Sesaxeb, xolo meore<br />
- Sedegebis aRnusxvas.<br />
moswavleTa Sefaseba xdeba komponentebSi. komponentebSi miRebuli Sefasebebi gansazRvravs moswavlis<br />
semestrul Sefasebas.<br />
amonaridi axali erovnuli saswavlo gegmidan 2011-2016 ww.<br />
sagnis semestruli qulis Semadgeneli komponentebi<br />
1. semestris manZilze moswavleebi fasdebian Semdegi sami komponentis mixedviT:<br />
a) saSinao davaleba;<br />
b) saklaso davaleba;<br />
g) Semajamebeli davaleba.<br />
2. Sefasebis samive komponents erTnairi wona aqvs.<br />
3. saSinao da saklaso davalebaTa komponentebSi gamoiyeneba rogorc ganmsazRvreli, aseve ganmavi-<br />
Tarebeli Sefaseba.<br />
4. Semajamebeli davalebis komponentSi aucilebelia ganmsazRvreli Sefasebis gamoyeneba.<br />
5. erovnuli saswavlo gegma TiToeuli sagnisaTvis gansazRvravs semestris ganmavlobaSi Casatarebeli<br />
Semajamebeli davalebebis savaldebulo minimalur raodenobas. am komponentiT Sefasebisas:<br />
a) standartis moTxovnaTa dasakmayofileblad, aucilebelia Semajamebeli davalebis mravalgvari<br />
formis gamoyeneba (Txzuleba, moxseneba, referati, proeqti, savele-gasvliTi samuSao, laboratoriuli<br />
kvleva, saxviTi da gamoyenebiTi xelovnebis nimuSi da sxv.);<br />
b) moswavle valdebulia Seasrulos klasSi Catarebuli yvela Semajamebeli davaleba (erovnuli saswavlo<br />
gegmiT dadgenili savaldebulo minimumi da skolis mier damatebiT dadgenili, am ukanasknelis<br />
arsebobis SemTxvevaSi);<br />
g) Tu moswavle ar Seasrulebs romelime Semajamebel samuSaos gacdenis gamo, skola valdebulia,<br />
misces mas gacdenili Semajamebeli davalebebis aRdgenis saSualeba. Semajamebeli aRdgeniTi samuSaos<br />
vadebi da misi Catarebis forma ganisazRvreba saskolo saswavlo gegmiT.<br />
21
Sefasebis tipebi<br />
skolaSi, moswavleTa Sefasebisas gamoiyeneba ori tipis Sefaseba: ganmsazRvreli da ganmaviTarebeli.<br />
ganmsazRvreli Sefaseba akontrolebs swavlis xarisxs, adgens moswavlis miRwevis dones erovnuli<br />
saswavlo gegmiT gansazRvrul miznebTan mimarTebaSi. ganmsazRvrel SefasebaSi iwereba qula.<br />
ganmaviTarebeli Sefaseba akontrolebs TiToeuli moswavlis ganviTarebis dinamikas da xels uwyobs<br />
swavlis xarisxis gaumjobesebas. ganmaviTarebeli Sefasebisas gamoiyeneba iseTi saSualebebi, rogoricaa:<br />
• sityvieri komentari,<br />
• rCeva-darigeba,<br />
• dakvirvebis furceli,<br />
• TviTSefasebisa da urTierTSefasebis sqema da sxv.<br />
axal erovnul saswavlo gegmaSi ganmaviTarebeli da ganmsazRvreli Sefasebebis aRweriloba aseTia:<br />
mizani swavlis xarisxis gaumjobeseba;<br />
moswavlis ganviTarebis xelSewyoba<br />
ganmaviTarebeli ganmsazRvreli<br />
Sefasebis sagani swavlis procesi swavlis Sedegi<br />
Sefasebis Sedegad miRebuli<br />
gadawyvetileba<br />
warmatebis kriteriumebis<br />
gansazRvra<br />
winsvlis xelSesawyobad gansxvavebuli aqtivobis<br />
SerCeva, swavlebis strategiis Secvla,<br />
rCeva-darigebis micema da sxv.<br />
konkretuli moswavlis winsvlis safuZvelze<br />
(sakuTar miRwevebTan mimarTebiT - ra dones<br />
flobda, ra dones flobs)<br />
Sefasebis saSualebebi TviT/urTierTSefasebis rubrika;<br />
kiTxvari;<br />
sityvieri (zepiri/werilobiTi) komentari;<br />
unaris ganviTarebis donis aRwera.<br />
22<br />
swavlis xarisxis gakontroleba;<br />
moswavlis miRwevis donis dadgena<br />
erovnuli saswavlo gegmiT gansaz-<br />
Rvrul miznebTan mimarTebaSi;<br />
akademiuri moswrebis donis gansaz-<br />
Rvra<br />
momdevno etapze (klasSi/safexurze)<br />
daSveba/ardaSveba<br />
imis safuZvelze, Tu ramdenad miaRwia<br />
standartiT gansazRvrul Sedegebs<br />
(yvelasaTvis saerTo, standartiT dadgenil<br />
normasTan mimarTebaSi)<br />
qula<br />
mimdinare Sefaseba xdeba: yovel gakveTilze, yoveldRe, yoveli aqtivobis dros. ar aris savaldebulo<br />
yovelTvis qulebiT Sefaseba.<br />
ra aris mniSvnelovani?<br />
mniSvnelovania is, rom aseTi Sefaseba gvaZlevs moswavlis mravalmxrivi Seswavlis saSualebas. kerZod,<br />
ra saxis saqmianoba izidavs da ra ara, rogoria misi swavlis stili (swavlobs mosmeniT, kiTxviT, weriT,<br />
keTebiT; aqvs mTlianobiTi aRqma Tu sagnebsa da movlenebs danawevrebulad aRiqvams, Teoretikosia Tu<br />
pragmatistia da a.S.), ra uZneldeba, ra uadvildeba, SeuZlia Tu ara koncentracia, aqvs Tu ara winsvla, Tu<br />
ara, ra aris warumateblobis mizezi an ra ganapirobebs mis warmatebas, aqvs Tu ara ganviTarebuli SemoqmedebiTi,<br />
saazrovno da socialuri unarebi, rogoria misi interesebis sfero, individualuri Taviseburebebi,<br />
ra Zlieri da susti mxareebi aqvs. mimdinare Sefasebis procesSi mniSvnelovania ara imdenad qulebis<br />
dawera (niSniT Sefaseba), ramdenadac rCevebi, ra da rogor gaaumjobesos. formatuli Sefaseba moswavlis<br />
Sesaxeb amomwurav, mravalmxriv informacias iZleva da obieqturobis garantia.<br />
amasTan, mimdinare Sefaseba maswavlebels aZlevs sakuTari yoveldRiuri saqmianobis refleqsiis<br />
SesaZleblobas. imaze dayrdnobiT, ramdenad miaRwia maswavlebelma sagakveTilo mizans, ra codna da unar-<br />
Cvevebi gamoavlines moswavleebma, ra daZlies da ra vera, mas SeuZlia Seafasos dagegmili aqtivobebis<br />
efeqtianoba, SerCeuli masalis sirTule, klasis marTvis, organizebis unari da sxv.<br />
Semajamebeli Sefaseba<br />
adgens moswavlis warmatebas swavlebisa da swavlis konkretul etapze: Temis dasrulebisas, semestris<br />
bolos, saswavlo wlis bolos. aseTi Sefasebisas mowmdeba is, Tu ramdenad miaRwia moswavlem standartiT<br />
gaTvaliswinebul Sedegs / Sedegebs.<br />
swored Semajamebeli Sefasebis Sedegebis analizze dayrdnobiT vakeTebT daskvnas, ramdenad Sesrulda<br />
erovnuli saswavlo gegmiT gaTvaliswinebuli moTxovnebi.<br />
3. Sefasebis sqemebis Seqmna da gamoyeneba
a aris gakveTilis saswavlo mizni?<br />
radgan axali erovnuli saswavlo gegmis sagnobrivi programis misaRwevi Sedegebi moicavs: codnas,<br />
unar-Cvevebs, damokidebulebas. bunebrivia gakveTilebis saswavli mizani, romelic standartis enaze unda<br />
Camoyalibdes unda moicavdes maT.<br />
magaliTad:<br />
sagani Tema saswavlo mizani standartis mixedviT<br />
sabunebismetyvelo mecnierebebis<br />
safuZvlebi<br />
nivTierebis simkvrive moswavlem SeZlos daakavSiros nivTierebis simkvrive<br />
mis praqtikul gamoyenebasTan; adekvaturad gamoiyenos<br />
Sesabamisi cnebebi da formulebi amocanebis<br />
amosaxsnelad. ganuviTardes saazrovno, komunikaciis<br />
unar-Cvevebi.<br />
sainteresoa SevexoT, ra kavSiri arsebobs saswavlo mizansa da Sefasebis kriteriumebs Soris?<br />
gakveTilis saswavlo mizani gakveTilis bolos Sedegad gadaiqceva.<br />
-rogor gaizomos Sedegi?<br />
-swored amisaTvis aris saWiro kriteriumi.<br />
-ris mixedviT yalibdeba kriteriumebi?<br />
-gakveTilis saswavlo miznis Sesabamisad!<br />
- rogor?<br />
gTavazobT konkretul magaliTs:<br />
gakveTilis saswavlo mizani Sefasebis kriteriumebi<br />
moswavlem SeZlos daakavSiros nivTierebis simkvrive mis<br />
praqtikul gamoyenebasTan; adekvaturad gamoiyenos Sesabamisi<br />
cnebebi da formulebi amocanebis amosaxsnelad.<br />
ganuviTardes saazrovno, komunikaciis unar-Cvevebi.<br />
23<br />
1. ganmartavs nivTierebis simkvrives<br />
2. msjelobs nivTierebis simkvrivis praqtikul gamoyenebaze<br />
3. Sesabamisi cnebebs da formulebs adekvaturad<br />
iyenebs amocanebis amosaxsnisas<br />
rogorc, xedavT saswavlo mizanSi ramdeni zmna anu operaciac aris mocemuli imdeni Sefasebis kriteriumia<br />
saWiro Sedegebis gasazomad. es saSualebas aZlevs pedagogs (Semfasebels) TiToeuli operacia<br />
Seufasos moswavles; anu daukonkretos ra gaakeTa kargad da ra ver gaakeTa. Sefasebis kriteriumebis<br />
gamoyenebiT maswavlebeli adgens Sefasebis rubrikas da TiToeul kriteriums Slis doneebis mixedviT.<br />
gTavazobT konkretul magaliTs.<br />
kriteriumebi 1-3 4-5 6-7 8-10<br />
ganmartavs niv-<br />
Tierebis simkvrives<br />
msjelobs niv-<br />
Tierebis simkvrivis<br />
praqtikul<br />
gamoyenebaze<br />
amocanebis amoxsnisas<br />
iyenebs Sesabamis<br />
cnebebs da<br />
formulebs<br />
arasworad<br />
ganmartavs niv-<br />
Tierebis simkvrives<br />
arasworad<br />
msjelobs niv-<br />
Tierebis simkvrivis<br />
praqtikul<br />
gamoyenebaze<br />
amocanebis amoxsnisas<br />
ver iyenebs<br />
Sesabamis cnebebs<br />
da formulebs<br />
arasrulad ganmartavs<br />
nivTierebis simkvrives<br />
zogadad da xarvezebiT<br />
msjelobs niv-<br />
Tierebis simkvrivis<br />
praqtikul gamoyenebaze<br />
amocanebis amoxsnisas<br />
xarvezebiT<br />
iyenebs Sesabamis cnebebs<br />
da formulebs<br />
saubrobs ra<br />
ganapirobebs<br />
simkvrives da<br />
ganmartavs<br />
msjelobs niv-<br />
Tierebis simkvrivis<br />
praqtikul<br />
gamoyenebaze<br />
amocanebis amoxsnisas<br />
iyenebs<br />
Sesabamis cnebebs<br />
da formulebs<br />
ganixilebs ra kavSiria masas<br />
moculobasa da simkvrives<br />
Soris da ganmartavs niv-<br />
Tierebis simkvrives;<br />
msjelobs nivTierebis simkvrivis<br />
praqtikul gamoyenebaze<br />
- mag. aanalizebs kvadrociklis<br />
sxvadasxva nawilebi sxvadasxva<br />
simkvrivis nivTiere bisgan<br />
damzadebis mizanSewonilobas<br />
amocanebis amoxsnisas warmatebiT<br />
iyenebs Sesabamis cnebebs<br />
da formulebs<br />
arsebobs gansxvavebuli tipis da daniSnulebis Sefasebis sqemebi. imisda mixedviT Tu ra mizans isaxavs<br />
konkretuli Sefaseba da rogor miiRweva es mizani. ganasxvaveben:<br />
• analitikur<br />
• holistur
• zogad<br />
• konkretul Sefasebis sqemebs.<br />
ganvixiloT isini cal-calke.<br />
iseT SemTxvevebSi, rodesac maswavlebels surs, rom moswavlis codna Seafasos ori an meti kriteriumis<br />
mixedviT igi iyenebs an qmnis analitikuri Sefasebis sqemas. zemoT mocemuli Sefasebis sqema analitikuria.<br />
radganac is 3 kriteriums Seicavs.<br />
aris SemTxvevebi, rodesac Sefasebis sqemis dayofa or an met damoukidebel maxasiaTeblad aucilebeli<br />
ar aris an ubralod ver xerxdeba. aseT SemTxvevaSi maswavlebeli qmnis an iyenebs holistur Sefasebis sqemas.<br />
holisturi Sefasebis sqemis grafebSi gaerTianebulia yvela kriteriumi da yvela maxasiaTebeli. ris<br />
mixedviTac maswavlebels surs rom magaliTad naweri Seafasos. moswavlis pasuxis xarisxi fasdeba zogadad<br />
da ara konkretuli maxasiaTeblebis mimarT. gTavazobT Txzulebis holisturi Sefasebis sqemis nimuSss:<br />
holisturi Sefasebis sqema<br />
davalebis moTxovnas pasuxobs srulad. azri mkafiod da Tanmimdevrulad aris gadmocemuli. grama- 3<br />
tika da leqsika moTxovnis Sesabamisia. Secdomebis raodenoba umniSvneloa.<br />
davalebis moTxovnas pasuxobs nawilobriv. azri Tanamimdevrulad mxolod zog SemTxvevaSia gadmoce- 2<br />
muli. gramatika da leqsika moTxovnaze martivia. Secdomebis raodenoba zog SemTxvevaSi xels uSlis<br />
azris gagebas.<br />
davalebis moTxovnas pasuxobs mcired. azris gageba Wirs. gramatikuli da leqsikuri Secdomerbi aris 1<br />
winadadebebis umetesobaSi.<br />
naweri davalebas ar pasuxobs, an azris gageba SeuZlebelia, an furceli carielia. 0<br />
Sefaseba sabunebismetyvelo sagnebSi<br />
ras iTvaliswinebs Sefasebis TiToeuli komponenti sabunebismetyvelo sagnebSi:<br />
1) saSinao davaleba<br />
davalebis tipebi: saSinao eqsperimenti, dakvirveba obieqtebsa da procesebze, informaciis moZieba,<br />
konceptualuri rukis Sedgena, modelireba, referatis momzadeba da sxva.<br />
fasdeba Semdegi unarebi:<br />
1. saazrovno unar-Cvevebi;<br />
2. kvlevis unar-Cvevebi;<br />
3. problemis gadaWris unar-Cvevebi;<br />
4. TviTmarTvis unar-Cvevebi.<br />
rubrikis nimuSi:<br />
informaciis moZiebis Sefaseba<br />
TariRi:<br />
moswavle Sefasebis kriteriumebi<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
4.<br />
5<br />
6.<br />
7.<br />
informaciis<br />
wyaroebis arCeva<br />
0-3<br />
moZiebuli informaciis kvlevis<br />
mizanTan Sesabamisoba<br />
0-4<br />
24<br />
moZiebuli informaciis<br />
organizeba<br />
0-3<br />
qulaTa maqsimaluri<br />
raodenoba<br />
10
2) saklaso davaleba<br />
davalebis tipebi: sakiTxis ganxilva/diskusia, eqsperimenti, monacemebis aRricxva/damuSaveba, modelireba,<br />
savele/gasvliTi samuSaoebi da sxva.<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
4.<br />
5<br />
6.<br />
7.<br />
fasdeba Semdegi unarebi:<br />
1. saazrovno unar-Cvevebi;<br />
2. kvlevis unar-Cvevebi;<br />
3. problemis gadaWris unar-Cvevebi;<br />
4. socialuri unar-Cvevebi;<br />
5. komunikaciis unar-Cvevebi;<br />
6. TviTmarTvis unar-Cvevebi.<br />
rubrikis nimuSi:<br />
TariRi: eqsperimentis Sefaseba<br />
moswavle Sefasebis kriteriumebi<br />
kvlevis<br />
miznis<br />
gansazRvra<br />
0-2<br />
saWiro<br />
inventaris<br />
gansazRvra<br />
0-1<br />
kvlevis<br />
Sedegis<br />
varaudi<br />
0-1<br />
kvlevis<br />
mimdinareobis<br />
aRwera<br />
0-2<br />
25<br />
monacemebis<br />
aRricxva<br />
0-1<br />
monacem-<br />
Ta analizi<br />
0-2<br />
daskvnis<br />
gamotana<br />
0-1<br />
qulaTa<br />
maqsimaluri<br />
raodenoba<br />
10<br />
3) Semajamebeli davaleba<br />
Semajamebeli davalebis komponenti ukavSirdeba swavla-swavlebis Sedegs. am komponentSi unda Sefasdes<br />
erTi saswavlo monakveTis (Tema, Tavi, paragrafi, sakiTxi) Seswavla-damuSavebis Sedegad miRweuli Sedegebi.<br />
konkretuli saswavlo erTeulis dasrulebisas moswavlem unda SeZlos sabunebismetyvelo sagnebis<br />
standartiT gansazRvruli codnisa da unarebis warmoCena. Sesabamisad, Semajamebeli davalebebi unda<br />
afasebdes sabunebismetyvelo sagnebis standartiT gansazRvruli Sedegebis miRwevis dones.<br />
standartis moTxovnaTa Sesafaseblad rekomendebulia Semajamebel davalebaTa mravalferovani<br />
formebis gamoyeneba. sabunebismetyvelo sagnebis Semajamebel davalebaTa tipebi SeiZleba iyos: testi,<br />
sxvadasxva tipis savarjiSo, savele/gasvliTi samuSao, modelireba, proeqti, prezentacia da sxva.<br />
fasdeba Semdegi unarebi:<br />
1. saazrovno unar-Cvevebi;<br />
2. kvlevis unar-Cvevebi;<br />
3. problemis gadaWris unar-Cvevebi;<br />
4. komunikaciis unar-Cvevebi;<br />
5. socialuri unar-Cvevebi;<br />
6. TviTmarTvis unar-Cvevebi.<br />
moTxovnebi, romlebsac unda akmayofilebdes Semajamebeli davalebebi<br />
• davalebis TiToeul tips unda axldes Sefasebis zogadi rubrika;<br />
• zogadi rubrika unda dazustdes konkretuli davalebis pirobisa da gavlili masalis gaTvaliswinebiT;<br />
• 10 qula unda ganawildes rubrikaSi Semaval kriteriumebze;<br />
• miTiTebuli unda iyos standartis is Sedegebi, romelTa Sefasebasac emsaxureba Semajamebeli davaleba.
ubrikis nimuSi:<br />
TariRi: kvleviTi proeqti<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
4.<br />
5<br />
6.<br />
7.<br />
moswavle Sefasebis kriteriumebi<br />
proeqtis<br />
mizani<br />
0-1<br />
kvlevis<br />
gegmis<br />
SemuSaveba<br />
0-1<br />
sakiTxTan<br />
dakav-<br />
Sirebuli<br />
informaciis<br />
moZieba<br />
0-1<br />
kvlevis<br />
Catareba<br />
0-2<br />
26<br />
monacemebis<br />
aRricxva<br />
0-1<br />
analizi da<br />
daskvnis<br />
gakeTeba<br />
0-2<br />
prezentacia<br />
0-2<br />
qulaTa<br />
maqsimaluri<br />
raodenoba<br />
10<br />
Sefasebis sqemebis mravalferovnebis miuxedavad moTxovnebi maT mimarT erTnairia:<br />
• rubrikebi/kriteriumebi erTmniSvnelovnad da mkafiod unda iyos Camoyalibebuli/sando/;<br />
• Sefasebis sqema unda amowmebdes mxolod imas ris Semowmebasac isaxavs miznad da sxvas arafers /validuri/;<br />
• moswavleebi winaswar unda icnobdnen (da/an monawileobdnen sqemis SeqmnaSi) im Sefasebis sqemas, romliTac<br />
maTi codna fasdeba /gamWirvale/;<br />
yovelive zemoTaRniSnulidan gamomdinare SegviZlia SevajamoT:<br />
• Sefasebis sqemebi, aris mkacrad gansazRvruli kriteriumebisa da maTi gamoyenebis wesebis erToblioba,<br />
romlis mixedviTac fasdeba moswavlis moswreba ama Tu im aqtivobaSi an saganSi;<br />
• arsebobs gansxvavebuli tipis da daniSnulebis Sefasebis sqemebi. imisda mixedviT Tu ra mizans isaxavs<br />
konkretuli Sefaseba da rogor miiRweva es mizani, gaasxvaveben analitikur da holistur zogad da<br />
konkretul Sefasebis sqemebs;<br />
• drois garkveuli monakveTis ganmavlobaSi erTi da imave Sefasebis sqemis sistematurad gamoyeneba<br />
da Sedegebis Sedareba moswavlis ganviTarebis efeqturi saSualebaa;<br />
• sasurvelia, rom maswavlebelma Sefasebis sqemis Seqmnis procesSi CarTos moswavleebi. es moswavleebs<br />
sasualebas miscems ufro kargad gerkven imasi Tu ras iTxoven maTgan.
kognituri sqemebis gamoyeneba saswavlo procesSi<br />
sqemebiT saswavlo procesis datvirTva exmareba moswavleebs dasamuSavebeli masalaSi mowodebuli<br />
mniSvnelovani informaciis aRqmaSi. sqemebiT muSaobisas moswavleebs xelT eZlevaT teqstis kontrolis<br />
meqanizmi, romelic nawilisa da mTelis, konceptisa da detalebis urTierTmimarTebebis dadgenasa da<br />
vizualurad danaxvaSi uwyobs maT xels. amitomac xSirad am sqemebs kognitur diagramebs uwodeben.<br />
Semajamebeli<br />
samuSaoebis<br />
Catarebisas<br />
saSinao da<br />
saklaso<br />
samuSaoebisas<br />
raSi exmareba kognituri sqemebi moswavleebs?<br />
• informaciis mwyobrad organizebaSi<br />
• informaciis gaanalizebaSi<br />
• uviTarebs vizualur aRqmas<br />
• uviTarebs kritikul azrovnebas<br />
kognituri sqemebis gamoyenebis areali:<br />
gamoiyeneba<br />
axali masalis<br />
gacnobis dros<br />
kognituri<br />
sqemebis<br />
gamoyenebis<br />
areali<br />
27<br />
teqstis<br />
kiTxvisas<br />
teqstis<br />
damuSavebisas<br />
raSi exmareba kognituri sqemebi maswavleblebs?<br />
• kognituri sqemebis gamoyenebisas maswavlebeli moswavleebs saSualebas aZlevs gaaaqtiuros winare<br />
codna<br />
• kognituri sqemebis gamoyenebiT xsnis axal masalas<br />
• zedmiwevniTi konkretulobiT ajamebinebs moswavleebs aTvisebul masalas<br />
• exmareba pedagogs moswavles Seuqmnas iseTi saswavlo garemo, rodesac is aanalizebs movlenas<br />
• exmareba pedagogs moswavlis progresis, misi akademiuri moswrebis aRnusxvaSi da SefasebaSi.<br />
gTavazobT, informacias ramdenime kognituri sqemaze; ra mizniT SeiZleba gamoiyenos maswavlebelma<br />
da es konkretuli sqema, raSi exmareba moswavles?<br />
kognituri sqemis dasaxeleba ra mizniT iyenebs maswavlebeli? raSi exmareba moswavles?<br />
Aambis/Sinaarsis organizebis sqema. zedmiwevniTi konkretulobiT ajamebinebs<br />
moswavleebs aTvisebul masalas<br />
movlena da Sedegebi kognituri sqemebis gamoyenebiT xsnis<br />
axal masalas<br />
mizez-Sedegobriobis ruka exmareba pedagogs moswavles Seuqmnas<br />
iseTi saswavlo garemo, rodesac is<br />
aanalizebs ama Tu im movlenas<br />
Ggaixsenos: ist pirovnebebi, moqmedebis<br />
adgili. dainaxos problemis<br />
dinamika da Sedegi.<br />
informaciis gaanalizebaSi<br />
movlenis/problemis<br />
gaanalizebaSi(gaanalizon ama-Tu<br />
im movlenis gamomwvevi mizezebi<br />
da movlenis Sedegebi).
vici, minda vicode, viswavle<br />
vici, minda vicode, viswavle gamoiyeneba sagakveTilo procesSi teqstze muSaobisas, rac<br />
• amzadebs moswavles masalis mTlianobaSi gaazrebisaTvis;<br />
• gviCvenebs, ra aris mocemul teqstSi moswavlisaTvis mniSvnelovani;<br />
• gviCvenebs, ra iswavla man am teqstiT;<br />
• aviTarebs informaciis daxarisxebis unar-Cvevebs;<br />
• aZlierebs teqstis kiTxvisa da masze muSaobis motivacias;<br />
• aviTarebs kiTxvis dasmis unar-Cvevebs;<br />
• aviTarebs weriTi metyvelebis unar-Cvevebs.<br />
es strategia gamoiyeneba individualuri, wyvilebsa da jgufebSi muSaobisas.<br />
gamoyenebis wesi:<br />
I etapi: maswavlebeli saswavli miznidan gamomdinare acnobs moswavleebs, ra sakiTxs exeba wasakiTxi<br />
teqsti da sTxovs Seavson sqema, risTvisac maT unda gaixsenon da pirvel grafaSi Caweron yvelaferi, rac<br />
ician, an hgoniaT, rom ician mocemuli sakiTxis Sesaxeb;<br />
meore grafaSi SekiTxvebis saxiT Camoayalibon, risi gagebac<br />
ainteresebT am sakiTxis Sesaxeb.<br />
II etapi: es etapi kiTxvis dasrulebis Semdeg iwyeba da mdgomareobs imaSi, rom sqemis mesame grafaSi<br />
moswavleebi weren imas, rac iswavles.<br />
sqemis nimuSi aseTia:<br />
vici minda vicode viswavle<br />
es aris meTodi, romelic kargia wina klasSi ganvlili masalis gasaxseneblad, axal masalasTan dasakavSireblad<br />
da konkretuli Temis Sesajameblad.<br />
venis diagrama<br />
saswavlo miznidan gamomdinare xSirad efeqturia informaciis organizeba diagramebiT. maTi daxmarebiT<br />
informacia xdeba TvalsaCino. ama Tu im formis diagramis Seqmnis procesSi moswavleebs uviTardebaT:<br />
• informaciis Sekrebisa da daxarisxebis unar-Cveva;<br />
• raodenobrivi da Tvisobrivi monacemebis organizaciis da warmodgenis unar-Cveva;<br />
• raodenobrivi monacemebis dalagebis unar-Cveva;<br />
• Tvisobrivi monacemebis Sedarebis unar-Cveva;<br />
• monacemebis analizis safuZvelze daskvnis gamotanis unar-Cveva.<br />
am diagramis damkvidreba cnobili ingliseli maTematikosis jon venis (1834-1923) saxels ukavSirdeba.<br />
venis diagrama Sedgeba ori an meti rgolisagan. diagrama SedarebiTi analizis saSualebas iZleva da efeqturia<br />
sxvadasxva saswavlo disciplinebis swavlebisas.<br />
Sevsebis wesi<br />
a-varianti: I da II nawilSi faqtis, an movlenis, an personaJis gansxvavebuli niSnebi iwereba, xolo III<br />
nawilSi - msgavsi.<br />
b-varianti: cal-calke ivseba I da II nawili, xolo is, rac oriveSi aRmoCndeba erTnairi gadadis III-Si.<br />
gansxvaveba msgavseba Gansxvaveba<br />
28
drois diagrama<br />
es sqema maswavlebelma SesaZlebelia warmatebulad gamoiyenos faqtebis da movlenebis drosTan dasakavSireblad.<br />
diagrama saSualebas aZlevs moswavleebs daamuSaon istoriuli faqtebis, movlenebis Semcveli<br />
didi teqstebi da sakiTxebi wyvilebSi, jgufebSi, individualerad da maTze dayrdnobiT Seadginon drois<br />
diagrama.<br />
Sevsebis wesi<br />
a-varianti: jer ivsebi diagramis I nawili, romelSic aRiniSneba dro (welTaRricxva, saukune, weli, Tve,<br />
ricxvi, dRe). Semdeg II nawilSi TiToeuli droiTi aRniSvnis gverdiT Sesabamisi movlena, faqti.<br />
kartografiis ganviTareba<br />
wlebi Seqmnili rukebis tipebi<br />
b-varianti: erTdroulad da TanamimdevrobiT ivseba diagramis orive nawili<br />
kartografiis ganviTareba<br />
wlebi Seqmnili rukebis tipebi<br />
Cvens welTaRricxvamde Qqvaze Seqmnili<br />
29<br />
portulano<br />
T diagrama<br />
es sqema maswavlebelma SeiZleba mravalmxriv gamoiyenos. igi Zalze mosaxerxebelia sapirispiro mosazrebaTa<br />
gamosaTqmelad, movlenebisa Tu faqtebis Sesapirispireblad da Sesadareblad, moqmed gmirTa<br />
dasaxasiaTeblad.<br />
T sqema saSualebas gvaZlevs warmovaCinoT dapirispireba gansaxilvel sakiTxebs /faqtebs, movlenebs,<br />
adamianebs, sagnebs da a.S./ Soris.<br />
savarjiSo kargia informaciis dasaxarisxeblad (vTqvaT, dadebiTad da uaryofiTad) da dasajgufeblad.<br />
Sevsebis wesi<br />
dafaze, rveulSi an Tabaxis furcelze ixazeba T diagrama. saswavlo miznidan gamomdinare SeiZleba<br />
Seivsos jer sqemis marcxena mxare, Semdeg _ marjvena. marcxena mxaris Sevsebis Semdeg, marjvena mxareSi<br />
iwereba misi sapirispiro mosazrebebi.<br />
samuSao sruldeba individualurad, wyvilebSi an jgufurad, <strong>maswavleblis</strong> Sexedulebisamebr:<br />
daS
ekomendaciebi - rogor movamzadoT proeqti<br />
qimiis erT-erT gakveTilze moswavleebs eZlevaT davaleba moamzadon proeqti `wyali – sicocxlea~. anu<br />
ra RonisZiebebis ganxorcieleba aris SesaZlebeli mdinaris dabinZurebis Tavidan asacileblad.<br />
TqvenTvis cnobilia, rom proeqti interaqtiuri swavlebis erT-erTi kolaboraciuli meTodia.<br />
gTavazobT ramdenime konkretul rCevas romelic exeba proeqtis saswavlo procesSi gamoyenebis meTodikas:<br />
rCeva 1 proeqtis Seqmna saWiroa maSin roca problema arsebobs. proeqtis mTavari mizani am problemis<br />
mogvarebaa!<br />
/mag., problemaa dabinZurebuli mdinare; proeqtis mTavari mizani mdinaris dabinZurebis Tavidan<br />
acilebaa/<br />
rCeva 2 problemis Tvisobrivi da raodenobrivi SeswavlisaTvis kvlevaa saWiro, amitom kvlevis gegmis<br />
SemuSaveba mniSvnelovania;<br />
mag. kvlevis gegmis nimuSi<br />
ras vikvlev? ra meTodiT vikvlev? ra vadaSi vikvlev? SeniSvna<br />
mdinare X -s romeli mdinareebi<br />
uerTdeba da ramdenad<br />
dabinZurebulia isini?<br />
mdinaris dabinZurebis xarisxis<br />
dadgena<br />
rukis kvleva, mdinaris Senakadebis<br />
mimdebared mcxovrebTa<br />
gamokiTxva<br />
mdinaris wylis laboratoriuli<br />
kvleva<br />
30<br />
10 dReSi<br />
10 dRe<br />
rCeva 3 informaciis floba yvela moqmedebis warmatebis safuZvelia!<br />
SesTavazeT moswavleebs informaciis mopovebis wyaroebi:<br />
wignebi internet resursebi, gazeTebi,<br />
Jurnalebi, fotoebi<br />
samTavrobo, arasamTavrobo,kvleviTi,<br />
saganmanaTleblo uwyebebi, adamianebi<br />
uSualo<br />
kontaqti<br />
rCeva 4 kvlevis Catareba moswavleebma unda awarmoon dagegmilis Sesabamisad.<br />
kvlevis Tematika:<br />
• arsebobs Tu ara Tqvens sazogadoebaSi sufTa wylis problema;<br />
• gaarkvieT, vin aris pasuxismgebeli wylis sisufTaveze;<br />
• iyeneben Tu ara sawarmoebi Tqvens sacxovrebelTan axlos mdebare mdinares;<br />
• rukis saSualebiT gaarkvieT, sad Caedineba es mdinare, romeli qveynidan an raioidan moedineba da aris<br />
Tu ara im regionSi dabinZurebis kerebi;<br />
• ra saxis narCenebi Caedineba masSi. ra Sedegebi moyolia an SeiZleba mohyves mdinaris dabinZurebas;<br />
• ra RonisZiebebis ganxorcieleba aris SesaZlebeli mdinaris dabinZurebis Tavidan asacileblad.<br />
rCeva 5 kvlevis Sedegebis CaniSvna unda moxdes romelime grafikul Tu vizualur formatSi/cxrili,<br />
sqema, diagrama, foto da videomasala .../<br />
rCeva 6 Zalian mniSvnelovania moswavleebs vaswavloT rogor gaakeTon monacemTa analizi am analizze<br />
dayrdnobiT gaakeTon Sefaseba da amaze dayrdnobiT moZebnon problemis gadaWris gza.
magaliTad<br />
Ykvlevis Sedegebis<br />
analizze<br />
dayrdnobiT<br />
yvelaze seriozuli<br />
problema ra aris?<br />
mag. Ykvlevis Sedegebis<br />
analizze dayrdnobiT<br />
yvelaze seriozuli<br />
problema is rom mdinaris<br />
sanapiroebi nagaviTaa<br />
saves da masSi 2<br />
welia aRaravin banaobs<br />
kvlevis<br />
Sedegebis<br />
analizze<br />
dayrdnobiT<br />
ra iwvevs am<br />
problemas?<br />
mag. kvlevis Sedegebis<br />
analizze<br />
dayrdnobiT ikveTeba,<br />
rom 2 welia<br />
soflis mcxovrebni<br />
nagavs pirdapir mdinareSi<br />
yrian<br />
moifiqreT problemis<br />
mogvarebis Tanmimdevruli<br />
nabijebi<br />
1. Cveni kvlevis Sedegebi gavugzavnoT<br />
raionis adgilobriv<br />
TviTmarTvelobas da vTxovoT<br />
mdinarispira soflebSi gamoyos<br />
nagavsayrelebi<br />
2. davgegmoT d aim soflebSi<br />
arsebul skolis mosw erTad<br />
movawyoT mdinaris sanapiroebis<br />
dasufTavebis aqciebi.. da nagavi<br />
iqedan simbolurad “gadavitanoT”<br />
sofelSi gamoyofil nagavsayrelze<br />
rCeva 7 vaswavloT da movTxovoT moswavleebs efeqturi prezentacia<br />
• eleqtronuli prezentacia<br />
• posterebis damzadeba<br />
• verbaluri prezentacia<br />
• blogebis, feisbuqis da a.S. gamoyenebiT prezentacia<br />
• gamofena<br />
• aqcia<br />
31<br />
daasabuTeT Tqvens<br />
mier mofiqrebuli<br />
nabijebis efeqturoba<br />
1. yvela dasaxlebas unda<br />
hqondes nagavsayreli<br />
2. TanamonawileobiTi<br />
aqciebi zrdis TanamonawileTapasuxismgeblobas..<br />
aqcia ki sasurveli<br />
qcevis demonstrirebaa<br />
proeqtis Sefaseba<br />
2011-2016 w. erovnul saswavlo gegmis bunebismetyvelebis standartSi mocemulia kvleviTi proeqtis<br />
Sefasebis sqema. sasurvelia moswavleebma winaswar icodnen Sefasebis kriteriumebi da Sefasebis sqema.<br />
Sefasebis sqema<br />
TariRi: kvleviTi proeqti<br />
moswavle Sefasebis kriteriumebi<br />
proeqtis kvlevis sakiTxTan kvlevis monaanal- mizani gegmis dakavSirebuli Catareba cemebisizi da<br />
0-1 SemuSaveba informaciis 0-2 aRricxva daskvnis<br />
0-1<br />
moZieba<br />
0-1 gakeTeba<br />
0-1<br />
0-2<br />
1.<br />
2.<br />
3.<br />
4<br />
5<br />
6<br />
7<br />
prezentacia<br />
0-2<br />
SeniSvna am proeqtis momzadebaSi moswavleebs daexmarebaT Semdegi internet-resursebi:<br />
1. http://www.youtube.com/watch?v=WuG5WTId-IY<br />
2. http://imeretnature.blogspot.com/<br />
qulaTa<br />
maqsimaluriraodenoba<br />
10
informaciuli teqnologiebis gamoyeneba swavlebaSi da misi<br />
saswavlo- meToduri uzrunvelyofa<br />
informaciuli teqnologiebis gamoyeneba xels uwyobs moswavleTa motivaciis gazrdas, moswavleTa<br />
CarTvas swavla-swavlebis procesSi da erovnuli saswavlo gegmiT gaTvaliswinebuli sakiTxebis ukeT<br />
gagebas. rodesac sabunebismetyvelo sagnebis warmatebulad swavlebaze vsaubrobT, unda gaviTvaliswinoT<br />
is garemo, romelic saWiroa am saswavlo disciplinis efeqtianad warmarTvisaTvis.<br />
gansakuTrebiT mniSvnelovania informaciul-sakomunikacio teqnologiebis (ist-is) gamoyeneba qimiis<br />
gakveTilebze, sadac sagnis 1/3 nawili eTmoba eqsperimentebs. teqnologiebis multimediuri xasiaTi iZleva<br />
saSualebas moswavleebisaTvis TvalsaCino gavxadoT esa Tu is qimiuri movlena (garkveulwilad movaxdinoT<br />
laboratoriebis ar arsebobis konpensireba). agreTve fizikurad SeuZlebelia iseTi laboratoriuli<br />
samuSaoebis Catareba Tu gaviTvaliswinebT im faqtorebs, rogoricaa qimiuri reaqciebis xangrZlivoba,<br />
reaqtivebis ar qona, nivTierebebis momwamlavi buneba, ekologiuri problemebi, bavSvis usafrTxoeba.<br />
garda amisa, teqnologiebis gamoyenebiT SesaZlebelia, magaliTad: eqsperimentis Sewyveta, SeCereba, an<br />
im nawilis ganmeoreba, romelic cudad iqna aTvisebuli. aseTi midgoma xels uwyobs sagnis Seswavlisadmi<br />
interesis amaRlebas.<br />
informaciuli teqnologiebis integracia swavlaSi aris inovaciuri saqmianoba, romelic naklebad<br />
ergeba skolis Zvel tradiciul models.<br />
ist-is gamoyenebiT icvleba saswavlo garemos xedva. swavlis garemo aRar aris SezRuduli fizikuri<br />
sivrciT. misi Semadgeneli nawilia virtualuri sivrce, romelic saSualebas aZlevs moswavleebs da maswavleblebs<br />
`gavidnen~ saklaso oTaxis kedlebs gareT da daukavSirdnen mTel msoflios.<br />
ratom unda gamoviyenoT Web 2.0 teqnologiebi swavla/swavlebaSi?<br />
ra sargebeli moaqvT am teqnologiebs moswavleebisaTvis da maswavleblebisaTvis?<br />
Web 2.0 teqnologiebi<br />
CarTuloba monawileoba TanamSromloba<br />
kreatuloba komunikacia<br />
Web 2.0 teqnologiebi zrdian moswavleTa CarTulobis xarisxs. swavla am teqnologiebis gamoyenebiT<br />
ufro mimzidvelia, vinaidan ufro axlosaa realur saqmianobasTan.<br />
Web 2.0 teqnologiebis gamoyenebiT moswavle ara mxolod swavlobs, aramed monawileobs codnis SeqmnaSi.<br />
aseTi SesaZlebloba moswavleebs adre iSviaTad Tu eZleodaT. magaliTad, moswavlis mier Seqmnili<br />
blogi da iq gamoqveynebuli informacia aris misi wvlili (da SeiZleba, Zalian mniSvnelovanic) internetis<br />
kontentis SeqmnaSi. es mniSvnelovani socialuri aqtivobaa, romelic zrdis moswavleebis motivacias.<br />
Web 2.0 teqnologiebi gvaZleven TanamSromlobis realur SesaZleblobebs. bolo wlebSi ganaTlebaSi<br />
TanamSromlobas moswavleebs Soris, moswavleebsa da maswavleblebs Soris mniSvnelovani roli eniWeba.<br />
magram mxolod axla xdeba SesaZlebeli realuri TanamSromlobis pirobebis Seqmna axali teqnologiebis<br />
gamoyenebiT.<br />
Web 2.0 teqnologiebi xels uwyoben kreatulobis zrdas. rigiT moswavles aqvs SesaZlebloba Seqmnas<br />
multimediuri produqtebi, gamoaqveynos internetSi da miiRos Sefaseba sxvadasxva adamianebisagan.<br />
Web 2.0 teqnologiebi xels uwyoben diskusiis da kritikuli azrovnebis unaris ganviTarebas. urTier-<br />
Toba realur auditoriasTan moiTxovs maTgan gacilebiT met pasuxismgeblobas.<br />
32
logis gamoyeneba swavlaSi<br />
saWiroeba<br />
ratom unda vawarmooT blogi?<br />
1. imitom rom es saintereso da mimzidvelia. imdenad mimzidveli, rom moswavleebs aviwydebaT, rom<br />
isini sinamdvileSi swavloben.<br />
2. imitom rom momavalSi ase mogviwevs swavla. swavla xorcieldeba maSin, roca moswavle CarTulia<br />
praqtikosTa TemSi, swavlis autenturi amocanebis gadaWris procesSi, swavlobs maSin, roca axdens interaqcias<br />
Temis wevrebTan.<br />
3. imitom rom es Secvlis Tqvens cxovrebas.<br />
4. imitom rom blogis saSualebiT daukavSirdebiT gare samyaros.<br />
blogi saSualebas aZlevs moswavles gaxdes `maswavlebeli~ – anu warudginos sakuTari masalebi auditorias.<br />
blogis gamoyeneba<br />
blogi aris sivrce, sadac moswavleebs da maswavleblebs aqvT SesaZlebloba iswavlon erTmaneTisagan.<br />
ra aris blogi?<br />
ratom aris blogi aseTi mniSvnelovani swavla/swavlebaSi?<br />
• blogebis saSualebiT SesaZlebelia virtualuri Temebis Seqmna, sadac Temis wevrebi erToblivad<br />
msjeloben, uziareben erTmaneTs codnas, marTaven diskusiebs maTTvis saintereso sakiTxebis irgvliv,<br />
• blogi exmareba moswavles codna aRiqvas mTlianobaSi, rogorc urTierTdakavSirebuli da ara izolirebuli<br />
faqtebi.<br />
• blogi aZlierebs sakuTrebis grZnobas da zrdis arCevans.<br />
• blogi aZlevs moswavles saSualebas miawvdinos sakuTari xma sakmaod did auditorias. es zrdis pasuxismgeblobas<br />
da aviTarebs sakuTar swavlaze dakvirvebis unars.<br />
• blogi zrdis moswavlis motivacias da pasuxismgeblobas. roca moswavlem icis, rom mis namuSevars<br />
ecnoba farTo auditoria is meti pasuxismgeblobiT ekideba swavlas.<br />
proeqti<br />
Gearn-onlain proeqti “wyali sicocxlea”<br />
http://gearn.blogspot.com/2008/09/gearn.html<br />
am proeqtSi<br />
http://ekologiaia.blogspot.com/<br />
CarTulia saqarTvelos sxvadasxva kuTxis skolebi, maswavleblebi, moswavleebi.<br />
http://imeretnature.blogspot.com/<br />
http://lazuriti.wordpress.com/<br />
http://yvirila.blogspot.com/<br />
http://mtkvrisproblema.blogspot.com/<br />
http://www.shavizgva-nini-nino.blogspot.com/<br />
http://madneuli.blogspot.com/<br />
33
7. gakveTilis scenarebi<br />
Sesavali<br />
1. bunebismetyvelebis sagani, fizikuri sidideebi<br />
gakveTilis saswavlo mizani: moswavlem SeZlos bunebaSi mimdinare movlenebze dakvirvebisas awarmoos<br />
sxvadasxva gazomviTi saqmianobebi, aRricxos monacemebi da drois, sigrZis da masis sazomi erTeulebi<br />
warmoadginos `SI~ sistemiT.<br />
standartTan Sesabamisoba: bun.VII.2<br />
aqtivoba1 – `buneba da bunebismetyveleba~ /5 wT/<br />
maswavlebeli interaqtiuri leqciisas TanmimdevrobiT ganixilavs ra aris:<br />
• buneba;<br />
• Bbunebismetyveleba;<br />
• sabunebismetyvelo mecnierebebi: Ffizika, qimia, biologia;<br />
• Ffizikuri sxeuli;<br />
• nivTiereba;<br />
• cocxali organizmi<br />
Aaqtivoba 2 – `bunebismetyvelebi ikvleven~ /10 wT/<br />
maswavlebeli moswavleTa cnobismoyvareobis gazrdis mizniT SekiTxvebiT mimarTavs moswavleebs:<br />
• ratom orTqldeba an iyineba wyali?<br />
• TxilamuriT ratom mivsrialebT Tovlze da ver vsrialebT mSral miwaze?<br />
• ra iciT nivTierebebis agebulebaze, maT urTierTqmedebebze, gardaqmnebze?<br />
• sad qreba wyalSi Cayrili Saqari?<br />
• ratom iwvis sanTeli?<br />
• bolos da bolos, ra kavSiri aqvs yvelafer amasTan sicocxles, riTia is unikaluri, rogor warmoiSva<br />
da viTardeba?<br />
moswavleTa SesaZlo pasuxebis Semdeg maswavlebeli azustebs sakiTxebs da akeTebs mimarTebebs am kiTxvebsa<br />
da wina aqtivobisas ganxilul sakiTxebs Soris da akeTebs daskvnas.<br />
Sejameba – 1. imisaTvis, rom am da mraval sxva kiTxvas upasuxos, adamiani akvirdeba bunebas; 2. amisaTvis<br />
gvaqvs SegrZnebis organoebi, romelTa saSualebiT SegviZlia davinaxoT da a. S., magram saWiroa sizuste;<br />
3. amitom bunebismetyvels sWirdeba sazomi xelsawyoebi da sidideebi.<br />
Aaqtivoba 3 – situaciuri amocana `sWirdeba Tu ara mkvlevars zusti monacemebi?~ /15 wT/<br />
maswavlebeli moswavleebs acnobs situacias:<br />
`warmoidgine, rom gazome fanjris CarCos simaRle Seni xelis mtkaveliT da naxe rom mtkaveli CarCos<br />
simaRleSi oTxjer Caetia. Semdeg dareke saxelosnoSi da sTxove, rom dagimzadon aseTi sigrZis magida.<br />
xelosanma sigrZe Tavisi mtkaveliT gadazoma~.<br />
Dmaswavlebeli SekiTxvebiT mimarTavs moswavleebs:<br />
– rogor fiqrob, misi damzadebuli magida iseTi iqneba, rogoric SeukveTe?<br />
– xom ar jobda xelosnisTvis geTqva, rom magidis sigrZe unda iyos 100 santimetri?<br />
moswavleebi pasuxoben argumentirebulad.<br />
Aaqtivoba 4 – `SI sistema yvela enaze laparakobs”<br />
maswavlebeli moswavleebs: – rogorc xedavT gazomvis sizuste damokidebulia imaze, rom sazom erTeulebSi<br />
gamovsaxoT monacemebi. amitom acnobs:<br />
– ra aris egreTwodebul `SI sistema~.<br />
fizikur sidideTa da erTeulTa saerTaSoriso sistema (egreTwodebuli `SI sistema~). mis mixedviT<br />
ganisazRvreba ZiriTadi fizikuri sidideebi: dro, sigrZe da masa.<br />
– ratom aris saerTaSoriso ?<br />
sistema saerTaSorisoa – adamianebi SeTanxmdnen rom yvelgan erTnairi, yvelasaTvis saerTo sazomi<br />
erTeulebi da maTi Sesabamisi sazomi xelsawyoebi gamoiyenon. xelsawyoebiT sididis gasazomad Seiqmna<br />
`etalonebi~. magaliTad, sigrZis etalonia gansakuTrebuli liTonebis – platinis da iridiumisgan damza-<br />
34
debul Zelze moniSnuli 1 metri sigrZis manZili, es Zeli inaxeba safrangeTSi, qalaq sevrSi, zomis da wonis<br />
saerTaSoriso palataSi. am etalonis mixedviT mzaddeba saxazavebi. aqedan gamomdinare, raimes sigrZis<br />
gazomva niSnavs etalonTan Sedarebas. igive iTqmis sxva fizikuri sidideebis Sesaxebac.<br />
maswavlebeli moswavleTa codnis gaTvaliswinebiT /moswavleebs mieces codnis gamomJRavnebis saSualeba/akeTebs<br />
drois, sigrZis da masis sazomi erTeulebis cxrils mswavleTa daxmarebiT aanalizebs:<br />
dro sigrZe masa<br />
1 wuTi (wT) 60 wami (wm) 100 kilometri 1000 metri 1 tona (t) 1000 kg.<br />
(km)<br />
(m)<br />
1 saaTi (sT) 60 wT, 3600 wm. 1 decimetri (dm) 0.1 m 1 centneri (c) 100 kg.<br />
1 dRe-Rame 24 sT 1 santimetri (sm) 0.01 m 1 grami 0.001 kg.<br />
1 weliwadi 365 dRe-Rame (nakian<br />
weliwadSi 366 dRe-Ramea)<br />
1 milimetri (mm) 0.001 m 1 miligrami (mg) 0.0001 kg.<br />
1 saukune 100 weliwadi<br />
akeTebs prezentacias<br />
aqtivoba5 – moswavleTa Sefaseba /5 wT/<br />
gakveTilis saswavlo miznidan da aqtivobebidan gamomdinare maswavlebels SeuZlia Seafasos moswavle<br />
Semdegi kriteriumebiT:<br />
Sefasebis kriteriumebi:<br />
1. moswavle ganmartavs sabunebismetyvelo sagnebs.<br />
2. moswavle fizikur sidideebs – dro, masa, sigrZe. erTeulebs warmoadgens erTeulTa saerTaSoriso<br />
sistemis Sesabamisad.<br />
3. moswavle konkretuli magaliTebis ganxilvisas axerxebs gakeTvilze naswavli cnebebis da sakiTxebis<br />
transfers. A<br />
Sefasebis rubrika<br />
kriteriumebi 1-3 4-5 6-7 8-10<br />
moswavle ganmartavs moswavle arasworad moswavle arasrulad / moswavle ZiriTadad srulyofilad<br />
sabunebismetyvelo ganmartavs sabunebi- mag. asaxelebs mxolod ganmartavs sabunebi-<br />
sagnebs<br />
smetyvelomecniere- kvlevis sagans/ ganmartavs smetyvelo sagnebs<br />
bebs<br />
sabunebismetyvelo sagnebs<br />
moswavle fizikur moswavle fizi- moswavle fizikur<br />
moswavle fizikur srulyofilad<br />
sidideebs - dro, kuri sidideebis sidideebis warmoadgenas sidideebis ZiriTa-<br />
masa, sigrZe.. erTeu- - dro, masa, sigrZe.. erTeulTa saerTaSordad warmoadgens<br />
lebs warmoadgens erTeulebis wariso sistemis Sesabamisad erTeulTa saerTaerTeulTa<br />
saerTa- moadgenas erTeulTa axerxebs xarvezebiT Soriso sistemis Ses-<br />
Soriso sistemis Ses- saerTaSoriso sisteabamisadabamisadmis<br />
Sesabamisad ver<br />
axerxebs<br />
moswavles ganmar- moswavle ver ganmar- moswavle xarvezebiT moswavle ZiriTadad srulyofilad<br />
tavs da moyavs skalatavs da ver moyavs ganmartavs da cdilobs ganmartavs da moyavs<br />
rebis da veqtorebis skalarebis da veq- moiyvanos skalarebis da skalarebis da veq-<br />
magaliTebi<br />
torebis magaliTebi veqtorebis magaliTebi torebis magaliTebi<br />
moswavle konkre- moswavle konkre- moswavle konkretuli moswavle konkretu- srulyofilad<br />
tuli magaliTebis tuli magaliTebis magaliTebis ganxilvisas li magaliTebis ganx-<br />
ganxilvisas axerxebs ganxilvisas ver xarvezebiT axerxebs gakeTilvisas ZiriTadad<br />
gakeTvilze nas- axerxebs gakeTvilze vilze naswavli cnebebis axerxebs gakeTvilze<br />
wavli cnebebis da naswavli cnebebis da da sakiTxebis transfers naswavli cnebebis da<br />
sakiTxebis trans- sakiTxebis trans-<br />
sakiTxebis transfersfersfers<br />
35
2. skalarebi da veqtorebi<br />
gakveTilis saswavlo mizani: moswavlem SeZlos awarmoos sxvadasxva gazomviTi saqmianobebi, aRricxos<br />
monacemebi erTeulebi warmoadginos `SI~ sistemiT. Gganmartos skalarebi veqtorebi da moiyvanos magaliTebi.<br />
standartTan Sesabamisoba: bun.VII.2<br />
aqtivoba1 – saSinao davalebis prezentacia /10 wT/<br />
maswavlebeli moswavleebs sTxovs gaakeTon saSinao davalebis prezentacia.<br />
prezentatori moswavle akeTebs davalebis prezentacias kerZod:<br />
1. warmoadgens saxelmZRvaneloSi mocemul teqsts argumentirebuli TxrobiT.<br />
2. akeTebs teqstSi mocemuli sakiTxebis gasaazreblad gakveTilis bolos mocemuli savarjiSoebis1,<br />
2, 3 prezentacias.<br />
Aaqtivoba 2 – skalarebi da veqtorebi /10 wT/<br />
maswavlebeli: bunebis Seswavlis dros gamoyenebuli fizikuri sidideebi iyofa or jgufad:<br />
1. veqtori<br />
2. skalari<br />
Zalas aqvs mimarTuleba da sidide, amitom is veqtoruli sididea.<br />
dros, masas, sigrZes ara aqvs mimarTuleba is skalaruli sididea.<br />
maswavlebeli – moswavleebs konkretuli magaliTebis saxiT acnobs skalarebs da veqtorebs<br />
– magaliTad, Tu gadawyvet <strong>wigni</strong>s gadaadgilebas, mogiwevs Zalis gamoyeneba. amitom mxedvelobaSi unda<br />
miiRo gamoyenebuli Zalis sidide da mimarTuleba.<br />
– Zalis mimarTulebis aRsaniSnavad viyenebT isars. magaliTad, Tu wigns gadaaadgileb marcxnidan<br />
majvniv, isari Tavisi wveriT miuTiTebs am mimarTulebas.<br />
– Zalis sidides gamovsaxavT isris sigrZiT. am dros saWiroa maStabis dacva. magaliTad, Tu 1 sm. sigrZis<br />
isari Seesabameba Zalis 1 erTeuls, maSin 3 erTeulis sididis Zala gamoisaxeba 3 sm. sigrZis isriT.<br />
– dros, masas da sigrZes aqvs sidide, magram ar aqvs mimarTuleba – es skalaruli sidideebi, an ubralod<br />
skalarebia.<br />
– isrebis gamoyeneba SesaZlebelia sxva mizniTac. magaliTad, rodesac gsurs uCveno erTmaneTTan dakavSirebuli<br />
movlenebis Tanmimdevroba:<br />
zRvis wylis<br />
aorTqleba<br />
Rrublis<br />
uu warmoqmna uu<br />
– isari gamoiyeneba agreTve, rodesac gamosaxaven raRac nivTierebebisagan axali nivTierebis warmoqmnas.<br />
magaliTad nivTierebebi wyalbadi da Jangbadi SeerTebisas warmoqmnis nivTiereba wyals. es ase<br />
gamoisaxeba:<br />
Jangbadi + wyalbadi � wyali<br />
aqtivoba 3 – moswavleTa Sefaseba /5wT/<br />
gakveTilis saswavlo miznidan da aqtivobebidan gamomdinare maswavlebels SeuZlia Seafasos moswavle<br />
Semdegi kriteriumebiT:<br />
Sefasebis kriteriumi:<br />
1. moswavles ganmartavs da moyavs skalarebis da veqtorebis magaliTebi.<br />
Aaqtivoba 4 – saSinao davaleba – gakveTilze miRebuli codnis da unar-Cvevis transferi – 5 wT<br />
maswavlebeli moswavleebs avalebs TanmimdevrobT ganixilon gakveTilis bolos mocemuli 6 savarjiSo,<br />
raTa SeZlon gakveTilze miRebuli codnis transferi.<br />
36<br />
wvima
3. bunebismetyvelebis laboratoriaSi arsebuli zogierTi xelsawyo da<br />
muSaobis wesi<br />
gakveTilis saswavlo mizani: moswavlem SeZlos dakvirvebisaas awarmoos sxvadasxva gazomviTi saqmianobebi,<br />
aRricxos monacemebi daicvas xlsawyoebis gamoyenebis da usafrTxoebis wesebi.<br />
standartTan Sesabamisoba: bun.VII.2<br />
aqtivoba1– saSinao davalebis prezentacia /10 wT/<br />
maswavlebeli moswavleebs sTxovs gaakeTon saSinao davalebis prezentacia<br />
prezentatori moswavle akeTebs davalebis prezentacias kerZod:<br />
1. warmoadgens saxelmZRvaneloSi mocemul teqsts argumentirebuli TxrobiT.<br />
2. akeTebs teqstSi mocemuli sakiTxebis gasaazreblad gakveTilis bolos mocemuli savarjiSoebis1,<br />
2, 3... prezentacias.<br />
aqtivoba 2 – `xelsawyoebi sxvadasxva sidideebis gasazomad~ /5 wT/<br />
maswavlebeli svams maprovocirebel kiTxvebs:<br />
– romeli xelsawyo gamoiyeneba sigrZis gasazomad?<br />
– romeli xelsawyo gamoiyeneba masis gasazomad?<br />
– romeli xelsawyo gamoiyeneba temperaturis gasazomad?<br />
maswavlebeli moswavleTa pasuxebis dasafiqsireblad dafaze adgens kognitur sqemas:<br />
saxazavi<br />
saaTi<br />
saswori<br />
Termometri<br />
menzura<br />
Ddinamometri<br />
...<br />
xelsawyoebi sidideebi<br />
37<br />
sigrZe<br />
dro<br />
masa<br />
temperatura<br />
moculoba<br />
Zala<br />
...<br />
Aaqtivoba A3 – mikroskopis aRwera /10 wT/<br />
maswavlebeli akeTebs mikroskopis prezentacias - mikroskopis obieqtivSi Camagrebulia sxvadasxva<br />
gadidebis unaris mqone linzebi. linzis gadidebis unari obieqtivzea aRniSnuli. mag., x 250 niSnavs, rom<br />
linza 250-jer adidebs gamosaxulebas. sakvlev nimuSs gaanaTeben naTuriT an mzis sxiviT, romelsac sarke<br />
aireklavs da aTvaliereben okularis saSualebiT. okulars obieqtivTan aerTebs tubusi. tubusi da sasagne<br />
dafa SeiZleba amoZravon xraxnebiT saukeTeso gamosaxulebis misaRebad. dakvirvebisaTvis SesaZlebelia<br />
sxvadasxva masalis gamoyeneba (sur. 2), magaliTad, guburidan aRebul wylis wveTs, wyalmcenares an foTlis<br />
anaTals (1) moaTavseben sasagne minis centrSi (2), zemodan daadeben safar minas (3). momzadebul nimuSs<br />
dadeben sasagne dafaze da aTvaliereben mikroskopiT.<br />
aqtivoba 4 – `gazomva da wesebi~ /15 wT/<br />
rCeva-1 rodesac raimes zomav, monacemi aucileblad unda Caiwero - damaxsovrebuli dagaviwydeba.<br />
rCevis Sesabamisi qmedebis simulacia - vipovoT <strong>wigni</strong>s moculoba. amisaTvis gazome <strong>wigni</strong>s sigrZe,<br />
simaRle da sigane, TiToeuli gazmomvis monacemi Caiwere. V= abc… moculoba izomeba sm3, m3 da a.S.<br />
rCeva-2 anaTvalis aRebis dros sazom xelsawyos unda Sexedo pirdapir (ara iribad).<br />
rCevis Sesabamisi qmedebis simulacia -gazome burTulas (kenWis) moculoba menzuris saSualebiT. Caasxi<br />
menzuraSi sanaxevrod wyali. menzuris danayofi giCvenebs wylis moculobas. danayofs Sexede pirdapir da<br />
monacemi Caiwere. Caagde burTula menzuraSi. wylis done aiwevs. kvlav gazome wylis moculoba. danayofs<br />
Sexede pirdapir da monacemi Caiwere. am or monacems Soris sxvaoba giCvenebs burTulas moculobas. es<br />
monacemic Caiwere. cda Caatare kidev 2-jer. yvelaferi ise gaimeore, rogorc pirvel jerze. gansxvaveba<br />
mxolod is iqneba, rom meore da mesame jerze menzuris danayofs Sexedav ara pirdapir, aramed iribad: me-2<br />
jerze qvevidan zeviT (menzura xeliT aswie ise, rom danayofs qvemodan Sexedo), me-3 jerze ki zevidan qveviT<br />
(menzura xeliT daswie ise, rom danayofs zemodan Sexedo). rodesac iangariSeb burTulis moculobas<br />
me-2 da me-3 cdaSi.
maswavlebeli rCeva-2 refleqsiis mizniT 3 kiTxviT mimarTavs moswavleebs:<br />
1. ra SemTxvevaSi iyo burTulis moculobis maCvenebeli yvelaze dabali, yvelaze maRali?<br />
2. sinamdvileSi burTulis moculoba cdebSi ar icvleboda ratom miiRe gansxvavebuli Sedegi?<br />
3. Seni azriT, romeli cdis Sedegia sando? pasuxi ganmarte.<br />
aqtivoba 5 – moswavleTa Sefaseba /5wT/<br />
gakveTilis saswavlo miznidan da aqtivobebidan gamomdinare maswavlebels SeuZlia Seafasos moswavle<br />
Semdegi kriteriumebiT:<br />
Sefasebis kriteriumebi:<br />
1. moswavle ganmartavs romeli sididis gasazomad romeli xelsawyo gamoiyeneba<br />
2. moswavle msjelobs sxvadasxva sidideebis gazomvisas ra wesebis dacvaa saWiro<br />
3. moswavle konkretuli magaliTebis ganxilvisas axerxebs gakeTvilze naswavli cnebebis da sakiTxebis<br />
transfers.<br />
Sefasebis sqema<br />
kriteriumebi 1-3 4-5 6-7 8-10<br />
moswavle ganmartavs<br />
romeli sididis gasazomad<br />
romeli xelsawyo<br />
gamoiyeneba<br />
moswavle msjelobs<br />
sxvadasxva sidideebis<br />
gazomvisas ra wesebis<br />
dacvaa saWiro<br />
moswavle konkretuli<br />
magaliTebis ganxilvisas<br />
axerxebs gakeTvilze<br />
naswavli cnebebis da<br />
sakiTxebis transfers<br />
moswavle arasworad<br />
ganmartavs romeli<br />
sididis gasazomad<br />
romeli xelsawyo<br />
gamoiyeneba<br />
moswavle arasworad<br />
msjelobs gazomvisas<br />
ra wesebis dacvaa<br />
saWiro<br />
moswavle konkretuli<br />
magaliTebis ganxilvisas<br />
ver axerxebs<br />
gakeTvilze naswavli<br />
cnebebis da sakiTxebis<br />
transfers<br />
moswavle arasrulad<br />
ganmartavs romeli<br />
sididis gasazomad<br />
romeli xelsawyo<br />
gamoiyeneba<br />
moswavle arasrulyofilad<br />
saubrobs<br />
gazomvis wesebze<br />
moswavle konkretuli<br />
magaliTebis ganxilvisas<br />
xarvezebiT<br />
axerxebs gakeTvilze<br />
naswavli cnebebis da<br />
sakiTxebis transfers<br />
4.usafrTxoebis dacva<br />
38<br />
moswavle ZiriTadad<br />
ganmartavs romeli<br />
sididis gasazomad<br />
romeli xelsawyo<br />
gamoiyeneba<br />
moswavle ZiriTadad<br />
msjelobs gazomvis<br />
wesebze<br />
moswavle konkretuli<br />
magaliTebis ganxilvisas<br />
ZiriTadad<br />
axerxebs gakeTvilze<br />
naswavli cnebebis da<br />
sakiTxebis transfers<br />
srulyofilad<br />
srulyofilad<br />
srulyofilad<br />
gakveTilis saswavlo mizani: moswavlem SeZlos Sesabamisi masalis, aRWurvilobis da masalebis gamoyenebiT<br />
Caataros dagegmili cdebis usafrTxoebis wesebze imsjelos<br />
standartTan Sesabamisoba: bun.VII.1<br />
aqtivoba1 – saSinao davalebis prezentacia /10 wT/<br />
maswavlebeli moswavleebs sTxovs gaakeTon saSinao davalebis prezentacia.<br />
prezentatori moswavle akeTebs davalebis prezentacias kerZod:<br />
1. warmoadgens saxelmZRvaneloSi mocemuli teqstis argumentirebuli TxrobiT.<br />
2. akeTebs teqstSi mocemuli sakiTxebis gasaazreblad gakveTilis bolos mocemuli savarjiSoebis1,<br />
2, 3... prezentacias
aqtivoba 2 – `usafrTxoebis dacva“ /30 wT/<br />
maswavlebeli usafrTxoebis sakiTxs ganixilavs 4 mimarTulebiT; klass yofs 4 jgufad, TiToeul jg<br />
ufs aZlevs erT sakiTxs da saxelmZRvaneloSi mocemul masalaze da maT pirad gamocdilebaze dayrdnobiT<br />
amzadeben saprezentacio plakatebs da akeTeben prezentacias:<br />
1 2 3 4<br />
Cacmuloba da aqsesuarebi gamafrTxilebeli niSnebi qimiuri nivTierebebis gan-<br />
Tavsebis wesebi<br />
2. gamafrTxilebeli niSnebi<br />
mJangavi<br />
advilad<br />
aalebadi<br />
xels uwyobs<br />
wvasa da Jangvas<br />
advilad<br />
ekideba cecxli<br />
advilad<br />
feTqdeba<br />
feTqebadsaSiSi<br />
toqsikuri<br />
iwvevs<br />
mowamvlas<br />
39<br />
radiaqtiuri<br />
mJava, tute<br />
iwvevs<br />
daavadebebs<br />
iwvevs<br />
damwvrobas<br />
laboratoriaSi muSaobis<br />
usafrTxoebis wesebi<br />
3. qimiuri nivTierebebis ganTavsebis wesebi<br />
nu Seinaxav nivTierebebs anbanuri TanmimdevrobiT:<br />
– msgavsi Tvisebebis mqone nivTierebebi erTad unda ganTavsdes;<br />
– aalebadi nivTierebebi specialur saTavsoSi unda inaxebodes;<br />
– siTxeebi specialur, aramsxvrevad konteinerebSi unda inaxebodes;<br />
– TiToeul nivTierebas unda hqondes etiketi dasaxelebisa da Senaxvis vadis miTiTebiT;<br />
– advilad aalebadi da feTqebadi nivTierebebi siTbos wyarodan moSorebiT unda moTavsdes;<br />
– momwamvleli nivTierebebi calke, specialur seifSi unda inaxebodes.<br />
4. laboratoriaSi muSaobis usafrTxoebis wesebi<br />
1) ar SeiZleba nivTierebis xeliT aReba da gemos gasinjva; Tu es aucilebelia, saxelmZRvanelos Sesabamis<br />
instruqciaSi miTiTebulia iqneba da maswavlebelic dagrTavs nebas. spirtqura, mWreli sagnebi (mag.<br />
lancetTan) gamoiyene <strong>maswavleblis</strong> daxmarebiT. laboratoriaSi muSaoba da cdebis Catareba<br />
2) nivTiereba ar unda daynoso, radgan SeiZleba sasunTqi organoebi dagiziandes. nivTierebis sunis<br />
gasagebad, sakmarisia WurWlis zedapiridan haeris nakadi xelis moZraobiT cxvirisken mimarTo<br />
3) Tu nivTiereba SemTxveviT xelze an tansacmelze mogxvda, Camoibane dauyovnebliv didi raodenobis<br />
wyliT;<br />
4) qimiuri reaqcia sufTa WurWelSi unda Caataro da nivTierebebi im raodneobiT unda aiRo, rogorc<br />
es samuSaos aRweraSi iqneba miTiTebuli;<br />
5) cdis damTavrebis Semdeg darCenili nivTiereba WurWelSi ar Caabruno da sakanalizacio niJaraSi ar<br />
Caasxa (moagrove specialur WurWelSi);<br />
6) cdebi, romelTa dros mavne airebi an mZafrsuniani nivTierebebi gamoiyofa, acileblad amwov karadaSi<br />
unda Catardes;<br />
7) dauSvebelia spirtquris anTeba meore spirtquris alze. spirtquris ali mxolod spirtquris saxuravis<br />
– Talfaqis saSualebiT unda Caaqro;<br />
8) samuSaos dasrulebis Semdeg gamoyenebuli WurWeli garecxe da samuSao adgili moawesrige.<br />
aqtivoba 4 – moswavleTa Sefaseba /5wT/<br />
gakveTilis saswavlo miznidan da aqtivobebidan gamomdinare maswavlebels SeuZlia Seafasos moswavle<br />
Semdegi kriteriumebiT:<br />
Sefasebis kriteriumebi:<br />
1. moswavlem SeZlo dagegmili cdebis Sesabamisi masalis, aRWurvilobis SerCeva.<br />
2. moswavlem SeZlo cdis usafrTxod Catarebaze msjeloba.<br />
Aaqtivoba 5 – saSinao davaleba – gakveTilze miRebuli codnis da unar-Cvevis transferi -5wT<br />
maswavlebeli moswavleebs avalebs TanmimdevrobT ganixilon gakveTilis bolos mocemuli savarjiSo<br />
ebi raTa SeZlon gakveTilze miRebuli codnis transferi.
5. rogor xdeba bunebrivi movlenebis Seswavla<br />
gakveTilis saswavlo mizani: moswavlem SeZlos kvlevis miznis Camoyalibeba da kvlevis miznis sesabamisad<br />
mosazrebebis gamoTqma, aqtivobis dagegmva, saTanado xelsawyoebis SerCeva, monacemTa Segrovebis<br />
gzis arCeva, mudmivi da cvladi parametrebis garCeva, saTanado aRricxvis formebis SerCeva /wakiTxva/<br />
analizi; SeZlos daskvnis gamotana<br />
standartTan Sesabamisoba: bun.VII.1bun.VII.4.<br />
G<br />
aqtivoba 1 – saSinao davalebis prezentacia /5 wT/<br />
maswavlebeli moswavleebs sTxovs gaakeTon saSinao davalebis prezentacia<br />
prezentatori moswavle akeTebs davalebis prezentacias kerZod:<br />
1. warmoadgens saxelmZRvaneloSi mocemuli teqstis argumentirebuli TxrobiT.<br />
2. akeTebs teqstSi mocemuli sakiTxebis gasaazreblad gakveTilis bolos mocemuli savarjiSoebis1,<br />
2, 3. .. prezentacias<br />
Aaqtivoba 2 – kvlevis etapebis siuJeturi gacnoba /10 wT/<br />
maswavlebeli moswavleebs mimarTavs :<br />
– gaixseneT da CamoTvaleT me-6 klasSi Tqven mier Catarebuli kvlevebi. moswavleebi ixseneben.. maswavlebeli<br />
moswavleebs uambobs maTi Tanatolis mier Catarebul kvlevaze mag;<br />
me-7 kl. moswavle akvirdeba romelime qoTnis mcenares da uCndeba kiTxva: aqvs Tu ara mniSvneloba wyals<br />
mcenaris foTlebis ganviTarebisaTvis? moswavle moifiqrebs rogor gaarkvios sakiTxi. is Camoayalibebs<br />
kvlevis mizans (ra unda ikvlios, ra kiTxvas gasces pasuxi), SeimuSavebs kvlevis meTods: vTqvaT daakvirdeba<br />
ramden foTols ganiviTarebs erTi da igive qoTnis mcenare, rodesac erT qoTanSi mzard mcenares yovel<br />
dRe dausxams 50 g. wyals, da meores 100 g. wyals; gadawyvets ra mcenares daakvirdeba, rogor da ra drois<br />
ganmavlobaSi daTvlis foTlebis raodenoba. amis Semdeg moswavle Caatarebs cdas da aiRebs monacemebs:<br />
daTvlis erT da meore qoTanSi mzardi mcenaris foTlebis raodenobas. Semdeg aanalizebs monacemebs da<br />
gamoaqvs dakvna.<br />
maswavlebeli gamoyofs kvlevis etapebs<br />
kvlevis etapebia:<br />
• miznis gansazRvra<br />
• kvlevis meTodis SemuSaveba<br />
• cdis Catareba, monacemebis aReba<br />
• monacemebis analizi<br />
• daskvna<br />
A<br />
zemoT moyvanili siuJetis gamoyenebiT moswavleebi anxorcieleben kvlevis etapebis siuJetis monakveTebTan<br />
dakavSirebas<br />
Aaqtivoba 3 – damokidebuli da damoukidebeli cvladebi /10 wT/<br />
maswavlebeli moswavleebs isev siuJets axsenebs da aanalizebs _ am SemTxvevaSi saqme gaqvs damoukidebel<br />
da damokidebul cvladebTan. damoukidebeli cvladia mcenarisaTvis miwodebuli wylis raodenoba.<br />
is icleba, erT SemTxvevaSi 50 g-ia, meoreSi – 100 g. magram es cvlileba ar aris damokidebuli mcenaris<br />
foTlebis raodenobaze. damokidebuli cvladia foTlebis raodenoba, is icvleba da Tanac damokidebulia<br />
mcenarisaTvis miwodebuli wylis raodenobaze.<br />
maswavlebeli ajamebs masalas:<br />
D<br />
Ddamoukidebeli cvladi damokidebuli cvladi<br />
mcenarisaTvis miwodebuli wylis raodenoba foTlebis raodenoba<br />
Aaqtivoba 4 – modelis Seqmna /10 wT/<br />
maswavlebeli: – gaixseneT da CamoTvaleT TqvenTvis nacnobi modelebi. moswavleebi ixseneben.<br />
40
maswavlebeli modelirebis aqtivobebs ajgufebs cxrilSi:<br />
tyis modeli<br />
sokos modeli<br />
saaTis modeli<br />
da a. S.<br />
struqturis modelireba procesis modelireba<br />
41<br />
wvimis procesis modelireba;<br />
niadagis gamoSrobis modelireba;<br />
da a. S.<br />
D<br />
da aRniSnavs:<br />
bunebrivi movlenis modlis Seqmna (modelireba) saWiroa movlenis TvalsaCinod warmodgenisaTvis.<br />
magaliTad, fizikosebi qmnian frinvelis frTis models, raTa warmoidginon rogor exmareba frTa frinvels<br />
frenaSi.<br />
biologebi qmnian adamianis sxeulis modelebs, raTa naTlad dainaxon rogor arian isini ganlagebuli<br />
da erTmaneTTan dakavSirebuli sxeulSi. mecnierTa codna da warmodgena bunebrivi movlenebis Sesaxeb<br />
viTardeba da Sesabamisad icvleba maT mier Seqmnili modelebic<br />
aqtivoba 5 – moswavleTa Sefaseba /5wT/<br />
gakveTilis saswavlo miznidan da aqtivobebidan gamomdinare maswavlebels SeuZlia Seafasos moswavle<br />
Semdegi kriteriumebiT:<br />
Sefasebis kriteriumebi:<br />
1. moswavlem kvlevis mizani Camoyaliba.<br />
2. kvlevis miznis Sesabamisad mosazrebebi gamoTqva, aqtivobi dagegma, saTanado xelsawyoebi SearCia.<br />
3. monacemTa Segrovebis gza airCia, mudmivi da cvladi parametrebis gaarCia, saTanado aRricxvis<br />
formebi SearCia.<br />
4. gaakeTa analizi SeZlo daskvnis gamotana.<br />
kriteriumebi 1-3 4-5 6-7 8-10<br />
moswavlem Camoay- moswavlem xarvezebiT moswavlem arasrulad moswavlem Camoay- srulyofilad<br />
aliba kvlevis mizani; Camoayaliba kvlevis Camoayaliba kvlevis aliba kvlevis mizani;<br />
gamoTqva mosazre- mizani; arasworad mizani; xarvezebiT gamoTqva mosazrebebi,<br />
dagegma aqtivo- gamoTqva mosazrebebi, gamoTqva mosazrebebi, bebi, xarvezebiT<br />
bebi, SearCia xelsawy- ver dagegma aqtivobebi, xarvezebiT dagegma dagegma aqtivobebi,<br />
oebi<br />
ver SearCia xelsawyoebi aqtivobebi,arasrulad<br />
SearCia xelsawyoebi<br />
SearCia xelsawyoebi<br />
monacemTa Seg- monacemTa Segrovebis monacemTa Segrovebis monacemTa Seg- srulyofilad<br />
rovebis swori gza gza SecdomiT airCia, gza airCia, mudmivi da rovebis gza sworad<br />
airCia, mudmivi da mudmivi da cvladi cvladi parametrebi airCia, mudmivi da<br />
cvladi parametrebi parametrebi ver gaar- naTlad ver gaarCia, cvladi parametrebi<br />
gaarCia, saTanado Cia, saTanado aRricxvis saTanado aRricx- gaarCia, saTanado<br />
aRricxvis formebi formebi ver SearCia vis formebi SearCia aRricxvis formebi<br />
SearCia /waikiTxa/ magram waikiTxa sxvisi waikiTxa sxvisi Sevse- SearCia<br />
Sevsebuli formebi buli formebi<br />
gaakeTa<br />
gaakeTa analizi;SeZlo gaakeTa analizi;SeZlo gaakeTa<br />
srulyofilad<br />
analizi;SeZlo daskv- daskvnis gamotana daskvnis gamotana analizi;SeZlo<br />
nis gamotana<br />
daskvnis gamotana<br />
moswavle konkre- moswavle konkretuli moswavle konkretuli moswavle konkretu- srulyofilad<br />
tuli magaliTebis magaliTebis ganxil- magaliTebis ganxilvili magaliTebis ganx-<br />
ganxilvisas axerxebs visas ver axerxebs sas xarvezebiT axerxebs ilvisas ZiriTadad<br />
gakeTvilze nas- gakeTvilze naswavli gakeTvilze naswavli axerxebs gakeTvilze<br />
wavli cnebebis da cnebebis da sakiTxebis cnebebis da sakiTxebis naswavli cnebebis da<br />
sakiTxebis trans- transfers<br />
transfers<br />
sakiTxebis transfersfers<br />
Aaqtivoba 5 – saSinao davaleba – gakveTilze miRebuli codnis da unar-Cvevis transferi /5wT/<br />
maswavlebeli moswavleebs avalebs TanmimdevrobT ganixilon gakveTilis bolos mocemuli savarjiSo<br />
ebi raTa SeZlon gakveTilze miRebuli codnis transferi.
6. monacemebis gamosaxva cxrilis da diagramis saxiT<br />
gakveTilis saswavlo mizani: moswavlem SeZlos kvlevis miznis Camoyalibeba da kvlevis miznis sesabamisad<br />
mosazrebebis gamoTqma, aqtivobis dagegmva, saTanado xelsawyoebis SerCeva, monacemTa Segrovebis<br />
gzis arCeva, mudmivi da cvladi parametrebis garCeva, saTanado aRricxvis formebis SerCeva /wakiTxva/<br />
analizi; SeZlos daskvnis gamotana<br />
standartTan Sesabamisoba: bun.VII.1bun.VII.4.<br />
aqtivoba1 – saSinao davalebis prezentacia /10 wT/<br />
maswavlebeli moswavleebs sTxovs gaakeTon saSinao davalebis prezentacia.<br />
prezentatori moswavle akeTebs davalebis prezentacias kerZod:<br />
1. warmoadgens saxelmZRvaneloSi mocemuli teqstis argumentirebuli TxrobiT.<br />
2. akeTebs teqstSi mocemuli sakiTxebis gasaazreblad gakveTilis bolos mocemuli savarjiSoebis1,<br />
2, 3... prezentacias<br />
Aaqtivoba 2 – situaciuri amocana /30 wT/<br />
maswavlebeli ramdenime situaciur amocanas ganixilavs:<br />
situaciuri amocana-1<br />
rodesac kvlevas Caatareb da monacemebs miiReb, isini SesaZlebelia gamosaxo diagramis an cxrilis<br />
saxiT. cxrili martivia Tu mxolod erT cvladTan gaqvs saqme. magaliTad ikvlev zRvis wylis Sedgenilobas<br />
da gsurs monacemi warmoadgino cxrilis saxiT. am SemTxvevaSi cxrili aseTi saxis iqneba:<br />
zRvis wylis Sedgeniloba<br />
wyali marili sxva myari nivTierebebi<br />
situaciuri amocana-2<br />
rodesac saqme damokidebul da damoukidebel cvladTan gaqvs, magaliTad, ukve aRweril, mcenareze<br />
dakvirvebis SemTxvevaSi cxrili SesaZlebelia aseTi iyos:<br />
mcenarisaTvis miwodebuli wylis raodenoba foTlebis raodenoba yvavilobis dawyebisaTvis<br />
100 grami 10<br />
50 grami 4<br />
situaciuri amocana-3<br />
monacemebi SegiZlia gamosaxo diagramis saxiT. magaliTad, Cayare 1 l wyalSi 1 g marili da aRricxav<br />
wyalSi marilis gaxsnis dros. cdas akeTeb 2 variantSi: rodesac wyals kovziT mourev da 2. rodesac ar<br />
mourev. vertikalur RerZze daitan damokidebul cvlads – marilis wyalSi gaxsnis dros (mag. wm-Si), xolo<br />
horizontalur RerZze aRniSnav damoukidebel cvladebs: 1. wylis moreva 2. morevis gareSe<br />
14<br />
12<br />
10<br />
8<br />
6<br />
4<br />
2<br />
0<br />
1<br />
2<br />
42
situaciuri amocana-4<br />
diagrama metad moxerxebulia rodesac akvirdebi movlenebs raRac periodis ganmavlobaSi. magaliTad<br />
akvirdebi rogor izrdeba lobios aRmonaceni garkveul periodSi, magaliTad pirveli foTlis gaSlidan<br />
3 dRis ganmavlobaSi. pirveli foTlis gaSlis dRidan yoveldRiurad zomav aRmonacenis sigrZes niadagis<br />
zedapiridan aRmonacenis kenweromde 3 dRis ganmavlobaSi. vertikalur RerZze daitan aRmonacenis sigrZis<br />
maCveneblebs (mm.-Si) yoveli gazomvis dros, xolo horizontalur RerZze – dakvirvebis dReebs. moZebni<br />
vertikalur da horizontalur RerZebze aRebuli monacemebis gadakveTis wertilebs da SeaerTeb maT<br />
xaziT. miiReb mruds:<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
1 2 3<br />
mrudi giCvenebs rom: pirvel dRes aRmonacenis sigrZe iyo 22 mm., meore dRes 25 mm., mesame dRes 28 mm.<br />
aqtivoba 3 – moswavleTa Sefaseba /5wT/<br />
gakveTilis saswavlo miznidan da aqtivobebidan gamomdinare maswavlebels SeuZlia Seafasos moswavle<br />
Semdegi kriteriumebiT:<br />
Sefasebis kriteriumebi:<br />
1. monacemTa Segrovebis gza airCia, mudmivi da cvladi parametrebi gaarCia, saTanado aRricxvis<br />
formebis SearCia.<br />
2. moswavlem konkretuli magaliTebis ganxilvisas moaxerxa gakeTvilze naswavli cnebebis da sakiTxebis<br />
transferi.<br />
3. gaakeTa analizi SeZlo daskvnis gamotana.<br />
kriteriumebi 1-3 4-5 6-7 8-10<br />
monacemTa<br />
monacemTa Segrovebis monacemTa Segrovebis monacemTa<br />
srulyofilad<br />
Segrovebis swori gza gza SecdomiT airCia, gza airCia, mudmivi da Segrovebis gza<br />
airCia, mudmivi da mudmivi da cvladi cvladi parametrebi sworad airCia,<br />
cvladi parametrebi parametrebi ver gaarCia, naTlad ver gaarCia, mudmivi da cvladi<br />
gaarCia, saTanado saTanado aRricxvis saTanado aRricxvis parametrebi gaarCia,<br />
aRricxvis formebi formebi ver SearCia formebi SearCia saTanado aRricxvis<br />
SearCia /waikiTxa/ magram waikiTxa sxvisi waikiTxa sxvisi formebi SearCia<br />
Sevsebuli formebi Sevsebuli formebi<br />
moswavle<br />
moswavle konkretuli moswavle konkretuli moswavle<br />
srulyofilad<br />
konkretuli<br />
magaliTebis ganxilvisas magaliTebis<br />
konkretuli<br />
magaliTebis<br />
ver axerxebs gakeTvilze ganxilvisas<br />
magaliTebis<br />
ganxilvisas<br />
naswavli cnebebis da xarvezebiT axerxebs ganxilvisas<br />
axerxebs gakeTvilze sakiTxebis transfers gakeTvilze<br />
ZiriTadad axerxebs<br />
naswavli cnebebis<br />
naswavli cnebebis da gakeTvilze<br />
da sakiTxebis<br />
sakiTxebis transfers naswavli cnebebis<br />
transfers<br />
da sakiTxebis<br />
transfers<br />
gaakeTa<br />
ver gaakeTa analizi; xarvezebiT gaakeTa gaakeTa analizi; srulyofilad<br />
analizi;SeZlo SeZlo daskvnis gamotana analizi; SeZlo SeZlo daskvnis<br />
daskvnis gamotana<br />
daskvnis gamotana gamotana<br />
43
scenarebi fizikaSi<br />
8. nivTiereba Sedgeba atomebisa da molekulebisagan<br />
1. gakveTilis saswavlo mizani: moswavles SeuZlia imsjelos nivTierebis atomur-molekulur agebulebaze;<br />
ganixilos magaliTebi, romelic molekulebis da atomebis mcire zomebze miuTiTebs, aRweros<br />
sxvadasxva nivTierebis modelebi; ganuviTardes saazrovno, komunikaciis unar-Cvevebi.<br />
standartTan Sesabamisoba: bun.VII.8<br />
aqtivoba1– nivTierebis atomur-molekulur agebuleba /10 wT/<br />
maswavlebeli moswavleebs sTxovs CamoTvalon Tvisebebi, romelic maT garSemo arsebul sxeulebs<br />
axasiaTebT.<br />
moswavleebi iwyeben CamoTvlas: rbili, tkbili, magari, uformo, gamWirvale, mJave ... da a.S.<br />
maswavlebeli svams damazustebel kiTxvas – riT aris es gansxvavebebi gamowveuli? ratomaa Saqari<br />
tkbili… marili mlaSe?<br />
maswavlebeli iwyebs kognituri sqemis Sesabamis msjelobas:<br />
– risgan Sedgeba sxeuli?<br />
moswavleebs axsenebs, rom yvela sxeuli nivTierebisgan aris Seqmnili.<br />
mini leqcia – nebismieri, cocxali Tu aracocxali sxeuli Sedgeba erTi an ramdenime nivTierebisagan.<br />
magaliTad, kovzi, SeiZleba damzadebuli iyos mxolod erTi nivTierebisgan (vercxlisgan, oqrosgan da<br />
a.S.), xolo naTuris dasamzadeblad gamoyenebulia ramdenime nivTiereba (mag., mina da rkina). Seni sxeulis<br />
Semadgeneli nivTierebebia magaliTad, wyali, marili, cilebi da sxva. yvela nivTierebas aqvs mkacrad<br />
gansazRvruli, mxolod misTvis damaxasiaTebeli Tvisebebi, magaliTad feri, suni, gemo da a.S.<br />
risgan Sedgeba TviTon nivTiereba?<br />
mini leqcia – mecnierebma Unawilakebs, romlebisaganac nivTiereba aris agebuli, molekula uwodes.<br />
`molekula~ laTinurad niSnavs `mcire masas~. magaliTad, Saqari Sedgeba Saqris molekulebisagan, wyali<br />
– wylis molekulebisagan. molekulis zoma Zalian mcirea. Seecade warmoidgino molekulis zoma.<br />
aqtivoba 2 – Sedarebebi/10 wT/<br />
maswavlebeli ganixilavs magaliTebs, romelic molekulebis da atomebis mcire zomebze miuTiTebs<br />
mag. 1sm 3 moculobis myari nivTierebis yvela molekula rom gavamwkrivoT erT xazze, am monakveTis<br />
sigrZe iqneba daaxloebiT dedamiwidan mzemde manZilis toli.<br />
da ukukavSiris mizniT kiTxviT mimarTavs moswavleebs:<br />
– ratom ver vxedavT molekulebs SeuiaraRebeli TvaliT?<br />
– ra mniSvneloba aqvs mikroskopis gamadideblobas molekulebis SeswavlisTvis?<br />
– ra mniSvneloba aqvs eleqtronuli mikroskopiT gadaRebuli fotoebis mixedviT mecnierebi , rom<br />
amzadebem molekulis modelebs?<br />
aqtivoba 3 – savarjiSo vizualur masalaze /10 wT/<br />
maswavlebeli- nivTierebis molekulur agebulebas SeiZleba modelis saSualebiTac gavecnoT. suraTebze<br />
Cans, rom nivTiereba wyali Sedgeba sami atomisagan, xolo SaqarSi atomebis raodenoba gacilebiT metia.<br />
yvela nivTierebas aqvs misTvis damaxasiaTebeli atomebis raodenoba. modelidan Cans, rom atomebi erTmaneTTan<br />
dakavSirebulia. amitom atomebi garkveul manZilzea erTmaneTisgan ganlagebuli. nivTierebis<br />
Tvisebebi imazea damokidebuli Tu ra atomebisagan Sedgeba is da agreTve rogoria maTi raodenoba, maT<br />
Soris kavSiri da manZili.<br />
aqtivoba 4 – Sejameba /5 wT/<br />
maswavlebeli ajamebs gakveTils.<br />
1. nivTiereba Sedgeba molekulebisagan.<br />
2. molekula ar aris nivTierebis yvelaze mcire nawilaki.<br />
3. molekulebi Tavis mxriv Sedgebian ufro mcire zomis nawilakebisagan. maT atomebs uwodeben da axdens<br />
moswavleTa provocirebas ... kerZod sTxovs moswavleebs interpretacia gaukeTon TiToeul debulebas.<br />
44
aqtivoba 5 – moswavleTa Sefaseba /5 wT/<br />
gakveTilis saswavlo miznidan da aqtivobebidan gamomdinare maswavlebels SeuZlia Seafasos moswavle<br />
Semdegi kriteriumebiT:<br />
Sefasebis kriteriumebi:<br />
1. moswavle msjelobs nivTierebis atomur-molekulur agebulebaze;<br />
2. ganixilavs magaliTebs, romelic molekulebis da atomebis mcire zomebze miuTiTebs,<br />
3. aRwers sxvadasxva nivTierebis modelebs.<br />
Sefasebis rubrika<br />
kriteriumebi 1-3 4-5 6-7 8-10<br />
moswavle msjelobs<br />
nivTierebis atomurmolekuluragebulebaze;<br />
ganixilavs magaliTebs,<br />
romelic<br />
molekulebis da<br />
atomebis mcire zomebze<br />
miuTiTebs<br />
aRwers sxvadasxva<br />
nivTierebis modelebs<br />
moswavle arasworad<br />
msjelobs niv-<br />
Tierebis atomurmolekuluragebulebaze<br />
ver moyavs magaliTebi,<br />
romelic<br />
molekulebis da<br />
atomebis mcire<br />
zomebze miuTiTebs,<br />
ver axerxebs<br />
sxvadasxva niv-<br />
Tierebis modelebis<br />
aRweras<br />
moswavle zogadad<br />
da xarvezebiT msjelobs<br />
nivTierebis<br />
atomur-molekulur<br />
agebulebaze<br />
xarvezebiT<br />
ganixilavs magaliTebs,<br />
romelic<br />
molekulebis da<br />
atomebis mcire zomebze<br />
miuTiTebs,<br />
xarvezebiT aRwers<br />
sxvadasxva niv-<br />
Tierebis modelebs<br />
45<br />
moswavle msjelobs<br />
nivTierebis<br />
atomur-molekulur<br />
agebulebaze<br />
ganixilavs magaliTebs,<br />
romelic<br />
molekulebis<br />
da atomebis<br />
mcire zomebze<br />
miuTiTebs,<br />
aRwers sxvadasxva<br />
nivTierebis modelebs<br />
moswavle warmatebulad<br />
msjelobs nivTierebis<br />
atomur-molekulur<br />
agebulebaze; moyavs<br />
adekvaturi magaliTebi<br />
warmatebiT ganixilavs<br />
mravalferovan<br />
magaliTebs, romelic<br />
molekulebis da atomebis<br />
mcire zomebze<br />
miuTiTebs,<br />
warmatebiT aRwers<br />
sxvadasxva nivTierebis<br />
modelebs<br />
aqtivoba 6 – saSinao davaleba /5 wT/<br />
maswavlebeli moswavleebs aZlevs saSinao davalebas<br />
1. waikiTxon saxelmZRvaneloSi mocemuli teqsti da gaiazron Sinaarsi.<br />
2. teqstSi mocemuli sakiTxebis gasaazreblad Seasrulon gakveTilis bolos mocemuli savarjiSoebi1,<br />
2, 3.<br />
9. nivTierebis myari, Txevadi da airadi mdgomareoba<br />
gakveTilis saswavlo mizani: moswavlem SeZlos ganasxvavos myari, Txevadi da airadi mdgomareobebi<br />
maTi Tvisebebisa (moculobisa da formis SenarCuneba) da atomur-molekuluri struqturis mixedviT,<br />
standartTTan Sesabamisoba: bun.VII.8<br />
aqtivoba 1 – saSinao davalebis prezentacia /10 wT/<br />
maswavlebeli moswavleebs sTxovs gaakeTon saSinao davalebis prezentacia.<br />
prezentatori moswavle akeTebs davalebis prezentacias kerZod:<br />
1. warmoadgens saxelmZRvaneloSi mocemuli teqstis argumentirebuli TxrobiT.<br />
2. akeTebs teqstSi mocemuli sakiTxebis gasaazreblad gakveTilis bolos mocemuli savarjiSoebis1,<br />
2, 3 prezentacias.<br />
aqtivoba 2 – kognituri savarjiSo /15 wT/<br />
maswavlebeli moswavleebs axsenebs erTmaneTisgan gansxvavebul, nivTierebis agrebatul mdgomareobas<br />
/myari, Txevadi, airadi/ moyavs wylis magaliTi da sakiTxs kognituri sqemiT warmoadgens:<br />
faqti ra unda iyos amis mizezi?<br />
sxvadasxva agregatul mdgomareobaSi nivTierebas<br />
sxvadasxva fizikuri Tvisebebi aqvs<br />
maswavlebeli sakiTxis gasaazreblad iseTi fizikuri Tvisebebs ixilavs rogoricaa forma da moculoba<br />
da moswavleebis daxmarebiT interaqtiurad avsebs sqemas:
Txevadi myari airadi<br />
forma icvleba inarCunebs icvleba<br />
moculoba inarCunebs inarCunebs icvleba<br />
sxvadasxva fizikuri Tvisebebis mizezebis asaxsnelad maswavlebeli akeTebs sakiTxebis prezentacias:<br />
myari nivTiereba<br />
myari sxeulis Tvisebaa formisa da moculobis SenarCuneba.<br />
Znelia misi gaWimva-SekumSva, moRunva, gawyveta da a.S. myari sxeulis Semadgeneli molekulebi ise<br />
axlos imyofebian erTmaneTTan, rom maT Soris manZilebi daaxloebiT TviT molekulis zomis tolia. isini<br />
mkacrad gansazRvruli wesiT arian ganlagebulni da erTmaneTis mimarT garkveuli, Znelad Sesacvleli<br />
mdebareoba aqvT (sur.2.3.3).<br />
myar sxeulSi molekulebi miizidaven da amavdroulad ganizidaven erTmaneTs. Mizidvaganzidvis Zalebi<br />
Zalian Zlieria. Amitom molekulebi TiTqmis ar gadaadgildebian, mxolod irxevian. (sur.2.3.2.a). swored<br />
amitom inarCunebs nivTiereba myar agregatul mdgomareobaSi formas da moculobas.<br />
Txevadi nivTiereba<br />
siTxis Tvisebaa SeinarCunos moculoba, magram advilia misi formis Secvla:<br />
siTxe miiRebs im WurWlis formas, romelSic mas CavasxamT. magram, amave dros, siTxes moculobas ver<br />
SevucvliT. suraT 2.3.4 –ze naCvenebia Wiqa, romelSic wyali asxia. wyali aris bunebrivi warmoSobis Txevadi<br />
nivTiereba (siTxe)<br />
siTxis mTavari Tvisebaa is, rom is denadia. ra aris amis mizezi? siTxeSi, myar agregatul mdgomareobasTan<br />
SedarebiT, molekulebs Soris mizidva odnav<br />
mcirea. amitom molekulebi ufro swrafad irxevian da erTmaneTis mimarT ufro Tavisuflad gadaadgildebian,<br />
TiTqos erTmaneTze srialeben (sur.2.3.5). amitomaa siTxe denadi da is formas ver inarCunebs.<br />
siTxe ar ikumSeba da arc iWimeba.<br />
airadi nivTiereba<br />
airi ver inarCunebs verc formas, verc moculobas.<br />
is advilad farTovdeba da mTlianad ikavebs misTvis daTmobil adgils. amis mizezi aris is, rom airis<br />
molekulebs Soris didi Sualedebia da isini Zalian didi siCqariT moZraoben. maT Soris ar moqmedebs urTierT<br />
mizidvis Zala, amitom Sejaxebis Semdeg isini yvela mimarTulebiT uwesrigod ifantebian da avseben<br />
WurWels, romelSic airia moTavsebuli. amitom ar aqvs airs arc forma da arc moculoba. molekulebs<br />
Soris didi Sualedis gamo airis SekumSva Tavidan SedarebiT advilia, magram aqvs zRvari. molekulebis<br />
erTmaneTTan daaxloebis gamo gaZlierdeba ganzidvis Zala, romelic aRar mogvcems airis Semdgomi<br />
SekumSvis saSualebas. erTi nivTierebis sxvadasxva agregatul mdgomareobaSi Tvisebebis gansxvavebuloba<br />
molekulebis moZraobis, maT Soris manZilebis da urTierTqmedebis gansxvavebulobiT aixsneba. sur.2.3.6<br />
amis Semdeg maswavlebeli isev ubrundeba kognituri sqemis meore svets da sTxovs moswavleTa wyvilebs<br />
gauziaron erTmaneTs azrebi da daasrulon sqema<br />
moswavleTa wyvilebi akeTeben Sevsebuli sqemis prezentacias<br />
faqti ra unda iyos amis mizezi?<br />
sxvadasxva agregatul mdgomareobaSi niv-<br />
Tierebas sxvadasxva fizikuri Tvisebebi<br />
aqvs<br />
nivTierebis molekulebs Soris manZili, molekulebis moZraoba,<br />
molekulebs Soris mizidvis da ganzidvis Zalebi gansazRvravs niv-<br />
Tierebis agregatul mdgomareobas da nivTierebis fizikur Tvisebebs/forma,<br />
moculoba/<br />
aqtivoba 3 – ra xdeba nivTierebis erTi agregatuli mdgomareobidan meoreSi gadasvlisas? /5wT/<br />
maswavlebeli mimarTavs mTel klass:<br />
– gTxovT, daasruloT Cem mier dawyebuli msjeloba:<br />
erTi agregatuli mdgomareobidan meoreSi gadasvlisas icvleba nivTierebis Ffizikuri Tvisebebi imitom<br />
rom icvleba ...<br />
moswavleebi asruleben <strong>maswavleblis</strong> mier dawyebul frazas..<br />
46
sasurveli pasuxi:<br />
erTi agregatuli mdgomareobidan meoreSi gadasvlisas icvleba nivTierebis Ffizikuri Tvisebebi imitom<br />
rom icvleba:<br />
1. nivTierebis Semadgenel molekulebs Soris manZilebi,<br />
2. molekulebis urTierT ganlageba.<br />
3. molekulebis moZraobis siCqare.<br />
aqtivoba 4 – Sejameba /5 wT/<br />
maswavlebeli moswavleebTan erTad ajamebs gakveTils moswavlis saxelmZRvaneloSi mocemuli 5 postulatis<br />
mixedviT.<br />
aqtivoba 5 – moswavleTa Sefaseba /5wT/<br />
gakveTilis saswavlo miznidan da aqtivobebidan gamomdinare maswavlebels SeuZlia Seafasos moswavle<br />
Semdegi kriteriumebiT:<br />
Sefasebis kriteriumebi:<br />
1. moswavle CamoTvlis da aRwers nivTierebis agregatul mdgomareobas.<br />
2. mowavles SeuZlia myari Txevadi da airadi mdgomareobebi ganasxvaos maTi Tvisebebis (moculobisa<br />
da formis SenarCuneba) mixedviT.<br />
3. mowavles SeuZlia myari Txevadi da airadi mdgomareobebi ganasxvaos atomur-molekuluri struqturis<br />
mixedviT.<br />
Sefasebis rubrika<br />
kriteriumebi 1-3 4-5 6-7 8-10<br />
moswavle aRwers<br />
nivTierebis sam agregatul<br />
mdgomareobas<br />
mowavles SeuZlia<br />
myari Txevadi da<br />
airadi mdgomareobebi<br />
ganasxvaos maTi<br />
Tvisebebis (moculobisa<br />
da formis Senar-<br />
Cuneba) mixedviT<br />
mowavles SeuZlia<br />
myari Txevadi da<br />
airadi mdgomareobebi<br />
ganasxvaos<br />
atomur-molekuluri<br />
struqturis<br />
mixedviT<br />
moswavle arasworad<br />
aRwers nivTierebis<br />
sam agregatul mdgomareobas<br />
mowavles ar SeuZlia<br />
myari Txevadi da<br />
airadi mdgomareobebi<br />
ganasxvaos maTi<br />
Tvisebebis (moculobisa<br />
da formis Senar-<br />
Cuneba) mixedviT<br />
mowavles ar SeuZlia<br />
myari Txevadi da<br />
airadi mdgomareobebi<br />
ganasxvaos<br />
atomur-molekuluri<br />
struqturis<br />
mixedviT<br />
moswavle arasrulyofilad<br />
aRwers<br />
nivTierebis sam agregatul<br />
mdgomareobas<br />
mowavles xarvezebiT<br />
SeuZlia myari Txevadi<br />
da airadi mdgomareobebi<br />
ganasxvaos<br />
maTi Tvisebebis<br />
(moculobisa da<br />
formis SenarCuneba)<br />
mixedviT<br />
mowavles xarvezebiT<br />
SeuZlia myari<br />
Txevadi da airadi<br />
mdgomareobebi<br />
ganasxvaos atomurmolekuluristruqturis<br />
mixedviT<br />
47<br />
moswavle aRwers niv-<br />
Tierebis agregatul<br />
sam mdgomareobas<br />
mowavles ZiriTadad<br />
SeuZlia myari Txevadi<br />
da airadi mdgomareobebi<br />
ganasxvaos<br />
maTi Tvisebebis<br />
(moculobisa da<br />
formis SenarCuneba)<br />
mixedviT<br />
mowavles ZiriTadad<br />
SeuZlia myari Txevadi<br />
da airadi mdgomareobebi<br />
ganasxvaos<br />
atomur-molekuluri<br />
struqturis<br />
mixedviT<br />
moswavle warmatebiT<br />
aRwers nivTierebis<br />
sam agregatul mdgomareobas<br />
mowavles warmatebiT<br />
SeuZlia myari Txevadi<br />
da airadi mdgomareobebi<br />
ganasxvaos<br />
maTi Tvisebebis<br />
(moculobisa da<br />
formis SenarCuneba)<br />
mixedviT<br />
mowavles warmatebiT<br />
SeuZlia myari<br />
Txevadi da airadi<br />
mdgomareobebi<br />
ganasxvaos atomurmolekuluristruqturis<br />
mixedviT<br />
aqtivoba 6 – saSinao davaleba /5wT/<br />
maswavlebeli moswavleebs sTxovs gaakeTon saSinao davalebis prezentacia.<br />
prezentatori moswavle akeTebs davalebis prezentacias kerZod:<br />
1. warmoadgens saxelmZRvaneloSi mocemuli teqstis argumentirebuli TxrobiT.<br />
2. akeTebs teqstSi mocemuli sakiTxebis gasaazreblad gakveTilis bolos mocemuli savarjiSoebis1,<br />
2, 3 prezentacias.
10. nivTierebis simkvrive simkvrivis praqtikuli mniSvneloba<br />
gakveTilis saswavlo mizani: moswavlem SeZlos daakavSiros nivTierebis simkvrive mis praqtikul<br />
gamoyenebasTan; adekvaturad gamoiyenos Sesabamisi cnebebi da formulebi amocanebis amosaxsnelad. ganuviTardes<br />
saazrovno, komunikaciis unar-Cvevebi.<br />
standartTan Sesabamisoba: bun.VII.8<br />
aqtivoba 1 – saSinao davalebis prezentacia /10 wT/<br />
maswavlebeli moswavleebs sTxovs gaakeTon saSinao davalebis prezentacia.<br />
prezentatori moswavle akeTebs davalebis prezentacias kerZod:<br />
1. warmoadgens saxelmZRvaneloSi mocemuli teqstis argumentirebuli TxrobiT.<br />
2. akeTebs teqstSi mocemuli sakiTxebis gasaazreblad gakveTilis bolos mocemuli savarjiSoebis1,<br />
2, 3 prezentacias.<br />
aqtivoba 2 – ra aris simkvrive? /15wT/<br />
maswavlebeli sTxovs moswavleebs CamoTvalon maTTvis cnobili fizikuri sidideebi<br />
moswavleebi iwyeben dasaxelebas.<br />
maswavlebeli am CamonaTvals amatebs „simkvrive“-s da aRniSnavs:<br />
nivTierebis simkvrives ganapirobebs nivTierebis molekulebs Soris manZili. nivTiereba miT ufro<br />
mkvrivia, rac ufro axlos arian ganlagebuli erTmaneTTan misi molekulebi.<br />
maswavlebeli isev kiTxviT mimarTavs moswavleebs:<br />
– ratom iZireba wyalSi spilenZis patara moneta, xolo muxis xis uzarmazari mori ar iZireba?<br />
sTxovs wyvilebSi ganixilon sakiTxi da ise upasuxon. moswavleTa pasuxebis Semdeg maswavlebeli ganmartavs:<br />
– mizezi is aris, rom: spilenZi wyalze ufro mkvrivia, xolo muxas wyalze naklebi simkvrive aqvs. zustad<br />
imave mizeziT ar iZireba wyalSi yinulis uzarmazari aisbergic.<br />
maswavlebeli isev kiTxviT mimarTavs moswavleebs:<br />
– SeiZleba Tu ara simkvrivis Secvla?<br />
da moswavleTa gamocdilebis gamoyenebaze dayrdnobiT ganmartavs:<br />
simkvrivis Secvla SesaZlebelia sxeulis molekulebs Soris Sualedebis SecvliT.<br />
magaliTad, Tu fumfula bambas rodinSi danayav is daitkepneba. am dros Semcirdeba bambis molekulebs<br />
Soris manZili da bamba ufro mkvrivi gaxdeba.<br />
simkvrivis Secvla SesaZlebelia sxeulebis gaTbobiT an gacivebiT. am drosac icvleba sxeulis molekulebs<br />
Soris manZilebi da Sesabamisad moculobac, amitom simkvrivec icvleba.<br />
nivTierebisG simkvrive aseve SeiZleba Seicvalos sxeulSi molekulebis raodenobis SecvliT – am dros<br />
Seicvleba nivTierebis raodenoba, anu masa.<br />
sabolood SegviZlia gavakeToT daskvna: simkvrive miT metia, rac metia sxeulis masa da miT naklebia,<br />
rac naklebia sxeulis moculoba.<br />
aqtivoba 3 – simkvrivis ganmarteba gamovsaxoT formuliT /10 wT/<br />
simkvrive = masa / moculoba<br />
somboloebis gamoyenebiT simkvrivis ganmarteba<br />
ase Caiwereba:<br />
ρ=m/V (ρ=simkvrive, m=masa, V=moculoba)<br />
aqtivoba 4 – moswavleTa Sefaseba /5 wT/<br />
gakveTilis saswavlo miznidan da aqtivobebidan gamomdinare maswavlebels SeuZlia Seafasos moswavle<br />
Semdegi kriteriumebiT.<br />
48
Sefasebis kriteriumebi:<br />
1. ganmartavs nivTierebis simkvrives.<br />
2. msjelobs nivTierebis simkvrivis praqtikul gamoyenebaze.<br />
3. Sesabamisi cnebebis da formulebis adekvaturad gamoiyeneba amocanebis amosaxsnisas.<br />
Sefasebis rubrika<br />
kriteriumebi 1-3 4-5 6-7 8-10<br />
ganmartavs niv-<br />
Tierebis simkvrives<br />
msjelobs niv-<br />
Tierebis simkvrivis<br />
praqtikul<br />
gamoyenebaze<br />
amocanebis amoxsnisas<br />
iyenebs Sesabamis<br />
cnebebs da<br />
formulebs<br />
arasworad<br />
ganmartavs<br />
nivTierebis<br />
simkvrives<br />
arasworad<br />
msjelobs<br />
nivTierebis<br />
simkvrivis<br />
praqtikul<br />
gamoyenebaze<br />
amocanebis<br />
amoxsnisas ver<br />
iyenebs Sesabamis<br />
cnebebs<br />
da formulebs<br />
arasrulad<br />
ganmartavs niv-<br />
Tierebis simkvrives<br />
zogadad da xarvezebiT<br />
msjelobs<br />
nivTierebis simkvrivis<br />
praqtikul<br />
gamoyenebaze<br />
amocanebis amoxsnisas<br />
arasworad<br />
iyenebs Sesabamis<br />
cnebebs da formulebs<br />
49<br />
saubrobs ra<br />
ganapirobebs<br />
simkvrives da<br />
ganmartavs<br />
msjelobs niv-<br />
Tierebis simkvrivispraqtikulgamoyenebaze<br />
amocanebis<br />
amoxsnisas<br />
iyenebs Sesabamis<br />
cnebebs da<br />
formulebs<br />
ganixilebs ra kavSiria masas moculobasa<br />
da simkvrives Soris da ganmartavs<br />
nivTierebis simkvrives;<br />
msjelobs nivTierebis simkvrivis<br />
praqtikul gamoyenebaze - mag. aanalizebs<br />
kvadrociklis sxvadasxva<br />
nawilebi sxvadasxva simkvrivis niv-<br />
Tiere bisgan damzadebis mizanSewonilobas<br />
amocanebis amoxsnisas warmatebiT<br />
iyenebs Sesabamis cnebebs da formulebs<br />
aqtivoba 4 –saSinao davaleba /5wT/<br />
maswavlebeli moswavleebs sTxovs gaakeTon saSinao davalebis prezentacia.<br />
prezentatori moswavle akeTebs davalebis prezentacias kerZod:<br />
1. warmoadgens saxelmZRvaneloSi mocemuli teqstis argumentirebuli TxrobiT.<br />
2. akeTebs teqstSi mocemuli sakiTxebis gasaazreblad gakveTilis bolos mocemuli savarjiSoebis1,<br />
2, 3 prezentacias.
scenarebi qimiaSi<br />
21. qimia – bunebismetyvelebis nawili (2 saaTi)<br />
I saaTi<br />
gakveTilis saswavlo mizani: moswavlem SeZlos isaubros ratom aris qimia sabunebismetyvelo mecniereba;<br />
imsjelos nivTierebebze, maT gardaqmnebze da am gardaqmnebis Tanmxleb movlenebze, ganuviTardes<br />
komunikaciis da azrovnebis unarebi.<br />
standardtan Sesabamisoba: bun.VII.11.<br />
aqtivoba1 – ras niSnavs bunebismetyveleba da ras Seiswavlis igi? /10 wT/<br />
maswavlebeli moswavleebs sTxovs gaixsenon, ras swavlobs bunebismetyveleba:<br />
moswavleebi ixseneben da CamoTvlian ...<br />
ras swavlobs<br />
bunebismetyveleba<br />
maswavlebeli sqemaze afiqsirebs moswavleTa pasuxebs da versiebis amowurvis Semdeg moswavleTa<br />
CamonaTvals ajgufebs:<br />
magaliTad:<br />
qimia fizika biologia<br />
nivTierebebs... sxeulebs... cocxal organizmebs...<br />
Sejemeba – buneba swored am sam enaze „metyvelebs“ anu yovelgvari cvlileba, rac Cven garSemo xdeba an<br />
nivTierebas exeba an sxeuls an cocxal orbanizms, an samives, an or romelimes, an erT-erTs.<br />
aqtivoba 2 – ratom iTvleba qimia uZveles mecnierebad... „istoriebi da faqti“ /10 wT/<br />
maswavlebeli fokusirebas akeTebs terminze „qimia“ moswavleebs acnobs terminis warmomavlobis da<br />
istoriis Sesaxeb sxvadasxva istoriul versiebs;<br />
versia 1 - is SeiZleba momdinareobdes egviptis Zveli saxelwodeba „qemi“ dan rac Savs niSnavs da SesaZlebelia<br />
mdinare nilosis dablobze niadagis ferTan iyos dakavSirebuli<br />
versia 2 - sityva ZvelberZnulad Serevas niSnavs;<br />
versia 3 - sityva Cinuad oqros niSnavs;<br />
versia 4 - saxelwodeba „qimia“-s vxvdebiT meCvidmete saukuneSi mefe vaxtang VI-is xelnawer naSromSi<br />
„<strong>wigni</strong> zeTebis Sezavebisa da qimiis qmnisa“ rogorc istoria iuwyeba<br />
mefes sasaxleSi qimiuri laboratoria hqonia mowyobili, sadac igi cdebs atarebda versia 5 - Zvel droSi<br />
cdebze mo muSave adamianebs „alqimikosebs“ uwodebdnen.<br />
faqti, romelic Zalian mniSvnelovania<br />
saukuneebis ganmavlobaSi adamiani ocnebobda oqros xelovnurad miRebaze. eZebda iseT nivTierebas,<br />
romelic daexmareboda mas Cveulebrivi metali, magaliTad rkina, oqrod eqcia. am cdebze momuSave adamianebs<br />
`alqimikosebs~ uwodebdnen. marTalia maTi mcdeloba fuWi iyo, magram samagierod, Seiqmna saWiro<br />
xelsawyoebi, aRmoaCines bevri sasargeblo nivTiereba, ramac biZgi misca qimiis, rogorc mecnierebis<br />
Camoyalibebas.<br />
maswavlebeli ajamebs:<br />
saukuneebis ganmavlobaSi<br />
tardeboda cdebi.<br />
Seiqmna saWiro xelsawyoebi, aRmoaCines<br />
bevri sasargeblo nivTiereba.<br />
50<br />
es iyo biZgi qimiis rogorc mecnierebis<br />
CamoyalibebisaTvis.
aqtivoba 3 – ratom lpeba xili. ratom mJavdeba rZe?.. /10 wT/<br />
maswavlebeli kognitur savarjiSos sTavazobs moswavleebs.. dafaze xazavs kognitur sqemas „movlenamizezi-Sedegi“<br />
da moswavleebTan interaqtiuri kiTxva-pasuxis Sedegad avsebs sqemis I da III svets. kerZod<br />
maswavlebeli avsebs I xolo moswavleebi amis Sesabamisad III svets<br />
movlena mizezi Sedegi<br />
rZe amJavda ra aris amis mizezi? miviReT... mawoni<br />
Rvino daZmarda ra aris amis mizezi? miviReT.. Zmari<br />
mwvane foToli gayviTlda ra aris amis mizezi? miviReT yviTeli foToli<br />
... ... ...<br />
maswavlebeli – cnobismoyvare adamiani nel-nela codnismoyvare gaxda da qimikosebma daiwyes kvlevebi<br />
raTa pasuxi gaecaT:<br />
– ratom yviTldeba foTlebi?<br />
– ratom mwifdeba da lpeba xili?<br />
– ratom mJavdeba rZe?<br />
– ratom Zmardeba Rvino?<br />
– ratom iJangeba rkina an sad `qreba~ wyalSi Cayrili marili Tu Saqari?<br />
A<br />
maswavlebeli agrZelebs axsnas da saubrobs dakvirvebaze, romelic kvlevis warmatebis erT-erTi<br />
pirobaa.<br />
adamiani yovelTvis akvirdeboda mis Tvalwin momxdar cvlilebebsa da maT Sedegebs, da cdilobda yovelive<br />
Tavis sasargeblod gamoeyenebina. magaliTad, iyo dro, roca Weqa-quxilis Sedegad gaCenili cecxli,<br />
Tavzars scemda pirvelyofil adamianebs. Semdeg ki maT iswavles cecxlis daxmarebiT saWmlis momzadeba.<br />
aqtivoba 4 – ra daemarTa natriums? /10 wT/<br />
maswavlebeli moswavleebs sTxovs daakvirdnen saskolo saxemZRvaneloSi mocemul vizualur masalas,<br />
romelic Tanmimdevrulad gamoxatavs nivTiereba natriumis „cvlilebas“ misi wyalSi Cadebidan mis gaqrobamde..<br />
maswavlebeli moswavleTa wyvilebs mimarTavs kiTxvebiT da exmareba maT gaiazron vizualuri masala<br />
(suraTi 3) da misi Sesabamisi warwera:<br />
natriumi rbili movercxlisfero<br />
liTonia.<br />
kiTxva: ra Tvisebebi aqvs niv-<br />
Tiereba natriums?<br />
pasuxi: rbilia, movercxlisfroa<br />
wyalSi natriumis CaSvebisas is<br />
amotivtivdeba, wylis zedapirze<br />
iwyebs moZraobas, TandaTan zomaSi<br />
iklebs da warmoiqmneba airi<br />
kiTxva: wyalTan Sexebisas ra<br />
cvlilebas ganicdis nivTiereba<br />
natriumi?<br />
pasuxi: amotivtivda, amoZravda,<br />
dapataravda, airi warmoqmna<br />
51<br />
natriumis wyalTan urTierTqmedebis procesi<br />
dasrulda<br />
kiTxva: aq ra xdeba?<br />
pasuxi: araferi natriumi gaqra?..<br />
maswavlebeli jer sityvierad ajamebs Semdeg ki sqematyrad gamoxatavs masalas:<br />
1. sityvieri Sejameba<br />
nivTiereba natriumi ki ar „gaqra“, aramed wyalSi gaixsna da sxva nivTierebad gardaiqmna. Aam gardaqmnas<br />
Tanmxlebi movlenebi axlavs: airis da siTbos gamoyofa. airi kargad Cans, gamoyofili siTbo ki WurWels<br />
aTbobs. es WurWelze xelis dadebiTac SeigrZnoba.<br />
2. mokle sityvieri Canaweri da misive sqematuri Canaweri<br />
natriums damatebuli wyali gardaiqmneba axal nivTierebad da gamoiyofa siTbo.<br />
natriumi + wyali = axali nivTiereba + siTbo
natriums damatebuli wyali gardaiqmneba axal niv-<br />
Tierebad<br />
natrium + wyali = axali niv-<br />
Tiereba<br />
52<br />
da gamoiyofa siTbo<br />
+ siTbo<br />
maswavlebeli ajamebs – am yvelafers swavlobs qimia anu qimia aris sabunebismetyvelo mecniereba<br />
romelic swavlobs:<br />
1. nivTierebebis Tvisebebs;<br />
2. maT gardaqmnebs;<br />
3. am gardaqmnebis Tanmxleb movlenebs.<br />
niTierebebis Tvisebebs<br />
qimia Seiswavlis<br />
nivTierebis gardaqmnebs am gardaqmnebis Tanmxleb movlenebs<br />
aqtivoba 5 – saSinao davaleba /5 wT/<br />
maswavlebeli moswavleebs avalebs moamzadon gakveTili argumentirebuli TxrobiT da Seasrulon<br />
savarjiSoebi.<br />
aqtivoba 6 – moswavleTa Sefaseba /5 wT/<br />
maswavlebels SeuZlia moswavle seafasos Semdegi kriteriumebiT<br />
Sefasebis kriteriumebi:<br />
1. moswavle ganmartavs ratom aris qimia sabunebismetyvelo mecniereba<br />
2. msjelobs nivTierebebze, maT gardaqmnebze da am gardaqmnebis Tanmxleb movlenebze<br />
Sefasebis rubrika:<br />
moswavle ganmartavs<br />
ratom aris qimia<br />
sabunebismetyvelo<br />
mecniereba da rogoria<br />
misi ganviTarebis<br />
istoria<br />
moswavle msjelobs<br />
nivTierebebze, maT<br />
gardaqmnebze da am<br />
gardaqmnebis Tanmxleb<br />
movlenebze<br />
1-3 4-5 6-7 8-10<br />
moswavle ver ganmartavs<br />
ratom aris<br />
qimia sabunebismetyvelo<br />
mecniereba<br />
da rogoria misi ganviTarebis<br />
istoria<br />
moswavle ver<br />
axerxebs imsjelos<br />
nivTierebebze, maT<br />
gardaqmnebze da am<br />
gardaqmnebis Tanmxleb<br />
movlenebze<br />
moswavle xarvezebiT<br />
ganmartavs<br />
ratom aris qimia<br />
sabunebismetyvelo<br />
mecniereba da rogoria<br />
misi ganviTarebis<br />
istoria<br />
moswavle xarvezebiT<br />
msjelobs<br />
nivTierebebze, maT<br />
gardaqmnebze da am<br />
gardaqmnebis Tanmxleb<br />
movlenebze<br />
moswavle ganmartavs<br />
ratom aris qimia<br />
sabunebismetyvelo<br />
mecniereba da rogoria<br />
misi ganviTarebis<br />
istoria<br />
moswavle msjelobs<br />
nivTierebebze, maT<br />
gardaqmnebze da am<br />
gardaqmnebis Tanmxleb<br />
movlenebze<br />
qimia – bunebismetyvelebis nawili<br />
II saaTi<br />
moswavle ganmartavs<br />
ratom aris qimia<br />
sabunebismetyvelo<br />
mecnierebada moyavs<br />
argumentirebuli<br />
magaliTebi da rogoria<br />
misi ganviTarebis<br />
istoria<br />
moswavle argumentirebulad<br />
msjelobs nivTierebebze,<br />
maT gardaqmnebze<br />
da am gardaqmnebis<br />
Tanmxleb movlenebze<br />
gakveTilis saswavlo mizani: moswavlem SeZlos isaubros ratom aris qimia sabunebismetyvelo mecniereba;<br />
imsjelos nivTierebebze, maT gardaqmnebze da am gardaqmnebis Tanmxleb movlenebze, ganuviTardes<br />
komunikaciis da azrovnebis unarebi.<br />
standardtan Sesabamisoba: bun.VII.11.<br />
aqtivoba 1 – saSinao davalebis prezentacia /15 wT/<br />
maswavlebeli moswavleebs sTxovs gaakeTon saSinao davalebis prezentacia.
prezentatori moswavle akeTebs davalebis prezentacias kerZod:<br />
1. akeTebs TxrobiT momzadebuli gakeTilis prezentacias, aqcents akeTebs faqtebze da ama Tu im mosazrebis<br />
dasamtkiceblad moyavs argumentebi.<br />
2. warmoadgens momzadebul savarjiSos.<br />
aqtivoba 2 – muSaoba jgufebSi, wyvilebSi /25 wT/<br />
maswavlebeli moswavleebs yofs jgufebad an akompleqtebs wyvilebs da Tanmimdevrulad aZlevs gakveTilis<br />
bolos mocemul 2, 3 4, 5 savarjiSoebs.<br />
savarjiSo „Seavse krosvordi“<br />
I etapi savarjiSos micema;<br />
II etapi jgufuri muSaoba;<br />
III etapi prezentacia.<br />
krosvordis kiTxvebi:<br />
1. romeli nivTierebiT atkbob Cais?<br />
2. romeli nivTiereba amlaSebs sakvebs?<br />
3. romeli nivTierebisgan amzadeben qvabebsa da tafebs?<br />
4. romel nivTierebas izidavs magniti?<br />
5. romeli Txevadi nivTierebis gareSea sicocxle<br />
warmoudgeneli?<br />
savarjiSo „xis merqnis wva“<br />
I etapi savarjiSos micema;<br />
II etapi jgufuri muSaoba;<br />
III etapi prezentacia.<br />
gaanalizeT da warmoadgineT sqematurad:<br />
rodesac xe iwvis, miiReba naxSiri da siTbo gamoiyofa?<br />
upasuxe: romelia nivTierebis, gardaqmna da romeli _ Tanmxlebi movlena?<br />
savarjiSo – gardaqmna Tu misi Tanmxlebi movlena<br />
I etapi savarjiSos micema;<br />
II etapi jg muSaoba;<br />
III etapi prezentacia.<br />
gaanalizeT da warmoadgineT pasuxi:<br />
– Seni azriT, romeli ufro mniSvnelovania, gardaqmnis saboloo produqti Tu misi Tanmxlebi movlena,<br />
rodesac:<br />
a) bunebrivi airi iwvis;<br />
b) rZisgan xaWo mzaddeba.<br />
savarjiSo – gaanalizeT<br />
I etapi savarjiSos micema;<br />
II etapi jgufuri muSaoba;<br />
III etapi prezentacia.<br />
gaanalizeT da warmoadgineT argumentirebuli pasuxi:<br />
– alqimikosebs rkina rom oqrod gadaeqciaT, es gardaqmna iqneboda Tu misi Tanmxlebi movlena?<br />
aqtivoba 3 – moswavleTa jgufebis urT-erTi Sefaseba /5wT/<br />
jgufs SeuZlia sxva jgufuri Seafasos Semdegi kriteriumiT:<br />
jgufi msjelobs nivTierebebze, maT gardaqmnebze da am gardaqmnebis Tanmxleb movlenebze.<br />
53
scenarebi biologiaSi<br />
31. erT da mravalujrediani organizmebi<br />
gakveTilis mizani – moswavlem SeZlos imsjelos ujredze, rogorc organizmis struqturul erTeulze;<br />
sxvadasxva saSualebiT gamosaxos sicocxlis organizaciis doneebi da imsjelos maT Sesaxeb. moxdes Aazrovnebis<br />
da komunikaciis unarebis ganviTareba.<br />
standartTan Sesabamisoba: bun.VII.5<br />
AI etapi – moswavleTa winare codnis safuZvelze axali masalis axsna<br />
aqtivoba1 – davfiqrdeT-vupasuxoT-vivaraudoT /10wT/<br />
maswavlebeli moswavleTa winare codnis aqtivaciisaTvis moswavleebs mimarTavs:<br />
– gamoiyeneT Tqveni codna da CamoTvaleT adamianis, organizmis organoebi.<br />
moswavleTa savaraudo pasuxebi: Tavi, xeli, Tvali, guli da a.S.<br />
– gamoiyeneT Tqveni codna da CamoTvaleT vaSlis xis organoebi.<br />
moswavleTa savaraudo pasuxebi: fesvi, Rero, foToli, nayofi, yvavili, Tesli.<br />
– magaliTad, ganvixiloT fiToli, rogorc vaSlis xis Semadgeneli erT-erTi organo ra nawilebisagan<br />
Sedgeba?<br />
moswavleTa savaraudo pasuxebi: yunwisa da firfitisagan.<br />
– Tqveni azriT/varaudiT foTlis firfita struqturulad risganaa agebuli? is kidev risgan Sedgeba?<br />
moswavleebi gamoTqvamen TavianT mosazrebebs/varaudebs...<br />
aqtivoba 2 – jaWvuri Txroba /10 wT/<br />
maswavlebeli aRniSnavs – es kiTxva biologiis, rogorc mecnierebis ganviTarebis yvela etapze ainteresebdaT<br />
mkvlevarebs da gamadidebeli xelsawyoebis Seqmnam uamravi aRmoCenebis saSualeba misca<br />
biologebs, manmade ki isini gamoTqvamdnen varaudebs, gamadidebeli xelsawyoebis gamoyenebiT mravali<br />
mecnieris varaudi dadasturda.<br />
Dmaswavlebeli iwyebs jaWvur Txrobas:<br />
1. mcenaris foTols mikroskopiT Tu daaTvaliereb, dainaxav, rom foToli patar-patara ganyofilebebisagan<br />
Sedgeba. TiToeul aseT ganyofilebas ujredi ewodeba.<br />
2. mravalujredian organizmebSi, kerZod sokoebSi, mcenareebsa da cxovelebSi, ujredebis erToblioba<br />
qmnis qsovilebs.<br />
3. qsovilisgan ki iqmneba organizmis organoebi.<br />
Sejameba anu rgolebiT jaWvis Sekvra – `ujredi-qsovili-organo-organizmi~.<br />
Aaqtivoba-3 ujredebis raodenoba da cocxali organizmebi /10wT/<br />
maswavlebeli agrZelebs jaWvur Txrobas da bolos aqtivobas asrulebs kognituri sqemiT:<br />
• mikroskopi daexmara mecnierebs cocxali organizmebi daeyo erTujredian da mravalujredian organizmebad;<br />
radgan aRmoaCines, rom arseboben organizmebi, romelTa mTeli sxeuli mxolod erTi ujredia.<br />
cxadia, rom es organizmebi Zlier mcire zomis arian. maT erTujrediani organizmebi ewodeba. erTujrediani<br />
organizmebia ameba, qalamana, baqteriebi da sxv.<br />
mecnierebi yovelTvis TanamSromloben: acnobeben xolme erTmaneTs sakuTari dakvirvebis Sesaxeb,<br />
cvlian mosazrebebs da erToblivad midian daskvnebamde. sqemaze naCvenebia, rogor mividnen mecnierebi<br />
am daskvnamde.<br />
mcenareebi<br />
ujredebisgan<br />
Sedgeba<br />
(maTias<br />
Sleideni)<br />
yvela cocxali<br />
organizmis sxeuli<br />
ujredebisganaa<br />
agebuli<br />
(Teodor Svani)<br />
uuuu<br />
54<br />
cxovelebi<br />
ujredebisagan<br />
Sedgeba<br />
(Teodor Svani)
sqemis mimoxilva:<br />
• germaneli mecnieri maTias Sleideni mikroskopiT daakvirda sxvadasxva saxis mcenares da yvela maTganSi<br />
aRmoaCina ujredebi. aman Sleidens SesaZlebloba misca daeskvna, rom mcenareebi ujredebisagan<br />
Sedgeba.<br />
• amave periodSi germanelma Teodor Svanma mikroskopiT dainaxa ujredebi cxovelebis organizmSi.<br />
amgvarad Svanma daaskvna, rom cxovelebi ujredebisgan Sedgeba.<br />
Aaqtivoba 4 – gakveTilis Sejameba /5wT/<br />
1. cocxali organizmebis sxeuli ujredebisganaa agebuli. amitom amboben, rom ujredi yvela cocxali<br />
organizmis agebulebis erTeulia.<br />
2. organizmis SedgenilobaSi arsebuli ujredebis raodenobis mixedviT, cocxali arsebebi iyofa erTujredianebad<br />
da mravalujredianebad.<br />
cocxali organizmebi<br />
erTujredianebi mravalujredianebi<br />
3. mravalujredian organizmebSi (sokoebSi, mcenareebSi da cxovelebSi) ujredebis erToblioba qmnis<br />
qsovils. qsovilisgan iqmneba organoebi.<br />
Aaqtivoba 5 – Sefaseba / 5 wT/<br />
maswavlebelma SeiZleba awarmoos ganmsazRvreli da ganmaviTarebeli Sefaseba. gTavazobT Sefasebis<br />
kriteriumebs, romliTac SeiZleba ganxorcieldes Sefaseba.<br />
Sefasebis kriteriumebi:<br />
1 moswavles SeuZlia ujredze, rogorc organizmis struqturul erTeulze msjeloba<br />
2. moswavles SeuZlia sicocxlis organizaciis doneebze msjeloba<br />
3. moswavles SeuZlia terminebis – ujredi,qsovili,organo,organo, erTujrediani, mravalujrediani<br />
- ganmarteba<br />
Aaqtivoba 6 – saSinao davaleba /5 wT/<br />
maswavlebeli moswavleebs davalebad aZlevs Seiswavlon saxelmZRvaneloSi mocemuli paragrafi`<br />
ujredi yvela cocxali organizmis agebulebis erTeulia~ da moamzadon TxrobiT. yuradReba gaamaxvilon<br />
terminebze:<br />
• ujredi,<br />
• qsovili,<br />
• organo,<br />
• erTujrediani,<br />
• mravalujrediani<br />
gakveTilze miRebuli codnis ganmtkicebis mizniT moswavleebs avalebs gaakeTon gakveTilis bolos<br />
mocemuli savarjiSoebi.<br />
32. ujredi – qsovili – organo - organizmi<br />
gakveTilis saswavlo mizani: moswavlem SeZlos imsjelos da sxvadasxva saSualebebiT gamosaxos sicocxlis<br />
organizaciis doneebi: ujredi, qsovili, organo, organizmi Mmoxdes Aazrovnebis da komunikaciis<br />
unarebis ganviTareba.<br />
standartTan Sesabamisoba- bun.VII.5<br />
aqtivoba1 – davfiqrdeT-vupasuxoT-vivaraudoT /10wT/<br />
maswavlebeli moswavleTa winare codnis aqtivaciisaTvis moswavleebs mimarTavs:<br />
– gamoiyeneT Tqveni codna da CamoTvaleT adamianis, organizmis organoebi.<br />
55
moswavleTa savaraudo pasuxebi: Tavi, xeli, Tvali, guli.. daS<br />
– gamoiyeneT Tqveni codna da CamoTvaleT vaSlis xis organoebi.<br />
moswavleTa savaraudo pasuxebi: fesvi, Rero, foToli, nayofi, yvavili, Tesli<br />
– magaliTad ganvixiloT fiToli, rogorc vaSlis xis Semadgeneli erT-erTi organo ra nawilebisagan<br />
Sedgeba?<br />
moswavleTa savaraudo pasuxebi: yunwisa da firfitisagan<br />
– Tqveni azriT/varaudiT foTlis firfita struqturulad risganaa agebuli? is kidev risgan Sedgeba?<br />
moswavleebi gamoTqvamen TavianT mosazrebebs/varaudebs...<br />
aqtivoba 2 – jaWvuri Txroba /10 wT/<br />
maswavlebeli aRniSnavs – es kiTxva biologiis, rogorc mecnierebis ganviTarebis yvela etapze ainteresebdaT<br />
mkvlevarebs da gamadidebeli xelsawyoebis Seqmnam uamravi aRmoCenebis saSualeba misca<br />
biologebs... manmade ki isini gamoTqvamdnen varaudebs. gamadidebeli xelsawyoebis gamoyenebiT mravali<br />
mecnieris varaudi dadasturda.<br />
Dmaswavlebeli iwyebs jaWvur Txrobas:<br />
1. mcenaris foTols mikroskopiT Tu daaTvaliereb, dainaxav, rom foToli patar-patara ganyofilebebisagan<br />
Sedgeba. TiToeul aseT ganyofilebas ujredi ewodeba.<br />
2. mravalujredian organizmebSi, kerZod sokoebSi, mcenareebsa da cxovelebSi, ujredebis erToblioba<br />
qmnis qsovilebs.<br />
3. qsovilisgan ki iqmneba organizmis organoebi.<br />
Sejameba anu rgolebiT jaWvis Sekvra Sejameba – `ujredi-qsovili-organo-organizmi~<br />
naTqvami SeiZleba sqemis saxiTac gamovsaxoT. magaliTad:<br />
gulis kunTis<br />
ujredebi<br />
uu uu<br />
qsovili guli<br />
mcenaris foTlis ujredebi qmnian qsovils, romlisaganac iqmneba foToli. igive iTqmis mcenareebis<br />
sxva organoebis – Reros, fesvis Tu yvavilis Sesaxeb.<br />
aqtivoba 3 – /10 wT/<br />
maswavlebeli akeTebs kognituri/azrobrivi sqemis prezentacias:<br />
1. verbalurad organoebis erToblioba qmnis sxeuls - organizms.<br />
2. vizualurad magaliTad, adamianis, ZaRlis, cxenis SemTxvevaSi sqematurad es ase gamoisaxeba:<br />
Zvlebi<br />
kunTebi<br />
kani<br />
uu<br />
uu<br />
uu<br />
organizmi<br />
(sxeuli)<br />
uuuu<br />
uu<br />
guli<br />
tvini<br />
aqtivoba 4 – ujredebis raodenoba da cocxali organizmebi /5wT/<br />
maswavlebeli – mikroskopi daexmara mecnierebs cocxali organizmebi daeyo erTujredian da mravalujredian<br />
organizmebad; radgan aRmoaCines rom arseboben organizmebi, romelTa mTeli sxeuli mxolod erTi<br />
ujredia. cxadia, rom es organizmebi Zlier mcire zomis arian. maT erTujrediani organizmebi ewodeba.<br />
erTujrediani organizmebia ameba, qalamana, baqteriebi da sxv.<br />
ameba, qalamana, evglena, baqteriebi erTujredianebi arian. amitom maT ar aqvT qsovilebi da organoebi,<br />
maTi ujredi Tavad warmoadgens organizms.<br />
moswavleebi – saxelmZRvaneloSi aTvaliereben erTujrediani organizmebis fotoebs da iazreben rom<br />
56<br />
uu<br />
Tirkmeli<br />
uu<br />
uu<br />
kuWi<br />
filtvi<br />
sakvercxe<br />
saTesle
amebas ujredi amavdroulad misi organizmia.<br />
aqtivoba 5 – moswavleTa Sefaseba /5 wT/<br />
gakveTilis saswavlo miznidan da aqtivobebidan gamomdinare maswavlebels SeuZlia Seafasos moswavle<br />
Semdegi kriteriumebiT:<br />
Sefasebis kriteriumebi:<br />
1. moswavle ganmartavs sabunebismetyvelo sagnebs.<br />
2. moswavle fizikur sidideebs – dro, masa, sigrZe. erTeulebs warmoadgens erTeulTa saerTaSoriso<br />
sistemis Sesabamisad.<br />
3. moswavle konkretuli magaliTebis ganxilvisas axerxebs gakeTvilze naswavli cnebebis da sakiTxebis<br />
transfers. A<br />
Sefasebis kriteriumebi:<br />
1. moswavle msjelobs sicocxlis organizaciis doneebze;<br />
2. moswavle sxvadasxva saSualebebiT gamosaxavs sicocxlis organizaciis doneebs / ujredi, qsovili,<br />
organo, organizmi/<br />
Sefasebis sqema<br />
kriteriumebi 1-3 4-5 6-7 8-10<br />
moswavle msjelobs<br />
sicocxlis organizaciis<br />
doneebze<br />
Mmoswavle sxvadasxva<br />
saSualebebiT gamosaxavs<br />
sicocxlis<br />
organizaciis doneebs/<br />
ujredi, qsovili,<br />
organo, organizmi/<br />
moswavle arasworad<br />
msjelobs sicocxlis<br />
organizaciis doneebze<br />
Mmoswavle ver axerxebs<br />
sxvadasxva saSualebebiT<br />
gamosaxos sicocxlis<br />
organizaciis<br />
doneebi<br />
moswavle xarvezebiT<br />
msjelobs sicocxlis<br />
organizaciis<br />
doneebze<br />
Mmoswavle xarvezebiT<br />
axerxebs<br />
sxvadasxva saSualebebiT<br />
gamosaxos<br />
sicocxlis organizaciis<br />
doneebi<br />
57<br />
moswavle ZiriTadad<br />
sworad msjelobs<br />
sicocxlis organizaciis<br />
doneebze<br />
Mmoswavle ZiriTadad<br />
axerxebs sxvadasxva<br />
saSualebebiT gamosaxos<br />
sicocxlis organizaciis<br />
doneebi<br />
srulyofilad<br />
srulyofilad<br />
aqtivoba 6 – saSinao davaleba /5wT/<br />
maswavlebeli moswavleebs davalebad aZlevs Seiswavlon saxelmZRvaneloSi mocemuli paragrafi moamzadon<br />
TxrobiT. yuradReba gaamaxvilon terminebze:<br />
• ujredi<br />
• qsovili<br />
• organo<br />
• erTujrediani<br />
• mravalujrediani<br />
da Seasrulon gakveTilis bolos mocemuli savarjiSoebi.
33. ujredi yvela cocxali organizmis funqciuri da ganviTarebis<br />
erTeulia<br />
gakveTilis saswavlo mizani: moswavlem SeZlos imsjelos ujredze, rogorc organizmis struqturul,<br />
funqciur da ganviTarebis elementarul erTeulze moxdes Aazrovnebis da komunikaciis unarebis ganvi-<br />
Tareba.<br />
standartTan Sesabamisoba: bun.VII.5<br />
A<br />
aqtivoba 1 – ujredi, rogorc organizmis struqturuli erTeuli /5wT/<br />
maswavlebeli iwyebs interaqtiur leqcias da kognituri sqemis Sevsebas;<br />
Tavdapirvelad avsebs sqemis pirvel svets:<br />
ujredi, rogorc organizmis<br />
struqturuli erTeuli<br />
kunTis ujredebi qmnian kunTs<br />
neironebi qmnian tvins da a.S.<br />
ujredi, rogorc organizmis<br />
funqciuri erTeuli<br />
58<br />
ujredi, rogorc organizmis<br />
ganviTarebis erTeuli<br />
Aaqtivoba 2 – ujredi, rogorc organizmis funqciuri erTeuli /15wT/<br />
maswavlebeli agrZelebs interaqtiur leqcias da kognituri sqemis meore svetis Sevsebas:<br />
ujredi, rogorc<br />
organizmis<br />
struqturuli<br />
erTeuli<br />
kunTis ujredebi qmnian<br />
kunTs<br />
neironebi qmnian tvins da<br />
a.S.<br />
ujredi, rogorc organizmis funqciuri erTeuli ujredi, rogorc<br />
organizmis<br />
ganviTarebis<br />
erTeuli<br />
kunTis ujredebs aqvT SekumSvis unari. maTi erToblivi<br />
SekumSva iwvevs organos – kunTis SekumSvas. amgvarad kunTis<br />
ujredebi ara marto qmnian kunTs, aramed ganapirobeben mis<br />
funqcias.<br />
neironebis cxovelqmedeba ganapirobebs tvinis funqcias.<br />
amgvarad neironebi ara marto qmnian tvinis qsovils da Sesabamisad<br />
tvins, aramed uzrunvelyofen mis funqcias.<br />
Aaqtivoba 3 – ujredi, rogorc organizmis ganviTarebis erTeuli /10wT/<br />
maswavlebeli agrZelebs interaqtiur leqcias da kognituri sqemis mesame svetis Sevsebas:<br />
ujredi, rogorc<br />
organizmis<br />
struqturuli erTeuli<br />
� kunTis ujredebi qmnian<br />
kunTs<br />
� neironebi qmnian tvins<br />
daS<br />
ujredi, rogorc organizmis<br />
funqciuri erTeuli<br />
� kunTis ujredebs aqvT SekumSvis<br />
unari. maTi erToblivi SekumSva<br />
iwvevs organos – kunTis SekumSvas.<br />
amgvarad kunTis ujredebi ara marto<br />
qmnian kunTs, aramed ganapirobeben<br />
mis funqcias.<br />
� neironebis cxovelqmedeba ganapirobebs<br />
tvinis funqcias. amgvarad<br />
neironebi ara marto qmnian tvinis<br />
qsovils da Sesabamisad tvins, aramed<br />
uzrunvelyofen mis funqcias.<br />
ujredi, rogorc organizmis<br />
ganviTarebis erTeuli<br />
� erTujredianebis, magaliTad amebas<br />
ujredi iyofa da warmoqmnis or axal –<br />
Svileul ujreds. amgvarad ujredis gayofa<br />
uzrunvelyofs amebas gamravlebis funqcias.<br />
� cxovelebs da mcenareebs, aqvT gansakuTrebuli<br />
ujredebi – sasqeso ujredebi,<br />
romlebisganac axali organizmi warmoiqmneba.<br />
amgvarad sasqeso ujredebi uzrunvelyofen<br />
cocxali organizmebis gamravlebis<br />
funqcias.
Aaqtivoba 4 – refleqsia /5wT/<br />
maswavlebeli ajamebs gakveTils:<br />
cocxali organizmis<br />
agebulebis erTeuli<br />
ujredi<br />
cocxali organizmis<br />
funqciuri erTeuli<br />
59<br />
cocxali organizmis<br />
ganviTarebis erTeuli<br />
aqtivoba 5 – moswavleTa Sefaseba /5wT/<br />
1. moswavle ganmartavs sabunebismetyvelo sagnebs.<br />
2. moswavle fizikur sidideebs – dro, masa, sigrZe. erTeulebs warmoadgens erTeulTa saerTaSoriso<br />
sistemis Sesabamisad.<br />
3. moswavle konkretuli magaliTebis ganxilvisas axerxebs gakeTvilze naswavli cnebebis da sakiTxebis<br />
transfers. A<br />
Sefasebis kriteriumi: moswavles SeuZlia imsjelos ujredze, rogorc organizmis struqturul, funqciur<br />
da ganviTarebis elementarul erTeulze.<br />
kriteriumebi 1-3 4-5 6-7 8-10<br />
moswavles SeuZlia<br />
imsjelos ujredze,<br />
rogorc organizmis<br />
struqturul,<br />
erTeulze<br />
moswavles SeuZlia<br />
imsjelos ujredze,<br />
rogorc organizmis<br />
funqciur erTeulze<br />
moswavles ar Seu-<br />
Zlia imsjelos<br />
ujredze, rogorc<br />
organizmis struqturul,<br />
erTeulze<br />
moswavles ar Seu-<br />
Zlia imsjelos<br />
ujredze, rogorc<br />
organizmis funqciur<br />
erTeulze<br />
moswavles Seu-<br />
Zlia xarvezebiT<br />
imsjelos ujredze,<br />
rogorc organizmis<br />
struqturul,<br />
erTeulze<br />
moswavles SeuZlia<br />
zogadad imsjelos<br />
ujredze, rogorc<br />
organizmis funqciur<br />
erTeulze<br />
moswavles SeuZlia<br />
imsjelos ujredze,<br />
rogorc organizmis<br />
struqturul,<br />
erTeulze; moiyvanos<br />
magaliTebi<br />
moswavles SeuZlia<br />
imsjelos ujredze,<br />
rogorc organizmis<br />
funqciur erTeulze<br />
da moiyvanos magaliTebi<br />
moswavles SeuZlia<br />
imsjelos ujredze,<br />
rogorc organizmis<br />
struqturul,<br />
erTeulze; moiyvanos<br />
magaliTebi<br />
moswavles SeuZlia<br />
imsjelos ujredze,<br />
rogorc organizmis<br />
funqciur erTeulze<br />
da moiyvanos magaliTebi<br />
aqtivoba 6 – saSinao davaleba /5wT/<br />
maswavlebeli moswavleebs davalebad aZlevs Seiswavlon saxelmZRvaneloSi mocemuli paragrafi moamzadon<br />
TxrobiT da Seasrulon gakveTilis bolos mocemuli savarjiSoebi.
8. Semajamebeli testebi<br />
fizika<br />
1. SI sistemaSi sigrZis ZiriTadi sazomi erTeulia:<br />
a) erTi metri; b) erTi kilometri;<br />
g) erTi milimetri; d) erTi santimetri.<br />
2. SI sistemaSi drois sazomi ZiriTadi erTeulia:<br />
a) wami ; b) wuTi; g) saaTi; d) weli.<br />
3. SI sistemaSi masis ZiriTadi sazomi erTeulia:<br />
a) grami; b) kilogrami; g) tona; d) miligrami .<br />
4. romeli gamafrTxilebeli niSani miuTiTebs radiaciul safrTxes?<br />
a) b) g)<br />
d) e) v)<br />
5. romeli gamafrTxilebeli niSani miuTiTebs toqsikur safrTxes?<br />
a) b) g)<br />
d) e) v)<br />
6. romelia nivTierebis umciresi nawilaki:<br />
a) atomi; b) molekula; g) namceci.<br />
7. ramdeni agregatuli mdgomareoba arsebobs :<br />
a) 1 b) 2 g) 3 d) 5<br />
8. romeli formula gamosaxavs simkvrives:<br />
a) F=mg b) ρ=m/V g) X=L-L0 d) Fdr= -kX<br />
9. ra aris difuzia:<br />
a) qvemodan zeviT mimarTuli Zala;<br />
b) erTi nivTierebis meoreSi Sereva;<br />
g) erTi nivTierebis meorisagan gancalkeveba;<br />
d) horizontalurad mimarTuli Zala.<br />
10. romel agregatul mdgomareobaSi mimdinareobs difuzia yvelaze swrafad:<br />
a) myarSi; b) TxevadSi; g) airadSi; d) yvelaSi erTnairad.<br />
11. ra saxis Zalebi ici:<br />
a) vertikaluri da horizontaluri;<br />
b) distanciuri da kontaqturi;<br />
g) marjvena da marcxena;<br />
d) magari da rbili;<br />
e) skalaruli da veqtoruli.<br />
60
12. rogori sididea Zala:<br />
a) vertikaluri ;<br />
g) marjvena;<br />
d) magari da rbili ;<br />
e) veqtoruli.<br />
13. romeli Zala iwvevs nayofis vardnas miwaze:<br />
a) xaxunis; b) drekadobis; g) simZimis; d) dartymis.<br />
14. romeli Zalaa meti:<br />
a) uZraobis xaxunis;<br />
b) srialis xaxunis;<br />
g) drekadi xaxunis;<br />
d) plastikuri xaxunis.<br />
15. CamoTvlilTagan romelia kontaqturi Zala:<br />
a) gravitaciuli; b) xaxunis; g) simZimis; d) magnituri.<br />
16. rogor SevamciroT xaxuni:<br />
a) wonis gazrdiT;<br />
b) wonis SemcirebiT;<br />
g) urTierT Sexebis farTobis gazrdiT;<br />
d) urTierT Sexebis farTobis SemcirebiT.<br />
17. CamoTvlilTagan romeli Zala aRudgens drekad sxeuls formas:<br />
a) xaxunis; b) drekadobis; g) simZimis ; d) dartymis.<br />
18. romeli formula gamosaxavs hukis kanons:<br />
a) p=F/S; b) ρ=m/V g) X=L-L 0 d) Fdr= -kX<br />
19. romeli formula gamosaxavs wnevas:<br />
a) p=F/S b) ρ=m/V g) X=L-L0 d) Fdr=-kX<br />
20. romeli ganmarteba asaxavs paskalis kanons:<br />
a) rac metia deformaciis Zala, miT metia drekad sxeulSi aRZruli drekadobis Zala;<br />
b) airSi da siTxeSi CaZirul sxeulze moqmedebs amomgdebi Zala;<br />
g) siTxeSi da airSi wneva yvela mimarTulebiT erTnairad gadaecema;<br />
d) xaxunis Zala ar aris damokidebuli urTierT Sexebis farTobze.<br />
21. romelia ziarWurWeli:<br />
a) boTli; b) Wiqa; g) Caidani; d) TefSi.<br />
22. ra ganapirobebs amomgdebi Zalis arsebobas:<br />
a) xaxuni; b) gravitacia; g) maRali wneva; d) temperatura.<br />
61
1. mocemuli niSani gafrTxilebs, rom:<br />
a) xels uwyobs wvasa da Jangvas;<br />
b) azianebs kansa da Tvalebs;<br />
g) toqsikuria.<br />
qimia<br />
2. qalaqSi eleqtroenergias sami eleqtrosadguri gamoimuSavebs. romel eleqtrosadgurSi gamomuSavdeba<br />
eleqtroenergia qimiuri gardaqmnis Sedegad:<br />
a) qvanaxSirze momuSave eleqtrosadgurSi;<br />
b) qaris eleqtrosadgurSi;<br />
g) hidroeleqtrosadgurSi.<br />
3. gafiltvriT SeiZleba ganvacalkevoT im xsnaris Semadgeneli komponentebi, romelic Sedgeba:<br />
a) walSi xsnadi myari nivTierebebisagan;<br />
b) erTmaneTSi uxsnadi siTxeebisgan;<br />
g) wyalSi uxsnadi myari nivTierebisagan.<br />
4. zRvis wylidan sufris marilis miReba SeiZleba:<br />
a) amoSrobiT;<br />
b) gafiltvriT;<br />
g) dawdomiT.<br />
5. romeli movlenaa qimiuri:<br />
a) Saqris gafxviereba;<br />
b) Caidnis Tavsaxurze wylis wveTebis warmoqmna;<br />
g) sanTlis wva.<br />
6. fizikuri movlenis dros ar icvleba nivTierebis:<br />
a) molekulebs Soris manZili;<br />
b) molekula;<br />
g) forma da zoma.<br />
7. kiriani wylis amRvreva imis maCvenebelia, rom qimiuri reaqciis Sedegad:<br />
a) gamoiyo airi;<br />
b) warmoiqmna naleqi;<br />
g) gamoiyo sinaTle.<br />
8. arasworia msjeloba, rom foTlis wvis dros:<br />
a) foTlis masa mcirdeba;<br />
b) airadi produqtebi gamoiyofa;<br />
g) irRveva masis mudmivobis kanoni.<br />
9. wvis aucilebeli pirobaa, nivTierebis:<br />
a) aalebis temperaturamde gaxureba;<br />
b) galRoba;<br />
g) daqucmaceba.<br />
10. ra ganapirobebs daxarjuli Jangbadis aRdgenas haerSi:<br />
a) wva;<br />
b) difuzia;<br />
g) fotosinTezi.<br />
11. limonaTis boTlis gaxsnisas airi gamoiyofa, radgan:<br />
a) airis xsnadoba izrdeba wnevis SemcirebiT;<br />
b) airis xsnadoba izrdeba wnevis gazrdiT;<br />
g) airis xsnadoba mcirdeba wnevis SemcirebiT.<br />
62
12. sanTlis wvis dros gamoiyofa:<br />
a) wyali;<br />
b) wyali da naxSirorJangi;<br />
g) naxSirorJangi.<br />
13. natriumis wyalTan urTierTqmedebis reaqcias axlavs:<br />
a) siTbos STanTqma;<br />
b) feris da sunis Secvla;<br />
g) siTbos da airis gamoyofa.<br />
14. molekulis modelebidan romeli Seesabameba wylis molekulas:<br />
a) b) g)<br />
15. marmarilos ZiriTadi Semadgeneli nawilia nivTiereba:<br />
a) marilmJava;<br />
b) natriumis hidroqsidi;<br />
g) kalciumis karbonati,<br />
16. kirian wyals amRvrevs nivTiereba:<br />
a) naxSirorJangi;<br />
b) Jangbadi;<br />
g) wyali.<br />
17. Jangbadis areSi mbJutavi kvari:<br />
a) abrialdeba;<br />
b) Caqvreba;<br />
g) araferi mouva.<br />
18. mJavis Sesaxeb romeli mtkicebulebaa mcdari:<br />
a) mJava neitraldeba fuZiT;<br />
b) mJava fuZesTan urTierTqmedebs marilisa da wylis warmoqmniT;<br />
g) mJava fuZesTan urTierTqmedebs naxSirorJangisa da wylis warmoqmniT.<br />
19. ra ferisaa iisferi lakmusis qaRaldi neitralur xsnarSi:<br />
a) wiTeli;<br />
b) lurji;<br />
g) iisferi.<br />
20. ras udris fuZis xsnaris pH:<br />
a) pH 7<br />
b) pH 14<br />
g) pH 1<br />
63
iologia<br />
1. ujreduli Teoriis Tanaxmad ujredi aris:<br />
a) cocxali organizmebis agebulebis erTeuli;<br />
b) cocxali da aracocxali sxeulebis agebulebis erTeuli;<br />
g) qimiuri nivTierebebis agebulebis erTeuli.<br />
2. birTvi moTavsebulia:<br />
a) mcenareuli ujredis vakuolSi;<br />
b) ujredis citoplazmaSi;<br />
g) ujredis garsSi.<br />
3. cxoveluri da mcenareuli ujredi gansxvavdeba imiT rom:<br />
a) cxovelur ujreds ar aqvs qloroplastebi;<br />
b) mcenareul ujreds ar aqvs ujredis kedeli;<br />
g) cxovelur ujreds ar aqvs vakuoli.<br />
4. mitoqondriebis funqcia aris:<br />
a) sakvebisagan energiis miReba;<br />
b) mzis energiis gamoyeneba;<br />
g) sakvebi nivTierebebis warmoqmna.<br />
5. qloroplastebis funqcia aris:<br />
a) sakvebisagan energiis miReba;<br />
b) mzis energiis gamoyeneba;<br />
g) sakvebi nivTierebebis warmoqmna.<br />
6. organos agebuleba swori TanmimdevrobiT SesaZlebelia ase warmovadginoT:<br />
a) organo-ujredi-qsovili;<br />
b) qsovili-ujredi-organo;<br />
g) ujredi-qsovili-organo.<br />
7. ubirTvo organizmebia:<br />
a) protistebi;<br />
b) eukariotebi;<br />
g) prokariotebi.<br />
8. baqteriebi miekuTvneba:<br />
a) monerebis samefos;<br />
b) protistebis samefos;<br />
g) arqebaqteriebis samefos.<br />
9. ameba miekuTvneba:<br />
a) protistebis samefos;<br />
b) umartivesebis samefos;<br />
g) cxovelebis samefos.<br />
10. umartivesebs miekuTvneba:<br />
a) evglena;<br />
b) qalamana;<br />
g) cianobaqteriebi.<br />
11. ZaRli miekuTvneba:<br />
a) ZuZumwovrebis samefos;<br />
b) cxovelebis klass;<br />
g) ZuZumwovrebis klass.<br />
64
12. vardi miekuTvneba:<br />
a) yvavilovan mcenareebs;<br />
b) gvimrebs;<br />
g) xavsebs.<br />
13. sruli metamorfozis SemTxvevaSi, axalSobili organizmi:<br />
a) gavs mSobels;<br />
b) ar gavs mSobels;<br />
g) rCeba ganuviTarebeli.<br />
14. amfibiebis klass miekuTvneba:<br />
a) Cxriala gveli;<br />
b) kobri;<br />
g) salamandra.<br />
15. amnioni axasiaTebs:<br />
a) ZuZumwovrebs;<br />
b) Tevzebs;<br />
g) mwerebs.<br />
16. lokokina ekuTvnis:<br />
a) mwerebs;<br />
b) moluskebs;<br />
g) obobisnairebs.<br />
17. butko da mtvriana aris mcenaris:<br />
a) vegetaturi gamravlebis organo;<br />
b) sqesobrivi gamravlebis organo;<br />
g) sakvebidan energiis misaRebi organo.<br />
18. fesviT gamravleba aris:<br />
a) sqesobrivi gamravlebis nairsaxeoba;<br />
b) niadagidan wylis Sewovis saSualeba;<br />
g) usqeso gamravlebis nairsaxeoba.<br />
19. cocxal ujredze dakvirvebisTvis iyeneben:<br />
a) mikroskops;<br />
b) dinamometrs;<br />
g) saxazavs.<br />
20. cocxali organizmebis jgufebad gaerTianeba xdeba:<br />
a) maT mier dakavebuli sacxovrebeli teritoriis farTobis mixedviT;<br />
b) maT Soris agebulebaSi msgavsebis mixedviT;<br />
g) maT Soris fizikur sidideebSi – Zalasa da wonaSi msgavsebis mixedviT.<br />
65
testis pasuxebi<br />
fizika qimia Bbiologia<br />
1. a 1. g 1. a<br />
2 .a 2. a 2. b<br />
3. b 3. g 3. a<br />
4. g 4. a 4. a<br />
5. e 5. g 5. b<br />
6. b 6. b 6. g<br />
7. g 7. b 7. g<br />
8. b 8. a 8. a<br />
9. b 9. a 9. a<br />
10. g 10. g 10. b<br />
11. b 11. g 11. b<br />
12.e 12. b 12. a<br />
13 g 13. g 13. b<br />
14. a 14. g 14. g<br />
15. b 15. g 15. b<br />
16. b 16. a 16. b<br />
17 b 17. a 17. b<br />
18. d 18. g 18. g<br />
19. a 19. b 19. a<br />
20. g 20. 14 20. b<br />
21. g<br />
22. b<br />
66
9. moswavlis wignSi mocemuli savarjiSoebis pasuxebi<br />
Sesavali<br />
2. skalari da veqtori (gv. 9)<br />
pasuxebi:<br />
1. savaraudod CamoTvlian: saxazavi – sigrZis sazomi, saswori-masis sazomi, saaTi (wammzomi) – drois<br />
sazomi.<br />
2. monacemebi ar iqneba erTnairi, radgan moswavleebis fanqrebi ar iqneba erTi zomis. es uCvenebs, rom<br />
sazomi erTeuli da sazomi xelsawyo unda iyos yvelasTvis erTnairi. am SemTxvevaSi jobda saxazavis<br />
gamoyeneba.<br />
3. fuli skalaria, mimarTuleba ar aqvs, aqvs mxolod sidide<br />
4. �<br />
5. orive SemTxvevaSi isari mimarTuli iqneba adamianisagan karisaken. mesis SDemTxvevaSi isari ufri grZeli<br />
iqneba, radgan mesi ufro Zlier daartyams burTs, vidre meSvideklaseli.<br />
SeniSvna: naxatis xarisxs yuradRebas nu miaqcevT, mTavaria veqtoris sworad gamosaxva.<br />
4. usafrTxoebis dacva (gv. 14)<br />
pasuxebi:<br />
1. niSnebis ganxilvis dros unda daasaxelon, Tu ras aRniSnavs TiToeuli maTgani (rogorc teqstSia) da<br />
daadasturon am niSnebis codnis aucilebloba. niSnebis gaazrebaSi daexmarebaT maswavleblebi, radgan<br />
moswavleebma jer maT Sesaxeb TiTqmis araferi ician. am etapze (SesavalSi) Jangva sakmarisia uTxraT,<br />
rom mJangavi nivTierebebi iwveven sagnebis daJangvas, magaliTad rkinisgan damzadebuli sagnebi kargavs<br />
bzinvarebas da fuWdeba. wvis xelSemwyobi nivTierebebi ki iwveven xanZris warmoqmnas da gavcelebas.<br />
afeTqebas moyveba ngreva, adamianebis da sxva cocxali arsebebis sxeulis dazianeba an sikvdili. radiaqtiuri<br />
da momwamvleli nivTierebic iwveven mZime daavadebas an sikvdils, advilad aalebad nivTierebebs<br />
cecxli advilad ekideba (magaliTad, spirti) saSiSia xanZris gaCenis TvalsazrisiT, mJavas an tutes<br />
SeuZlia daazianos kani an Sinagani organoebi (Tu sxeulSi SigniT moxvda). kidev erTxel vimeorebT, rom<br />
am etapze es informacia sakmarisia.<br />
2. savaraudod naxavs im xelsawyoebs rac saxelmZRvaneloSia naCvenebi. fizikis xelsawyoebidan Segi-<br />
ZliaT aCvenoT dinamometri, romelic sasworad gamoiyeneba. sxva, ufro rTuli xelsawyoebi am etapze<br />
saWiro ar aris.<br />
3. sworia I da II.<br />
5. rogor xdeba bunebrivi movlenebis Seswavla (gv. 15)<br />
pasuxebi:<br />
1. awonis Rers dawvamde da dawvis Semdeg da Seadarebs monacemebs. Tu aris monacemebs Soris sxvaoba,<br />
maSasadame masa Secvlila, Tu ar aris sxvaoba – masa ar Secvlila.<br />
2. moswavleebi advilad xvdebian, rom qveda suraTze naCveneb modelSi burTulebi ufro axlosaa erTmaneTTan<br />
ganlagebuli.<br />
6. monacemebis gamosaxva cxrilisa da diagramebis saxiT (gv. 17)<br />
pasuxebi:<br />
1. pasuxi winaswar SeuZlebelia. principi mdgomareobs<br />
sasworis monacemis aRebasa da cxrilSi<br />
SetanaSi.<br />
2. haeris temperaturas martSi, aprilSi, maisSi<br />
martSi 10 0 C, aprilSi 15 0 C da maisSi 20 0 C.<br />
3. vertikalur RerZze-haeris temperatura ( 0 C),<br />
horizontalurze Tveebi: 1– agvisto, 2 – seqtemberi,<br />
3-oqtomberi<br />
67<br />
35<br />
30<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
1 2 3
7. venis diagrama (gv. 19)<br />
pasuxebi:<br />
1. jon venis sapativcemulod.<br />
2. msgavsebaSi Caiwereba 5 sarTuli, 300 fanjara, 70 kari, gansxvavebebSi stumrebis raodenoba (erTSi<br />
200, meoreSi 150).<br />
3. pasuxi winaswar ver moxerxdeba. principi mdgomareobs WurWlis cal-calke awonvasa da monacemebis<br />
martiv SedarebaSi. aq yuradReba eqceva, rom moswavle mieCvios monacemebis Caweras.<br />
4. sagnis moculobis gamosaTvlelad, sanam sagans (survilisamebr- saSleli, fanqari, sxv.) wyalSi<br />
Caagdebs, menzuris danayofis mixedviT afiqsirebs wylis dones, sagnis Cagdebis Semdeg kvlav afiqsirebs<br />
wylis dones. doneTa Soris sxvaoba uCvenebs sagnis moculobas. danayofebs unda Sexedos pirdapir da<br />
ara iribad.<br />
5. kibeze asvlisTvis patara isari 8-is maCvenebel danayofze qvemoT miuTiTebda, iatakze mjomisTvis<br />
– 8-is maCvenebel danayofze zemoT. arasworad iRebdnen monacems: unda SeexedaT saaTis isrisTvis<br />
pirdapir, ara iribad<br />
6. ar unda gaesinjaT gemo <strong>maswavleblis</strong> nebarTvis gareSe.<br />
7. aorTqleba-Rrublis warmoqmna-wvima.<br />
68
fizika<br />
8. nivTiereba Sedgeba atomebisa da molekulebisgan (gv. 22)<br />
pasuxebi:<br />
1. rkina da wyali.<br />
2. burTulebi.<br />
3. atomebi � molekulebi � nivTiereba � sxeulebi.<br />
9. nivTierebis myari, Txevadi da airadi mdgomareobebi (gv. 25)<br />
pasuxebi:<br />
2. a)<br />
3. saerToa moculoba, gansxvavebaa: myars – mudmivi forma, Txevads – ara.<br />
4. radgan molekulebsa da atomebs Soris aris Sualedebi, amis mtkiceba swori ar iqneba.<br />
10. nivTierebis simkvrive. simkvrivis praqtikuli mniSvneloba (gv. 29)<br />
pasuxebi:<br />
1. winaswar ver vupasuxebT.<br />
2. gamiznulad. saburavi unda iyos elastiuri, korpusi – mtkice, sawvavi – denadi.<br />
11. difuzia (gv. 31)<br />
pasuxebi:<br />
1. a)<br />
2. haerSi, radgan is airia.<br />
3. myar sxeulebSi difuzia Zalian nela mimdinareobs.<br />
12. Zala da misi gazomva (gv. 34)<br />
pasuxebi:<br />
1. rkina, nikeli, kobalti.<br />
2. saerToa orive Zalaa, gansxvaveba: erTs SexebiT, meores – Sexebis gareSe.<br />
3. b)<br />
13. simZimis da xaxunis Zala (gv. 38)<br />
pasuxebi:<br />
1. sferos (burTis) formis.<br />
2. amuSavebs hidroeleqtro sadgurebs.<br />
3. moxaxune zedapirebs Soris Seyvanili sapoxi amcirebs xaxuns.<br />
4. uZraobis xaxunis gareSe manqanis borbali isrialebs da manqana ver amoZravdeba;<br />
uZraobis xaxunis gamo manqanis borblebi cvdeba;<br />
5. ver vivliT, xelSi verafers daviWerT, qsovils ver movqsovT,<br />
6. TviTmfrinavsa da haers Soris; frinvelsa da haers Soris.<br />
7. tani unda daxaros win, fexiT unda miawves gzas, xaxunis Zala mimarTuli unda iyos fexis miwolis<br />
sapirispirod.<br />
8. samive Zala unda iyos momarTuli naCvenebi mimarTulebebis sapirispirod.<br />
14. drekadobis Zala. hukis kanoni (gv. 42)<br />
pasuxebi:<br />
1. ara, imitom, rom gareSe Zalis moqmedebis Sewyvetis Semdeg is formas ver aRidgens.<br />
2. 1n.<br />
3. 5sm.<br />
4. 5000n/m.<br />
69
15. wneva. wnevis gadacema myar sxeulebSi (gv. 45)<br />
pasuxebi:<br />
1. zemodan tvirTis damatebiT.<br />
2. dawolis SemcirebiT, an farTobis gazrdiT. mag., manqanis saburavebis odnavi daSvebiT wneva gzaze<br />
Semcirdeba.<br />
3. raTa is ficriT daawves yinuls da amiT Seamciros wneva yinulze.<br />
4. blagvi dana purze imoqmedebs naklebi wneviT.<br />
5. saTiTe amcirebs wnevas TiTze.<br />
6. 5*10-4n.<br />
7. 1.33*104pa.<br />
8. gaivlis.<br />
pasuxebi:<br />
1. gacxelebiT.<br />
2. paskalis kanonis Tanaxmad.<br />
16. paskalis kanoni (gv. 50)<br />
17. wneva siTxeebSi. ziarWurWeli (gv. 52)<br />
pasuxebi:<br />
1. ara. simkvriveTa sxvaobis gamo.<br />
3. 1.03*107 pa.<br />
4. wneva wyalSi = 10000pa; wneva navTSi = 8000pa; wneva vercxliswyalSi =136000pa.<br />
5. dedamiwis mizidulobis Zala.<br />
6. pirvel sarTulze wneva 27-jer metia.<br />
18. paskalis kanoni praqtikaSi (gv. 56)<br />
pasuxebi:<br />
1. 4-jer<br />
2. 20000n. asjer.<br />
3. wneva milis SigniT da gareT gaTanabrdeba.<br />
19. siTxisa da airis moqmedeba maTSi CaZirul sxeulebze. atmosferuli wneva (gv. 58)<br />
pasuxebi:<br />
1. zeviT afrenisas atmosferuli wneva ecema. arahermetuli safreni aparatidan moxdeba haeris gaJonva.<br />
2. atmosferul wnevas qmnis dedamiwis mizidulobis Zala.<br />
20. arqimedes kanoni. sxeulebis curva (gv. 60)<br />
pasuxebi:<br />
1. amomgdeb Zalas ganapirobebs dedamiwis mier wylisa da haeris mizidvaA.<br />
2. dairRveva, radgan maT aqvT sxvadasxva simkvrive da Sesabamisad sxvadasxva iqneba maTze momqmedi<br />
amomgdebi Zalebi.<br />
3. 20n.<br />
4. 2n.<br />
5. 8-jer.<br />
7. mariliani wyali ufro mkvrivia.<br />
8. Tu maTi moculobebi tolia maTze imoqmedebs 13.6-jer meti amomgdebi Zala.<br />
9. amomgdebi Zala gaizrdeba.<br />
10. arc erTi ar Seicvleba.<br />
70
qimia<br />
21. qimia – bunebismetyvelebis nawili (gv. 64)<br />
pasuxebi<br />
1. am savarjiSosaTvis damatebiTi informacia:Tanamedrove adamiani winaprisgan gansxvavebiT, tansacmelis<br />
dasamzadeblad axal teqnologiebsa da masalas iyenebs.<br />
2. krosvordis pasuxebi:<br />
1. Saqari; 2. marili; 3. alumini; 4. rkina; 5. wyali<br />
3. nivTierebis gardaqmna: xis dawviT naxSiri miiReba Tanmxlebi movlena:siTbo da sinaTle<br />
4. a)Tanmxlebi movlena:siTbo da sinaTle<br />
b)gardaqmna:xaWos miReba<br />
5. gardaqmna<br />
damatebiTi informacia: 676 wels Zvelma berZnebma arabi dampyroblebis gemebi „qimiuri cecxliT“<br />
gadawves.„qimiuri cecxli“ Txevadia da wyalSi ar qreba. am faqtiT gaocebulma arabebma qimiis Seswavla<br />
daiwyes da mas „alqimia“ uwodes.<br />
22. movlenebi (gv. 67)<br />
pasuxebi<br />
1. a) forma,zoma, nivTiereba<br />
b) forma, agregatuli mdgomareoba, nivTiereba (2 xazi gausvaT)<br />
- Seicvala forma,zoma, agregatuli mdgomareoba.<br />
ar Seicvala nivTiereba .<br />
- saqme gvaqvs fizikur movlenasTan.<br />
2. g)<br />
3.<br />
fizikuri movlena qimiuri movlena<br />
puris daWra<br />
totebis daqucmaceba<br />
xorcis Sewva<br />
rkinis daJangva<br />
xis dawva<br />
SuSxunis wva<br />
Q<br />
23. qimiuri reaqciis niSnebi da pirobebi (gv. 70)<br />
pasuxebi<br />
1. b); d)<br />
2. g)<br />
3. namcxvris an nebismieri kerZis dasamzadeblad viyenebT ramdenime nivTierebas, romlis erTmaneT-<br />
Tan Serevis Sedegad viRebT erTgvarovan an araerTgvarovan narevs (fizikuri procesia), magram Tu am<br />
Serevas axlavs qimiuri reaqciis niSnebi, magaliTad airis gamoyofa , naleqis warmoqmna am SemTxvevaSi<br />
saqme gvaqvs qimiur reaqciasTan, ris Sedegadac miiReba axali nivTiereba. diasaxlisebi namcxvris momzadebisas<br />
coms mawvnisa da saWmeli sodis narevs amateben. ris Sedegadac airis buStulebi gamoiyofa da<br />
mawoni fuvdeba. miRebuli masis airRumelSi moTavsebis Semdeg, mimdinareobs qimiuri reaqciebi da<br />
warmoiqmneba axali nivTierebebi, gansxvavebuli TvisebebiT.<br />
4.<br />
daasabuTe, rom<br />
mimdinareobis<br />
movlena<br />
garegnuli niSani<br />
movlena fizikuria<br />
piroba<br />
an qimiuri<br />
SeSis nafotebad daqucmaceba meqanikuri zemoqmedeba forma,zoma,<br />
nivTiereba ar icvleba<br />
SeSis wva<br />
gaxureba<br />
feri, siTbo, sinaTle<br />
miiReba axali nivTiereba<br />
wylis duRili<br />
gaxureba<br />
agragatuli mdgomareobis Secvla nivTiereba ar icvleba<br />
rkinis daJangva<br />
nivTierebebis Sereva forma, zomis, feris Secvla miiReba axali nivTiereba<br />
SesTavazeT, Seadaron erTmaneTs rkinisa da Jangis Tvisebebi. Caataron martivi eqsperimenti – Seamowmon<br />
magnitis moqmedeba orive nivTierebaze.<br />
71
24. wva da Jangva (gv. 72)<br />
pasuxebi<br />
1. bunebrivi procesebis Sedegad atmosferoSi Jangbadis Sevseba rom ar xdebodes, haerSi Jangbadi didi<br />
xnis winaT gamoileoda da dedamiwaze sicocxlec Sewydeboda. sunTqvisaTvis erTi adamiani weliwadSi<br />
xarjavs 263m 3 Jangbads. Jangbadis aseTi didi raodenobiT xarjvis miuxedavad, misi wili haerSi ar icvleba.<br />
es aris mwvane mcenareSi mimdinare fotosinTezis Sedegi, romlis drosac gamoiyofa Jangbadi.<br />
didi raodenobiT Jangbads iZleva zRvebisa da okeaneebis flora. gaufrTxildiT mwvane nargavebs-igi<br />
janmrTelobis garantia!<br />
2. damcavi safariT-laqiT an saRebaviT unda davfaroT.<br />
3. gaTlili kartofili fers icvlis, rac qimiuri reaqciis niSania. qimiuri reaqcia mimdinareobs haerSi<br />
arsebul Jangbadsa da gaTlili kartofilis SedgenilobaSi Semaval nivTierebas Soris. am cvlilebis<br />
Tavidan asacileblad gaWrili kartofilis haerTan Sexeba unda SevzRudoT. magaliTad, mWidrod<br />
SemovaxvioT polieTilenis parki, movaTavsoT wylian jamSi.<br />
4. xanZars uyuradRebod datovebuli cecxlis kera (koconi, asanTi) iwvevs. haeris maRali temperaturis<br />
gamo cecxli ekideba torfian Waobebs, radgan iq wvadi airi-meTani gamoiyofa. xanZarTan axlos<br />
tyeebis, balaxovani safaris, advilad wvadi obieqtebis arseboba xels uwyobs cecxlis gavrcelebas.<br />
cecxlis gadatanas xels uwyobs aseve qari, haeris Zalian dabali tenianoba, sicxe. uyuradRebod ar<br />
unda davtovoT cecxlis kera, davicvaT usafrTxoebis wesebi,droulad movimaragoT cecxlsaqrobi<br />
saSualebebi, gamoviZaxoT saxanZro samsaxuris muSaoba. xanZars siTbos, sinaTlis, kvamlis gamoyofa<br />
axlavs. xanZris Sedegad nadgurdeba tyeebi da balaxovani safari,Sesabamisad, cxovelebsa da frinvelebs<br />
safrTxe emuqrebaT. xanZris Casaqrobad iyeneben wyals, qviSas, saqrob qafebs. zogjer xanZris maxloblad<br />
xelovnurad gamowveuli afeTqeba xels uwyobs xanZris Caqrobas – Jangbadis raodenoba haerSi swrafad<br />
mcirdeba, rac wvis process anelebs.<br />
5 . sanTlis wva da sunTqva Jangvis reaqciebs miekuTvneba. orive reaqciis produqts wyali da naxSiror-<br />
Jangi warmoadgens. sanTlis wvas Tan axlavs siTbos da sinaTlis gamoyofa. sunTqvis dros organizmSi<br />
mimdinareobs neli Jangvis procesi, rac organizmis sicocxlisunarianobas uzrunvelyofs.<br />
25. nivTierebis masis mudmivobis kanoni (gv. 75)<br />
pasuxebi<br />
1. qimiuri reaqciis dros molekula icvleba – atomebad iSleba, xolo atomi ar icvleba. amrigad, atomi<br />
nivTierebis qimiurad ganuyofeli nawilakia. aqedan warmodgeba sityva „atomi“, rac ZvelberZnulad<br />
„ganuyofels“niSnavs.<br />
2. wylis molekula sam atomiania, Jangbadis-ori. wylis molekula Seicavs ori sxvadasxva saxis sam atoms,<br />
Jangbadis molekulaSi ki erTi saxis atomebia.<br />
3 . naxSirbadi+Jangbadi naxSirorJangi<br />
4. meTani+Jangbadi naxSirorJangi+wyali<br />
5. masis mudmivobis kanonidan gamomdinare, wyalbadis masa iqneba: 36g-32g=4g<br />
6. sawonis masaa:232g-168g= 64g. sawonis masa gviCvenebs, ra masis Jangbadi SeuerTda rkinas daJangvisas.<br />
rkina+ Jangbadi rkinis Jangi<br />
7. boili cdas TavRia WurWelSi atarebda, ris gamoc WurWlis masas daemata garedan SeRweuli haerSi<br />
arsebuli Jangbadis masa. WurWlis masa gaizarda imdeniT, ramdeni Jangbadic SeuerTda vercxliswyals.<br />
pasuxebi<br />
1. a) – dawdomas, gafiltvras<br />
b) – gafiltvras<br />
g) – gamoxdas<br />
d) – aorTqlebas<br />
26. wyali (gv. 79)<br />
72
27. xsnarebi (gv. 82)<br />
pasuxebi<br />
1.<br />
gaxsnili nivTierebis masa gamxsnelis masa xsnaris masa<br />
2g 50g 52g<br />
20g 90g 110g<br />
45g 55g 100g<br />
2. xsnari iwonis 300g-s. imave raodenobis, radgan bunebaSi araferi ikargeba da arc emateba.<br />
3. nivTierebis gasufTaveba: narevidan sufTa nivTierebis miReba;<br />
xsnaridan sufTa nivTierebis miReba: xsnarSi Semavali erT-erTi nivTierebis gamoyofa;<br />
xsnaris komponentebad dayofa: xsnaris Semadgeneli komponentebis erTmaneTisgan gacalkeveba.<br />
28. xsnadoba (gv. 85)<br />
pasuxebi<br />
1. xsnaris gaxurebiT (wylis aorTqlebiT) an wylis damatebiT.<br />
2. rac ufro dabalia temperatura, miT ufro metad aris gaxsnili Jangbadi wyalSi da ganapirobebs<br />
Tevzebis gamravlebas.<br />
3.<br />
wyalSi xsnadoba<br />
360<br />
330<br />
300<br />
270<br />
240<br />
210<br />
180<br />
150<br />
120<br />
90<br />
60<br />
30<br />
pasuxebi<br />
1. b)<br />
2. a)<br />
3. a)<br />
4. g)<br />
10 20 30 40 50 60 70 80 oC<br />
29. mJava, fuZe da indikatori (gv. 87)<br />
30. neitralizaciis reaqcia (gv. 90)<br />
pasuxebi<br />
1. a)futkris nakbeni Seicavs mJavas Semcvel xsnars, amitom misi ganeitraleba SeiZleba fuZis xsnariT.<br />
gamoviyeneb sodis wyalxsnars nakbenis dasamuSaveblad.<br />
b)krazanas nakbeni Seicavs fuZis Semcvel xsnars, amitom misi ganeitraleba SeiZleba mJavis xsnariT.<br />
gamoviyeneb Zmris wyalxsnars nakbenis dasamuSaveblad.<br />
2. g)<br />
73
iologia<br />
31. erT da mravalujrediani organizmebi (gv. 94)<br />
pasuxebi<br />
1. ujredi aris yvela cocxali organizmis agebulebis erTeuli.<br />
2. ujredi yvela cocxali arsebis agebulebis erTeulia.<br />
3. mcenaris ujredebi – mravalujrediani organizmia, ameba – erTujrediani.<br />
4. daixazeba oTxi ujra (wre). aqedan sami isrebiT uerTdeba meoTxes. sam ujraSi iwereba cal-calke<br />
moswavleTa TiToeuli jgufis mier miRebuli Sedegi, xolo meoTxe ujraSi saerTo daskvna.<br />
5. TiToeuli jgufi muSaobda cocxali arsebebis erT konkretul jgufze. amitom, erTmaneTTan rom ar<br />
qonodaT kontaqti ver mividodnen daskvnamde, rom yvela cocxali organizmi ujreduli agebulebisaa.<br />
6. gamodgeba, radgan qalamanac da amebac ujreduli agebulebisaa.<br />
proeqti - moswavlem unda asaxos Svanis da Sleidenis werilebSi maTi dakvirvebis Sedegi daaxloebiT am<br />
stilSi: Zvirfaso kolega, me mikroskopiT davakvirdi mcenareebs (cxovelebs) da davinaxe, rom . . . . mikroskopis<br />
mniSvnelobis Sesaxeb ityodnen, rom is aZlevs mecniers saSualebas dainaxos TvaliT uxilavi<br />
sxeulebi da misi wyalobiT moxda ujredis danaxva da ujreduli agebulebis aRmoCena.<br />
32. ujredi – qsovili – organo – organizmi (gv. 98)<br />
pasuxebi<br />
1. ujredi-qsovili-organo.<br />
2. fesvis ujredi-fesvis qsovili-fesvi.<br />
3. ujredi-qsovili-organo.<br />
4. calke ujrebSi (wreebSi) Caiwereba organoebis saxelebi da yvela ujra erTiandeba isriT erT ujraSi,<br />
sadac iwereba `mcenaris organizmi~.<br />
5. ameba<br />
6. qvevidan zeviT: ujredi-qsovili-organo-organizmi.<br />
33. ujredi ganapirobebs organizmis funqcias da ganviTarebas (gv. 100)<br />
pasuxebi<br />
1. funqciurad msgavsi ujredebisagan.<br />
2.<br />
• ameba, ZaRli, askili Sedgebian ujredebisgan, maSasadame ujredi yvela cocxali organizmis agebulebis<br />
erTeulia.<br />
• qalamana, baqteria, verxvi, adamiani sedgebian ujredebisgan, maSasadame ujredi yvela cocxali organizmis<br />
agebulebis erTeulia.<br />
• baqteriebi, cxovelebi, mcenareebi vitardebian sawyisi ujredisagan, maSasadame ujredi yvela cocxali<br />
organizmis ganviTarebis erTeulia.<br />
3. isini monawileoben cocxali organizmis gamravlebaSi.<br />
4.<br />
ujredi yvela cocxali<br />
organizmis agebulebis<br />
erTeulia<br />
mcenareebi, cxovelebi, ameba,<br />
baqteriebi, qalamana agebulia ujredebisagan.<br />
ujredi yvela cocxali<br />
organizmis funqciuri<br />
erTeulia<br />
ujredi asrulebs funqciebs, magaliTad<br />
kunTis ujredi ikumSeba, tvinis<br />
ujredi imaxsovrebs. ujredebis<br />
funqcia ganapirobebs organoebis da<br />
Sesabamisad organizmis funqcias.<br />
74<br />
ujredi yvela cocxali<br />
organizmis ganviTarebis<br />
erTeulia<br />
ujredebi sawyiss aZleven axal Taobas,<br />
mag. sasqeso ujredebisgan warmoiqmneba<br />
axali Taoba, erTujredianebi<br />
mravldebian ujredis gayofiT.<br />
5.<br />
1. kunTs da kans.<br />
2. kunTis ujredebi TiTistaris formisaa, kanis momrgvalo, erTmaneTTan axlos mijrilia.<br />
3. kunTi ikumSeba, kani icavs sxeuls.<br />
4. TiTistarisebri ujredi advilad damokldeba, kanis ujredebi erTmaneTTan axlos mijrilia, rom<br />
araferi gaataros kanSi da kargad daicvas kanis qveS mdebare organoebi.
34. mcenareuli ujredi (gv. 103)<br />
pasuxebi<br />
1. mcenaris ujredis organelebia qloroplastebi, birTvi, vakuoli.<br />
2. mcenaris organoebs Seferilobas aZlevs vakuolSi da qloroplastebSi moTavsebuli pigmentebi.<br />
3. mcenare energias moipovebs qloroplastebis da mitoqondriebis saSualebiT.<br />
4.<br />
ujredis kedeli<br />
mitoqondria<br />
plazmuri<br />
membrana<br />
vakuoli<br />
birTvi<br />
5. SeuZlia, radgan aqvs mitoqondriebi.<br />
6. mcenaris mier mzis energiis mopoveba.<br />
citoplazma<br />
qromosomebi<br />
35. sokos da cxoveluri ujredi (gv. 106)<br />
pasuxebi<br />
1. ujredis kedeli, romelic icavs ujreds.<br />
2. sworia I, III, IV debuleba.<br />
3. atarebs sakveb nivTierebebs garemodan ujredSi.<br />
4. msgavsebaSi Caiwereba plazmuri membrana, birTvi, mitoqondriebi, vakuoli, pigmentebi, gansvaveba:<br />
mcenareul ujreds aqvs ujredis kedeli, qloroplastebi, vakuoli ufro didi zomisaa, aqvs fotosin-<br />
Tezis unari, cxovelis vakuoli ufro mcire zomisaa, ar aqvs qloroplastebi, ar aqvs ujredis kedeli<br />
5. qloroplastis arsebobas.<br />
6. marcxena suraTia mcenaris ujredi radgan aqvs ujredis kedeli, qloroplastebi da didi zomis<br />
vakuoli.<br />
7. • 3500, 250, 2500<br />
• kunTis, radgan yvelaze meti mitoqondria aqvs, mitoqondria ki gamoimuSavebs energias<br />
• kunTi, radgan yvelaze met energias gamoimuSavebs<br />
8. • kunTSi 10, mcenareSi 1, erTujredian organizmSic 1.<br />
• ar aris swori, SeiZleba iyos mravalbirTvianic.<br />
36. umartivesebi da sxva protistebi (gv. 110)<br />
pasuxebi<br />
1. mikroskopiT wylis wveTis daTvaliereba Sig amebebis aRmoCenis mizniT.<br />
2. mravaujredian wyalmcenares ar aqvs qsovilebi.<br />
3. evglenas eqneba qloroplastebi (qlorofili).<br />
4. ar aris swori, radgan Solti aqvT umartivesebsac.<br />
5. • 20000, 50000, 70000, 150000<br />
• icvleboda, mrudi gviCvenebs.<br />
• matulobda, mrudi zrdadia (gviCvenebs zrdas).<br />
• ar icvleboda erTnairad, Tavidan moimata 30000-iT, Semdeg 20000, bolos 80000-iT.<br />
75
37. baqteriebi, arqebaqteriebi, cianobaqteriebi (gv. 113)<br />
pasuxebi<br />
1. eukariotia, birTvi aqvs.<br />
2. arasworia, pro-da eukariotebi aris zogadad cocxali organizmebis dajgufeba, baqteriebi Sedis<br />
prokariotebSi.<br />
3. birTvi eqneba cxovelur ujreds.<br />
4. cianobaqteriebi da arqeebi ar aris baqteriebis ganStoeba, baqteriebTan erTad isini qmnian erT<br />
dajgufebas.<br />
5. Sevadarebdi ujreds kedlis qimiuri agebulebis mixedviT (saubaria qimiur agebulebaze).<br />
6. wamwamebis saSualebiT baqteriebi emagrebian sxvadasxva sxeuls.<br />
7. • savarudod baqteriebma.<br />
• iq ar iyo lpobis baqteriebi.<br />
• romelic ar dalpa.<br />
• soko gamoyofs baqteriebis sawinaaRmdego antibiotikur nivTierebebs.<br />
38. samefoebi. Araujreduli agebulebis organizmebi (gv. 117)<br />
pasuxebi<br />
1. aqvs Tu ara qsovilebi.<br />
2. protistebs.<br />
3. rogoria ujredis kedlis qimiuri Sedgeniloba.<br />
4. aqvs Tu ara qloroplastebi (amiT gamoirCeva cxovelebisgan, umartivesebisgan da sokoebisgan), aqvs<br />
Tu ara qsovilebi (amiT gamoirCeva wyalmcenareebisagan) aqvs Tu ara Solti (amiT gamoirCeva evglenasgan).<br />
5. Solti evglenasac aqvs da qlamidomonadasac, amitom daisvas kiTxva: aqvs Tu ara qloroplasti<br />
6. aqvs Tu ara ujredis kedeli<br />
7. viruss ar aqvs ujreduli agebuleba, yvela sxva cocxali organizmi ki ujredebisgan Sedgeba<br />
8. viruss aqvs cocxali organizmisTvis damaxasiaTebeli nukleinis mJavebi<br />
proeqti- savaraudod es iqneba iseTi organizmebi, romlebic advili SesamCnevia: cxovelebi, mcenareebi,<br />
sokoebi. am asakSi moswavleebma ician maTi amocnoba da dajgufebac ar gauWirdebaT.<br />
39. ZuZumwovrebis klasi (gv. 121)<br />
pasuxebi<br />
1. aqvs balani.<br />
2. is ZuZuTi kvebavs naSiers.<br />
3. kani da balani icavs ZuZumwovrebs gamoSrobisgan.<br />
4. mindvris Tagvis raodenobas 12000-2003 wlebSi.<br />
5. klebaa 2001 da 2002-Si, ar icvleba 2000-dan 2003 –Si sworad asaxavs.<br />
6. Zroxisgan mowvelili rZis raodenoba:<br />
10.08.2010 11.08.2010 12.08.2010 13.08.2010<br />
14 l. 11 17 17<br />
diagramis svetis forma (oTxkuTxedi, piramida)<br />
moswavlis arCevanzea damokidebuli. vertikalur<br />
RerZze- rZis raodenoba (l), horizontalurze- dakvirvebis<br />
TariRi.<br />
76<br />
18<br />
16<br />
14<br />
12<br />
10<br />
8<br />
6<br />
4<br />
2<br />
0<br />
1 2 3 4
pasuxebi<br />
1.<br />
samefo cxovelebi<br />
ZuZumwovrebis klasi qvewarmavlebis klasi<br />
40. qvewarmavlebis klasi (gv. 125)<br />
2. aris Tu ara mTeli sxeuli qercliT dafaruli.<br />
3. msgavsebaSi Caiwereba: orive cxovelia, xmeleTze gamravleba, kbilebi, filtvebi, gansxvavebaSi iwereba:<br />
ZuZumwovrebSi naSieris ZuZuTi kveba, sxeuli amarTulia, kbilebi 3-nairi formis, qvewarmavlebSi – sxeuli<br />
dafarulia qercliT, axlos aris miwasTan, aqvT erTnairi formis kbilebi<br />
4. savaraudod ZuZumwovrebi iqneba Sinauri cxovelebi da kidev mgeli, ciyvi, Txunela da sxv. qvewarmavlebi:<br />
ankara, xvliki.<br />
5. • zambezis da nilosis napirze TiTo ninagis mier monadiebuli antilopebis raodenobas 2008-2010<br />
wlebSi<br />
• zambezi: 32, nilosi: 20<br />
• zambezis napirze<br />
6. • kaliebis da mwvane xvlikis raodenobas 2000-2003 wlebSi sof. dolianSi<br />
• klebulobda<br />
• klebulobda<br />
• Sxamiani nivTiereba klavda kaliebs<br />
• xvliki ikvebeba kaliebiT da savaraudod, sakvebis SemcirebasTan erTad xvlikis raodenobam iklo<br />
• kaliebis raodenobis klebis paralelurad xvlikis raodenobis kleba<br />
vertikalur Rerze cxovelebis raodenoba, horizontalur RerZze – dakvirvebis wlebi:<br />
2500<br />
2000<br />
1500<br />
1000<br />
500<br />
0<br />
2000 2001 2002 2003<br />
7. qvewarmavlebs, aqvs qvewarmavlisTvis damaxasiaTebeli kbilebi – yvela erTi formis.<br />
41. frinvelebis klasi (gv. 129)<br />
pasuxebi<br />
1. savaraudod iqneba qaTami, indauri, mtredi, yvavi, beRura, mercxali, SaSvi, kaWkaWi, ofofi.<br />
2. bumbuli.<br />
3. aqvs Tu ara kbilebi.<br />
4. Cans bumbulis formis naWdevi.<br />
5. damoukidebeli: kruxis misma.<br />
damokidebuli: – imprintingi.<br />
6. erT jgufs mivusvaT kruxi gamoCekisTanave, meores gamoCekidan 3 dRis Semdeg da vnaxoT, romels<br />
eqneba imprintingi. Tu pirvel jgufs eqna da meores ara (an piriqiT) e.i. dros mniSvneloba aqvs. sinamdvileSi<br />
aucilebelia dainaxos gamoCekidan saSualod 12 saaTis ganmavlobaSi, mogvianebiT imprintingi<br />
aRar viTardeba.<br />
7. TanmimdevrobiT zevidan qveviT: 2, 4, 1, 3<br />
77
42. amfibiebis da Tevzebis klasi (gv. 133)<br />
pasuxebi<br />
1. kiduris nacvlad aqvs farfli, qercliTaa dafaruli.<br />
2. zevidan qveviT: qvewarmavali, Tevzi, ZuZumwovari, amfibia.<br />
3. pirveli 3 debuleba sworia.<br />
4. maTi kani ver icavs sxeuls gamoSrobisgan.<br />
5. tiranozavri xmeleTze cxovrobda Tu wyalSi<br />
layuebiT sunTqavda Tu filtvebiT.<br />
6. lorwo amcirebs xaxuns sxeulsa da wyals Soris.<br />
pirvel proeqtSi moswavles SeuZlia daajgufos erTad mag. lomebi, an maimunebi, zvigenebi, oqros<br />
Tevzebi, arwivebi, kolibrebi da sxv. aq maT eZlevaT Tavisufleba Tavad SearCion dajgufebis kriteriumebi<br />
da imsjelon amis Sesaxeb klasSi<br />
meore proeqtSi: vefxvis TaTi didi zomisaa, SeiaraRebulia klanWebiT, rac nadirobasTanaa dakav-<br />
Sirebuli, Txunelas TaTebi miwis saTxreladaa momarjvebuli, maimunis TaTi ki xeebze cocvasTan,<br />
(totze CaWidebasTan) sagnebis kiduriT aRebasTan da gamoyenebasTan (srola, dartyma) aris adaptirebuli.<br />
43. uxerxemlo cxovelebi fexsaxsrianebi (gv. 137)<br />
pasuxebi<br />
1. aqvT frTebi da SeuZliaT frena.<br />
2. moskiti, tkipi.<br />
3. frTebi, 3 nawilad danawevrebuli sxeuli.<br />
4. am monacemebiT cxrili:<br />
afrikaSi malariiT daavadebulebis raodenoba sxvadasxva sezonze<br />
gazafxuli zafxuli zamTari<br />
70 000 65 000 2000<br />
80000<br />
70000<br />
60000<br />
50000<br />
40000<br />
30000<br />
20000<br />
10000<br />
0<br />
1 2 3<br />
vertikalur RerZze – malariiT daavadebulebis raodenoba, horizontalur RerZze: 1-gazafxuli,<br />
2-zafxuli, 3-zamTari.<br />
5. SesaZlebelia, radgan diagramis mixedviT yvelaze xSiria daavadeba Tbil periodSi – gazafxulze da<br />
zafxulSi , vidre civ periodSi – zamTarSi.<br />
6. araqne qsovda da obobac qsovs qsels. leqsikonSi naxaven, rom es sityva aRniSnavs obobas.<br />
78
pasuxebi<br />
1. arcerTi pasuxi ar aris swori<br />
2. mcdaria I da II debuleba<br />
3.<br />
uxerxemlo cxovelebi<br />
obobasnairebis klasi<br />
jvriani oboba<br />
44. sxva uxerxemlo cxovelebi (gv. 141)<br />
mwerebis klasi<br />
drozofila<br />
4. Sinaarsi ar Seesabameba realobas: rvafexa ar aRwevs aseT zomebs, ar angrevs kedlebs rogorc naxatzea,<br />
ar binadrobs adamianebze, miTumetes xmeleTze, ar cxovrobs tyeSi, arc tbaSi.<br />
45. saxeoba (gv. 144)<br />
pasuxebi<br />
1. cxovelebi-frinvelebi-mexeuri mercxali.<br />
2. afrikuli spilosgan gansxvavebiT, aziuris sxeuli gacilebiT mcire zomisaa, yurebic gacilebiT<br />
patara aqvs, Tavze SeimCneva ori borcvi. (sasurvelia moswavles mosTxovoT amoicnos rac SeiZleba<br />
meti gansxvaveba. eSvis sigrZeSi sxvaoba metad umniSvneloa).<br />
4. macxniv kidiani, majvniv-ruxi (feris da kudis formis muclis gamo).<br />
5. ar aris swori, radgan yvela obobas sazogadod 8 fexi aqvT.<br />
6. moswavleebi Canaxats gaakeTeben rogorc Zleben, magram sasurvelia aisaxos teqstSi miTiTebuli<br />
niSnebi. mniSvnelovnad gansxvavdebian sxeulis masiT, simaRliT, eSvis formiT.<br />
46. sqesobrivi da usqeso gamravleba (gv. 148)<br />
pasuxebi<br />
1. qveda suraTze, aqvs Solti. spermatozoidis garda arc erT cxovelur ujreds Solti ar aqvs.<br />
2. aqvs Tu ara amnion.<br />
3. sworia III debuleba.<br />
4. sworia II debuleba.<br />
5. SesaZlebelia xmeleTze cxovrebas daukavSirdes naWuWiT dafaruli kvercxiT an cocxalmSobiarobiT<br />
gamravleba. orive SemTxvevaSi Canasaxi daculia gamoSrobisgan.<br />
6. • orive maCvenebeli gaizarda 2002 wels da Semcirda 2003 wels.<br />
• savaraudod ukeT kveba zrdis dadebuli kvercxis raodenobas, radgan kvercxis raodenoba da<br />
monadirebuli antilopebis raodenoba icvleba zustad erTmaneTis pirdapir proporciulad.<br />
47. sruli da arasruli metamorfozi (gv. 152)<br />
pasuxebi<br />
1. arasruli.<br />
2. marcxniv – arasruli, marjvniv – sruli.<br />
3. muxluxo aris sruli metamorfozis procesSi myofi larva, romelic daWuprdeba da TandaTan gardaiqmneba<br />
mwerad.<br />
4. damokidebulia Tavkombalas zrdasrul bayayad gadaqceva<br />
damoukidebelia – wyalsatevis wylis temperatura.<br />
5. Sua zolSi, sadac haeris temperatura savaraudod ufro marali iqneba (moswavleebma ician wina klasebidan)<br />
6. Canasaxi ukeT aris daculi dazianebisagan.<br />
79
48. protistebis, monerebis gamravleba. ujredis gayofa (gv. 155)<br />
pasuxebi<br />
1. sworia I debuleba.<br />
2. sworia II debuleba.<br />
3. sworia II debuleba.<br />
4. sworia III debuleba.<br />
5. icvleba, matulobs<br />
larvis mwerad Camoyalibebas.<br />
6. sworia I debuleba.<br />
7. damokidebuli cvladia baqteriis gamravlebis intensioba, damoukidebeli – temperatura. vertikalur<br />
RerZze: ujredis gayofis raodenoba wuTSi, horizontalurze – temperatura 0 C.<br />
25<br />
20<br />
15<br />
10<br />
5<br />
0<br />
10 o C 20 o C 35 o C<br />
49. mcenareTa klasifikacia (gv. 158)<br />
pasuxebi<br />
1. nayofis ar arseboba.<br />
2. ginkgos Tesli.<br />
3. nayofis arseboba.<br />
4. savaraudod daarqmeven qarTul an imerul (imereTis) muxas. moswavlis pasuxi yvela am variantSi<br />
mi saRebia, Tumca namdvili saxelia imeruli muxa.<br />
5. sxvadasxva feris da formis nayofi aqvs.<br />
6. dasajgufeblad SeiZleba gamoiyenos niSnebi: yvavilis arseboba, girCis arseboba, foToli (farTo an<br />
wiwvi, ginkgo savaraudod ar SexvdebaT arsad).<br />
50. mcenareebis gamravleba (gv. 162)<br />
pasuxebi<br />
1. fesvis Reros foTlis arseboba, Teslis warmoqmnis unari (Tumca es ukanaskneli ar aris absoluturi,<br />
radgan aris iseTi mcenareebi, romlebic Tesls ar warmoqmnian)<br />
2. I da III mcdaria<br />
3. mcenarisaa, cxovelisas (spermatozoids Solti aqvs da suraTidanac ician, rogor gamoiyureba).<br />
4. zeda – jvaredini damtverviT – butko mtvrianaze maRalia da amitom sakuTari mtveri Znelad Tu<br />
daeyreba, qveda – TviTmtveriaa, butko mtvrianaze dabalia da mtveri advilad daeyreba.<br />
5. damokidebuli cvladia – aRmonacenis simaRle, damoukidebelia – morwyva, wyali xels uwyobs zrdas.<br />
51. vegetaturi gamravleba (gv. 165)<br />
pasuxebi<br />
1. saerTo nawilSi (msgavseba): orive xorcieldeba ujredebis monawileobiT da warmoqmnis axal Taobas.<br />
gansxvavebebSi: sqesobrivi xorcieldeba sasqeso ujredebis SerwmiT, vegetaturi – ara sasqeso ujredebis<br />
gamravlebiT.<br />
2. namyeni iviTarebs orive mcenaris niSnebs.<br />
3. usqesoa, radgan kultura vitardeba ara sasqeso ujredebidan (fesvis, Reros, foTlis).<br />
80
4. miesadageba, radgan es cxovelebi adamianis gamoyvanilia veluri saxeobebidan.<br />
proeqti – evropelebma evropuli vazi daamynes amerikulis Zirze. amitom vazi gaxda gamZle filoqseras<br />
mimarT da amavdroulad, nayofma SeinarCuna evropuli vazis Tvisebebi.<br />
52. wiTel wignSi Setanili cocxali organizmebi (gv. 168)<br />
pasuxebi<br />
1. lomis raodenoba klebulobs, amgvarad is wiTel wignSia Sesatani (Setanilia kidec).<br />
2. SeumcirdebaT sacxovrebeli teritoria da es cudad imoqmedebs maTze, daakldebaT sakvebi, adgili<br />
gamravlebisaTvis da sxv.<br />
3. mdinareebSi iyreba sakvebis narCeni, qarxnebis narCeni, mas Wams Tevzi da Tevzis organizmSi grovdeba<br />
momwamvleli nivTierebi.<br />
4. TevzSi dagrovili momwamvleli nivTierebebi wamlavs adamians.<br />
5. anakonda arasodes ar izrdeba 30 m-mde, ar erCis adamians, ar gamoyofs Sxams da ar miekuTvneba Sxamian<br />
gvelebs.<br />
81
gamoyenebuli literatura<br />
1. 2011-2016 wlebis erovnuli saswavlo gegma da sagnobrivi standarti. ganaTlebisa da mecnierebis<br />
saministro.<br />
2. sawavlo da profesiuli garemo, masw. prof. ganviTarebis centri. Tbilisi 2008 w.<br />
3. «Вопросы психологии». Москва 2000 г.<br />
4. «Педагогика» Учебник нового века. Москва. 2000 г.<br />
5. http://gearn.blogspot.com/2008/09/gearn.html<br />
6. loom, B., Englehart, M. Furst, E., Hill, W., & Krathwohl, D. (1956). Taxonomy of educational objectives: The classification<br />
of educational goals. Handbook I: Cogni¬tive domain. New York, Toronto: Longmans, Green.<br />
7. uznaZe, d. bavSvis fsiqologia (1967 w), saskolo asakis fsiqologia, uznaZis Sromebi, tomi xuTi,<br />
Tbilisi, mecniereba.<br />
82