01.03.2013 Views

matematika_VII.pdf

matematika_VII.pdf

matematika_VII.pdf

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

sarCevi<br />

Tavi1<br />

racionaluri ricxvebi<br />

1.1 simravle 6<br />

1.2 simravleTa gaerTianeba da TanakveTa 13<br />

1.3 dadebiTi da uaryofiTi ricxvebi 19<br />

1.4 ricxviTi wrfe 23<br />

1.5 mopirdapire ricxvebi. ricxvebis Sedareba 26<br />

1.6 ricxvis moduli 31<br />

1.7 ricxvebis Sekreba 34<br />

1.8 ricxvebis gamokleba 40<br />

1.9 ricxvebis gamravleba da gayofa 45<br />

1.10 ricxviTi gamosaxulebis mniSvnelobis gamoTvla 51<br />

1.11 kalkulatori 55<br />

I Tavis mimoxilva 59<br />

testi 64<br />

Tavi 2<br />

mravalkuTxedebi<br />

2.1 geometriuli figurebi 67<br />

2.2 sxivi, monakveTi, texili 72<br />

2.3 mosazRvre da vertikaluri kuTxeebi 75<br />

2.4 mravalkuTxedi 83<br />

2.5 samkuTxedi 85<br />

2.6 agebis amocanebi 91<br />

2.7 paralelur wrfeTa Tvisebebi 98<br />

2.8 samkuTxedis kuTxeTa Tvisebebi 101<br />

2.9 tolferda samkuTxedi 105<br />

2.10 samkuTxedebis toloba 110<br />

2.11 samkuTxedebis ageba 116<br />

2.12 paralelogrami 121<br />

2.13 wrewiris qorda da mxebi 127<br />

2.14 praqtikuli amocanebi 131<br />

II Tavis mimoxilva 135<br />

testi 143<br />

Tavi 3.<br />

monacemebi<br />

3.1 monacemTa saxeebi da maTi mopovebis saSualebebi 150<br />

3.2 ricxvis procentuli Cawera 155<br />

3.3 rogor vipovoT ricxvi misi procentis mixedviT? 160<br />

3.4 ori sididis fardobis procentuli Cawera 165<br />

3.5 monacemTa ricxviTi maxasiaTeblebi 172<br />

III Tavis mimoxilva 176<br />

4 Tavi 1 • racionaluri ricxvebi


testi 180<br />

Tavi 4<br />

erTwevri da mravalwevri<br />

4.1 cvladiani gamosaxuleba 183<br />

4.2 toli gamosaxulebebi 187<br />

4.3 naturalurmaCvenebliani xarisxi 192<br />

4.4 xarisxis Tvisebebi 197<br />

4.5 erTwevri da mravalwevri 201<br />

4.6 moqmedebebi mravalwevrebze 208<br />

4.7 mravawevris mravalwevrze gamravleba 213<br />

4.8 mravalwevris mamravlebad daSla 218<br />

4.9 gantoleba 224<br />

4.10 wrfivi gantoleba 228<br />

4.11 amocanis amoxsnis algebruli meTodi 232<br />

4.12 mimdevrobebi 238<br />

4.13 ariTmetikuli progresia 243<br />

IV Tavis mimoxilva 248<br />

testi 254<br />

Tavi 5<br />

koordinatTa sistema<br />

5.1 wertilis koordinatebi 257<br />

5.2 wertilis ageba misi koordinatebiT 261<br />

5.3 grafiki 264<br />

5.4 pirdapirproporciulobis grafiki 270<br />

5.5 figuraTa paraleluri gadatana 275<br />

V Tavis mimoxilva 279<br />

testi 283<br />

pasuxebi 286<br />

5


Tavi 1 racionaluri ricxvebi<br />

1.1 simravle<br />

mizani:<br />

6 Tavi 1 • racionaluri ricxvebi<br />

gavecnoT simravlisa da qvesimravlis cnebebs.<br />

xSir SemTxvevaSi Cveni msjelobis sagani aris ara calkeuli obieqti,<br />

aramed maTi garkveuli jgufi, krebuli, erToblioba. magaliTad,<br />

SesaZloa vmsjelobdeT:<br />

� ara calkeul ferwerul tiloebze, aramed maT koleqciaze;<br />

� ara calkeul fexburTelebze, aramed safexburTo gundze;<br />

� ara sibrtyis calkeul wertilebze, aramed maT iseT<br />

erTobliobaze, rogoricaa monakveTi.<br />

sxvadasxva saxis erTobliobis, jgufisa Tu krebulis aRsaniSnavad<br />

maTematikaSi gamoiyeneba erTiani termini - simravle. swori warmodgena<br />

simravleze, rogorc maTematikur cnebaze, SeiZleba konkretuli<br />

magaliTebisa da simravleTa zogadi Tvisebebis gacnobiT CamoviyaliboT.<br />

magaliTad, ganxilvis sagani SeiZleba iyos:<br />

� erovnuli biblioTekis wignTsacavSi daculi wignebis simravle;<br />

� saklaso oTaxis merxebis simravle;<br />

� naturaluri ricxvebis simravle;<br />

� mocemuli samkuTxedis wertilTa simravle;<br />

� oTxkuTxedebis simravle da a.S.<br />

yoveli simravle elementebisgan Sedgeba. naturaluri ricxvebis<br />

simravlis elementebia ricxvebi 1, 2, 3 da a.S. ricxvi 9 aris naturaluri<br />

ricxvebis simravlis elementi, xolo ricxvi 2,5 ar aris naturaluri<br />

ricxvebis simravlis elementi.<br />

simravlis elementebis miTiTeba moxerxebulia maTi sruli<br />

CamonaTvalis moyvaniT. simravle, romelic Sedgeba a, b, c da d<br />

elementisagan, ase CavweroT: {a, b, c, d}. kerZod, erTniSna naturaluri<br />

ricxvebis simravle ase Caiwereba: {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9}.<br />

elementebis CamonaTvalis saxiT SesaZlebelia mocemul iqnas mxolod<br />

is simravleebi, romelTa elementebis raodenoba sasrulia, anu sasruli<br />

simravleebi.<br />

usasrulo simravlis mosacemad uTiTeben iseT Tvisebebs, romelic<br />

gaaCnia am simravlis yovel elements da ar gaaCnia arcerT sxvas.<br />

magaliTad, 5-is jeradi kenti naturaluri ricxvebis simravle aris<br />

usasrulo simravle, romlis elementebia ricxvebi 5, 15, 25, 35, 45 ... .<br />

simravle gansazRvrulia, Tu garkveviTaa cnobili, romeli elementi<br />

ekuTvnis am simravles da romeli - ara.<br />

simravleebs, rogorc wesi, didi laTinuri asoebiT aRvniSnavT: A, B, C, ... ,<br />

simravleTa elementebs ki patara laTinuri asoebiT: a, b, c, ... . is faqti,<br />

rom x aris A simravlis elementi, Semdegnairad Caiwereba: x∈A. ikiTxeba:


“x ekuTvnis A-s”. y∉B Canaweri ikiTxeba: “y ar ekuTvnis B-s” da niSnavs,<br />

rom y ar aris B simravlis elementi.<br />

ganvixiloT 3-is jeradi luwi naturaluri ricxvebis simravle. es<br />

simravle A-Ti aRvniSnoT. A simravle usasruloa. misi elementebia<br />

ricxvebi: 6, 12, 18, 24 ... . B-Ti aRvniSnoT 6-is jeradi naturaluri<br />

ricxvebis simravle. B simravlis elementebia: 6, 12, 18, 24 ... . rogorc<br />

vxedavT, A da B simravle erTi da imave elementebisgan Sedgeba _ es<br />

simravleebi tolia, A = B.<br />

simravleebs, romlebic erTi da imave elementebisgan Sedgeba,<br />

toli simravleebi ewodeba.<br />

vTqvaT, A romelime skolis meSvideklaselTa simravlea, xolo B amave<br />

skolis moswavleTa simravle. yoveli meSvideklaseli, cxadia, skolis<br />

moswavlec aris. amitom, A simravle B simravlis nawili, anu B_s<br />

qvesimravlea.<br />

A simravles ewodeba B simravlis qvesimravle, Tu A simravlis<br />

yoveli elementi amave dros B simravlis elementicaa.<br />

is faqti, rom A simravle B simravlis qvesimravlea, ase Caiwereba: A⊂B.<br />

simravleebs Soris mimarTebis TvalsaCinod warmosadgenad venis<br />

diagramas iyeneben.<br />

magaliTad, A ⊂ B mimarTebis SemTxvevaSi venis<br />

diagrama marjvniv moTavsebul naxazzea<br />

warmodgenili. am naxazze A simravlis elementebs<br />

pirobiTad mcire wris wertilebi, xolo B simravlis<br />

elementebs – didi (momcveli) wris wertilebi<br />

Seesabameba.<br />

simravles, romelic arcerT elements ar Seicavs carieli simravle<br />

ewodeba. carieli simravlis magaliTebia: 2-is jeradi kenti ricxvebis<br />

simravle, mTvareze mcxovreb adamianTa simravle da a.S. cariel simravles<br />

∅ simboloTi aRniSnaven. carieli simravle nebismieri simravlis<br />

qvesimravles warmoadgens.<br />

sasruli A simravlisTvis n(A)-Ti A simravlis elementebis raodenobas<br />

aRniSnaven. magaliTad, Tu A = {a, b, g}, maSin n(A) = 3, xolo Tu A = {a, b,<br />

g, 5, 7,}, maSin n(A) = 5. cxadia, rom n(∅) = 0.<br />

upasuxe kiTxvebs<br />

1. aris Tu ara ricxvi 42 Svidis jeradi orniSna naturaluri ricxvebis<br />

simravlis elementi? miekuTvneba Tu ara am simravles ricxvi 7? ricxvi 54?<br />

2. rogor ikiTxeba da ras niSnavs Canaweri x∈E ? Canaweri c∉F ?<br />

3. rogor simravleebs ewodeba sasruli simravleebi?<br />

4. rogor simravleebs ewodeba toli simravleebi?<br />

5. rogor ganimarteba simravlis qvesimravle ?<br />

6. rogor ikiTxeba da ras niSnavs Canaweri D⊂E ?<br />

B<br />

A<br />

Tavi 1 • racionaluri ricxvebi 7


savarjiSoebi<br />

1 a) daasaxele saqarTvelos qalaqebis simravlis ramdenime<br />

elementi;<br />

b) daasaxele zRvispira qalaqebis simravlis ramdenime elementi;<br />

g) daasaxele qalaqi, romelic ekuTvnis saqarTvelos qalaqebis<br />

simravles, magram ar ekuTvnis zRvispira<br />

qalaqebis simravles;<br />

d) daasaxele elementi, romelic ekuTvnis<br />

zRvispira qalaqebis simravles da<br />

ar ekuTvnis saqarTvelos qalaqebis<br />

simravles.<br />

2 ganvixiloT S = {a, b, g, d, e, 2, 5, 3, 1, 0}<br />

simravle.<br />

a) ramdeni elementia S simravleSi?<br />

b) Cawere S simravleSi Semavali laTinuri asoebis simravle.<br />

ramdeni elementia am simravleSi?<br />

g) S simravlis elementebidan ramdenia qarTuli anbanis aso?<br />

d) S simravlis elementebidan ramdeni ar aris naturaluri<br />

ricxvi?<br />

e) S simravlis elementebis saerTo raodenobis ra nawilia<br />

laTinuri asoebi? naturaluri ricxvebi?<br />

3 daasaxele ocze naklebi martivi ricxvebis simravlis yvela<br />

elementi. ramdeni elementia am simravleSi? Cawere es simravle<br />

elementebis CamonaTvalis saxiT.<br />

4 daasaxele evropis saxelmwifoTa simravlis ramdenime elementi.<br />

ekuTvnis Tu ara am simravles germania? brazilia? espaneTi?<br />

CineTi?<br />

5<br />

vTqvaT, F aris ukveci wesieri wiladebis simravle.<br />

sasrulia Tu ara es simravle?<br />

Semdegi Canawerebidan romelia marTebuli?<br />

a) 1 – 2 ∈ F ; b) 2 – 5 ∉F ; g) 5 – 3 ∈F ; d) 3 – 24 ∈F .<br />

6 vTqvaT, A qarTuli xmovani asoebis simravlea. Semdegi<br />

Canawerebidan romlebia marTebuli?<br />

7<br />

8 Tavi 1 • racionaluri ricxvebi<br />

a) b ∈ A; b) u ∈A; g) d ∉ A. d) u ∈A;<br />

qvemoT CamoTvlil simravleTagan romelia sasruli da romeli -<br />

usasrulo?<br />

a) orniSna naturaluri ricxvebis simravle;<br />

b) kenti naturaluri ricxvebis simravle;<br />

g) 100-is gamyofebis simravle;


d) 3-is jeradi naturaluri ricxvebis simravle;<br />

e) monakveTis wertilTa simravle;<br />

v) samkuTxedis wveroebis simravle.<br />

8 qvemoCamoTvlil simravleTagan romelia sasruli da romeli -<br />

usasrulo?<br />

a) mTeli ricxvebis simravle;<br />

b) luwi naturaluri ricxvebis simravle;<br />

g) 1000-is gamyofebis simravle;<br />

d) 10-is jeradi naturaluri ricxvebis simravle;<br />

e) mocemuli sxivis wertilTa simravle;<br />

v) mocemuli oTxkuTxedis gverdebis simravle.<br />

9 daasaxele 5-is jeradi naturaluri ricxvebis simravlis ramdenime<br />

elementi. aris Tu ara sasruli es simravle?<br />

10 gansazRvre sityvierad usasrulo simravle, romlis<br />

elementebia:<br />

a) 1, 3, 5, 7, ... ;<br />

b) 1, 2, 3, 4, ... ;<br />

g) 1, 4, 9, 16, ... ;<br />

d) 10, 100, 1000, 10000, ...<br />

11 gansazRvre sityvierad simravle, romlis elementebia:<br />

a) 2, 3, 5, 7, 11, 13 ... ;<br />

b) 9, 18, 27, 36, ... ;<br />

g) a, b, g, d, ... ;<br />

d) a, b, c, d, ...<br />

12 mocemulia oTxi simravle:<br />

A={b, r, a, z, i}, B={b, z, a, r, i}<br />

C={a, z, r, i} D={z, a, r, i}<br />

Semdegi Canawerebidan romeli Canawerebia marTebuli?<br />

a) A=B; b) A= C; g) B⊂ C; d) D⊂ A; e) b ∈A; v) b∉ B.<br />

13 ganixile A ={a, b, c, d, e} simravle da Cawere:<br />

a) A simravlis xmovnebis qvesimravle;<br />

b) A simravlis Tanxmovnebis qvesimravle;<br />

g) A simravlis ramdenime erTelementiani qvesimravle;<br />

d) A simravlis ramdenime oTxelementiani qvesimravle.<br />

14 Cawere A ={20, 3, 7 – , 0, 4, 5, 9<br />

8 1 – } simravlis<br />

3<br />

a) mTeli ricxvebis qvesimravle;<br />

b) naturaluri ricxvebis qvesimravle;<br />

g) kenti ricxvebis qvesimravle;<br />

d) 3-is jeradi ricxvebis qvesimravle;<br />

Tavi 1 • racionaluri ricxvebi 9


e) ramdenime orelementiani qvesimravle;<br />

v) ramdenime samelementiani qvesimravle.<br />

15 mocemuli diagramis mixedviT gaarkvie, romeli Canaweria<br />

marTebuli:<br />

16 vTqvaT, A skolis moswavleTa simravlea, B skolis warCinebul<br />

moswavleTa simravle. mocemuli diagramebidan romeli gamosaxavs<br />

A da B simravleebs Soris mimarTebas?<br />

a) b) g) d)<br />

A<br />

17 mocemuli diagramebidan romeli gamosaxavs A da B simravleebs<br />

Soris mimarTebas, Tu:<br />

a) A naturalur ricxvTa simravle, xolo B luw naturalur<br />

ricxvTa simravlea?<br />

b) A luw ricxvTa simravle, xolo B kent ricxvTa simravlea?<br />

g) A Svidis jeradi ricxvebis simravle, xolo B rvis jeradi<br />

ricxvebis simravlea<br />

a) b) g) d)<br />

18 ras udris n(A), Tu A<br />

a) qarTuli anbanis Tanxmovani asoebis simravlea;<br />

b) 9-is jeradi orniSna ricxvebis simravlea;<br />

g) 100-is gamyofebis simravlea;<br />

d) 30-is martivi gamyofebis simravlea.<br />

19 vTqvaT M M marTkuTxedebis simravlea,K K kvadratebis simravle,<br />

xolo O O oTxkuTxedebis simravle. Semdegi diagramebidan romeli<br />

gamosaxavs M M, K K da O O simravleebs Soris mimarTebas?<br />

a) b) g)<br />

M<br />

10 Tavi 1 • racionaluri ricxvebi<br />

O<br />

C<br />

A<br />

B<br />

K<br />

B<br />

A<br />

M<br />

a) A⊂B; b) A⊂C;<br />

g) C⊂A; d) B⊂A.<br />

B<br />

A<br />

B<br />

A<br />

B B A<br />

A<br />

B<br />

K<br />

O<br />

B<br />

A<br />

O<br />

A<br />

K<br />

M<br />

B


20 vTqvaT, A 3-is jeradi naturaluri ricxvebis simravlea, B 6-is<br />

jeradi naturaluri ricxvebis simravle, xolo C 15-is jeradi<br />

naturaluri ricxvebis simravle. Semdegi naxazebidan romeli<br />

gamosaxavs A, B da C simravleebs Soris mimarTebas?<br />

a) b) g)<br />

21 ra simravleebi SeiZleba iyos gamosaxuli mocemul naxazze?<br />

a) A - adamianebi, B - skolis moswavleebi,<br />

C – studentebi;<br />

b) A- cxovelebi, B- lomebi, C - vefxvebi;<br />

g) A - ricxvebi, B - martivi ricxvebi,<br />

C – luwi ricxvebi.<br />

B<br />

A<br />

d) A - ricxvebi, B - mTeli ricxvebi,<br />

C - naturaluri ricxvebi.<br />

C<br />

22 vTqvaT M M 2-is jeradi, F 5-is jeradi, xolo K K 10-is jeradi<br />

ricxvebis simravlea. gamosaxe am simravleebs Soris mimarTeba<br />

diagramis saSualebiT.<br />

23<br />

Cawere Sereuli ricxvis saxiT:<br />

a) 7 – 2 b) 1<br />

–9<br />

e) 17 – v)<br />

16<br />

13 –<br />

9<br />

24<br />

Sekvece wiladi:<br />

a) 7 – 14 b) 8 – 16<br />

e) 18 – 54<br />

C<br />

A<br />

B<br />

v) 27 – 63<br />

C<br />

g) 23 – 13<br />

z) 23 – 11<br />

g) 25 – 35<br />

z) T)<br />

d) 69 – 25<br />

T) 68 – 24<br />

d) 69 – 46<br />

25<br />

ricxvebis: 1, 2, 3, gamoyenebiT Seadgine yvela SesaZlo<br />

a) wesieri wiladi; b) arawesieri wiladi.<br />

26<br />

rogor Seicvleba wiladis mniSvneloba, Tu mis mricxvels:<br />

a) gavzrdiT samjer? b) SevamcirebT orjer?<br />

27<br />

rogor Seicvleba wiladis mniSvneloba, Tu mis mniSvnels:<br />

a) gavzrdiT samjer? b) SevamcirebT orjer?<br />

A<br />

28 mocemuli wiladis mricxveli gaamravles 15-ze. ra ricxvze unda<br />

gaamravlon wiladis mniSvneli, rom miiRon mocemul wiladze<br />

B<br />

A<br />

B<br />

C<br />

Tavi 1 • racionaluri ricxvebi 11


a) 5-jer didi ricxvi?<br />

b) 3-jer patara ricxvi?<br />

29 Seadare ricxvebi:<br />

a) 1 – 2 da 3 – 4 b) 3 – 10 da 2 – 15 g) 9 – 16 da 9 – 11 d)1 1 – 2 da 1 3 – 4<br />

e) 11 – da<br />

21 3 – v)<br />

14 2 – da<br />

5 13 – z) da T) 7 da<br />

40 35 –<br />

6<br />

30<br />

eka, Tamuna da naTia biblioTekars wignebis aRdgenaSi miexmarnen.<br />

ekam wignebis 1 – aRadgina, Tamunam _<br />

80 5 – , xolo naTiam _<br />

16 3 – .<br />

8<br />

romelma gogonam aRadgina meti wigni?<br />

31<br />

gigim 20 amocanidan sworad 15 amocana amoxsna, nikam ki 10<br />

amocanidan mxolod 3 amocana amoxsna SecdomiT. romeli<br />

moswavlis Sedegia ukeTesi?<br />

32<br />

cxrilSi mocemulia giorgis saskolo weris Sedegebi sam saganSi:<br />

1 gamoTvaleT<br />

2 gamoTvaleT<br />

3 wrewirze<br />

sagani<br />

12 Tavi 1 • racionaluri ricxvebi<br />

qulaTa<br />

maqsimumi<br />

dagrovili<br />

qulebi<br />

qarTuli ena 100 83<br />

qimia 50 42<br />

maTematika 25 20<br />

gaarkvie, romeli sagani icis giorgim ukeTesad.<br />

jgufuri samuSao<br />

n(A), Tu A<br />

a) 12-is gamyofebis simravlea;<br />

b) 10-is jeradi orniSna naturaluri ricxvebis simravlea;<br />

g) 35-is martiv gamyofTa simravlea.<br />

n(A) - n(B), sadac<br />

a) A samniSna naturaluri ricxvebis, xolo B orniSna<br />

naturaluri ricxvebis simravlea;<br />

b) A im orniSna ricxvebis simravlea, romelTa CanawerSi<br />

mxolod kenti cifrebia gamoyenebuli, xolo B im orniSna<br />

ricxvebis simravle, romelTa CanawerSi mxolod luwi cifrebia<br />

gamoyenebuli.<br />

moniSnulia 5 wiTeli da 5 lurji wertili. A im<br />

monakveTebis simravlea, romelTa boloebidan erTi wiTeli,<br />

meore ki lurji wertilia, xolo B im monakveTebis simravle,<br />

romelTa boloebi lurji wertilebia. romelia meti n(A) Tu<br />

n(B)? ramdeniT?


3.2 ricxvis procentuli Cawera<br />

mizani:<br />

aTwiladis 100-ze<br />

gamravlebisas mZime<br />

ori cifriT marjvniv<br />

gadagvaqvs.<br />

viswavloT:<br />

1. ricxvis procentuli Cawera;<br />

2. procentis Cawera wiladis saxiT;<br />

3. ricxvis procentis gamoTvla.<br />

monacemebis gadmosacemad xSirad ricxvis procentul<br />

Canawers iyeneben.<br />

ricxvis procentuli Canaweri gviCvenebs ricxvSi<br />

measedebis raodenobas, magaliTad: 1 = 50<br />

2 100 =50%;<br />

0,75=75%.<br />

procentis saxiT Casawerad ricxvs vamravlebT 100-ze da vuwerT<br />

procentis niSans: `%„.<br />

aTwiladis 100-ze<br />

gayofisas mZime ori<br />

cifriT marcxniv<br />

gadagvaqvs.<br />

magaliTi 1. CavweroT procentis saxiT ricxvi: a) 3<br />

1 ;<br />

4<br />

b) 0,432.<br />

3 3<br />

amoxsna: a) 1 = (1 × 100)% = 175% ;<br />

4 4<br />

b) 0,432 = (0,432× 100)% = 43,2% .<br />

aseve unda moviqceT nawilis procentuli CawerisaTvis. magaliTad,<br />

ricxvis 3<br />

5 nawili igivea, rac am ricxvis 3 × 100 procenti, anu 60%; 0,36<br />

5<br />

nawili igivea, rac 0,36× 100 procenti, anu 36%. piriqiT,<br />

ricxvis 1% am<br />

ricxvis measedi<br />

nawilia.<br />

procentis saxiT Cawerili ricxvis wiladis saxiT Casawerad<br />

sakmarisia, procentis ricxvi gavyoT 100-ze.<br />

magaliTi 2. CavweroT wiladis saxiT: a) 48%; b)<br />

325,8%.<br />

12<br />

amoxsna: a) 48% = 48:100 = ;<br />

25<br />

b) 325,8%=325,8:100 = 3,258.<br />

amocana 1. levanis klasSi 30 moswavlea, maTgan 60% gogonaa. ramdeni<br />

gogonaa levanis klasSi?<br />

ricxvis 100% TviT<br />

am ricxvis tolia.<br />

60 3<br />

amoxsna: CavweroT 60% wiladis saxiT: 60% = = .<br />

100 5<br />

e. i. leva nis TanaklaselTa 3<br />

nawili, anu<br />

3<br />

30× = 18<br />

5<br />

moswavle gogonaa.<br />

5<br />

pasuxi: levanis klasSi 18 gogonaa.<br />

a ricxvis p procenti a ricxvis p - 100 nawilis, anu<br />

magaliTi 3. vipovoT 120-is 2,5%.<br />

120× 2,5<br />

amoxsna: = 3 .<br />

100<br />

a x p<br />

- 100 -is tolia.<br />

Tavi 3 • monacemebi 155


upasuxe kiTxvebs<br />

156 Tavi 3 • monacemebi<br />

1. rogor CavweroT ricxvi procentis saxiT?<br />

2. rogor CavweroT procentulad Cawerili ricxvi wiladad?<br />

3. ra kavSiria ricxvis nawilsa da procents Soris?<br />

4. rogor gamovTvaloT mocemuli ricxvis procenti?<br />

5. Camoayalibe aTwiladis procentuli Caweris wesi.<br />

6. Camoayalibe procentis aTwiladad Caweris wesi.<br />

savarjiSoebi<br />

1 Cawere mocemuli ricxvi procentis saxiT:<br />

a) 1; b) 4 1<br />

7<br />

13 16<br />

; g) ; d) ; e) ; v) ;<br />

5 10 10 20 25<br />

z) 19<br />

; T)<br />

1<br />

1 ; i)<br />

50 2 3<br />

2 ; k) 0,5; l) 0,26; m) 0,256;<br />

4<br />

n) 1,01; o) 1,15; p) 2,2356.<br />

2 procentulad mocemuli ricxvi Cawere wiladis saxiT:<br />

a) 3%; b) 17%; g) 10%; d) 1%; e) 25%; v) 5%; z) 50%; T) 85%;<br />

i) 115%; k) 27,5%; l) 32,215%; m) 1<br />

3 % ; n)<br />

3<br />

1<br />

33 % ; o) 0,01%.<br />

3<br />

3 ricxvis ramdeni procentia am ricxvis<br />

a) 1<br />

1<br />

11<br />

nawili? b) nawili? g) nawili? d) 0,2 nawili?<br />

2 4 20<br />

e) 0,75 nawili? v) 0,99 nawili? z) 0,125 nawili? T) 1<br />

3 nawili?<br />

4 ricxvis ra nawilia am ricxvis<br />

a) 25%? b) 50%? g) 10%? d) 100%? e) 67%? v) 2,5%? z) 0,1%?<br />

5 gamoTvale:<br />

a) 20-is 25%; b) 45-is 10%; g) 200-is 5%; d) 7,2-is 50%;<br />

e) 3,5-is 1%; v) 1,7-is 80%; z) 1<br />

1<br />

-is 3%; T) 3 -is 33%.<br />

3 33<br />

6 naxazis mixedviT daadgine, wris ramdeni procentia<br />

gaferadebuli.<br />

a) b) g) d)


7 romelia meti:<br />

a) 12-is 25% Tu 20-is 10% ?<br />

b) 10-is 5% Tu 15-is 3%?<br />

g) 3,6-is 50% Tu 50-is 3,6%?<br />

d) 1<br />

1<br />

-is 100% Tu 100-is<br />

10 10 %?<br />

8 Seavse cxrili<br />

procenti aTwiladi wiladi<br />

10%<br />

0,25<br />

3/8<br />

15,6%<br />

0,268<br />

2/25<br />

9 Saqris Warxlisagan miRebuli Saqris wona Warxlis wonis 13%-ia.<br />

ramdeni kg Saqari miiReba 200kg Saqris Warxlisagan?<br />

10 Saqris lerwmisagan miRebuli Saqris wona lerwmis wonis 15%-ia.<br />

ramdeni kg Saqari miiReba 1tona Saqris lerwmisagan?<br />

11 saqarTvelos farTobi 69700 kvadratuli kilometria. misi<br />

teritoriis 54% mTebs ukavia. ramdeni kvadratuli kilometri<br />

ukavia mTebs?<br />

12 klasis 25 moswavlidan gakveTils eswreboda<br />

80%. ramdeni moswavle ar eswreboda<br />

gakveTils?<br />

13 ramdeni TeTria 2 laris 20%?<br />

14 ramdeni kilometri darCeba gasavleli<br />

mgzavrs gzis 40%-is gavlis Semdeg, Tu<br />

mTeli gzis sigrZe 5 kilometria?<br />

15 klasis 30 moswavlidan 60% gogonaa. gogonaTa 50% friado sania.<br />

ramdeni gogonaa friadosani?<br />

16 cxrilSi mocemulia, saqarTvelos teritoriis ramdeni procenti<br />

ukavia mis xuT regions:<br />

qarTli 19,3%<br />

kaxeTi 15,6%<br />

afxazeTi 12,7%<br />

imereTi 8,7%<br />

samegrelo 6,5%<br />

Tavi 3 • monacemebi 157


a) gadaixaze cxrili, monacemebis mixedviT gamoTvale regionebis<br />

farTobebi da miRebuli Sedegebi Seitane cxrilis mesame svetSi<br />

(gamoTvlebis gasamartiveblad gamoiyene kalkulatori).<br />

b) saqarTvelos teritoriis ramden procents Seadgens danarCeni<br />

regionebi?<br />

g) miRebuli Sedegebis mixedviT Seadgine svetovani diagrama.<br />

17 yuTSi 20 burTia. burTebis 20% TeTria, 25% _ Savi, danarCeni ki<br />

_ wiTeli. burTebis ramdeni procentia: a) wiTeli? b) TeTri an<br />

Savi? g) ramdeni burTia TeTri an wiTeli?<br />

18 maRaziaSi erTi Tvis ganmavlobaSi<br />

12 t bostneuli<br />

gaiyida. svetovan<br />

diagramaze naCvenebia<br />

gayiduli zogierTi<br />

saxeobis bostneulis wili<br />

procentebSi.<br />

a) ramdeni procentia im<br />

bostneulis wili, romelic<br />

araa diagramaze<br />

naCvenebi?<br />

b) TiToeuli saxeobis ramdeni tona bostneuli gaiyida?<br />

19 ramdeni laria 15 laris 2<br />

nawilis 15%?<br />

3<br />

20 daasabuTe, rom a ricxvis b procenti da b ricxvis a procenti<br />

erTmaneTis tolia.<br />

21 gias 10 lari hqonda. am Tanxis 30%-iT man ori fila Sokoladi<br />

iyida, darCenili Tanxis 20%-iT ki _ 14 cali saReWi rezina.<br />

158 Tavi 3 • monacemebi<br />

a) ra Rirda erTi fila Sokoladi?<br />

b) ra Rirda erTi saReWi rezina?<br />

g) ra Tanxa darCa gias?<br />

gayiduli bostneuli procentebSi<br />

35<br />

30<br />

25<br />

20<br />

15<br />

10<br />

5<br />

0<br />

kartofili<br />

kombosto<br />

stafilo<br />

22 gzis sworxazovani monakveTis gaswvriv dargulia oTxi xe. manZili<br />

mezobel xeebs Soris 10, 45 da 60 metria. sul cota, ramdeni<br />

xis dargva mogviwevs damatebiT, nebismier or mezobel xes Soris<br />

manZili toli rom aRmoCndes?<br />

23 gvanca, lana da salome erTi saxlis pirvel, meore da mesame<br />

sarTulze cxovroben (ara aucileblad am Tan mimdevrobiT). maTgan<br />

erTi meeqvse, meore meSvide da mesame ki – merveklaselia.<br />

• meeqvseklaseli gogona cxovrobs pirvel sarTulze.<br />

xaxvi


• meSvideklaseli gogona cxovrobs gvancas binis zemoT.<br />

• merveklaseli gogona cxovrobs lanas binis qvemoT.<br />

romeli gogona romelklaselia da meramdene sarTulze<br />

cxovrobs?<br />

24 nikam daxarjuli bunebrivi gazis safasuri 125 lari gadaixada.<br />

gadaxdilma Tanxam misi xelfasis 0,12 nawili Seadgina. ra xelfasi<br />

aqvs nikas?<br />

25 salomem 135 lari eleqtroenergiis, 38lari dasufTavebis da 12<br />

lari sasmeli wylis moxmarebis safasuri gadaixada. gadaxdilma<br />

Tanxam misi xelfasis 0,2 nawili Seadgina. ra xelfasi aqvs<br />

salomes?<br />

26 ipove proporciis ucnobi wevri:<br />

2 4<br />

2 4<br />

x 2 7 14 5 y<br />

a) = ; b) = ; g)1, = ; d) 3 = 5 ; e)<br />

9 3 t 9 4 1, 2 1<br />

1<br />

z<br />

2<br />

27 ricxvi 512 dayavi<br />

a) 5-is, 11-is da 16-is proporciul nawilebad<br />

b) 4 : 5 : 7 SefardebiT.<br />

28 gadaixaze da Seavse cxrili<br />

a) Tu cnobilia, rom x da y sidideebs Soris<br />

pirdapirproporciuli damo kidebulebaa:<br />

4 × 1, 5 1, 4 : 0, 7<br />

=<br />

.<br />

x 0,75 + 1,25<br />

x 1 2 0,5 5 30 3 0,2<br />

y 3 15 36 0,6 2 0,3<br />

b) Tu cnobilia, rom x da y sidideebs Soris ukuproporciuli<br />

damo kidebulebaa:<br />

x 2 1 0,5 5 11 3 0,2<br />

y 10 15 100 0,5 2 0,9<br />

Tavi 3 • monacemebi 159


3.3 rogor vipovoT ricxvi misi procentis mixedviT<br />

mizani:<br />

160 Tavi 3 • monacemebi<br />

viswavloT:<br />

1. ricxvis gamoTvla misi procentiT;<br />

2. mocemuli procentiT gazrdiT an SemcirebiT<br />

miRebuli ricxvis gamoTvla;<br />

3. praqtikuli amocanebis amoxsna fasis momatebadaklebasa<br />

da xarjTaRricxvaze.<br />

ganvixiloT amocana, romlis amosaxsnelad dagvWirdeba ricxvis povna<br />

misi mocemuli procentiT.<br />

amocana 1. 20% saSemosavlos daqviTvis Semdeg maswavleblis xelfasma<br />

360 lari Seadgina. ramdenia maswavleblis xelfasi daqviTis gareSe?<br />

amoxsna: maswavleblis xelfasi daqviTvis gareSe CavTvaloT 100%-ad.<br />

maSin 20%-is daqviTvis Semdeg darCeboda xelfasis 80%, rac amocanis<br />

pirobis Tanaxmad 360 laris tolia.<br />

amocanis amosaxsnelad saWiroa vipovoT ricxvi, romlis 80% 360-is<br />

tolia.<br />

vTqvaT, es ricxvia x, maSin misi 80% iqneba 0,8x. amocanis pirobis<br />

Tanaxmad vwerT:<br />

0,8x = 360<br />

Tu am tolobis orive mxares gavyofT 0,8-ze, miviRebT:<br />

x = 360 : 0,8 = 450.<br />

pasuxi: maswavleblis xelfasi daqviTvis gareSe 450 laria.<br />

imisaTvis, rom vipovoT x ricxvi, romlis p procenti a ricxvis<br />

tolia, saWiroa:<br />

p<br />

I. p% CavweroT wiladis saxiT (miviRebT -s).<br />

100<br />

p<br />

II. a ricxvi gavyoT wiladis saxiT Caweril p% -ze (anu -ze).<br />

100<br />

magaliTi 1. vipovoT x ricxvi, romlis<br />

a) 25% udris 20-s; b) 3,125% udris 1,5-s.<br />

I. 25%=0,25 I. 3,125%=0,03125<br />

I I. x = 20 : 0,25 = 80 I I. x = 1,5:0,03125 =48<br />

praqtikaSi xSirad gvxvdeba amocana, romelSic<br />

mocemuli ricxvi (sidide) izrdeba an mcirdeba mocemuli<br />

procentiT. magaliTad:<br />

amocana 2. benzinis fasma 10%-iT moimata. ra Rirs litri<br />

benzini amJamad, Tu momatebamde misi fasi 2,1 lari iyo?<br />

amoxsna: 2,1 laris 10%-iT gazrdaSi igulisxmeba 2,1 laris-<br />

Tvis misive 10%-is damateba, anu 2,1l + 2,1l × 0,1=2,31l.<br />

ricxvis 10%iT<br />

gazrda niSnavs<br />

am ricxvis 1,1-ze<br />

gamravlebas.


imave amocanis amoxsna SegviZlia Semdegi msjelobiT:<br />

Tu momatebamde benzinis fass, anu 2,1 lars, CavTvliT 100%-ad, maSin<br />

10%-is momatebis Semdeg fasi gaxdeba 110%. 2,1-is 110% ki udris:<br />

2,1× 1,10 = 2,31 .<br />

pasuxi: amJamad benzini 2lari da 31 TeTri Rirs.<br />

a ricxvis p% -iT gazrdiT miRebuli ricxvis gamosaTvlelad<br />

saWiroa:<br />

I. gamovTvaloT a ricxvis p % , anu .<br />

I I. a ricxvs davumatoT misi p % , anu , miviRebT<br />

magaliTi 2. ra ricxvi miiReba, Tu12-s 5% -iT gavzrdiT?<br />

12× 5<br />

I. 12-is 5% udris =0,6.<br />

100<br />

I I. 12 + 0,6 = 12,6.<br />

am magaliTSi imave Sedegis misaRebad sakmarisia gamoviTvaloT 12-is<br />

(100 + 5)%, anu 12 gavamravloT 1,05-ze:<br />

12× 1,05 = 12,6.<br />

amocana 3. maRaziam saSobaod 60%-iani fasdakleba gamoacxada. ra fasSi<br />

gaiyideba fexsacmeli, romelic fasdaklebamde 120 lari Rirda?<br />

amoxsna: 60% -iani fasdakleba niSnavs Zveli fasis<br />

Semcirebas am fasis 60%-iT. gamovTvaloT 120-is<br />

60%: 120× 0,60 = 72 . e. i. fasi 72 lariT Semcirebula.<br />

amitom axali fasi iqneba<br />

120- 72 = 48 (lari).<br />

SevniSnoT, rom es amocana SeiZleba Semdegi<br />

msjelobiTac amovxsnaT: sawyisi fasi 120 lari<br />

CavTvaloT 100%-ad. maSin 60%-iT fasdaklebis Semdeg<br />

miviRebT 40%-s. 120-is 40% ki udris: 120× 0,40 = 48 .<br />

ricxvis 60%-iT<br />

Semcireba niSnavs pasuxi: fexsacmeli 48 larad gaiyideba.<br />

am ricxvis 0,4-ze<br />

a<br />

gamravlebas.<br />

ricxvis p% -iT SemcirebiT miRebuli ricxvis gamosaTvlelad<br />

saWiroa:<br />

a× p<br />

I. gamovTvaloT a ricxvis p % , anu .<br />

100<br />

a× p<br />

I I. a ricxvs gamovakloT misi p % , anu a − .<br />

100<br />

magaliTi 3. ra ricxvi miiReba, Tu 80-s SevamcirebT 25%-iT?<br />

I. 80-is 25% udris 80× 0,25=20.<br />

I I. 80 - 20 =60.<br />

am magaliTSi imave Sedegis misaRebad sakmarisia gamoviTvaloT 80-is<br />

(100 – 25)%, anu 80 gavamravloT 0,75-ze: 80× 0,75 = 60.<br />

Tavi 3 • monacemebi 161


upasuxe kiTxvebs<br />

1. rogor gamoviTvaloT ricxvi misi procentis mixedviT?<br />

2. ras niSnavs ricxvis gazrda mocemuli procentiT?<br />

3. ras niSnavs ricxvis Semcireba mocemuli procentiT?<br />

4. ra ricxvi miiReba a ricxvis p% -iT gazrdiT?<br />

5. ra ricxvi miiReba a ricxvis p% -iT SemcirebiT?<br />

6. rogor gamoiTvli umoklesi gziT 6-is 40%-iT gazrdiT miRebul ricxvs?<br />

7. rogor gamoiTvli umoklesi gziT 6-is 40%-iT SemcirebiT miRebul<br />

ricxvs?<br />

8. miiReba Tu ara igive a ricxvi, Tu a -s gavzrdiT 10%-iT, Semdeg miRebul<br />

ricxvs SevamcirebT 10%-iT?<br />

9. ramdeni procentiT gaizrdeba sabolood ricxvi, romel sac gavzrdiT<br />

jer 10%-iT, xolo Semdeg kidev 20%-iT?<br />

savarjiSoebi<br />

1 ipove ricxvi, romlis<br />

a) 10% udris 5-s; b) 5% udris 10-s; g) 25% udris 25-s;<br />

d)<br />

162 Tavi 3 • monacemebi<br />

1<br />

33 %<br />

3 udris 100-s; e) 0,1% udris 1-s; v) 120% udris 12-s.<br />

2 ra ricxvi miiReba<br />

a) 10-is 10%-iT gazrdiT? b) 36-is 50%-iT<br />

gazrdiT?<br />

g) 30-is 200%-iT gazrdiT? d) 0,48-is 1%-iT<br />

gazrdiT?<br />

e) 10-is 10%-iT SemcirebiT? v) 36-is 50%-iT<br />

SemcirebiT?<br />

z) 30-is 20%-iT SemcirebiT? T) 200-is 13%-iT<br />

SemcirebiT?<br />

3 vanos klaselTa 25% qeraTmiania. ramdeni moswavlea vanos klasSi,<br />

Tu maT Soris 8 moswavlea qeraTmiani?<br />

4 ninos klaselTa 20% friadosania. ramdeni moswavlea ninos<br />

klasSi, Tu maT Soris 6 moswavlea friadosani?<br />

ricxvis p%-iT<br />

gazrda igivea, rac<br />

am ricxvis 100 + p<br />

-ze<br />

100<br />

gamravleba, xolo<br />

ricxvis p%-iT<br />

Semcireba igivea, rac<br />

am ricxvis 100 − p<br />

-ze<br />

100<br />

gamravleba.<br />

5 medeam kviras Tavisufali drois 40% kompiuterul TamaSebs<br />

dauTmo. ramdeni saaTi hqonda Tavisufali im dRes medeas, Tu is<br />

2 saaTis ganmalobaSi kompiuteriT TamaSobda?<br />

6 Tanaklaselebma eqskursiisaTvis Segrovili Tanxis 30% samgzavro<br />

xarjebisaTvis gadades, darCenili 140 lariT ki sursaTi SeiZines.<br />

ra Tanxa Seagroves Tanaklaselebma eqskur siisaTvis?


7 moswavlis CanTa 40%-iani fasdaklebis<br />

Semdeg 18 larad gaiyida. ra Rirda<br />

CanTa fasdaklebamde?<br />

8 50%-iani saSobao fasdaklebiT<br />

fexsacmlis fasma 45 lari Seadgina. ra<br />

Rirda fexsacmeli fasdaklebamde?<br />

9 policielis xelfasma 40% -iT gazrdis<br />

Semdeg 1260 lari Seadgina. ra xelfasi<br />

hqonda policiels gazrdamde?<br />

10 bankSi Setanil Tanxas yovelwliurad<br />

9% emateba. ra Tanxa daugrovdeba<br />

laSas erT welwadSi, Tu man bankSi 500 lari Seitana?<br />

11 wignis maRazia gamomcemlobidan miRebul wignebs gamomcemlobis<br />

fasze 25%-is damatebiT yidis. ra mogeba darCeba maRazias 1000<br />

wignis gayidvis Semdeg, Tu gamom cemlobis mier dadgenili erTi<br />

wignis fasi 8 laria?<br />

12 yava moxalvisas wonis 12%-s kargavs. ramdeni grami moxaluli yava<br />

miiReba 200 grami nedli yavisagan?<br />

13 xorblisagan misi masis 75% fqvili miiReba. ramdeni kg xorbalia<br />

saWiro 3kg fqvilis misaRebad?<br />

14 puris comi gamocxobisas wonis 20%-s<br />

iklebs.<br />

a) ramdeni 400 -gramiani puri<br />

gamocxveba 10 kg comisagan?<br />

b) ramdeni kg comia saWiro 5 kg puris<br />

gamosacxobad?<br />

15 qalaqSi amJamad 10 000 mosaxlea. mosaxleobis ricxvi<br />

yovelwliurad 10%-iT izrdeba. ramdeni mosaxle iqneba am qalaqSi<br />

a) erTi wlis Semdeg?<br />

b) ori wlis Semdeg?<br />

16 biznesmenma Tavisi fulis 40% Rvinis warmoebaSi daabanda,<br />

saidanac 60% mogeba miiRo, danarCeni Tanxa sakonservo<br />

warmoebaSi Cado, saidanac 50% mogeba miiRo. ramdeni laris<br />

mflobeli gaxda biznesmeni, Tu misi sawyisi Tanxa 20 000 lars<br />

Seadgenda?<br />

17 ramdeni procentiT gaizrdeba marTkuTxedis formis miwis nakveTis<br />

farTobi, Tu mis sigrZes 10, xolo siganes 20 procentiT gavzrdiT?<br />

Tavi 3 • monacemebi 163


18 Tambaqos nawarmi jer 20, Semdeg 40 procentiT gaZvirda. sul<br />

ramdeni procentiT gaZvirda Tambaqos nawarmi?<br />

19 wriul diagramaze mocemulia<br />

saqarTvelos mosaxleobis ricxovneba<br />

procentebSi religiuri aRmsareblobis<br />

mixedviT 2002 wlis aRweris<br />

monacemebiT.<br />

a) diagramis saSualebiT gamo Tvale<br />

sxvadasxva aRmsareb lobis mqone<br />

mosaxleobis rao denoba (saqarTvelos<br />

mTeli mosaxleoba 2002 wlis aRweriT<br />

4 356 000 kacs Seadgenda).<br />

164 Tavi 3 • monacemebi<br />

b) mocemuli diagramis mixedviT Seadgine<br />

cxrili, romelic gvi Cvenebs mosaxleobis<br />

rao deno bas aRmsareblobis mixedviT<br />

rogorc procentebSi, ise ricxobrivad.<br />

20 gamoTvale:<br />

a) 1sT-is ra nawilia 3wT; b) 1m-is ra nawilia 20 sm;<br />

g) 1kg-is ra nawilia 300g; d) 1t-is ra nawilia 250kg;<br />

e) 1m2 –is ra nawilia 25dm2 ; v) 1ha-is ra nawilia 4000m2 ;<br />

z) 1dm3-is ra nawilia 10sm3 ; T) 1m3 i) 1sT-is ra nawilia 1wm;<br />

–is ra nawilia 100l;<br />

aba, scade!<br />

daexmare ganawilebaSi<br />

1. maranSi 7 qvevri savsea RviniT, 7 ki – naxevradsavse, xolo<br />

danarCeni carielia. Rvino da qvevrebi samma Zmam Tanabrad<br />

unda gainawilos ise, rom TiToeuls toli raodenobis qvevrebi<br />

da Rvino unda ergos. ganawilebisas qvevridan qvevrSi Rvinis<br />

gadasxma ar SeiZleba. rogor u nda gainawilon?<br />

2. rvalitriani qila rZiTaa savse. rZe orma qalma Tanabrad unda<br />

gainawilos. erTs mxolod 5-litriani, xolo meores 3-litriani<br />

carieli bidoni aqvs. rogor gainawilon?<br />

4%<br />

1%<br />

10% 1%<br />

84%<br />

marTlmadidebluri<br />

kaTolikuri<br />

grigorianuli<br />

mahmadianuri<br />

sxva


3.4 ori sididis fardobis procentuli warmodgena<br />

mizani:<br />

viswavloT:<br />

1. ori sididis fardobis procentuli Cawera;<br />

2. monacemTa gamosaxva fardobis procentiT.<br />

praqtikuli amocanebis amoxsnisas sidideebis Sefardebas xSirad<br />

procentebiT gamosaxaven.<br />

amocana 1. rZe maRalcximianad iTvleba, Tu masSi cximis Semcve loba<br />

aranakleb 4,5%-ia. qarxanaSi Semosuli rZis cximianobis dasadge nad<br />

Seamowmes 1,5kg rZis sinji. aRmoCnda, rom igi 63g cxims Seicavda.<br />

SeiZleba Tu ara, es rZe maRalcximianad CaiTvalos?<br />

amoxsna. gamovsaxoT rZisa da masSi Semavali cximis wona erTi da imave<br />

erTeulebSi:<br />

1,5kg=1500g.<br />

gamoTvlebi<br />

kalkulatoriT<br />

vipovoT, rZis wonis ra nawils warmoadgens cximis<br />

wona da gamovsaxoT igi procentebSi:<br />

63 ÷ 1500 x 100 = 4,2<br />

.<br />

daskvna: am rZeSi cximis Semcveloba 4,2%-ia. maSasadame, rZe maRalcximiani<br />

ar aris.<br />

amocana 2. erTma kalaTburTelma matCis ganmavlobaSi<br />

20 tyorcna ganaxor ciela, romelTagan 15 tyorcna<br />

Sedegiani iyo, xolo meorem 40-jer tyorcna, aqedan 28<br />

Caagdo kalaTSi. romeli kalaTburTeli ufro zustad<br />

tyorcnis?<br />

amoxsna. imis gasarkvevad, Tu ra sizustiT tyorcnidnen<br />

kalaT burTe lebi, daviTvaloT maT mier natyorcni<br />

burTebis ramdeni procenti moxvda kalaTSi.<br />

gamoTvlebi CavataroT or etapad:<br />

I etapi: gavigoT, TiToeuli kalaTburTelis mier natyorcni<br />

burT ebis raodenobis ra nawils Seadgens Cagdebuli<br />

burTebis raodenoba:<br />

pirveli kalaTburTeli: 15 : 20 = 0, 75<br />

meore kalaTburTeli: 28 : 40 = 0, 7<br />

II etapi: miRebuli ricxvebi CavweroT procentis saxiT:<br />

pirveli kalaTburTeli: 0, 75 = ( 0, 75 × 100)% = 75%<br />

meore kalaTburTeli: 0, 7 = (0, 7 × 100)% = 70%<br />

daskvna: pirveli kalaTburTelis tyorcnis sizustea 75%, meoresi ki<br />

_ 70%. maSasadame, pirveli kalaTburTeli ufro zustad tyorcnis<br />

burTs.<br />

Tavi 3 • monacemebi 165


imisaTvis, rom gavigoT, a sidide b sididis ramdeni procentia,<br />

saWiroa:<br />

I. Tu es sidideebi zomis gansxvavebul erTeulebSia mocemuli,<br />

gadaviyvanoT isini erTsa da imave erTeulebSi.<br />

II. gavyoT a sidide b -ze da ganayofi warmovadginoT procentis saxiT,<br />

a<br />

e. p%<br />

i. = ×gavamravloT 100 100-ze:<br />

b<br />

a<br />

p%<br />

= × 100<br />

b<br />

ama Tu im narevSi (xsnarSi, naerTSi) raime nivTierebis procentis saxiT<br />

Caweril wils koncentracia ewodeba. magaliTad, ganxilul amocana1-Si<br />

gamoTvlili cximis koncentracia rZeSi 4,2%-is toli iyo.<br />

amocana 3. 90%-iani koncentraciis spirtis 3 litr xsnars 2 litri<br />

sufTa wyali daamates. ra koncentraciis xsnari miiRes?<br />

amoxsna. 3 litri xsnari 90%, anu 3⋅ 0,9 =2,7litr spirts Seicavda.<br />

wylis damatebis Semdeg xsnaris moculoba gaxda 5 litri, spirtis<br />

raodenoba ki ar Secvlila. amitom miRebuli xsnaris koncentracia<br />

iqneba<br />

2,7<br />

× 100 = 54% .<br />

5<br />

pasuxi: miRebuli xsnaris koncentraciaa 54%.<br />

gaxsovdes!<br />

procentebiT SeiZleba gamoisaxos mxolod erTi da imave erTeulebiT<br />

gazomili sidideebis Sefardeba.<br />

upasuxe kiTxvebs<br />

1. ra SemTxvevaSi SeiZleba warmovadginoT ori sididis Sefardeba<br />

procentis saxiT?<br />

2. rogor gamovsaxoT erTi sidide meore sididis procentebiT?<br />

3. Seicvleba Tu ara pirveli amocanis pasuxi, Tu cximisa da rZis wonas<br />

gamovsaxavT wonis sxva erTeulebiT (magaliTad, kilogramebiT)?<br />

4. ras ewodeba narevis koncentracia?<br />

5. Semcirdeba Tu gaizrdeba spirtis xsnaris koncentracia da ramdenjer,<br />

Tu xsnars imave moculobis wyals SevurevT?<br />

166 Tavi 3 • monacemebi


savarjiSoebi<br />

1 gamoTvale, a ricxvi b ricxvis ramdeni procentia, Tu:<br />

a) a = 9, b = 36 b) a = 15, b = 75<br />

g) a = 2, 4, b = 4,8 d) a = 10, b = 5<br />

2 gamoTvale, a sidide b sididis ramdeni procentia, Tu:<br />

a) a = 12 wT, b = 60wT b) a = 1, 5 kg, b = 30kg<br />

5<br />

g) a = dm, b = 2m d) a = 0, 3 lari, b = 40TeTri<br />

3 qvemoT CamoTvlilTagan romeli sidideebis fardoba<br />

SeiZleba gamoisaxos procentebiT? SesaZleblobis<br />

SemTxvevaSi gamoTvale:<br />

a) 3,5 kg da 4 lari; b) 16 wuTi da 1,2 saaTi;<br />

g) 2m 2 da 3,2m; d) 7sm da 2dm.<br />

4 cxrilSi moyvanilia <strong>VII</strong> klasis 25 moswavlis gamokiTxvis<br />

Sedegebi, Tu vin sportis romel saxeobas misdevs:<br />

sportis moswavleTa moswavleTa<br />

saxeoba raodenoba saerTo<br />

raodenobis<br />

procenti<br />

fexburTi 8<br />

kalaTburTi 3<br />

Widaoba 2<br />

Wadraki 4<br />

curva 1<br />

arc erTi 7<br />

a) gadaixaze cxrili da Seavse misi bolo sveti;<br />

b) monacemebis mixedviT aage svetovani diagrama;<br />

g) Seadgine analogiuri cxrili Seni klasis mixedviT.<br />

5 gamoTvale a da b ricxvebis procentuli fardoba, Tu:<br />

a) a ricxvi b ricxvis 2/5 nawilia;<br />

b) a ricxvi b ricxvis 3/10 nawilia;<br />

g) a ricxvi b ricxvis 13/14 nawilia;<br />

d) a ricxvi b ricxvis 0,9 nawilia;<br />

e) a ricxvi b ricxvis meoTxedia;<br />

v) a ricxvi orjer metia b ricxvze.<br />

Tavi 3 • monacemebi 167


6 klasSi 12 biWi da 15 gogonaa. klasis moswavleTa ramdeni<br />

procentia gogona?<br />

7 benzingasamarT sadgurs 3 tona benzinis maragi hqonda.<br />

sadgurma 0,54 tona benzini gayida. gamoTvale, mTeli<br />

maragis ramdeni procenti darCa gasayidi.<br />

8 cxrilSi mocemulia dedamiwis kontinentTa farTobi<br />

kvadratul kilometrebSi.<br />

kontinentis<br />

kontinentis<br />

farTobi<br />

kontinenti xmeleTis saerTo<br />

farTobi farTobis<br />

procenti<br />

evrazia 55119000<br />

CrdiloeT amerika 242300000<br />

samxreT amerika 17814000<br />

afrika 30218000<br />

avstralia 8503000<br />

antarqtida<br />

xmeleTis saerTo<br />

farTobi<br />

14245000<br />

gamoTvale xmeleTis saerTo farTobi, gadaixaze da Seavse<br />

cxrili.<br />

9 gamoTvale, ( a+ b)-s<br />

ramdeni procentia ( a− b),<br />

Tu a = 1, 9 ,<br />

b = 0,6 .<br />

10 Senadnobi 60g vercxlis da 40 g oqrosa da 100g spilenZisagan<br />

Sedgeba. gamoTvale am SenadnobSi Semavali TiToeuli<br />

metalis koncentracia.<br />

11 ra koncentraciis xsnars miviRebT, Tu 100g marils 300g<br />

wyalSi gavxsniT?<br />

12 200g zRvis wyals, romelic 3% marils Seicavda, 400g<br />

sufTa wyali Seuries. ra koncentraciis xsnari miiRes?<br />

13 ramdeni grami wyali unda davumatoT 30g marils, rom<br />

miviRoT 25%-iani koncentraciis marilwyali?<br />

168 Tavi 3 • monacemebi


14 figuris farTobis ramden procents Seadgens<br />

gaferadebuli nawilis farTobi?<br />

a<br />

d<br />

b g<br />

e v<br />

15 ramdeni procentiT gaZvirda eleqtroenergia (anu<br />

sawyisi fasis ramdeni procentia namati), Tu adre<br />

1 kilo vati 12 TeTri Rirda, xolo amJamad erTi<br />

kilovatis fasia 18 TeTri?<br />

16 ramdeni procentia fasdakleba maRaziaSi, Tu labada,<br />

romelic 200 lari Rirda, 120 larad gayides?<br />

17 cxrilSi mocemulia saqarTvelos mosaxleobis<br />

raodenoba 1913, 1970 da 2002 wlebis aRweriT.<br />

wlebi mosaxleobis raodenoba cvlilebebi<br />

procentebSi<br />

1913 2 601 000<br />

1970 4 686 000 moimata<br />

2002 4 356 000 daiklo<br />

gamoTvale procentebSi mosaxleobis raodenobis cvlileba<br />

momdevno aRwerisas wina aRwerasTan SedarebiT.<br />

18 aleqsande erTi wlis gamavlobaSi 4 santimetriT gaizarda da<br />

misma simaRlem 164 sm-s miaRwia. ramdeni procentiT moimata<br />

simaRleSi aleqsandrem erTi wlis gamavlobaSi?<br />

19 wriul diagramaze mocemulia fermeris mier miRebuli sxvadasxva<br />

jiSis yurZnis mosavlis raodenobebi tonebSi.<br />

gamoTvale:<br />

daimaxsovre<br />

1<br />

1%<br />

100 =<br />

1<br />

10%<br />

10 =<br />

1<br />

20%<br />

5 =<br />

1<br />

25%<br />

4 =<br />

1 1<br />

= 33 %<br />

3 3<br />

1<br />

50%<br />

2 =<br />

1 =<br />

100%<br />

a) mTliani mosavlis ramden procents Seadgens saferavis jiSis<br />

yurZnis mosavali;<br />

b) ra gardusuli zomis seqtori Seesabameba rqawiTelis yurZnis<br />

Tavi 3 • monacemebi 169


aodenobas.<br />

170 Tavi 3 • monacemebi<br />

wriul diagramaze aRniSnuli monacemebis mixedviT aage<br />

Sesabamisi svetovani diagrama.<br />

20 svetovan diagramaze mocemulia firmis TanamSromeli qalebisa da<br />

mamakacebis raodenobebi.<br />

20<br />

15<br />

10<br />

5<br />

0<br />

qalebi<br />

mamakacebi<br />

diagramis mixedviT upasuxe kiTxvebs:<br />

a) ramdeni TanamSromelia sul firmaSi?<br />

b) TanamSromelTa ramdeni procentia qali?<br />

g) ramdengradusiani seqtori Seesabameba Sen mier agebul wriul<br />

diagramaze mamakacebis raodenobas?<br />

aage mocemuli diagramis Sesabamisi wriuli diagrama da miuTiTe<br />

masze firmis TanamSromeli qalebisa da mamakacebis raodenobebi<br />

procentebSi.<br />

21 gaavle wrfe da masze aRniSne A da B wertilebi, romelTa Soris<br />

manZili 8 sm-ia. amave wrfeze moniSne iseTi C wertili, rom BC<br />

mona kve Tis sigrZe AB monakveTis sigrZis 40% iyos. ramdeni aseTi<br />

wertili arse bobs? ras udris AC monakveTis sigrZe?<br />

22 ramdeni procentiT gaizrdeba ricxvi, Tu mas samjer gavzrdiT?<br />

23 ramdeni procentiT Semcirdeba ricxvi, Tu mas aTjer<br />

SevamcirebT?<br />

24 ramdeni g wyali unda davasxaT 30% koncentraciis mqone 200g<br />

marilwyals, rom miviRoT 20% koncentraciis xsnari?<br />

25 Seuries 500grami 80% koncentraciis da 300grami 70%<br />

koncentraciis spirits xsnarebi. ra koncentraciis xsnari miiRes?<br />

26 mas Semdeg, rac oqrosa da vercxlis Senadnobs 50g oqro<br />

daumates, SenadnobSi oqros koncentracia 30%-dan 80 %-mde<br />

gaizarda. ramdeni grami iyo Senadnobi oqros damatebamde?<br />

27 ipoveT udidesi samniSna ricxvi, romelic iyofa 3-zec da 5-zec.<br />

28 risi tolia iseTi wiladebis mricxvelebis jami, romelTa<br />

mniSvnelia 12, xolo maTi mniSvnelobebi 1/3-sa da 5/6-s Sorisaa?


29 gamoTvale 2-is, 2-is da 3-is saSualo ariTmetikuli.<br />

30 ipove x, Tu x-sa da 4,2-is saSualo ariTmetikuli 5-is tolia.<br />

31 1, x, 5, y, z …ricxvTa mimdevrobis meore wevridan dawyebuli<br />

yoveli wevri misi mezoblebis saSualo ariTmetikulis tolia.<br />

ipove x, y da z.<br />

wyvilebSi samuSao<br />

TiToeulma Tqvenganma damoukideblad SearCieT ori aranulovani<br />

ricxvi. gamoTvaleT, meore ricxvis ramdeni procentia pirveli<br />

ricxvi. Semdeg gamo TvaleT, pirveli ricxvis ramdeni procentia meore<br />

ricxvi. miRebuli ori ric xvi gadaamravleT, pasuxi daamrgvaleT<br />

mTel ricxvamde da CaiwereT. Sea dare Sen mier miRebuli Sedegi Seni<br />

megobrebis mier miRebul Sedegebs. ra kanonzomierebas amCnevT? axseniT<br />

es kanonzomiereba.<br />

gamoTvlebisas SegiZliaT isargebloT kalkulatoriT.<br />

qarTuli xuroTmoZRvrebisa da<br />

arqiteqturis nimuSebi<br />

gelaTis samonastro<br />

kompleqsi<br />

quTaisis maxloblad, wyalwiTelas<br />

xeobaSi aago mefe<br />

daviT aRmaSenebelma gelaTis<br />

monasteri da akademia, romelsac<br />

Tanamedroveni “axal ierusalimsa<br />

da meore aTens”<br />

uwodebdnen.<br />

daarsda 1106 wels.<br />

yaurmis xidi<br />

Zv. qarTuli xuroTmoZ-<br />

Rvrebis erT-erTi SesaniSnavi<br />

Zeglia qvis xidi mdinare<br />

faravanze. igi XII - XIV saukuneebiT<br />

TariRdeba.<br />

a) romel geometriul figurebs xedav nagebobebSi?<br />

b) ramdeni saukunisa gelaTis kompleqsi? yaurmis xidi?<br />

Tavi 3 • monacemebi 171


3.5 monacemTa ricxviTi maxasiaTeblebi<br />

mizani:<br />

172 Tavi 3 • monacemebi<br />

davadginoT sxvadasxva saxiT warmodgenili<br />

monacemebis ricxviTi maxasiaTeblebi: sixSire,<br />

diapazoni, saSualo, moda.<br />

dedis SekiTxvaze, Tu ra niSnebze swavlobs, nikam upasuxa: — cxrianze,<br />

radgan Cems mier miRebul niSnebSi 9 qula meti raodenobiTaa.<br />

dedam dRiuridan amowera sxvadasxva saganSi semestris ganmavlobaSi<br />

nikas mier miRebuli niSnebi:<br />

7, 8, 9, 6, 9, 7, 9, 6, 7, 6, 9, 6, 8, 9, 7, 9, 6, 9, 10, 8.<br />

Semdeg daalaga miRebuli niSnebi zrdis mixedviT da Seadgina sixSireTa<br />

cxrili:<br />

niSani 6 7 8 9 10<br />

sixSire 5 4 3 7 1<br />

saSualo qulis gamosaTvlelad dedam qulebis maT sixSirebze<br />

namravlebi Sekriba da miRebuli Sedegi sixSireTa jamze gayo:<br />

6 ⋅ 5 + 7 ⋅ 4 + 8 ⋅ 3 + 9 ⋅ 7 + 10 ⋅ 1<br />

saSualo = = 7,75<br />

5+ 4+ 3+ 7+ 1<br />

miuxedavad imisa, rom nikas SefasebebSi 9 qulis sixSire yvela sxva<br />

qulis sixSires sWarbobs, semestris manZilze nikas mier miRebuli<br />

qulaTa saSualo 8 qulaze naklebi aRmoCnda. udidesi sixSiris monacems<br />

moda ewodeba. ganxululi monacemebis modaa 9.<br />

nikas mier miRebuli qulebidan udidesi qulaa 10, umciresi ki 6. maTi<br />

sxavoba 4 gviCvenebs, Tu ramdenadaa gabneuli monacemebi. sazogadod,<br />

udidesi da umciresi monacemis sxvaobas ricxviTi monacemebis gabnevis<br />

diapazoni ewodeba.<br />

T(CO )<br />

amocana1. Tiniko sami dRis<br />

ganmavlobaSi 9 00 saaTidan<br />

saRamos 21 00 saaTamde<br />

yovel 3 saaTSi erTxel<br />

iwerda haeris temperturas<br />

da miRebuli monacemebis<br />

safuZvelze Seadgina xazovani<br />

diagrama. diagramis mixedviT<br />

gamovTvaloT monacemTa<br />

ricxviTi maxasiaTeblebi.<br />

amoxsna.<br />

8<br />

7<br />

6<br />

5<br />

4<br />

3<br />

2<br />

1<br />

0<br />

9 saaTi 12 saaTi 15 saaTi 18saaTi 21saaTi<br />

I dRes umciresi temperatura iyo +20 dilis 900 saaTze, udidesi +70 _<br />

1500 saaTze. am dRes gabnevis diapazoni 50-is tolia. monacemTa modaa 50 ,<br />

xolo saSualo temperatura dRis ganmavlobaSi<br />

(20 +50 +70 +50 +30 ): 5 = 4,40 .<br />

I dRe<br />

I I dRe<br />

I I I dRe


I I dRes umciresi temperatura iyo +1,5 0 dilis 9 00 saaTze, udidesi +6 0<br />

_15 00 saaTze. am dRes gabnevis diapazoni 4,5 0 -is tolia. monacemTa modaa<br />

4 0 , xolo saSualo temperatura dRis ganmavlobaSi (1,5 0 +4 0 +6 0 +4 0 +1 0<br />

):5=3,3 0 .<br />

mesame dRis ricxviTi maxasiaTeblebi gamoTvale damoukideblad.<br />

daviTvaloT gabnevis diapazoni samive dRis ganmavlobaSi: am<br />

SemTxvevaSi umciresia III dRis monacemi+ 0,5 0 , xolo udidesi _ I dRis<br />

monacemi 7 0 . amitom gabnevis diapazoni iqneba 6,5 0 .<br />

rogorc vxedavT, gabnevis diapazoni samive dRis ganmavlobaSi<br />

aRemateba calkeuli dReebis gabnevis diapazonebs. SevniSnoT, rom<br />

sazogadod, ricxviTi simravlis gabnevis diapazoni yovelTvis<br />

aranaklebia, vidre misi nebismieri qvesimravlis gabnevis diapazoni<br />

(axseni, ratom?).<br />

upasuxe kiTxvebs<br />

1. ra monacems hqvia moda?<br />

2. rogor daiTvli monacemTa saSualos?<br />

3. rogor daiTvli monacemTa gabnevis diapazons?<br />

4. eTanxmebi Tu ara nikas mosazrebas, rom is cxrianze swavlobs?<br />

5. SeiZleba Tu ara ricxviT monacemTa gabnevis diapazoni naklebi iyos<br />

vidre am monacemTa nawilis gabnevis diapazoni?<br />

savarjiSoebi<br />

1 paragrafSi mocemuli diagramis mixedviT ipove samive dRis<br />

monacemTa moda.<br />

2 paragrafSi mocemuli diagramis mixedviT gaarkvie romeli<br />

winadadebaa marTebuli:<br />

a) samive dRis SemTxvevaSi udidesi temperatura 15 saaTze iyo;<br />

b) samive dRis SemTxvevaSi umciresi temperatura 9 saaTze iyo;<br />

g) 15-dan 21 saaTamde SualedSi samive dRes temperatura<br />

klebulobda;<br />

d) 9-dan 15 saaTamde SualedSi samive dRes temperatura<br />

matulobda.<br />

3 mocemuli sixSireTa cxrilis mixedviT ipove monacemTa saSualo,<br />

moda da diapazoni;<br />

monacemebi -1,4 +2,3 -4 +1,4 +6 -4,4 +3,3 4<br />

sixSire 1 3 2 5 2 3 4 1<br />

4 ras udris x, Tu x, 5, 3, 8, 4, 5, 3, 10 ricxviTi monacemebis<br />

modaa 3.<br />

5 ras udris a, Tu zrdis mixedviT dalagebuli a, 5, 6,5, 8,4, 11<br />

ricxviTi monacemebis gabnevis diapazonia 7,4 .<br />

Tavi 3 • monacemebi 173


6 ras udris b, Tu klebis mixedviT dalagebuli b, 5,1, 4,7, 3,4,<br />

-1 ricxviTi monacemebis gabnevis diapazonia 8.<br />

7 ras udris x, Tu 2,5, -3, 7, x, -4,2, -5, 3, 1,7 ricxviTi<br />

monacemebis saSualoa 1,25?<br />

8 dasavleT saqarTvelos ianvris Tvis haeris temperaturis gabnevis<br />

diapazoni 8 gradusi, xolo aRmosavleT saqarTveloSi imave<br />

Tvis gabnevis diapazoni 12 gradusi iyo. SeiZleba Tu ara mTel<br />

saqarTveloSi igive maCvenebeli iyos a) 7 gradusi? b) 11 gradusi?<br />

g) 13 gradusi?<br />

9 cxrilSi mocemulia eqvsi Tanaklaselis<br />

Sedegi 100 m-ze sirbilSi.<br />

a) daalage es monacemebi klebis mixedviT;<br />

b) gamoTvale monacemTa saSualo da<br />

gabnevis diapazoni;<br />

174 Tavi 3 • monacemebi<br />

g) romel moswavles aqvs saukeTeso<br />

Sedegi?<br />

d) romeli moswavlis Sedegia<br />

saSualosTan yvelaze axlos?<br />

10 xazovan diagramaze mocemulia wisqvil-kombinatis mier sami<br />

wlis ganmavlobaSi gadamuSavebuli xorblis raodenoba (tonebSi)<br />

kvartlebis mixedviT.<br />

diagramis mixedviT<br />

daadgine TiToeuli<br />

wlis da mTlianad sami<br />

wlis ganmavlobaSi<br />

monacemTa ricxviTi<br />

maxasiaTeblebi:<br />

a) udidesi da umciresi<br />

monacemebi;<br />

b) monacemTa saSualo;<br />

g) moda;<br />

d) gabnevis diapazoni.<br />

60<br />

50<br />

40<br />

30<br />

20<br />

10<br />

0<br />

I kvartali<br />

I I kvartali<br />

I I I kvartali<br />

11 sami sazamTros saSualo masaa 7kg, meoTxes masa 9kg. ra saSualo<br />

masa aqvs oTxive sazamTros?<br />

12 mocemulia erTi klasis moswavleebis mier maTematikis<br />

sakontroloSi miRebuli, zrdis mixedviT dalagebuli, qulaTa<br />

sixSiruli cxrili.<br />

qula a 4 5 6 7 8 b<br />

sixSire 1 2 3 5 8 5 1<br />

salome 16,2 wm<br />

giga 14,7 wm<br />

naTia 15,9 wm<br />

luka 15,3 wm<br />

kaxa 17,4 wm<br />

lela 19,2 wm<br />

I V kvartali<br />

2009w.<br />

2010w.<br />

2011w.


gamoTvale a da b qulebis mniSvnelobebi, Tu cnobilia, rom<br />

qulaTa saSualoa 6,4, xolo gabnevis diapazoni — 7.<br />

13 16 sm 3 moculobis brinjaos zodi 162 grams iwonis. ramdens iwonis<br />

brinjaos birTvi, romlis moculoba 24 sm 3 -ia?<br />

14 or qalaqs Soris manZili 55 km-ia, xolo am qalaqebs Soris<br />

manZili rukaze 2,2 sm-is tolia. rogoria am rukis masStabi?<br />

15 ABC samkuTxedSi ∠ A = 68 0 , ∠ B = 42 0 . qvemoT CamoTvlili<br />

utolobebidan romelia WeSmariti?<br />

a) AC < AB < BC; b) AB < AC < BC; g) BC < AB < AC; d) AC < BC < AB.<br />

16 gamoTvale:<br />

a)<br />

; b)<br />

16 baRSi msxlis, alublisa da atmis xeebia. xeebis saerTo<br />

raodenobis nawili msxlisa da alublis xeebia, xolo atmis<br />

xeebis raodenoba xeebis raodenobis -s Seadgens. gamoTvale<br />

ramdenia baRSi atmis da ramdeni msxlis xe, Tu alublis xe sul<br />

oria.<br />

SeiZleba Tu ara?<br />

mocemulia zrdis mixedviT dalagebuli monacemebi:<br />

x; 3; 5; 6; 8; y.<br />

SeiZleba Tu ara, rom am monacemTa gabnevis diapazoni iyos<br />

a) 4? b) 7?<br />

.<br />

Tavi 3 • monacemebi 175


I I I Tavis mimoxilva<br />

ra viswavleT am TavSi?<br />

1. raodenobrivi da Tvisobrivi monacemebis mopovebis saSualebebi;<br />

2. ricxvis Cawera procentis saxiT da procentis saxiT Cawerili ricxvis<br />

Cawera wiladis saxiT;<br />

3. ricxvis procentis povna da ricxvis povna misi procentiT an<br />

nawiliT ;<br />

4. fardobis procentuli Cawera da gamoyeneba;<br />

5. sididis procentuli zrda-kleba da martivi xarjTaRricxva;<br />

6. monacemTa mowesrigeba da warmodgena cxrilisa da diagramis saxiT;<br />

7. monacemTa ricxviTi maxasiaTeblebis (saSualo, moda, gabnevis<br />

diapazoni) gamoTvla.<br />

upasuxe kiTxvebs<br />

176 Tavi 3 • monacemebi<br />

• ra saxis monacemebs icnob?<br />

• monacemTa mopovebis ra saSualebebi arsebobs?<br />

• rogor Cawer ricxvs procentis saxiT?<br />

• rogor Cawer procentis saxiT Caweril ricxvs wiladis saxiT?<br />

• ra kavSiria ricxvis procentsa da nawils Soris?<br />

• rogor ipovi a ricxvis p procents?<br />

• rogor ipovi ricxvs, romlis p procenti a ricxvis tolia?<br />

• rogor ipovi a ricxvze p procentiT met (nakleb) ricxvs?<br />

• rogor ipovi a ricxvi b ricxvis ramdeni procentia?<br />

• ra aris monacemTa moda?<br />

• ra aris monacemTa sixSiruli cxrili?<br />

• rogor daiTvli monacemis sixSires?<br />

• rogor daiTvli ricxviT monacemTa saSualos?<br />

• ra aris ricxviT monacemTa gabnevis diapazoni?<br />

• ra saxis diagramebi ici?<br />

• rogor aageb xazovan (svetovan) diagramas?


SeurCie marcxena svetSi mocemul winadadebas sityva marjvena<br />

svetidan<br />

1. ricxviT moncemTa udidesi da umciresi monacemis<br />

sxvaobas gabnevis ------- ewodeba<br />

2. udidesi sixSiris monacems ----- ewodeba<br />

3. ricxvis p/100 nawils am ricxvis p ------- ewodeba<br />

4. monacemis gameorebaTa raodenobas am monacemis<br />

------- ewodeba<br />

5. ricxviTi monacemebis jamis monacemTa raodenobaze<br />

ganayofs monacemTa ------ ewodeba<br />

6. ricxvis erTi procenti misi -------- nawilia<br />

savarjiSoebi<br />

moda<br />

sixSire<br />

diapazoni<br />

saSualo<br />

procenti<br />

measedi<br />

1 gamoTvale zepirad:<br />

a) 5-is ra nawilia 2,5; b) 27-is ra nawilia 3;<br />

g) 55-is 2<br />

nawili; d) 20-is 0,7 nawili ;<br />

11<br />

e) ricxvi, romlis 3<br />

4<br />

udris 6-s ; v) ricxvi, romlis udris 8-s;<br />

7 9<br />

z) 50-is 10% ; T) ricxvi, romlis 50% udris 60-s;<br />

i) 1kg-is ramdeni procentia 300g; k) 1sm-is ramdeni procentia 6 mm;<br />

l) 1sT-s ramdeni procentia 12 wT; m) 1t-s ramdeni procentia 200kg.<br />

2 gamoTvale:<br />

a) 50 ramdeni procentiT metia 40-ze;<br />

b) 40 ramdeni procentiT naklebia 50-ze.<br />

3 gazarde 20%-iT<br />

a) 3 lari; b) 5 tona; g) 1,2 metri; d) 25 kg; e) 3,6<br />

4 Seamcire 40%-iT<br />

a) 5 lari; b) 3 tona; g) 1,5 metri; d) 2,5 kg; e) 36sm.<br />

5 TaTias klasSi 25 moswavlea. maTi 60% gogonaa. gogonebis 1/5<br />

nawili friadosania. a) ramdeni friadosania TaTias klasSi? b) ra<br />

sididis (gradusebSi) seqtori Seesabameba vaJebis raodenobas im<br />

wriul diagrmaze, romelzec TaTias Tanaklaseli gogonebisa da<br />

vaJebis raodenobebi iqneba naCvenebi? aage es diagrama.<br />

6 ornitologi (frinvelTa yofis<br />

Semswavleli mecnieri) akvirdeba,<br />

dReSi ramdenjer tovebs SaSvi budes<br />

bartyebisTvis saWmlis misatanad. aRricxva<br />

rom gaudvildes, dakvirvebaTa dRiurSi<br />

budidan SaSvis yovel gamofrenas igi xazis<br />

CamosmiT aRniSnavs (ix. qvemoT).<br />

Tavi 3 • monacemebi 177


178 Tavi 3 • monacemebi<br />

00 00<br />

06 −12<br />

00 00<br />

12 −18<br />

am monacemebis mixedviT upasuxe kiTxvebs:<br />

a) monacemTa mopovebis romel xerxs mimarTavs ornitologi?<br />

b) ramdenjer datova bude Savma dRis pirvel naxevarSi?<br />

g) dRis romel naxevarSia SaSvi ufro aqtiuri?<br />

d) saaTSi saSualod ramdenjer tovebs SaSvi budes dRis<br />

ganmavlobaSi?<br />

7 ramdeni procentiT Camofasda qurqi, romlis sawyisi fasi 500<br />

lari iyo, xolo Camofasebis Semdeg 350 larad gaiyida?<br />

8 ramdeni procentiT gaZvirda fqvili, Tu adre 1kilogrami 80<br />

TeTri Rirda, axla ki misi Rirebuleba 1lari da 20 TeTria?<br />

9 tolferda samkuTxedis fuZis sigrZe perimetris 30%-ia.<br />

perimetris ramdeni procentia ferdis sigrZe?<br />

10 qalaqis mcxovrebTa erTi nawili laparakobs mxolod qarTulad,<br />

nawili mxolod rusulad, danarCeni qarTuladac da rusuladac.<br />

qarTulad laparakobs am qalaqis mcxovrebTa 80%, rusulad_<br />

60%. qalaqis mcxovrebTa ramdeni procenti laparakobs orive<br />

enaze?<br />

11 cxrilSi mocemulia kamaTelze mosuli qulebis sixSireTa cxrili<br />

qula 1 2 3 4 5 6<br />

sixSire 4 3 5 6 4 3<br />

cxrilis mixedviT upasuxe kiTxvebs:<br />

a)sul ramdenjer gaagores kamaTeli? b) ras udris monacemTa<br />

diapazoni?<br />

g) ras udris monacemTa moda?<br />

d) ras udris monacemTa saSualo?<br />

12 wriul diagramaze mocemulia erTi klasis 25 moswavlis moswrebis<br />

Sedegebi pirveli trimestris mixedviT procentebSi. diagramis<br />

mixedviT daadgine:<br />

a) ramdeni warCinebulia klasSi?


) ramdeni moswavlis Sedegia<br />

damakmayofilebeli an kargi?<br />

g) ramden gradusiani<br />

seqtori Seesabameba<br />

aradamakmayofilebeli<br />

Sedegis mqone moswavleebs?<br />

d) rogori Sefasebis moswavleebi<br />

Warboben klasSi?<br />

aradamakmayofilebeli<br />

12%<br />

damakmayofilebeli<br />

36%<br />

13 SekiTxvaze, ramdeni jariskacia mis<br />

razmSi, leitenantma upasuxa, rom misi<br />

razmis 2<br />

1<br />

nawili sadarajozea,<br />

7 7 nawili<br />

hospitalSi, xolo danarCeni 28 jariskaci<br />

mwyobrSia. ramdeni jariskacia razmSi?<br />

14 SekiTxvaze, ramdeni moswavlea mis<br />

klasSi, levanma upasuxa, rom misi klasis<br />

moswavleTa 20% friadosania, 40%<br />

oTxosani, 25% samosani, xolo 3 moswavle<br />

orosania. ramdeni moswavlea levanis<br />

klasSi?<br />

Sedegebi<br />

15 samxedroTa or A da B banaks Soris manZili 20<br />

kilometria. A dajgufebis meTaurma jariskacs<br />

gadasca amanaTi, ubrZana, mietana igi B dajgufebis<br />

meTaurisaTvis da maSinve ukan gamobrunebuliyo.<br />

jariskacma 2 saaTSi gaiara banakebs Soris manZilis<br />

60%. A banakidan ra manZilze iqneba jariskaci<br />

gamgzavrebidan 4 saaTis Semdeg, Tu is imave<br />

siCqariT imoZravebs?<br />

warCinebuli<br />

20%<br />

kargi<br />

32%<br />

16 dedam Tamriko wamlis sayidlad gagzavna. manZili saxlidan<br />

afTiaqamde 1,5 km-ia. am manZilis 55% Tamrikom 10 wuTSi gaiara.<br />

afTiaqidan ra manZilze iqneba Tamriko gagzavnidan 20 wuTis<br />

Semdeg, Tu imave siCqariT ivlis?<br />

17 xorbali iZleva 80% fqvils, xolo SoTis puri mis gamosacxobad<br />

saWiro fqvilze 20%-iT mZimea. ramdeni grami xorbalia saWiro<br />

erTi 480-gramiani SoTis puris gamosacxobad?<br />

18 mas Semdeg, rac fexburTelTa gundi erTma Tavdamsxmelma datova,<br />

gundSi TavdamsxmelTa raodenoba 25%-dan 20%-mde Semcirda.<br />

ramdeni fexburTeli iyo gundSi Tavdamsxmelis wasvlamde?<br />

19 mas Semdeg, rac xsnaridan 2kg wyali aaorTqles, xsnaris<br />

koncentracia 80%-dan 90%-mde gaizarda. ramdeni kilogrami iyo<br />

xsnari wylis aorTqlebamde?<br />

Tavi 3 • monacemebi 179


20 qalaqi sami A, B da C<br />

raionisagan Sedgeba.<br />

wriul diagramaze<br />

naCvenebia raionebis<br />

mosaxleobis wili<br />

procentebSi, xolo<br />

4000<br />

svetovan diagramaze<br />

1000<br />

mosaxleobis raodenoba<br />

A raionSi. gamoTvale<br />

mosaxleobis raodenoba B da C raionebSi.<br />

180 Tavi 3 • monacemebi<br />

aba scade!<br />

A raioni<br />

C raioni<br />

45%<br />

B raioni<br />

35%<br />

ipove naturaluri ricxvi, romlis Tavisive 32%-ze gayofis Sedegad<br />

arasrul ganayofad amave ricxvis 12% miiReba.<br />

testi<br />

cxrilSi Setanilia im qveynebis monacemebi, romlebic 2004 wels<br />

Sediodnen pirvel aTeulSi erTi maCvenebliT mainc: farTobiT,<br />

mosaxleobiT, erToblivi Sida produqtiT.<br />

qveyana dedaqalaqi farTobi mosaxleoba<br />

erToblivi<br />

Sida produqti<br />

(aTasi km2 ) (mln) (mlrd $)<br />

avstralia kanbera 7 6 8 7 2 0 , 1 692,4<br />

argentina buenos-airesi 2 7 6 7 3 9 , 5 172,1<br />

aSS vaSingtoni 9 6 2 9 2 9 5 , 7 12438,9<br />

bangladeSi daka 1 4 4 1 4 4 , 3 61,9<br />

brazilia brazilia 8 5 1 3 1 8 6 , 1 732,1<br />

germania berlini 3 5 7 8 2 , 4 2906,7<br />

didi<br />

britaneTi<br />

londoni 2 4 4 6 0 , 4 2295,1<br />

espaneTi madridi 5 0 4 4 0 , 3 1120,3<br />

iaponia tokio 3 7 7 1 2 7 , 4 4799,1<br />

indoeTi deli 3 2 8 8 1 0 8 0 , 3 749,4<br />

indonezia jakarta 1 9 1 9 2 4 1 , 9 284,1<br />

italia romi 3 0 1 5 8 ,1 1836,4<br />

kanada otava 9 9 8 4 3 2 , 8 1098,4<br />

nigeria abuja 9 2 3 1 2 8 , 8 91,6<br />

pakistani islamabadi 8 0 3 1 6 2 , 4 90,3<br />

ruseTi moskovi 1 7 0 7 5 1 4 3 , 4 755,4<br />

safrangeTi parizi 5 4 7 6 0 , 7 2216,3<br />

sudani xartumi 2 5 0 6 4 0 , 2 25,4<br />

yazaxeTi astana 2 7 1 7 1 5 ,2 51,9<br />

CineTi pekini 9 5 9 7 1 3 0 6 , 3 1843,1


cxrilis mixedviT upasuxe 1 _ 5 kiTxvebs:<br />

1. msoflios romel qveyanaSia mosaxleoba yvelaze meti?<br />

a) ruseTSi; b) CineTSi; g) iaponiaSi; d) indoeTSi.<br />

2. romeli qveyanaa teritoriiT yvelaze didi?<br />

a) ruseTi; b) CineTi; g) iaponia; d) aSS;<br />

3. romeli qveynis erToblivi Sida produqtia yvelaze meti?<br />

a) aSS b) CineTi g) iaponia d) germania<br />

4. ramdeniT naklebia mosaxleoba safrangeTSi, vidre nigeriaSi?<br />

a) 58 mln; b) 59,7 mln; g) 68,1 mln; d) 45 mln.<br />

5. ramdeni dolariT metia erToblivi Sida produqtis warmoeba<br />

germaniaSi, vidre ruseTSi?<br />

a) 1258,3 mlrd. $; b) 2151,3 mlrd. $; g) 1580,4 mlrd. $; d) 980,8<br />

mlrd. $.<br />

6. Tu x, 1, 7, 5, 4, 5, 3, 7 ricxviTi monacemebis modaa 7, maSin<br />

ras udris x =,<br />

a) 1; b) 7; g) 5; d)3.<br />

7. Tu zrdis mixedviT dalagebuli a, 3, 5, 8, 10 ricxviTi<br />

monacemebis gabnevis diapazonia 8 , maSin a =<br />

a) 2; b) 5; g)3; d) 8.<br />

8. ras udris x, Tu -3, 5, x, -5, 3, 7 ricxviTi monacemebis<br />

saSualoa 1?<br />

a)- 5; b) 5; g) -1; d) 1.<br />

9. <strong>VII</strong> klasis moswavle gogonebis simaRleTa gabnevis diapazoni 13smia,<br />

vaJebisa ki 10 sm. ramdeni sm SeiZleba iyos simaRleTa gabnevis<br />

diapazoni am klasSi?<br />

a) 14 sm; b) 11 sm; g) 10 sm; d) 9 sm.<br />

10. 15 laris 40% tolia:<br />

a) 1l 40 T; b) 60 l; g) 200 T; d) 6 l.<br />

11. erTi saaTis 20% aris:<br />

a) 1<br />

20<br />

sT; b) 1<br />

5<br />

wT; g) 12 wT; d) 20 wT.<br />

12. ricxvi, romlis 5% 6-is tolia, aris:<br />

a) 120; b) 56; g) 360; d) 30.<br />

13. 20 aris 80 -is<br />

a) 4%; b) 25%; g) 30%; d) 5%.<br />

14. ra ricxvis 10% -ia 24-is 3/8 nawili?<br />

a) 160-is; b) 120-is; g) 72-is; d) 90-is.<br />

15. ramdeni procentiT gaizrdeba ricxvi, Tu mas gavadidebT 5-jer?<br />

a) 10%-iT; b) 900%-iT; g) 400%-iT; d) 90%-iT.<br />

16. ramdeni procentiT Semcirdeba ricxvi, Tu mas SevamcirebT 5-jer?<br />

a) 5%-iT; b) 80%-iT; g) 500%-iT; d) 50%-iT.<br />

Tavi 3 • monacemebi 181


17. 10% -iT gaZvirebis Semdeg litri benzinis fasma 2,2 lari<br />

Seadgina. ra Rirda litri benzini gaZvirebamde?<br />

a) 2 lari; b)1l 99 TeTri; g) 1l 10T; d) 1l90 TeTri .<br />

18. puris fasi 40 TeTridan 50 TeTramde gaizarda. ramdeni<br />

procentiT gaZvirda puri?<br />

a) 35%-iT; b) 10%-iT; g) 25%-iT; d) 50%-iT;<br />

19. ramdeni kilometria realuri manZili qalaqebs Soris, Tu am<br />

qalaqebs Soris manZili 1: 500 000 masStabis rukaze 7 sm-ia?<br />

a) 12 km; b) 35 km; g) 350 km; d) 60km.<br />

20. 200 mililitri xsnari 40 miligram wamals Seicavs. ramden wamals<br />

Seicavs 300 mililitri igive xsnari?<br />

a) 60 mg; b) 500 mg; g) 400 mg; d) 80 mg.<br />

21. rogori iyo qalaqSi mosaxleobis raodenoba erTi wlis win,<br />

Tu axla qalaqSi 220 000 mcxovrebia, xolo wliuri namati 10%-s<br />

Seadgens?<br />

a) 198000; b) 210000; g) 120000; d) 200000.<br />

22. marTkuTxedis sigane perimetris 20%-ia. perimetris ramdeni<br />

procentia am marTkuTxedis sigrZe?<br />

a) 15%; b) 25%; g) 30%; d) 40%.<br />

diagramze mocemulia erT-erT maRaziaSi gayiduli kompiuterebis<br />

raodenoba kvartalebis mixedviT. diagramis mixedviT upasuxe # 23,<br />

# 24, 25 kiTxvebs:<br />

182 Tavi 3 • monacemebi<br />

60<br />

50<br />

40<br />

30<br />

20<br />

10<br />

I kvartali<br />

II kvartali<br />

III kvartali<br />

IV kvartali<br />

23. ramdeni kompiuteri gaiyida am maRaziaSi wlis ganmavlobaSi?<br />

a) 160; b) 165; g) 170; d) 180.<br />

24. ramdeni procentiT naklebi kompiuteri gaiyida pirvel kvartalSi,<br />

vidre meoreSi?<br />

a) 20%-iT; b) 25%-iT; g) 10%-iT; d) 40%-iT.<br />

25. wlis ganmavlobaSi gayiduli kompiuterebis raodenobis ra nawili<br />

gaiyida III kvartalSi?<br />

a) 1 ; b) 2 ; g)<br />

4<br />

5<br />

1 ; d) 1 .<br />

5<br />

6


4.11 amocanis amoxsnis algebruli meTodi<br />

mizani:<br />

232 Tavi 4 • erTwevri da mravalwevri<br />

viswavloT:<br />

1. algebruli meTodiT amocanis amoxsnis safexurebi;<br />

2. cxrilis gamoyeneba.<br />

amocanis amoxsnis algebruli meTodi gulisxmobs amocanis pirobebis<br />

Sesabamisi gantolebis Sedgenas da am gantolebis amoxsnis safuZvelze<br />

amocanis gadawyvetas. es meTodi Sedgeba Semdegi safexurebisagan:<br />

1. sityvieri modelis Sedgena;<br />

2. ucnobis Semotana da monacemebTan dakavSireba;<br />

3. algebruli modelis (gantolebis) Sedgena;<br />

4. gantolebis amoxsna;<br />

5. amocanis SekiTxvaze pasuxis gacema.<br />

amovxsnaT ramdenime amocana algebruli meTodis gamoyenebiT.<br />

amocana1. antilopas wamSi 20 metris garbena<br />

SeuZlia. jiqi masze swrafi cxovelia. mas wamSi 25<br />

metris garbena ZaluZs, magram am siCqariT jiqs<br />

mxolod 20 wamis ganmavlobaSi SeuZlia sirbili. ra<br />

manZilze ar unda miuSvas antilopam jiqi, rom Tavi<br />

usafrTxod igrZnos?<br />

amoxsna:<br />

1. sityvieri modeli<br />

antilopas<br />

ganarbeni<br />

usafrTxo<br />

manZili<br />

+ =<br />

2. ucnobis Semotana da monacemebTan dakavSireba:<br />

vTqvaT, usafrTxo manZili jiqsa da antilopas Soris<br />

x metria. 20 wamSi antilopa gairbens 20× 20 = 400<br />

metrs, xolo jiqi _ 25× 20 = 500 metrs.<br />

3. gantolebis Sedgena:<br />

400 + x = 500<br />

4. gantolebis amoxsna:<br />

x = 100 .<br />

5. pasuxi:<br />

jiqis<br />

ganarbeni<br />

manZili, romel ze axlos antilopam jiqi ar unda miuSvas, aris 100 m.


amocana 2. moswavleTa sazafxulo banakma SeiZina 1490 laris Rirebulebis<br />

oTxadgiliani da eqvsadgiliani 16 karavi. erTi oTxadgiliani karvis fasia<br />

80 lari, xolo eqvsadgilianisa 110 lari. ramdeni oTxadgiliani da ramdeni<br />

eqvsadgiliani karavi SeiZina banakma?<br />

amoxsna:<br />

1. sityvieri modeli:<br />

oTxadgilian<br />

karvebSi<br />

gadaxdili<br />

Tanxa<br />

eqvsadgilian<br />

karvebSi<br />

gadaxdili<br />

Tanxa<br />

+ =<br />

2. ucnobis Semotana da monacemebTan dakavSireba:<br />

mTliani<br />

Tanxa<br />

vTqvaT, oTxadgiliani karavi x cali iyides. maSin eqvs adgi lians<br />

(16- x ) cals iyididnen. oTxadgilian karvebSi gadaixdid nen 80x lars,<br />

eqvsadgilianebSi _ 110(16- x ) lars. yvela karavSi erTad gadaixdidnen<br />

(80 x + 110(16- x )) lars.<br />

1. gantolebis Sedgena:<br />

80 x + 110 (16- x ) = 1490<br />

2. gantolebis amoxsna; 80x+ 1760 − 110x= 1490<br />

− 30x =−270<br />

x = 9<br />

5. pasuxi: banakma SeiZina 9 oTxadgi li ani da 7 eqvsadgiliani karavi.<br />

ganxiluli amocanis amoxsnisas ganto lebis Sedgena gagiadvildeba, Tu<br />

Seadgen cxrils.<br />

oTxadgiliani<br />

karvebi<br />

eqvsadgiliani<br />

karvebi<br />

karvebis erTi karvis yvela karvis<br />

raodenoba Rirebuleba Rirebuleba<br />

x 80 80x<br />

16–x 110 110(16–x)<br />

amocana 3. erT benzingasamarT sadgurs 2 300 litri benzini hqonda,<br />

meores _ 2800 litri. dRis ganmavlobaSi meore sadguridan gaiyida<br />

xuTjer meti benzini, vidre pirvelidan, ris Semdeg orive benzingasamarT<br />

sadgurSi Tanabari raodenobis benzini aRmoCnda. ramdeni litri benzini<br />

gaiyida TiToeuli sadguridan?<br />

amoxsna:<br />

1. sityvieri modeli<br />

pirvel sadgurSi<br />

darCenili benzini<br />

=<br />

meore sadgurSi<br />

darCenili benzini<br />

Tavi 4 • erTwevri da mravalwevri 233


2. ucnobis Semotana da monacemebTan dakavSireba:<br />

vTqvaT, pirveli sadguridan gaiyida x litri benzini, maSin meore<br />

sadguridan gaiyideboda 5x litri. pirvelSi darCenili benzinis<br />

raodenobaa (2 3000- x ) litri, xolo meoreSi (2 800-5x ) litri.<br />

3. gantolebis Sedgena:<br />

4. gantolebis amoxsna:<br />

234 Tavi 4 • erTwevri da mravalwevri<br />

2300 − x= 2800 − 5x.<br />

4x = 500 , x = 125.<br />

5. pasuxi: pirveli saduridan gaiyida 125 l benzini, meoridan — 125×<br />

5 l=625 l.<br />

gantolebis Sedgena am amocanaSic cxrilis gamoyenebiT SeiZleba:<br />

benzingasamarTi<br />

I sadguri<br />

benzingasamarTi<br />

I I sadguri<br />

iyo gaiyida darCa<br />

2 300 l xl (2 300–x)l<br />

2 800 l 5xl (2 800–5x)l<br />

algebruli meTodi warmatebiT SegviZlia gamoviyenoT geometriuli<br />

amocanebis amosaxsnelad.<br />

amocana 4. AC fuZis mqone tolferda ABC samkuTxedSi gavlebulia<br />

AD biseqtrisa. C wverosTan mdebare gare kuTxe 1,5-jer metia ADC<br />

kuTxeze. vipovoT ABC samkuT xedis kuTxeebi.<br />

B<br />

moc: ΔABC, AB = BC ,<br />

AD biseqtrisaa,<br />

∠ DCK = 1, 5∠ADC<br />

amoxsna:<br />

u.g. ∠A, ∠B, ∠C<br />

I. sityvieri modeli:<br />

mocemulobis Tanaxmad ∠ DCK = 1, 5∠ADC<br />

II. ucnobis Semotana da monacemebTan dakav Sireba:<br />

A<br />

C K<br />

0<br />

vTqvaT ∠ ACD = x . maSin,<br />

0<br />

∠ BAC = x ,<br />

0<br />

x<br />

∠ DAC = ,<br />

2<br />

0<br />

0 0 x<br />

∠ ADC = 180 − ( x + ),<br />

2<br />

0 0<br />

∠ DCK = 180 −x.<br />

III. gantolebis Sedgena:<br />

0<br />

0 0 0 0 x<br />

180 − x = 1,5(180 − ( x + )).<br />

2<br />

IV. gantolebis amoxsna:<br />

0 0 0 9 0<br />

180 − x = 270 − x ,<br />

4<br />

9 0 0 0 0<br />

x − x = 270 −180<br />

4<br />

5 0 0 0 0<br />

x = 90 , x = 72 .<br />

0 0 4<br />

0<br />

V. pasuxi: ∠ A=∠ C = 72 , ∠ B= 180 −( ∠ A+∠ C)<br />

= 36 .<br />

D


upasuxe kiTxvebs<br />

1. ra safexurebs gulisxmobs amocanis amoxsnis algebruli meTodi?<br />

2. ra kavSiria amocanis amoxsnis pirvel da mesame safexurebs Soris?<br />

3. ris safuZvelze SevadgineT amocana 1-is amoxsnis sityvieri modeli?<br />

4. amocana 1-is mixedviT SeZlebs Tu ara jiqi antilopas daWeras, Tu<br />

manZili maT Soris iqneba 95 metri? 120 metri?<br />

savarjiSoebi<br />

1 erTi ricxvi meoreze 3-jer mcirea. ipove es ricxvebi, Tu maTi<br />

sxvaobaa 16<br />

2 erTi ricxvi meoreze 4-jer didia. ipove es ricxvebi, Tu maTi<br />

jamia 85.<br />

3 erTi mosazRvre kuTxe meoreze 360-iT didia. ipove am kuTxeebis<br />

gradusuli zomebi.<br />

4 erTi mosazRvre kuTxe meoreze 4-jer didia. ipove am kuTxeebis<br />

gradusuli zomebi.<br />

5 erT bidonSi orjer meti rZea, vidre meoreSi. ramdeni litri<br />

rZea TiToeul bidonSi, Tu oriveSi 30 litri rZea?<br />

6 erTi kilogrami pirveli xarisxis brinji 0,2 lariT iafia<br />

umaRlesi xarisxis brinjze. ra Rirs TiToeuli xarisxis erTi<br />

kilogrami brinji, Tu Tinikom TiTo kilogram orive xarisxis<br />

brinjSi erTad 3,6 lari gadaixada?<br />

7 saaxalwlod erT maRaziaSi ori yuTiT meti maSxala gaiyida,<br />

vidre meoreSi. ramdeni yuTi maSxala gaiyida TiToeul maRaziaSi,<br />

Tu oriveSi erTad 22 yuTi gaiyida?<br />

8 or yuTSi 72 kilogrami vaSlia. erT maTganSi 3-jer meti vaSlia,<br />

vidre meoreSi. ramdeni kilogrami vaSlia TiToeul yuTSi?<br />

9 dilidan Sesvenebamde maRaziam 64 kilogrami Saqris fxvnili<br />

gayida. Sesvenebis Semdeg kidev Semoitanes 100 kilogrami da<br />

gayides 38 kilogrami. saRamos maRaziaSi darCenili iyo 136<br />

kilogrami Saqris fxvnili. ramdeni kilogrami Saqris fxvnili iyo<br />

maRaziaSi diliT?<br />

10 imis Semdeg, rac avtobusSi avida 10 mgzavri da Camovida 6,<br />

avtobusSi 28 mgzavri aRmoCnda. ramdeni mgzavri iyo avtobusSi<br />

Tavdapirvelad?<br />

Tavi 4 • erTwevri da mravalwevri 235


11 marTkuTxedis perimetri 48 santimetria. misi erTi gverdis<br />

sigrZe 5-jer metia meoreze. gamoTvale marTkuTxedis gverdebis<br />

sigrZeebi.<br />

12 marTkuTxedis formis samosaxlo nakveTis sigrZe 20 metriT metia<br />

mis siganeze. nakveTze Semovlebuli Robis sigrZe 160 metria.<br />

gamoTvale nakveTis farTobi.<br />

13 navma dinebis mimarTulebiT sami, xolo sawinaaRmdego<br />

mimarTulebiT ori saaTi imoZrava. gamoTvale mdinaris dinebis<br />

siCqare, Tu navis sakuTari siCqarea 8,5 km/sT da navma orive<br />

mimarTulebiT 44,5 kilometri gaiara.<br />

14 navma dinebis mimarTulebiT ori, xolo sawinaaRmdego<br />

mimarTulebiT erTi saaTis ganmavlobaSi 43 kilometri gaiara.<br />

gamoTvale navis sakuTari siCqare, Tu dinebis siCqarea 2,5 km/sT.<br />

15 vaSlis Ciris miRebisas vaSli Tavisi wonis 85%-s kargavs.<br />

a) ramdeni kilogrami nedli vaSlia saWiro 20 kilogrami Ciris<br />

misaRebad?<br />

b) ramdeni kilogrami Ciri miiReba 200 kilogrami nedli<br />

vaSlisagan?<br />

16 yava moxalvisas Tavisi wonis 12%-s kargavs.<br />

a) ramdeni kilogrami nedli yavaa saWiro 5 kilogrami moxaluli<br />

yavis misaRebad?<br />

b) ramdeni kilogrami moxaluli yava miiReba 20 kilogrami nedli<br />

yavisagan?<br />

17 nato 15 wliT ufrosia nanaze. aTi wlis Semdeg nato 2-jer<br />

ufrosi iqneba nanaze. ramdeni wlisaa TiToeuli gogona?<br />

18 mama 50 wlisaa, Svili 28-is. ramdeni wlis win iyo Svili mamaze<br />

2-jer umcrosi?<br />

19 samkervalo firmas SekveTa 10 dReSi unda Seesrulebina. firma<br />

yoveldRiurad imaze 27 nawarmiT mets amzadebda, vidre<br />

SemkveTTan iyo SeTanxmebuli da SekveTa 7 dReSi Seasrula.<br />

amasTanave sxva SemkveTsac gaumzada 54 aseTi nawarmi. dReSi<br />

ramden nawarms amzadebda firma.<br />

20 giam erT dRes romanis 3<br />

5<br />

nawili waikiTxa, meore dRes _ darCenilis<br />

naxevari da ukanaskneli 20 gverdi. ramden gverdiani romani<br />

waikiTxa giam?<br />

21 ori qalaqidan, romelTa Soris manZili 330 kilometria,<br />

erTmaneTis Sesaxvedrad erTdroulad ori avtomobili gamovida.<br />

erTi avtomobilis siCqare 10km/sT-iT metia meore avtomobilis<br />

236 Tavi 4 • erTwevri da mravalwevri


siCqareze. 2 saaTis Semdg avtomobilebs Soris manZili 30<br />

kilometrs udrida. ra siCqariT moZraobdnen avtomobilebi?<br />

22 336 mm sisqis Zeli 30 mm sisqis ficrebad unda daixerxos. ramdeni<br />

ficari miiReba daxerxvis Semdeg, Tu TiToeuli gaxerxvisas<br />

naxerxis saxiT 4 mm sisqis masala ixarjeba?<br />

23 fexburTis gundis 16 moTamaSis saSualo asaki 23 weli iyo. mas<br />

Semdeg, rac gundidan veterani fexburTeli wavida, saSualo asaki<br />

22 weli gaxda. ramdeni wlis iyo veterani fexburTeli?<br />

24 daamtkice, rom gemis sakuTari siCqare dinebis mimarTulebiT<br />

siCqarisa da sawinaaRmdego mimarTulebiT siCqaris saSualo<br />

ariTmetikulis tolia.<br />

25 gemi A da B navsadgurebs Soris manZils dinebis mimarTulebiT 8<br />

saaTs, xolo sawinaaRmdego mimarTulebiT 10 saaTs andomebs. ra<br />

dros moandomebs gemi amave manZilis gavlas mdgar wyalSi?<br />

26 marTkuTxedi, romlis sigrZe 80sm, xolo sogane 60sm-ia, 48 tol<br />

kvadratad aris dayofili. ipove TiToeuli kvadratis gverdis<br />

sigrZe.<br />

27 ori kubidan erTis moculoba 27-jer metia meore kubis<br />

moculobaze. ramdenjer metia pirveli kubis waxnagis farTobi<br />

meore kubis waxnagis farTobze?<br />

aba scade!<br />

daamtkice, rom toli perimetrebis mqone marTkuTxedebs<br />

Soris udidesi farTobi kvadrats aqvs.<br />

Tavi 4 • erTwevri da mravalwevri 237

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!