28.02.2013 Views

ena, mamuli, sarwmunoeba qalaq sagarejos toponimebi

ena, mamuli, sarwmunoeba qalaq sagarejos toponimebi

ena, mamuli, sarwmunoeba qalaq sagarejos toponimebi

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>ena</strong>, <strong>mamuli</strong>, <strong>sarwmunoeba</strong><br />

garejelebi<br />

gazeT `garejis macnes~ damateba #3. agvisto, 2012w.<br />

<strong>qalaq</strong> <strong>sagarejos</strong> <strong>toponimebi</strong>


garejelebi #3, agvisto, 2012w<br />

Zvirfaso sagarejoelebo!<br />

samSoblo, Cveni miwa_wylidan iwyeba. swored iqidan,<br />

sadac davibadeT, gavizardeT da CamovyalibdiT srulfasovan<br />

adamianebad_amis Sexseneba aravis sWirdeba.<br />

yoveldRiuri sazrunav_safiqrali dros aRar gvitovebs_<br />

mimovixedoT irgvliv, davtkbeT mSobliuri garemos<br />

lamaz_lamazi xedebiT, Cvens Svilebs, SviliSvilebs gavacnoT,<br />

avuxsnaT, Taviseburad SevayvaroT is adgilebi,<br />

romelTac aq odesRac Tu axla mcxovrebma adamianebma<br />

Sesaferisi, iqneb mosaferebeli saxelebic Searqva. modiT,<br />

mimovixedoT dakvirvebuli TvaliT irgvliv, gavixsenoT<br />

am mTis saxeli, romelic amayad dahyurebs da darajad udgas<br />

CrdiloeTis qarebisgan dasacavad <strong>sagarejos</strong>, im baraqiani<br />

zvris, sadac qarTveli eris uZlevelobisa da ukvdavebis<br />

simbolo vazi xarobs, im saxelganTqmuli, gemrieli<br />

wyaroebis, romliTac garejelebi Tavs viwonebT erTmaneTTan<br />

da stumrebTan, im tyeebis, romlebic sicxe_papanaqebaSi<br />

gvifaravs xvatisagan, im goris, romelic uamrav<br />

saidumlos, sagmiro_sasaxelo ambebs inaxavs Cveni winaprebisas<br />

da vuTxraT Cvens Svilebs, SviliSvilebs: sabas,<br />

lukas, daviTs, ratis, daCis, giorgis, nikolozs, zurabs,<br />

erekles, cotnes, Tornikes, salomes, Tamars, ninos, mariams,<br />

anas, rom es mTac da es mindoric, es tyec da es velic,<br />

es gorac da es nasoflaric maTia, maTi marC<strong>ena</strong>li<br />

da maTive sapatronebeli...<br />

maS, ase, dRes am Jurnalis furclebze gTavazobT mxolod<br />

<strong>sagarejos</strong>_2012wels iubilari <strong>qalaq</strong>is teritoriaze<br />

arsebul toponimebs, romlebic didi rudunebiT,<br />

TiTqmis 70 wliani mZime, Sromatevadi saqmianobiT Cvenma<br />

Tanamemamulem, istorikosma, Jurnalistma, sazogado<br />

moRvawem da yovelive qarTulis, saqarTvelos , <strong>sagarejos</strong><br />

didma gulSematkivarma da Wirisufalma batonma<br />

aleqsandre elerdaSvilma Segvigrova, Semogvinaxa da<br />

sixaruliT mogvawoda, risTvisac Cveni Jurnalis mkiTxvelis<br />

saxeliT did madlobas vuxdiT.<br />

Zvirfaso mkiTxvelo, am patara JurnalSi Tu srulad<br />

ver avsaxeT <strong>qalaq</strong>is <strong>toponimebi</strong> bodiSs mogixdiT da<br />

amasTan erTad didi siamovnebiT gelodebiT redaqciaSi<br />

sasaubrod da Tqveneuli versiebis, variantebis mosasm<strong>ena</strong>d<br />

da SemdgomSi gamosaqveyneblad.<br />

veliT Tqvens gamoxmaurebebs.<br />

redaqcia<br />

Jurnalis gamomcemeli Sps `garejis macne~<br />

redaqciis misamarTi: q. sagarejo<br />

d. aRmaSeneblis q. # 15<br />

Jurnali aiwyo da dakabadonda S.p.s. `garejis<br />

macneSi~<br />

daibeWda TbilisSi, gamomcemloba `kolorSi~.<br />

telefonebi: 24-32-07 599 502 842<br />

577 951 488<br />

aleqsandre elerdaSvili<br />

redaqtori:<br />

TinaTin ilauri<br />

3<br />

mwerali da sazogado moRvawe<br />

aleqsandre elerdaSvili daibada<br />

1928 wels sof. paterZeulSi. igi Tavisi<br />

mSoblebis meTerTmete Svili iyo.<br />

patarZeulis saSualo skolis dam-<br />

Tavrebis Semdeg swavla Tbilisis<br />

saxelmwifo universitetis aRmosavleTmcodneobis<br />

fakultetze, saer-<br />

TaSoriso ganyofilebis ganxriT<br />

gaagrZela, romelic 1954 wels daam-<br />

Tavra.<br />

sxvadasxva dros batoni aleqsandre<br />

muSaobda partiul da sameurneo<br />

samsaxurebSi. iyo rionuli<br />

gazeT “stalinuri sityvis” redaqtoris<br />

moadgile, partraikomis agitacia_propagandis<br />

ganyofilebis gamge,<br />

raionuli gazeTis “ivris ganTiadis”<br />

redaqtori, ganaTlebis raionuli ganyofilebis<br />

gamge da sxv.<br />

mas damsaxurebulad aqvs miniWebuli<br />

saqarTvelos kulturis damsaxurebuli<br />

muSakis wodeba, respublikis<br />

damsaxurebuli bibliofilis<br />

(mwignobris) sapatio saxeli.<br />

batoni aleqsandre sami wignisa da<br />

aTasobiT istoriul-literatoruli<br />

gamokvlevis avtoria, zemdgomi organoebis<br />

mier dajildoebulia uamravi<br />

medliT, sigeliT da sxva wamaxalisebeli<br />

saCuqrebiT.<br />

miuxedavad Rrma moxucebulobisa,<br />

batoni aleqsandre axlac nayofierad<br />

moRvaweobs raionis sazogadoebriv<br />

cxovrebaSi.


4<br />

saTivara<br />

Jati<br />

meliqauri<br />

tye vake<br />

saToneebi<br />

nasoflari:<br />

adgili:<br />

kokonauri<br />

kostafe<br />

platina<br />

mosacuri<br />

xatikaklebi<br />

namZvlevebi<br />

azarianTnawisqvilari<br />

jabadrianTnawisqvilari<br />

wawniasnawisqvilari<br />

foladanTnawisqvilari<br />

marixanTnawisqvilari<br />

saberZneTi<br />

naomari<br />

zvari<br />

golgoTebi<br />

satacurxeviani<br />

saaRalo<br />

futkrisxevi<br />

yazaxa<br />

yazaniani<br />

witian gora<br />

vake ubani<br />

vaSliani<br />

naomargora<br />

Suagori<br />

koSkisgora<br />

wopwopinagora<br />

fanozianTgora<br />

petre_pavlesgora<br />

meligora<br />

mindori:<br />

gora:<br />

garejelebi #3, agvisto, 2012w<br />

<strong>qalaq</strong>is teritoriaze gavrcelebuli <strong>toponimebi</strong><br />

civi<br />

elias mTa<br />

beberi klde<br />

lolos tinebi<br />

saTave<br />

daTvis sacxvere<br />

saToneebi<br />

saxoxbis Wala<br />

ivris Wala<br />

mTa:<br />

klde:<br />

tye:<br />

Wala:<br />

wyaro:<br />

papalas wyaro<br />

maxias wyaro<br />

kodis wyaro<br />

TuSis wyali<br />

mdinare:<br />

TvalTxevi<br />

wiflisxevi<br />

tikiaura<br />

Rele<br />

lekiaura<br />

dasaxleba:<br />

gaRmaubani<br />

qurxulianTubani<br />

qvliviZianTubani<br />

foresubani<br />

esaianTubani<br />

ilaurianTubani<br />

kuWuanTubani<br />

koxtanTubani<br />

dodosubani<br />

somxis ubani<br />

kopromaanT ubani<br />

qurdaanT ubani


garejelebi #3, agvisto, 2012w<br />

toponimika berZnuli warmo-<br />

Sobis sityvaa da qarTulad<br />

niSnavs adgilis saxelwodebas, anu<br />

qarTulad ‘adgilis dedas~. yvela<br />

geografiul saxelwodebas aqvs Tavisi<br />

istoria, Tanac _ saxelovani<br />

istoria, riTac amayobs. aseT toponims,<br />

‘adgilis dedas~ warmoadgens<br />

<strong>sagarejos</strong> da giorgiwmindis<br />

gzasayarze agaraki da <strong>mamuli</strong> ‘kokonauri~,<br />

romelic amJamad mTlianad<br />

<strong>sagarejos</strong> sazRvrebSia moqceuli.<br />

dRevandeli ‘kokonauri~ mdebareobs<br />

<strong>qalaq</strong> <strong>sagarejos</strong> samxreTaRmosavleTiT<br />

da misi sazRvrebia<br />

CrdiloeTiT kaxeTis mTavari saavtomobilo<br />

gzatkecili, restoran<br />

‘saxalxo saxlidan~ ‘alinjamde~,<br />

aRmosavleTiT sadguris dasaxlebamde,<br />

dasavleTiT restoran ‘saxalxo<br />

saxlidan~ adgil ‘kostafemde~<br />

da aseve q. <strong>sagarejos</strong> kaxeTis<br />

rkinigzis dasaxlebamde; samxreTiT<br />

rkinigzis sadguris dasaxlebamde<br />

da adgil ‘nasadgomaris~ dasaxlebamde.<br />

‘kokonauri~ gasuli saukunis<br />

60-ian wlebamde Cveulebriv agarak-mamuls<br />

warmoadgenda, sadac<br />

sagarejoel da giorgiwmindelebs<br />

v<strong>ena</strong>xebi da baR-bostnebi hqondaT<br />

gaSenebuli, xolo mas Semdeg, rac<br />

daba sagarejo 1962 wlis bolos<br />

respublikuri daqvemdebarebis <strong>qalaq</strong>ad<br />

gadaiqca, agarak ‘kokonauris~<br />

cxovrebaSic axali era daiwyo. mas<br />

Semdeg, rac sagarejo jer soflidan<br />

dabad gadakeTda 1954 wlidan,<br />

xolo _ <strong>qalaq</strong>ad 1962 wlidan,<br />

<strong>sagarejos</strong> mosaxleoba gaizarda,<br />

rogorc mosaxleobis bunebrivi demografiuli<br />

matebiT, ise mezobeli<br />

soflebidan mosaxleobis sagarejoSi<br />

dasaxlebiT, agaraki ‘kokonauri~<br />

faqtiurad Seerwya <strong>qalaq</strong>is<br />

farglebs da misi Semadgeneli<br />

nawili gaxda.<br />

TviT toponimi ‘kokonauri~ warmosdgeba<br />

sityva ‘kokonaurisgan~<br />

rac sulxan-saba orbelianis<br />

leqsikonis erT-erTi ganmartebiT<br />

niSnavs abreSumis yaWis Wiis erTerTi<br />

saxecvlilebis kokona Wias.<br />

rodesac abreSumis Wia-kokona Wiis<br />

zrdis procesSi eqceva, mas gansakuTrebuli<br />

xarisxis foTliT kvebaven,<br />

romelsac ufro meti kvebi-<br />

Ti Rirebuleba aqvs, aseTi TuTis<br />

plantaciebi gansakuTrebuli niadagis<br />

SerCevas da movlas saWiroebda.<br />

swored aseTi niadagis Semcveli<br />

iyo miwis is nakveTi, romelsac uxsovari<br />

droidan daerqva toponimi<br />

kokonauri.<br />

meabreSumeoba uwindel saqarTveloSi<br />

saxalxo meurneobis erTerT<br />

wamyvan dargs warmoadgenda da<br />

`kokonauri~<br />

did Semosavals aZlevda rogorc<br />

saxelmwifos, ise TiToeul qarTul<br />

ojaxs, amitom meabreSumeoba wamyvan<br />

sameurneo dargs warmoadgenda.<br />

Tu ramd<strong>ena</strong>d popularuli iyo<br />

meabreSumeoba jer kidev warmar-<br />

Tul, antikur samyaroSi, saxalxo,<br />

saritualo dResaswaulic ki iyo<br />

dawesebuli, romelsac ‘Wiakokonoba~<br />

ewodeboda da farTod aRiniSneboda<br />

gazafxulis periodSi, xolo<br />

mas Semdeg, rac saqarTveloSi qristianoba<br />

gamocxadda saxelmwifo<br />

religiad, Wiakokonoba qristianobamac<br />

did erovnul dResaswaulad<br />

gadmoitana da es saritualo dResaswauli<br />

sazeimod aRiniSneboda<br />

aRdgomis wina oTxSabaTs (RamiT) da<br />

am sadResaswaulo oTxSabaTs ‘didi<br />

oTxSabaTi~ ewodeboda. danTebuli<br />

koconebi simbolurad mimarTuli<br />

iyo boroti mwerebisa da kudianebis<br />

winaaRmdeg. koconebis danTebaSi<br />

yvela monawileobda, didebic da patarebic.<br />

danTebul koconze yvela<br />

cdilobda gadamxtariyo. TviTon<br />

am dResaswaulis saxelwodeba ‘Wiakokonoba~<br />

mTlianad meabreSumeobasTan<br />

aris dakavSirebuli, sabas<br />

leqsikonis mixedviT ~Wia~ niSnavda<br />

abreSumis Wias, xolo kokona am Wiis<br />

saWupred momzadebul matls (Wias),<br />

romelic saWupred iyo gamzadebuli,<br />

raTa abreSumis parkad gadaqceuliyo,<br />

amitom es kokona imd<strong>ena</strong>d<br />

pativsacemi, sayvareli arseba iyo,<br />

rom mis pativsacemad giorgiwmindisa<br />

da <strong>sagarejos</strong> yvelaze nayofier<br />

miwas, sadac TuTis plantaciebi iyo<br />

gaSenebuli ‘kokonauri~ ewoda.<br />

gadioda wlebi da saukuneebi, iyo<br />

mSvidoba da aRorZineba, iyo omebi<br />

da gaWirvebac, magram meabreSumeoba<br />

saqarTveloSi iyo erT-erTi wamyvani<br />

dargi da valutis Semomtani<br />

5<br />

mTavari wyaro, amitom meabreSume<br />

specialistebic mravlad iyvnen<br />

gare-kaxeTidan. meabreSumeobis ganviTarebasTan<br />

iyo dakavSirebuli<br />

gare-kaxeTSi WiaberaSvilebis gvaris<br />

warmoSobac, romelic ise dawinaurda<br />

Tamaris epoqaSi, rom erT-erT<br />

uZlieres feodalur sagvareulodac<br />

ki Camoyalibda.<br />

Tu wina saukuneebSi meabreSumeoba<br />

erT-erT prioritetul dargs<br />

warmoadgenda, axla TiTqmis moispo<br />

es Semosavali soflis meurneobis<br />

dargSi da mxolod mogonebad<br />

darCa. agarakma ‘kokonaurmac~ dakarga<br />

Tavisi funqcia. igi axla <strong>qalaq</strong><br />

<strong>sagarejos</strong> erT-erT Cveulebriv<br />

ubans warmoadgens.<br />

agarak ‘kokonauris~ myudroeba<br />

mxolod XIX saukunis 80-ian wlebSi<br />

dairRva, rodesac 1884 wels Tbilisidan<br />

kaxeTSi mimavalma samxedrosatranzito<br />

gzam sarTiWalidan<br />

sagarejo-manavis mxares gadmoinacvla,<br />

xolo 1912-1915 wlebSi kaxe-<br />

Tis rkinigzam ‘kokonauris~ boloze<br />

gamoiara da aqve, ‘kokonauris~ far-<br />

Tobze, rkinigzis kaxeTis monakve-<br />

Tze warmoiSva sadguris dasaxleba.<br />

‘kokonauris~ teritoriaze bolo<br />

wlebSi farTo samSeneblo industriis<br />

dros miwis samuSaoebis<br />

dros aRmoCenilma arqeologiurma<br />

masalam axali sityva Tqva Cveni<br />

qveynis uZveles istoriaSi. ‘kokonauris~<br />

teritoriaze da saer-<br />

Tod gare-kaxeTSi Cvens winaprebs<br />

ucxovriaT Cvens welTaRricxvamde<br />

me-4 da me-3 aTaswleulebidanve da<br />

didi kulturac hqoniaT.<br />

‘kokonauri~ werilobiTi dokumentebiTac<br />

aqtiurad yofila Car-<br />

dasasruli meeqvse gverdze


6<br />

`kokonauri~<br />

dasasruli<br />

Tuli Cveni qveynis axal istoriaSic.<br />

‘kokonauri~ moxseniebulia XVIII<br />

saukunis erT friad sayuradRebo<br />

dokumentSic, romelsac xels awers<br />

qarTl-kaxeTis mefe erekle II.<br />

istorikos Tedo Jordanias<br />

‘qronikebis~ me-3 tomSi aRniSnulia,<br />

rom mefe erekle II RviZli da<br />

elisabedi miuTxovebia samegrelos<br />

mTavris kacia dadianisaTvis da<br />

misTvis mziTevTan erTad gauyolebia<br />

sasaxlis oqromWedeli giorgi<br />

beJiaSvili, mefis yma, mcxovrebi<br />

sofel giorgiwmindaSi.<br />

mefe erekle II giorgi beJiaSvils<br />

kargi da Tavdadebuli samsaxurisaTvis<br />

wyalobas ukeTebs da<br />

sofel giorgiwmindaSi umtkicebs<br />

‘kokonauris~ mamulsa da v<strong>ena</strong>xs,<br />

imis gamo, rom oqromWedel giorgi<br />

beJiaSvils gamouCndnen aRniSnuli<br />

<strong>qalaq</strong>is samxreTiT `qvianis~ mimdebare<br />

teritorias, romelic<br />

ganlagebulia mdinare TvalTxevis<br />

orive sanapiroze, xalxi `kostafes~<br />

uwodebs. sainteresoa am toponimis<br />

semantika. toponimi ori sityvis<br />

kompozitia: ku _ qvewarmavalia da<br />

binadrobda didi raodenobiT. ese<br />

igi ko, anu ku arsebiTi saxelia, rac<br />

Seexeba `tafes~ _ igi sparsuli warmoSobisaa<br />

da niSnavs Seferdebul<br />

vake adgils. am ori arsebiTi saxelis<br />

SeerTebiT miviReT `kustafe~,<br />

anu `kostafe~ da es saxeli am mindorma<br />

dRemde Semoinaxa.<br />

`kostafe~ mdinare TvalTxevis<br />

orive sanapirozea ganfenili da<br />

warmoadgens <strong>qalaq</strong> <strong>sagarejos</strong> mosaxleobis<br />

sakarmidamo, sabostne,<br />

wyalobis wilSi Semcileni, Zmebi da<br />

ZmisSvilebi, mefe erekle II <strong>sagarejos</strong><br />

mourav iorams avalebs kargad<br />

gaerkves sadao sakiTxebSi da ixelmZRvanelos<br />

mefis gujariT.<br />

<strong>sagarejos</strong> mouravma ioramma<br />

Seiswavla sadavo sakiTxi da aseTi<br />

ganCineba gamoitana:<br />

‘q. brZanebiTa maTis umaRlesobis<br />

patronisa Cvenisa xelmwifisa<br />

mefisa ereklesiTa Cven <strong>sagarejos</strong><br />

mouravma ese ukve JamTa dasamtkicebeli<br />

samarTali da ganaCeni<br />

mogeciT: Sen giorgiwmindel memkvidres<br />

mefis erTguls ymasa da didad<br />

msaxurs beJiaSvils giorgisa<br />

SvilTa da momavalTa saxelisa<br />

SenisaTa ase, rom dagimtkiceT batonis<br />

wyaloba sofel giorgiwmindasa<br />

v<strong>ena</strong>xi ‘kokonauri~ da <strong>qalaq</strong>sa<br />

saxli da duqani.<br />

mefis aRniSnul gujarSi vkiTxu-<br />

`kostafe~<br />

sav<strong>ena</strong>xe nakveTebis adgils.<br />

`kostafe~ imiTac aris saintereso,<br />

rom aq miwis damuSavebis<br />

dros mosaxleoba xSirad poulobs<br />

arqeologiur nivTebs, brinjaosa<br />

da keramikis nawarms. miwis Rrma<br />

damuSavebis dros gasuli saukunis<br />

40-50-ian wlebSi aRmoCenilia<br />

qvayuTisa da qvevrsamarxebis samarovnebi,<br />

rac qronologiurad Suabrinjaos<br />

xanas miekuTvneba da<br />

TariRdeba Cvens welTaRricxvamde<br />

I aTaswleulebis Sua xanebiT, rac<br />

imaze metyvelebs, rom am periodSi<br />

aq mWidro mosaxleobaa dafiqsirebuli.<br />

garejelebi #3, agvisto, 2012w<br />

lobT, rom giorgi beJiaSvili jer<br />

kidev bavSvi TbilisSi miubarebiaT<br />

Segirdad mefe Teimurazis<br />

oqromWedilisaTvis. giorgi beJiaSvils<br />

didi niWi gamouvlinebia da<br />

saukeTesod auTvisebia oqromWedlis<br />

profesia, amave dros paralelurad<br />

Seuswavlia mxatvroba da<br />

mravali xati Seuqmnia.<br />

mefe Teimurazis sikvdilis Semdeg<br />

giorgi beJiaSvili erTgulad<br />

emsaxureboda erekle II. erTguli<br />

samsaxuris jildod mefe erekles<br />

TbilisSi misTvis saxli da duqani<br />

uboZebia, xolo giorgiwmindaSi ‘kokonauris~<br />

saxli da v<strong>ena</strong>xi. garda<br />

amisa, Tavisi yma giorgi gauazatebia<br />

da misTvis gvari Seucvlia, oqrom-<br />

WedliSvilis gvari uboZebia.<br />

giorgi beJiaSvili-oqromWedliSvilis<br />

STamomavlebi axlac cxovroben<br />

sofel giorgiwmindaSi da<br />

ician, rom isini erTi gvaris ganayofebi<br />

arian.<br />

rogorc zemoT movixsenieT, agarakma<br />

‘kokonaurma~ saukuneebis ganmavlobaSi<br />

mraval qartexils gauZlo<br />

da dRemde moaRwia, ‘kokonauri~<br />

dRes <strong>qalaq</strong> <strong>sagarejos</strong> Semadgeneli<br />

nawilia da misi ganaSenianeba me-<br />

20 saukunis damdegidanve daiwyo.<br />

axla ‘kokonauri~ mWidrod aris<br />

dasaxlebuli, rogorc adgilobrivi<br />

_ sagarejoeli da giorgiwmindeli,<br />

aseve saqarTvelos sxvadasxva<br />

kuTxidan Camosaxlebuli mosaxleobiT,<br />

magram ‘kokonauri~ dReisaTvis<br />

veRar amayobs Tavisi tradiciuli<br />

meabreSumeobiT, saidanac Tavisi<br />

saxeli dRemde SemorCa.<br />

dRes ‘kokonauri~ damSvenebulia<br />

Tavisi lamazi dasaxlebiT,<br />

restoran ‘saxalxo saxlidan~ axal<br />

saavadmyofo-poliklinikamde, igi<br />

iTvleba <strong>sagarejos</strong> erT-erT lamaz<br />

dasaxlebad.<br />

lapriani”<br />

<strong>qalaq</strong> <strong>sagarejos</strong> samxreTiT<br />

mdebare mindorsa da agaraks<br />

“lapriani” ewodeba. es toponimi<br />

Tavisi nayofierebiT yovelTvis<br />

gamoirCeoda da dafaruli iyo<br />

sagarejoelTa da giorgiwmindelTa<br />

baRCa_baRebiTa da v<strong>ena</strong>xebiT.<br />

laprians CrdiloeTidan esazRvreba<br />

agaraki kokonauri,<br />

aRmosavleTidan “wiflis xevi”,<br />

tye_buCqnari “alinja” da “nasadgomari”,<br />

samxreTidan da<br />

samxreT_aRmosavleTidan “meligora”<br />

da “saxoxbis Wala”, dasav-<br />

dasasruli me-13 gvedrze


garejelebi #3, agvisto, 2012w<br />

gaRmaubani<br />

<strong>qalaq</strong>i sagarejo ganfenilia<br />

mdinare TvalTxevis orive<br />

sanapiroze arsebul mTebs Soris<br />

moTavsebul tafobze da misi ganfeniloba<br />

jvars mogvagonebs. am<br />

jvris marjv<strong>ena</strong> frTa TvalTxevidan<br />

ninowmidis mimarTulebiT miemarTeba,<br />

xolo marcx<strong>ena</strong> frTa TvalTxevidan<br />

aRmosavleTiT giorgiwmindisken<br />

aris mimarTuli, xolo am jvris<br />

RerZi CrdiloeTidan samxreTisk<strong>ena</strong>a<br />

ganfenili.<br />

<strong>qalaq</strong>s ZvelTaganve Sua hyofda<br />

mdinare TvalTxevi. CrdiloeTidan<br />

Crdilo dasavleTidan da Crdilo<br />

aRmosavleTidan <strong>qalaq</strong>s zemodan<br />

dahyurebs tyiT Semosili mTebi _<br />

beberi klde, Tavwmida giorgisa da<br />

elia winaswarmetyvelis mTebi.<br />

gaRmaubani iwyeba tye _ park “sa-<br />

Tavidan” da mTavrdeba ninowmidis<br />

sazRvarTan “qananas” xevis marcx<strong>ena</strong><br />

sanapiroTi.<br />

gaRmaubani geografiulad danawevrebulia<br />

patar_patara Rele _<br />

xevebiT, romlebic saTaves iReben<br />

wmida elia winaswarmetyvelis mTidan.<br />

am Rele - xevebidan yvelaze<br />

mozrdilia topeSauras da kotomaanT<br />

xevebi, romlebic gaRmauban-<br />

Sive erTiandebian da erTvian mdinare<br />

TvalTxevs.<br />

istoriul warsulSi gaRmaubnelebi<br />

ufro CrdiloeTiT cxovrobdnen<br />

wmida elia winaswarmetyvelis<br />

mTis samxreTis da Crdilo _<br />

samxreTis ferdobebze, sadac axla<br />

gaRmaubnelTa da sagarejoelTa<br />

sasaflaoebia ganlagebuli, xolo<br />

mecxramete saukunis dasawyisidan<br />

gaRmaubnelebi ufro dabla vakobze<br />

Camosaxldnen, sadac axlac cxovro-<br />

ben.<br />

gaRmaubans adre, winasaukuneebSi<br />

“daRma Tvals” uwodebdnen, vinaidan<br />

arsebobda gamoRma “Tvalic” da am<br />

did daba-sofels krebiTad mravlobiT<br />

ricxvSi moixseniebdnen .<br />

ise ki, orive dasaxlebas “Tvalnni”<br />

ewodeboda. xolo mas Semdeg, e. i.<br />

meTvramete saukunis bolodan axlandel<br />

<strong>sagarejos</strong> Camoscilda<br />

toponimi “Tvalnni” da daviT garejis<br />

monastrebis aRmniSvnelad<br />

ewoda “sagarejo”, amis Semdeg mis<br />

marjv<strong>ena</strong> sanapiros gaRmaubani daerqva.<br />

gaRmaubnis mosaxleoba eTnikurad<br />

mTlianad qarTvelebisgan Sedgeboda<br />

da uban-uban kompaqturad<br />

iyo dasaxlebuli gvarebis mixedviT.<br />

es gvarebi iyo SaqaraSvilebi,<br />

mamamTavriSvilebi, fanoziSvilebi,<br />

TediaSvilebi, mamisaSvilebi, ciciSvilebi,<br />

kurdRelaSvilebi, rostiaSvilebi,<br />

qurTiSvilebi, kavTuaSvilebi,<br />

mamardaSvilebi, furcelaZeebi,<br />

urdulaSvilebi, laferiSvilebi,<br />

sulikaSvilebi, tiginaSvilebi, TulaSvilebi,<br />

maTiaSvilebi, CekuraSvilebi,<br />

kveraSvilebi, Wiaurelebi,<br />

darispanaSvilebi da sxvebi.<br />

eparqialurad gaRmaubnelTa<br />

nawili ninowmideli episkoposis<br />

mrevlSi Sediodnen, nawili ki daviT<br />

garejis monastris ymebi iyvnen.<br />

gaRmaubnelebs didi da saxelovani<br />

istoria aqvT. meCvidmete<br />

saukunis pirvel naxevarSi, rodesc<br />

mTel qarTl _ kaxeTs risxvad daatyda<br />

Sah_abazis mrisxane Semosevebi,<br />

omSi gadarCenili da tyved ayvanili<br />

sagarejoelebi iranis provincia<br />

mazandaraSi gadaasaxles, xolo<br />

7<br />

zemoT CamoTvlili gaRmaubnelebi<br />

saqarTvelos sxvadasxva provinciidan<br />

Camosaxldnen meCvidmete saukunis<br />

Sua wlebidan.<br />

gaRma “TvalelTa” materialuri<br />

kulturis Zeglebidan aRsaniSnavia<br />

wmida Sios, “yvavianis RvTismSoblis”,<br />

“petre-pavles’ da RvTismSoblis<br />

eklesiebi. amaTgan, rogorc<br />

maRali arqiteqturuli Rirsebis<br />

mqone eklesia petre-pavles saxelobis<br />

eklesiaa, romelic 1710-1712<br />

wlebSi aRaS<strong>ena</strong> daviT garejis saxelovanma<br />

winaparma onofre maWuta-<br />

Zem (1690-1736w.w). onofre maWutaZe<br />

Tavis erT-erT anderZSi aRwers, rom<br />

man ‘...nadarbazevze” aRaS<strong>ena</strong> petre<br />

-pavles saxelobis eklesia da Seamko<br />

xatiTa, siwmindis niSnebiTa da<br />

wignebiTa.”<br />

eklesia mSeneblobis unatifesi<br />

stiliTaa aSenebuli da am eklesia-<br />

Si 1930-ian wlebamde uwyvetad aRevlineboda<br />

wirva_locva, romelsac<br />

dekanozis xarisxSi xeldasxmuli<br />

moZRvarni swiravdnen. aqve, petr_pavles<br />

eklesiis gverdiT arsebobda<br />

keTilmowyobili marani da sastumro<br />

daviT garejis berebisaTvis.<br />

samwuxarod, es maRali stilis arqiteqturuli<br />

nageboba mitovebuli<br />

aqvs saqarTvelos sapatriarqos da<br />

iq wirva_locva ar tardeba.<br />

gaRmaubanma saukuneebis manZilze<br />

mravali Rirseuli <strong>mamuli</strong>Svili<br />

misca saqarTvelos.<br />

dRevandeli gaRmaubnelebi amayoben<br />

Tavisi wiaRidan gamosuli ise-<br />

Ti <strong>mamuli</strong>SvilebiT, rogorebic arian<br />

msoflios mravalgzis Cenpioni,<br />

beWdaudebeli falavani da saqarTvelos<br />

parlamentis yofili wevri<br />

levan TediaSvili, saqarTvelos<br />

saxalxo artisti giorgi darispanaSvili,<br />

profesori aleqsandre<br />

urdulaSvili, saqarTvelos damsaxurebuli<br />

mxatvari_keramikosi<br />

SoTa ciciSvili, saqveynod cnobili<br />

kino_reJisori mixeil Wiaureli,<br />

profesori Teziko sulikaSvili,<br />

poeti daviT tiginaSvili da sxv.<br />

gaRmaubnelebi cnobili moWidaveebi<br />

iyvnen ZvelTaganve, magram,<br />

samwuxarod, xsovnam mxolod zogierTebis<br />

saxelebi Semoinaxes, dResac<br />

legendadaa qceuli “TamaraanT<br />

kolas’_ nikoloz TulaSvilis moxdenili<br />

Widaoba.<br />

gaRmaubnelebs “Taqlelebsac”<br />

uwodeben, magram bevrma ar icis<br />

am sityvis mniSvneloba. am sityvas<br />

qiziyelebi xmaroben da swored<br />

qiziyidan gadmosaxlebulma tiginaSvilebma<br />

Semoitanes xmarebaSi.<br />

“Taqla” niSnavs moufiqrebels,<br />

pirSi mTqmels, amays, romelic moufiqreblad<br />

simarTles pirSi miaxlis<br />

mopaeqres.


8<br />

saTivara<br />

mdinare TvalTxevis saTave auzidan<br />

wyalgamyof SemaRlebidan,<br />

romelsac gadmokveTda “lafian xevis”<br />

auzidan amomavali Telavisken<br />

mimavali gza, “saTivara” ewodeba. aq<br />

mdebareobs nayofieri subalpuri<br />

velebi, romelic uxsovari droidan<br />

warmoadgenda qarTveli tomebiT<br />

dasaxlebul sofels. amis damadasturebel<br />

niSans warmoadgens patara,<br />

bazilikuri tipis eklesia da<br />

is auarebeli nasaxlarebi da samarovanni,<br />

romlebic aq gvxvdeba.<br />

“saTivara” meoce saukunis 50_<br />

ian wlebamde sasoflo_sameurneo<br />

TvalsazrisiT warmoadgenda patara<br />

mTis sofel_ Jatis kuTvnil<br />

agarak_mindors, sadac Jateli kolmeurneebi<br />

Tesdnen kartofils, siminds<br />

da sxva sasoflo_sameurneo<br />

kulturebs, abalaxebdnen cxvarsa<br />

da msxvilfexa pirutyvs, Tibavdnen<br />

Tivas.<br />

2003 wlis gazafxulze vesaubre<br />

Jatel qalbatons_ninos, romelic<br />

Jatidan gamoTxovili iyo <strong>sagarejos</strong><br />

mkvidr kako (akaki) qvliviZeze.<br />

man miambo erTi saintereso faqtis<br />

Sesaxeb: gasuli saukunis 50_ian<br />

wlebSi, miwis samuSaoebis dros<br />

Jatelma kolmeurneebma aRmoaCines<br />

erTi qvayuTis samarxi, romelSic<br />

aRmoCnda 11 adamianis ConCxi. savaraudod<br />

es micvalebulebi erTi<br />

ojaxis wevrebi iyvnen da raRac<br />

moarulma epidemiam, an mtris msaxvralma<br />

xelma mouRo maT bolo, rac<br />

imazedac metyvelebda, rom uxsovar<br />

warsulSi aq xalxmravali sofeli<br />

yofila. ise, aq eklesias aravin<br />

aaSenebda. namosaxlarebi mravlad<br />

SeiniSneba wyaluxv TvalTxevis<br />

mTel ubanSi. sxvadasxva droSi da<br />

epoqaSi aq ucxovriaT amay, ulamazes,<br />

mSromel da Tavmoyvare qarTvelebs,<br />

romlebic icavdnen samSoblos, qmnidnen<br />

xvavsa da baraqas, edemis<br />

baRad aqcevdnen baraqian xeobas.<br />

qalbatonma nino Turmanaulma is<br />

sagvareuloebic CamomiTvala, vinc<br />

aq cxovrobdnen gasuli saukunis<br />

50_ian wlebSi. ai, isinic: gigaurebi,<br />

wiTelaurebi, bewukaSvilebi, Turmanaulebi,<br />

xadulaSvilebi, fetviaSvilebi,<br />

badriaSvilebi, pataraSvilebi,<br />

keJeraSvilebi, TiRilaurebi,<br />

diRmeliSvilebi, RvTisiaSvilebi.<br />

am patara soflis_Jatis kuTvnili<br />

savargulebi iyo saTivara,<br />

mlaSe veli, saRoreebi,patara mindori<br />

xajagebi, zeda mTa, saxaSmo,<br />

samebis nawili, na<strong>qalaq</strong>ari. Tavad<br />

nasoflari_ Jati didi qarTveli<br />

mgosnis vaJa_fSavelas iniciati-<br />

viT iyo Camosaxlebuli mcire miwian<br />

fSavidan mecxramete saukunis<br />

meore naxevarSi. es sofeli meoce<br />

saukunis 50-iani wlebidan ZaliT<br />

iqna gadasaxlebuli sarTiWalis,<br />

xaSmis da samgorSi dasaxlebis<br />

axal soflebSi.<br />

meliqauri<br />

wyaluxvi mdinare TvalTxevis<br />

auzis nasoflaria meliqauri.<br />

iq, sadac TvalTxevis auzis ori<br />

S<strong>ena</strong>erTi Sto erTmaneTs erTvis, am<br />

xerTviss sakmaod mozrdili tafobi<br />

yofs Suaze. daukvirvebeli Tvali<br />

aq mxolod tye-buCqnars SeniSnavs,<br />

magram es patara miwis naWeri,<br />

romelsac ufrosi Taobis xalxi<br />

meliqaurs uwodebs, sulac ar aris<br />

ubralo tyiani tafobi-aq odesRac<br />

xalxi cxovrobda da sicocxle<br />

Cqefda. aq arqeologiuri gaTxr<br />

rebi arasodes aravis ar uwarmoebia,<br />

magram, dakvirvebuli Tvalic ki<br />

SeamCnevs namosaxlarebs, qviTkiris<br />

naSTebs. aq xandaxan wyaldidobis<br />

dros Rvarcofi adamianis naxmar<br />

sayofacxovrebo, keramikis nivTebsac<br />

ki gamoaCens xolme, rac imaze<br />

metyvelebs, rom aq odesRac ucxovriaT<br />

Cvens winaprebs, mere ki bedukuRmarTi<br />

cxovrebis gamo miutovebiaT<br />

mama-papeuli sacxovrisi da ukeTes<br />

adgilas gadasaxlebulan, anda sulac<br />

bedis ukuRma trials mouspia<br />

maTTvis sasicocxlo pirobebi. sakvirveli<br />

da sacnauri isaa, rogor<br />

moaRwia Cv<strong>ena</strong>mde am toponimma.<br />

`vake tye~<br />

sagarejodan mimavali, gascdebi<br />

Tu ara “mTavar mowames”, xelmarjvniv<br />

mimaval tyis gzas, daaxloebiT<br />

naxevari kilometris gavlis<br />

Semdeg naxavT ZvelisZveli<br />

eklesiis naSTs, romelsac sagarejoelebi<br />

“wmida grigolis” naeklesiars<br />

uwodeben. tyis siRrmeSi<br />

Sesuli adamianis Tvali uamrav<br />

namosaxlars SeniSnavs,romlebic<br />

saukuneebis manZilze tyes daufaravs.<br />

tyis reliefic isea mosworebuli,<br />

rom yvela mixvdeba_aq odes-<br />

Rac mozrdili sofeli yofila. es<br />

midamo <strong>sagarejos</strong> mindvrebidanac<br />

kargad moCans, xalxi am tyes “vake<br />

tyes” uwodebs.<br />

aravin icis, aq arsebul sofels<br />

ra erqva, an rodis moispo igi da<br />

adamianTa mexsierebidan rodis<br />

amoiSala, ra materialuri saSualebebiT<br />

suldgmulobda es sofeli,<br />

ubralo TvaliTac mixvdeba<br />

gaTviTcnobierebuli adamiani, romelic<br />

iqve, maxloblad, tyis xeTa<br />

garejelebi #3, agvisto, 2012w<br />

foTlebis Crdilsa da buCqnarSi<br />

Semaluli wylis naJuri am soflis<br />

masazrdoebeli wyaros kodi iyo.<br />

rodis moispo, an ram mospo odes-<br />

Rac aRorZinebuli sofeli, rodis<br />

daisadgura aq tyis mdumarebam, aravin<br />

uwyis...<br />

1399 wels saqarTvelos mexuTed<br />

Semoesia qarTvelTa moZule Temur<br />

lengi. zamTari iyo da xalxi ar<br />

moeloda Turme mtris Semosevas.<br />

Temur lengma SearCia janmrTeli,<br />

20_25 wlis uzbeki meomrebi da<br />

pirdapir wamovida saqarTvelos<br />

gasanadgureblad zamTris myudroebaSi_35<br />

aTasiani laSqriT. moadga<br />

gare kaxeTs. gadauReblad Tovda 20<br />

dRis ganmavlobaSi da Tovlis safarma<br />

naxevar metrs gadaaWarba, mtris<br />

Semotevis marSruti yarabaRze gadioda<br />

da garejis xrioki midamoebiT<br />

pirdapir gare kaxeTisken iyo<br />

mimarTuli. Cven pirdapiri saarqivo<br />

masalebi ar mogvepoveba qarTul<br />

<strong>ena</strong>ze da veyrdnobiT Temur lengis<br />

istorikosis cnobebs. mterma Tavis<br />

gamanadgurebeli mexuTe Semosevis<br />

marSruti imitom SearCia uSualod<br />

Tbilisis aRmosavleTiT, raTa<br />

TbilisisaTvis moespoT mosaxleobis<br />

damcavi da mkvebavi regioni da<br />

igi udabnod eqcia. Temur lengis istorikosis<br />

dRiurebSi vkiTxulobT,<br />

rom mtris mizani iyo mWidrod<br />

dasaxlebuli daba_soflebi mTlianad<br />

daengria, gadaewva, xolo baR_<br />

v<strong>ena</strong>xebi_ amoeZirkva. mterma kargad<br />

icoda, rom qarTvelebi lxinSic da<br />

WirSic uRvinod da uxilod purs<br />

ar Wamdnen. amitomac undoda ayvavebuli<br />

gare kaxeTis udabnod qceva.<br />

garda amisa, Temur lengis dazvervam<br />

kargad icoda, rom saqarTvelos<br />

mefes aq ey<strong>ena</strong> Tavisi saukeTeso<br />

jari mTavarsardal vinme ximSias<br />

sardlobiT da es jari unda moespo<br />

pirvel rigSi_ moulodneli<br />

dartymiT. Temur lengma Tavisi<br />

Canafiqri sisruleSi moiyvana da<br />

Tavisi sisastikiT iavarqmnili mxare<br />

datova gaZarculi, gapartaxebuli<br />

da qarTuli arqivebic ise mospo,<br />

rom aravis scodnoda aq arsebuli<br />

daba_soflebis saxelebic ki.<br />

Tu ra erqva “vake tyeze”<br />

gaSenebul sofels, aravin icis,<br />

mxolod dangreul naeklesiars<br />

SemorCa am wminda adgilis saxeli<br />

“wmida grigoli”, danarCeni<br />

ki daviwyebis ulmobelma burusma<br />

STanTqa...


garejelebi #3, agvisto, 2012w<br />

TvalTxevi<br />

<strong>sagarejos</strong> Zvelad “Tvali” erqva.<br />

dRes <strong>sagarejos</strong> Zvel saxels<br />

im didi xeobis saxeli gvaxsenebs,<br />

romelic <strong>sagarejos</strong> or<br />

nawilad hyofs_TvalTxevi. mis kalapotSi<br />

momdinare, imave saxelwodebis<br />

mdinare imd<strong>ena</strong>d wyaluxvi<br />

yofila, rom aTeulobiT wisqvils<br />

amuSavebda misi wyali TevziTac<br />

uxvad amaragebda <strong>sagarejos</strong> mosaxleobas,<br />

zafxulSi samjeradad<br />

rwyavda baRCa_v<strong>ena</strong>xebs, xexilis<br />

baRebs.<br />

mdinare TvalTxevidan gamomdinare<br />

nakadulebi ulamazes da egzotikur<br />

garemos uqmnida baR_v<strong>ena</strong>xebSi<br />

Caflul, wiTeli kramiTiT<br />

gadaxurul oda_saxlebs, erTian<br />

baRnarad qceul miwier edemad<br />

aqcevda daba_sofels.<br />

istoriuli wyaroebi me_18 saukunemde<br />

sofels Tvals uwodebdnen,<br />

rac sulxan_saba orbelianis<br />

ganmartebiT wylis saTaves da silamazis<br />

sinonimsac niSnavda, xolo<br />

Semdeg sofels saxeli Seecvala da<br />

sagarejo ewoda, niSnad daviT garejis<br />

udidesi kompleqsis sakuTrebisa<br />

da “Tvali” TandaTan daviwyebis<br />

burusSi CaiZira, mxolod mdinaris<br />

xeobas da erT samlocvelos “Tvalwmida<br />

giorgisRa” SerCa es saxeli.<br />

mdinare “TvalTxevi” Suaze hyofs<br />

<strong>sagarejos</strong>, amitom “TvalTxevis” marjv<strong>ena</strong><br />

sanapiro gaRmaubnad iwodeba,<br />

xolo marcx<strong>ena</strong>_gamoRma sanapiro<br />

_sagarejod. mdinare “TvalTxevi”<br />

Tavisi auziT erT_erTi didi da<br />

grZeli mdinarea mTel gare kaxeTSi,<br />

romelic saTaves iRebs civ_gomboris<br />

mTebSi da uerTdeba gare_kaxe-<br />

Tis deda mdinares_iors.TvalTxevs<br />

ori saTave aqvs. erTi Sto saTaves<br />

iRebs aseve civ_gomboris mTebSi, e.<br />

w. “daTvis sacxvreSi”, meore Sto<br />

ki “lewinSi”_qurdovaniZeebis mTis<br />

ZirSi.<br />

am or Stos Sua devs “razias” mTa,<br />

am mTebis Crdilo mxridan “kisisxevis”<br />

saTave iwyeba, romelic mdinare<br />

alazanis S<strong>ena</strong>kadia.<br />

TvalTxevis S<strong>ena</strong>kadebia: qobTxevi,<br />

romelic fSavlis nadgomrebidan<br />

gamodis. qobTxevs meore patara<br />

xevic erTvis da orive es xevi<br />

TvalTxevs erTvis marjv<strong>ena</strong> mxridan.<br />

beberi kldis mxridan gamodis da<br />

maxiasTan erTvis TvalTxevs erTi<br />

patara xevic marcx<strong>ena</strong> mxridan.<br />

TvalTxevi ZvelTaganve wyaluxvi<br />

mdinare iyo, magram mas Semdeg,<br />

rac <strong>sagarejos</strong> mosaxleoba gaizarda<br />

da komunaluri meurneobac<br />

<strong>qalaq</strong>is tipis meurneobad gadaiqca,<br />

TvalTxevis Semdinare wyaroebi komunaluri<br />

meurneobis sakuTrebad,<br />

TvalTxevi ki mSral xevad iqca.<br />

masSi wyali mxolod zamTarsa da<br />

gazafxulis uxvnaleqian periodSi<br />

Tu moedineba.<br />

TvalTxevs ZvelTaganve kvebavda<br />

mTis patar-patara wyaroebi,magram<br />

misi mTavari mkvebavi aris tye-park<br />

“saTavidan” da<br />

g a z a f x u l o b i T<br />

maxiaze gamomdinare<br />

wyaluxvi,<br />

didi debetis<br />

mqone wyaroebi.<br />

rac Seexeba<br />

gazafxulsa<br />

da zafxulis<br />

pirvel naxevar-<br />

Si mosul did<br />

wvimebs, isini ise<br />

“ganrisxdebodnen”<br />

xolme, rom<br />

misi sanapiroebi<br />

veRar itevda<br />

mTebidan gamomdinareRvarcofian<br />

TqeSs, rom<br />

9<br />

aq mcxovreb mosaxleobas did stiqiur<br />

ubedurebad atydeboda Tavze.<br />

xalxis xsovnam da istoriulma wyaroebma<br />

Semoinaxa garejuli qronikebi,<br />

roca ganrisxebulma TvalTxevma<br />

didi ubedureba daatexa mis<br />

orive sanapiroze mcxovreb mosaxleobas.<br />

es TariRebi 1883 da1895<br />

wlebSi farTod asaxa mecxramete<br />

saukunis iseTma gazeTebma, rogoric<br />

iyo didi ilias “iveria” da saqveynod<br />

cnobili “droeba”. aq mcxovrebi<br />

aseulobiT komli glexoba aiyara<br />

da ufro usafrTxo adgilebze<br />

daido bina.<br />

mdinare TvalTxevs gaRmaubanSi<br />

marjv<strong>ena</strong> mxridan erTvis sakmaod<br />

abezari S<strong>ena</strong>kadi_”topeSaurasxevi”,<br />

romelic saTaves iRebs wmida Sios<br />

da wmida ilia winaswarmetyvelis<br />

mTidan. TviT “topeSaurasxevs”<br />

erTvis gaRmaubanSi saRoriis anu<br />

kotomaanT xevi, romelic saTaves<br />

iRebs toponim “kocnaZeulis”<br />

midamoebSi. am S<strong>ena</strong>kadebs garda,<br />

TvalTxevs kvebavs “tikiaura”, romelic<br />

TvalTxevs erTvis mindor<br />

“kostafes” midamoebSi, TvalTxevis<br />

“Tanamgzavri” Releebi iyo “dodos<br />

Wala”, “lekiaura” da sxva Releebi,<br />

romlebic <strong>qalaq</strong>is mosaxleobam<br />

dajabna da Tavis sakarmidamoebad<br />

gadaaqcia. ise ki, roca buneba “ganrisxdeba”<br />

xolme da gadauRebeli<br />

wvimebi Tavs aiwyvetavs, <strong>qalaq</strong>is<br />

bunebrivi konfiguracia erTian xeobad<br />

gadaiqceva xolme.<br />

roca stiqia aboboqrdeba,<br />

TvalTxevs “mxars aubavs” xolme<br />

misi abezari metoqe “wiflis xevi”,<br />

romelic saTaves iRebs aseve, civ_<br />

gomboris mTebSi, civ_kodis midamoebSi.<br />

Turme, yofila SemTxveva,<br />

roca stiqiis gamo ise momxdara,<br />

rom es ori xeoba gaerTianebula da<br />

sakmaod didi zaralic miuyenebia<br />

<strong>sagarejos</strong>aTvis.


10<br />

wiflis xevi<br />

<strong>qalaq</strong> <strong>sagarejos</strong> geografiuli<br />

mdebareoba Tavisi geologiuri<br />

konfiguraciiT yovelTvis<br />

qmnis did saSiSroebas wyaldidobebis<br />

dros. xSirad <strong>qalaq</strong>is keTilmowyobili<br />

quCebi mas riyeebad<br />

uqcevia, ris gamoc mosaxleobas<br />

mniSvnelovani zarali ganucdia.<br />

mdinare wiflisxevi TvalTxevis<br />

Semdeg erTob abezari da moulodnelobebiT<br />

aRsavse mdinarea<br />

sagarejoelebisaTvis. igi saTaves<br />

civ-gomboris mTiswineTSi, sagarejoelTaTvis<br />

kurortad qceul “kodas”<br />

samxreTis ferdobebze iRebs<br />

saTaves. wiflisxevis kalapoti<br />

gvalvian zafxulSi mSral xevad<br />

iqceva xolme, samagierod, gazafxulis<br />

wvimian amindebSi mas veRaravin<br />

scnobs-giJsa da gadareuls.<br />

wiflisxevi miedineba CrdiloeTidan<br />

samxreT-aRmosavleTis mimar-<br />

TulebiT, gverdiT gauvlis agarak<br />

<strong>qalaq</strong> sagarejoSi gamaval<br />

xevebs Soris erT_erT “abezar”<br />

xevs warmoadgens tikiaura,<br />

romelic saTaves iRebs <strong>qalaq</strong>is<br />

CrdiloeTiT, “mTavvarmowamis” qvemoT,<br />

qurxulebis sasaflaosa da<br />

“wminda marines” eklesiis bolos.<br />

Semdeg gaivlis “nacvliaanT gorasa”<br />

da “qvliviZeebis ubans”Soris<br />

da gaemarTeba <strong>qalaq</strong>is centrisaken,<br />

gadakveTs daviT aRmaSeneblis quCas,<br />

Caivlis WavWavaZis, kaxeTis quCebs,<br />

gadakveTs respublikuri mniSvnelobis<br />

saavtomobilo gzatkecils<br />

da gezs “kostafisken” aiRebs.<br />

kokonaurs, lapriansa da nasadgomars,<br />

gadakveTs kaxeTis rkinigzas<br />

tikiaura<br />

sainteresoa toponim “tikiauras”<br />

etimologiac, romelic xeobis<br />

adidebis dros daerqva. adidebul<br />

xevs Tan mohqonda erT_erTi<br />

ojaxidan motacebuli RviniT savse<br />

tiki... Tu adre tikiaura adidebis<br />

dros did zians ayenebda <strong>sagarejos</strong>,<br />

axla betonis artaxebSia Camjdari,<br />

moTvinierebulia da rogori wyaldidobac<br />

ar unda iyos, mSvidad aris<br />

<strong>qalaq</strong>is mosaxleobac.<br />

garejelebi #3, agvisto, 2012w<br />

da mdinare iors mierTvis agarak<br />

yoruRTan.<br />

lekiaura<br />

patara Rele lekiaura moicavs<br />

<strong>qalaq</strong>is gulisaSvilisa da<br />

nawilobriv qeTevan wamebulis<br />

quCebis teritorias da xSiri<br />

wvimebis dros axsenebs Tavs mosaxleobas.<br />

adre, vidre sagarejo<br />

farTod ganaSeniandeboda, aq mxolod<br />

tye-buCqnari iyo da lekianobis<br />

dros lekebis samalavs<br />

warmoadgenda, sadac <strong>sagarejos</strong>a da<br />

giorgiwmindis gasayarze Znelbedobis<br />

dros lekebi imalebodnen da<br />

itacebdnen sagarejoel da giorgiwmindel<br />

gogo-biWebs. lekiaura<br />

axla Cveni <strong>qalaq</strong>is erT-erTi<br />

keTilmowyobili savaWro da kulturuli<br />

centria.


garejelebi #3, agvisto, 2012w<br />

<strong>sagarejos</strong> samxreTidan Sexedav<br />

Tu ara TvalTxevis didebul<br />

xeobas, <strong>sagarejos</strong> CrdiloeTidan<br />

tyiT Seburul gorakebSi Tavze<br />

lamazi gvirgviniviT adgas tyis<br />

samosSi gaxveuli klde, romelsac<br />

marTlac Tavisi xnovanebis gamo<br />

xalxi “beber kldes” eZaxis.<br />

“beber kldeze” mravali legend-<br />

garejuli legendebidan kidev<br />

erTi legendaa dakavSirebuli<br />

civ_kodas RirsSesaniSnaobebTan.<br />

erTi maTgani exeba e. w. “civ _ kodas”<br />

“saZiles”, romelic warmoadgens<br />

civ _ gomboris mTebTan “civ _ kodas”<br />

damakavSirebel sacalfexo biliks,<br />

romelic sakurorto sezonze<br />

yvela xelmarjve damsveneblisaTvis<br />

sportuli Sejibris adgils<br />

warmoadgens. es sacalfexo_culispira<br />

biliki iwyeba kurortis<br />

dasavleTis mxridan da miemarTeba<br />

kurortis Crdilo-aRmosavleTis<br />

mimarTulebiT da mTavrdeba civis<br />

mTis dakbilul kldemde, misi sigrZe<br />

daaxloebiT erTi kilometria<br />

da sportuli TvalsazrisiT saxifaToa<br />

misi gadalaxva. arsebobs legenda,<br />

romlis mixedviT warsulSi,<br />

“lekianobis” dros es viwro gasasvleli<br />

daRestnel marbiel lekebs<br />

gamoyenebuli hqondaT garejeli<br />

gogo_biWebis mosataceblad da am<br />

bilikiT, civ_gomboris mTebis gavliT<br />

daRestanSi gadasayvanad.<br />

meTvramete saukunis meore naxevarSi<br />

qarTl_kaxeTis mefe erekle<br />

meoris Svilma levan batoniSvil-<br />

aa SeTxzuli. igi saukuneebis man-<br />

Zilze warmoadgenda sagarejoelTa<br />

sportuli garTobisa da sanadimod<br />

TavSeyris adgils.<br />

“beber kldes” ukan mxridan dasdevs<br />

erTi damreci, tyiani adgili,<br />

romelic uwin erTgvari sportuli<br />

Sekrebis saasparezo iyo. upirveles<br />

civ _ kodas<br />

`saZile~<br />

ma lekebis bandituri qmedebebis<br />

asalagmavad sagarejoSi marjve Wabukebis<br />

razmi Camoayaliba, romelsac<br />

saTaveSi sagarejoeli vaJkaci qvliviZe<br />

Cauy<strong>ena</strong>, metsaxelad_”bauja”.<br />

baujam Sekriba qvliviZeebis, qurxulebis<br />

da Tolomasvilebis mar-<br />

11<br />

`beberi klde”<br />

yovlisa, cxenebiT jiriTis dros.<br />

huneebze amxedrebuli Wabukebi<br />

erTmaneTs ejibrebodnen, vin ufro<br />

swrafad _ mowyvetiT SeaCerebda<br />

cxens kldis pirze.<br />

arsebobs aseTi Tqmuleba imis<br />

Sesaxeb, rom odasRac sagarejoSi<br />

(Tvalze) cxovrobda erTi saukeTeso<br />

mojiriTe mzeWabuki, romelic<br />

cxenosanTa Sejibrebis dros yovelTvis<br />

gamarjvebuli gamodioda.<br />

erT_erTi Sejibrebis dros mze-<br />

Wabuks sanaZleo hqonda dadebuli<br />

Tavis mowinaaRmdegesTan. am pirobis<br />

Tanaxmad, mzeWabuks Tavisi<br />

gaWenebuli hune kldis piramde<br />

unda mieyvana, hune ukana fexebiT<br />

kldeze yalyze Semdgari swrafad<br />

unda Semoebrunebina da ukanve<br />

gamoeWenebina. mzeWabukma moigo is<br />

Sejibri, magram moSurnem Sari moudo_es<br />

fandi ujero iyoo. dainiSna<br />

axali Sejibri da roca mzeWabukma<br />

Sejibri moigo da misi cxeni ukana<br />

fexebiT yalyze iyo Semdgari, daiquxa<br />

Tofma da mzeWabuki cxenianad<br />

ufskrulSi gadaiCexa.<br />

jve Wabukebisgan mebrZoli razmi<br />

da uvnebelyo moTareSe lekTa<br />

bandebi. marTalia, bauja Ralatis<br />

msxverpli gaxda, magram madlierma<br />

garejelebma ukvdavyves misi saxeli.<br />

axlac q. <strong>sagarejos</strong> zemoubanSi<br />

arsebobs baujas saxelobis quCa da<br />

madlieri sagarejoelebi am saxels<br />

zogierT axaldabadebul yrmas baujas<br />

saxels arqmeven. “saZile” ki sapatio<br />

toponimi Cveni <strong>qalaq</strong>isa.


12<br />

xatikaklebi<br />

xatikaklebi lekiauras mimdebare<br />

toponimia da adre<br />

warmoadgenda giorgiwmindisa da<br />

<strong>sagarejos</strong> bunebriv sazRvars da<br />

gasarTob adgils. aqve mdebareobda<br />

RvTismSoblis patara eklesia,<br />

romelic daangries komunisturi<br />

aTeizmis wlebSi gasuli saukunis<br />

30_ian wlebSi da mis adgilze aaSenes<br />

sagarejoSi pirveli sabavSvo<br />

baga_baRi.<br />

xatikaklebi warmoadgenda ra<br />

<strong>sagarejos</strong> bohemuri cxovrebisa<br />

da garTobis tradiciul adgils,<br />

1912 wels aq saZirkveli Caeyara<br />

<strong>sagarejos</strong> saxalxo Teatrs, romlis<br />

Senobac 1993 wlamdearsebobda. 1936<br />

wels aqve saZirkveli Caeyara <strong>qalaq</strong><br />

<strong>sagarejos</strong> pirvel sajaro skolas.<br />

1990_ian wlebSi aq arsebuli<br />

kulturis saxli Seisyida ker-<br />

Zo mewarmem da mis adgilze axla<br />

ganTavsebulia supermarketi da<br />

maRazia “eliteleqtroniksis” centri.<br />

xatikaklebi gadaiqca <strong>qalaq</strong>is<br />

ert_erT keTilmowyobil centrad.<br />

aqve funqcionirebs <strong>qalaq</strong>is<br />

pirveli sajaro skola, sxvadasxva<br />

farTo moxmarebis marketingebi da<br />

sayofacxovrebo daniSnulebis obieqtebi,<br />

erT_erTi keTilmowyobili<br />

sabavSvo baga_baRi. maT mezoblad<br />

<strong>sagarejos</strong> sportuli kompleqsi<br />

fexburTis stadioniT.<br />

`somxis ubani~<br />

mdinare TvalTxevis marcx<strong>ena</strong><br />

sanapiroze mWidrod dasaxlebul<br />

ubans `somxis ubani~ ewodeba,<br />

romelic wina saukuneebSi faqtiurad<br />

`zemo Tvals~ warmoadgenda.<br />

`somxis ubani~ daerqva mas Semdeg,<br />

rac aq XVIII saukunis 70-ian wleb-<br />

Si qarTl-kaxeTis mefe erekle II-m<br />

yarabaRisa da erevnis saxanoebidan<br />

qarTl-kaxeTSi Camoasaxla eTnikurad<br />

somexi da gasomxebuli albanelebi.<br />

maTgan erTi didi jgufi<br />

sagarejoSi da garekaxeTis soflebSic<br />

Caasaxla SereviT.<br />

<strong>sagarejos</strong> axlandeli `somxis<br />

ubani~ rom ZvelTaganve qar-<br />

Tuli mosaxleobiT iyo mWidrod<br />

dasaxlebuli, es iqidanac Cans, rom<br />

aq arsebobda sakmaod mozrdili<br />

cixe-simagre, romelic Telavis<br />

cixis analogi iyo. am cixis fragmentebi<br />

exlac SeiniSneba egreTwodebul<br />

somxis ubanSi. erekle II-m<br />

somexi repatriantebi <strong>sagarejos</strong><br />

maSindel mamasaxliss (mouravs)<br />

Caabara da masve daavala _ ezruna<br />

maTi usafrTxoebisaTvis. maSindel<br />

qarTl-kaxeTSi daRestneli abragebi<br />

sparseTis Sahebisa da osmalo<br />

sulTanebis davalebiT qarTul mosaxleobas<br />

musrs avlebdnen, amitom<br />

repatriant somxebs asaxlebdnen iq,<br />

sadac TavdacviTi nagebobebi arsebobda<br />

mosaxleobis dasacavad.<br />

swored aseTi adgili iyo sagarejoSi<br />

<strong>sagarejos</strong> cixe. somxuri<br />

mosaxleoba daasaxles am cixis<br />

irgvliv im TvalsazrisiT, rom<br />

lekianobis dros adamianebs moeswroT<br />

Tavis Sefareba. droTa man-<br />

Zilze gansakuTrebiT XIX saukunis<br />

dasawyisidan somxuri mosaxleoba<br />

TandaTan cixis kedlebis SigniTac<br />

Sesaxlda TviTneburad da cixis<br />

kedlebs miaSenes Tavisi sacxovre-<br />

beli saxlebic. saqme iqiT wavida,<br />

rom ruseTis mier saqarTvelos<br />

SeerTebis Semdeg <strong>sagarejos</strong> cix-<br />

em faqtiurad dakarga TavdacviTi<br />

funqcia da gadaiqca eTnikurad<br />

somxuri mosaxleobis sacxovrebel<br />

sakarmidamod da ukontrolod dai-<br />

wyes kidec am cixis dangreva-gada-<br />

keTeba.<br />

aRniSnuli cixis teritoriaze<br />

SemdgomSi qarTulma mosaxleo-<br />

bamac daido bina da axla somxis<br />

ubanSi Sexmatkbilebulad cxov-<br />

roben, rogorc asimilirebuli da<br />

gaqarTvelebuli somxebi, aseve sx-<br />

vadasxva kuTxidan Camosaxlebuli<br />

qarTvelebi.<br />

garejelebi #3, agvisto, 2012w<br />

maxias wyaroebi<br />

toponimi “maxia” mdebareobs<br />

mdinare TvalTxevis marcx-<br />

<strong>ena</strong> sanapiroze. “maxia” sagarejoel-<br />

Ta dasasvenebeli da drostarebis<br />

erT-erT saukeTeso wyaroTa gamosadinebel<br />

adgils warmoadgens. “maxias”<br />

wyaroebs saTave aqvs sadRac,<br />

kavkasionis erT-erT did myinvarTan<br />

da dadgeba Tu ara kavkasiis did<br />

mTagrexilze myinvarebisa da Tovlis<br />

dnobis sezoni “maxiac” maSin<br />

cocxldeba da misi wiaRidan maisidan<br />

oqtombramde uwyvet nakadad<br />

moCqefs macocxlebeli wyaroebi.<br />

TuSis wyali”<br />

“TuSis wyali” saTaves iRebs nasoflar<br />

dreiZis maxloblad, Waobian<br />

adgilebSi, gezs iRebs Crdilo_aRmosavleTisaken,<br />

gaivlis adgil<br />

“nav<strong>ena</strong>xobTan” (iq 70 _ ian wlebSi<br />

sapatimro kolonias saRoreebi da<br />

saxlebi hqonda aSenebuli) gaivlis<br />

patara tafobs da TvalTxevs erTvis<br />

dasavleTis mxridan, “saTavis”<br />

zeviT.<br />

“TuSis wyals” sxva mimarTulebac<br />

aqvs,Tu mas Zveli ninowmidisken<br />

waviyvanT samxreTisaken, maSin es<br />

wyali ninowmidelebsac moemsaxureba.<br />

asec yofila ZvelTaganve da<br />

asea axlac. ninowmidas sasmeli da<br />

teqnikuri wylis sxva wyaro arsad<br />

aqvT, qananas wyali da “dedabris xevis”<br />

naJurebi mxolod adgilobrivi<br />

mniSvnelobisaa da sofels verasodes<br />

daakmayofilebda sasmeli<br />

wyliT.<br />

rac Seexeba toponim “nav<strong>ena</strong>xobs”,<br />

aq marTlac mosaxleobas ucxovria,<br />

amis damadastureblad uamravi<br />

namosaxlari da namarnalia. mosaxleobas<br />

sruliad akmayofilebda<br />

“TuSis wyali”. AAOBLEB


garejelebi #3, agvisto, 2012w<br />

lapriani”<br />

dasasruli<br />

leTidan-”kostafe” da “gamwvaneba”.<br />

laprianSi, garda mosaxleobis<br />

baRCa_v<strong>ena</strong>xebisa, xexilis<br />

baRebisa da v<strong>ena</strong>xebisa, garkveuli<br />

farTobi dakavebuli aqvs<br />

<strong>sagarejos</strong> satyeo meurneobis<br />

kaklisa da sxva nayofieri tyis<br />

jiSebis koromebs.<br />

lapriani meoce saukunis<br />

pirveli naxevris 10-ian wlebamde<br />

warmoadgenda erTian<br />

sasoflo _sameurneo savarguls,<br />

magram kaxeTis rkinigzis<br />

mSeneblobis dawyebisas<br />

1912_1914wlebSi TiTqmis Suaze<br />

gaiyo da rkinigzis mSeneblobis<br />

dasasrulisaTvis aq warmoiSva<br />

sakmaod mozrdili muSaTa daba_<br />

dasaxleba, rkinigzis sadgur<br />

“<strong>sagarejos</strong>” irgvliv dasaxldnen<br />

aqauri mSeneblobis ubinao<br />

muSa_mosamsaxureebi da rkinigzis<br />

sadguris TanamSromlebi da<br />

specialistebi. aqve ganlagda<br />

rkinigzis infrastruqtura, sasawyobo<br />

da savaWro obieqtebiT.<br />

laprianis istoriaSi didi<br />

movl<strong>ena</strong> iyo qvemo samgoris<br />

grandiozuli sarwyavi qselis<br />

mSenebloba 1961_70-ian wlebSi,<br />

sadac bina daido “wyalmSenis”<br />

qvemo samgoris mexuTe samSeneblo_samontaJo<br />

sammarTvelom,<br />

romlis bazazedac rkinigzis<br />

<strong>sagarejos</strong> sadguris mimdebare<br />

“nasadgomaris” teritoriaze<br />

warmoiSva mSeneblobis muSaTa<br />

daba_dasaxleba Tavisi rTuli<br />

da mravalsaxovani infrastruqturiT.<br />

laprianis teritoria gadakveTa<br />

qvemo samgoris sarwyavi<br />

qselis marcx<strong>ena</strong> magistralurma<br />

arxma Tavisi satumbavi sadgurebiT,<br />

romelmac gaasarwyava<br />

<strong>sagarejos</strong>a da giorgiwmindis<br />

500 heqtarze meti miwa.<br />

A laprians udidesi istoriuli<br />

warsulica aqvs. aq miwis<br />

Rrma xvnisa da miwis samuSaoebis<br />

dros aRmoCnda umdidresi<br />

arqeologiuri Zeglebi, romlebic<br />

mauwyebelni arian im didi<br />

istoriuli warsulisa, rasac<br />

laprianis miwa inaxavs Tavis wiaRSi<br />

. aq miwis Rrma xvnis dros<br />

gasuli saukunis 80-ian wlebSi<br />

aRmoCnda yorRanuli samarxi,<br />

romlis xnovanoba Cvens wel-<br />

TaRricxvamde mesame aTaswleulis<br />

Sua wlebiT TariRdeba.<br />

“lapriani” qarTuli enis<br />

ganmartebiTi leqsikonisa da<br />

sulxan_saba orbelianis “sity-<br />

vis konas” ganmartebiT sityvis<br />

Ziri “lapri”, igive muxas niSnavs,<br />

rac imas gvauwyebs, rom aq<br />

uwin muxis tyeebi yofila.<br />

<strong>sagarejos</strong> raionSi agarak<br />

“yoruRis” mimdebare teritoriaze<br />

laprianis msgavsi toponimi<br />

“laprebic” gvaqvs, romelic<br />

giorgiwmindis sasoflo<br />

Temis sakuTrebaa. es topinimic<br />

muxidan warmodgeba, rasac adasturebs<br />

“yoruRis” muxnari tye.<br />

`saxoxbis Wala~<br />

<strong>qalaq</strong> <strong>sagarejos</strong> mraval<br />

RirsSesaniSnav toponimTa Soris<br />

Tavisi romantikuli silamaziT<br />

gamoirCeva mdinare ioris<br />

marcx<strong>ena</strong> sanapiroze mdebare<br />

bunebis Zegli `saxoxbis Wala~.<br />

TviTon toponimis semantika<br />

migvaniSnebs rom es adgili<br />

odiTganve yofila bunebis uiSviaTesi<br />

qmnilebis _ xoxbebis<br />

sauflo. am midamos amSvenebs<br />

erastos muxa, romelic aseve<br />

bunebis uiSviaTes Zegls warmoadgens<br />

Tavisi deviviT gaSlili<br />

aswlovani totebiT.<br />

legendebi da Tqmulebebi am<br />

miTiuri Walis Sesaxeb iqmneboda<br />

da samaradJamod ukvdavyofda<br />

mis saxels. ai, Tundac erTi<br />

istoriuli qronika, romelic<br />

Semogvinaxa istoriulma foliantebma<br />

XVII saukunidan.<br />

mosaxleobis mudmiv aoxrebaze<br />

da dasaxlebis xelaxla Senebaze<br />

mraval masalas iZleva daviT<br />

garejis, e.i. ninowmindelis samwysoSi<br />

Semavali monastris sabuTebi.<br />

erT maTganSi, romelic<br />

TariRdeba 1651 wliT. rogorc<br />

am sabuTidan Cans XVII saukunis<br />

tragedia (Sah-abasis Semosevebi)<br />

ise auria aRmosavleT saqarTveloSi<br />

miwis mflobelobisa da<br />

miwaTsargeblobis kanonebi, rom<br />

daviT garejis kuTvnili mamulebi<br />

Secilebis sababi gamxdara<br />

sagarejoelTa (TvalelTa)<br />

da ninowmindelTa Soris, ris gamoc<br />

qarTl-kaxeTis mefe rostomi<br />

(1632-1658ww) iZulebuli gamxdara<br />

komisia Seeqmna am sadao<br />

sakiTxis gadasawyvetad. maSin<br />

ninowmindis kaTedralis mTavarepiskoposi<br />

yofila zaqaria mayaSvili,<br />

xolo <strong>sagarejos</strong> samouraos<br />

gamgebeli legendaruli<br />

sufraji biZina ColoyaSvili.<br />

`saxoxbis Walaze~ ciloba hqoniaT<br />

rogorc ninowmindelebs,<br />

ise sagarejoelebs. am sadao<br />

sakiTxSi Careuli yofila mcxeTis<br />

kaTalikosic, vinaidan daviT<br />

garejis kuTvnili mamulebi<br />

13<br />

erToblivi marTvisaTvis jer<br />

kidev XV saukuneSi erTiani<br />

saqarTvelos mefe aleqsandre<br />

I-is mier gadacemuli iyo mcxeTis<br />

sakaTalikososaTvis.<br />

rostom mefis mier Seqmnil<br />

komisiaSi Seyvanili iyvnen rogorc<br />

ninowmindelis, ise Tvalis<br />

mcxovrebTagan damtkicebuli<br />

kacebi, xolo ficis msvlelobisaTvis<br />

zedamxedvelobisaTvis<br />

kontroli unda gaewiaT mcxe-<br />

Tel rwmunebulebs.<br />

ai, rogor gadmogvcems saxoxbis<br />

Walis damficebelTa process<br />

zemoaRniSnuli sabuTi:<br />

`da Semoeyarnen erTobilni<br />

Tvalelni da aisvenes xati wmidis<br />

ninosi da wagviZRvnen saxoxbis<br />

Walas da qvemo sacilobeli<br />

iyo karga gzis qvemoT da<br />

davdeqiT sacilobel alagze<br />

da sadamdisac cilobdnen da<br />

daifica gulbaTiSvilma da er-<br />

TobiT TvalelTa, da amoiares<br />

da daifica dreiZem beJitama da<br />

mivediT da Suazeda da daifica<br />

eTiberas Svilma, da mivediT<br />

nawisqululelTana da orma<br />

quruxulma, da movediT Tavsa<br />

xevis pirsa da daifices erTobiT<br />

TvalelTa da sul saxoxbis<br />

Wala asre gamoifices, rome<br />

mkvidrad da Seucileblad svetiscxovelsa<br />

da Tvaluri iyos<br />

da asre gavsamarTldeT da gadaswyviteT,<br />

rome vera ninowmindeli,<br />

vera misi yma ver Semoecilos<br />

saxoxbis Walasa~.<br />

Tavis droze fics savsebiT<br />

daurwmunebisa mosamarTleni<br />

Wala TvalelTaTvis miukuTvnebiaT,<br />

kaTalikosi qristafore<br />

krulvasac ki uTvlis gadawyvetilebis<br />

damrRvevT (istoriuli<br />

sabuTebi, IV Tbilisi, 1913w<br />

gv 33-34).<br />

`saxoxbis Walaze~, am miTiur<br />

samoTxeze cilobis, davis mxolod<br />

erTi dokumenti moviyvaneT,<br />

mravali ki ukan aris.<br />

am madlian miwas sxva dro-<br />

Jamzedac mravali istoriuli<br />

faqti daufiqsirebia, rac metad<br />

sainteresoa gaxseneba, Tundac<br />

qarTl-kaxeTis legendaruli mefis<br />

erekle II saidulo Sexvedra<br />

1789 wels osmaleTis elCTan<br />

axalcixis faSasTan. swored<br />

`saxoxbis Wala~ iyo is faruli<br />

adgili, raTa ruseTis warmomadgenels<br />

TbilisSi ar Seetyo am<br />

faruli Sexvedris Sesaxeb.<br />

kidev mravali Sexvedra dafiqsirebula<br />

legendaruli aswlovani<br />

muxis totebis qveS.<br />

axla ki `saxoxbis Wala~ upatronobiTgaZarcul-gapartaxebuli<br />

uRimRamod Tvlems Tavisi<br />

saxelovani warsulis mogonebebSi.


14<br />

`bazris ubani~<br />

sagarejoSi e.w. `bazris ubani~<br />

(yofili stalinis quCa, amJamad<br />

erekle II-s quCa) erT-erTi uZvelesi<br />

dasaxleba Cans iqidanac, rom<br />

am quCis TavSi mdinare TvalTx-<br />

`qviani~<br />

<strong>qalaq</strong> <strong>sagarejos</strong> erT-erT ubans<br />

qviani ewodeba, romelic iwyeba<br />

<strong>sagarejos</strong> eleqtrogadamcemi qvesadguris<br />

saxanZro razmis, yofili<br />

vetsamkurnalos teritoriidan da<br />

grZeldeba toponim kostafes saz-<br />

Rvrebamde. adgili `qviani~ erT-er-<br />

Ti uZvelesi dausaxlebeli da soflis<br />

meurneobisTvis gamouyenebeli<br />

adgili iyo, romelsac iyenebdnen<br />

sanagved da moaruli epidemiebiT<br />

masobrivad gardacvlili adamianebis<br />

sasaflaod.<br />

miuxedavad amisa, <strong>qalaq</strong>is zrdis<br />

kvalobaze qvianic ki mWidrod iqna<br />

dasaxlebuli XX saukunis 30-iani<br />

wlebis Semdeg.<br />

mas Semdeg rac kaxeTis saavto-<br />

evis marcx<strong>ena</strong> sanapiroze XX saukunis<br />

30-ian wlebamde idga ioane<br />

naTlismcemlis saxelobis ulamazesi,<br />

gumbaTiani TeTri eklesia,<br />

romelic sabWoTa xelisuflebis<br />

30-ian wlebamde iTvleboda <strong>sagarejos</strong><br />

erT-erT moqmed, marTlmadideb-<br />

garejelebi #3, agvisto, 2012w<br />

el eklesiad. eklesia komunisturi<br />

xelisuflebis mier gauqmebul iqna,<br />

xolo misi moZRvari dapatimrebuli.<br />

am eklesiis mRvdlis sacxovrebel<br />

saxlSi (axlandel <strong>sagarejos</strong> `moswavle-axalgazrdobis<br />

saxli) bina<br />

daido <strong>sagarejos</strong> raionulma `Cekam~,<br />

xolo gauqmebuli eklesia samWoTa<br />

adgilobrivi xelisuflebis gadawyvetilebiT<br />

saZirkvlianad daangries<br />

da jer skveri gaaSenes, xolo<br />

gasuli saukunis 60-ian wlebSi aaSenes<br />

<strong>sagarejos</strong> I sabavSvo baRis<br />

Senoba.<br />

bazris ubani gasuli saukunis<br />

30-ian wlebSi warmoadgenda <strong>sagarejos</strong><br />

administraciul centrs, sadac<br />

yofil garsiaSvilebis binaSi mo-<br />

Tavsebuli iyo partiis <strong>sagarejos</strong><br />

raikomi (1954 wlamde).<br />

ufro adre ki XIX saukunis 70-ian<br />

wlebSi am quCaze moTavsebuli iyo<br />

<strong>sagarejos</strong> mamasaxlisis rezidencia,<br />

maSindeli <strong>sagarejos</strong> mamasaxlisis,<br />

zurab makantalaSvilis iniciativiTa<br />

da xelSewyobiT yofil<br />

buzariaSvilebis nakveTSi 1874-75<br />

wlebSi aSenda I dawyebiTi tipis<br />

orklasiani saswavleblis Senoba.<br />

mobilo magistralma <strong>qalaq</strong>is centridan ufro samxreTiT gadmoinacvla,<br />

`qvianis~ teritoriaze aSenda mTeli<br />

rigi saxelmwifo warmoeba-dawesebulebebi.<br />

<strong>sagarejos</strong> sainkubatoro<br />

sadguri 1949 wels, wyalTa meurneobis<br />

administraciuli orsarTuliani<br />

Senoba (1971-74ww). <strong>sagarejos</strong> raionuli<br />

vetsamkurnalo sadguri (1955-<br />

56ww), <strong>sagarejos</strong> IV saSualo skola<br />

(1978w), <strong>sagarejos</strong> sakonservo da Rvinis<br />

qarxnebi (1961-68ww) da rac mTavaria<br />

kaxeTis saavtomobili magistralis<br />

marjv<strong>ena</strong> da marcx<strong>ena</strong> napirebze<br />

gaSenda sacxovrebeli ubnebi. amave<br />

teritoriaze aSenda <strong>sagarejos</strong> #2<br />

sabavSvo baRi. rac dro gadis toponimi<br />

`qviani~ daviwyebas eZleva.


xatikaklebi<br />

xatikaklebi


petre-pavles saxelobis eklesia sagarejoSi<br />

Tvalwminda giorgis saxelobis eklesia

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!