M. Sommé, Isabelle <strong>de</strong> Portugal, duchesse <strong>de</strong> Bourgogne. Une femme au pouvoir au XV e siècle, Paris, 1998. G. <strong>de</strong> Soultrait, Armorial historique et archéologique du Nivernais, dans Publication <strong>de</strong> la Société Nivernaise, 2 vol., Nevers, 1879. G. <strong>de</strong> Soultrait, Inventaire <strong>de</strong>s titres <strong>de</strong> Nevers <strong>de</strong> l’abbé <strong>de</strong> Marolles, Nevers, 1873. A. van Steensel, E<strong>de</strong>len in Zeeland. Macht, rijkdom en status in een laatmid<strong>de</strong>leeuwse samenleving, Lei<strong>de</strong>n, 2010. R. Stein, Politiek en Historiografie. Het ontstaan van Brabantse kronieken in <strong>de</strong> eerste helft van <strong>de</strong> vijftien<strong>de</strong> eeuw, Leuven, 1994. E. Strubbe et L. Voet, De Chronologie van <strong>de</strong> Mid<strong>de</strong>leeuwen en <strong>de</strong> Mo<strong>de</strong>rne Tij<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n, <strong>Bruxelles</strong>, 1991. A. <strong>de</strong> La Taverne, Journal <strong>de</strong> la Paix d’Arras faite en l’abbaye Royale <strong>de</strong> Sainct Vaast avec annotations <strong>de</strong> Jean Collart, Paris, 1651. J.-M. Thiébaud, Les comtes, vicomtes, barons et chevaliers en Franche-Comté et leurs liens avec <strong>de</strong> nombreuses familles françaises et étrangéres - Dictionnaire historique, biographique et généalogique, Pontarlier, 2009. A. Uyttebrouck, Le gouvernement du duché <strong>de</strong> Brabant au bas Moyen-Âge (1355-1430), 2 vol., <strong>Bruxelles</strong>, 1975. J.-B. <strong>de</strong> Vaivre, La comman<strong>de</strong>rie d'Epailly et sa chapelle templière durant la pério<strong>de</strong> médiévale, dans Académie <strong>de</strong>s inscriptions et belles-lettres, 2005. A. Van<strong>de</strong>nhoeck, Geber<strong>de</strong>rt Daechseelboeck. Lijst van <strong>de</strong> nieuwe poorters 1390-1443, dans Vierschaar, 1980-1981. F. Vennekens, La seigneurie <strong>de</strong> Gaesbeek (1236 – 1795), Affligem, 1935. F. Verdoodt, Afstammelingen uit het Hertogelijk Huis van Brabant, 1988. A. Verkooren, Chartes et cartulaires <strong>de</strong>s Duchés <strong>de</strong> Brabant et <strong>de</strong> Limbourg et <strong>de</strong>s Pays d'Outre-Meuse, III e partie, chartes originales et cartulaires (1427-1469), 4 vol., <strong>Bruxelles</strong>, 1989. A. Verkooren, Inventaire <strong>de</strong>s chartes et cartulaires <strong>de</strong>s Duchés <strong>de</strong> Brabant et <strong>de</strong> Limbourg et <strong>de</strong>s pays d'Outre-Meuse, III e partie, Chartes originales et cartulaires, Tome IV (1415- 1427), <strong>Bruxelles</strong>, 1988. E. Verwijs, J. Verdam et F. Stoett, Mid<strong>de</strong>lne<strong>de</strong>rlandsch Woor<strong>de</strong>nboek, 11 vol., ’s Gravenhage, 1885-1941. F. Vinchant, Annales <strong>de</strong> la province et comté d’Haynau, Mons, 1648. N. Viton <strong>de</strong> Saint-Allais, Nobiliaire universel <strong>de</strong> France, 21 vol., Paris, 1814-1843. A. <strong>de</strong> Vlaminck, Het gul<strong>de</strong>nboek van Den<strong>de</strong>rmon<strong>de</strong>, Den<strong>de</strong>rmon<strong>de</strong>, 1998. M. Vriendts, Senatus Populique Antverpienses – Nobilitas sive Septem Tribus Patriciae Antverpienses, 1689. A. Wauters, Histoire <strong>de</strong>s environs <strong>de</strong> <strong>Bruxelles</strong>, 4 vol., <strong>Bruxelles</strong>, 1855-1857. A. Wauters et J. Tarlier, Géographie et Histoire <strong>de</strong>s Communes Belges, 4 vol., <strong>Bruxelles</strong>, 1963. L t -Colonel <strong>de</strong> Witte et J. Cuvelier, Scénario du <strong>Tournoi</strong> <strong>de</strong> Chevalerie. La joute du 20 février 1452, Jette-<strong>Bruxelles</strong>, 1905. H. <strong>de</strong> Woelmont <strong>de</strong> Brumagne, Généalogie <strong>de</strong> la maison <strong>de</strong> Renty en Artois, <strong>Bruxelles</strong>, 1927. O. <strong>de</strong> Wree, La genealogie <strong>de</strong>s comtes <strong>de</strong> Flandre, 2 vol., Bruge, 1642. <strong>Tournoi</strong> <strong>de</strong> <strong>Bruxelles</strong> 266
Articles P. Adam-Even, Armoiries brabançonnes médiévales d’après <strong>de</strong>s sources inédites, dans Brabantica, première partie, T. IV, 1959, pp. 145-192 et T. V, 1960, pp. 113-143. R. d’Anethan, Les Salaert dits <strong>de</strong> Doncker, dans Brabantica, première partie, T. IX, 1968, pp. 241-266. J. d’Arbaumont, Posanges et ses seigneurs, dans Revue Nobiliaire historique et biographique, Nouvelle série , T. 3, 1867, pp. 297-310. F. Beelaerts van Blokland et W. Juten, Noordbrabantsche zegels, dans Taxandria, T. 15, 1908, pp. 49-55, 167-169 et 236-241. F. Beelaerts van Blokland, Geslacht van Ypelaer, dans De Ne<strong>de</strong>rlandse Leeuw, T. 57, 1939, pp. 544-550. F. Beelaerts van Blokland, Van Sevenbergen, dans De Ne<strong>de</strong>rlandse Leeuw, T. 53, 1935, pp. 184-185. M. Bergé, Les Bâtards <strong>de</strong> la Maison <strong>de</strong> Bourgogne et leur <strong>de</strong>scendance, dans L'Intermédiaire, n° 60, 1955, pp. 316-408. C. van <strong>de</strong>n Bergen-Pantens, Héraldique et bibliophilie: Le cas d’Antoine bâtard <strong>de</strong> Bourgogne (1421-1504), dans Miscellanea Martin Wittek, Louvain, 1993, pp. 323-354. P. Blok, De Noor<strong>de</strong>lijke Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n in 1476 – Het Bourgondische Rijk in 1476, dans Geschiedkundige Atlas van Ne<strong>de</strong>rland, n° 7, De Bourgondische Tijd, ‘s-Gravenhage, 1923 pp. 9-60. A. Bonaert et G. <strong>de</strong> Hemptinne, Sceaux <strong>de</strong> la région yproise, dans Le Parchemin, 1994, n° 292, pp. 283-295, n° 293, pp. 323-332 et n° 294, pp. 421-433. P. van <strong>de</strong>n Bran<strong>de</strong>ler, Zegels van leenmannen <strong>de</strong>r heeren, en van Schepenen van Breda, dans De Ne<strong>de</strong>rlandsche Heraut, T. IV, 1887, pp. 106-166. J.-F. Brigo<strong>de</strong>, Les seigneurs du Fayt et <strong>de</strong> l'Escaille <strong>de</strong> la maison Fauneau dit <strong>de</strong> Gongnies (du XIV e siècle à 1764), dans L'Intermédiaire, n° 152, 1971, pp. 73-82. F. <strong>de</strong> Cacamp, De Swe<strong>de</strong>r d'Abcou<strong>de</strong>, seigneur <strong>de</strong> Gaesbeek (+1400) à Jacques Pipenpoy, échevin <strong>de</strong> <strong>Bruxelles</strong> (+1681), dans L'Intermédiaire, n° 116, 1965, pp. 57-63. F. <strong>de</strong> Cacamp, Fr. Collon et J. Martens-Malengreau, Armorial <strong>de</strong>s vassaux du comte Henri <strong>de</strong> Nassau, seigneur <strong>de</strong> Diest, burggrave d’Anvers, seigneur à Zichem, Zelem, Hoele<strong>de</strong>n et autres lieux, dans Brabantica, T. VIII, 1966, première partie, pp. 113-142. Ph. Contamine, Aperçus nouveaux sur Toison d’Or, chroniqueur <strong>de</strong> la paix d’Arras (1435), dans Revue du Nord, T. 88, n° 366-367, 2006, pp. 577-596. A. <strong>de</strong> Corberon, Les sires <strong>de</strong> Chatillon-en-Bazois, Nevers, s.d. M. Damen, Heren met banieren. De baanrotsen van Brabant in <strong>de</strong> vijftien<strong>de</strong> eeuw, dans Bourgondië voorbij. De Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n 1250-1650. Liber alumnorum Wim Blockmans, Hilversum 2010, pp. 139-158. A. Dek, Genealogie <strong>de</strong>r heren van Cruijningen, dans Jaarboek van het centraal bureau voor genealogie, T. XI, 1957, pp. 79-120. D. Delgrange, Le sceau d’Antoine <strong>de</strong> Bourgogne <strong>de</strong> 1452, dans Signum, n° 16, 2004, p. 7. P. Donche, Une liste <strong>de</strong> nobles du comté <strong>de</strong> Hainaut vers 1427 – 1430, dans Le Parchemin, 2010, n° 385, pp. 18-32. F. Donnet, Les sceaux anversois particuliers aux 14 e et 15 e siècles, dans Revue Belge <strong>de</strong> Numismatique, 1910, pp. 393-404, 1912, pp. 186-204, 1913, pp. 253-261, 1920, pp. 59-68 et 1922, pp. 75-99. Gén. d'Esclaibes, Le Chartrier <strong>de</strong> Castries et la famille <strong>de</strong> Goegnies, dans L'Intermédiaire, n° 156, 1971, pp. 356-358. <strong>Tournoi</strong> <strong>de</strong> <strong>Bruxelles</strong> 267
- Page 1 and 2:
E TOURNOI DE BRUXELLES DU LUNDI 4 M
- Page 3:
SENSUYT LE TOURNOY DE BRUXELLES TEN
- Page 6 and 7:
L’armorial inédit qu’il passe
- Page 9 and 10:
folio 01
- Page 11 and 12:
folio 03
- Page 13 and 14:
folio 05
- Page 15 and 16:
Folio 07
- Page 17 and 18:
folio 09
- Page 19 and 20:
folio 11
- Page 21 and 22:
folio 13
- Page 23 and 24:
folio 15
- Page 25 and 26:
folio 17
- Page 27 and 28:
folio 19
- Page 29 and 30:
folio 21
- Page 31 and 32:
folio 23
- Page 33:
folio 25
- Page 36 and 37:
frais de leur équipage. Il en alla
- Page 38 and 39:
Les copies de ce tournoi ont été
- Page 40 and 41:
En 1433, 22 % des fonctions à la C
- Page 42 and 43:
N° NOMS NOMS / MANUSCRIT NOMS ECUS
- Page 44 and 45:
N° NOMS NOMS / MANUSCRIT NOMS ECUS
- Page 46 and 47:
Les noms de famille: o Dans 66 % de
- Page 48 and 49:
Ø Oisy (14-11) Ø Houte (15-03) Ø
- Page 50 and 51:
1426 comme conseiller et dès 1431,
- Page 52 and 53:
1427 dans les bandes d'ordonnances
- Page 54 and 55:
Cour, n° 402 - Leuridan, Epigraphi
- Page 56 and 57:
02-01 Bourgogne (Philippe, duc de)
- Page 58 and 59:
Gelre, n° 467 - Clemmensen, Arras,
- Page 60 and 61:
seigneur de Charny plusieurs mois
- Page 62 and 63:
02-11 Mériadec (Hervé de) mediede
- Page 64 and 65:
Notes: Charles de Bourgogne, comte
- Page 66 and 67:
03-06 Damas (Guillaume) guille de d
- Page 68 and 69:
4 Le comte d’Etampes mène 8 cava
- Page 70 and 71:
04-04 Jaucourt (Philibert de) phili
- Page 72 and 73:
Armes: Bergshammar donne pour ‘m
- Page 74 and 75:
5 Jean de Neufchâtel, seigneur de
- Page 76 and 77:
comme cimier, une tête d’homme b
- Page 78 and 79:
panetier de Philippe le Bon. Il ét
- Page 80 and 81:
6 Jean, seigneur de Créquy, mène
- Page 82 and 83:
06-04 Haplincourt (de) apelaincourt
- Page 84 and 85:
Sceaux: Guillaume van den Dorpe, sc
- Page 86 and 87:
07-02 Harchies (de) harchies - éca
- Page 88 and 89:
Armes: La famille Goegnies-Chaussé
- Page 90 and 91:
07-07 Lalaing (Guillaume de) lalain
- Page 92 and 93:
Notes: Sans doute un fils de Guilla
- Page 94 and 95:
Notes: Hue de Mailly, chevalier, se
- Page 96 and 97:
10 Philibert de Vaudrey mène 4 cav
- Page 98 and 99:
Notes: Jean de Vaudrey, seigneur de
- Page 100 and 101:
1438, il est cité dans une charte
- Page 102 and 103:
09-06 Pinnock (Jean) jan pinnock -
- Page 104 and 105:
09-08 Rotselaer (Antoine van) anton
- Page 106 and 107:
Sceaux: En 1347, un Egidius Lachman
- Page 108 and 109:
13 Baudouin de Hennin dit de Boussu
- Page 110 and 111:
10-04 Limminghen (Louis Uten) lodew
- Page 112 and 113:
10-06 Huldenberg (Jean van) jan van
- Page 114 and 115:
15 Waleran de Berlettes, seigneur d
- Page 116 and 117:
11-03 Rosimbos (Jean de) rosimbos -
- Page 118 and 119:
16 Jean de Poitiers d’Archy mène
- Page 120 and 121:
11-09 Busseuil (de) ( ) - fascé d'
- Page 122 and 123:
12-02 Mol (Ywain de) wein de mol -
- Page 124 and 125:
12-08 Bois (Antoine du) antoine deb
- Page 126 and 127:
13-02 Sinte-Goericx (Henri van) hen
- Page 128 and 129:
19 Henri ‘t Seraerts mène 3 cava
- Page 130 and 131:
20 Louis de Luxembourg, comte de Sa
- Page 132 and 133:
14-03 Mailly (de) mailly al huldenb
- Page 134 and 135:
14-07 Kestergate (Jean d'Enghien di
- Page 136 and 137:
14-11 Oisy (Gérard d’) de couter
- Page 138 and 139:
Lille. Il épousa Elisabeth de Bour
- Page 140 and 141:
Armes: Gelre donne pour ‘diederic
- Page 142 and 143:
15-10 Wallenrodt (Hans von) hans va
- Page 144 and 145:
Notes: Englebert, comte de Nassau e
- Page 146 and 147:
était présent au traité de paix
- Page 148 and 149:
23 Jacques van Abcoude, seigneur de
- Page 150 and 151:
Sceaux: ‘Ian de Swaef’, châtel
- Page 152 and 153:
Armes: Bergshammar donne pour ‘de
- Page 154 and 155:
17-11 Ophem (Ywain van) wein van op
- Page 156 and 157:
18-02 Swaef (Claes) h claes de swae
- Page 158 and 159:
18-06 Swaef (Jean) jan swaef - éca
- Page 160 and 161:
25 Jean de Glymes, seigneur de Berg
- Page 162 and 163:
Zevenbergen. Dès 1449, il est cit
- Page 164 and 165:
I, p. 577 - Verkooren, Chartes, 1-3
- Page 166 and 167:
Notes: Sans doute s’agit-il d’H
- Page 168 and 169:
27 Jean van Assche mène 4 cavalier
- Page 170 and 171:
28 Jean van der Bruggen mène 4 cav
- Page 172 and 173:
Sceaux: Jean van der Meere scellait
- Page 174 and 175:
21-07 Bouchoute (Laurent van) laure
- Page 176 and 177:
Inventaire, T. I, p. 184 - Lindeman
- Page 178 and 179:
22-02 Berchem (Aernt van) aert van
- Page 180 and 181:
32 Renier van der Heelt mène 4 cav
- Page 182 and 183:
22-09 Borchoven (Jean van) jan vand
- Page 184 and 185:
et comme cimier, un vol. ‘Walter
- Page 186 and 187:
23-06 Roelofs (Louis) louis roelof
- Page 188 and 189:
23-08 Dalem (Guillaume van) willem
- Page 190 and 191:
Notes: Un Pierre Bode, chevalier, f
- Page 192 and 193:
24-06 Dussen (Floris van der) flori
- Page 194 and 195:
37 Wauthier Pipenpoy mène 6 cavali
- Page 196 and 197:
25-05 Noot (Goessen van der) goetse
- Page 198 and 199:
Informations sur les participants L
- Page 200 and 201:
Nom N° Brx Anv Lv Mal Bra B-S Ha A
- Page 202 and 203:
Nom N° Brx Anv Lv Mal Bra B-S Ha A
- Page 204 and 205:
Le duc se mesurait aussi aux bourge
- Page 206 and 207:
ADDENDUM I : Une chronique sportive
- Page 208 and 209:
‘Item int jaer van lx den xije fe
- Page 210 and 211:
L’an 1437 à Bruxelles (An° 1437
- Page 212 and 213:
Liste alphabétique des participant
- Page 214 and 215:
11. Gaesbeeck (Jean, bâtard de) -
- Page 216 and 217:
18. Kets (Floris van) - 1431/1433 (
- Page 218 and 219:
Armes: Le tournoi de Bruxelles donn
- Page 220 and 221:
Table des participants aux différe
- Page 222 and 223:
ADDENDUM II : Tournoi de Bruxelles
- Page 224 and 225:
Corneille, bâtard de Bourgogne, à
- Page 226 and 227:
8 écuyers, à cheval, portant des
- Page 228 and 229:
2 fous de cour, à pied. 8 valets,
- Page 230 and 231:
de Lorraine. Il mourut en 1489, ell
- Page 232 and 233:
Sceaux: Adolphe de La Marck, seigne
- Page 234 and 235:
Armes: D’après l’armorial de l
- Page 236 and 237:
Armes: D’après l’armorial de l
- Page 238 and 239:
Burcht (B-2070) 24-05 Busseuil (F-7
- Page 240 and 241:
Massy (F-71250) 01-06 Maumigny (F-5
- Page 242 and 243:
Table des noms des familles Aa (van
- Page 244 and 245:
Doirne (van) 24-02 Dordrecht (van)
- Page 246 and 247:
Melun (de) 07-04 - 14-02 Mengersfru
- Page 248 and 249:
Uden (van) 16-04 Uffele (van) 09-11
- Page 250 and 251: aigle(s) 217 bande 217 bandé. 218
- Page 252 and 253: andes (5) G/O franc quart plain G
- Page 254 and 255: croix G/A abîme croix Sa/A acc 1 e
- Page 256 and 257: fasce O/G 18-01 Jauche (Gilles, sgr
- Page 258 and 259: hamaide G/A abîme lion O/Sa ch ban
- Page 260 and 261: losangé-bande A-Az losanges (10) A
- Page 262 and 263: pals (3) pals (4) Va/G éc 2-3 léo
- Page 264 and 265: Table des cimiers du tournoi de 143
- Page 266 and 267: vol-antique arm Neufchâtel (de) 05
- Page 268 and 269: chien-tête O sortant bourrelet O-S
- Page 270 and 271: monstre-tête A mordant et houppe o
- Page 272 and 273: vieillard-tête Na coiffée et col
- Page 274 and 275: Table des participants aux tournois
- Page 276 and 277: Borselen, comte de 52-03 de sable
- Page 278 and 279: Clèves (Jean de) 15-01 parti en I,
- Page 280 and 281: Fiennes (Thibaut de Luxembourg, sgr
- Page 282 and 283: Harvengt (Jean de Marchiennes dit d
- Page 284 and 285: Lannoy, sgr de Lys et de Rumes (Jea
- Page 286 and 287: Mol (Arent de) 12-03 de gueules sem
- Page 288 and 289: Raephorst (Barthelomeus CvH-26 van)
- Page 290 and 291: Sinte-Goericx (Henri van) Sinte-Goe
- Page 292 and 293: Werve (Guillaume van de) Werve (Gui
- Page 294 and 295: E. de Boos, L'armorial Le Breton, P
- Page 296 and 297: A. Fahne, Geschichte der Kölnische
- Page 298 and 299: H. vander Linden, Itinéraires de P
- Page 302 and 303: P. Feuchère, Les douze Familles de
- Page 304 and 305: M. de Troostembergh, Généalogie d
- Page 306 and 307: Table des matières Préface d’He