Lion_513_web

[
LION ZIJN
De Ethiek van de Lion
De derde doelstelling
DOOR ORTWIN REYMEN - PDG 112 B
Het aspect “moral welfare” van de derde doelstelling van het
Lionisme houdt in dat de Lion zich moet inzetten voor een positieve
morele wording van de gemeenschap. (1) Daarvoor vertoeft hij liefst in een
“tuin van gelijk gezinden” qua morele principes.
De creatie van een dergelijke tuin veronderstelt een ethiek, die
niet inhoudelijk bepaald is maar een formeel karakter vertoont zoals
Immanuel Kant (1724-1804) heeft ontwikkeld.
Adolf Eichmann de onbeduidende en banale uitvoerende
ambtenaar (2) van nazi-Duitsland, die niettemin miljoenen Joden de
dood kon insturen, verdedigde zich in zijn proces door te beweren dat
hij handelde conform de moraal van Kant! Dergelijke wetenschap zou
weerstand kunnen oproepen tegen de promotie van de moraal van Kant.
We komen er infra op terug: het ging enkel om een kleinzielige poging om
zijn hachje te redden.
Moraal voor de Lion: homo homini semper in se ipsum finis
Kant als filosoof is een exponent van het gedachtegoed van de
Verlichting.
Hij heeft zijn beroemde categorische imperatief gegrondvest op
het typische gedachtegoed van de Verlichting: de mens is een redelijk
en autonoom wezen zodat de rede haar zedenwet, waaraan ze zich
(vrijwillig) onderwerpt, zelf stelt. (3)
Wat is nu deze beroemde categorische imperatief en kan deze de
grondslag zijn voor een moraal van het Lionisme?
Onder categorische gedragsregel verstaat Kant een regel die zich
absoluut en onvoorwaardelijk aan elk redelijk wezen opdringt. De
categorische geldigheid van een regel kan zeker niet afgeleid worden uit
de inhoud van de regel. Immers een dergelijke inhoud, een particuliere
gedragsregel, roept altijd verdeeldheid (4) op zoals eerder aangetoond.
Als in de formulering geen bepaalde inhoud naar voren wordt
geschoven kan een gedragsregel zich enkel op grond van zijn vorm
onvoorwaardelijk en absoluut opdringen. Deze vorm kan natuurlijk niet
in de ervaring ontdekt worden. Dus moet hij wel door de rede achterhaald
worden. We hebben reeds gezien dat het moreel handelen een minimum
aan universaliteit vereist. De zedenwet door de rede opgesteld moet dus
voldoen aan een eis van universaliteit. De ethische regel moet dus de
vorm hebben van een universele wet. Kant formuleert zijn categorische
imperatief als volgt:“Handle nur nach derjenige Maxime, durch die du
zugleich wollen konnst, das sie ein allgemeine Gesetz werde.”
“Handel alleen volgens die gedragsregel waarvan je tegelijkertijd
kunt willen dat die gedragsregel een algemene wet wordt.”
Dergelijk geformuleerde ethische regel heeft inderdaad de vorm
van een universele wet. Het belang van dit universeel karakter kan
moeilijk onderschat worden. Inderdaad uit deze universele wet kan een
fundamenteel kenmerk van onze democratische maatschappij afgeleid
worden: alle mensen hebben symmetrische rechten.
De regel die Adolf Eichmann toepaste was totaal verschillend,
namelijk “Handel alleen volgens die gedragsregel waarvan je
tegelijkertijd weet dat die gedragsregel een door de Führer
goedgekeurde handeling wordt (5) .”
Er is wel wat postmoderne kritiek op de categorische imperatief, zoals
er ook kritiek was (is?) vanuit kerkelijke hoek. Voor zover deze kritieken
verantwoord zouden zijn veranderen ze toch niets aan de relevantie van
de categorische imperatief.
Door de vraag te stellen naar de beweegredenen of de drijfveren van
de rede, stelt men de vraag naar haar doelstellingen. Een doelstelling, die
in tegenstelling tot de meeste doelen, niet gerelateerd is aan een behoefte
is een doel op zich, dus geen middel tot een ander doel. De waarde ervan
is dan niet “relatief tot…” maar dus absoluut. Dergelijk doel op zich is
de mens als persoon. De mens als persoon heeft een absolute waarde. De
drijfveer van de rede, die de eis stelt van een universele wet, de categorische
imperatief, kan slechts dat doel op zich zijn, namelijk de mens als persoon.
In dit perspectief herformuleert (6) Kant zijn categorische imperatief als
volgt: “Handle so dass du die Menscheit, sowoll in deinen Person als in
der Person eines jeden anderen, jederzeit zugleich als Zweck, niemals
bloss als Mittel brauchst.”
“Handel zo dat je de mensheid zowel in uw persoon als in de
persoon van iedere andere, altijd tegelijkertijd als doel, nooit louter als
middel gebruikt.”
Deze formulering van de ethische wet heb ik als gouverneur (2003–
2004) in compacte vorm op mijn fanion geplaatst: homo homini semper
in se ipsum finis. Het gaat om een uitdrukking die de waardigheid van
de menselijke persoon bovenaan een objectieve waardenschaal stelt. Ik
erken daarin dat
- ieder mens het recht heeft zijn eigen doelen na te streven
- ik de andere niet mag misbruiken ten dienste van mijn objectieven
- ik de andere benader als een doel op zich
- ik mezelf beschouw als een doel op zich.
De mensheid in de eigen persoon als doel op zich beschouwen houdt in
dat de moraal niet louter tot een sociale dimensie kan herleid worden en
dat de moraal ook zelfrespect inhoudt. Tegelijkertijd ieder ander persoon
als doel op zich benaderen houdt de erkenning in van de symmetrie van
het recht van eenieder in het nastreven van zijn doelstellingen.
Uit die twee aspecten volgt dat ik niet verplicht ben in te stemmen
met de doelen die de andere zich stelt (Immers ik zou dan niet kunnen
handelen zonder goedkeuring van de ander, wat in strijd zou zijn met de
autonomie van mijn rede). Zodus ik erken dat ieder mens het recht heeft
zijn eigen doelen na te streven terwijl ik er niet moet mee instemmen.
Dat is wezenlijk voor een Lionsmoraal vermits het Lionisme de
tolerantiegedachte huldigt.
Anderzijds kan er niet volgehouden worden dat het Lionisme open
staat voor elke levensbeschouwing: iedere levensbeschouwing die de
Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (7) niet erkent kan
niet.
De conclusie ligt voor de hand: iedere levensbeschouwing die de
categorische imperatief kan integreren hoort thuis in het Lionisme,
Lionisme dat zijn gedragscode stoelt op het principe dat een Lion steeds
zo handelt dat zijn gedragsregel als een universele wet kan gelden en dat
hij de mens nooit louter als middel steeds ook als doel op zich beschouwt
en behandelt.
1
Cfr Lion nr 512
2
Hannah Ahrendt: “Eichmann in Jeruzalem: a Report on the Banality of Evil
(1963)
3
Daaruit volgt dat de zedenwet een wet is die niet opgelegd wordt door een
Godheid of door een andere gezagdragende instantie.
4
De pauselijke encycliek Humanae vitae bijvoorbeeld, heeft binnen de Katholieke
gemeenschap zelf een golf van protest veroorzaakt.
5
Hannah Ahrendt, in tegenstelling tot de openbare aanklager, die Eicmann als
een monster probeerde af te schilderen, doorzag de strafbaarheid van de uitvoerende
ambtenaar in zijn onbenulligheid.
6
Doordat Kant meerder formuleringen van zijn categorische imperatieven
bestaat de misvatting dat hij meerdere “categorische imperatieven zou voorstaan.
7
Deze verklaring, sterk Kantiaans geïnspireerd, is in 1948 tot stand gekomen
ondanks weerstand van Moskou en van… het Vaticaan (!).
Janvier 2017 januari 15