30.11.2012 Views

Körperoberfläche dorsal

Körperoberfläche dorsal

Körperoberfläche dorsal

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>Körperoberfläche</strong><br />

<strong>dorsal</strong>


Regionen der Rumpfwand - <strong>dorsal</strong><br />

Abbildung aus: Prometheus, Lernatlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

D2


Regionen der oberen und der unteren Extremität - <strong>dorsal</strong><br />

Abbildung aus: Prometheus, Lernatlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

D3


Wichtige Orientierungslinien der Rumpfwand - <strong>dorsal</strong><br />

Abbildung aus: Prometheus, Lernatlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

D4


Knochentastpunkte - <strong>dorsal</strong><br />

Scapula<br />

Acromion, Spina<br />

Margo medialis<br />

Humerus<br />

Tuberculum majus<br />

Epicondylus med. et lat.<br />

Ulna<br />

Olecranon<br />

Processus<br />

styloideus<br />

Radius<br />

Caput<br />

Processus<br />

styloideus<br />

Manus<br />

Ossa carpalia<br />

Ossa metacarpalia<br />

Phalanges<br />

Abbildung aus: Prometheus, Lernatlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

Rippen<br />

Crista iliaca<br />

Os sacrum<br />

Tuber ischiadicum<br />

Femur<br />

Trochanter major<br />

Epicondylus lat.<br />

et med.<br />

Tibia<br />

Condylus lat. et med.<br />

Malleolus medialis<br />

Fibula<br />

Caput fibulae<br />

Malleolus lat. et med.<br />

Pes<br />

Tuber calcanei<br />

Ossa carpalia<br />

Ossa metacarpalia<br />

Phalanges<br />

D5


Subkutane/Epifasziale<br />

Leitungsbahnen - <strong>dorsal</strong><br />

D6


B<br />

C<br />

A<br />

Subkutane/Epifasziale<br />

Leitungsbahnen - <strong>dorsal</strong><br />

D7


Epifasziale Nerven und Gefäße der <strong>dorsal</strong>en Rumpfwand<br />

Abbildung aus: Tillmann, Atlas der Anatomie, Springer Verlag<br />

N. occipitalis major (R. dors. C2)<br />

N. occipitalis tertius (R. dors. C3)<br />

Plexus cervicalis<br />

N. occipitalis minor<br />

Nn. supraclaviculares<br />

Spinalnerven (Rr. <strong>dorsal</strong>es)<br />

Rr. cutanei mediales<br />

Rr. cutanei laterales<br />

Spinalnerven (Rr. ventrales)<br />

Rr. cutanei laterales (Interkostalnerven)<br />

Plexus lumbalis<br />

R. cutaneus lat. des N. iliohypogastricus<br />

Nn. clunium sup. (Rr. <strong>dorsal</strong>es L1-L3)<br />

Nn. clunium medii (Rr. <strong>dorsal</strong>es S1-S3<br />

Plexus sacralis<br />

Nn. clunium inf.<br />

(Äste des N. cutaneus fem. post.)<br />

D8


Dermatome und Innervation der <strong>dorsal</strong>en Rumpfwand<br />

Abbildung aus: Tillmann, Atlas der Anatomie, Springer Verlag<br />

D9


Subkutane Venen von Schulter und Oberarm<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

V. thoraco-acromialis => V. cephalica<br />

V. circumflexa humeri post.<br />

V. cephalica => V. axillaris<br />

V. basilica => Vv. brachiales => V. axillaris<br />

V. intermedia cubiti<br />

=> V. basilica/V. cephalica<br />

D10


Subkutane Nerven von Schulter und Oberarm<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

Nn. supraclaviculares laterales<br />

(Pl. cervicalis)<br />

N. intercostobrachialis<br />

(Interkostalnerv Th2)<br />

N. cutaneus brachii med.<br />

(F. med. Pl. brach.)<br />

N. cutaneus brachii lateralis sup.<br />

(N. axillaris)<br />

N. cutaneus brachii post.<br />

(N. radialis)<br />

N. cutaneus brachii lateralis inf.<br />

(N. radialis)<br />

D11


Subkutane/Epifasziale Venen von Unterarm und Hand<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

V. cephalica => V. axillaris<br />

V. basilica => Vv. brachiales => V. axillaris<br />

V. intermedia cubiti<br />

=> V. intermedia basilica<br />

=> V. intermedia cephalica<br />

V. intermedia antebrachii<br />

Vv. perforantes<br />

=> Verbindungen zu den tiefen Venen<br />

D12


Subkutane/Epifasziale Nerven von Unterarm und Hand<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

N. cutaneus antebrachii post.<br />

N. cutaneus antebrachii med.<br />

(R. ant. und R. post.)<br />

N. cutaneus antebrachii lat.<br />

(N. musculocutaneus)<br />

R. superficialis n. radialis<br />

R. palmaris n. mediani<br />

R. <strong>dorsal</strong>is n. ulnaris<br />

R. palmaris n. ulnaris<br />

D13


Dermatome im Bereich der oberen Extremität<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

D14


Subkutane/Epifasziale Venen der unteren Extremität<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

V. saphena accessoria => V. saphena magna<br />

V. saphena magna => V. femoralis<br />

V. saphena parva => V. poplitea<br />

D15


Dermatome im Bereich der unteren Extremität<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

D16


Subkutane/Epifasziale Nerven der unteren Extremität<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

Nn. clunium inf.<br />

N. cutaneus femoris lat.<br />

N. cutaneus femoris post.<br />

N. cutaneus surae lat. (N. fibularis)<br />

N. saphenus<br />

N. cutaneus surae med. (N. tibialis)<br />

N. suralis<br />

N. plantaris med. und lat. (N. tibialis)<br />

D17


Hautinnervationsgebiete der Fußsohle<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

D18


B<br />

C<br />

A<br />

Bewegungsapparat <strong>dorsal</strong><br />

D19


Rücken und Rumpfwand<br />

<strong>dorsal</strong>


Eingewanderte Rückenmuskulatur oberflächliche Schicht<br />

M. lat.<br />

dorsi<br />

M. trapezius<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

M. trapezius<br />

U: Linea nuchae sup., Lig. nuchae,<br />

Proc. spinosi C1-Th12<br />

A: Pars descendens => Clavicula<br />

Pars transversa => Acromion, Spina scap.<br />

Pars ascendens => Spina scapulae<br />

I: N. accessorius (XI)<br />

F: Unterstützt die Außenrotation durch<br />

Hebung und Retraktion der Scapula<br />

Lähmung: Herabhängen der Schulter<br />

M. latissimus dorsi<br />

U: Angulus inf. der Scapula (Pars scapularis)<br />

Costa VIII-XII (Pars costalis)<br />

Proc. spinosi Th7-S7 (Pars vertebralis)<br />

Fascia thoracolumbalis (Pars lumbalis)<br />

Crista iliaca hinteres 1/3 (Pars iliacalis)<br />

A: Christa tuberculi minoris humeri<br />

I: N. thoraco<strong>dorsal</strong>is (Truncus med. Pl. brach.)<br />

F: Innenrotation, Adduktion, Retroversion,<br />

außerdem: Atemhilfsmuskel<br />

Funktionell => Schultermuskeln<br />

D21


Eingewanderte Rückenmuskulatur<br />

=> Verspannung der Scapula an der Rumpfwand<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

M. rhomboideus min.<br />

M. rhomb. maj.<br />

M. rhomboideus minor<br />

U: Lig. nuchae, Proc. spinosi C7-Th1<br />

A: Margo medialis scapulae auf<br />

Höhe der Spina scapulae<br />

M. rhomboideus major<br />

U: Procc. spinosus und<br />

Ligg. supraspinalia Th2-Th5<br />

A: Margo medialis scapulae unterhalb<br />

der Spina scapulae<br />

Gemeinsame Funktion:<br />

Retraktion der Scapula<br />

=> Scapula alata<br />

Gemeinsame Innervation:<br />

N. <strong>dorsal</strong>is scapulae<br />

(direkt aus ventr. Ast C5)<br />

D22


Eingewanderte Rückenmuskulatur<br />

=> Verspannung der Rippen/Atmung<br />

M. serr. post. sup.<br />

M. serr. post. inf.<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

M. serratus post. sup.<br />

U: Procc. spinosus und Ligg. supraspinalia C7-Th2<br />

A: Außenfläche <strong>dorsal</strong>es Ende Costa 2- 5<br />

I: ventrale Äste der Spinalnerven Th2-Th5<br />

F: Forcierte Inspiration<br />

M. serratus post. inf.<br />

U: Proc. spinosi und Ligg. supraspinalia Th11-L2<br />

A: Außenfläche <strong>dorsal</strong>es Ende Costa 9.-12<br />

I: ventrale Äste der Spinalnerven Th9-Th12<br />

F: Kann durch Senkung der Rippen bei der<br />

Exspiration mitwirken<br />

Unterstützt aber als Antagonist des Zwerchfells<br />

auch die Inspiration<br />

Funktion letztlich unklar: Elektromyographie!<br />

D23


Autochthone Rückenmuskulatur<br />

- Systematische Gliederung<br />

Abbildung aus dem Internet<br />

D24


Autochthone Rückenmuskulatur<br />

- Systematische Gliederung<br />

M. erector spinae/trunci<br />

Lateraler Trakt Medialer Trakt<br />

Sakrospinales System<br />

M. iliocostalis<br />

M. longissimus<br />

Mm. levatores costarum<br />

Geradsystem<br />

Intertransversales System<br />

Schrägsystem<br />

Spinotransversales System<br />

M. splenius<br />

Geradsystem<br />

Interspinales System<br />

Schrägsystem<br />

Transversospinales System<br />

M. semispinalis<br />

Mm. multifidi<br />

Mm. rotatores<br />

Innervation:<br />

<strong>dorsal</strong>e Äste der Spinalnerven<br />

D25


M. erector spinae<br />

=> lateraler Trakt<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

Sakrospinales System<br />

M. iliocostalis<br />

Pars cervicis<br />

Pars thoracis<br />

Pars lumborum<br />

M. longissimus<br />

Pars capitis<br />

Pars cervicis<br />

Pars thoracis<br />

Rippenheber<br />

Mm. levatores costarum<br />

Geradsystem<br />

Mm. intertransversarii<br />

Schrägsystem<br />

M. splenius capitis<br />

M. splenius cervicis<br />

D26


M. erector spinae (lateraler Trakt)<br />

=> sakrospinales System: M. iliocostalis<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

M. iliocostalis<br />

Pars cervicis<br />

U: Angulus costae<br />

A: Procc. transversi der Halswirbel<br />

F: Seitwärtsneigung der Halswirbelsäule<br />

(beids. Kontraktion => Streckung)<br />

Pars thoracis<br />

U: Angulus costae<br />

A: Angulus costae weiter kranialer Rippen<br />

F: Seitwärtsneigung der thorakalen Wirbelsäule<br />

(beids. Kontraktion => Streckung)<br />

Pars lumborum<br />

U: Crista iliaca, Os sacrum,<br />

Procc. spinosus lumborum<br />

Fascia thoracolumbalis<br />

A: Angulus costae<br />

F: Seitwärtsneigung der lumbalen Wirbelsäule<br />

(beids. Kontraktion => Streckung)<br />

Gemeinsame Innervation<br />

Dorsale Äste der Spinalnerven<br />

D27


M. erector spinae (lateraler Trakt)<br />

=> sakrospinales System: M. longissimus<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

M. longissimus<br />

Pars capitis<br />

U: Procc. transversus<br />

A: Proc. mastoideus<br />

F: Seitneigung, Rückneigung des Kopfes<br />

Extension der Halswirbelsäule<br />

Pars cervicis<br />

U: Procc. transversus<br />

A: weiter kranial liegende Procc. transversus<br />

F: Extension der Halswirbelsäule<br />

Pars thoracis<br />

U: Lendenwirbel: Procc. transversus<br />

Procc. spinosus<br />

Procc. mamillares<br />

Crista iliaca<br />

Os sacrum<br />

A: kranial liegende Procc. transversus, Proc.<br />

mastoideus, Procc. costarii und Proc.<br />

accessorii (2.-11. Rippe)<br />

F: Extension der thorakalen Wirbelsäule<br />

Gemeinsame Innervation<br />

Dorsale Äste der Spinalnerven<br />

D28


M. erector spinae (lateraler Trakt)<br />

=> Mm. levatores costarum<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

Mm. levatores costarum<br />

U: Proc. transversi C7-Th11<br />

A: Dorsale Fläche und Angulus costae der beiden<br />

jeweils kaudal folgenden Rippen<br />

F: Anheben der Rippen (Inspiration)<br />

I: Dorsale Äste der Spinalnerven<br />

D29


M. erector spinae (lateraler Trakt)<br />

=> Geradsystem<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

Seitwärtsneigung der Wirbelsäule<br />

Mm. intertransversarii<br />

Treten hauptsächl. cervikal und lumbal auf<br />

U: Procc. transversus<br />

A: Procc. transversus der nächsthöheren Wirbel<br />

F: Seitwärtsneigung der Wirbelsäule<br />

Gemeinsame Innervation<br />

Dorsale Äste der Spinalnerven<br />

D30


M. erector spinae (medialer Trakt)<br />

=> Geradsystem<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

Streckung der Wirbelsäule<br />

Mm. interspinales<br />

Treten hauptsächl. cervikal und lumbal auf<br />

U: Proc. spinosi<br />

A: Proc. spinosi der nächsthöheren Wirbel<br />

F: Extension der Wirbelsäule<br />

Gemeinsame Innervation<br />

Dorsale Äste der Spinalnerven<br />

D31


M. erector spinae (medialer Trakt)<br />

=> Geradsystem<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

Streckung der Wirbelsäule<br />

M. spinalis (M. erector spinae)<br />

Partes cervicis und thoracis<br />

U: Proc. spinosi (lumbal, thorakal und cervikal)<br />

A: Proc. spinosi der 6 weiter kranial liegenden<br />

Wirbelkörper<br />

F: Extension der Wirbelsäule<br />

Gemeinsame Innervation<br />

Dorsale Äste der Spinalnerven<br />

D32


M. erector spinae (medialer Trakt)<br />

=> Schrägsystem<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

Drehung der Wirbelsäule<br />

Mm. rotatores breves und longi<br />

U: Proc. transveri<br />

A: Proc. spinosi weiter cranial liegender Wirbel<br />

F: Drehung der Wirbelsäule zur Gegenseite<br />

Mm. multifidi<br />

Partes cervicis, thoracis, lumborum<br />

U: Laminae arcus vertebrae<br />

A: Proc. spinosi der 3. u. 4. weiter kranial<br />

liegenden Wirbel<br />

F: Drehung oder Extension der Wirbelsäule<br />

M. semispinalis<br />

Partes capitis, cervicis, thoracis<br />

U: Proc. transversi<br />

A: Proc. spinosi 5. und mehr weiter kranial<br />

liegender Wirbel<br />

F: Drehung oder Extension der Wirbelsäule<br />

Gemeinsame Innervation<br />

Dorsale Äste der Spinalnerven<br />

D33


Autochthone Rückenmuskulatur<br />

- Medialer/Lateraler Trakt<br />

Abbildung aus: Schiebler, Lehrbuch der Anatomie, Verlag Steinkopff<br />

D34


Autochthone Rückenmuskulatur<br />

- Geradsystem/Schrägsystem<br />

Abbildung aus: Schiebler, Lehrbuch der Anatomie, Verlag Steinkopff<br />

D35


Autochthone Rückenmuskulatur<br />

- Spinotransversales/Transversospinales System<br />

Abbildung aus: Schiebler, Lehrbuch der Anatomie, Verlag Steinkopff<br />

D36


Autochthone Muskulatur der Nackenregion<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

M. splenius capitis.<br />

U: Ligamentum nuchae, Procc. spinosi Th1-Th3<br />

A: Hinterhaupt zwischen Linea nuchae sup.<br />

und inf.<br />

I: Rr. <strong>dorsal</strong>es C3-C4<br />

F: Retroversion und Drehung der Halswirbelsäule<br />

M. splenius cervicis<br />

U: Procc. spinosi Th3-Th6<br />

A: Querfortsätze C1-C3<br />

I: Rr. <strong>dorsal</strong>es C5-C6<br />

F: Retroversion und Rotation der Halswirbelsäule<br />

M. semispinalis capitis<br />

U: Querfortsätze C3-Th5<br />

A: Hinterhaupt zwischen Linea nuchae sup. et inf.<br />

I: Rr. <strong>dorsal</strong>es C1-C5<br />

F: Retroversion und Drehung der Halswirbelsäule<br />

M. semispinalis cervicis<br />

U: Querfortsätze C7-Th1<br />

A: 5. und weiter kranial gelegene Spinalfortsätze<br />

der Halswirbelsäule<br />

I: Rr. <strong>dorsal</strong>es C6-Th1<br />

F: Retroversion und Drehung der Halswirbelsäule<br />

D37


Tiefes Nackendreieck<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

M. obliquus capitis sup.<br />

U: Massa lateralis atlantis<br />

A: Linea nuchae inf. (laterale Hälfte)<br />

I: N. suboccipitalis (C1 <strong>dorsal</strong>er Ast)<br />

F: Ipsil. Seitneigung im Atlantooccipitalgelenk<br />

M. obliquus capitis inf.<br />

U: Proc. spinosus axis (C2)<br />

A: Massa lateralis atlantis<br />

I: N. suboccipitalis (C1 <strong>dorsal</strong>er Ast)<br />

F: Drehung im Atlantoaxialgelenk nach ipsilateral<br />

M. rectus capitis posterior major<br />

U: Proc. spinosus des Axis<br />

A: Linea nuchae inf. (laterale Hälfte)<br />

I: N. suboccipitalis (C1 dors. Ast)<br />

F: Rückneigung bzw. Drehung des Kopfes im<br />

Atlantooccipitalgelenk<br />

M. rectus capitis posterior minor<br />

U: Tuberculum posterior des Atlas<br />

A: Linea nuchae inf. (mediale Hälfte)<br />

I: N. suboccipitalis (C1 dors. Ast)<br />

F: Rückneigung des Kopfes im<br />

Atlantooccipitalgelenk<br />

D38


Tiefes Nackendreieck<br />

Abbildung aus: Platzer, Taschenatlas der Anatomie - Bewegungsapparat, Thieme Verlag<br />

D39


Schulter - <strong>dorsal</strong><br />

Scapula alata<br />

- Lähmung des N. thoracicus longus => M. serratus ant.<br />

- Lähmung des N. <strong>dorsal</strong>is scapulae => Mm. rhomboidei<br />

- Lähmung des N. accessorius => M. trapezius


Muskulatur der Schulterregion von <strong>dorsal</strong><br />

=> Fixierung der Scapula am Thorax<br />

M. trapezius<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

M. trapezius<br />

U: Linea nuchae sup., Lig. nuchae,<br />

Proc. spinosi C1-Th12<br />

A: Pars descendens => Clavicula<br />

Pars transversa => Acromion, Spina scap.<br />

Pars ascendens => Spina scapulae<br />

I: N. accessorius (XI)<br />

F: Unterstützt die Außenrotation durch<br />

Hebung und Retraktion der Scapula<br />

D41


Muskulatur der Schulterregion von <strong>dorsal</strong><br />

=> Fixierung der Scapula am Thorax<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

M. lev. scapulae<br />

M. rhomb. min.<br />

M. rhomb. maj.<br />

M. levator scapulae<br />

U: Tubercula post. Halswirbelquerforts. C1-C4<br />

A: Margo medialis scapulae (kranialer Teil)<br />

I: Rami ventr. Spinalnerven C3-C4 und<br />

N. <strong>dorsal</strong>is scapulae<br />

F: Heben des Margo medialis der Scapula<br />

M. rhomboideus major<br />

U: Procc. spin. und Lig. supraspinalia Th2-Th5<br />

A: Margo medialis scapulae (vom Angulus inf.<br />

bis Spina scapulae)<br />

I: N. <strong>dorsal</strong>is scapulae (C5)<br />

F: Retraktion der Scapula<br />

M. rhomboideus minor<br />

U: Lig. nuchae und Procc. spin. C7-Th1<br />

A: Margo medialis scapulae im Bereich der<br />

Spina scapulae<br />

I: N. <strong>dorsal</strong>is scapulae (C5)<br />

F: Retraktion der Scapula<br />

M. serratus anterior<br />

U: 1. - 8. Rippe<br />

A: Angulus sup., Margo medialis und Angulus<br />

inf. scapulae<br />

I: N. thoracicus longus (C5-C7), sowie<br />

Intercostalnerven<br />

F: Zieht die Scapula nach ventrolateral<br />

D42


Muskulatur der Schulterregion von <strong>dorsal</strong><br />

=> Abduktion, Adduktion und Innenrotation des Arms<br />

M. deltoideus<br />

M. teres major<br />

U: Angulus inf. scapulae<br />

A: Crista tuberculi minoris humeri<br />

I: N. thoraco<strong>dorsal</strong>is (C6-C8) oder<br />

Ast des N. subscapularis (C6-C7)<br />

F: Innenrotation, Adduktion<br />

Stabilisierung Schultergelenk<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

M. teres major<br />

M. latissimus dorsi<br />

M. deltoideus<br />

U: Clavicula (lat. 1/3),<br />

Acromion, Spina scapulae<br />

A: Tuberositas deltoidea<br />

der Humerusaußenfläche<br />

I: N. axillaris (C5-C6).<br />

F: Abduktion, Anteversion<br />

und Innenrotation<br />

M. latissimus dorsi<br />

U: Angulus inf. der Scapula<br />

Costa VIII-XII<br />

Proc. spinosi Th7-S7<br />

Fascia thoracolumbalis<br />

Crista iliaca hinteres 1/3<br />

A: Christa tuberculi minoris humeri<br />

I: N. thoraco<strong>dorsal</strong>is<br />

(Truncus med. Pl. brach.)<br />

F: Innenrotation, Adduktion<br />

Retroversion<br />

Atemhilfsmuskel<br />

Schürzenbindermuskel<br />

D43


Muskulatur der Scapula von <strong>dorsal</strong><br />

=> Abduktion, Außen - und Innenrotation des Humerus<br />

M. subscapularis<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

M. supraspinatus<br />

M. infraspinatus<br />

M. teres minor<br />

U: Fossa subscapularis (mediale 2/3)<br />

A: Tuberculum minus humeri, Crista tuberculi<br />

minoris humeri und Gelenkkapsel<br />

I: N. subscapularis (C6-C7) Fasc. post. Pl. brach.<br />

F: Innenrotation und Stabilisierung des<br />

Schultergelenks<br />

Rotatorenmanschette:<br />

M. supraspinatus<br />

U: Fossa supraspinata und Spina scapulae<br />

A: Tuberculum majus humeri,<br />

Kapsel des Schultergelenks<br />

I: N. suprascapularis (C5-C6)<br />

(Truncus sup. Plexus brach.)<br />

F: Abduktion, Stabilisierung<br />

des Schultergelenks<br />

M. infraspinatus<br />

U: Fossa infraspinata<br />

A: Tuberculum majus humeri und<br />

Kapsel des Schultergelenks<br />

I: N. suprascapularis (C5-C6)<br />

(Truncus sup. Plexus brach.)<br />

F: Außenrotation, Stabilisierung<br />

des Schultergelenks<br />

M. teres minor<br />

U: Mittig am Margo lat. scapulae<br />

A: Tuberculum majus humeri<br />

und Gelenkkapsel<br />

I: N. axillaris (C5-C6)<br />

Fasc. post. Pl. brachial.<br />

F: Außenrotation, Stabilisierung<br />

des Schultergelenks<br />

D44


Die Arterien der <strong>dorsal</strong>en Schulterregion - Schema<br />

Truncus<br />

thyrocervicalis<br />

(A. subclavia)<br />

A. subscapularis<br />

(A axillaris)<br />

A. <strong>dorsal</strong>is scapulae<br />

Abbildung aus: Tillmann, Taschenatlas zum Präparierkurs, Thieme Verlag<br />

D45


Verlauf der Gefäße von Schulterblatt und Schultergelenk<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

D46


Topographie der Nerven und Gefäße des Schultergelenks <strong>dorsal</strong><br />

- Axellücken<br />

Mediale<br />

Achsellücke<br />

(A. axillaris)<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

(Truncus thyrocervicalis, A. subclavia)<br />

(Truncus sup. Pl. brachialis)<br />

Tricepsspalt<br />

Laterale<br />

Achsellücke<br />

(A. axillaris)<br />

D47


Oberarm - <strong>dorsal</strong>


Muskulatur des <strong>dorsal</strong>en Oberarms<br />

- oberflächliche Schicht<br />

M. anconaeus<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

M.brachioradialis<br />

M. triceps brachii<br />

M. triceps brachii<br />

U: Caput longum: Tuberculum infraglenoidale<br />

Caput med.: Humerushinterfläche distale 1/2<br />

Caput lat.: Humerushinterfläche proximale 1/2<br />

A: Olecranon, Kapsel Ellenbogengelenk<br />

I: N. radialis (Fasc. post., C7-C8)<br />

F: Streckung im Ellenbogengelenk<br />

Stabilisierung im Schultergelenk (Caput long.)<br />

Verspannung der Gelenkkapsel des Ellenbogengelenks<br />

(Caput med.)<br />

M. brachioradialis<br />

U: Crista supracondylaris humeri (obere 2/3) und<br />

Septum intermusculare laterale<br />

A: Processus styloideus radii<br />

I: N. radialis (C5-C6)<br />

F: Beugung im Ellbogengelenk, Einstellung der<br />

Mittelstellung des Unterarms zwischen<br />

Pronation und Supination<br />

M. anconaeus<br />

U: Humerus, distales Ende, Hinterfläche des<br />

Epicondylus lat.<br />

A: Lateraler Rand des Olecranon<br />

I: N. radialis (C7-C8)<br />

F: Strecker im Ellenbogengelenk<br />

Abduktion der Ulna während der Pronation<br />

D49


Leitungsbahnen des Oberarms <strong>dorsal</strong><br />

- Sulcus n. radialis Laterale Axellücke:<br />

N. ulnaris<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

N. axillaris<br />

A. circumflexa<br />

humeri. post.<br />

A. profunda brachii<br />

N. radialis<br />

A. coll. media<br />

A. coll. radialis<br />

N. cutaneus<br />

brachii lat. inf.<br />

Septum intermusculare<br />

brachii laterale<br />

N. cutaneus<br />

antebr. post.<br />

N. axillaris<br />

A. circumflexa humeri posterior (aus A. brachialis)<br />

Sulcus nervi radialis:<br />

N. radialis mit Rr. musculares<br />

A. profunda brachii => A. collateralis radialis<br />

=> Septum intermusculare brachii laterale<br />

A. collateralis radialis<br />

A. collateralis media<br />

N. cutaneus brachii lat. inf. (aus N. radialis)<br />

Septum intermusculare brachii laterale<br />

(Übertritt des N. radialis in den Sulcus<br />

bicipitalis lat.)<br />

N. cutaneus antebrachii post. (aus N. radialis)<br />

N. ulnaris => Sulcus n. ulnaris<br />

Epicondylus med. humeri<br />

D50


Unterarm - ventral


Unterarm ventral:<br />

Flexoren des Handgelenks<br />

M. flexor carpi radialis<br />

M. palmaris longus<br />

M. flexor carpi ulnaris<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

Epicondylus med.<br />

Caput commune<br />

M. flexor carpi radialis<br />

A: Basis der Ossa metacarpalia II und III<br />

Fasern zum Os scaphoideum<br />

F: Palmarflexion und Radialabduktion<br />

M. palmaris longus<br />

A: Retinaculum flexorum, Palmaraponeurose<br />

F: Palmarflexion im Handgelenk<br />

Inkonstant!<br />

Gemeinsamer Ursprung:<br />

Humerus, Epicondylus med., Caput commune<br />

Gemeinsame Innervation:<br />

N. medianus (C7-C8)<br />

M. flexor carpi ulnaris<br />

U: Caput humerale => Humerus, Epicondylus med.<br />

Caput ulnare => Olecranon, Margo posterior ulnae<br />

Fascia antebrachii<br />

A: Os pisiforme, Hamulus ossis hamati<br />

Basis Os metacarpale V<br />

I: N. ulnaris<br />

F: Palmarflexion und Ulnarabduktion im Handgelenk<br />

D52


Unterarm ventral:<br />

Flexoren der Finger<br />

M. flexor digit.<br />

superficialis<br />

M. flexor digit.<br />

profundus<br />

M. flexor poll.<br />

longus<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

M. flexor digitorum superficialis<br />

U: Caput humero-ulnare => Humerus, Epicondylus<br />

med., Caput commune<br />

Caput ulnare => Processus coronoideus ulnae<br />

Caput radiale => Facies ant. radii, Linea obliqua<br />

A: Phalanges mediales digiti II-V<br />

I: N. medianus (C7, C8)<br />

F: Beugung in den Mittelgelenken der Finger<br />

und im Handgelenk<br />

M. flexor digitorum profundus<br />

U: Olecranon, Facies med. ulnae,<br />

Membrana interossea<br />

A: Phalanges distales digiti II-V<br />

I: N. interosseus ant. aus N. med. (C6-C7)<br />

N. ulnaris<br />

F: Beugung der distalen Fingergelenke<br />

M. flexor pollicis longus<br />

U: Radius, Facies ant. und Membrana interossea<br />

A: Basis des Daumenendglieds<br />

I: N. interosseus ant. aus N. med. (C7, C8)<br />

F: Beugung im Daumenendglied<br />

Perforans und Perforatus<br />

D53


Unterarm: Pronation<br />

M. pronator teres<br />

M. pronator quadr.<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

M. pronator teres<br />

U: Caput humerale => Epicondylus med. humeri<br />

und Septum intermusculare brachii<br />

Caput ulnare => Processus coronoideus ulnae<br />

(medialer Randbezirk)<br />

A: Facies lateralis radii (Tuberositas pronatoria)<br />

I: N. medianus (C6-C7, F. lat. et med. Pl. brach.)<br />

zieht zwischen den beiden Muskelköpfen durch<br />

F: Pronation des Unterarms<br />

Beugung im Ellbogengelenk<br />

M. pronator quadratus<br />

U: Palmarfläche der Ulna (distales ¼)<br />

A: Palmarfläche des Radius (distales ¼)<br />

Membrana interossea<br />

I: N. interosseus ant. aus N. med. (C8)<br />

F: Pronation des Unterarms<br />

M. brachioradialis<br />

U: Crista supracondylaris lat. humeri (obere 2/3)<br />

und Septum intermusculare laterale<br />

A: Processus styloideus radii<br />

I: N. radialis (C5-C6)<br />

F: Beugung im Ellbogengelenk, Rückstellung aus<br />

Pronation und Supination in Neutralstellung<br />

D54


Unterarm: Supination<br />

M. supinator<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

M. supinator<br />

U: Oberfl. Schicht => Ulna (Crista sup. ulnae)<br />

Tiefe Schicht => Epicondylus lat. humeri<br />

und Ligg. coll. radiale et anulare radii<br />

A: Collum und Corpus radii<br />

I: N. interosseus posterior (C5-C6)<br />

(R. profundus n. radialis)<br />

verläuft zwischen oberfl. und tiefer Schicht<br />

F: Supination des Unterarms<br />

M. biceps brachii<br />

U: Caput longum: Scapula,<br />

Tuberculum supraglenoidale<br />

Caput breve: Scapula,<br />

Processus coracoideus<br />

A: Tuberositas radii<br />

I: N. musculocutaneus (F. lateralis C5-C6)<br />

F: Beugung im Ellbogengelenk<br />

Supination des Unterarms<br />

Anteversion im Schultergelenk<br />

M. brachioradialis<br />

U: Crista supracondylaris lat. humeri (obere 2/3)<br />

und Septum intermusculare laterale<br />

A: Processus styloideus radii<br />

I: N. radialis (C5-C6)<br />

F: Beugung im Ellbogengelenk, Rückstellung aus<br />

Pronation und Supination in Neutralstellung<br />

D55


Die Arterien des Unterarms und der Hand<br />

A. brachialis<br />

Abbildungen aus: Tillmann, Taschenatlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

D56


Gefäße und Nerven des ventralen<br />

Unterarms – oberflächliche Schicht<br />

A. brachialis<br />

N. medianus<br />

A. radialis<br />

Aponeurosis<br />

bicipitalis<br />

A. radialis<br />

N. medianus<br />

Lig. carpi palmare<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

N. ulnaris<br />

N. ulnaris<br />

A. ulnaris<br />

R. palmaris n. mediani<br />

A. brachialis<br />

Ulnarisstraße:<br />

A. ulnaris<br />

N. ulnaris<br />

R. palmaris n. ulnaris<br />

Radialisstraße:<br />

A. radialis<br />

N. medianus<br />

Ramus palmaris n. mediani<br />

D57


Gefäße und Nerven des ventralen<br />

Unterarms – tiefe Schicht<br />

N. radialis<br />

A. radialis<br />

N. medianus<br />

Lig. carpi palmare<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

N. ulnaris<br />

N. medianus<br />

A. brachialis<br />

A. ulnaris<br />

A. interossea comm.<br />

N. medianus<br />

A. interossea ant.<br />

R. palmaris n. mediani<br />

Gefäße:<br />

A. brachialis<br />

A. radialis<br />

A. recurrens radialis<br />

R. carpalis palmaris<br />

Arcus palmaris profundus<br />

A. ulnaris<br />

A. interossea communis<br />

A. interossea ant.<br />

A. interossea post.<br />

R. carpalis palmaris<br />

Arcus palmaris superficialis<br />

Nerven:<br />

N. radialis<br />

N. medianus<br />

N. interosseus ant.<br />

N. ulnaris<br />

Ramus <strong>dorsal</strong>is n. ulnaris<br />

Ramus profundus n. ulnaris<br />

D58


Hand - ventral


Palma manus - Palmaraponeurose<br />

M. palmaris longus<br />

R. palmaris<br />

n. mediani<br />

Aponeurosis palmaris<br />

Fasciculi transversi<br />

Ligg. metacarpalia<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

R. palmaris n. ulnaris<br />

M. palmaris brevis<br />

Aponeurosis palmaris<br />

Guyon<br />

- Loge<br />

Lig. carpi<br />

palmare<br />

Aponeurosis palmaris<br />

Fasciculi longitudinales<br />

Fasciculi transversi<br />

Ligg. metacarpalia<br />

Nervenäste:<br />

R. palmaris n. mediani => radiale 3½ Finger<br />

R. palmaris n. ulnaris => ulnare 1½ Finger<br />

M. palmaris longus<br />

U: Humerus, Epicondylus medialis,<br />

Caput commune<br />

A: Palmaraponeurose, Retinaculum flexorum<br />

I: N. medianus (C7, C8)<br />

F: Flexion im Handgelenk<br />

spannt Palmaraponeurose<br />

M. palmaris brevis<br />

U: Retinaculum flexorum, Palmaraponeurose<br />

A: Haut der Palma manus im Bereich des<br />

Handballens<br />

I: N. ulnaris, R. superficialis<br />

F: Kontraktion der Haut der Handinnenfläche<br />

bei Greifbewegungen<br />

D60


Palma manus - tiefe Strukturen Ligamentum carpi palmare:<br />

Guyon Loge => A. u. N. ulnaris<br />

Radialisloge => A. radialis<br />

Retin. musc. flex.<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

R. palmaris n. ulnaris<br />

Lig. carpi palmare<br />

Vag. comm. m. flex.<br />

Retinaculum musculorum flexorum<br />

(Ligamentum carpi transversum):<br />

Karpaltunnel:<br />

N. medianus<br />

Vagina communis<br />

musculorum flexorum<br />

Gefäße:<br />

A. ulnaris<br />

Arcus palmaris superficialis<br />

Aa. digitales palmares communes<br />

Aa. digitales palmares propriae<br />

A. radialis<br />

Arcus palmaris profundus<br />

Aa. metacarpales palmares<br />

Nerven:<br />

N. medianus, N. ulnaris<br />

Nn. digitales palmares communes<br />

Nn. digitales palmares propriae<br />

Sehnen:<br />

M. flexor digitorum superficialis<br />

M. flexor digitorum profundus<br />

M. flexor pollicis longus<br />

Muskeln:<br />

Mm. lumbricales<br />

Thenarmuskulatur<br />

Hypothenarmuskulatur<br />

D61


Proximale Zugänge zur Handfläche<br />

- Guyon Loge, Radialisloge, Karpaltunnel<br />

Retinaculum musculorum flexorum<br />

(Ligamentum carpi transversum)<br />

Karpaltunnel<br />

Os scaphoideum<br />

Os trapezium<br />

Os pisiforme<br />

Os hamatum<br />

Lig. carpi palmare<br />

Tuberculum. oss scaphoidei<br />

Tuberculum oss. trapezii<br />

Retin. musc. flexorum<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

N. medianus<br />

M. flexor pollicis longus<br />

M. flexor digitorum superficialis<br />

M. flexor digitorum profundus<br />

Os pisiforme<br />

Hamulus ossis hamati<br />

Lig. carpi palmare<br />

M. palmaris longus<br />

Radialisloge<br />

A. radialis<br />

M. flexor carpi radialis<br />

Ulnarisloge (Guyon)<br />

A. ulnaris<br />

N. ulnaris<br />

M. flexor carpi ulnaris<br />

D62


Palma manus - Arterien<br />

R. palmaris superfic.<br />

A. radialis<br />

A. radialis A. ulnaris<br />

R. palmaris superficialis<br />

Arcus palmaris profundus<br />

Aa. metacarpales palmares<br />

Aa. digitales palmares communes<br />

Aa. digitales palmares propriae<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

R. palmaris prof.<br />

Arcus palmaris superfic.<br />

Aa. digit. palm. communes<br />

Aa. digit. palm. propriae<br />

A. radialis<br />

R. palmaris superficialis.<br />

Arcus palmaris prof.<br />

A. princeps pollicis<br />

A. radialis indicis<br />

Aa. metacarp. palmares<br />

Aa. digit. palm. propriae<br />

A. ulnaris<br />

R. palmaris profundus<br />

Arcus palmaris superficialis<br />

Aa. digitales palmares communes<br />

Aa. digitales palmares propriae<br />

A. ulnaris<br />

R. palmaris prof.<br />

D63


Palma manus - Nerven<br />

Rr. palmares n. med.<br />

N. medianus<br />

Rr. palmares<br />

Nn. digitales palmares communes<br />

Nn. digitales palmares proprii<br />

Rr. musculares<br />

(Thenar, Lumbricales I u. II)<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

N. ulnaris<br />

R. superficialis<br />

Nn. digit. palm. propr.<br />

Nn. digit. palm. comm.<br />

Nn. digit. palm. propr.<br />

N. medianus<br />

N. ulnaris<br />

R. profundus<br />

Rr. musculares<br />

(Hypothenar, Lumbricales III u. IV)<br />

R. superficialis<br />

Nn. digitales palmares communes<br />

Nn. digitales palmares proprii<br />

N. ulnaris<br />

R. profundus<br />

Rr. musculares<br />

R. superficialis<br />

Nn. digit. palm. propr. Nn. digit. palm. propr.<br />

D64


Palma manus - Faszienräume<br />

Thenarkammer<br />

Thenarmuskulatur und Zeigefinger<br />

Palmarkammer<br />

Muskulatur der übrigen Finger<br />

=> Ausbreitung von Infektionen<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag und aus dem Internet<br />

Phlegmone:<br />

Digiti III-V geschwollen<br />

=> Rückhand: gleichmäßige Aus-<br />

breitung über alle Bereiche<br />

D65


Palma manus - Sehnenfächer<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

Radiales Trio<br />

M. flexor carpi radialis<br />

M. flexor pollicis longus<br />

A. radialis<br />

Medianes Duo<br />

M. palmaris longus<br />

N. medianus<br />

Zwei Sehnen Quartett<br />

M. flexor digitorum superficialis<br />

M. flexor digitorum profundus<br />

Ulnares Trio<br />

M. flexor carpi ulnaris<br />

A. ulnaris<br />

N. ulnaris<br />

D66


Palma manus<br />

- Varianten der Sehnenfächer<br />

V-Phlegmone:<br />

V-förmige Ausbreitung von Infektionen über die Verbindung der Sehnenfächer des M. flexor<br />

pollicis longus und der Vagina communis des M. flexor digitorum<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

D67


Palma manus<br />

- Thenarmuskulatur<br />

M. opp. pollicis<br />

M. abd. pollicis<br />

M. flexor<br />

poll. brevis<br />

Os scaphoideum<br />

Os trapezium<br />

Os trapezoideum<br />

M. adductor poll.<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

Os capitatum<br />

M. abductor pollicis brevis<br />

U: Tuberculum ossis scaphoidei<br />

Retinaculum musc. flexorum<br />

A: Radiales Sesambein, Sehne des M. ext. poll. long.<br />

I: N. medianus (C8-Th1), evtl. N. ulnaris<br />

F: Abduktion des Daumens<br />

M. opponens pollicis<br />

U: Tuberculum ossis trapezii, Retinaculum flexorum<br />

A: Os metacarpale I, Radialseite<br />

F: Opposition (Beugung und Innenrotation)<br />

des Daumens (wirkt im Sattelgelenk)<br />

M. flexor pollicis brevis<br />

U: Tuberculum ossis trapezoidei, Retinac. flex.<br />

A: Über ein Sesambein an der Basis des Daumengrundgelenks<br />

F: Flexion im Daumengrundgelenk<br />

Gemeinsame Innervation:<br />

N. medianus, R. muscularis (C8-Th1)<br />

N. ulnaris, R. profundus<br />

M. adductor pollicis<br />

U: Caput obliquum:<br />

Basis Ossa metacarpalia II-III<br />

Os trapezoideum und Os capitatum<br />

Caput transversum<br />

Corpus ossis metacarpale III<br />

A: Ulnares Sesambein, Sehne des M. ext. poll. long.<br />

I: R. profundus N. ulnaris (Th1)<br />

F: Adduktion des Daumens<br />

D68


Palma manus<br />

- Hypothenarmuskulatur<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

M. abductor dig. min.<br />

M. flex. dig. min. brev.<br />

M. opponens. dig. min.<br />

Os pisiforme<br />

Os hamatum<br />

M. abductor digiti minimi<br />

U: Os pisiforme, Lig. pisohamatum, Retinac. flex.<br />

A: Basis der Grundphalanx und Dorsalaponeurose<br />

des kleinen Fingers<br />

F: Abduktion des kleinen Fingers<br />

M. flexor digiti minimi brevis<br />

U: Hamulus ossis hamati, Retinaculum flexorum<br />

A: Basis der Grundphalanx des kleinen Fingers<br />

F: Beugung im Kleinfingergrundglenk<br />

M. opponens digiti minimi<br />

U: Hamulus ossis hamati,Retinaculum flexorum<br />

A: Os metacarpale des kleinen Fingers<br />

F: Opposition (Beugung und Aussenrotation)<br />

des kleinen Fingers<br />

Gemeinsame Innervation:<br />

N. ulnaris (C8-Th1), R. profundus<br />

D69


Palma manus: Musculi lumbricales<br />

M. flex. digit. prof.<br />

Mm. lumbr. I u. II Mm. lumbr. III u. IV<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

M. flex. digit. sup.<br />

Mm. lumbricales<br />

U: Sehnen des M. flexor digitorum profundus<br />

A: Dorsalaponeurosen der digiti II-V im Bereich<br />

der Grundphalange<br />

I: Mm. lumbricales I und II => N. med. (C8-Th1)<br />

Mm. lumbricales III und IV => N. uln., R. prof. (C8-T<br />

F: Beugung der Grundgelenke<br />

Streckung der Mittel und Endgelenke<br />

D70


Die Mm. interossei <strong>dorsal</strong>es<br />

und palmares<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

Mm. interossei palmares<br />

Mm. interossei <strong>dorsal</strong>es<br />

U: Zweiköpfig an den Ossa metacarpalia<br />

A: Basis der Grundphalangen, Dorsalaponeurose<br />

I: N. ulnaris, R. profundus<br />

F: Abduktion der Digiti II-IV<br />

Bei Streckung in den Mittel und Endgelenken<br />

Beugung in den Grundgelenken<br />

Mm. inteross.<br />

dors.<br />

Mm. inteross.<br />

palmares<br />

U: Einköpfig an den Ossa metacarpalia II, IV und V<br />

A: Basis der Grundphalangen, Dorsalaponeurose<br />

I: N. ulnaris (Th1), R. profundus<br />

F: Adduktion zur Mittelfingerachse hin<br />

Beugung in den Fingergrundgelenken<br />

Bei Streckung der Mittel- und Endgelenke<br />

D71


Untere Extremität<br />

- <strong>dorsal</strong>


Gesäßmuskeln<br />

- M. glutaeus maximus M. glutaeus maximus<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

M. glutaeus maximus<br />

U: Crista iliaca und Ala ossis ilii<br />

Fascia thoracolumbalis<br />

Os sacrum<br />

Lig. sacrotuberale<br />

Os coccygis<br />

A: Femur, Tuberositas gluteae<br />

Tractus iliotibialis => Condylus lateralis tibiae<br />

I: N. glutaeus inf. (L5-S2)<br />

F: Hüftgelenk: Retroversion und Außenrotation<br />

Über den Tractus iliotibialis Stabilisierung des<br />

Kniegelenks in Streckstellung<br />

ηο γ λυτ ο σ (gr.) = die Pobacke<br />

D73


Gesäßmuskeln<br />

- M. tensor fasciae latae<br />

Tractus iliotibialis<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

Crista iliaca<br />

M. tensor<br />

fasciae latae<br />

Condylus lat.<br />

tibiae<br />

M. tensor fasciae latae<br />

Abspaltung des M. glutaeus med.<br />

U: Crista iliaca, vorderer Abschnitt<br />

A: Über den Tractus iliotibialis an<br />

der Vorderfläche des Condylus lat. tibiae<br />

I: N. glutaeus sup. (L4-S1)<br />

F: Abduktion im Hüftgelenk<br />

Fixierung des Kniegelenks in Streckstellung<br />

Tractus iliotibialis<br />

Aponeurotischer Verstärkungszug der Fascia lata<br />

Ansatz des M. tensor fasciae latae und des oberen Teils<br />

des M. glutaeus maximus<br />

Zieht von der Crista iliaca zum Retinaculum patellae lat.<br />

und zum Condylus lat. tibiae<br />

Stützt das Hüftgelenk und das Kniegelenk<br />

D74


Gesäßmuskeln<br />

- Mm. glutaeus medius und minimus<br />

M. glutaeus med.<br />

M. glutaeus min.<br />

Trochanter major<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

Os ilium<br />

M. glutaeus medius<br />

U: Außenfläche des Os ileum<br />

A: Trochanter major<br />

I: N. glutaeus sup. (L4-S1)<br />

F: Hüftgelenk: Abduktion, Innen- oder<br />

Außenrotation<br />

Beim Gehen: Beckenneigung<br />

gegen das Standbein<br />

M. glutaeus minimus<br />

U: Außenfläche des Os ileum<br />

A: Trochanter major<br />

I: N. glutaeus sup. (L4-S1)<br />

F: Hüftgelenk, Abduktion, Innenrotation<br />

Beim Gehen: Beckenneigung<br />

gegen das Standbein<br />

normal gelähmt<br />

Trendelenburg<br />

Zeichen!<br />

D75


Muskeln der Fossa glutaea<br />

- pelvitrochantere Gruppe<br />

M. piriformis<br />

M. gemellus sup.<br />

M. obturator int.<br />

M. gemellus inf.<br />

M. quadratus fem.<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

M. piriformis<br />

U: Os sacrum, Facies pelvina, Foramina II-IV<br />

A: Trochanter major<br />

I: N. piriformis (S1- S2)<br />

M. gemellus sup.<br />

U: Spina ischiadica<br />

A: Fossa intertrochanterica<br />

M. obturator int.<br />

U: Ramus des Foramen obturatum und<br />

Facies pelvina der Membrana obturatoria<br />

A: Fossa intertrochanterica<br />

Gemeinsame Innervation:<br />

N. m. obturatorii interni. (L5-S2)<br />

M. gemellus inf.<br />

U: Tuber ischiadicum, kranialer Abschnitt<br />

A: Fossa intertrochanterica<br />

M. quadratus femoris<br />

U: Tuber ischiadicum<br />

A: Crista intertrochanterica<br />

Gemeinsame Innervation:<br />

N. musculi quadrati femoris (L4-S1)<br />

Gemeinsame Funktion aller pelvitrochanteren Muskeln<br />

Hüftgelenk: Außenrotation und Stabilisierung<br />

D76


Pelvitrochantere Muskeln - Mm. obturatorii ext. und int.<br />

M. obturator internus<br />

U: Ramus des Foramen obturatum und<br />

Facies pelvina der Membrana obturatoria<br />

A: Fossa intertrochanterica<br />

I: N. m. obturatorii interni. (L5-S2)<br />

F: Hüftgelenk: Außenrotation<br />

und Stabilisierung<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

M. obturator externus<br />

Wird ventral von den Adduktoren und<br />

<strong>dorsal</strong> vom M. quadratus femoris verdeckt!<br />

U: Membrana obturatoria<br />

Foramen obturatum<br />

A: Trochanter major, Fossa trochanterica<br />

I: R. post. des N. obturatorius (L2-L4)<br />

F: Hüftgelenk: Außenrotation, Adduktion<br />

D77


Ischiocrurale Muskulatur<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

M. semitendinosus<br />

M. adductor magnus<br />

M. semimembranosus<br />

M. biceps femoris<br />

Alle zweigelenkig!<br />

M. biceps femoris<br />

U: Caput longum<br />

=> Tuber ischiadicum med. Hinterfläche<br />

Caput breve<br />

=> Femur, Linea aspera, mittl. 1/3<br />

A: Femur => Linea supracondylaris lat.<br />

Fibula => Fibulakopf<br />

Tibia => Condylus lat.<br />

I: Caput longum => N. tibialis<br />

Caput breve => N. fibularis profundus<br />

F: Hüftgelenk: Retroversion (Caput longum)<br />

Kniegelenk: Beugung,<br />

Außenrotation (in Beugestellung)<br />

M. semimembranosus<br />

U: Tuber ischiadicum, laterale Hinterfläche<br />

A: Tibia, Condylus medialis<br />

Faszie des M. popliteus<br />

Ligamentum popliteum obliquum<br />

I: N. tibialis (L5-S1)<br />

F: Hüftgelenk: Retroversion<br />

Kniegelenk: Beugung und Innenrotation<br />

M. semitendinosus<br />

U: Tuber ischiadicum, mediale Hinterfläche<br />

A: Tibia, obere, mediale Fläche (Pes anserinus)<br />

I: N. tibialis (L5-S1)<br />

F: Hüftgelenk: Retroversion<br />

Kniegelenk: Beugung und Innenrotation<br />

D78


Ischiocrurale Muskulatur<br />

- Fossa glutaea offen<br />

M. semitendinosus<br />

M. semimembranosus<br />

M. biceps femoris<br />

M. semitendinosus<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

M. biceps femoris<br />

U: Caput longum<br />

=> Tuber ischiadicum med. Hinterfläche<br />

Caput breve<br />

=> Femur, Linea aspera, mittl. 1/3<br />

A: Femur, Linea supracondylaris lat.<br />

Fibulakopf<br />

Tibia, Condylus lat.<br />

I: Caput longum => N. tibialis<br />

Caput breve => N. fibularis communis<br />

F: Kniegelenk: Beugung,<br />

Außenrotation (in Beugestellung)<br />

Hüftgelenk: Retroversion (Caput longum)<br />

M. semimembranosus<br />

U: Tuber ischiadicum, laterale Hinterfläche<br />

A: Tibia, Condylus medialis<br />

Faszie des M. popliteus<br />

Ligamentum popliteum obliquum<br />

I: N. tibialis (L5-S1)<br />

F: Kniegelenk: Beugung und Innenrotation<br />

Hüftgelenk: Retroversion<br />

M. semitendinosus<br />

U: Tuber ischiadicum, mediale Hinterfläche<br />

A: Tibia, Condylus medialis (Pes anserinus)<br />

I: N. tibialis (L5-S1)<br />

F: Kniegelenk: Beugung und Innenrotation<br />

Hüftgelenk: Retroversion<br />

Nähe zu den Adduktoren:<br />

M. adductor minimus<br />

M. adductor magnus<br />

D79


Ischiocrurale Muskulatur<br />

- Ansätze am Knie<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

Pes anserinus profundus<br />

Ligamentum coll. tibiale<br />

Pes anserinus superficialis<br />

Tractus iliotibialis<br />

Ligamentum coll. fibulare<br />

M. biceps femoris (Tendo)<br />

D80


Plexus sacralis (L4-S5)<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

Austritt durch das Foramen ischiadicum majus!<br />

Foramen suprapiriforme:<br />

N. glutaeus sup.<br />

Foramen infrapiriforme<br />

N. glutaeus inf.<br />

N. piriformis (tief)<br />

N. ischiadicus<br />

N. musculi quadrati fem. (tief)<br />

N. obturatorius int. (tief)<br />

N. cutaneus femoris post.<br />

N. pudendus<br />

D81


Gefäße und Nerven der Oberschenkelrückseite<br />

A. glutaea sup.<br />

N. pudendus.<br />

N. cut. fem. post.<br />

Lig. sacrotub.<br />

N. clunium inf.<br />

N. ischiadicus<br />

Hiatus adduct.<br />

A. poplitea<br />

A. sup. med. genus<br />

N. tibialis<br />

N. cut. surae med.<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

A. glutaea sup.<br />

N. glutaeus sup.<br />

A. circumfl. fem. med.<br />

Aa. perforantes<br />

A. sup. lat. genus<br />

N. fibularis comm.<br />

N. cut. surae lat<br />

A. glutaea sup. (aus A. iliaca int.)<br />

N. gluteus sup.<br />

A. glutaea inf. (aus A. iliaca int.)<br />

N. gluteus inf.<br />

N. pudendus<br />

N. cutaneus femoris post.<br />

N. ischiadicus<br />

N. tibialis => N. cutaneus surae med.<br />

N. fibularis communis<br />

=> N. cutaneus surae lat.<br />

N. suralis<br />

A. profunda femoris<br />

A. circumflexa femoris medialis<br />

Aa. perforantes<br />

A. und V. poplitea<br />

A. superior lateralis genus<br />

A. superior medialis genus<br />

V. saphena parva<br />

D82


Nerven der Fossa glutaea<br />

N. pudendus<br />

N. rect. inf<br />

Nn. perineales<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

N. pudendus<br />

N. rectalis inf.<br />

Nn. perineales<br />

N. cutaneus femoris post.<br />

Rr. scrotales/labiales<br />

Pudendusblock<br />

=> transvaginale Injektion eines<br />

Lokalanästhetikums zur Linderung der<br />

Schmerzen unter der Geburt<br />

D83


Gefäßversorgung des Hüftgelenks<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

A. capit. fem.<br />

A. obturatoria<br />

A. circumfl. fem. lat.<br />

A. profunda femoris<br />

A. circumflexa femoris lat.<br />

A. circumflexa femoris med.<br />

A. obturatoria<br />

A. capitis femoris<br />

A. femoralis<br />

A. circumfl.<br />

fem. medialis<br />

A. profunda<br />

femoris<br />

D84


Fehlstellungen des Hüftgelenks<br />

CCD = Centrum-Collum-Diaphysen-Winkel<br />

(nimmt mit zunehmendem Alter ab)<br />

Abbildung aus dem Internet<br />

D85


Unterschenkel <strong>dorsal</strong>


Muskulatur des Unterschenkels<br />

<strong>dorsal</strong>e Ansicht, oberflächliche Schicht<br />

M. gastrocnemius<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

M. soleus<br />

Tendo calcanei<br />

Tuber calcanei<br />

M. gastrocnemius<br />

M. triceps surae (zusammen mit dem M. soleus)<br />

Zweigelenkig<br />

U: Caput laterale: Condylus lateralis femoris<br />

Caput mediale: Condylus medialis femoris<br />

A: Tuber calcanei (über Tendo calcanei)<br />

I: N. tibialis (S1-S2)<br />

F: Beugung im Kniegelenk<br />

Plantarflexion<br />

D87


Muskulatur des Unterschenkels<br />

<strong>dorsal</strong>e Ansicht, mittlere Schicht<br />

M. popliteus<br />

Tendo calcanei<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

M. plantaris<br />

M. soleus<br />

Tuber calcanei<br />

M. soleus<br />

eingelenkiger Teil des M. triceps surae<br />

U: Tibia, Facies posterior<br />

Fibula, Facies posterior und Collum fibulae<br />

A: Tuber calcanei (Über Achillessehne)<br />

I: N. tibialis (S1-S2)<br />

F: Plantarflexion<br />

Muskelpumpe der Beinvenen<br />

M. plantaris<br />

zweigelenkig!<br />

U: Femur, Epicondylus lateralis<br />

A: Achillessehne unter der Sehne des<br />

M. gastrocnemius<br />

I: N. tibialis (S1-S2)<br />

F: Plantarflexion, Beugung im Kniegelenk<br />

M. popliteus<br />

U: Facies post. tibiae<br />

A: Epicondylus lat. femoris<br />

I: N. tibialis (S1-S2)<br />

F: Innenrotation im Unterschenkel<br />

Spannt die Menisken<br />

D88


Muskulatur des Unterschenkels<br />

<strong>dorsal</strong>e Ansicht, tiefe Schicht<br />

M. flexor digitorum longus<br />

M. tibialis posterior<br />

Chiasma crurale<br />

Malleolus med.<br />

Retin. musc. flex.<br />

Chiasma plantare<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

M. flexor hallucis<br />

longus<br />

Malleolus lat.<br />

M. flexor digitorum longus<br />

U: Tibia, Facies posterior distal des M. soleus<br />

Fibula, über Arcus tendineus<br />

A: Basis der Phalanges distales digiti II-V<br />

F: Flexion der Zehenendglieder und des Fußes<br />

M. tibialis posterior<br />

U: Kranialer Teil der Hinterfläche von Tibia und<br />

Fibula, sowie der Membrana interossea<br />

A: Tuberositas ossis navicularis<br />

F: Plantarflexion, Supination,<br />

Stützung des Fußgewölbes<br />

M. flexor hallucis longus<br />

U: Facies posterior der Fibula<br />

Membrana interossea<br />

Aponeurose des M. flexor digitorum longus<br />

A: Basis der Phalanx proximalis des Großzehens<br />

F: Plantarflexion der Großzehe und des Fußes<br />

Verspannung des Fußsohlenlängsgewölbes<br />

Gemeinsame Innervation:<br />

N. tibialis (S2-S3)<br />

Chiasma crurale:<br />

Die Sehne des M. flexor digitorum longus<br />

überkreuzt die Sehne des M. tibialis posterior<br />

Chiasma plantare:<br />

Sehnen des M. flexor digitorum longus überkreuzen<br />

die Sehnen des M. flexor hallucis longus<br />

D89


Wichtige Gefäße und Nerven des<br />

<strong>dorsal</strong>en Unterschenkels<br />

A. poplitea<br />

Arc. tendin. m. solei<br />

A. tibialis post.<br />

N. tibialis<br />

A. plant. med.<br />

A. plant. lat.<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

N. fibularis communis<br />

A. tibialis ant.<br />

A. fibularis<br />

R. perforans<br />

R. communicans<br />

A. poplitea<br />

A. genus sup. med. et lat.<br />

A. medialis genus<br />

A. genus inf. med. et lat.<br />

N. fibularis communis<br />

N. fibularis superfic. et prof.<br />

A. tibialis ant.<br />

=> zieht durch die Membrana interossea<br />

nach ventral<br />

A. tibialis post.<br />

Endäste:<br />

A. fibularis<br />

R. perforans<br />

R. communicans<br />

A. plantaris lat.<br />

A. plantaris med.<br />

N. tibialis<br />

N. plantaris lateralis<br />

N. plantaris medialis<br />

D90


Querschnitt und Faszienlogen des<br />

Unterschenkels<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

Kompartment Syndrom!<br />

D91


Planta pedis


Fußsohle: Plantaraponeurose<br />

Lig. metatars. transv. superfic.<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

Fasciculi transversi<br />

Fasciculi longitud.<br />

Aponeurosis plantaris<br />

Aponeurosis plantaris<br />

Entspringt vom Tuber calcanei<br />

Fasciculi transversi<br />

Fasciculi longitudinales<br />

Lig. metatarsale transversum superficiale<br />

Plantarfasziitis<br />

Ruptur der Plantaraponeurose<br />

D93


Fußsohle: oberflächliche Schicht<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

M. flexor digitorum brevis<br />

M. flexor digitorum brevis<br />

U: Tuber calcanei, Plantarfläche<br />

A: Sehnen gespalten, Ansatz an Mittelphalangen<br />

der Digiti II-V (Perforans)<br />

I: N. plantaris medialis (S1-S2)<br />

F: Beugung der Zehen<br />

Verspannung des Längsgewölbes<br />

D94


Fußsohle: oberflächliche Schicht<br />

M. flexor digiti<br />

minimi brevis<br />

M. abductor<br />

digiti minimi<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

M. flexor digiti minimi brevis<br />

U: Basis des Os metatarsale V<br />

A: Laterale Fläche Grundphalanx des kleinen Zehs<br />

F: Plantarflexion der kleinen Zehe<br />

M. abductor digiti minimi<br />

U: Tuber calcanei, Procc. med. und lat.<br />

A: Basis der Grundphalanx des kleinen Zeh<br />

Os metatarsale V<br />

F: Abduktion und Beugung des kleinen Zehens<br />

Verspannung des Längsgewölbes<br />

Gemeinsame Innervation:<br />

N. plantaris lateralis (S2-S3)<br />

D95


Fußsohle: oberflächliche Schicht<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

Caput<br />

lat.<br />

med.<br />

M. abductor<br />

hallucis<br />

M. flexor<br />

hallucis<br />

brevis<br />

M. flexor hallucis brevis<br />

U: Os cuboideum, Ossa cuneiforme laterale,<br />

intermedium und mediale<br />

A: Basis der Grundphalanx des Hallux<br />

F: Plantarflexion des großen Zehs<br />

Verspannung des Fußsohlenlängsgewölbes<br />

M. abductor hallucis<br />

U: Tuber calcanei, Proc. med., Retinac. flex.<br />

A: Basis der Grundphalanx des Hallux<br />

(mediales Sesambein)<br />

F: Beugung und Abduktion des Hallux<br />

Verspannung des Längsgewölbes<br />

Gemeinsame Innervation:<br />

N. plantaris medialis (S2-S3)<br />

D96


Fußsohle: mittlere Schicht<br />

M. quadratus<br />

plantae<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

Mm. lumbricales<br />

M. quadratus plantae<br />

U: Calcaneus, laterale und mediale Plantarfläche<br />

A: Sehne des M. flexor digitorum longus<br />

I: N. plantaris lat. (S1-S2<br />

F: Beugt die Zehen an den Endphalangen<br />

Mm. lumbricales<br />

U: Sehnen des M. flexor digitorum longus<br />

A: Dorsalaponeurose der Zehen<br />

I: N. plantaris lateralis bzw. N. plantaris med.<br />

F: Beugung in den Grundgelenken<br />

Streckung in den Mittel- und Endgelenken<br />

D97


Fußsohle: tiefe Schicht<br />

M. fibularis long. tendo<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

Cap. obliqu.<br />

Cap. transv.<br />

M. adductor<br />

hallucis<br />

M. adductor hallucis<br />

U: Caput obliquum: Ossa metatarsalis II-IV<br />

Caput transversum: Zehengrundgelenke<br />

A: Phalanx proximalis hallucis, lat. Sesambein<br />

I: Ramus profundus n. plantaris lat. (S1-S2)<br />

F: Adduktion und Plantarflexion der Großzehe<br />

Sehne des M. fibularis longus:<br />

verspannt das Fußquergewölbe<br />

D98


N. ischiadicus<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

D99


N. tibialis<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

D100


N. fibularis<br />

Abbildung aus: Netter, Atlas der Anatomie, Thieme Verlag<br />

D101


Ende <strong>dorsal</strong>er<br />

Abschnitt


Impressum:<br />

Diese Vorlesungsfolien wurden von Prof. Dr. Bernhard Reuss am Zentrum Anatomie<br />

der Universitätsmedizin Göttingen unter Verwendung folgender Hilfsmittel erstellt:<br />

Anatomieatlanten:<br />

Netter: Atlas der Anatomie<br />

Platzer: Taschenatlas der Anatomie Band 1 Bewegungsapparat<br />

Prometheus: Lernatlas der Anatomie<br />

Tillmann: Taschenatlas zum Präparierkurs<br />

Tillmann: Atlas der Anatomie<br />

Lehrbücher der Anatomie:<br />

Whittaker/Borley: Anatomiekompass<br />

Schiebler: Anatomie<br />

Benninghoff: Anatomie Band 1<br />

Außerdem wurden aus unterschiedlichen Quellen aus dem Internet Bilder zur Darstellung verschiedener<br />

Krankheitsbilder verwendet<br />

Konstruktive Kritik, Korrekturvorschläge und Anregungen senden Sie bitte an folgende E-mail Adresse:<br />

breuss$€gwdg.de

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!