layout jen 2009 - Bon Nouvèl 1967 – 2010

Bon Nouvèl
Jounal pou moun ki renmen lang manman yo
42º ane * nº 462 * jen 2009 Pri jounal la : 10 goud
Triyo Dòzèl, revelasyon mizikal 2009
2 Avangou : Diskou Prezidan Preval nan Akayè
3 Koze mande chèz : Kouman pou n kaba koze
pa konn li ak ekri
Pozisyon KONAP sou lwa ki konsène
Travay Domestik la
5 Diskou Prezidan Preval (swit) :
7 Touris lokal : Mibalè
9 Paj Fanatik : Yon bon Papa
10 Paj pou jèn yo :
Triyo Dozèl
Ki pwoteksyon pou refijye ayisyen yo
Lit kont dwòg
Papa (pwezi)
Se pa dan k ap griyen
14 Pawòl Bondye : Pyebwa se poto mitan lavi
16 Blag ak Mo kwaze
Baton ki nan men ou, se ak li ou pare kou
42 lane nan batay pou lang pèp ayisyen an

Avangou
Fanatik Bon Nouvèl yo bonjou,
Nan mwa sa a n ap prezante diskou prezidan Rene Preval te fè Akayè
alokozayon fèt drapo a. Anpil bèl pawòl. Li fè n konprann kouman nan
epòk n ap viv la pèp Ayisyen an dwe batay pou yon dezyèm endepandans,
ki se endepandans ekonomik la, pou n ka retire etikèt mandyan sou do nou
pou n kapab pran desten peyi a nan men nou. Batay sa a mande tèt ansanm
ak dyalòg. Men li mande tou pou reskonsab yo pran men yo pou yo travay
toutbon pou byen kominote a, men se pa pou enterè pa yo ak klan yo a.
Men diskou chèf deta a :
Pèp Ayisyen,
Moun Akayè,
Si an janvye 1804, nou te kapab pwoklame endepandans peyi nou devan lemonn antye, se paske
nan konba nou te mennen yo, nou te reyisi chita pale youn ak lòt. Se paske nou te resi pran
desizyon pou nou mache men nan men. Nan demach sa a, apati lane 1803, li te vin nesesè pou
nou te bay tèt nou yon sèl senbòl ki t ap pwòp senbòl pa nou. Tout fòs ki te leve kanpe kont
esklavaj la te bezwen yon drapo, pwòp drapo pa yo. Drapo a se te siyal rasanbleman tout gwoup ki
te sou tè pa nou an ki te deside pou yo pa t fè bak ankò, ki te deside mennen batay la jiskaske tè
kote y ap viv la vin tounen yon peyi endepandan.
Lè nou gade drapo nou an, nou santi nou fyè poutèt pakèt batay zansèt nou yo te aksepte mennen
pou nou te ka vin yon pèp lib.
Endepandans nou te bay tèt nou an 1804 la, se te yon endepandans politik ki te pèmèt nou
egziste kòm peyi, yon peyi ki lib chwazi pwòp Konstitisyon pa l, pwòp systèm politik pa l, yon peyi
ki ka deside genyen relasyon avèk peyi li vle. Pou nou ka bay endepandans politik sa a jarèt, nou
genyen pou nou mennen yon lòt kalite batay: li nesesè, jodiya, pou nou genyen endepandans
ekonomik nou.
Jodiya, nou konn sa, nou pa genyen endepandans ekonomik nou paske peyi a pa pwodui ase
richès pou l ka fè pwòp chwa devlopman pa l, paske nou sou kont peyi ak enstitisyon etranje pou
nou ka jwenn lajan pou nou fè devlopman nan peyi nou an. Nou manke endepandans ekonomik.
E, manke endepandans ekonomik sa a, li rann frajil endepandans politik nou te jwenn an 1804
la.
Pèp ayisyen, nou dwe pran fòs nan selebrasyon drapo nou an, pou, nan dyalòg ak solidarite, nou
kapab batay pou nou ka vin genyen plis endepandans ekonomik. Batay sa a, nou dwe mennen l;
se sèl fason nou kapab bay endepandans politik nou an fòs.
Lè nou gade bidjè nasyonal nou an, nou ka konprann fasilman kijan endepandans ekonomik nou
an fèb. Pou ane sa a, nou genyen yon bidjè 80 milya goud. Nan 80 milya goud la, se sèlman
anviwon 32 milya goud ki soti nan resèt lajan nou fè nan peyi a. Rès 48 milya goud la ta dwe soti
nan èd entènasyonal. Sa vle di, pou nou jwenn lajan pou Leta a ka fonksyone e ka bay kèk sèvis
epi pou nou jwenn lajan pou nou kapab reyalize kèk pwogram ak pwojè devlopman, 60% nan
lajan nou bezwen se èd etranjè.
kontinye nan paj 5
2 Bon Nouvèl Jen 2009

Koze mande chèz
Kouman pou n kaba koze pa konn li ak ekri a nètalkole?
Nan okazyon semèn aksyon
mondyal 2009 edikasyon pou tout
moun nan, divès enstitisyon k ap
milite nan domèn nan jwenn ak lòt
sitwayen, pouse yon gwo rèl pou
fòse zotobre nan Leta a pran
reskonsabilite l sou kesyon an. Yo
te pwofite brase lide sou nesesite
alfabetizasyon nan peyi a ak sou
nesesite pou kaba nètalkole zafè
pa konn li ak pa konn ekri.
Reprezantan kolektif òganizasyon
sa yo te mande leta pou l fè yon
refleksyon sou fason pou l devlope
edikasyon nan avantaj tout jèn ak
tout granmoun.
Semèn aksyon mondyal edikasyon
an te koumanse 20 avril la. Nan
yon dokiman yo remèt laprès,
òganizatè, yon ventèn anviwon, di
yo konstate: Plis pase lamwatye
popilasyon an, 52,7% pa konn li
ak ekri, genyen plis pase 3 milyon
moun ki pa konn li ak ekri soti 14
Pozisyon KONAP sou lwa ki
konsene «Travay Domestik»
palmante ak palmantèz yo vote
nan dat 7 ak 12 me 2009 la
KONAP rekonèt jefò Palmantè fanm
kou gason nan Sena ak nan chanm
depite a ki vote lwa ki konsène
«Travay Domestik» la. Yon lwa ki
sipoze rekonèt moun k ap fè travay
kay moun pou yo viv, se travayèz
menm jan ak tout lòt travayèz ! Se yon
pa enpòtan nan batay pou fè respekte
dwa kategori travayè ak travayèz sa
yo ak pou kondisyon lavi yo chanje.
KONAP rekonèt nouvo Lwa sou
«Travay Domestik» la, kapab pote
alemye pou fanm ak gason k ap travay
kay moun kòm mwayen pou yo viv.
rive 50 lane, pifò moun ki pa konn
li ak ekri yo se fanm (52,88 %
fanm, 47,12% gason ).
Yon lòt kote, selon sa ansanm
enstitisyon yo ki gen ladanl:
Sosyete Animasyon ak
Kominikasyon Sosyal (Saks),
Jounal Bon Nouvèl, Regwoupman
edikasyon pou tout moun (REPT)
elatriye, 61 sou chak 100 moun k
ap viv nan zòn pwovens yo pa konn
li ak li, 63 pou san moun ki pa gen
mwayen lajan pa konn li ak ekri, plis
pase 1/3 nan jèn ki gen laj 16 rive
24 lane pa konn li ak ekri, anpil nan
jèn sa yo ak granmoun ki te
koumanse konn li ak ekri vin pèdi
kapasite sa a paske yo pa ka
kontinye lekòl akòz kondisyon lavi
a ak lamizè ap maltrete yo.
Kolektif òganizasyon ki pote non
yo anba dokiman pou laprès la di
menm si yo rekonèt gen jefò ki fèt
Men li rekonèt tou, nouvo lwa sa a gen
anpil limit pou l ta rive konfòm ak dwa
kategori travayèz ak travayè sa yo
genyen kòm moun k ap vann fòs travay
yo.
1) Menmlè, tankou kòd travay la te fè
l, nouvo lwa a pa pale de moun kay
ankò, «gens de maison» nan lang
franse, KONAP pwofite okazyon an
pou fè remake mo domestik la pa gen
menm sans nan langaj kreyòl ak langaj
franse. Se poutèt sa li regret se mo
domestik la ki sèvi pou fè diferans ant
kategori travayèz ak travayè sa yo avèk
lòt yo. KONAP ap fè remake tou, yon
gwo erè ki pou korije anvan egzekitif
la pibliye nouvo lwa sa a nan jounal
Monitè a, san li pa kite twòp tan pase,
nan premye viza ki nan koumansman
nan sans sa a, men yo twouve sa pa
pa ase. Pou yo leta dwe fè plis jefò.
«Jounen jodiya nou menm
òganizasyon, enstitisyon ak moun
ki fè deklarasyon sa a, ap fè n sonje
pwoblèm analfabetis, sitiyasyon pa
konn li pa konn ekri a, se pi gwo siy
feblès nan zafè edikasyon. Pwoblèm
analfabetis la dwe poze nan sans
inegalite : kondisyon miwo miba ki
egziste lè se yon ti pòsyon moun ki
rive jwenn lakonesans epi pifò moun
pa jwenn », se sa yo te di, anvan yo
te ajoute pi lwen pwoblèm
edikasyon an gen relasyon tou ak
fenomèn double klas ak zafè kite
lekòl anvan lè a san nou pa bliye
kondisyon ekonomik moun yo ap viv
chak jou a.
Pi devan, pil òganizasyon sa yo fè
konnen «se yon kondisyon enpòtan
pou ankouraje majorite moun nan
popilasyon an patisipe ak kontribye
lwa a, yo mete atik 135 nan plas atik
35. Se atik 35 lan, ki gen pou wè ak
kesyon travay nouvo lwa ap trete a.
2) Nan fason nouvo lwa sa a ekri, depi
nan papòt nan premye atik li, li reprann
menm pawòl atik 257 kòd travay la ki
di : “ Sa kòd travay la di sou moun k
ap travay nan sektè endistriyèl
agrikòl ak komèsyal la pa konsène
travay domestik”. Koze sa se
manifestasyon yon kokenn chenn
diskriminasyon, paske kòd travay la gen
dispozisyon ki konsène divès lòt kategori
travayèz tankou pa ekzanp sila yo k ap
travay nan sektè agrikòl, ak nan lanmè,
ki pa gen okenn pawòl ki fikse menm
presizyon k ap fè diskriminasyon sa yo.
3)Anplis, nouvo Lwa a repran tennfas
plizyè regleman nan kòd travay ki pa
Bon Nouvèl Jen 2009 3

Koze mande chèz
anpil nan konstwi devlopman san
fòs kote, ede anpil pou fè
demokrasi tounen demokrasi
toutbonvre ». Pou yo, pa gen pyès
jistifikasyon pou zafè pa konn li
ak pa konn ekri a pa kaba nètalkole.
Yo voye jete tout pretèks ki ka
anpeche revandikasyon yo reyalize
tankou: lòt priyorite nasyonal,
politik neyoliberal, ak lòt gwo peyi
k ap kraze Ayiti. Se volonte politik
ki pa genyen selon enstitisyon yo
ki fè yon grav konsta nan domèn
nan. Selon yo « Alfabetizasyon pa
fèt paske sektè demokratik ak
popilè a, sitwayen ak sitwayèn
angaje poko mobilize ase pou fòse
pouvwa ekzekitif ak palman an
pran desizyon toutbonvre pou
travay nan sans pou kaba ak zafè pa
konn li pa konn ekri a , nan devlope
edikasyon debaz pou jèn ak
granmoun ».
demontre lwa a konsidere tout bon vre,
moun k ap fè travay nan kay kòm
mwayen pou viv, tankou travayèz ak
travayè. Se pou sa KONAP ap atire
atansyon sou koze sa yo : Lwa a rete
bèbè sou salè minimòm travayè-z
domestik yo - Lwa a fikse plis lè
travay pou kategori travayèz sa yo
(14 zè d tan.) Alòske, kòm travayèz
ak travayè, yo ta dwe gen yon salè ki
pèmèt yo pran reskonsablite tèt yo ak
fanmi yo, yo ta dwe tou travay menm
kantite tan, ki vle di 8 è pa jou jan lalwa
prevwa tan travay pou travayèz ak
travayè nan peyi a.
Regleman ki fikse nan lwa sou travay
domestik Palmantè-z yo fenk vote nan
koumansman mwa me 2009 la,
demontre klè kou dlo kòk, gen anpil
chemen ki rete pou siyonnen pou Ayiti
fin efase tras lesklavaj ki rete tanpe
sou li toujou nan fason ni lalwa ni
sosyete a trete travayè fanm kou
gason k ap travay kay moun yo.
KONAP ap fè sonje nan lane 1997/
CRAD (Sant Rechèch ak Aksyon
pou Devlopman), CEAAL Ayiti
(Konsèy edikasyon granmoun nan
Amerik Latin nan) ansanm ak tout
lòt òganizasyon, enstitisyon ak
moun ki siyen deklarasyon sa a
mande pou pouvwa egzekitif la,
palman an ak koletivite teritoryal
nan peyi a respekte ak aplike atik
32-9 konstitisyon ki di : “ Leta ak
kolektivite teritoryal yo, dwe fè
tout sa yo kapab pou tout moun rive
konn li, rive konn ekri”. Pou pouvwa
egzekitif, palman an ak kolektivite
teritoryal nan peyi a kreye
kondisyon pou popilasyon an ka
patisipe toutbonvre nan travay pou
kaba nètalkole zafè pa konn li pa
konn ekri a.
Fòk se yon alfabetizasyon ki
kòdone epi ki desantralize ». Yo te
mande tout asosyasyon ak tout
regwoupman yo « fè fòs pou nou
1998 divès òganizasyon feminis te
negosye ak Palmantè 46yèm lejislati a,
yo te pwopoze chanje kèk atik ki te
charye diskriminasyon sou fanm epi ki
pase dwa yo anba pye nan Kòd penal,
Kòd sivil ak Kòd travay.
KONAP regret 13 lane apre, se tikal
repons k ap pote, ki pa tabli gwo
chanjman sou revandikasyon pi
enpòtan yo. Menmjan an tou, KONAP
deplore Palmantè yo pat tabli yon
pwosesis konsiltasyon dirèk bò kote
òganizasyon feminis yo, sendika yo ak
lòt sektè ki konsène pou yo pran
pozisyon yo sou lwa egzekitif la
pwopoze pou yo vote. Sa ki ta pèmèt
Palmantè yo vote yon lwa ki pote plis
jistis epi ki garanti bon jan kondisyon
travay pou fanm kou gason k ap vann
fòs kouray yo nan travay kay moun.
Yon lwa ki rekonèt toutbon vre, dwa
kategori travayè sa yo fanm kou gason,
egal ego ak lòt travayèz-travayè, t ap
valorize travay anndan kay, li tap
fè presyon, fè pwopozisyon ak
patisipe avèk koyerans nan aksyon
ki nesesè, pou peyi d Ayiti ka libere
anba zafè pa konn li pa konn ekri a,
pou popilasyon an ka tounen yon
popilasyon alfabetize ».
Semèn sa a fè egzakteman 9 lane
depi Fowòm mondyal edikasyon te
fèt nan ane 2000 nan Daka nan peyi
Senegal kote plis pase 100 peyi
sou latè te renouvle angajman yo
te pran nan lane 1990 pou
edikasyon pou tout moun nan
tounen reyalite. Manman lwa peyi
d Ayiti di nan atik 32.9 “Leta ak
kolektivite teritoryal yo, dwe fè
tout sa yo kapab pou tout moun rive
konn li, rive konn ekri”. Ventde z
an apre pèp ayisyen te pwoklame
Konstitisyon 1987 la, kesyon
edikasyon pou tout moun nan poko
janm reyalize.
Ladensonn Flerival
ankouraje tou pataj travay anndan kay
ant fanm ak gason.
Lwa ki gen pou vote yo merite ale pi
lwen pou pote chanjman tout bon vre
nan kondisyon lavi fanm ak rès
popilasyon an. Se pousa nan
KONAP, nou rete mobilize pou n
kontinye lite pou dwa tout travayè
fanm kou gason respekte. Pou Leta
pran reskonsablite li pou l rive jwenn
estrateji k ap pèmèt li defini mezi k
ap akonpaye epi fasilite aplikasyon
lwa yo. Menmjan an tou, pou Leta
devlope sèvis sosyal, kreye
enfrastrikti ki pou soulaje moun k ap
fè travay kote yo touche pi piti salè
yo, travay epi viv nan diyite. Kidonk,
detwa chanjman ki parèt ak nouvo
lwa ki rele « Lwa sou Travay
domestik » la, se yon gany. Men nou
gen anpil batay pou n mennen anvan
nou kapab kriye laviktwa.
Pòtoprens, 20 me 2009
Olga Benoit Samia Salomon
4 Bon Nouvèl Jen 2009

Spesyal diskou prezidan an
swit paj 2 a
Sitiyasyon sa a mande pou nou reflechi e pou nou chwazi, nan dyalòg ak solidarite,
nan ki direksyon n ap travay pou peyi nou ka devlope.
Nou depann twòp de èd etranjè pou nou ka fè pwogrè ekonomik. E, lè nou depann
konsa de peyi etranje, de enstitisyon etranjè, li nòmal pou peyi sa yo, pou enstitisyon
sa yo, poze kondisyon pa yo anvan yo fè nou jwenn enpe nan lajan nou bezwen pou
nou ka fè kèk travay nan peyi a. E, laplipaditan, nou oblije respekte kondisyon yo
enpoze nou yo. Nou vin pi konprann sa pi byen paske nan mitan gwo kriz menm peyi rich yo ap
viv la, mwayen pa yo ankò pi fèb e nou kapab jwenn mwens èd.
Pèp Ayisyen, depann de volonte enstitisyon entènasyonal ak peyi etranje pou nou jwenn mwayen
pou nou fè devlopman, depann de kapasite ak volonte peyi sa yo, se siy ki montre nou manke nan
endepandans ekonomik.
Kijan n ap fè soti nan sitiyasyon sa a kote se tankou nou sou kont peyi ak enstitisyon sa yo pou
nou ka devlope? Pou nou ka reponn kesyon sa a, nou bezwen chita pale ansanm, nou bezwen
dyaloge youn ak lòt, fòk genyen solidarite ant tout fòs, ant tout gwoup nan peyi a.
Reponn kesyon sa a pa fasil men se yon devwa si nou vle respekte sa k te pase isit la Akayè, se yon
devwa. Si nou vle respekte sa k te pase isit Akayè, se yon devwa pou n pwoteje endepandans
politik ak plis endepandans ekonomik.
Pa gen lontan de sa, mwen kreye yon Komisyon sou kesyon konpetitivite, sa vle di ki sa k ta dwe
fèt pou ekonomi peyi nou an ka pwofite de resous pa li, de tout chans li genyen li menm, pou li ka
vanse menm jan anpil lòt peyi rive fè pwogrè. Kreyasyon Komisyon sa a se yon ekzanp, se yon
ekzanp kote nou chita sou prensip dyalòg. Andedan Komisyon sa a divès gwoup sosyal chita
ansanm ap reflechi, ap dyaloge.
Egzistans Komisyon an se yon modèl dyalòg ki dwe genyen nan tout peyi a pou nou ka chèche
ansanm chemen k ap pèmèt nou vin granmoun tèt nou nan domèn ekonomik.
Premye kondisyon pou genyen devlopmam ekonomik se estabilite politik ak sekirite. Depi 3 zan,
nou fè anpil efò, e jodiya, nou ka di stabilite politik la ranfòse nan peyi a. M ap pwofite, yon fwa
ankò, felisite tout aktè politik yo ki te travay pou sa fèt. Sitiyasyon sekirite a vin amelyore anpil
pa rapò a jan bagay yo te ye an 2006. M ap pwofite felisite yon lòt fwa ankò PNH la e mande l pou
l kontinye san febli mennen batay pou n ka genyen plis sekirite toujou. M ap remèsye MINUSTAH
pou bourad li bay lapolis la nan efò l ap fè pou bay Pèp Ayisyen an sekirite.
Yon lòt kondisyon, pou nou genyen endepandans ekonomik, se kreye dyòb. Premye sektè ki ka
pèmèt nou kreye dyòb pi fasil se sektè agrikòl la. Anpil Ayisyen se peyizan, pifò ladan yo. Men, yo
bezwen dlo pou wouze, angrè bon mache, semans bon mache, traktè ak zouti pou yo travay tè.
Akote sektè agrikòl peyizan an, nou konnen gen anpil moun ki pa gen tè pou yo travay, e pou
milye moun sa yo ki pa gen tè pou travay, pi gwo opòtinite jodiya se Akò Ayiti jwenn ak peyi
Ameriken pou sèten pwodui nou fè isit antre lakay yo san peye taks. Fòk nou pa bay tèt nou
manti. Si nou jwenn Akò sa a se paske Ayiti se youn nan peyi ki gen mendèv pi bon mache. Si
Ayiti se peyi ki gen mendèv pi bon mache se paske Ayiti se youn nan peyi ki gen plis chomaj.
Mendèv bon mache! Chomaj! Kidonk, nou gen pou n kenbe kont de 2 reyalite sa yo:
1) Ogmante pri mendèv la pou ouvriye yo gen plis kòb nan men yo pou yo viv;
2) Pa ogmante chomaj la, kote plis moun pap gen anyen pou viv.
Pwoblèm nan serye, li grav, li mande anpil analiz. Li mande anpil chita pale, diskisyon serye pou
n abòde l byen.
Bon Nouvèl Jen 2009 5

Spesyal diskou prezidan an
Gen lòt sektè ki kapab kreye richès, ki kapab pèmèt nou ranfòse endepandans ekonomik
nou. Youn ladan yo se touris. Touris lokal la kòmanse avèk sekirite a. Anpil moun nanpeyi
a al an pwovens kouliyeya. Anpil Ayisyen k ap viv lòtbò dlo anvi tounen lakay yo pou fèt
patronal, vin fè vakans.
Se yon aktivite ki ka pote kòb anndan peyi a. Avèk sekirite a ki retounen, wout k ap fèt, nou
kòmanse wè aktivite touris swa lokal, swa dyaspora kòmanse pran jarèt. Nan wout k ap fèt jounen
jodiya, nou kapab site pa ekzanp:
- Wout Sid la ki soti Pòtoprens depase Okay, rive Pòsali e k ap kontinye;
- Wout Platosantral ki rive Mibalè , y ap travay kouliye a sou wout Mibalè-Ench, nou gen
tan jwenn finansman pou Ench-Okap la;
- Wout Okay-Jeremi an pral kòmanse nan mwa jiyè k ap vini la a;
- Wout Nasyonal Nº1 an ap refèt, fòk nou jwenn resous pou nou fè Senmak jis Okap;
- Pou nou chèche resous tou pou n fè wout Gwomòn-Pòdpè;
- Epi wout Miragwàn-Titwoudenip.
Wout sa yo ap koute anpil kòb. Men annatandan, CNE ki remete kanpe kòmanse bay gwo bourad
nan fè wout, kanal irigasyon, pwoteje tè peyizan kont inondasyon.
Pou tout devlopman sa yo fèt, fòk gen kouran anndan peyi a. Leta fè efò mete plis pase 60 megawat
kouran anplis nan peyi a. Nou wè sa nan Pòtoprens, nou wè sa Okap, nou wè sa Gonayiv, nou wè
sa Okay. Men, gen yon lòd ki pou mete nan zafè kouran an. Leta pa ka kontinye ap pwodui
kouran pi chè pase jan l ap vann kouran an. EDH pa ka kontinye pa touche plis pase 50% kouran
li pwodwi a. EDH jwenn yon sibvansyon plis pase 100 milyon dola nan men leta ayisyen. Fòk nou
met yon lòd pou nou kapab rekipere 100 milyon dola sa a. Ak 100 milyon dola sa a nou ka fè lekòl,
nou ka fè sant sante, nou ka fè wout, san nou pa nan tanpri souple.
Fòk nou met lòd, fòk nou serye, E, se nan met lòd nan jesyon finansyè peyi a, kominote
entènasyonal la, enstitisyon finansyè avèk peyi etranje nou te dwe, nan mwa jiyè k ap vin la a, ap
efase dèt Ayiti pou plis pase yon milya dola, paske nou gen lòd. Efasman dèt sa a ap fè gen plis
pase 50 milyon dola Ayiti pap peye ankò pou dèt li. 100 milyon EDH, 50 milyon dola dèt nou pap
peye paske nou serye, se yon ekzanp sa nou kapab fè pou nou pa nan tanpri souple ankò.
Pèp Ayisyen, nan selebrasyon fèt drapo nou an, nou pap kapab ap sonje sèlman sa k te pase
lontan. Se vre, nou fyè anpil pou kouraj ak volonte zansèt nou yo te genyen, pou viktwa san parèy
sa a yo te ranpòte a. Men tou, fòk nou sèvi ak egzanp yo ban nou an, pou nou chèche chemen k ap
pèmèt nou soti nan sitiyasyon kote nou pa genyen ase endepandans ekonomik.
Nou deja sou wout la, jan m sot di sa. Ilsifi nou kontinye chita pale antre nou, ilsifi nou fè efò pou
estabilite sa a, sekirite sa a nou kenbe l, nan bay travay, nan mete wout, nan bay elektrisite, nan
mete plis lòd toujou nan jan Leta ap depanse lajan. Fòk nou fè efò tou pou gen kontinyite. Fòk
nou fè efò pou CNE pa kraze jan l te kraze a, kote nou oblije achte yon lòt CNE; pou Sèvis Plis pa
kraze jan l te kraze a, kote nou oblije achte yon lòt Sèvis Plis. Fòk nou fè efò pou wout n ap konstwi
yo, pou nou kenbe yo, fè antretyen yo tout tan pou se pa toujou rekòmanse chak ane.
Jodi a, Pèp Ayisyen, pou nou bay fèt drapo a tout sans li, fòk nou bay endepandans ekonomik peyi
nou an tout chans li. Pou nou bay fèt drapo a tout sans li, fòk nou bay batay pou devlopman
ekonomik peyi a tout chans li, nan chita pale, nan dyalòg.
Mwen di nou mèsi anpil.
6 Bon Nouvèl Jen 2009

konnen peyi ou
Mibalè
Nan Mibalè, kouran elektrik
agogo 24 sou 24 toulèjou. Dlo
pasi pala. Sa ki diferan nan lòt
vil ki nan peyi a. Men privilèj sa
yo pa sifi pou atire envestisè vin
tabli biznis ki ka kreye travay an
favè popilasyon an nan komin
sila a.
Ale nan vil Mibalè lajounen jodiya
pa dekouraje moun ankò. Wout la
pa bay kè sote menm jan sa te konn
fèt lontan nan zòn Mòn Kabrit. Nan
dat 4 avril 2006 la gouvènman
tranzisyon an te siyen kontra ak
konpayi ELSAMEX pou te
konstwi wout la. Yon travay ki fèt
selon konsta Bon nouvèl nan yon
virewon lite fè nan zòn nan
Kout pye nan Mibalè
Soti Pòtoprens pou ale Mibalè, yon
moun ap pran anviwon in è d tan.
Wout la degaje, pa gen blokis, epi
ou ap woule nan ladoudous. Mibalè
se yon ansyèn vil kolonyal ki fonde
nan lane 1702 konsa. Mibalè plase
nan mitan depatman Sant la Li
fonksyone tankou yon sant vre.
Paske li relye ak tout rès Plato
Posibilite san mwayen!
santral la, men tou
li bay ouvèti sou
depatman Nò,
depatman
Latibonit ak
depatman Lwès.
Mibalè ki gen yon
distans anviwon
swasant kilomèt
parapò ak kapital
la, se komin ki pi
peple nan Plato
Santral. Li gen pou
kont li, 115 mil kretyen k ap viv
ladan l si nou ka kwè deklarasyon
prezidan konsèy kominal la Lagè
Locha (Laguerre Lochard).
Sitiyasyon sa a, se rezilta ekzòd riral
komin nan sibi. Peyizan yo kite mòn
pou vin tabli nan vil la. Kòm yo pa
gen kay, ni fanmi nan vil la, se pa
etonan pou jwenn pami moun vini
yo k ap dòmi nan lari. «Kategori sa
a reskonsab move imaj lamizè ak
mandisite etranje genyen sou
komin nan», selon deklarasyon
Lagè Locha. Nou jwenn kat
seksyon kominal nan Mibalè:
Gaskòy, Krèt Brile, Sarazin, Gran
Boukan. Sen patwon zòn nan se Sen
Lwi yo fete 25 dawou chak ane. Gen
anpil pyebwa k ap koupe nan komin
Mibalè. Se prèske chak jou Bondye
mete, gwo kamyon chabon ap vin
debake ) nan kapital la. Mibalè ak
Lagonav se prensipal komin k ap
founen chabon bwa nan kapital la.
Selon yon notè nan zòn nan ki rele
Jil Eli Boskè (Jules Elie Bosquet),
«Gen travay k ap fèt pou devlope
Boukankare, yon ansyen seksyon.
Gen yon pwojè wout pou antre
Sodo, yon lokalite ki louvri sou
Akayè ak Titanyen. Donk Mibalè
vin pi santre toujou. Avèk wout
Mibalè ki fèt la, mwen konsidere
Mibalè tankou yon lakou nan
Kwadèboukè».Prensipal
pwodiksyon Mibalè se mango
fransik, men li fè tou bannann, pwa,
diri, pitimi, mayi, patat elatriye.
Se nan antre Mibalè lak atifisyèl
pelig ki bay kouran nan Pòtoprens
twouve l. Ri nan Mibalè yo trè byen
trase, dayè se yon vil kolonyal. Nan
wout anndan kou deyò, non ri yo
make. Gen 2 simityè nan vil la,
youn nan chak seksyon kominal.
Gen plizyè relijyon: katolik,
pwotestan, vodouyizan. Men gen
plis pwotestan, selon premye
sitwayen vil la. Gen plizyè gagè k
ap fonksyone yon fwa pa semèn.
Yon trantèn enstitisyon eskolè ap
asire levasyon pitit tè Mibalè. Gen
lekòl primè, Segondè ak 2 anèks
Inivèsite ki nan Pòtoprens.
Prezans Leta
Anplis lameri, nou jwenn nan
Mibalè yon tribinal lapè, yon pakè,
yon dirèksyon jeneral enpo (DGI),
yon komisarya lapolis, yon
dirèksyon depatmantal EDH, yon
reprezantasyon ministè TPTC, yon
Bon Nouvèl Jen 2009 7

Konnen peyi ou
biwo Teleko, yon dirèksyon
edikasyon, ak yon ekstansyon ajans
kwa wouj.
Kote prive, gen yon sikisal
Sogebank, yon Unibank, divès
mezon transfè tankou Initransfè,
Sogeksprès, Kamtransfè. Nan
konpayi selilè, Digisèl ak Vwala ap
layite kò yo nan komin nan. Nou
jwenn tou de Koperativ ki se
Fonkoze ak Kodekrèm
(Codecrème). Gen plizyè otèl
tankou : Miraj Otèl, Wozo plaza,
Jera Otèl, Sen Nikola Otèl. Plizyè
klèb mizik mete gete, kreye
anbyans ak animasyon nan vil la.
Posibilite komin Mibalè
Mibalè, yon vil ki konstwi nan tan
lakoloni, gen plizyè rès fò ki rete
ladan l tankou : vil fò Bovè nan
lwès Mibalè, fò Wochanbo nan Nò
Mibalè, fò Anglè nan lès Mibalè,
ak fò anglè kote toujou gen priyè
ki fèt nan espas la. Li vin tounen
yon kote moun al fè pelerinaj. Rès
konstriksyon yo toujou la.
Nan domèn espò, jèn nan Mibalè
pratike Volebòl, foutòl avèk Baskèt
bòl. AS Mibalè, yon ekip foutbòl
nan premyè divizyon chanpyona
nasyonal la fenk sot chanpyon nan
tounwa ki te òganize pou 8 meyè
ekip yo.
Pa gen anpil espas lwazi nan Mibalè.
Sepandan, pou moun ki renmen
espektak tankou Teyat, Mizik gen
klèb maseyè (Marseillais),
oditoryum Lise nasyonal Mibalè a,
ak « chez Bibine ». gen tou yon plas
piblik, ki rele Plas dam.
Tikal listwa
Nan lane 1702, Galifè (Galiffet) ki
te gouvènè pou yon ti bout tan, te
vizite zòn nan. Li tou fè bati vil
Mibalè. Nan koumansman
kolonizasyon, Mibalè te gen pou
Sitiyasyon ekonomik pwojè a fòse nou monte pri jounal la yon ti kras
depi janvye 2009
Pri yon jounal pou ane 2009 : si ou vin pran l nan Bon Nouvèl,
ou byen si ou achte l nan men yon revandè : 10 goud
Pri abònman pou 2009
An Ayiti :
1 abònman rive 50 (pou 1 ane ) 100 goud pou chak abònman
51 pou rive 100 abònman : 90 goud pou chak abònman
101 pou rive 250 : 80 goud pou chak abònman
250 pou rive plis : 65 goud pou chak abònman
1 Abònman pa lapòs : Pòtoprens : 250 goud
An pwovens : 300 goud
Pou peyi Etranje :
misyon pwodwi zannimo pou
ravitaye popilasyon an ak vyann.
Apati 1718, yo te kòmanse plante
endigo ladan l. yo te pouse tèlman
ki fè nan lane 1730, te genyen nan
Mibalè 39 endigotri. Men yo te
konn kiltive tou kafe ak, diri, koton,
kann, kakawo pandan yo t ap fè elvay
volay, cheval ak bèt ak kòn. An 1752
te gen 310 fabrik digo 289.860
pye koton 55.400 pye kafe 630 pye
kakawo ak 11.364 zannimo tout
kalite. An 1789 ; nou te konte 308
endistri digo ; 16 fabrik koton ; 19
moulen kafe elatriye.
Mibalè te viv tout batay ant Tousen
Louvèti ak Espayòl yo ak anglè yo.
Nan lagè lendepandans, Mibalè te
toujou nan kè batay ant twoup
endijèn yo ak lame fransè. Men an
2004 ankò, rebèl ki
te pran lèzam kont
Aristid yo te lanse
goumen nan Mibalè.
Ozetazini : 1 abònman : 30 $ US
Ewòp : 1 abònman : 40 $ US
Ladensonn Fleurival
8 Bon Nouvèl Jen 2009

Paj fanatik
YON BON PAPA
Yon papa ki renmen manman
Tankou l renmen pwòp tèt pa l
Yon papa ki respekte manman
Ki dolote manman
Se yon modèl nan je timoun.
Se pa papa k al nan jwèt zo
Rantre byen ta lakay
Sou kon pipirit
Frape madanm, frape timoun
Poutèt manje kwit twò ta
Sila pa ko papa.
Yon papa ki pa zanmi laparès
Men k ap fouye, chèche, travay
Potekole ak yon manman
Pou pran swen pitit li
Se yon zetwal pou tout timoun.
Se pa papa kò lonyon
Ki kite pichon laparès
Kokobe manm li
Lage kò l sou kont manman
K ap triminen lejou lewa
Sila pako prèt pou papa.
Yon papa ki konn chita
Nan reyinyon pitit, manman
Pou pataje bon prensip lavi
Pou pitit li vin bon sitwayen
Se yon limyè pou peyi a.
Se pa papa ki nan move zafè
Kidnaping, zenglendo
Fimen sigarèt dwòl
Manm asosyasyon malfèktè
Ènmi piblik nimewo en
Sila pa ko janm yon papa.
Yon papa ki se zanmi pitit li
Ki met pitit li sou zepòl li
Pou li ka wè pi lwen
Pou pitit li depase l
Se yon solèy pou lasosyete.
Se pa papa k ap avili pitit
Fè yo wont devan zanmi
Kout pye jete, kout pye leve
Di timoun se tibèt
Ki merite baton, ki merite souflèt
Sila pa ka di l se yon papa.
Yon papa ki koute pitit li
Ki chèche konprann pitit li
Ki korije pitit li
San li pa maltrete l
Se yon bon egzanp pou lasosyete.
Se pa papa sa l fè l fè,
Jan l pase l pase, tout voum se do
Pitit antre sòti lè yo vle
Okenn kontwòl, okenn baryè
Yon papa demisyonè lage bay
Sila pa ka pretann li se yon papa.
Yon bon papa
Se sila bon dyòl rele gason total
Ki konn travay, ki pa pè travay
K ap foure dwèt nan gòj lavi
Ki pèdi tan pou l gen tan.
Yon bon papa
Se sila ki toujou nan mitan fanmi l
K ap dirije fwaye l kon yon
kaptenn bato
Fèm lè sa nesesè
Dous lè sa mande sa.
Yon bon papa
Se yon pòt labanyè
Toujou devan tout sitiyasyon
Kanno pa fè l pè
Boulèt pa fè l pè
Devan enterè fwaye l .
Yon bon papa
Se yon bon jij
Ki toujou ap reflechi
Pou l pa fè lenjistis
Chak zak li poze dwe yon fimye
K ap fè lavi fleri.
Yon bon papa
Se yon mizisyen k ap akòde
K ap chèche amoni
Nan bèl konsè lavi
Pou lanmou ka souri.
Yon bon papa
Se yon papa bon kè
Toujou prèt pou konsole
Toujou prèt pou padone
Ki pa janm renye pitit li
Malgre vanzemare.
Yon bon papa
Pa renmen pitit pase pitit
Li gen lanmou egal pou chak
pitit
Li prèt pou bay Bondye lavi l
Pou pitit li ka viv.
Yon bon papa…
Yon bon papa…
Mac-Donald D. Prosper,
Sen Mak
Bon Nouvèl. Jen 2009 9

Paj pou jèn yo
TRIYO DÒZÈL : Yon fòmasyon mizikal ki vle fè diferans
Soti nan Mis Videyomaks nan
lane 2005, pase nan konkou
Chante Nwèl Telemaks nan menm
ane a pou rive nan mizik
Melomanya a ki soti nan ane
2009 sa a, Triyo Dòzèl yon
nouvèl fòmasyon mizikal, vle fè
diferans nan chante ak jwe yon
pakèt mòd mizik.
Nesans ak fòmasyon gwoup la
Triyo Dòzèl se yon jèn fòmasyon
mizikal, ki pran nesans li nan lane
2005 gras avèk patisipasyon li nan
Mis Videyomaks answit nan
konkou chante nwèl Telemaks ki te
òganize nan menm ane sa a kote li
te pami senk (5) finalis yo. Gwoup
sila a genyen ladan l twa frè menm
manman menm papa ki se lafanmi
Dòzilma (Dorzilma), e se nan siyati
fanmi an Dòzel la soti. E kòm se
twa frè nou vin jwenn non Triyo
Dòzèl la.
Evennsi (Evency), se premye nan
frè yo, li gen 27 lane e li se yon
polisye ki reskonsab relasyon
kominotè nan polis nasyonal la.
Dezyèm nan se Ribenns (Rubens)
li gen 25 lane, li se yon etidyan nan
kominikasyon. Denyè frè a se
Wensli li gen 22 lane epi li se yon
elèv nan klas tèminal. Twa mesye
sa yo gen yon bon edikasyon
mizikal ki makonnen ak estil klasik
yo, e yo tout gen pasyon pou mizik.
Wensli li gen 22 lane epi li se yon
elèv nan klas tèminal. Twa mesye
sa yo gen yon bon edikasyon
mizikal ki makonnen ak estil klasik
yo, e yo tout gen pasyon pou mizik.
Estil mizikal Triyo Dòzèl
Nan yon entèvyou Evennsi te bay
Jounal la lendi ki te 4 me 2009 la,
fè konprann Triyo a se yon gwoup
ki jwe tout kalite mizik, yo pa gen
yon estil espesyal yo jwe. Nan triyo
Dòzèl nou jwe wòk, opera, blouz,
dennsòl, awenbi, rege elatriye. Se
sa Evennsi te fè konprann. Premye
nan frè yo te fè nou konprann yo
pa tèlman jwe konpa men yo gen
yon mizik ki gen pasay konpa ladan
l e ki ap sou albòm yo ki deja an
preparasyon.
Melomanya yon bèl reyalizasyon
Depi anviwon twa mwa
Melomanya, premye mizik (test
presign) Triyo Dòzèl reyalize deja
ap woule nan estasyon radyo ak
chèn televizyon. Otè bèl
konpozisyon sa a se Evennsi.
Melomanya se yon Omaj ak tout
moun ki renmen mizik, se fason
pa nou pou nou onore yo. Se
konsa Evennsi te ap pale bay yon
jounalis Bon Nouvèl. Mizik sila a
jwe nan estil wòk e li te reyalize
gras ak sipò plizyè mizisyen ki soti
nan ENARTS (Ecole nationale des
arts / lekòl nasyonal atis yo) ak
Sentrinite. Otè Melomanya a
ajoute pou fè konnen mizik sila se
yon egzèsis vokal, ki vle di, youn
nan objektif konpositè a se ofri ak
tou moun ki ap aprann chante yon
mizik modèl ki kapab ede yo
amelyore kapasite vokal yo. Mizik
sila a tèlman gen siksè, gwoup la
te twouve l nesesè pou l te reyalize
yon konsè nan lekòl Mari Estè
(Marie Esther) jounen samdi ki te
25 avril la, ki te pote mak fabrik
Melomanya a. Tout moun te
felisite nou, yo reyalize gwoup la
gen yon bèl jwèt ansanm. Sa fè
yo plezi pou yo wè Ayiti gen
gwoup Senkwonize konsa. Se sa
Evennsi te fè konprann. Chantè
prensipal melomanya a pa t kache
satisfaksyon l pou bèl nòt yo bay
mizisyen li yo e pou piblik ki te
deplase an mas vin sipòte Triyo a.
Pwojè Triyo Dozèl yo anpil, men
sa ki pi pwòch yo se ta soti premye
albòm gwoup la pandan gran vakans
la. Rèv gwoup la pou ane sila a se
jwenn plas revelasyon ane 2009 la.
N ap travay pou nou ka tou soti
revelasyon pou ane 2009 la. Se
sa Evennsi te fè konnen nan
entèvyou li te bay Jounal la. Atis la
nan ekspresyon figi li fe santi ogèy
li pou rive reyalize rèv sa a.
Toutfwa nou konnen nan jan mizik
ayisyen an prale la, Triyo Dòzèl
pral bezwen mete plis zèl pou
jwenn plas revelasyon ane 2009 sa
a.
Pitèsonn PÒL (Peterson PAUL)
10 Bon Nouvèl . Jen 2009

Paj pou jèn yo
Ki pwoteksyon pou refijye ayisyen yo?
20 Jen 2009 se jounen mondyal
refije yo. Kantite refijye ki gen nan
mond lan pa bouke kwaze kalfou.
Nan lane 2007, ajans nasyonzini
pou refijye yo fè konnen depi 2002
te gen plis pase 10 milyon refijye
sou latèbeni. Kretyenvivan
toupatou sou latè k ap pati kite peyi
yo pou y al chache lavi miyò yon
lòt kote pa sispann ogmante. Se
konsa, jounen jodiya gen preske 3
milyon ayisyen k ap viv deyò peyi
a e yo gaye kò yo nan tout rakwen
sou latè. Prensipal peyi yo ale se
Etazini, Kanada, Repiblik
Dominikèn ak lòt peyi ki pi prè zile
a. Vag krazerak sa a te kòmanse nan
peyi d Ayiti lapoula aprè Franswa
Divalye ki te gen ti non Papa Dòk
te fin pran pouvwa a an 1957. Nan
kòmansman refijye ayisyen se te
moun ki te konn egzile tèt yo pou
chape poul yo anba rejim Divalye
a. Lè sa pifò nan yo se te refijye
politik. Depi kèk tan, pwoblèm
politik mele ak chomaj,ensekirite,
yon espwa pou yon lavi miyò ak
yon chans pou tabli yon veritab lapè
nan vi yo se kèk nan koz ki pouse
ayisyen kite peyi a pa bann pa
pakèt, malgre gen kèk kote
sitiyasyon an imilyan pou yo.
Gwoup pou apiye rapatriye ak
refijye yo (GARR), nan rapò anyèl
2007 li a sou sitiyasyon dwa moun
nan mond lan, te fè panse ak kalvè
refijye ayisyen ap monte nan peyi
tankou Kanada, Etazini, Repiblik
Dominikèn elatriye.
Daprè rapò a nan kad refijye
ayisyen , ak ayisyen k ap mande
azil yo, peyi Kanada, Repiblik
Dominikèn ak lòt peyi k nan
Karayib la pa ba yo okenn
pwoteksyon kòm sadwa nan sa ki
gen pou wè ak prensip non
refoulman an (nonrefoulement)
oubyen prensip ‘’pa voye tounen
an’’.
Konvansyon 1951 an ak pwotokòl
1967 sou estati refijye yo ba yo
yon latriye dwa tankou : dwa pou
yo jwenn pwoteksyon, dwa pou yo
pa voye yo tounen (non
refoulement), dwa libète pou yo
sikile, dwa pou yo jwenn
ledikasyon, dwa pou yo vwayaje,
dwa pou yo travay…
Konvansyon sila a kondane tout
aksyon ki gen tandans pase dwa sa
yo anba pye. Se konsa òganizasyon
pou defans refijye yo ‘’Refugees
international’’ (RI) ak sèvis literyen
imigrasyon ak refijye (LIRS) te
mande, an janvye 2007, Repiblik
Dominikèn ak Ayiti pou yo mete
sou pye yon politik migratwa byen
djanm ak yon sistèm efikas pou bay
dwa pou azil. Yo te ankouraje tou
komisarya pou refijye a (le haut
commissariat pour les refugiés/
HCR) pou l mete sou zile a yon
biwo ki va konseye gouvènman yo
sou estati refijye ak moun k ap
mande azil yo; e biwo sa a ta va
fè respekte dwa moun refijye
ayisyen sila yo. Tousa se te you
mannyè pou mete yon fren ak
sitiyasyon malouk ayisyen ap viv
nan repiblik dominikèn. Yon vi san
pwoteksyon materyèl, sosyal ak
jiridik.
Soti nan mwa d janvye ane 2009
sa a pou rive nan me k sot pase a,
plis pase 26 ka vyolans grav fèt sou
migran ayisyen nan repiblik
dominikèn. Vyolans pèsekisyon
tanmen pou pi rèd nan degonn
ayisyen nan dominikani, peyi
vwazen an. Jou ki te 2 me 2009 la
yon gwoup dominiken koupe tèt
yon jenn ayisyen, Kalòs Nerilis
(Carlos Nérilus) ak yon sèl kout
rach.
Zak sila a te fèt nan mitan 2 grenn
je yon bann espektatè nan lari
bwenòsayilès (Buenos Aires) zòn
lwès Santodomengo, kapital
dominikani. «Nan moman yo t ap
koupe tèt Kalòs Nerilis la, gwo
aplodisman te fè mikalaw. Anba yon
sèl kout rach tèt Kalòs Nerilis te
vòltije. Timoun kon granmoun te
itilize selilè yo pou yo te fime tèt
jenn ayisyen an ki t ap woule sou
plizyè met distans ». Selon ajans
près ayisyèn nan (AHP).
Anvan yo te koupe tèt Kalòs
Nerilis, yo te desonnen l, maspinen
l pandan yon bann tan san lapolis
dominikèn pa t rive met pye.
11 me 2009, kidonk 9 jou aprè
dominiken te fin koupe tèt Kalòs
Nerilis, yon lòt gwoup dominken
te pase pran zòrèy 3 jenn ayisyen
ki te nan travay latè: Elijèn Egzavye
(Eligèn Exavier), Dezi Renòl
Bon Nouvèl Jen 2009 11

Paj pou jèn yo
(Desir Renold), Chal Newostèn
(Charles Nerostène) nan jaden
touprè Karata zòn fwontyè blòk Ti
lori. Dominiken yo fin koupe zòrèy
3 ayisyen sa yo, anplis yo te
dekwele yo ak divès kout pik, kout
kouto nan do yo, nan dèyè ak nan
lestomak yo.
Jounen mondyal refijye a ane sa a
ta dwe vini avèk anpil refleksyon
ak desizyon byen djanm nan peyi d
ayiti tankou nan paeyi repiblik
dominikèn sou sitiyasyon migran yo
nan chak bò fwontyè a ki separe lil
la.
26 jen 2009: Jounen mondyal lit kont dwòg. Yon dat ki mande anpil deba sou
fleyo sa k ap depafini ak sosyete nou an.
Dat 26 jen an, jan tout moun konnen
l, se dat ki pote mak jounen
mondyal lit kont dwòg. Se
òganizasyon nasyonzini an (ONU)
ki te adopte dat sila nan lane 1987
nan peyi Meksik ak patisipasyon
137 peyi manm.
Depi lè sa, divès peyi sou latè beni
ap kole zepòl pou fè fas kare ak
fenomèn dwòg la ki, limenm ak
sida, reprezante 2 pi gwo flewo pou
avni jèn yo, kidonk pou tout moun
k ap viv sou latè.
An Ayiti demach pou lite kont dwòg
la pafè yon pa nago yon pa kita,
tousenpleman paske anpil moun nan
peyi a pa bay inisyativ sa a pote gaz
pou yo.
Fenomèn dwòg la bay anpil traka
nan peyi d Ayiti tankou nan lòt peyi.
Jounen jodiya, an Frans preske 60%
moun ki pran dwòg trape yon
maladi yo rele epatit C. 180 milyon
moun sou tè a trape maladi sila a.
Papa
Nan ren ou mwen soti
Nan venn ou m sikile
M glise
M fofile
M chape
Ou montre m di Ba
Fè premye pa
Fè premye ba
Se dwòg ki bay maladi sa pi fasil.
Nan lane 80 yo, ann Ayiti, moun ki
te konn pran dwòg te konn pran l
pa okazyon e se te gwo zotobre nan
lame ki te gen monopòl trafik
dwòg la. Jounen jodiya flewo dwòg
la antre nan nannan sosyete a jouk
li tounen yon gangrèn, kidonk yon
maleng.
Nan mwa d me 2002 gouvènman
ayisyen an te mete sou pye
komisyon nasyonal lit kont dwòg
(CONALD) pou kontwole tout sa
k gen arevwa ak dwòg isit nan peyi
a. anvan kreyasyon komisyon sila
a, se te kèk enstitisyon nan sektè
prive a tankou Asosyasyon pou
prevansyon kont alkòl al lòt
akoutimans chimik (APAAC) ki te
enterese bay moun ki pran dwòg
laswenyay.
Yon rechèch fè konnen ti moun nan
lari yo ak elèv nan kèk lekòl nan
Ou sinifi fòs fanmi
Nan diksyonè kreyòl
Ou gonfle venn
Ou trase kata
Anba tivant lavi
zòn metropolitèn nan konsome
dwòg litlit depi nan laj 14 zan. E gen
moun ki vann dwòg tankou
marigwana, krak, kokayin arebò
lekòl sa yo.
Jèn yo pran dwòg pou plizyè rezon.
Genyen ki konsome dwòg pou yo
pa panse ak pwoblèm lavi. Gen lòt
menm ki pran l se pou plezi. Epi se
konsa, sa y ap chache nan dwòg la fè
yo pran l pi souvan e pouse yo al fè
nenpòt zak pou yo jwenn dwòg.
Boutpoubout, jèn sa yo vin gen yon
konpòtman ki deranje yon pa moun
k ap viv nan antouray yo e yon lot pa
tout sosyete a.
Pami tout danje dwòg ka lakòz,
simaye viris sida se youn. Menm jan
ak premye desanm ki se yon dat
konsakre ak sida, dat 26 jen an ta
dwe yon dat pou gwo levekanpe nan
tout peyi a pou reveye konsyans plis
moun sou fenomèn dwòg la.
Getro Bernabe
Chwal neglije
Ou se poto mitan
Mitan fouye dife
Ou se rasin pivo
Mayestwo nan òkès
fanmi
Ayibobo pou tout papa !!!
12 Bon Nouvèl Jen 2009

Paj jèn yo
Se pa dan k ap griyen
Nan peyi Dominikani
yon jèn Ayisyen
k al chache lavi
k al fè 2 kout tiwèl
pou 2 peso
mouri kou yon poul
20 lane
Kalo Merilus te gen 20 lane
Se pa dan k ap griyen
se tèt k ap koupe
ak rach
se pa tèt kochon
se tèt Ayisyen
ti moun ap fè foto
granmoun ap aplodi
tout sa, gwo lajounen
nan yon kapital lougawou
nan Santo Domingo
Tout sa deske lakay
tounen yon lanfè
pou malere
lakay tounen yon savann san
dirijan
sou bitasyon an
pa gen lekòl
pa gen travay
grangou a rèd
Nan banbòch dezespwa
nou janbe anba fil
pou n al bouske lavi
Kay vwazen nou se mò an vakans
men ki lanmò pou n chwazi?
lanmò grangou klowòks dezespwa
lakay
oswa lanmò tèt koupe , tèt rache
an Dominikani?
Toudejan nou pran
ret zonbi lakay etan gwo zotobre
ap gagote richès peyi nou
egal asid batri dezespwa garanti
janbe fwontyè Dominikani
pou al bouske lavi
se al pote fal nou bay yon kolonn
lougawou
ki mande bwè san Ayisyen gwo
lajounen
Anverite
nou bezwen yon peyi nouvo
kote nan chak seksyon
sou chak bitasyon
gen lekòl, gen travay
gen manje, jistis ak sekirite
peyizan bezwen tè pou l travay
Anverite Ayiti an danje
Li twò ta pou n pran kaka poul
pou bè
Sitiyasyon an twò grav pou n pran
nan bèl pawòl
Gade m nan je ma gade w nan je,
wayan !
nou pa bezwen yon leta delala tèt
anba
nou pa bezwen yon lelit tilolit
ki se kòkòt ak figawo ak rasis
Dominiken
k ap rache masakre frè n ak sè n
nan batey
k ap souse san yo nan zòn franch
Nou bouke ak politisyen popetwèl
malpouwont
k ap gagote kès pansyonè ONA
k ap gagote bidjè peyi a an ijans
nou pa deside kontinye vire won
sou chimen dezespwa
Men eske pa gen lòt chimen nou
ka pran?
Eske lè a pa rive pou n mache
kontre pou n rebati Ayiti ?
Nou bezwen yon Leta k ap bay
sèvis
Yon Leta ki ka defann tout
sitwayen Ayisyen
Nou pa bezwen anbasadè
ki konn ap fè koutay nan
anbochay
Nou bouke pran imilyasyon kay
vwazen
Nou bezwen yon peyi kote
tout Ayisyen, tout Ayisyèn
ka viv nan Diyite
Atansyon pa kapon
Dezyèm Masak la deja kòmanse
sou Pèp Ayisyen an
Grangou klowòks dezespwa
andedan
tèt rache an Dominikani
se yon sistèm mafya lougawou
nasyonal entènasyonal ki ap opere
yon pè zo byen monte
Aba tout kriminèl ki ap bwè san
Pèp Ayisyen lakay
Aba tout politik rasis ki ap
ankouraje kriminèl dominiken
fè san frè nou ak sè nou koule
Sitwayen Ayisyen, fanm kou
gason
An nou pran Responsabilite nou
Nanpwen fè bak ankò
Se pa dan k ap griyen
Se tèt k ap rache
Eske nou tande ?
Se tèt Ayisyen parèy nou
k ap koupe ak rach gwo midi
nan Santo Domengo
al pran imilyasyon kay Dominiken
sa fè 205 lane mezanmi , 205
lane
Twòp se twòp atò
Sonje se pa dan k ap griyen
Se tèt k ap koupe
Aba esklavaj lakay
Aba esklavaj an Dominikani
Libète ou lanmò
8 me 2009
Stephen William PHELPS
Tèks sa a te li devan palè nasyonal
bò 2 zè nan apremidi, nan finisman
mach pwotestasyon GARR ak
POHDH te òganize pou pwoteste
kont egzekisyon «barbare»
konpatriyòt nou, frè nou Kalòs
Nerilis (20 lane) yon seri
Dominiken te fè jou ki te 2 me
2009 la nan Santo Domengo.
Bon Nouvèl Jen 2009 13

Chandèl limen
Pawòl Bondye, yon pwojè pou lavi
Pyewa se poto mitan lavi
Zanmi Lekti kominotè Bib la, REBA ap kontinye
ak nou seri refleksyon sou : Pwoteje anviwònman
an se pwoteje lavi. Se sizyèm selebrasyon an:
Tèm nan se: Pyebwa yo se poto mitan lavi
Anvan selebrasyon an: Moun ki pare
selebrasyon an dwe ranje tout senbòl nou gentan
sèvi nan lòt selebrasyon yo..
1.Akèy:
-Animasyon.
- Moun ki pare selebrasyon an di yon mo byenveni
-Li mande pou yon moun fè lapriyè Lesprisen an
pou li ede n konprann Pawòl Bondye a pi byen
-Li fè moun yo sonje tout tèm nou te wè anvan yo.
Ki senbòl nou te genyen.
-Li fè moun yo repete tèm jeneral la :
“Pwoteje anviwònman an se pwoteje lavi”
yo pa twò apik pou moun pa ta ka monte yo, yo
chaje ak pyebwa, pyebwa sa yo wo anpil anpil, ou
ta di tèt yo ap flote nan syèl la; yo toujou vèt ak
bèl fèy yo. Mwen tonbe damou pou pyebwa
estrawòdinè sa yo, gen ladan yo ki t ap pote flè,
genyen ki te gen fwi. Mwen wè sis a wit kalite
pye palm, chak ladan yo gen bèlte pa yo. Gen bèl
pye bwapen tou, nou jwenn yon dal espès zwazo
e fwi tout kalite. Nou jwenn siwo myèl tou.
Epitou tè a rich anpil pou yon moun ta plante, fè
jaden, fè elvaj bèt tout plim tout plimaj, bati bouk
ak vil. Gen anpil kalite epis nan peyi a, e de
kokennchenn min lò ak lòt metal...”
-Kouman Kristòf Kolon te wè peyi nou an lè l
te rive lane 1492?
Gen yon lòt bagay ankò nou ta reflechi anvan nou
antre nan Pawòl la :
2. Bondye pale nan lavi nou :
a. Senbòl : Yon pyebwa dekore ak divès kalite
fwi…
Kisa pyebwa sa reprezante pou nou ?
Ki wòl yon pyebwa jwe nan lavi nou ?
b. N ap fè yon kout je nan listwa peyi nou.
-Eske nou tout konnen ki moun Kristòf Kolon te
ye ? Ki moun ki ka eksplike ki moun li te ye?
An n tande yon moso nan lèt Kristòf Kolon te ekri
Minis Finans peyi Espay pou pale sou Ayiti nan
dat 15 fevriye 1493.
“ Zile sa a chaje ak pyebwa. Gen anpil pò kote
bato ka koste, ou jwenn rivyè dlo dous k ap koule.
Tè a se pifò platon, ak anpil gwo mòn, ou jwenn
mòn dèyè mòn, plis ou ap gade, plis ou wè yo pi
wo. Mòn sa yo bèl anpil, yo gen tout kalite fòm,
14 Bon Nouvèl Jen 2009

Chandèl limen
-Apre lendepandans, lè Wa Anri Kristòf te pran
pouvwa a nan Nò, li te fè pote anpil pyebwa ki
pouse nan lòt peyi pou yo vin plante yo nan peyi
nou an.
-Kisa nou panse de sa ? Poukisa li te fè sa ?
-Ki pwojè li te genyen pou peyi a ?
-Kounyeya kijan peyi nou an ye ?
-Kisa ki lakoz?
3. Bondye pale nan labib la :
Lekti Jenèz 21,22-34
-Ki moun ki parèt nan tèks sa a?
-Ki pwoblèm yo?
-Ki kontra Abraram te pase ak Abimelèk?
-Kisa Abraram te fè?
-Kouman nou ka rekonet Papa Abraram se te
yon moun ki te konn pran swen lanati?
4. Ann kalkile sou pawòl la :
-Si nou se pep Bondye ki gen Abraram kom Papa
l nan Lafwa, kisa nou dwe aprann avek Papa
Abraram?
-Kisa nou dwe fe pou n pwoteje lanati menm jan
ak Papa Abraram?
Pou nou antre pi fon nan pawòl Bondye a
N ap kontinye li bel teks Bonel Oksine te ekri nan
Bon Nouvel mwa jen 2006 la :
«Fok nou travay di mezanmi jiskaske nou re abiye
peyi nou ki toutouni. Si Ayiti peri, nou tout ap
pedi. Nan tout korido pyebwa ap tonbe. Nenpot
farinay lapli fe dega, fe moun pe. Pa bliye lenmi
anviwonman an se debwazman. Pa bliye tout bel
pyebwa ki nan lot peyi yo se pa pou nou yo ye.
Ou ka ale jwi freche yo, pran bon jan van anba
yo. Le ou sonje peyi pa ou chagren ap monte sou
ke ou. Menm le ou te fe seman ou p ap janm
tounen viv ladan li anko, zanmi, mwen ka di ou
anto, ou manto petet; peyi ou se idantite ou”
-Ki leson nou tire jodiya pou lavi nou, pou
peyi nou an ?
5. An n lapriyè sou pawòl la :
Lapriye kominote
Nap chante yon chan lesprisen:
Nap mande Bondye padon :
-Paske anpil fwa kretyen yo pa pote patisipasyon
yo pou n bati ansanm yon sosyete ki mache dako
ak Pwoje lavi Papa Bondye genyen an.
-Paske anpil fwa nou menm, nou pa pran konsyans
de responsablite nou genyen nan destriksyon
anviwoman an, nou koupe pyebwa san gade deye,
nou fe fatra, nou degrade kreyasyon Bondye a.
Kom siy anganjman nou pran n ap plante ti pyebwa
yo nou pote yo. N ap wouze yo. N ap lapriye pou
nou ka pran swen lanati. Nou ka pran angajman
tou pou n refe lakou kay nou yo pandan n ap
pwoteje tet mon yo.
Papa nou ki nan syèl la
Lekti Labib pou mwa Jiyè 2009
Dimanch 5 Jiyè
14º dimanch òdinè
1.Ezekyèl 2, 2-5
2. 2Korentyen 12,7-10
3. Mak 6, 1- 6
Dimanch 12 Jiyè
15º dimanch òdinè
1. Amòs 7, 12 -15
2. Efèz 1,3 -14
3. Mak 6, 7- 13
Dimanch 19 Jiyè
16º dimanch òdinè
1. Jeremi 23, 1- 6
2. Efèz 2, 13-18
3. Mak 6, 30 - 34
Dimanch 24 Jiyè
17º dimanch òdinè
1- 2 Wa 4, 42- 44
2- Efèz 4, 1- 6
3- Jan 6, 1-15
Flerèt Matye
Bon Nouvèl Jen 2009 15

Blag ak Jwèt
Blag
Yon nèg kouri antre nan yon ba tou bouke, epi l di :
Gen yon moun la a ki pèdi yon gwo woulo lajan, woulo lajan sa a te
gen yon elastik ki mare l?
- Yon moun anndan ba a kouri vin bò kote nèg la, epi li di:
- Se pou mwen, se pou mwen !
- Nèg la lonje elastik la ba li, li di l, mwen jwenn elastik la pou
ou.
Anthony Cherubin berche001@yahoo.com
Pran agòch ale adwat
Mo Kwaze
mo kwaze mwa pase a
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
D E F I N I S Y O N
D A L D E B
B I D N E S E S E
A K O D E O N E T
T A J W E E V A
I S L A D I V E S
S Y A N S M E I
O M E R A E V
O N A R A J E N I
B K W E N N I L
1. Mòn - Li te ekri youn nan 4 levanjil yo.
2. Pantalon - Geriya Ayisyen.
3. Youn nan vwa koral k ap chante bay - Mache.
4. Zwazo ki renmen naje nan dlo.
5. Non yon fanm.
6. Yon plaj sou wout Nò Pòtoprens - Ki pase swaf.
7. Wòb pè yo mete - Yon estil mizik.
8. Veso solid ki gen manch - Ki pa anreta.
1
9. Teritwa - abreviyasyon Bon Nouvèl - Parazit nan entesten.
10. Pati nan machin ki kontwole kantite gaz nan motè. 2
Pran anwo desann anba
1. Zouti pou klouwe - Lajan.
2. Etap avan ou vin pè - fwi.
3. Liv ou bay elèv la apre chak egzamen - Fil an metal
4. Antant - Kostimdeben ki fè an de pyès.
5. Pwonon endefini pou reprezante plizyè moun - Danre.
6. Pou mezire twal - Ki pa wo
7. Twal koton rèd koulè bèj - Ki pa yon kote ki apla.
8. Esklav ki te mawon.
9. Awondisman ak komin nan depatman Sid - Premye fi
ki te sou tè a
10. Mache tou kole - Chif ki vini anvan de.
3
4
5
6
7
8
9
10
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Bon
Bon
Nouvèl
Nouvèl
Jounal
Jounal
103, Ri Pave
B.P. 19252
HT-6112
Pòtoprens, Ayiti
Tel: 223-9186 ak 510-4477
bonnouvèl@yahoo.com
Site web :
www.bonnouvel.org
ISSN 1606-660X
Pwojè “Bon Nouvèl”
Sipèvizyon: Pè Gi Vandekandelare - Pè Lik Devègle
Dirèksyon: Pè Jan Out
Redaksyon: Wozilya Franswa.
Dokimantasyon: Wozilya Franswa
Sekretarya ak Pwomosyon: Flerèt Matye
Distribisyon: Jan Deni Tanis - Wilga Belanj
Administrasyon: Wilga Belanj
Antretyen: Yolèn Chal
Jan Fanaspò