Klik hier - Centre for Historical Research and Documentation on War

Studiedag voor jonge historici – Oorlog, herinnering en erfenis
Journée d’étude “jeunes historiens” – Guerres, héritages et mémoires
Tim DE CRAENE
(UGent)
Semper fidelis
De geschiedenis van de executieoorden Rieme en Oostakker
In het Oost-Vlaamse Rieme en Oostakker werden tijdens de Tweede Wereldoorlog enkele
tientallen ter dood veroordeelde burgers door de Duitse bezetter gefusilleerd. Na de bevrijding
richtte het binnen de Nationale Confederatie van Politieke Gevangenen en hun
Rechthebbenden (NCPGR) opgerichte Herdenkingscomité der Executieoorden Rieme en
Oostakker deze twee sites in als herdenkingsplaatsen die in de loop der jaren stelselmatig met
nieuwe monumenten werden uitgebreid. Het executieoord Rieme moest in 1998 wijken voor
een expansie van de Gentse haven en werd in het executieoord van Oostakker geïntegreerd.
Centraal in dit onderzoek naar de geschiedenis van de executieoorden Rieme en Oostakker
staat de ontleding van deze lieux de mémoire, de werking en de evolutie van de naoorlogse
herdenkingspraktijk en de gemonopoliseerde rol daarin van het Herdenkingscomité. Hiertoe
werd de masterscriptie opgesplitst in vier grote delen. In een eerste deel wordt de
geschiedenis van de executieterreinen Rieme en Oostakker tot 1944 onder de loep genomen.
Vervolgens is er in een tweede deel ruimte voor een collectieve biografie van de
gefusilleerden en <strong>and</strong>ere in Oostakker herdachte personen. De laatste twee delen beh<strong>and</strong>elen
de naoorlogse herdenkingspraktijk. In het derde deel wordt de naoorlogse geschiedenis van de
herdenkingssites onderzocht, en in het vierde en laatste deel wordt ook het
Herdenkingscomité historisch geanalyseerd.
Het onderzoek steunt vooral op het archief van het Herdenkingscomité, dat tot voor kort bij
diverse privépersonen rustte en nog niet door historici werd geëxploreerd. Voor het tweede
deel van de scriptie, over de terechtgestelden, werd hoofdzakelijk een beroep gedaan op de
Dienst Oorlogsslachtoffers. Andere frequent geraadpleegde archieven waren het Gentse
stadsarchief, het SOMA en het archief van de Vakgroep Gerechtelijke Geneeskunde van de
Universiteit Gent. Dit laatste unieke archief bevat omvangrijke best<strong>and</strong>en over de
ontgravingen van eind 1944 op het executieoord Oostakker, waar tientallen slachtoffers door
de Duitse bezetter werden begraven. Ten slotte kon ook een beroep worden gedaan op enkele
privéarchieven en –collecties.
Het onderzoek onthult onder meer dat de groep slachtoffers die in Rieme en Oostakker
werden terechtgesteld meer gediversifieerd is dan de naoorlogse herdenkingspraktijk laat
vermoeden. Zo vonden op deze executieplaatsen ook gijzelaars, gemeenrechtelijk
veroordeelden en zelfs Duitse soldaten de dood. Sommige personen werden bewust uit de
martyrologie van de executieoorden geweerd, terwijl <strong>and</strong>ere gemeenrechtelijk gefusilleerden
tot op v<strong>and</strong>aag als helden worden herdacht. Deze masterscriptie legt zo de moeilijke
verhouding tussen geschiedenis en herdenking bloot aan de h<strong>and</strong> van een concrete casus.
Het Herdenkingscomité, een vaderl<strong>and</strong>slievende vereniging die steeds een sterk
nationalistisch discours kende, blijkt vooral in de eerste decennia na haar ontstaan een eigen
agenda te hebben gehad, gecentraliseerd rond de vraag naar morele, politieke en financiële
60