Klik hier - Centre for Historical Research and Documentation on War

Studiedag voor jonge historici – Oorlog, herinnering en erfenis
Journée d’étude “jeunes historiens” – Guerres, héritages et mémoires
Bart THOELEN
(KUL)
De genocide op de Herero herdacht :
Conflicterende visies op het verleden tijdens de herdenking in 2004
Oorlog in het verleden. Wanneer je er de geschiedenisboeken op na slaat, lijkt het vaak of ons
verleden enkel uit gruwelgeschiedenis bestaat. Quod non ! Toch blijft voornamelijk dat
’spannende’ maar morbide verleden de grote massa boeien, en speelt de
geschiedenisproducent <strong>hier</strong> gretig op in. Het leek mij daarom interessant om eens na te gaan
hoe zulk thema in de geschiedenis wordt gerepresenteerd. Mijn thesis kan je dus eerder zien
als een antropologische benadering van het produceren van geschiedenis rond dit thema, dan
echte traditionele geschiedschrijving. Hoe mensen in het heden kiezen om te reageerden op
dit aspect van het verleden stond centraal.
Mijn onderzoek was gericht op de verscheidene geschiedenissen van de genocide op de
Herero-bevolking in Deutsch Südwest-Afrika, het huidige Namibië. Hiervoor hebben we een
kort referentiekader nodig van het verleden waarop deze geschiedenissen zich baseren : Op 2
oktober 1904 kondigde de Duitse generaal Lothar von Trotha het zogenoemde
“Vernichtungsbefehl” af. Daarin stond dat de Herero-stam, één van de negen stammen in
Zuidwest-Afrika, de Duitse kolonie moest verlaten. De Herero waren immers in opst<strong>and</strong>
gekomen tegen het koloniale regime, en de Duitse regering zag dit bevel als laatste middel in
de strijd om de rust in hun kolonie te bewaren. De gevolgen van dit bevel werden later, in
1985, door de Verenigde Naties erkend als de Duitse genocide op de Herero 5 . Honderd jaar
na deze genocide, werd dit verleden herdacht. De meningen over de wijzen van herdenken
waren verschillend. Ik ging opzoek naar deze verschillende herinneringen aan eenzelfde
verleden.
In mijn thesis werkte ik daarom vijf categorieën van collectieve herinneringswijzen uit, zoals
deze geponeerd werden door de Duitse historica Aleida Assmann 6 . In deze uiteenzetting zou
ik <strong>hier</strong> graag één categorie uit willen bespreken : historische monumenten als plaats van
herinnering. Grof genomen kunnen historische monumenten op twee wijzen de nabijheid van
het verleden symboliseren. Enerzijds kunnen ze fungeren als shared linking objects, en
kunnen ze als magisch object de b<strong>and</strong> binnen actuele groepen, en met hun verleden herstellen.
Anderzijds kunnen ze ook als zondebok fungeren, om de afkeer van actuele groepen op een
bepaald verleden te tonen. Naar aanleiding van de honderdjarige herdenking van de Duitse
koloniale genocide, ontstond er controverse rond de verdere bestemming voor een koloniaal
historisch monument te Windhoek : Het Reiterdenkmal. Verschillende groepen stelden zich in
diverse media de vraag of dit st<strong>and</strong>beeld al dan niet verwijderd, behouden of verbreed moest
worden. Iedere mening symboliseerde een welbepaalde herinnering aan het verleden,
gekoppeld aan een welbepaalde visie op de geschiedenis. Ik onderscheidde <strong>hier</strong>binnen vijf
verschillende stromingen.
5
6
VN, UN Whitaker Report on Genocide, 1985, paragraaf 24.
A. ASSMANN, “Trans<strong>for</strong>mations between History <strong>and</strong> Memory”, in Social <strong>Research</strong>, 75 (1), 64.
50