Klik hier - Centre for Historical Research and Documentation on War

Studiedag voor jonge historici – Oorlog, herinnering en erfenis
Journée d’étude “jeunes historiens” – Guerres, héritages et mémoires
Adrien VERDEBOUT
(ULB)
La prison de Saint-Gilles sous l’occupation (1940-1944).
Politiques répressives et structures de détention
Van 1940 tot 1944 werd België opnieuw bezet. De Tweede Wereldoorlog was een totale
oorlog: een veldslag aan het front, vij<strong>and</strong>elijkheden tussen de grote staatsmachten, een
’rassenoorlog’, maar ook een sociaal conflict en een politieke strijd. Deze totaliteit en de
hevigheid waarin de conflicten werden uitgevochten, maken van de Tweede Wereldoorlog
zonder twijfel de meest traumatiserende periode in de geschiedenis van de 20 e eeuw.
Beelden van onderdrukking en van vervolging door de nazi’s duiken meteen op wanneer we
de bezetting herinneren. Symbolisch zijn de interneringskampen zoals het Fort van Breendonk
en de Dossinkazerne in Mechelen. Maar eindigt de studie van gevangenschap in het bezette
België <strong>hier</strong> Vanuit de veronderstelling dat deze visie zeer onvolledig is, heeft deze studie als
doel de lege en vage geschiedenis van een <strong>and</strong>ere interneringsplaats, namelijk de gevangenis
van Sint-Gillis, op te vullen.
Enerzijds was de organisatie en de interne dynamiek van het bezettingsregime heel complex
(de aard van de militaire administratie, de machtsstrijden, de gradatie van de repressieve
maatregelen) en een inzicht in deze factoren is onontbeerlijk. Anderzijds droeg de typische
gevangenis van het einde van de 19 e eeuw en zelfs het gebouw op zich zekere idealen van
’moderne’ rechtvaardigheid in zich. Als we een licht willen werpen op een aantal politieke,
structurele en sociale aspecten van de bezettingsgeschiedenis, moeten we ook rekening
houden met de botsing van deze ’progressieve’ gevangenis en Hitlers Duitsl<strong>and</strong>, befaamd
voor zijn willekeurige en brutale praktijken.
Wij kozen voor een analyse van de gevangenis van Sint-Gillis op twee niveaus. In eerste
instantie proberen we de gevangenis vooral als element te zien binnen een zeer algemene
context. We blijven dus zoveel mogelijk buiten de gevangenismuren en situeren de
gevangenis van Sint-Gillis binnen het groter geheel dat haar omvat. Ten tweede zoomen we in
en leggen we de focus op de interne dynamiek van de gevangenis van Sint-Gillis. We
onderzoeken de verschillende structuren van opsluitingen en analyseren de concrete werking
van de instelling.
In deze analyse benaderen we de gevangenis dus vanuit twee verschillende perspectieven.
Allereerst wordt de gevangenis gezien als radertje in een uitgebreid systeem. Vervolgens
leggen we vooral de nadruk op de organisatie en de inrichting van de gevangenis zelf, een
facet van het repressieve systeem en van de samenleving die haar omkadert.
Het onderzoek van een gevangenis, een instelling van isolement, is ten slotte een bijzonder
rijk perspectief op een van de meest bestudeerde periodes in onze geschiedenis. En dat was
het doel dat wij onszelf stelden bij het <strong>for</strong>muleren van de starthypothese.
41