Klik hier - Centre for Historical Research and Documentation on War

Studiedag voor jonge historici – Oorlog, herinnering en erfenis
Journée d’étude “jeunes historiens” – Guerres, héritages et mémoires
Ingrid DE LEUS
(UA)
Bestuurlijke collaboratie en radicale confrontatie
met de lokale gemeenschap in Hoogstraten (1940-1944)
Mijn onderzoek rond bestuurlijke collaboratie in Hoogstraten tijdens de Tweede
Wereldoorlog sluit aan bij de traditie die sinds de jaren 1990 ingezet is en waarbij het gegeven
collaboratie, het lokale bestuur en de lokale geschiedenis van een gemeente in de Tweede
Wereldoorlog belicht wordt.
De casus van bestuurlijke collaboratie in Hoogstraten tijdens de Tweede Wereldoorlog is zeer
radicaal. Reeds vanaf het begin van de oorlog ondernamen de Vlaams-nationalisten van
Hoogstraten de eerste stappen om in de gemeente een machtsgreep te plegen en het Nieuwe
Orde-gedachtegoed te introduceren. Zij deden dit op 3 manieren. In eerste instantie wisten de
Vlaams-nationalisten zich gesteund door het Duitse Militaire bestuur dat binnen dit kader op
het nationale niveau enkele maatregelen uitvaardigde om de machtsgreep te vergemakkelijken
en zo het politieke personeel te zuiveren : bv. de ouderdomsverordening. Daarnaast kwam er
ook een samenwerking tussen de lokale overheid en de Duitse bezetter tot st<strong>and</strong> om het
openbare leven terug mogelijk te maken. Dit was een samenwerking die in eerste instantie tot
st<strong>and</strong> kwam op basis van neutraal bestuurlijke argumenten: de politiek van het minste kwaad.
Maar deze samenwerking zou in Hoogstraten langzaam maar zeker een politiek karakter
krijgen. Tot slot namen de Vlaams-nationalisten in Hoogstraten zelf het initiatief om de stap
naar de collaboratie te zetten. Dit zorgde ervoor dat het Hoogstraatse VNV-bestuur en de
lokale gemeenschap meegezogen werden in een neerwaartse spiraal van verrega<strong>and</strong>e
samenwerking met de bezetter en toenemende polarisering binnen de gemeente, waarvan de
razzia van 1 mei 1944 het culminatiepunt was.
Door een aantal op elkaar inspelende factoren in verb<strong>and</strong> met collaboratie kwam het tot een
toenemende polarisering tussen de aanhangers van de Nieuwe Orde enerzijds en het overige
deel van de plaatselijke bevolking <strong>and</strong>erzijds. Ten eerste was er de machtsgreep die het VNV
kon uitvoeren door de invoering van de ouderdomsverordening. Hierdoor kwam het volledige
gemeentebestuur in h<strong>and</strong>en van het VNV en werd de start gegeven van het personeelsbeleid
dat doordrongen was van het Nieuwe Orde-gedachtegoed en tot doel had om alle functies
binnen de gemeente aan aanhangers van de Nieuwe Orde toe te wijzen. Hierdoor had het
VNV de gemeente sterk in zijn greep. Ten tweede organiseerde de Nieuwe Orde talrijke
politieke rituelen en massabijeenkomsten en hechtte het veel belang aan visuele symbolen,
zoals bijvoorbeeld het brengen van de Hitlergroet, een factor die bij de plaatselijke bevolking
dermate provocerend werkte dat vanaf 1943 de Feldgendarmerie ingezet diende te worden bij
optochten en <strong>and</strong>ere bijeenkomsten van de Nieuwe Orde om de ordeh<strong>and</strong>having in de
gemeente te gar<strong>and</strong>eren. Ook op het vlak van medewerking aan de verplichte tewerkstelling
ging de gemeente zeer ver in vergelijking met <strong>and</strong>ere gemeenten in België. Het
gemeentebestuur stelde zich bereidwillig op om zeer lange lijsten met werkonwilligen en
asocialen op te stellen. Deze, maar ook de reeds aangehaalde factoren, maakte dat de
bevolking zich afkeerde van het gemeentebestuur en de Nieuwe Orde in de gemeente en tot
verzetsdaden overging. Op deze daden van verzet reageerde het gemeentebestuur van
36