Klik hier - Centre for Historical Research and Documentation on War

Studiedag voor jonge historici – Oorlog, herinnering en erfenis
Journée d’étude “jeunes historiens” – Guerres, héritages et mémoires
Tom SIMOENS
(Koninklijke Militaire School – UGent)
Lafaard, als gij het ongeluk hebt mij te renseigneren, zal ik u arrangeren !”
Hiërarchische conflicten en hun regulering in de 1 ste legerdivisie
(1914-1919)
Deze scriptie sluit aan bij de hernieuwde belangstelling van historici voor de Eerste
Wereldoorlog en de frontsoldaten. Centraal staan de hiërarchische conflicten tussen militairen
en hun chefs zoals opgetekend in de juridische archieven van de krijgsraad te velde die
toegevoegd was aan de 1 ste legerdivisie, een Belgische eenheid van 20.000 manschappen. In
een eerste luik worden de conflicten tussen militairen en hun oversten onder de loep
genomen. Wie pleegde smaad of geweld tegen een meerdere en waarom In een tweede deel
staat de regulering van deze conflicten centraal : hoe werden ze beslecht en welke de rol
speelden de verschillende actoren <strong>hier</strong>bij
Om een antwoord te <strong>for</strong>muleren op de bovensta<strong>and</strong>e probleemstelling werd uitgegaan van de
juridische sporen (registers en dossiers) die deze conflicten hebben nagelaten. Uit de meer dan
5.600 dossiers die het krijgsauditoraat bij de 1 ste legerdivisie heeft geopend tussen augustus
1914 en september 1919, werden alle gevallen (310 dossiers) geselecteerd waarin sprake was
van smaad of geweld tegen een overste. Later werd binnen die groep een toevallige
(willekeurige) steekproef van 164 dossiers genomen. Omdat we de 187 betichten uit de
steekproef wilden volgen vanaf de feiten tot en met hun eventuele strafuitvoering en eventuele
rehabilitatie, werd tevens een beroep gedaan op de persoonlijke dossiers van de
veroordeelden. Tenslotte werden ook militaire archieven in het Koninklijk Legermuseum
geraadpleegd.
Er waren ma<strong>and</strong>elijks gemiddeld vijf dossiers voor smaad of geweld. Hoewel in deze scriptie
het sociaal-economische profiel van de 187 betichten wordt geschetst, onthullen deze cijfers
weinig door het ontbreken van een vergelijkingsbasis. De conflicten tussen militairen en hun
chefs speelden zich meestal af achter de frontlinie, in de late middag of avond en tussen
protagonisten die elkaar kenden. Meestal ging het om de escalatie van een (<strong>and</strong>er) conflict.
Tijdens de dialoog werd de toon steeds bitser en werden dreigementen of uitdagingen voor
een tweegevecht geuit. Aan de basis van deze hiërarchische conflicten, die beschouwd kunnen
worden als een poging tot in<strong>for</strong>mele regulering van onderen uit, lag in de eerste plaats een
gevoel van onrechtvaardigheid. Door een confrontatie met hun kader probeerden soldaten te
’onderh<strong>and</strong>elen’ of hun geschonden eer te herstellen. De hiërarchische conflicten waren sterk
geritualiseerd. Heel vaak daagde een lagere in graad zijn chef <strong>for</strong>meel uit voor een duel
(vuistgevecht) buiten op straat.
In het tweede luik worden de verschillende niveaus voor de regulering (beslechting) van de
conflicten voorgesteld. Ik onderscheid daarbij vijf niveaus. De conflicten konden op een
in<strong>for</strong>mele of militaire wijze gereguleerd worden. Het in<strong>for</strong>mele niveau werd zowel door de
soldaten als door het kader geactiveerd : inbreuken werden niet bestraft of door een
tweegevecht met de vuisten beslecht. De militaire regulering bestond uit de ’alternatieve
straffen’, door soldaten bijkomende karweien te geven, strafmarsen op te leggen of
11