Bibliothèque / Bibliotheek - Centre for Historical Research and ...

Bibliotheek / Bibliothèque
moeilijk op de tegenstrijdigheid van deze
redenering te wijzen. Het “onloochenbaar
zijn” en “harde kern zijn”, zijn trouwens
waardeoordelen die aan bepaalde feiten
worden verleend. De geschiedschrijving
toont bovendien aan dat juist die feiten uit
het verleden die ons onloochenbaar lijken
en zich aan ons historische bewustzijn
lijken op te dringen, net steeds nieuwe
interpretaties uitlokken. In zoverre de
gruwel van de Jodenvervolging zo’n onloochenbaar
gegeven is, houdt ze niet op
tot op vandaag een stimulans te zijn voor
nieuwe interpretaties en representaties.
Het postmodernisme stelt niet zozeer
vragen over de waarheid, maar heeft er in
de geschiedtheorie net op gewezen hoezeer
ons beeld van het verleden bepaald wordt
door iets wat de waarheidsvraag overstijgt,
door waardeoordelen, perspectieven en
betekenissen die aan de historische feiten
een zin en structuur verlenen. De eigenschap
waar of niet­waar wordt daarbij tot
haar logische proportie herleid, dat van de
uitspraken over feiten. Het vasthouden aan
de notie waarheid drijft Marc Reynebeau
in een courante denkfout met betrekking
tot de rationaliteit van de geschiedkundige
discipline. Dat twee interpretaties die
elkaar tegenspreken allebei waar zouden
zijn, is rationeel niet aanvaardbaar, vindt
Reynebeau. Elke historicus weet echter dat
twee op ware feiten gebaseerde interpreta
ties elkaar wel degelijk kunnen tegenspreken.
De waardeoordelen die erin zijn
vervat, zijn tegengesteld aan elkaar, niet
de waarheid en onwaarheid van feiten.
Interpretaties kunnen in die zin nooit waar
of onwaar zijn. Het is niet omdat de betekenissen,
die we aan de historische feiten
geven, niet door die feiten worden aangedragen,
dat het daarbij om willekeurige
225
of inwisselbare opinies zou gaan, zoals
Reynebeau samen met Terry Eagleton
vreest. Dat bewijst trouwens het historische
debat zelf, waar doorgaans niet de
waarheid van de feiten, maar de reikwijdte
en plausibiliteit van verschillende interpretaties
tegen elkaar worden afgewogen.
Het hele boek is dus doordrongen van een
halfslachtige houding, die enerzijds het
nut van het verleden in de kennis van de
onloochenbare feiten legt, anderzijds de
nadruk legt op waardeoordelen, waarmee
de historicus de feiten selecteert, structureert
en er betekenis en nut aan verleent.
Enerzijds gaat geschiedenis over kennis,
niet over moraal. Anderzijds is die kennis
toch gebouwd op morele waardeoordelen.
Daarom zal ze altijd tijdelijk en ambivalent
zijn en, veel meer dan in de exacte wetenschappen,
ter discussie staan. Misschien
vertolkt Marc Reynebeau op het einde
van zijn exposé toch nog een duidelijke
boodschap. Het is goed om niet te vergeten,
klinkt Reynebeau’s afsluitende
zin, dat we niets uit de vergane realiteit,
uit het verleden zelf, kunnen leren. Het
nut van het verleden ligt dan ook in haar
flexi biliteit, in de onuitputtelijke mogelijkheden
om het op steeds nieuwe manieren
te interpreteren. Kunnen we niets leren uit
het verleden, des te meer kunnen we lering
halen uit de betekenissen die we aan het
verleden kunnen geven.
Willem Erauw