Bibliothèque / Bibliotheek - Centre for Historical Research and ...

Bibliotheek / Bibliothèque
Ze stellen zich nauwelijks vragen over hun
kennisclaims en de legitimiteit van wat ze
schrijven. Hun verkrampte idee van wetenschappelijkheid
houdt hen gebonden aan
een naïeve opvatting van de relatie tussen
de historische realiteit en de representatie
in de geschiedschrijving. Dit zogenaamde
naïeve realisme is nog diepgeworteld en
maakt dat zelfs doctorandi zich weinig
bekommeren om theoretische vragen of
concepten. Vooral aan de Gentse universiteit,
zo weet Reynebeau, weerklinkt tot
op vandaag deze echo van de positivistische
traditie. Het geloof dat de bronnen
ons onwrikbare waarheden aandragen,
beantwoordt weliswaar aan een verouderd
verwachtingspatroon bij het grote publiek.
Niettemin hebben historici die er krampachtig
aan vasthouden, verzuimd om
de aard van hun bedrijvigheid met dat
publiek te delen.
Wat Marc Reynebeau met die ware aard
bedoelt, staat al in de inleiding, waar hij de
onlangs overleden Amerikaanse his toricus
Arthur Schlesinger citeert: “het verleden
is een chaos van feiten (...) waarin we
niet kunnen binnendringen. Diep in hun
hart weten historici dat”. Hij maakt dan
ook een scherp onderscheid tussen de
twee betekenissen van het woord geschiedenis
: enerzijds de verleden werkelijkheid,
anderzijds de studie en de representatie
ervan in de geschiedschrijving. Met het
idee van het verleden als ondoordringbare
chaos gaat Reynebeau een heel stuk in de
richting van het postmodernisme, een
trend die kunst en cultuur sinds enkele
decennia heeft beïnvloed en die ook zijn
sporen heeft nagelaten in de historiografie
en de geschiedtheorie. Ze is vooral bekend
als de sloop van de zogenaamde Grote
Verhalen, het einde van het geloof in
223
de beheersbaarheid van het verleden,
versnip pering van ‘de’ geschiedenis in
vele geschiedenissen. Uit de chaos van
ontel bare feiten uit het verleden, kunnen
steeds nieuwe selecties en interpretaties
worden gemaakt, merkt Reynebeau op.
Nieuwe perspectieven kunnen bovendien
nieuwe feiten aan de oppervlakte brengen.
De kerntaak van de historicus is niet
zozeer het weergeven van feiten, maar
wel het interpreteren of het historiseren,
het in de historische context plaatsen. Pas
daardoor brengt de historicus de feiten tot
leven, geeft hij betekenis aan het verleden.
Daarbij is de waarheid van de feiten van
ondergeschikt belang, het is allerminst een
voldoende voorwaarde voor interessante
geschiedschrijving. Verschillende selecties
van feiten kunnen bovendien resulteren
in tegengestelde conclusies, die beide
even redelijk en plausibel kunnen zijn.
Inter pretaties zijn geen belichaming van
waarheid, maar van een standpunt dat is
ingegeven door waardeoordelen. Het is
niet de objectieve waarheid van de feiten,
het zijn de subjectieve waarden die betekenis
aan het verleden geven en de waarachtigheid
van de geschiedenis uitmaken.
De omgang met het verleden kan daarom
nooit eenduidig, laat staan objectief zijn.
Volgens Reynebeau zouden historici dan
ook maar beter wat vaker het misverstand
tegenspreken dat het verleden ons harde
waarheden aanlevert waaruit lessen te
trek ken zijn. Historici die de indruk
wekken dat er een objectief traceerbare
histo rische realiteit zou bestaan, plegen
dan ook een vorm van bedrog, zo luidt
de aanklacht.
Waarden zijn des mensen, dus spelen
macht en authoriteit steeds een rol. Gevestigde
geschiedinterpretaties worden