Bibliothèque / Bibliotheek - Centre for Historical Research and ...

Bibliotheek / Bibliothèque
‘lite raire’ vorm centraal. Paul Pelckmans
biedt bijvoorbeeld een boeiende analyse
van de briefroman De lemen torens
die door de Van Nu en Straksers Karel
van de Woes tijne en Herman Teirlinck
samen werd geschreven. Om beurten
komen beide auteurs in een brief aan
het woord en schetsen ze een beeld van
de ideolo gische en politieke conflicten
in Vlaan deren voor en tijdens de Eerste
Wereld oorlog. Pelck mans besteedt vooral
aan dacht aan de sociologische visie zoals
die in de roman aan bod komt bij de
diverse personages. In die zin analyseert
hij het daadwerkelijke politieke handelen,
de politiek van de straat om zo te zeggen,
tegenover het meer afstandelijke politieke
denken dat bij de protagonisten van de
briefroman over weegt. Voor het sleutelromankarakter
van De lemen torens heeft
Pelckmans dan weer minder oog : elk
van de personages in het boek is immers
ge baseerd op reële per sonen uit de brede
entourage van beide auteurs, waardoor het
tijdsklimaat (zeker voor insiders) toch wel
extra reliëf kreeg.
De meeste bijdragen zijn biografisch en
cultuurhistorisch georiënteerd. Raymond
Vervliet schetst de lotgevallen van Emmanuel
de Bom, de Van Nu en Strakser
die tijdens de Eerste Wereldoorlog zijn
sympa thieën voor het activisme niet onder
stoe len of banken stak. Als gevolg daarvan
ver loor hij zijn baan als hoofdbibliothecaris
van de Antwerpse stadsbibliotheek
en kreeg hij zware conflicten met
een aantal voormalige vrienden. Vervliet
laat echter zien hoe dat engagement van
De Bom min der prominent en minder
uit gesproken politiek was dan doorgaans
wordt aange nomen. Dat verklaart overigens
de snelle rehabilitatie van de schrijver,
249
maar even eens de latere polemieken met
radicalere activistische voorstanders.
Die dubbelzinnige houding ten aanzien
van het activisme wordt ook onderstreept
in andere essays. Matthijs de Ridder schetst
een intrigerend beeld van Paul Kenis, een
minder bekende maar daarom niet minder
interessante figuur van het Vlaamse interbellum,
die literair doorgaans geassocieerd
wordt met het dandyisme. Voor zover hij in
literairhistorische overzichten voorkomt
geldt hij als een voortzetter van de lijn
van Van Nu en Straks, in tijdschriften
als De Boomgaard en Het Roode Zeil. De
onder titel van de bijdrage van De Ridder,
“fla mingant, communist, anarchist, naoorlog
se activist en socialist” onderstreept
het ka meleontische van Kenis’ zwerftocht,
via de vele Vlaamsgezinde bladen, van De
Blauw voet tot Opstanding, waaraan Kenis
actief meewerkte. Bij die schets van een
complex ideologisch en politiek kader
krijgt het lite raire werk slechts zijdelings
aandacht, wan neer de tijdbetrokkenheid
en de autobio grafische inslag daartoe
aanleiding geeft.
Marc Reynebeau schrijft een essay over de
onvermijdelijke Paul van Ostaijen. Meer
dan de andere auteurs in deze bundel legt
hij het verband tussen zijn casus en de
ruimere problematiek van de moderniteit,
die hij analyseert als een bij uitstek dubbelzinnige
en contradictorische ervaring. Wat
anderen associëren met een labiel gedrag,
met wisselende opvattingen of met intellectuele
gulzigheid (een visie die door
som mige auteurs aan deze bundel ook
nog lijken te delen) maakt voor Reynebeau
precies de kern uit van het avantgardis
tische avontuur, dat fundamenteel
ge tekend wordt door de paradoxale