Bibliothèque / Bibliotheek - Centre for Historical Research and ...

VI. Culturele geschiedenis /
Histoire culturelle
Geert Buelens, matthijs de ridder & jan stuycK (red.)
«De Trust der Vaderlandsliefde. Over literatuur en
Vlaamse Beweging 1890-1940»
[AMVC-publicaties, 7]
Antwerpen, AMVC-Letterenhuis, 2005, 208 p.
De literatuurstudie en de Vlaamse beweging
kennen sedert ruim een halve eeuw
een nogal problematische verhouding. Aan
de ene kant was en is er ruim wetenschappelijk
aandacht voor de manier waarop
de ontwikkeling van de literatuur in
Vlaan deren nauw verbonden is met de
gedachte van een eigen natie, een eigen taal
en een eigen literaire traditie. Vooral de
negen tiende­eeuwse literatuur is vaak en
grondig vanuit dat standpunt bestudeerd.
Voor de twintigste eeuw ligt de kwestie
echter be duidend complexer, met name
door de in gewikkelde perikelen van twee
wereld oorlogen. Door die traumatische
episodes is elke literatuur die zich expliciet
als Vlaams­nationaal (of zelfs gewoon
maar als Vlaams) wil profileren, bijna
vanzelf (en vaak zonder veel nadenken)
geassocieerd met ‘collaboratieliteratuur’,
een gemakke lijk excuus om ze terzijde te
schuiven en te marginaliseren. Bovendien
lijkt het erop dat die Vlaamse politieke
of ideologische verankering zeker na
1950 veel minder belangrijk is geweest
voor de literaire dyna miek zelf. Alvast
de toonaangevende au teurs hebben er
alles aan gedaan om zo min mogelijk
met dat Vlaamse erfgoed ge associeerd
te worden, al impliceerde dat vaak een
verloochening van de eigen wor tels;
figuren als Ivo Michiels en Hugo Claus
vormen van die complexe ver houding tot
het (eigen) verleden typische voorbeelden.
Daarbij komt nog de drang om één grote
Nederlandse literatuur te verdedigen, een
Bibliotheek / Bibliothèque
248
literatuurpolitiek die bijzonder argwanend
staat tegenover elke vorm van Vlaams
particularisme. Wie bijvoorbeeld in het
jongste standaardwerk van Hugo Brems op
zoek gaat naar sporen van zo een ‘Vlaamse’
profilering, zal lang moeten zoeken.
Het is daarom goed dat een aantal literatuurwetenschappers
en historici, in het
kader van een onderzoeksprogramma aan
de Antwerpse universiteit, die prangende
kwestie van de Vlaamse literatuur en haar
relatie tot de Vlaamse beweging opnieuw
op de agenda heeft geplaatst. Het boek De
Trust der Vaderlandsliefde (een frase van
Paul van Ostaijen) bundelt daartoe de bijdragen
van een studiedag, aangevuld met
enkele andere bijdragen. Het is alleszins
een fraaie uitgave geworden, in de mooie
(en goedkope) reeks van het AMVC­Lette
ren huis, verlucht met foto’s en visuele
docu mentatie. Die talrijke illustraties illustre
ren op zich al hoe literatuur vandaag
niet enkel meer beschouwd wordt als een
soort van tekstimmanente betekenis, een
boodschap zonder meer, maar als een
eigen vorm van communicatie waarbij
insti tutionele fac toren en de concrete
vorm geving van een tekst evenzeer
essentiële elementen zijn. Die aandacht
voor literatuuropvattingen – het eigen
profiel dat literatuur zich aan meet – en
voor contextuele factoren vormt een rode
draad door de hier ver zamelde bijdragen.
Tegelijk echter wordt literatuur hier
nergens benaderd als een louter historisch
document, maar steevast in haar eigenheid,
als een specifiek cultu reel artefact. In
dit opzicht is dit boek toch wel het werk
van literatuurwetenschappers.
Sommige hoofdstukken zijn overwegend
tekstueel gericht. Vooral hier staat de