bulletin des seances mededelingen der zittingen - Royal Academy ...

— 158 —
en pasten het principe ervan toe op de viola bastarda (een soort gamba) en
later, volgens John Evelyn vanaf 1679, ook op de viola d ’amore. Dit is
natuurlijk een mooi verhaal, maar het staat echter vast dat men allang voordien
dit principe toepaste in het Westen, o.m. bij de middeleeuwse nonnengiga.
Misschien raakte men in twee uiteenliggende periodes met de aliquotsnaren
bekend. De tweede keer uit India, de eerste keer met de Maghrebijnse vedel,
de kemanjah rumy, amusant genoeg want deze naam („Romeinse vedel”) zou
erop wijzen dat de moslims iets uit het voor hen barbaarse westen hadden
overgenomen.
Een heel ander geval is de jaltarang, een Indiaas muziekinstrument. In zijn
land van herkomst bestaat de jaltarang uit een reeks glazen of porseleinen
schaaltjes die in een halve cirkel voor de speler op de grond staan. De
hoeveelheid water die in elk schaaltje wordt gegoten bepaalt de toonhoogte.
De speler slaat met bamboestaafjes op de rand. Puckeridge, een 1er die dit
instrument lichtjes had gewijzigd, treedt ermee op in Londen. Hij noemde
dit instrument the angelic harp. Tijdens de grote brand van Londen werd
Puckeridge verkoold met zijn instrument. Enige tijd later zal dan de
Amerikaanse gezant te Parijs, Benjamin Franklin, voortgaande op toen
overgebleven beschrijvingen, de angelic harp verbeteren en herbouwen tot de
glasharmonica, een instrument waarvoor o.a. Mozart zou componeren. Een
pittig detail : na enige tijd wordt het door de politie van Wenen verboden
nog op dit instrument te spelen omdat het zogezegd door de hoge boventonen
het zenuwstelsel zou aantasten. Het instrument van Franklin raakt in de
vergetelheid en zal na een 19de eeuws tussenstadium herbouwd worden,
waarbij men de facto bijna teruggaat naar de oorspronkelijke jaltarang.
Soms worden inheemse instrumenten of materialen overgenomen door
missionarissen en zendelingen ter vervanging van westerse muziekinstrumenten.
Zo zullen de Jezuïeten in de missies in de Pantanal en in Chiquitania (en
waarschijnlijk ook elders in Amazonas) een beroep doen op zeer grote trompen
uit bamboe of gedraaide boomschors gemaakt, samengebonden als panfluiten,
waarbij de spelers als in echte hoketusstijl elkaar afwisselen. Deze pijpen, die
een lengte kunnen hebben van meer dan twee meter, vervangen het orgel.
De officiële kerk heeft zich niet direct tegen het gebruik van deze instrumenten
verzet maar was anderzijds weinig enthousiast omdat er op deze wijze toch
enkele specifiek Indiaanse riten in de katholieke dienst a.h.w. werden
opgezogen. Minder bezwaar was er b.v. tegen het gebruik van bamboe voor
het maken van orgelpijpen zoals op de Filippijnen.
Ook qua het uitbeelden van exotische geschiedenissen in opera’s, oratorio’s,
carrousels en balletten liggen de voorbeelden voor het grijpen. Men kan veilig
stellen dat het exotisme „in” is. Het volstaat even enkele titels van opera’s
en oratorio’s te citeren : Handel kiest onderwerpen in verband met het Oude
Nabije Oosten (Belshazzar ; Judas Maccabeus ; Tolomeo ; Siroe, re di Persia)
of met Centraal- of Zuid-Azië ( Tamerlano ; Poro, re d ’India), Reinhard Keiser,