LIBER AMICORUM - IBR

40· ANNIVERSAIRE I.R.E.
ringen er in te slag en zin en richting te geven aan in se negatieve ontwikkelingen
zonder dat moet overgegaan worden tot meer expliciet defensief verbaal gedrag.
Het feit dat de betrokken onderneming al dan niet op de beurs genoteerd was, of de
globale evolutie van het ondernemingsresultaat heeft daarbij geen effect op het vastgestelde
verschijnsel. Wat wel van belang is, is de stabiliteit van de financiele prestaties
in de tijd. Bij een onstabiel prestatieverleden lijken boekhoudkundige verklaringen
als rationalisaties onvoldoende gewicht te hebben om een belastende prestatiecontext
te legitimeren en gaat men meer zijn toevlucht nemen tot externe (sector, omgeving,
conjunctuur) verontschuldigingen en verrechtvaardigingen.
In een verkennend onderzoek naar de betrokkenheid van de ondernemingsleiding bij
het berichtgevingsproces, onderscheidden Gibbens et al.( 1990) een ritualistische versus
een opportunistische benadering van de verslaggeving.
Een ritualistische benadering wordt gekenmerkt door een niet-kritische overname van
voorgeschreven normen voor het meten en het weergeven van financiele informatie.
Deze normen zijn de formele en infarmele regels, procedures en standaarden waarvan
menaanneemt dat zij passen bij een bepaalde verslaggevingssituatie.
Ritualistisch gedrag uit zich in een in grote mate passieve toepassing van vermoede
verslaggevingsnormen en gebruikt daarvoor geroutineerde, bureaucratische procedures.
Het is in hoge mate repetitief van aard. Het verslaggevingsmodel wordt gereduceerd
tot een standaarddocument, waarbij, in extremis, jaarlijks een aantal vakjes van
een bestaand document ingevuld warden.
Opportunistisch gedrag veronderstelt een actieve houding, waarbij verslaggeving
wordt gezien als een opportuniteit dat door het sturen van het proces specifieke voordelen
kan bieden. Het sturen kan betrekking hebben op de inhoud, de reikwijdte, de
timing en de interpretatie van de informatie. In vergelijking met een ritualistische houding
uitte opportunistisch gedrag zich o.m. in het behandelen van een grotere range
van onderwerpen, het relatief minder beschrijvend karakter van de informatieverstrekking,
de aanwezigheid van meer causale verklaringen, de vermelding van zowel
meer positieve als negatieve verwezenlijkingen en de aanwezigheid van meer toekomstgerichte
informatie. Uit het onderzoek bleek verder dat ritualistisch gedrag in
de hand wordt gewerkt door een sterk gereguleerde ondernemingsomgeving, gekenmerkt
door de aanwezigheid van veel externe normen, terwijl opportunistisch gedrag
meer voorkomt bij ondernemingen die een beroep doen op de openbare kapitaalmarkt.
3. Enkele afsluitende bedenkingen
Het globale beeld dat uit het overzicht van het empirisch onderzoek naar inhoud en
vorm van verbaal gedrag in jaarverslagen te voorschijn komt, is er een van fragmentarische
indicaties van een zekere mate van symbolisch gebruik van informatie in jaarverslagen.
Diverse auteurs suggereren een expressief gebruik van kwalitatieve en
kwantitatieve inhoudskenmerken, in de zin van een rapporteringsgedrag dat enigs-
94