LIBER AMICORUM - IBR

40' ANNIVERSAIRE I.R.E.
reputatie van de ondernemingsleiding als legitieme belangenbehartiger. Via een
natuurlijk taalgebruik schetst de ondernemingsleiding een beeld van en verklaringen
voor het gedrag van de onderneming en dit taalgebruik kan een zelfpresentatiefunctie
inhouden.
Goffman (1959), stelde meestal als grondlegger van het zelfpresentatie-perspectief
wordt aangehaald, dat verbaal gedrag in een sociale context er mede op gericht is de
context waarin men ageert, en de eigen rol binnen deze interactie te definieren. De
sociale definities die alzo ontstaan, zouden dan de reacties van de anderen gaan
bepalen. Dit effect resulteert o.m. uit het feit dat de sociale definities tevens het beeld
van de eigen competenties bij de anderen gaan vorm geven. Men zal in zijn verbaal
gedrag meestal bepaalde kenmerken vertonen die erop wijzen dat de actor sociaal
competent is. Sociale competentie omvat echter verschillende aspecten. In het kader
van de jaarverslaggeving zal men bijvoorbeeld deze sociale competentie vertalen naar
maatschappelijke verwachtingen rond ondernemingsgedrag, zoals waarde, winst,
rationaliteit, stabiliteit. Deze verschillende aspecten kunnen elkaar aanvullen of substitueren
en vertegenwoordigen evenzoveel thema's die in het verbaal gedrag kunnen
bespeeld worden. De keuze van de behandelde feiten en gebeurtenissen, de verdeling
van de aandacht voor diverse onderwerpen en het gebruik van argumentatie zal
daarbij een centrale rol spelen. Argumentatie hoeft niet noodzakelijk te voldoen aan
alle formele vormvereisten, maar moet een weerspiegeling zijn van conventionele
redeneringsvormen. In bepaalde omstandigheden kan een vorm van strategische
ambiguTteit (Eisenberg, 1984) het meest aangewezen zijn.
Vanuit dergelijke overwegingen verwordt de neutraliteit van de jaarverslaggeving tot
een fictie en ontstaat een empirische nieuwsgierigheid naar vorm en inhoud van het
vertoonde verbaal gedrag in jaarverslagen.
In het volgende deel van dit artikel wordt een overzicht gegeven van empirisch onderzoek
dat aandacht heeft besteed aan de wijze waarop inhoudelijke en vormelijke
aspecten van verbaal gedrag worden bespeeld en aan de contextfactoren die daarbij
van belang blijken te zijn.
2. Empirisch onderzoek naar inhoud
en vorm van verbaal gedrag in jaarverslagen
2.1. Belangrijkste empirische domeinen
Empirisch onderzoek naar de jaarverslaggeving van ondernemingen heeft zich voornamelijk
ontwikkeld vanaf het begin van de jaren zeventig.
Aanvankelijk lag de nadruk op het onderzoek naar de leesbaarheid en verstaanbaarheid
van de jaarverslagen (o.a. Smith & Smith, 1971), naar het gebruik van de financiele
informatie door verschillende potentiele doelgroepen van de verslaggeving (o.a.
Lee & Tweedie, 1975), naar de mate van consensus over het nut van de verstrekte
informatie (Chandra, 1974) en naar de mate waarin specifieke informatie-items (van
financiele of sociale aard) in de jaarverslagen worden opgenomen (o.a. Buzby, 1975;
86