28,8 MB - Euskaltzaindia

PATXI ALTUNA
adibidez ts dena z idatziko duela, «comme en ce mot Azo, vieux ou vieille,
legue] il faut prononcer tout ainsi que s'il estoit escrit Atso ». Hirugarren
neurtitzean, esate baterako, Itsu hutsa irakurtzen dugu. Dena den, urteotan
Oihenarten Neurtitzak eskolan aztertu ditugunok Txilardegiren liburuaz ere
baliatu behar izan dugu noraezean.
Damurik ez dago eginik, nik dakidala, Oihenartek bere Neurtitzetan
darabilen grafia sistemaren ikerketarik, baina badira eta baziren bestelako
bizpahiru zantzu ikasteko zein zen grafema horien balio zuzena, edo gutxienez
pentsatzen galarazteko s nahiz z bere baitan duten hainbeste hitz harengan
«oker»(?) agertzen direnean, inprimategiko hutsegiteak zirenik: «Oihenarte-ren
fonetika errespetatzen saiatu naiz, 1657-ko edizioan huts asko izanik beti
erraza ez bait da!», irakurtzen dugu haren liburuaren hitzaurrean, eta lehen
Neurtitzean agertzen diren adiskidezeco eta pensazes direla eta, «Hutsa da,
ene ustez» diosku batean eta «Hutsa, nik uste» bestean.
1657ko edizioan huts asko? Eta Lafon ohartu ez? Eta hutsak zuzendu
ez, edo salatu ez, non edo non? Schuchardt-ek Etxepareren edizioaz halako
zerbait idatzi zuelako, irmoki atera zitzaion kontra. Gainera hala izanez gero,
huts guztiak ia beti —ehunetatik laurogeitamar baino gehiagotan bederen— s
eta z grafemetan gertatu, eta besteetan hain gutxitan? Are gehiago, horrelako
grafia «oker» direlakoak ez ditu Oihenartek bere neurtitzetan bakarrik erabil
tzen, besteren bertsoak beretzen dituenean ere modu berean aldatzen du bertso
haietako grafia eta bere gisara moldatzen. Adibidez Etxepareren distiko
Vztaçu hurrancera amore mayte
Oray particeco damu guinate (X,1)
hartako hitzak, bere baitan xixtukaria dutenak, honda aldatzen ditu bere
Notitia-ren bigarren edizioan: Ustasu, hurrenzera, partizeco. Eta gauza bera
egiten du L'Art Poétique Basque-n, Etxepare beraren lehen kantuko lehen lau
bertsoak aldatzerakoan, non haren -z duten hiru hitzak honda ematen baititu:
memorias, vorondates, endelguias. Beraz ezin uka bazirela zenbait arrazoi
gutxienez susmoa pizteko, "oker" zirelako s,z haiek ez ote ziren Oihenarten
grafia sistema bereziaren zantzuak eta ez inongo edo inoren hutsegiteak.
Hutsegiteetan hor bezalako —ez guztizko, egia esan— betibat-tasun eta erregulartasunik
ez da gertatu ohi.
Bada azkenik, eta orduan ere bazen, beste iturri bat Oihenarten Neurtitzen
grafiari igertzeko: Mitxelenaren artikulu Arnaut Oihenart deritzana. Ez zen
jatorriz artikulu gisa sortu; hitzaldi bat egin zuen Gipuzkoako Diputazioan
eta gero BRSVAP-en argitaratu 1953an, 9. zb., 445-463 or. (Diodan hemen
behin, gero gehiagotan esaten ibili gabe, aldizkari horretako testuari nagokiokeela
txosten honetan Mitxelenaren hitzaldi hau aipatuko dudan oro). Beraz beste
bien ondotik hirugarren lekuan aipatzen dudan arren, denborari gagozkiola
lehen lekua eman beharko niokeen Mitxelenarenari neure lan honetan, zeren
hor goian aipaturiko lanetatik Lafonen Système bakarrik —Oihenartekin zerri-
80 [2]