28,8 MB - Euskaltzaindia

BERNAT ETXEPARE 'TA ARNALDE OIHENART: ONDORIOTASUNETIK HARAT
Etxeparek baldin bazakien ere hortaz zerbait (olerki-jantzek azpi-entzun dezakate
menturaz), etzuen lekurik «doktrina» zabalduz hasia zelakotz, eta oro edo
abantzu hari buruz moldaturik, mitologiaren ekartzeko euskal literaturaraino.
Oihenart da izan egiazki Museen «izena herri hautan hospatu» eta entzunarazi
duena (XVII). Hitza bi erran-nahietan hartu behar da: zeihar eta sinbolikoan,
olerkiaren arau edo erregela zuzenak; labur eta zuzenean, Museak berak,
eta haiekin mitologiako jainko («Febus, Temis»), leku («Parnason») eta ere
jakitate sinboliko guzia (neurri hau azpimarratu dut karbarien «piko» eta
«pikotzean»). Gaia zabalago da (ikus «sorzaina» XIII 17), bereziki azken
olerkietan, Zalgizen sonetoan edo Arrainen ilharthitzean. Ezaguna da mitologiazko
gogo klasikoaren apaindura literarioari erran-arazten zirela behar zenean
egia modernoak, eta erlisione girixtinoaren gogamena bera: jansenismoko gogoa
ikusi da, arrazoinekin, Racine baten tragedietan.
Urrunago ote doa Oihenart karbariek pikotzeari egiten dakoten otoitz
bitxian, bekoz beko ezarriz baratzeko pikotzea eta Edengo sagartzea, eta bere
buru moralaz arinak «Eua amaso»-rekin, eta girixtino sineste guziaren oinarria
den «bekatu orijinalarekin»? Bide berriak, ohi-gabeak, egiazko sineslen etsaiak:
Racine, «jansenisten haur-hazia» egotzi zuten Port-Royaleko «bakartuek», eta
antzokia, antzertia eta mitologia utzi behar ukan zituen berriz onhartua izaiteko.
Oihenart zendu eta urte guti barne, haren aipamena handi zaitekeenean
oraino (XVIII-garren mendean goraipatzen da bai Euskaldun bai jakintsun
arrotzen artean), izan zen euskal literatura bide hortarik baztertu nahi izan
zuena, Gazteluçar jesuista eta olerkaria, Pauen 1686-an agertarazi zituen Eguia
Catolicoac-etan. Nahi zituen Muse «profanoak» baztertu, eta olerkariak erlisione
zintzoan geldi arazi:
«Urrun adi, Parnaseko Musa zahar profanoa;
Eta zu, zato, zeruko Musa berri dibinoa.
(Ikus P. Lafitte, Literaturaz, P. Urkizuk bildu artikuluak, Klasikoak
35.zenb., 129. orr.). Dakigularik bizkitartean Parisen Jesuiten ikastetxetan
emaiten zirela gai mitologikoekilako tragediak. Egia da mendea atzinatzen ari
zela orduko, erlisione katolikoa hesten (Frantzian «Edit de Nantes»-en haustea
da).
Onartuko zuena Oihenartek mitologiaren debekatze hori? Hasteko olerka
riek ez, eta elizatiarrek berek, mende bat berantago Monhok («Apolonen
kontra », «Bacchusec ez du triompharik... ») eta Camousarrik (Virgiliuz-en Buko
likoak itzuliz).
Bide berri horietan ezarriko dugu ere jadanik aipatu den «errealismoa»,
ez bakarrik bere baitan, baina gehiago Oihenartek nahasi duelakotz jakitate
klasikoarekin eta bereziki mitologiarekin. Berriz itzuli gabe hemen XVIIgarrenean,
XXVI-garrenean eta bertze olerkietan (manamenduetako «albor,
idi» eta bertze) direnetara, irudi edo itzuli bakar bat emanen da bururapen
[15]
465