28,8 MB - Euskaltzaindia

JEAN-BAPTISTE ORPUSTAN
olerkiaren erdian (10, 66: «Hiçac haribira dugun eguina», 67 «Oray eguyn
duçu nahi duçuna 68 Eman derautaçu ahalgueyçuna»).
Oihenarten maitasuna, mehatxu bizi bat salbu (X 45) baina hitzetan
gelditzen dena, jendetasunaren mugetan dago; hiru gorputzen irudiek, hainbertze
XVI-XVII mendetako olerki eta margoetaz orhoituz, gorputza erakutsiz «burutik
aztaleraino», badakite hitz pollitez, gordintasunaren ezeztatzen: X 30
«Eztazkit ezterrazket, gordailluan daunzanac»; XIII 55 «Balin balu, sabela /
Garhi nerraque dela, / Ezi, segurtatzeco, eztu ezagun düela». Gerta daiteke
irudi baten sinbolismoak duela entzun-arazten maitasunaren indarra, hala nola
«kadran-orratza» III 25-36, eta maitasunezko ametsa hitz batez («bait'are
lotzean»). Azpi-erranaz baliatzen da Karbarien eresian XXVI 54 «bait'egin
karb'aldi bat han harequi».
Egia da Etxepareren olerkiak gogoan zituzkeela bizkitartean, erakusten
zuenean maitaria gambaran sarturik andereari hurbiltzen, eta hau oihuz «zuc
heiagora / Eguiten duzu» V 36-37 (ikus Etxepare VIII 21 «Eyagora»). Edo
maitaria mintzarazten zuenean, mundua lekuko hartuz, Maitenaren hil-kexuan
VI 21 «Icus, gende hounac, ikus ene pena» (Etxepare XII, 45 «Gende
honac»); eta oraino VIII-garrenaren galdezko sarreran 1-4: «Zenbat leihorra
zabal bata (...) eracutsico zaita (...) Ni nizan bezain, zori gaitzetacoric ?»
(Etxepare XII 45 «Egundano yçan daya ni bay dichatacoric?»). Eta horrelako
bertze itzuli zenbait (Lafonek erakutsi zuen bertze hau: Etxepare IX 24 «çor
handian çaude», Oihenart II 72 «Zeren zordun zauden»). Baina ez ote dira
maitalen eleak eta arrazoinak, sendimenduak bezala, orotan, eta bereziki literaturan,
beti berdintsuak? Donapaleutarrarenak, bizkitartean apainduago, naturalezako
edertasunez bereziki (oihan, haltz, sagartze, pikotze, arrosa, julufrai, mohuri,
orsto, «ekoizpen» eta lore), eta ere, apaindura ohiz kanpokoagoa, bizi arrunteko
gauzetaz (arraulze, ezne «ulutzu», gisu-labe...).
Baina auherretan da bilatuko Oihenartek maitaler, mutil ala andere, emaiten
dezteien ele-sendimenduetan den gutieneko ogenduntasuna. Hemen ezta maita
sun debekaturik, aitamen baimenik gabe ere (VI, VIII), ez bekatuaren aipurik:
inozenzia hutsean daude maitariak. Bai eta ere doi batez mugak iragaiten
dituztenean, laugarren karbariak eta motil gazteak bezala (ikus XXVI 52-57).
Oihenartek bere alegiazko (bederen olerkaritzako) «gaztaroan», emaiten du
Donjuanismo-ra (nahiz andereak «gorrik» dauden gehienetan!): Margarita,
Argia, Xuria, Graziana, Beltxarana, Joana, «Ederragoa»... eta izendatu gabeak...
sobera, menturaz; egia ere maitasuna eta maitariak zenbaitetan irrigarri direla,
Oihenarten ironia iratzarri, gauzak erranak «cum grano salis», gatz pikor batekin!
462 [12]