28,8 MB - Euskaltzaindia

JEAN-BAPTISTE ORPUSTAN
hori ezabatzen, hortarik kampo baitaude, nahiz bere erran-nahiarekin ikusiko
den bezala Oihenarten gogoan.
Ageri da zerbait moldez aitzineko liburuak duela ondokoa manatu (eta
jakin gabe molde bereko bertze libururik egin zenez bien artean: balirudike,
hala izan balitz, Oihenartek etzuela hoinbertze azpimarratuko Primitiae-ren
planoa, edo hau bakarrik). Nolaz?
Hemen baldintza zenbait aitzinatu behar da: edo erakusteko hobe zela
neurtitz mundutarretarik «Jainkoazko»-etara goititzea, alderantziz jaustea baino,
nahi bazen morala publikorateko eta erlisioneko lan egin, eta horra zehatzbide
bat, jadanik, egitura formaletik haratago. Izan daiteke ere Oihenartek
ttipitu nahi izan duen bere jakintza doktrinala; hor du aipatzen bere olerkari
ahultasuna: «pour exciter ceux qui ont plus d'affection et d'aptitude que moi
á la Poësie, á en faire de meilleures, et en plus grand nombre».
Baina orduan, zenbait erlisionezko olerkiek huts ezpadagi azken olerki
betegarrietan, bertze ondorio bat ere gogoratzen da: erlisioneari behar zen
agur eta ohorea eginik, Oihenart itzultzen da bizi mundutarrera, eta ere
menturaz, XXVI-garrena den Laur karbarien eresia-n, doi bat haratago oraino.
Bi zatien artean, Etxeparek ezarri zituen, iragan-bide bezala, Amorosen
gaztiguya («Bercec berceric gogoan eta nic andredona maria...») eta Emazten
fauore, orotara 208 neurtitz. Oihenarten iragan-bidea zer den, ageri da, nahiz
laburrago (128 neurtitz) bakarra delakotz: Ezkontidearen hil-kexua, emazte
baten (berearen) laudorio eta «fabore» segurki. Hunek berak ere menturaz
badaduka Etxepareren presondegiko «kexuaren» lekua, hiztegi laburrean kexu
«complainte» itzultzen baitu ere, eskutitzean presondegiaz deman hitz bera!
Presondegia, Oihenart legetiar eta erregetiarrak, Donapaleuko jujeak, ezagutu
bazuen bere aldian, guti eta ez legearen kontra joanik; ez Errege katolikoaren
alde izanik, Etxeparez borogatua den bezala Nabarrako gerlan; eta badakigu
aski Oihenarten lanetaz, orai, jakiteko Espainiako erregeren Nabarraz «zuzengaizki»
jabetzea zela ukan zuen politikazko kexu ez bakarra, baina handiena,
eta bizi guzikoa! Bazekiena ere, ote, Etxepareren biziaz zerbait, olerkiak dioen
baino xehekiago? Galdea erantzun gabe utziko da, jakingabean; baina zer muga
hemen bien artean.
Azkenik oraino, ohar gaiten Oihenartek ezarri dituela bigarren bilduma
ondarrean olerki «ttipiak »..., Etxeparek bezala, eta eztutela egite bakarra ttipitasunean,
bainan gaian ere: hemen da aipatzen euskal literatura, batek bere burua
(«garacico natura») goretsiz euskarari hastapenak emanik; bertzeak, bere burua
aitzinaturik XVII-garrenean Museen izena «hospatu» eta Euskal Herrian ezagutarazi
zuelakotz, Arrain eta Zalgiz poetak: hau bertzek «doi hasia», agian
Encepare hetan, «burutara» ereman duelakotz (zertan hori, Zalgizen olerkiak
galdurik, salbu atsotitzak? eztakigu zorigaitzez). Noradino egitura hori hausten
zuen azken olerkiak (Jorralen koblak), hau ere galdurik izenburua salbu,
456 [6]