28,8 MB - Euskaltzaindia

BERNAT ETXEPARE TA ARNALDE OIHENART: ONDORIOTASUNETIK HARAT
Baina, orokorki behatuz, Oihenarten neurtitzaren luzetasun zuzena guti
gurutzatzen da Etxeparerenarekin (hunen Kontrapas-eko laueko iduria dudazkoa
baita: errepikatuz, zortzikoa!), laburrenetik hasiz: 4,5,6,7,8,9,10,12 eta 14,
hau bakarrik kopla zaharrean, nahiz Oihenartek zioen, huts eginez aldi huntan,
«errima bageko neurtitza» zela hirugarren neurtitza, beraz zazpi silabako biga,
hamalaueko baten orde! Ez, etzen bere nahitan gelditu guk uste dugun bezain
garaztarrari hurbil! Nahia, gogo-argikoa, neurtitz labur egitera emana zuen,
dudarik gutiena gabe.
3. Bertsuan (berak kobla edo kopla deitzen du), ikusi denaz, urruntasuna
ttipitzen da, bereziki delako kopla zaharraren erabiltzetik. Eta ere Oihenartek
baititu laueko zenbait (VI, VIII, XVI, XXVII) nahiz neurtitzetan beti ezberdinak,
beti errimak aldizkatuz, eta beti zuzenak, bortzeko, seiko eta zazpikorik nahasi
gabe Etxeparek bezala (kantatzeko nola egin behar zen?). Baliteke menturaz
hemen ere lehen begi ukaldiak ezterakutsan berdintasun edo bederen iduripen
bat: Oihenartek, nahi izan ditu kantu molde zenbait bertsutan itxuratu, bere
errepika ageriekin (X, XXV), edo bi neurtitz berex emanez (VII, XXIII),
bainan bertsu guzietan. Orduan oroitarazten du Etxepareren hastapenetako
diztikoaz; zer balio zuen? ala doinuaren emaitea? egiazko errepika? Hau ezta
argi Kontrapas-ean baizik; aski, Oihenarten bildumarekin loturaren egiteko
(ikus errepikaz zer dion eskutitzean, op. cit. 215). Jakinez, alta, hunek aitzinekoaren
olerki egituraren ondoan (edo kanpoan) zauden kantu ereduak, nahi izan
dituela bertsuan berean, bertsuaren «barnean» eman.
Eta honengatik erran daiteke eztuela Oihenarten bertsuak musikan emaite
edo kantatze beharrik, Ronsard batenak baino gehiago; bainan, honek «polifo
nia» hartu zuen bezala bere aroko musikari handienen ganik, har lezakeela
menturaz, nahiz olerki jakintsunaren musikan emaiteko «moda» urrundua
zagon jadanik XVII-garren mendean.
Hitz bat behar du ere Oihenarten bildumak dadukan olerki Etxeparenetarik
urrunenak: erran nahi da Zalgizeko jaunaren ohorezko sonetoak. Gauza oharga
arria segur: etzuketen ahantzi ez Larramendi batek (Oihenarten izena osoki
ixiltzen badu ere), ez Eguiateguyk (baina honek «irakurtzaleri» egiten duena
«hamalaurdun» hutsa da, ez soneto zuzena).
4. Bildumaren egitura
Eztakit aski ohartu denez iduriz bitxikeria huni: Etxeparek eman zuelarik,
Oihenartek berak dion bezala (ikus gorago) liburua «bi partetan zatiturik »,
lehenean doktrina girixtinoaren zatiak, bigarrenean maitasunezkoak (eta ere
presondegiko «kexua », Oihenarten hitzaz baliatuz), Oihenartek ere eman zituen
bi zati, baina gaiak alderantziz, lehenik maitasunezkoak, bigarrenik «Iainkoazko
neurtitzak», erdaraz « Vers de Devotion» «(eta aurritzean «quelques rimes pies»).
Baionako liburuko olerki berriek (zaharrarokoek, menturaz) eztute egitura
[5]
455