28,8 MB - Euskaltzaindia

BERNAT ETXEPARE 'TA ARNALDE OIHENART: ONDORIOTASUNETIK HARAT
ixtoriogile biarnesak: Histoire du Béarn et de la Navarre, orr. 142), garaztarra
zen, Buzunaritz Apate-ko jauna. Apateko jauregian erraiten dute oraino Sarasketa
Etxepare aitoretxekoekin eta gure olerkariarekin hangoa bazen uste den
bezala, jendakian zirela (nahiz dokumentorik ezten aitzinatu horren borogatzeko,
erran behar da oraino bi etxeak ahaide beren eskuetan direla). Oihenarten
jakitatea gauza hortan etxeko eta ahozko tradizione bizietarik heldu hel zitekeen.
Olerkintzaz harat, bazuen Oihenartek erasia gotorrago bat bere aitzinekoarendako,
hau moraleko eta erlosionekoa, bakarrik delako eskutitzean agertzen
dena. XVII-garren mende erditan harat, Luis XIV-garren errege «guziz girixtinoaren»
gortea itxuraz (baita zer erran egiaz...) beharbezalakatua zen («bienséance»
delakoa), erresuma ere «debozinoari» emana, kontra-erreforma betean;
gogo-aldatze horren lekuko hor ditugu aro hartako hainbertze euskal idazle
elizatiar. XVI-garren mende hastapeneko gogo libroa urrun da orduan, Rabelais,
Marot, Ronsard batzuena (oro guti edo aski elizari hurbil). «Un Veritable
Ecclesiastique », Etxeberri Ziburukoan ikusten du Oihenartek, olerkiginzan ahula
izanik ere, xeheki aztertzen duen bezala. Etxepareren liburuko bigarren zatiak
eztu egokitasun bera alde horretatik: «La premiere (partie) contient quelques
fragments de La Doctrine Chrestienne, Et l'autre (outre les regrets de la
complainte de son Emprisonnement) des Vers d'amour assés mal seans a Un
Ecclesiastique, et surtout a Un curé ayant charge d(')ames ». Huna beraz
bi olerkarien arteko auziaren bigarren arrazoina.
Ezin errana da, ene ustez, auzi horren xahutzeko, edo Etxepareren hutsen
zuzentzeko, eta hura bakarrik gogoan egin dituela Oihenartek bertsu guziak,
«hontu koblak». Bada alta, olerkigintzan eta handik kampo ere, bien arteko
estekadura erakus dezakeen arrazoinik. Hori da bilatuko, ahal bezanbat mugatuko,
ikertuz 1) lehenik ageriena: olerkigintza bera eta liburuen egitura; 2) bigarrenik
erlisioneko olerki gaien hautua eta berezitasunak, ikusiz biek neurtitzetan
eman duten gai ber bat: «hamarkuna» edo «dekalogoa»; 3) hirugarrenik maitasunaz
eta «maitariez» dematen itxura ezberdinagoa; 4) azkenik ere, ondoriotasunetik
urrunago, Oihenartek ekartzen dituen berritasun ohargarri batzuk. Eta
horrela aterako gira doi bat, agian, azterketa klasiko eta eskolastikoen «paralelo»
ohituetako «gaingirotasun» eta formalitatetik.
I. NEURTIZKINTZATIK LIBURUAREN EGITURA OSORA
1. Neurtitzaren moldatzeaz eta errimaz Oihenarten olerki erregeletan,
gauza aski ezaguna delakotz eta aztertua jadanik han edo hemen, doi doia
orhoitarazten da: 1. silaben zenbaki zuzena jakinez sinalefa eta elisioak beharrezkoak
direla (latinean, italianoan eta espainolean bezain hertsiki, dio, eta edozein
olerki klasikoekin egin daitekeen gonbaraketak erakutsiko du argiki, aurten
ikasle zenbaitekin Gongora-ren III-garren sonetoaz baliatuz egin
[3] 453