28,8 MB - Euskaltzaindia
28,8 MB - Euskaltzaindia 28,8 MB - Euskaltzaindia
AURELIA ARKOTXA poesia lotzen ahal den Errenazimenduko garaian italieraz, frantsesez eta gazteleraz, (nonbait mugatzekotan azterketa hau) loratu zen poesia mota batekin, amodio-hizkuntza mota eta kodifikatze batekin. I AMODIO-BIDE KODIFIKATUA: I 1 «Innamoramentoa» eta maitearen obsesioa: I la: Begi-bihotzetarako zauria Hona hemen maitasun sortzeaz diren bi aipamen: «Ni, hala hala Tiraz bezala Hik joz geroz bihotzean», (III) «Noizten begiez Egin erautan zauria»; (IX) Amodioa zauri da, beraz, sofrikario. Etsenplu ugari bagenituzke europako poesia neo-petrarkistean, ikus ditzagun, adibidez, espainol «Urrezko Mende»etatik (XVI. XVII.mendeak)2. heldu zaizkigun biga: «Quién me dijera, Elisa, vida mía, cuando en aqueste valle al fresco viento andábamos cogiendo tiernas flores, que había de ver con largo apartamiento venir el triste y solitario día que diese amargo fin a mis amores? El cielo en mis dolores cargó la mano tanto, que a sempiterno llanto y a triste soledad me ha condenado; y lo que siento más es verme atado a la pesada vida y enojosa, solo, desamparado, ciego sin lumbre en cárcel tenebrosa». (Garcilaso de la Vega, Nemoroso, in Egloga primera). «Donde el dolor me lleva vuelvo al paso, tan cansado y perdido que no tengo para arribar fuerza, y nunca vengo a conceder holganza al cuerpo laso 2 Espainiako literatur garai opariena mende erdia baino lehen bukatua zen, GONGO- RAren heriotzearekin (1627), LOPE de VEGArenarekin (1635) eta QUEVEDOrenarekin (1645). 402 [2]
OIHENARTEN 4MODIOZKO POESIEN AZTERKETA KONPARATIBOA El mal me sigue de uno en otro paso, perpetuo y grave, tal que lo sostengo sólo por entender que en mí me vengo de cuanta pena por Amor yo paso». (Fernando de Herrera, soneto 88). Baina, garai hori baino lehen, Santillana-ko Markesak (1398-1458), Petrarca imitatuz, hauxe zioen: «Amor, el qual olvidado cuydava que me tenía, me façe bevir penado, sospirando noche e día. (...) Pero, Amor, pues me feçiste amador, façme que crea ser amado de quien viste que me firió sin pelea: si no, dome por burlado, pues dona de tal valía me faze bevir penado sospirando noche e día» (Marqués de Santillana, Decir, in Canciones y decires). Lan honen hastapenean Oihenarten poemetarik atera bi aipamenek ongi erakusten zuten bezala, amorantearen sofrikario guzien hoberenduna da emaztea eta bereziki haren begiak, emaztearen begiek baitute amorantearen bihotza zauritzen —«E i feritor questi begli occhi foro» dio Ariosto-k (1474-1533), VI. sonetoan— begietarik baita amodioa sartzen eta maitalea defentsarik gabe gelditzen, Petrarca-k (1304-1374) zion bezala: [3] «Trovonmi Amor del tutto disarmato Et aperta la via per gli occhi al core», (Dal Canzoniere, III). «Amor m'ha posto come segno a strale, ( ...) Da gli occhi vostri uscìo 'l colpo mortale, contra cui non mi val tempo né loco; da voi sola procede, e parvi un gioco, il sole e'l foco e'1 vento ond'io son tale». (Dal Canzoniere, CXXXIII). Ronsard-ek irudia bereganatuko du: «Dans le serain de sa jumelle flamme Je vis Amour, qui son arc desbandoit, Et sus mon cuoeur le brandon éspandoit». (Les Amours III) 403
- Page 335 and 336: ANDRES URRUTIA 4.2. Oihenarten erre
- Page 337 and 338: LUIS MARIA MUJIKA somatismoa eta po
- Page 339 and 340: LUIS MARIA MUJIKA Bestalde, poetak
- Page 341 and 342: eti tink eta ekhuru; zein, manura e
- Page 343 and 344: LUIS MARIA MUJIKA Ene gogoa baliaki
- Page 345 and 346: et'ohartzen zeren zordun zaudeen35.
- Page 347 and 348: ezpadidan, lur orotan, zeren hik hi
- Page 349 and 350: gorde-lekura eta hi han bat akidan5
- Page 351 and 352: hon eztaritzozunari, moien apur bat
- Page 353 and 354: adimenduz, eranzun nik ezin bezalak
- Page 355 and 356: ain'engoiti Jainkoagati dakidan nik
- Page 357 and 358: erhi mehe, gaineti zilharztatu idur
- Page 359 and 360: Ildo beretik: LUIS MARIA MUJIKA Ald
- Page 361 and 362: LUIS MARIA MUJIKA Ederragoari deitu
- Page 363 and 364: Beraz higanik egin, jadanik, noiz n
- Page 365 and 366: LUIS MARIA MUJIKA Salaketa, oraindi
- Page 367 and 368: LUIS MARIA MUJIKA Saminezko aitorpe
- Page 369 and 370: LUIS MARIA MUJIKA Ohizkoa denez, sa
- Page 371 and 372: LUIS MARIA MUJIKA Gonparaketaren lo
- Page 373 and 374: XX. KOLOREAK LUIS MARIA MUJIKA Oihe
- Page 375 and 376: LUIS MARIA MUJIKA batean. Ondorengo
- Page 377 and 378: k) Ahoa eta mihia: 1) Hortzak: 11)
- Page 379 and 380: LUIS MARIA MUJIKA batez ere, hemen
- Page 381 and 382: LUIS MARIA MUJIKA d) Elurra = eskua
- Page 383 and 384: mokoetan xartaturik koralez bi mohu
- Page 385: OIHENARTEN AMODIOZKO POESIEN AZTERK
- Page 389 and 390: Santillana-k: OIHENARTEN AMODIOZKO
- Page 391 and 392: OIHENARTEN AMODIOZKO POESIEN AZTERK
- Page 393 and 394: OIHENARTEN AMODIOZKO POESIEN AZTERK
- Page 395 and 396: OIHENARTEN AMODIOZKO POESIEN AZTERK
- Page 397 and 398: OIHENARTEN 4MODIOZKO POESIEN AZTERK
- Page 399 and 400: OIHENARTEN AMODIOZKO POESIEN AZTERK
- Page 401 and 402: OIHENARTEN AMODIOZKO POESlEN AZTERK
- Page 403 and 404: OIHENARTEN AMODIOZKO POESIEN AZTERK
- Page 405 and 406: OIHENARTEN AMODIOZKO POESIEN AZTERK
- Page 407 and 408: OIHENARTEN AMODIOZKO POESIEN AZTERK
- Page 409 and 410: OIHENARTEN AMODIOZKO POESIEN AZTERK
- Page 411 and 412: OIHENARTEN AMODIOZKO POESIEN AZTERK
- Page 413 and 414: OIHENARTEN AMODIOZKO POESIEN AZTERK
- Page 415 and 416: OIHENARTEN AMODIOZKO POESIEN AZTERK
- Page 417 and 418: OIHENARTEN AMODIOZKO POESIEN AZTERK
- Page 419 and 420: OIHENARTEN AMODIOZKO POESIEN AZTERK
- Page 421 and 422: OIHENARTEN AMODIOZKO POESIEN AZTERK
- Page 423 and 424: OIHENARTEN AMODIOZKO POESIEN AZTERK
- Page 425 and 426: Kopeta (Belar): Lepo: Matel, Ahutz:
- Page 427 and 428: Ugatz, Bulharr OIHENARTEN AMODIOZKO
- Page 429 and 430: OIHENARTEN AMODIOZKO POESIEN AZTERK
- Page 431 and 432: OIHENARTEN AMODIOZKO POESIEN AZTERK
- Page 433 and 434: OIHENARTEN AMODIOZKO POESIEN AZTERK
- Page 435 and 436: BERNAT ETXEPARE 'TA ARNALDE OIHENAR
AURELIA ARKOTXA<br />
poesia lotzen ahal den Errenazimenduko garaian italieraz, frantsesez eta gazteleraz,<br />
(nonbait mugatzekotan azterketa hau) loratu zen poesia mota batekin,<br />
amodio-hizkuntza mota eta kodifikatze batekin.<br />
I AMODIO-BIDE KODIFIKATUA:<br />
I 1 «Innamoramentoa» eta maitearen obsesioa:<br />
I la: Begi-bihotzetarako zauria<br />
Hona hemen maitasun sortzeaz diren bi aipamen:<br />
«Ni, hala hala<br />
Tiraz bezala<br />
Hik joz geroz bihotzean», (III)<br />
«Noizten begiez<br />
Egin erautan zauria»; (IX)<br />
Amodioa zauri da, beraz, sofrikario. Etsenplu ugari bagenituzke europako<br />
poesia neo-petrarkistean, ikus ditzagun, adibidez, espainol «Urrezko Mende»etatik<br />
(XVI. XVII.mendeak)2. heldu zaizkigun biga:<br />
«Quién me dijera, Elisa, vida mía,<br />
cuando en aqueste valle al fresco viento<br />
andábamos cogiendo tiernas flores,<br />
que había de ver con largo apartamiento<br />
venir el triste y solitario día<br />
que diese amargo fin a mis amores?<br />
El cielo en mis dolores<br />
cargó la mano tanto,<br />
que a sempiterno llanto<br />
y a triste soledad me ha condenado;<br />
y lo que siento más es verme atado<br />
a la pesada vida y enojosa,<br />
solo, desamparado,<br />
ciego sin lumbre en cárcel tenebrosa». (Garcilaso de la Vega,<br />
Nemoroso, in Egloga primera).<br />
«Donde el dolor me lleva vuelvo al paso,<br />
tan cansado y perdido que no tengo<br />
para arribar fuerza, y nunca vengo<br />
a conceder holganza al cuerpo laso<br />
2 Espainiako literatur garai opariena mende erdia baino lehen bukatua zen, GONGO-<br />
RAren heriotzearekin (1627), LOPE de VEGArenarekin (1635) eta QUEVEDOrenarekin (1645).<br />
402 [2]