28,8 MB - Euskaltzaindia

Operante spiritu
Sine viri coitu,
Genitrix est facta.
PATRI URKIZU
Galdetuko didazu agian zein diren hitz esdrújulo
hauek eta zein lehen
aipatu arruntak gure hizkuntzan, eta erantzungo dizut esdrújulo-ei dagokienez,
direla azken silabak laburrak eta aitzin-azkenaurrekoa luze dituztenak, Zeuk
ezagutu nahi badituzu belarriari galdeiozu, dudarik gabe beraxek erakutsiko
baitizu -ra, rik,-tik eta -ko bukaera duten hirusilabako hitzak direla eite
honetako, ahoskatzen ditugunez hártzera, hárturik eta hártzeko azentua lehene
an ipiniz, eta ez hartzéra, hartúrik eta hartzéko azentua azkenaurrekoan ezarriz,
eta guttiago oraindik azkenean duten hartzerá, harturík eta hartzekó bezala.
Ez dago hiru silaba baino gehiago duen hitzik, zeren haietariko anitzetan
azkenaurreko kantitatea dudakorra edo halamodukoa da, hitzotan ageri denez,
erostera, erosirik, erosiko; erabiltzera, erabilirik eta erabilteko, zinetan aitzinazkenaurreko
silaba ez den bi azkenak baino luzeagoa, baina hirurak neurri
eta denbora berean ahoskatzen diren; beraz ikus dezakegu azkenaurrekoa nahi
bezala poetaren gogo arabera erabil daitekeela, luze edo labur gisara, hori dela
eta arrunt edo dudakorra ditzen zaio.
f22
Bada ere hiru silabako hitz andana handia azkenaurreko silaba arrunta
duena et honen medioz balia daitekeena, bai eme, bai esdrújulo den bertsolerroa
rentzat, halaxekoak dira, hain zuzen, mugatzailea duten nominatibo ia gehienak
nola, errea, josia, jauzia, buria, begia, ertzea, luzea, joaitea, hiltzea eta besteak.
Halaber beren singularreko ablatiboak: erreaz, josiaz, buruaz, begiaz, etabar.
Beste kasua da mugatzailea duten pluralak, zeinek duten (nominatibo pairuzkoa
ezik) azken silabak luzeak, ahoskatzen baititugu, gauzék, gizonék, gauzén,
gizonén, gauzér, gizonér, gauzéz, gizonéz, azken silaba luzatuz.
Bestalde, mugatzailea duten singularreko genitibo eta datiboak azken silaba
laburra dute, eta azkenaurrekoa luzea, ahoskatzen ditugunez gizonáren, eta
gizonári, eta ez gizonarén ezta gizonari.
f23
Aita Haramburu 109 kaputxinoa izan da bakarra errimak euskaraz publikarazi
dituztenen artean, bere Eskuarra-ren bigarren argitalpenean sarturiko Zazpi
109 Joanes Haramburu, Debocino escuarra mirailla eta oracinoteguia, Virginaren debocionea,
marinelena eta San Francesen heren Ordena, berce anhitz debocionozco othoitcequin....Bordelen,
1. arg. 1635; Vinsonen arabera 2. edizioa 1642.goa litzateke (Essai d'un bibliographie de la
langue basque, Paris, 1891, 75) Lehen argitaraldiko 207. orraldean aurkitu dut laukoa.
324 [30]