28,8 MB - Euskaltzaindia
28,8 MB - Euskaltzaindia 28,8 MB - Euskaltzaindia
EMAZTEA OIHENARTEK BILDU ATSOTITZETAN Jean HARITSCHELHAR euskaltzainburua U.R.A. 1055 C.N.R.S., Bordeaux III Zer ote da emaztea gizonarentzat? Gauza ala presuna? Laguna ala etsaia? Ez ote da izan gizonaren asmu edo amentsetan deabruak bere menpean daukan norbait, gizonaren galgarri? Eba, paradisuan, izan da Adan-i Jainkoak eman zion laguna, hark berak galarazi zuela senarra sugearen aholkuak onartuz. Adan, Eba, deabrua sugearen itxurapean, fruitu debekatua, paradisu galdua. Nor da hobendun? Eba. Geroztik, gizonak bere baitan dauka emaztearenganako mesfidantza, beldurra berdin eta noiztenka mespretxua. Abere baten pare dela emaztea irakur dezakegu espainol atsotitzetan nola frantses erran zaharretan eta gizonak behar du behar den bezala hezi. • La burra y la mujer apaleadas quieren ser. • La mula y la mujer a palos se han de vencer. • Una buena cabra y una buena mula y una buena mujer son muy malas bestias las tres. • El lunes a la parla, el martes a paliza, el miércoles a puño en rostro, el jueves a cocea, el viernes a la greña, el sábado cierne y masa, el domingo descansa. Eta dio Correas-ek: «Dice lo que sucede a algunas mujeres por parlar y holgar, que sus maridos las castigan a puñete, palo y coz». Ez balinbada on haurren egiteko, abere bilaka daiteke emaztea: • La mujer que no pare y empreña, darla de palos, cargarla de leña. Ez du iduri bertzerik pentsatzen dutenik frantsesek. Haiek ere parekatzen dituzte emazteak eta abereak, haiek ere aise darabilte makila: [1] • Bon cheval, mauvais cheval veut l'éperon, Bonne femme, mauvaise femme veut le baston. • Dame bien dressée, mule enchevestrée. 273
JEAN HARITSCHELHAR • Une bonne femme, une bonne mule, une bonne chèvre sont trois méchantes bestes. • II n'y a femme, cheval, ne vache Qui n'ait toujours quelque tache. Urrunago doaz frantsesak, Jainkoari laguntza eskatzen diotenean: Alargun tzea da askatasunaren aurkitzea: eskerrak Jainkoari! • A qui Dieu veut aider, sa femme meurt. • Dieu ayme 1'homme quand il lui oste sa femme n'en sachant plus que faire. Alargunaren nigarra ez da iraunkorra: • Deuil de femme morte Dure jusqu'à la porte. Euskal errefrauetan mespretxuz betea hatzeman dudan bakarra hauxe da: Emak horari ezurra eta emazteari gezurra (500) Aspaldidanik heldu zaigu jende ezkonduen artean gizona dela nagusi eta bere menpean daukala emaztea. Jaun Done Paulok erromatarri eginikako epistolan hauxe dio: «Alabainan senharraren meneko den emaztekia, senharra bizi deno legearen lokharrietan da; hiltzera heldu bada ordean senharra, haren legearen azpitik atheratzen da emaztea. Beraz senharra bizi duelarik, lohi dithua izanen da, bertze batekin egon bada; bainan senharraren legetik atheratu da, hiltzera ethorri bada hura, haletan non ez baita lohi bertze batekin ezkondurik ere». (Erromatarri. VII. kapitulua) Oso ezaguna da ere ephesoarri eginikako epistolan Paulok dioena, garai batean ezkontzako mezetan irakurtzen zelakotz: «Emazteak beren senharri Jaunari bezala izan bitez ethordun; zeren senharra baita emaztearen burua, hala nola Kristo Elizaren burua baita, haren gorputzaren salbatzailea». (Ephesoarri. V. kapitulua) Hortik dator, giro horretan biziz, euskal erran zaharra: 406. Senhar duenak jaun du. Eba-ren ildotik joanez, agertuko dira errefrauetan emaztearen akatsak, izan dadin neska gazte, amorantea edo ohaide, emagaldu edo puta, atso zahar. Baina badago ere emaztearen bertze itxura bat. Paradisua galdurik emaztea rengatik, paradisurako bidea berriz aurki daiteke Kristo-ri jarraikiz, eredu gisa hartuz Maria, Kristoren ama. Horrek ez du tonarik ukanen, hau da garbia, ona, distiranta, emazte guzien eredua. Emakumearen bi itxura horiek aurkitzen dira atsotitzetan. 274 [2]
- Page 209 and 210: ALFONSO IRIGOYEN 569: Daquian gusia
- Page 211 and 212: ALFONSO IRIGOYEN 142: Erguela mais
- Page 213 and 214: ALFONSO IRIGOYEN Otros verbos de co
- Page 215 and 216: ALFONSO IRIGOYEN ATSOTIZAC EDO REFR
- Page 217 and 218: ALFONSO IRIGOYEN 32.Arima onari eur
- Page 219 and 220: ALFONSO IRIGOYEN 67. Barurac hirur
- Page 221 and 222: 107. Campoan vrso, Exean bele. ALFO
- Page 223 and 224: ALFONSO IRIGOYEN 135. Emaftea har d
- Page 225 and 226: GNOMICA OIHENARTIANA-A. OIHENART, A
- Page 227 and 228: ALFONSO IRIGOYEN H 206.Habia eguin
- Page 229 and 230: ALFONSO IRIGOYEN 240.Hiri sionat Al
- Page 231 and 232: ALFONSO IRIGOYEN I vocala 272.Idia
- Page 233 and 234: 305.Lusazen duenac estu epazen. ALF
- Page 235 and 236: ALFONSO IRIGOYEN 336. Nihaur ninsan
- Page 237 and 238: ALFONSO IRIGOYEN 3e7. Ongui eguiten
- Page 239 and 240: ALFONSO IRIGOYEN 398.Prestazen esad
- Page 241 and 242: ALFONSO IRIGOYEN 432.Seinua ensun n
- Page 243 and 244: ALFONSO IRIGOYEN 457.Vr-garbisura i
- Page 245 and 246: ALFONSO IRIGOYEN 487.Atebati segoen
- Page 247 and 248: ALFONSO IRIGOYEN 518.Gafturequico h
- Page 249 and 250: ALFONSO IRIGOYEN 552. Bardin da alf
- Page 251 and 252: ALFONSO IRIGOYEN 583. Erhogoa da it
- Page 253 and 254: ALFONSO IRIGOYEN 620.Haurrac athean
- Page 255 and 256: ALFONSO IRIGOYEN 649.Nahiago dut ar
- Page 257 and 258: 676.Vrrun hiriti, vrrun offagarriti
- Page 259: ATSOTIZAC EDO REFRAVAC, Prouerbes,
- Page 263 and 264: JEAN HARITSCHELHAR 675. Urrunera do
- Page 265 and 266: Bertze biak biltzen ditu honek •
- Page 267 and 268: JEAN HARITSCHELHAR Adardun nahi bal
- Page 269 and 270: 193. Gizon bizar peituti eta emazte
- Page 271 and 272: JEAN HARITSCHELHAR 561. Bertzeren e
- Page 273 and 274: JEAN HARITSCHELHAR • La hembra ab
- Page 275 and 276: JEAN HARJTSCHELHAR 217. Haur duenak
- Page 277 and 278: JEAN HARITSCHELHAR 351. Ohaidea onh
- Page 279 and 280: JEAN HARITSCHELHAR Emaztearen boter
- Page 281 and 282: JEAN HARITSCHELHAR Jean HARITSCHELH
- Page 283 and 284: PATRI URKlZU Esku artean erabili di
- Page 285 and 286: 2. ATSOTITZEN HELBURUEZ PATRI URKIZ
- Page 287 and 288: PATRI URKIZU moldiztegiratuak arrun
- Page 289 and 290: PATRI URKIZU 242 Hira bera da hirga
- Page 291 and 292: PATRI URKIZU 6. Pikatuak erraiten d
- Page 293 and 294: ARNAUD OIHENART Euskal poetika L'ar
- Page 295 and 296: PATRI URKIZU Zortzi bertsolerro hau
- Page 297 and 298: PATRI URKIZU I'che gioir di tal vis
- Page 299 and 300: PATRI URKIZU Beharrezkoa da, ordea,
- Page 301 and 302: Quantum potes tantum aude Quia maio
- Page 303 and 304: Lignum 92 crucis Signum ducis, Sequ
- Page 305 and 306: PATRI URKIZU Cuius animan' gementem
- Page 307 and 308: Nullus patet hic amicus, Solus ades
- Page 309 and 310: PATRI URKIZU zazpi silaba besterik
JEAN HARITSCHELHAR<br />
• Une bonne femme, une bonne mule, une bonne chèvre sont trois<br />
méchantes bestes.<br />
• II n'y a femme, cheval, ne vache<br />
Qui n'ait toujours quelque tache.<br />
Urrunago doaz frantsesak, Jainkoari laguntza eskatzen diotenean: Alargun<br />
tzea da askatasunaren aurkitzea: eskerrak Jainkoari!<br />
• A qui Dieu veut aider, sa femme meurt.<br />
• Dieu ayme 1'homme quand il lui oste sa femme n'en sachant plus que<br />
faire.<br />
Alargunaren nigarra ez da iraunkorra:<br />
• Deuil de femme morte<br />
Dure jusqu'à la porte.<br />
Euskal errefrauetan mespretxuz betea hatzeman dudan bakarra hauxe da:<br />
Emak horari ezurra eta emazteari gezurra (500)<br />
Aspaldidanik heldu zaigu jende ezkonduen artean gizona dela nagusi eta<br />
bere menpean daukala emaztea.<br />
Jaun Done Paulok erromatarri eginikako epistolan hauxe dio:<br />
«Alabainan senharraren meneko den emaztekia, senharra bizi deno legearen<br />
lokharrietan da; hiltzera heldu bada ordean senharra, haren legearen azpitik<br />
atheratzen da emaztea.<br />
Beraz senharra bizi duelarik, lohi dithua izanen da, bertze batekin egon<br />
bada; bainan senharraren legetik atheratu da, hiltzera ethorri bada hura, haletan<br />
non ez baita lohi bertze batekin ezkondurik ere».<br />
(Erromatarri. VII. kapitulua)<br />
Oso ezaguna da ere ephesoarri eginikako epistolan Paulok dioena, garai<br />
batean ezkontzako mezetan irakurtzen zelakotz:<br />
«Emazteak beren senharri Jaunari bezala izan bitez ethordun; zeren<br />
senharra baita emaztearen burua, hala nola Kristo Elizaren burua baita, haren<br />
gorputzaren salbatzailea».<br />
(Ephesoarri. V. kapitulua)<br />
Hortik dator, giro horretan biziz, euskal erran zaharra:<br />
406. Senhar duenak jaun du.<br />
Eba-ren ildotik joanez, agertuko dira errefrauetan emaztearen akatsak,<br />
izan dadin neska gazte, amorantea edo ohaide, emagaldu edo puta, atso zahar.<br />
Baina badago ere emaztearen bertze itxura bat. Paradisua galdurik emaztea<br />
rengatik, paradisurako bidea berriz aurki daiteke Kristo-ri jarraikiz, eredu gisa<br />
hartuz Maria, Kristoren ama. Horrek ez du tonarik ukanen, hau da garbia,<br />
ona, distiranta, emazte guzien eredua. Emakumearen bi itxura horiek aurkitzen<br />
dira atsotitzetan.<br />
274 [2]
Change language