28,8 MB - Euskaltzaindia
28,8 MB - Euskaltzaindia 28,8 MB - Euskaltzaindia
Hitzaunrea eta XIV-XV. kantak OIHENARTEN GRAFIA sperança, paciença penitencia, conciencia galcen / harceco, berce gorayni sciencia ignoranciaren inçan dançara abançatzeco prince francesa Honetan gelditzen garela ere, garbi ageri dira bi gauza: bat, ez dagoela batere alderik bi multzoen anean; bi, l,r,n-ren ondoan c grafema darabilela beti, aditz izenen —tze— delarik edo ez delarik, batere heldulekurik eman gabe noiz ahoskatzen zuen frikari noiz afrikari asmatzeko. 3. Alde horretatik Lizarragaren grafia-sistema askoz landuagoa eta zehatzagoa da eta gainera ezin erosoagoa irakurlearentzat, beti baitakigu nolako hotsa edo fonema iruditaratzen duen grafema bakoitzak. Eta hala ez ditu frikari-afrikariak bokal artean bakarrik beti eta sistematikoki berizten (eçagun, beçala, içan, naicen, etab. batetik eta dedicatzena, ezpaitzuen, orhoitzeac, bihotzetan, eta etab. bestetik), baita gainerako jarreretan ere. Har ditzagun, esate baterako, Juana de Albret erreginari egin zion bere itzulpenaren eskaintzaz gain, Heuscalduney deritzan gutuntxoa eta ondoko bi idazti «Adbertimendua» eta «Somarioa» deriztenak, eta sailka ditzagun hor goian bezala l,r,n-ren ondoan bizkar albeolarea duten hitz batzuk: –l–: itzultzeco, hurbiltzeco, biltzarretic, galtzapen mulço hartzera, sartze, sortzeco berçalde, berce, bercela, sporçu, cerçaz çuhurtziaz kencen, bardincen avança-, minça-, deçadançat, behinçat, sperançaz, ordenançaz, dençat nincela, Belçunceprincipalqui, incitatu, reverentia, insufficientiaz ançora Ongi ageri dira bi gauza: bat, r,l-ren ondoan frikaria dela fonema, salbu aditz izenen —tze— eta horretatik sorturiko biltzan, galtzapen (ikus biltzen, galtzen) eta hauen antzekoak direnean; bi, n-ren ondoan aldiz frikaria dela beti, baita aditz izenen —tze— denean ere. Gatozen orain, bera baino lehenagoko beste bi idazle horien grafia-sistemaren argitan Oihenartena ikertzera. 4. Haren neurtitzetako edozin orrialdetan liburua zabaltzean berean ohartzen da bat bi idazle horiekiko zenbait diferentzia nabarmenez. Hona bi larrienak: [3] 177
NEREA ARRIZABALAGA - PATXI ALTUNA a. Zenbait hitzetako s maiz ezinbestean /s/ (frikari apikoalbeolarea) den bitartean, gure s bezalaxe, hala nola sudurra, erasten, basten, deus, stacuru, aspaldi, uste, eskierki eta abar, aldiz beste askotan —Etxeparegan eta Lizarragagan inoiz ez bezala— grafema hori bera /3/ (frikari bizkaralbeolarea) da, esate baterako su (=zu), estinat, desaquet, besala, gueros, basterres, nis, visi, besi, esi, baisi, esac (gure ezak), nahiz eta beste batzuetan fonema hori beste grafema batez ere iruditaratzen duen: beci, baicic, bici, ezen, piztu, cer, cein, cergati, cegiion, eta abar. b. Aldiz Oihenartentzat z grafema, gaurko irakurleok bitxi baderitzagu ere, /ç/ fonema da bai hitzaren erdian, (bokal artean, ordea!), bai kabuan; hau da, xixtukari afrikatu bizkaralbeolarea, zenbait salbuespen gorabehera, noski; hala nola, serbizu, estarizozunari, izuri, uzi, sizadan, bihoza, bazutan, bozen; gorpuz, hiz, gaiz, anhiz, baiez, dukesulakoz, sintielacoz —horko «bozen» hori lehen Etxeparek bocen idatzirik eman diguna, nola ahoska ez genekiena — gure zerbitzu, eztaritzotzunari eta abar dira. Nahi adina exenplu aipa liteke, baina aski dirateke emanak. Salbuespenen bat badela esan dugu. Hona hita: leguez, penez, batez, hauetan frikaria baita, eta doi-doi aurkituko da besterik. 5. Hitz barnean —baina bokal anean— hala dela esan dugu. Zer gertatzen da, ordea, badaezpadako diren l,r,n kontsonanteen ondoan? Bat: ze grafemaz baliatzen da? Bi: ze fonema da grafema hori? Ez ahantz, bizkaralbeolareetara mugatzen dugula lana, hauek sortzen baitute buruko nekerik handiena. Ez ahantz ere Lizarragak kuadro hau erakutsi digula: saltzen eta elce sartzen eta herce baina kencen eta dençat. Alegia, l,r-ren ondoan, baldin aditz -izenen -tze bada, bai, afrikaria; baldin hala ez bada, frikari soila. Ez, ordea, n-ren ondoan, hemen ez baitu ezer berizten, baizik berdin egiten, aditz-izenen -tze izan edo ez izan. Eta Oihenartek zer? 6. Bi lehen kontsonante horiek, l,r, direla eta, ia beti batera ari dela esan behar. Ikus dezagun lehenik nola agertzen den L Aditz izenen multzoak ez dirudi batere salbuespenik erakusten duenik liburu osoan; beti -ze grafia agertzen da. Hala nola: helzen hilzea hurbilzea salzea estalzen estialzen izulzean ximalzen apalzen galzen Ikus orain aditz izen ez direnak: alsiru belsuriac alsoac igelsu arraulse 178 [4]
- Page 117 and 118: HIZKUNTZARI BURUZKO OIHENARTEN ZENB
- Page 119 and 120: HIZKUNTZARI BURUZKO OIHENARTEN ZENB
- Page 121 and 122: HIZKUNTZARI BURUZKO OIHENARTEN ZENB
- Page 123 and 124: HIZKUNTZARI BURUZKO OIHENARTEN ZENB
- Page 125 and 126: HIZKUNTZARI BURUZKO OIHENARTEN ZENB
- Page 127 and 128: GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN
- Page 129 and 130: GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN
- Page 131 and 132: GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN
- Page 133 and 134: GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN
- Page 135 and 136: GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN
- Page 137 and 138: GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN
- Page 139 and 140: GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN
- Page 141 and 142: GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN
- Page 143 and 144: GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN
- Page 145 and 146: GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN
- Page 147 and 148: GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN
- Page 149 and 150: GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN
- Page 151 and 152: GRAMATIKAZ OIHENARTEN NEURTHITZETAN
- Page 153 and 154: PATXI ALTUNA Oihenarten poesigintza
- Page 155 and 156: PATXI ALTUNA bitarikoak dira: zeren
- Page 157 and 158: PATXI ALTUNA guiçonés. Salbuespen
- Page 159 and 160: PATXI ALTUNA lehen galdera: exenplu
- Page 161 and 162: PATXI ALTUNA Bosgarren arauaz ez da
- Page 163 and 164: PATX/ALTUNA lo ditut Iin dice haré
- Page 165 and 166: PATXI ALTUNA methode» idatzi ondor
- Page 167: I-XIII. kantak NEREA ARRIZABALAGA -
- Page 171 and 172: NEREA ARRIZABALAGA - PATXI ALTUNA H
- Page 173 and 174: XARLES VIDEGAIN atsotitzen ezaugarr
- Page 175 and 176: XARLES VIDEGAIN Oih. 342: Ogui beza
- Page 177 and 178: XARLES VIDEGAIN hala nola 474.: Usq
- Page 179 and 180: OIHENART Y SU APORTACION A LA DISCU
- Page 181 and 182: OIHENART Y SU APORTACION A LA DISCU
- Page 183 and 184: OIHENART Y SU APORTACION A LA DISCU
- Page 185 and 186: OIHENART Y SU APORTACION A LA DISCU
- Page 187 and 188: OIHENART Y SU APORTACION A LA DISCU
- Page 189 and 190: OIHENART Y SU APORTACION A LA DISCU
- Page 191 and 192: OIHENART Y SU APORTACION A LA DISCU
- Page 193 and 194: ALFONSO IRIGOYEN dedicaban al mundo
- Page 195 and 196: ALFONSO IRIGOYEN él— de que no p
- Page 197 and 198: ALFONSO IRIGOYEN escrita, muy super
- Page 199 and 200: ALFONSO IRIGOYEN daza, es decir, Ad
- Page 201 and 202: GLOSSA ALFONSO IRIGOYEN 8. La lengu
- Page 203 and 204: ALFONSO IRIGOYEN Flexiones sintéti
- Page 205 and 206: Ezin ALFONSO IRIGOYEN 63: Badut ere
- Page 207 and 208: ALFONSO IRIGOYEN baduc bisi minic-g
- Page 209 and 210: ALFONSO IRIGOYEN 569: Daquian gusia
- Page 211 and 212: ALFONSO IRIGOYEN 142: Erguela mais
- Page 213 and 214: ALFONSO IRIGOYEN Otros verbos de co
- Page 215 and 216: ALFONSO IRIGOYEN ATSOTIZAC EDO REFR
- Page 217 and 218: ALFONSO IRIGOYEN 32.Arima onari eur
Hitzaunrea eta XIV-XV. kantak<br />
OIHENARTEN GRAFIA<br />
sperança, paciença<br />
penitencia, conciencia<br />
galcen / harceco, berce<br />
gorayni sciencia ignoranciaren<br />
inçan dançara abançatzeco<br />
prince francesa<br />
Honetan gelditzen garela ere, garbi ageri dira bi gauza: bat, ez dagoela<br />
batere alderik bi multzoen anean; bi, l,r,n-ren ondoan c grafema darabilela<br />
beti, aditz izenen —tze— delarik edo ez delarik, batere heldulekurik eman<br />
gabe noiz ahoskatzen zuen frikari noiz afrikari asmatzeko.<br />
3. Alde horretatik Lizarragaren grafia-sistema askoz landuagoa eta zehatzagoa<br />
da eta gainera ezin erosoagoa irakurlearentzat, beti baitakigu nolako<br />
hotsa edo fonema iruditaratzen duen grafema bakoitzak. Eta hala ez ditu<br />
frikari-afrikariak bokal artean bakarrik beti eta sistematikoki berizten (eçagun,<br />
beçala, içan, naicen, etab. batetik eta dedicatzena, ezpaitzuen, orhoitzeac,<br />
bihotzetan, eta etab. bestetik), baita gainerako jarreretan ere. Har ditzagun,<br />
esate baterako, Juana de Albret erreginari egin zion bere itzulpenaren eskaintzaz<br />
gain, Heuscalduney deritzan gutuntxoa eta ondoko bi idazti «Adbertimendua»<br />
eta «Somarioa» deriztenak, eta sailka ditzagun hor goian bezala l,r,n-ren ondoan<br />
bizkar albeolarea duten hitz batzuk:<br />
–l–: itzultzeco, hurbiltzeco,<br />
biltzarretic, galtzapen<br />
mulço<br />
hartzera, sartze, sortzeco<br />
berçalde, berce, bercela, sporçu, cerçaz<br />
çuhurtziaz<br />
kencen, bardincen<br />
avança-, minça-, deçadançat, behinçat,<br />
sperançaz, ordenançaz, dençat<br />
nincela, Belçunceprincipalqui,<br />
incitatu,<br />
reverentia, insufficientiaz<br />
ançora<br />
Ongi ageri dira bi gauza: bat, r,l-ren ondoan frikaria dela fonema, salbu<br />
aditz izenen —tze— eta horretatik sorturiko biltzan, galtzapen (ikus biltzen,<br />
galtzen) eta hauen antzekoak direnean; bi, n-ren ondoan aldiz frikaria dela<br />
beti, baita aditz izenen —tze— denean ere. Gatozen orain, bera baino lehenagoko<br />
beste bi idazle horien grafia-sistemaren argitan Oihenartena ikertzera.<br />
4. Haren neurtitzetako edozin orrialdetan liburua zabaltzean berean ohartzen<br />
da bat bi idazle horiekiko zenbait diferentzia nabarmenez. Hona bi<br />
larrienak:<br />
[3] 177